van de kaart

VAN DE KAART

Moet je geloofstwijfel vrezen en moet je de twijfelaarmijden? Boele P. Ytsma weet uit ervaring hoe beangsti-gend de twijfel kan zijn. Ooit was hij een ‘bijbelgetrouwevangelisch christen’, maar hij verloor zijn zekerheden ineen diepe geloofscrisis.Wat hij terugvond, bleek vangrote waarde. In een bewogen betoog neemt Ytsma delezer mee door de eenzame worsteling van de twijfelaaren laat hij ons kennismaken met de gepassioneerdemens daarachter.Een bemoedigend boek voor mensen die het allemaalniet meer zo zeker weten.

Boele P. Ytsma studeerde theologie aan de EvangelischeHogeschool te Amersfoort en de Vrije Universiteit. Hij wasmet zijn vrouw Heleen oprichter en leider van bezinnings-huis Beth Tikwah. Momenteel is Ytsma een veelgelezenblogger op zoekendgeloven.nl, pastor in de ProtestantseKerk van Nederland en actief in de emerging church-be-weging.

www.uitgeverijboekencentrum.nl

Met een nawoord

van Klaas Hendrikse

en Andries Knevel.

'… het is al niet wat, alsje "dankzij" het feit datde "Kathedraal van hetzeker weten" met de

bordkartonnen mureninstort, opnieuw kunt

gaan geloven.Andries Knevel in zijn nawoord

'Een levensverhaal vaniemand die het hart heeftom zijn ziel te laten zien,

mooi!'Klaas Hendrikse in zijn nawoord

9 789023 924005

ISBN 978 90 239 2400 5

NUR 700

Van de Kaart:Van de kaart1 14-05-2009 12:08 Pagina 1

UITGEVERIJ BOEKENCENTRUM, ZOETERMEER

VAN DE KAARTManifest van een gepassioneerde twijfelaar

BOELE P. YTSMA

opmk-VandeKaart 14-05-2009 17:17 Pagina 3

www.uitgeverijboekencentrum.nl

Ontwerp omslag: Studio Anton Sinke, Nieuwerkerk a/d IJsselFoto omslag: Sjaak VerboomLayout/dtp: Gerard de Groot

ISBN 978 90 239 2400 5NUR 700

© 2009 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvou-digd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaargemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch,door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaan-de schriftelijke toestemming van de uitgever.


Inhoud

Welkom lezer 11

Inleiding 15

1. Handdruk op een wiebelig bruggetje 29

2. De twijfel en de crisis 53

3. De gepassioneerde twijfelaar 77

4. De Kathedraal van Zeker Weten 107

Intermezzo: In gesprek met Klaas Hendrikse 135

5. Radicaal katholiek rond Jezus 153

6. De nieuwe authenticiteit 173

Woorden van dank 193Nawoord van Klaas Hendrikse 195Nawoord van Andries Knevel 200Het gesprek voortzetten 205Noten 207


Het is een oud verhaalHet wordt opnieuw geschrevenHet is onbepaaldVoor wie zich durft te gevenWie zich durft te geven

Het is een nieuw beginHet is een open eindeWant dat wat wasMoet in wat komt verdwijnenHet zal verdwijnen

Er is een oude angstDie ons vast wil houdenEr is een voorgevoelHet geeft geen vertrouwenHet geeft geen vertrouwen

Er zijn lange nachtenEr zijn diepe dalenEr zijn veel gedachtenWaarin je kunt verdwalenEr gaat veel verlorenVoor wie blijft dromenMaar wat vergaat, vergaatVoor wat zal komen

Het is een nieuwe beginHet is een open eindeWant dat wat wasMoet in wat komt ver-dwijnenHet moet verdwijnen

Er zijn nieuwe woorden,nieuwe wegenNieuwe kleuren, ander lichtHet is een nieuwe dagEn niets herhaalt zichNiets herhaalt zichEen nieuwe dag

STEF BOS


Welkom lezer!

