BIN

NEN

LAN

DS

BEST

UU

R-W

EEK

241 20

17DOOR: HANS BEKKERS EN SJOERD HARTHOLT

-----------------------Verouderde wetgeving en een gebrekaan financiën zijn de belangrijkste oorzaken van traag digitaliserende en innoverende gemeenten. En verder zou het rijk veel meer werk moeten maken van het beveiligen van het internet.

GEMEENTEN VERWACHTEN AANPAK INFORMATIEVEILIGHEID DOOR HET RIJK

GELDGEBP EK REM OP ö DIGITALISERINGDat stellen gemeentesecretarissen in twee verschillende onderzoeken van Binnen­lands Bestuur: een rondgang onder twaalfgemeenten en de Gemeentelijke Thermo­meter (een enquête in samenwerking met bureau Berenschot) waaraan 90 gemeente­secretarissen deelnamen.Uit de rondgang komt naar voren dat de meeste gemeentesecretarissen aangeven dat hun eigen gemeente niet snel genoeg digitali­seert. Ook vindt het merendeel de gemeente niet innovatief genoeg. Wanneer factoren voor belemmeringen op innovatie en digitalisering bij gemeenten op een rij worden gezet, kiest

GEMEENTEN KUNNEN ‘SOLO’NIETS OPLOSSENIrma Woestenberg, gemeentesecretaris van Den Bosch, zegt in een reactie op de rond­gang dat individuele gemeenten de expertise en de financiële middelen missen om digitale dienstverlening goed aan te pakken. ‘De Ver­eniging van Nederlandse Gemeenten besloot op het VNG-congres tijdens de Algemene Ledenvergadering om de verbetering dienst­verlening en digitalisering als gemeenten meer gezamenlijk te gaan aanpakken.' Alleen wan­neer gemeenten meer samen optrekken kan er iets veranderen, denkt Woestenberg, die bij de VNG lid is van de Stuurgroep Samen Orga­niseren. ‘Het programma biedt ons voordelen op het gebied van kwaliteit, kennis en efficien­cy. Ik verwacht dat we hierdoor als gemeenten de dienstverlening komende jaren beter en in een hoger tempo kunnen aanpakken.’ Woes­tenberg kijkt ook met een schuin oog naar het regeerakkoord, dat er nog moet komen. ‘De grote financiële versnelling zou van het rijk moeten komen. Ik hoop op een impuls van 1 miljard zodat we als overheid digitaal snel en goed bij de tijd kunnen komen.’

een kwart van de ondervraagden ‘gebrek aan financiën’ en een kwart voor ‘ouderwetse wetgeving' als belangrijkste factor. Een min­derheid noemt een belemmerende gemeen­telijke organisatiestructuur als reden, waarbij er voor nieuwe projecten bijvoorbeeld veel goedkeuringen en handtekeningen van 'bo­venaf’ nodig zijn. Dat werkt vertragend. Een enkele gemeentesecretaris vindt onvoldoende kennis bij gemeenten de belangrijkste faal­factor.

PAPIER EN POTLOODIn vergelijking met de samenleving digitali­seren en innoveren gemeenten te lang­zaam, zo stellen de meeste gemeente­secretarissen in de rondgang. Ze noemen diverse voorbeelden waaruit dat blijkt. Zo is het pas sinds kort mogelijk om gemeentelijke producten als paspoorten thuis te laten be­zorgen, stemmen burgers nog steeds met papier en potlood en is er nog een aanzienlijk aantal gemeentelijke websites dat geen mobiele versie heeft.Gemeentesecretarissen benoemen tegenover Binnenlands Bestuur daarvoor diverse oorza­ken, waarbij ouderwetse wetgeving er boven­uit steekt als factor voor traag digitaliseren. Zo’n driekwart van de ondervraagden stelt dat wetgeving in het algemeen de digitalise­ring en innovatie van gemeenten onnodig be­lemmert. Met name strenge privacywetgeving lijkt daarbij een grote belemmerende rol te spelen, aangezien 58 procent zegt het ermee eens te zijn dat die innovatie voor gemeenten onnodig moeilijk maakt. Bij digitalisering van gemeenten wordt privacywetgeving door driekwart als een onnodige hindernis ervaren. De budgetten voor digitalisering blijken ook

‘De grote financiële versnelling zou van het rijk moeten komen’

niet altijd toereikend te zijn voor goede resul­taten. 42 procent van de ondervraagden geeft aan dat de eigen gemeente niet genoeg budget hanteert voor digitalisering. Precies de helft denkt dat het budget hoog genoeg is. Een ander probleem lijken de contracten met (software)leveranciers te zijn. Omdat deze vaak lang lopen, kunnen nieuwe mogelijk­heden niet worden benut.

