van toen tot nuhistorische plekken

1 vorstengraf – vroege ijzertijd: Dit is de grootste grafheuvel uit de ijzertijd die ooit in Nederland gevonden is. Naast de resten van een man werden er ook bijzondere grafgiften gevonden, zoals zijn imposante met goud versierde kromgebogen zwaard. We denken dat deze man heel belangrijk was, dus noemen we hem nu de ‘Vorst van de Maashorst’. Locatie: Kruising Zwaardweg / Paalgravenlaan, Oss  STRIP 1

2 ‘vorstelijk’ grafveld – vroege ijzertijd: Op deze plek moeten eeuwenlang rituelen hebben plaatsgevonden. Er zijn grafheuvels gevonden binnen een cirkel van palen. Ook ontdekte men ook hier een vorstengraf met honderden bronzen knopjes en ringen. Locatie: Parkeren aan de Oude Rijksweg, Schaijk. Bij ecoduct over N324 

3 galgenberg – late middeleeuwen: De afgelegen heide was een plek waar je liever niet kwam. Boven op een heuvel stond een galg, als waarschuwing voor iedereen die zich niet netjes gedroeg. Aan de voet van de Galgenberg werd het graf van een jonge vrouw gevonden ... Locatie: Locatie: Parkeren aan de Oude Rijksweg, Schaijk. Bij ecoduct over N324 

bijzondere / historische landschappen

4 bronsdepot – romeinse tijd: Een van de grootste schatten uit het Romeinse rijk werd hier gevonden! Er waren bronzen kandelaars, pannen, schalen en versierde wijnkaraffen. Waren de mensen hier zo rijk? Zijn al die spullen verstopt of geofferd? Locatie: Fietspad parallel aan A50 (en ten oosten van A50) tussen Loo en Mortel, Nistelrode

5 urnenveld bij slabroekse heide en graf van de vorstin - vroege

ijzertijd: Maar liefst 120 graven werden hier gevonden. Eén graf was opvallend: hier lag iemand begraven met sieraden en toiletspullen. Was dit misschien het graf van een Vorstin? Locatie: via Natuurcentrum de Maashorst, Erenakkerstraat 5 in Nisterlrode

6 vondst van spitfire – 1944: In de uiterwaarden bij het noodvliegveld van Keent stortte in 1944 een Spitfire neer. Een deel van het vliegtuigwrak werd enkele jaren geleden terug gevonden. Ook het landschap hier is bijzonder: dit gebied was bij hoog water een eiland. Locatie: Zuijdenhoutstraat 4 in Keent (vlakbij Ravenstein)  STRIP 2

7 land van ravenstein – tot 1805: Uden en Ravenstein waren tot 1805 een land met eigen regels en wetten. Katholieken vestigden zich hier toen de Oranjes het katholicisme verboden. Vandaar de vele kerken en kloosters. Ravenstein was ook een toevlucht voor criminelen: eenmaal over de Ravensteinse grens, kon niemand uit het Koninkrijk hen berechten. Locatie: alleen nog zichtbaar op de Urnenvelden  STRIP 3

De vondst van een enorme grafheuvel van bijna 3000 jaar geleden. Was dittoen de belangrijkste persoon vanwereld? Een man die zichzelf onzichtbaarmaakte in het moeras de Brobbelbies.Was hij een held of een dief? Dorpenen akkers verdwenen onder hetstuifzand. Hoe kon dat gebeuren?

Verhalen en mysteries uit de Maashorst. Ontdek ze via deze kaart. Trek je wandel schoenen aan en ga op ontdekkingstocht!

Dank aan iedereen die heeft bijgedragen de verhalen compleet te maken en tot leven te brengen.

8 paraboolduinen De hoogste stuifzand­wand van Noord­Brabant zijn de Bedafse Bergen. De heide werd kaal ‘geplagd’ door de boeren, waardoor het zand dat bloot kwam te liggen hele buurtschappen onder stoof! Houtwallen moesten het zand tegenhouden en het stuivende zand maakten de wallen hoger en hoger ... Locatie: Bedafse Bergen - Startpunt De Mastworp Bedafseweg 22, Uden Herperduin - Startpunt Kriekeput, Schaijkseweg, Herpen  STRIP 4

9 peelrandbreuk en wijstgronden Aardbreuken zijn niet te zien, behalve op deze plek! Bij de breuk stroomt het grondwater niet van hoog naar laag, maar andersom. De hoge grond is nat, en de lage grond droog. Dit heet Wijstgrond. Bijna nergens in Europa is dit natuurverschijnsel zo goed zichtbaar. Locatie: Karperdijk 12, Uden (Sint Annabos)