Laat ik mij aan je voorstellen. Je zult immers vele urenlezend met mij doorbrengen. Dan wil je weten in wiensgezelschap je bent. Zeker als het gaat over zaken die jeraken, over geloven en over twijfelen, over pijn en over her-stel. Dat deel je niet met iedereen.

Ik weet wat twijfelen is en ik weet wat geloven is. Datklinkt eigenwijzer dan ik bedoel. Ik weet er natuurlijk nietalles van, maar ik ken het, ik heb het meegemaakt. In hoofd-stuk 1 zal ik je vertellen over een crisis waarin ik tien jaargeleden terechtkwam: de plotselinge ineenstorting van mijngeloof. Iedereen die zoiets meemaakt, noemt dat eng enontwrichtend. Dat is het ook. Voor mij was het vooral zobeangstigend omdat ik niet alleen christelijk was opgevoed,maar ook theologie had gestudeerd en zelfs de oprichter enleider van een leefgemeenschap en bezinningshuis was. Indie functie kon ik het mij goed beschouwd niet permitterenom te twijfelen. En toch gebeurde het. Om mijn verhaal eenbeetje te begrijpen moet je iets meer weten van die geschie-denis.1

In de zomer van 1994 vond ik een droom – of vindendromen ons? – een droom waarin alles samen leek te komen.Mijn plattelandskomaf als kleinzoon van twee boerenge-slachten. Mijn gelovige jeugd, opgegroeid als ik ben in degereformeerde kerk en opgevoed door ouders die altijdkritisch-loyaal stonden in hun eigen traditie. Mijn fascinatievoor bouwen en wonen, gezaaid in het architectenkantoorvan mijn vader. Mijn theologische honger, gewekt en gevoedaan de Evangelische Hogeschool en later de Vrije Univer-

11


siteit. Mijn verlangen naar gemeenschappelijk leven dat ikherkende in de kloosters die ik bezocht. Dat alles, en meer,kwam samen in een droom die ik opschreef in de zomer van1994.2

Ik wilde een leefgemeenschap stichten in een landelijkesetting. Ik wilde ‘leven van het land’ – dat had ik mijn opa(pake Boele) zien doen en van John Seymour had ik geleerddat dat zelfvoorzienend leven heette.3 Zo wilde ik leven: ópen ván het land, dicht bij de natuur en zo onafhankelijkmogelijk van de maatschappij. En dat niet alleen, maarsamen met anderen, in een gemeenschap die werk enopbrengst delen zou en waar de leden elkaar bovendienzouden vinden in een kapel voor ochtend- en avondgebe-den. Een ‘open huis’ moest het zijn, gastvrij voor zoekersnaar rust en zin. Een ‘bezinningshuis’ leek daarvoor de juistebenaming. Proef het elan in de idyllische woorden die iktoen schreef:

Een boerderij, dat is het begin van de droom. Een boer-derij met wat land. Rogge, tarwe en een beetje boekweit.Een weitje met een koe en een kalf, een varken en eenpaar schapen. Een kippenhok met genoeg kippen omook wat eieren aan huis te verkopen. Een kleine boom-gaard. Een moestuin, groot genoeg om te voorzien in eenheel jaar eten voor twee of drie gezinnen. Want diewonen allemaal op één erf. Een kleine, maar rijke krui-dentuin. Stille hoekjes op het erf. Een ruige boomwalwaar een wezeltje woont. Een thuis voor bloemen en bij-en, vogels en vlinders, mens en dier. Misschien wel eenklein bos grenzend aan het erf, waar een havik zijn horstheeft. (...)