DIGITALE KENNISWat zorgen baart, is dat een aanzienlijk deel van de gemeentesecretarissen aan­geeft dat ambtenaren niet voldoendedigitaal vaardig zijn voor hun taakuitoefening. Amper één op de vijf secretarissen denkt dat het wel snor zit met die vaardigheden, terwijl een derde van de ondervraagden stelt dat dit niet zo is. De rest geeft aan daar niet over te kunnen oordelen.Wanneer het gaat om kennis over smart city-toepassingen en digitalisering van dienst­verlening, is er zelfs niet één gemeentesecre­taris die denkt dat de ambtenaren genoeg kennis hierover hebben voor hun taakuitoefe­ning, Gemeentesecretarissen denken dat er nog winst te halen valt op het gebied van bewustzijn: minder dan de helft (zo’n 42 pro-

SPECIAL^

Wetgeving - in het algemeen - maakt innovatie en digitalisering bij mijn gemeente onnodig moeilijk

| ] Helemaal mee eens

j ] Mee Eens | ] Niet eens/niet oneens

] Oneens

>1

Mijn gemeente digitaliseert snel genoeg in vergelijking met de samenleving

] Helemaal mee eens

] Mee Eens

| | Niet eens/niet oneens

| ] Oneens

I I Helemaal mee oneens

Welke factor is de grootste rem voor innovatie?

] Gebrek aan financiën

] Ouderwetse wetgeving

] De organisatiestructuur van gemeenten

| ] Allemaal

| | Onvoldoende kennis bij gemeenten

Hj Anders, namelijk

VERANTWOORDINGVoor de Gemeentelijke Thermometer, een gezamenlijk onderzoek van Berenschot en Binnenlands Bestuur, werden in mei alle 388 gemeentesecretarissen benaderd. 90 secreta­rissen deden aan de enquête mee, een respons was 23 procent. De rondgang van Binnenlands Bestuur is gehouden door middel van een vra­genlijst die door twaalf gemeentesecretarissen is ingevuld.

cent) geeft aan dat ambtenaren zich goed be­wust zijn van risico’s bij digitale (on)veiligheid. Slechts één van de twaalf ondervraagden is ervan overtuigd dat ambtenaren binnen zijn of haar gemeente genoeg nadenken over de ethiek rondom innovatieve projecten.Het tempo van digitaliseren moet ieder geval omhoog. Al met al vindt slechts een derde van de ondervraagde gemeentesecretarissen dat zijn of haar gemeente snel genoeg digitali­seert in vergelijking met de samenleving. Op de vraag of de gemeente innovatief genoeg is, geeft slechts een kwart een bevestigend antwoord. De helft vindt van niet. Een verkla­ring zou kunnen zijn dat de politieke betrok­kenheid bij digitalisering niet groot genoeg is. Ruim de helft geeft dat ruiterlijk toe.Een opvallend gegeven dat naar voren komt uit de antwoorden van gemeentesecretaris­sen is dat de helft niet tevreden is over de re­sultaten die digitalisering van dienstverlening van hun gemeente heeft opgeleverd. Daar­mee werpen ze tegelijkertijd de vraag op of digitalisering van gemeentelijke dienstverle­ning voor gemeenten wel voldoende oplevert ten opzichte van de kosten die ervoor worden gemaakt.

VEILIGHEIDUit het andere onderzoek, de Gemeentelij­ke Thermometer, komt naar voren dat ge­meentesecretarissen vinden dat het rijkveel meer werk moet maken van het beveili­gen van het internet. Informatieveiligheid zou vooral centraal moeten worden opgepakt en ondersteund. Ruim tweederde van de 90 responderende secretarissen vindt ook dat in­formatiebeleid en ict-ontwikkeling een rol moeten spelen in de formatie van het nieuwe kabinet. Daarmee scoorde digitalisering zeer hoog als gewenst aandachtspunt, net achter de roep om extra aandacht voor veiligheid in het algemeen en ondermijning van het lokaal gezag in het bijzonder.Op het vlak van digitalisering vinden gemeen- ►

BINN

ENLAN

DS

BESTUU

R-W

EEK 24

1 2017

BIN

NEN

LAN

DS

BEST

UU

R - W

EEK

24 1 2

017

SPECIAmICT

Data-gedreven beleid*De gemeentelijke organisatie gebruikt datagegevens om de besluitvorming te verbeteren:

tesecretarissen het zorgen voor een betere in­formatieveiligheid veruit het belangrijkste item: ruim de helft pleit ervoor dat het rijk die hand­schoen oppakt. Eén op de drie gemeentelijke topambtenaren vindt ook extra oog voor pri­vacy hard nodig. Een bijna even hoog per­centage pleit voor het invoeren van verplichte iet-standaarden en open data. Een enkele gemeentesecretaris noemt ook het benoe­men van een speciaal verantwoordelijke minister voor iet als optie.Volgens Digicommissaris Bas Eenhoorn, sprekend op het jaarcongres van de Vereni­ging van Nederlandse Gemeenten, kunnen gemeenten niet volstaan met het wijzen naar het rijk alleen als het om beveiliging van de in­formatievoorziening gaat. 'Overheden moeten het gezamenlijk doen, omdat ze een geza­menlijke verantwoordelijkheid hebben burgers niet in de steek te laten. 'Je moet als één overheid samenwerken en ervoor zorgen dat het digitale verkeer veilig gebeurt', aldus Eenhoorn. ‘Nee, het is geen hype. Alle ge­meenten hebben intussen malware gehad.Wij lopen achter de feiten aan met al die hacks. We moeten als overheden voorkomen dat we door cybercriminelen digitaal worden gegijzeld.'Zijn punt is dat je als centrale of decentrale

overheid die strijd niet alleen aankunt, De gro­te wereld om ons heen is daarvoor eenvou­digweg te sterk.Aan de hand van fragmenten uit de film The Circle naar een verontrustende roman van Dave Eggers laat Eenhoorn zien hoe Goog- le-achtige ondernemingen de overheid het nakijken geven, met de burger als slachtoffer. Die snelle ontwikkeling vraagt volgens Een­hoorn om nieuwe wetgeving: 'We komen er niet meer met een wetje hier en een wetje

daar. Het is te versnipperd.’In gezamenlijkheid zal er een antwoord moe­ten worden gevonden op de voortschrijdende ondermijning en het misbruik van data. 'De overheid moet zorgen dat alles veilig gebeurt. Wij moeten hiervoor gezamenlijk aan de bak. Hiervoor is lef en leiderschap nodig, en af en toe buiten de streepjes treden’, aldus Een­hoorn. ‘Dat hoort een boardroom-zaak te zijn en niet iets voor een paar medewerkers onder in de kelder.’ ®

COLUMN JAN VERHAGEN

TEKORTEN BESTAAN NIET

'De gemeenten hebben de komende jaren géén tekorten op het sociaal domein.' Dat kondigt de Raad voor de financiële verhou­dingen deze maand aan in zijn advies 'Geld (om te) zorgen’. Die adviesraad houdt per 1 juli op te bestaan, na twintig jaar, en toont hiermee op de valreep een heel bijzondere vi­sie op de gemeentefinanciën.Het sociaal domein, dat is de zorg voor ou­deren, jongeren en werklozen. De gemeen­ten kregen van het rijk daarvoor twee jaar ge­leden 10 miljard euro, en krijgen over twee jaar nog maar 9 miljard euro. Tegelijkertijd ne­men de kosten voor het sociaal domein toe. De gemeenten verwachten daarom forse te­korten. Maar de Raad voor de financiële ver­houdingen ziet geen tekorten opdoemen. Zijn redenering: de gemeenten zijn niet verplicht om de rijksbijdrage van 9 miljard euro aan het sociaal domein te besteden. Ze mogen er

ook minder aan uitgeven. Of meer. Dat is de keus van de gemeenten zelf. Daarom, zo concludeert de adviesraad, kun je niet zeg­gen dat de gemeenten een tekort of een overschot hebben op het sociaal domein.Wel kun je zeggen dat de gemeenten zelf de keus maken om meer of minder aan uit te geven aan het sociaal domein dan ze van het rijk krijgen. Tekorten bestaan niet - dus heb­ben de gemeenten geen tekorten! Tekorten bestaan niet, keuzes wel.Zijn dit de famous last words van de Raad voor de financiële verhoudingen? Het rijk vindt van wel. Het rijk heeft het advies jui­chend in ontvangst genomen. Alle gemeen­telijke claims voor meer geld kan het rijk voortaan afwijzen. Omdat tekorten niet be­staan, kunnen de gemeenten niet meer vra­gen om compensatie voor tekorten. Ook voor nieuwe taken hoeven de gemeenten

‘Famous last words van adviesraad?’

geen volledige compensatie meer te krijgen, want het is toch onmogelijk dat ze er tekor­ten op krijgen. Immers, tekorten bestaan niet, keuzes wel.De Raad voor de financiële verhoudingen heeft twintig jaar bestaan. Twintig jaar, waarin hij voortdurend met adviezen is gekomen om tekorten bij gemeenten op allerlei beleidster­reinen te voorkomen of op te lossen. En na twintig jaar ontkent de raad opeens dat ge­meenten überhaupt tekorten kunnen heb­ben. Dit zijn geen famous last words van een gerespecteerde adviesraad, dit is het ijlen van een stervende.

Meer informatie? Neem contact op met:Marcel van der Meer of Jan Willem Hulstvia telefoonnummer 020 - 573 3621of per e-mail vacatures@binnenlandsbestuur.nl

BINNENLANDS©BESTUUR