10 dreven en driften kunstwerken Over de heidevelden liepen lange, kaarsrechte wegen (dreven) van kerktoren naar kerktoren. Zo kon men snel de spookachtige heide oversteken. Nu staan op de begin­ en eindpunten van de dreven kunstwerken die tonen wat voor rol dieren spelen bij de natuurontwikkeling van de Maashorst: de bij, het schaap en de wisent. Locatie: startpunt Weversweg 7 in Zeeland - route langs 2 kunstwerken via App BrabantVertelt ‘Paden Banen’

11 de brobbelbies Kobus van der Schlossen, een bendeleider uit de 17e eeuw, was ongrijpbaar voor de politie. Toen hij op een dag achterna gezeten werd, sprong hij in een ven en veranderde in een bos biezen (gras). Door zijn sprong ‘brobbelde’ het water na en zo komt deze plek aan zijn naam. Locatie: Brobbelbiesweg 6 in Schaijk  STRIP 5

wat zou er gebeurd zijn?Ontdek de vele plekken in de Maashorst die hun eigen verhaal hebben. Maar was het werkelijk zo, of voelt het voor jou toch heel anders? Dat mag. Want je kunt de feiten bestuderen en horen wat een gids of App erover vertelt. Of gewoon wegdromen op deze plekken en je eigen fantasie laten gaan. Niets houdt je tegen!

werkelijk! waar?spannende (strip)verhalenvan toen tot nu. werkelijk waar!

dreven en driften Lees en leer over de wisenten, schapen en bijen via de kunstwerken aan het begin van de ‘dreven en driften’.

1 2

3

5

4

11

8

6

89

trek

ero

p ui

t VV

V in

form

atie

punt

en v

erte

llen

je

mee

r en

wijz

en z

e je

de

weg

. Te

vin

den

via

bezo

ekde

maa

shor

st.n

l/ pl

an-je

-bez

oek

Vraa

g na

ar d

eze

rout

es:

‘Dod

en e

n G

oden

rout

e’,

‘Ber

g en

bre

ukro

ute’

en

Rout

eboe

kje

‘Oud

, oud

er, o

udst

’.

hede

n en

ver

lede

n

bove

n de

top

pen

van

de b

omen

STRI

P 1

het

is d

e la

ngst

e da

g.

late

n w

e sa

men

fe

este

n!

leve

de

ijzer

­fa

milie

!w

auw

! da

tzw

aard

aart

!aa

rt!

aart

!

het

bron

zen

vat

met

...

Verl

eden

van

een

bew

ogen

land

scha

p –

Vert

elt o

ver

de o

ntw

ikke

ling,

de

bew

onin

g,

het g

ebru

ik e

n de

bet

eken

is v

an h

et

land

scha

p va

n de

pre

hist

orie

tot n

u.

Rich

ard

Jans

en e

n Kl

aas

van

der L

aan

(IS

BN 9

78 9

0 53

45 4

34 3

)

Het

zw

aard

, het

juk

en h

et m

eisj

e –

Ee

n sp

anne

nd v

erha

al o

ver

de V

orst

va

n de

Maa

shor

st e

n zi

jn fa

mili

e.

Te le

en b

ij de

Bie

b of

bes

telle

n

via

Stad

sarc

hief

Oss

. Li

nda

Die

lem

ans

De

Zeve

n va

n de

Maa

shor

st ­

Ko

rte

verh

alen

bre

ngen

de

gesc

hied

enis

tot ‘

leve

n’.

Te k

oop

bij b

oekh

ande

ls in

de

reg

io v

an d

e M

aash

orst

. H

elm

a va

n de

Rak

t en

D

inie

van

den

Bre

nk

oers

chat

ten;

sp

anne

nd!

In d

e M

aash

orst

zijn

alle

rlei

oer

scha

tten

te

vind

en. O

p so

mm

ige

plek

ken

zijn

die

nog

te

zie

n oo

k. L

ees

en b

ekijk

de

verh

alen

van

de

ze p

lekk

en. O

f het

ech

t zo

is g

egaa

n,

wee

t nie

man

d 10

0% z

eker

. Wat

den

k jij

...?

Tr

ek je

wan

del s

choe

nen

aan

en g

a op

on

tdek

king

stoc

ht.

graa

f in

he

t ve

rled

en

Wil

je m

eer

wet

en o

ver

de h

isto

risc

he e

n

bij z

onde

re p

lekk

en in

de

Maa

shor

st. D

at

kan.