Op een achterafplekje op het erf, achter die oude hooi-berg, een nieuw gebouwd sober kapelletje. De ruimte

12


voor het ochtend- en avondgebed dat we elke dag met zoveel mogelijk van de erfbewoners bidden. De kapel biedtruimte aan zo’n veertig mensen als het moet. Broeders enzusters uit naburige dorpen komen ook geregeld zingenen bidden. De overbuurman bidt tegenwoordig zelfs eenpaar keer per week het ochtendgebed mee.4

Kort na het beschrijven van mijn droom, in het najaar van1994, zijn we eenvoudigweg begonnen; mijn vrouw en ikmet onze kinderen. Gelovend in de droom, vertrouwend opde kracht van onze jeugdige lichamen en verbonden metmensen die de droom deelden (onder wie mijn ouders). Zoontstond in de loop van enkele jaren de kleine leefgemeen-schap Beth Tikwah – ‘huis van hoop’. De dieren kwamen eren het land werd bewerkt. We bouwden een kapel en eengastenhuis en hielden dagelijks onze gebedsuren. Bewonerszouden komen en gaan en ook gasten wisten hun weg tevinden. Later zouden sommige gasten zich niet langer verba-zen over de idyllische woorden van mijn droom, maar overde voorspellende kracht die ze bleken te hebben gehad.

En daar, midden in de opbouw van dit prachtige ideaal,midden in een levendige gemeenschap rondom een kapel,brak plotseling de twijfel door waarover ik je vertellen ga.Terwijl ik werkte op het land en sprak met gasten over hunvragen, terwijl wij dagelijks ochtend- en avondgebed hieldenin de zelfgebouwde kapel, ging mijn geloof aan diggelen.Wat zich toen voltrok, is nu de inhoud van dit boek. Nauw-keuriger gezegd: wat toen begon, is het begin van dit boek.Want er kwam een vervolg en inmiddels zijn we tien jaar ver-der. Beth Tikwah is inmiddels verkocht en functioneert alsherberg met vegetarisch restaurant. Ik heb de bijbel met eenharde klap dichtgeslagen en later aarzelend weer geopend.Ik heb de kerk vervloekt en veracht en er later toch weermijn plek gevonden – als pastor. Het kan verkeren.

13


Over de aanleiding om dit boek te schrijven vertel ik je inhet eerste hoofdstuk. Hoewel ik het niet waarschijnlijk achtdat jij in dezelfde situatie zit als ik destijds, geloof ik dat mijnverhaal herkenning zal oproepen. Sterker nog: dat heeft hetal vaak gedaan. De tien jaar die zijn verstreken sinds de cri-sis, maakt dat ik er liefdevoller over kan schrijven dan des-tijds. Wat ik er over nog eens tien jaar over kan vertellen,hoop ik later te mogen vertellen.

Siddeburen, mei 2009

14


INLEIDING

Spreek zelf in mij het rechte woord.Zo vaak ik woorden voor U vondheb ik mij in mijn woord vermomd.Nu wacht ik tot Gij zelve komten spreekt, zodat uw knecht het hoort.

MUUS JACOBSE

Twijfel in alle kleuren

Dit boek gaat over twijfelen. En over geloven. Ik ga jevertellen dat die twee bij elkaar horen, geloven en twijfelen.Twijfelen is anders geloven. Want wie twijfelt is van dekaart. Je bent verward, misschien zelfs in paniek. Dat is nietvreemd, want je bent het vertrouwde kwijtgeraakt, je be-treedt nieuw land, waar je de weg nog niet kent. Misschienvoel je je wel verdwaald, verloren. En ook dat klopt, want jebevindt je in een land waarvan nog geen kaarten bestaan. Jebent letterlijk van de kaart gelopen en vraagt je nu af: waarben ik? Je hebt veel verloren in je twijfel, maar vind je ookwat terug? Dat zijn de vragen waarover ik met je nadenkenwil.

Je hebt twijfel en twijfel. Je kunt twijfelen tussen hetkopen van een rok of een broek, tussen wel of geen auto,tussen geel behang of blauwe muren. Die twijfel heet aarze-ling en heeft te maken met keuzemogelijkheden en met on-zekerheid. Deze twijfel kennen we allemaal. Je kunt ooktwijfelen aan de goede afloop van een avontuur, aan debetrouwbaarheid van het bedrijf waarmee je zaken doet of

15


aan de uitkomsten van een wetenschappelijk onderzoek datjouw keuzes zou kunnen beïnvloeden. Die twijfel heetgezonde achterdocht en is een blijk van zelfstandigheid.Over deze twijfel heb ik het hier niet.

Je kunt er als gelovige aan twijfelen of de aarde in zesdagen is geschapen en of Jezus werkelijk op het water liep.Je kunt je afvragen of de bijbel letterlijk geïnspireerd is en ofwonderen echt gebeuren. Dat is de twijfel die een mensdoet doorvragen voorbij het vanzelfsprekende en het aange-leerde. Deze twijfel helpt je volwassen te worden. Want wiehelemaal geen vragen stelt (en dus nooit ergens aan twijfelt),zal nooit iets nieuws leren. Deze twijfel leidt tot nieuwsgie-righeid en is een belangrijke drijfveer achter de wetenschap.Maar ook over deze vorm van twijfel zal ik het niet hebben.

Er zijn ook gelovigen die niet twijfelen aan God of aanwat ze van God geloven. Voor hen is de bijbel waar en dui-delijk. Maar ze twijfelen wel, ze twijfelen aan zichzelf. Of zewel uitverkoren zijn, of de genade wel voor hen bestemd is,of ze wel echte gelovigen zijn. Het is twijfel die in sommigekringen wordt gekoesterd en door anderen wordt veraf-schuwd. Ik denk dat het een gevaarlijke vorm van twijfel isdie kan leiden tot grote psychische problemen. Maar ookover die twijfel zal ik het hier niet hebben.

Existentiële twijfel

En dan is er nog de twijfel die zich meldt in een ont-wrichtende crisis, in een revolutie van de geest. Lang was jeeen gelovige, zonder grote vragen of twijfels. Maar plotse-ling verandert alles wat heilig voor je was in de meestonwaarschijnlijke onzin die je bedenken kunt. De bodemvalt weg onder alles waarop je bouwde en alle houvast ver-dampt. Het overkomt je en je begrijpt niet wat er gebeurt.Het kan snel gaan of geleidelijk, maar het effect is hetzelfde:

16


je wereld stort in en een nieuwe, vreemde, onwezenlijkewereld rijst op uit het stof. Maar die nieuwe wereld maakt jebang en eenzaam – was hier ooit al iemand anders? Intussenis de oude wereld reddeloos verloren, de brug die je overbent gerend is ingestort en een diepe kloof is alles wat jenog ziet als je achterom kijkt. Deze twijfel noem ik existen-tiële twijfel en over deze twijfel heb ik het hier. Dat is de twij-fel die mensen bang maakt – en terecht.

De crisis die deze twijfel brengt is er zomaar, ongewilden ongevraagd. Niemand zocht ernaar of vroeg erom. Detwijfelaar zelf niet en zijn dierbare geloofsgenoten evenmin.Het is een geestelijke aardbeving met grote gevolgen, diegeen van de betrokkenen kan overzien. De angst voor ditontwrichtende en ongewisse laat mensen vechten voor be-houd van al het zekere. En inderdaad kan de twijfelaar inspe de crisis een tijdje uitstellen door weg te kijken. Hij kanproberen heel hard te blijven geloven wat diep vanbinnenals belachelijk voelt. Wat jaren vanzelf ging wordt een wor-steling. Totdat het niet meer gaat en de hele ‘Kathedraal vanZeker Weten’ in elkaar stort. Paniek maakt zich van je mees-ter: waar blijf je, waar stopt dit? Wegkijken is dan niet meermogelijk, want waar je ook kijkt, je ziet je eigen twijfel, jeeigen boosheid. De hele wereld is één grote spiegel die jevertelt wat je geworden bent: een twijfelaar. Misschien wel:een ongelovige, een afvallige. Een verlorene.