Er

zijn

boe

ken,

fiet

s- e

n w

ande

lrou

tes,

m

usea

, app

s, in

form

atie

punt

en e

n ee

n w

ebsi

te o

m s

teed

s m

eer

te w

eten

te k

omen

. D

uik

in d

e ve

rhal

en e

n ga

! w

ebsi

te

Bezo

ekde

maa

shor

st.n

l ­ In

fo o

ver

de

bijz

onde

re p

lekk

en e

n gr

atis

wan

del­

en

fiets

rout

es d

ownl

oade

n

apps

Brab

antV

erte

lt (A

ppst

ore

of P

lays

tore

) D

oden

en

God

enla

ndsc

hap

Paal

grav

en /

Pade

n Ba

nen

door

de

Maa

shor

st

Bele

efro

utes

(App

stor

e of

Pla

ysto

re)

Op

Boev

enpa

d. M

et s

chur

k Ja

cobu

s va

n de

r Sc

hlos

sen

een

verr

asse

nde

en

vrol

ijke

fiets

toch

t mak

en.

duik

met

je

neus

in d

e bo

eken

in h

et la

nd v

an

rave

nste

in

gold

en a

nder

e re

gels

en

wet

ten

lekk

er w

aaien

, le

kker

stu

iven

oei, w

at k

unne

n we

aan

he

t stu

ifzan

d do

en?

joep

ie sl

eeën

mooi

opg

elos

t me

t di

e

hout

­w

alle

n!

jamm

er

oei!

de s

pitf

ire

is

neer

gest

ort!

toch

gee

n ge

won

e da

g. k

eent

is e

en e

iland

do

or h

et h

oge

wat

er. k

ijk d

aar!

kath

oliek

en n

onne

n, m

onni

ken

en ...

mis

dadi

gers

. al

lema

al g

evlu

cht

naar

het

land

van

rav

enst

ein.

einde

lijk

veili

g!

o ja

?!

yes!

scho

olvr

ij!

than

ks

mate

!

rare

vi

s ...

ha h

a on

tsna

pt

in d

e bi

ezen

!

slim

! zij

zien

alle

en

brob

bele

nd w

ater

je b

ent

er b

ij ko

bus!

oei

2 ok

tobe

r 19

44. e

en g

ewon

e da

g.

de k

inde

ren

uit

keen

t w

ande

len

naar

sch

ool.

de c

anad

ese

pilo

ot v

liegt

in

zijn

spit

fire.

STRI

P 2

heili

ge m

aria

bi

d vo

or o

ns

en b

id o

ok

voor

mij

het

kath

oliek

en

gelo

of w

as v

erbo

den

in h

et k

onin

krijk

der

ne

derl

ande

n.

STRI

P 3

2. le

kker

bem

este

n

die p

lagg

en

1. zw

aar

werk

die

pl

agge

n st

eken

op

de h

eide ja

mmie

3. er

gro

eit

weer

eten

na

he

t me

sten

...

STRI

P 4

ook

zeke

r ee

n be

zoek

je

waa

rdco

lofo

n

Mus

eum

Kro

na

Vegh

else

dijk

25

in U

den

Mus

eum

Jan

Cune

n

Mol

enst

raat

65

in O

ss.

Teks

t en

idee

M

arie

ke M

elte

nIll

ustr

atie

s

Lise

lore

Bur

gman

s G

rafi

sch

ontw

erp

Huy

swer

kPr

oduc

tie

Dru

kker

ij Bu

uts

Foto

grafi

e H

ans

Kost

er

ver

tel d

oor

wat

jij w

eet

Een

plek

is b

ijzon

der

als

je h

et

verh

aal e

rbij

kent

. Wel

ke v

erha

len

ga ji

j doo

rver

telle

n? L

ees

de s

trip

s en

de

uitle

g op

de

ande

re k

ant.

ik b

reek

het

niet

in s

tukk

en

maar

bui

g he

t zw

aard

. god

en

moet

en z

ien h

oe b

elan

grijk

hi

j is.

de v

orst

is d

ood.

hier

moe

t he

t zw

aard

in.

het

volk

bo

uwt

de

groo

tste

gr

afhe

uvel

kijk

het

zw

aard

is

nog

hee

l!

oef!

dat

buig

ik z

o w

eer

rech

t

vors

t op

weg

na

ar g

oden

.

wat

zul

len

de

arme

n hi

er b

lij

mee

zijn!

STRI

P 5

Na

een

klim

van

112

tred

en tr

akte

er je

je

zelf

op e

en s

pect

acul

air u

itzic

ht! O

ntde

k bo

veno

p de

uitk

ijkto

ren

bij H

erpe

rdui

n,

met

een

hoo

gte

van

31 m

eter

, waa

r oe

r sch

atte

n en

nat

uurp

arel

s te

vin

den

zijn

. H

oe?

Ope

n vi

a da

tisos

s.nl

/uitk

ijkto

ren

je v

irtu

ele

verr

ekijk

er o

p je

sm

art­

phon

e, e

n zi

e m

eer

dan

je k

unt z

ien!

(E

nne

… O

ok g

ewoo

n m

et b

eide

ben

en

op d

e gr

ond

kun

je v

ia d

e vi

rtue

le

verr

ekijk

er v

an h

et u

itzic

ht g

enie

ten.

) Sc

haijk

sew

eg 1

0 - H

erpe

n