Misschien ben jij zo’n twijfelaar en snak je naar eenbegrijpend woord of een beetje houvast. Misschien ben jehet geweest en ben je je geloof kwijtgeraakt. Misschien her-ken je het bij iemand in je omgeving en begrijp je niet wat ergebeurt. In al die gevallen hoop ik dat dit boek je wat kanhelpen.

17


Dagboek van twijfel

Het overkwam mij in het najaar van 1998, deze existenti-ële twijfel. Weken, nee, maanden stelde ik het uit onder hetmotto: als ik er niet aan denk, is het er ook niet. Die strategiewas succesvol, maar ook beperkt houdbaar. Niet meer daneen nooddijkje bij wassend water – vroeg of laat breekt hetdoor. Op 18 november gaf ik mijn verzet op en moest erken-nen: ik ben een twijfelaar. Een twijfelaar van die laatste cate-gorie. Ik werd overmand door twijfel van de angstige soort,de ontwrichtende en eenzame twijfel. Ik werd bang, maarvoelde dat ik in een trein zat die ik niet meer stoppen kon,maar waarvan ik ook de bestemming niet kende. Waar wasik naar onderweg? Ik nam het besluit te gaan schrijven aanwat een Dagboek van twijfel 5 zou gaan worden. Het werdeen reisverslag van vele maanden. Lees met me mee.

In mijn twijfel ben ik mezelf ten enenmale kwijtgeraakt, ikweet niet meer waar ik sta en wie ik ben. Er zijn vlagenvan zeker weten, zeker weten dat het allemaal – ik bedoelhet totaal van het ‘christelijk geloofsconcept’ – niet waaris, en er zijn momenten van twijfel aan die twijfel. Er zijntijden van hunkering naar de zekerheid en geborgenheidvan voorheen en tijden van vlakke berusting, van onge-merkt verglijden van tijd. Op hun beurt geven vooral dieberusting en mentale kleurloosheid weer aanleiding totverbazing. Ik twijfel aan alles wat ik voorheen zeker wist –behalve, tot dusver, aan het kale bestaan van God – entoch word ik niet geslagen door de pest, stort de wereldniet in, komt er geen vuur uit de hemel. Maar ook, en datverbaast mij evenzeer, breekt er geen duistere stroom vanliederlijkheid in mij los. Eigenlijk verandert er niets. Geenemotie – de somberheid daargelaten, de somberheid diebij mijn karakter hoort – geen tranen, geen wanhoop...

18


Sterker nog: ik blijf onverminderd gelukkig! Het lijktwarempel wel of de titel van Maarten ’t Harts boek waaris: Wie God verlaat heeft niets te vrezen6.Of heb ik God helemaal niet verlaten, maar stel ik alleenmijn beeld van Hem bij, verlaat ik beelden, concepten?Een herijking van wat er zich in de loop der jaren in mijnbrein aan inzichten had opgehoopt? Niettemin waren datinzichten die min of meer pasten in het brede kader vande ‘kerk der eeuwen’. Ik was een christen, een orthodoxchristen, een bijbelgetrouw christen, of welk geruststel-lend adjectief je ook wilt gebruiken, en dat laatste ben ikstellig nu niet meer. Dan verlaat ik dus wel degelijk deGod der orthodoxen en de Heer der bijbelgetrouwen? Ofblijf ik Hem trouw en dwalen al die anderen met hunveelvoud aan dogma’s? Die hooghartige conclusie wil mijook niet overtuigen – nee, ik ben toch degene die dwaalt,ik ben degene die twijfelt en dus ook degene die God ver-laat. En toch, opnieuw moet het me van het hart, toch verlaatik God niet, ik ben alleen nogal anders over Hem gaandenken. Ik twijfel aan wat ik van Hem wist of meende teweten. En voor zover ik er niet aan twijfel of Hij is zoals ikdacht dat Hij is, betwist ik Hem het recht om zo te zijn.Nu ja, hoe het dan ook precies zit, ik denk dat een ‘dag-boek van twijfel’ mij kan helpen iets meer vat op mezelfte krijgen. De twijfel moet eerst maar eens woorden krij-gen.7

Het begin van dit Dagboek van twijfel markeert hetmoment dat ik niet langer wegkeek van mijn twijfel. Ik koos– meer tegen wil en dank dan van harte – voor het onbeken-de, vreemde en enge landschap dat voor mij lag. Ik was vande kaart en moest nu zelf de weg vinden. Waar ik zou uitko-men, wist ik niet.

19


Wegkijken van de twijfel

Wie naast de twijfelaar staat kan ook wegkijken, veelbeter en veel langer dan de twijfelaar zelf. Voor haar is hetaanvankelijk net zo angstig om te zien wat er gebeurt. Hetmag dan vreselijk zijn om de instorting van de ‘Kathedraalvan Zeker Weten’ van binnenuit mee te moeten maken, ookde toeschouwer kent bange tijden. De vragen die je gesteldkrijgt, zijn vreemd en onwerkelijk. Zo kende je hem niet, zowas hij nooit. En dan de toon waarop dit alles gebeurt!Vanwaar die felheid en die boosheid op God? Het maakt jebang. Bang dat misschien ook jouw bouwwerk gaat scheu-ren of bang dat de ander helemaal bedolven raakt onder debrokstokken. Waar gaat dit heen? En uit angst kijk je weg. Ofuit boosheid. Waarom moest hij zo nodig gaan twijfelen – alsjij het zonder die twijfel kunt, dan kan hij dat toch ook? Jekijkt weg.

Voor de twijfelaar is wegkijken vroeg of laat onmogelijk.De eerbied voor wat je geleerd was, die je je leven langkoesterde, valt weg. Je wordt cynisch of onverschillig. Jegaat het belachelijk maken, maar dat lucht niet op. Er komenwoorden over je lippen die je van jezelf niet kent. Tegen-houden kun je het niet – hoe hard je ook probeert, hoe hardje ook bidt. Het gebeurde ook bij mij:

Ik voel hoe oneerbiedig ik schrijf. En ik dacht, voelde enschreef voorheen zo anders. Niet altijd even rechtzinnig,maar wel altijd vol liefde en vertrouwen. En net als vorigeweek is dan ook latent de angst aanwezig of ik nu nietGods boosheid over mij afroep. Ben ik nu een afvallige,een doemwaardige? Ik bespeur bij mezelf een behoefteom terug te keren – vaag, maar toch. De wil om toch tenminste weer wát houvast te vinden, om weer een basisvoor gebed te vinden. Maar het lukt me niet.

20


Aanstaande zondag houden we onze maandelijkse zang-avond, waarin ik de leiding heb. Maar wat moet ik zeg-gen? Ik wil toch wat te zeggen hebben! En nu is daar mijnzoontje, Poppe Jonathan, en ik wil hem graag latendopen, hij hoort er immers ook bij. Maar als de vader ‘er’niets meer van gelooft, waarom dan nog dopen? Tochniet uit ‘gewoonte of bijgelovigheid’, zoals het oude doop-formulier zegt? Ik moet dus zien te vinden waarin ik nogwel geloof, waar ik nog wel met een gerust hart mijngebed kan uitspreken, waar mijn hart nog rust en ver-trouwen kan vinden. Moeten en willen – zijn dat nu wel de juiste woorden voorgeloven? Zouden juist niet die woorden ook hun grondvinden in de angst? Ik wil, ik moet, want anders zwaait erwat – Gods toorn. Ik merk die angst ook om mij heen.Niet dat mensen het expliciet tegen mij zeggen, maar jevoelt: ‘Pas op voor wat je zegt, Boele, je speelt wel metvuur. Kom niet aan God, want Hij is een heilig God’.8

De mensen die rondom de twijfelaar staan, kunnen wélblijven wegkijken. Heel lang zelfs! Maar dat is niet een weg-kijken van de twijfel alleen, het wordt onvermijdelijk eenwegkijken van de twijfelaar zelf. De twijfelaar is zijn twijfelen dus kijk je van hem weg. En op hoeveel manieren kaneen mens wegkijken? Boosheid, veroordeling, medelijden,negeren. In alle gevallen wordt het voelbaar in de relatie.Die sneuvelt of staat onder druk. Er verandert veel.

Zo gebeurt wat niemand wil en wat niemand zoekt (wantde twijfel is al erg genoeg): er komt verwijdering, afstand,verwijt. Soms gaat het geruisloos, als een langzaam wegdrij-ven van elkaar. Maar vaker gaat het met verbaal geweld, metboosheid en met veroordeling. Er vallen harde woorden,over en weer. De twijfelaar gebruikt grote woorden om zijntwijfel te uiten en de verbijsterde achterblijver spreekt haar

21


oordelen uit. De twijfelaar is nu het kwetsbaarst – dakloosals hij geworden is. Hij die al zijn zekerheden verloor, ver-liest nu ook nog zijn ‘broeders en zusters’ die hem aankijkenalsof hij malaria heeft. Eenzaamheid is zijn lot en velen vanwie dit lot trof, zijn nooit teruggekeerd. Zij hebben aan allesgetwijfeld, maar heel vaak niet aan het oordeel dat ook Godhun de rug toekeerde. Zij weten zich van God en mensenverlaten – uitgekotst, afgewezen. Het zijn geschonden gelo-vigen. Ook ik was er bang voor:

Als ik echt een cynicus blijf, als het geloof en het vertrou-wen in God zich niet meer herstelt, kan ik maar betergaan emigreren – vreselijk lijkt het me elke keer de bandte zien breken met mensen die me lief zijn. Nu al zie ikop tegen contact met mensen die weten waarmee ik wor-stel. Ik zie hun angst, hun wantrouwen, hun aftastendzoeken naar een begin van herstel dat er niet is en vervol-gens zie ik de teleurstelling en de verlegenheid. Moet datnu voortdurend zo doorgaan? Zelfs mijn beste vriend K.heeft me al in geen twee weken gebeld, en dat is onge-woon. Is het angst? Teleurstelling? Of toeval?Steeds weer, en dus ook nu, overvalt me dan de gedachte:‘Stel je niet aan, Boele, pak jezelf in de kladden en zegdat het voorbij moet zijn. Je gelooft weer en gaat gewoonweer naar de kapel.9 Geloven is tenslotte geen gevoels-zaak, maar een wilsbesluit.’ En elke keer weet ik dat ikhet niet meer kan. Ik kán het niet meer!10

De tijd gaat verder

En dan gaan er jaren voorbij. Natuurlijk gaat het levenverder en de tijd heelt vele wonden. Ook deze wondgeneest. Maar ze laat een litteken achter, een litteken datsoms weer voelbaar wordt. Zeker als iemand opnieuw de

22


oordelen uitspreekt die de wond destijds geslagen heeft. Hetgaat om geschonden gelovigen. Geschonden mensen dieverder moeten leven.

Goddank hebben velen ook weer ‘geloof’ gevonden, alheet het nu vaak anders. Het zijn de ietsisten en de spiritue-len van deze tijd, die nu samen een grote markt vormenwaarop druk gehandeld wordt in Happinez en Mindfullness.Het zijn de vrije denkers, de geestelijke zwervers tussenkloosters en kapellen, de zoekende gelovigen. Het zijn denieuwe geëngageerden die zoeken naar gerechtigheid enheelheid van de aarde. Ze herkennen nog de roep van pro-feten en apostelen, die echo blijft een leven lang klinken.Maar de kerk die hen veroordeelde is ver weg – heel verweg. Die herinnert hen aan het oordeel van weleer: tweede-rangsgelovigen, afvallige broeders, verloren zielen.

Ze zijn niet alleen, deze uitgestoten en verbannen gelovi-gen. Ze bevinden zich in het wonderlijke gezelschap vanveroordeelde homo’s en lesbiennes, vrouwen die te vroegvielen voor het feminisme, esoterisch geïnteresseerden engefrustreerde visionairen. Mensen die over de rand werdengeduwd. Op andere plekken vielen juist de charismatischegelovigen of monastiek georiënteerde broeders uit de gratievan de gemene deler. En gemeen is dan die deler, die schei-ding brengt tussen wie erbij mag horen en wie niet. Steedsweer markeren we die grenzen, steeds weer verdiepen zichdie kloven. Jij wel en jij niet. En we stapelen de boeken diede verschillen markeren met vlaggetjes of met prikkeldraad.Grote woorden worden dan niet geschuwd: waar en on-waar, oprecht en onoprecht, wel of niet behouden. Natuur-lijk ligt de waarheid altijd aan deze zijde van de kloof – nognooit schreef iemand een boek over het gelijk van de ander!– en genoeglijk schuilen we bij elkaar in groepjes gelijkge-zinden. Een treurig aanzien dat velen terecht tot spot heeftgedreven.

23


Nieuwe ontmoeting

Intussen kraken de bolwerken van orthodoxie en recht-zinnigheid als nooit tevoren. O ja, er zijn nog ‘vitale kerken’en ‘levende gemeentes’ die herinneren aan de goede oudetijd van volle kerken en degelijke preken. Vele onzekeregelovigen vinden hier nieuw houvast in de zeldzame, maargroeiende kerken. De kerk als geheel lijkt zich te hergroepe-ren en er vindt een voortdurende ‘herverkaveling’ plaats.Groeiende gemeenten gebruiken hun cijfers om het gelijkvan hun orthodoxie te bewijzen. Zij groeien, dus zij zullenhet wel goed doen. Toch blijken deze groeigemeentes deontmanteling niet te keren, zo leren ons de landelijke cijfers.Alleen de Protestantse Kerk in Nederland al verliest elkeweek 1200 leden en daarmee een volledige predikants-plaats. Laat die cijfers los op de 1,8 miljoen leden die dezekerk in 2008 nog telde en we concluderen dat ons nogslechts dertig jaren resten. Als er niets gebeurt!

De situatie van de kerk zou een goede aanleiding kun-nen zijn om onze oordelen te herzien. Mensen die zich ver-schanst hebben in het zeker weten en mensen die werdengeraakt door de ongezochte crisis van de twijfel. Mensenbinnen de kerk, mensen aan de randen van de kerk en men-sen buiten de kerk. De geschonden gelovigen, de zoekendezielen en de trouwe blijvers. Misschien kunnen we elkaarweer eens ontmoeten? Misschien mogen we elkaar eens ver-tellen – over en weer – hoe het was (of is): die twijfel, dieangst, die veroordeling? Misschien ontdekken we nieuweredenen om elkaar de hand eens te reiken en tijd te vindenom te luisteren? Misschien is de twijfelaar zo eng niet als hijlijkt en misschien is de overtuigde gelovige zo streng niet alszij kijkt? Misschien heeft de zoeker weer wat gevonden enmisschien is de zekerweter vooral bang voor zijn eigen twij-fel? Misschien kunnen we leren het bij elkaar uit te houden,zonder het in alles eens te zijn?

24


Dit boek

In dit boek wil ik daartoe een poging doen: de hand rei-ken. Ik ben zelf zo’n twijfelaar geweest, of ben ik het nog? Ikben zelf ook zo’n zekerweter geweest, of ben ik dat weer? Ikheb geoordeeld en ik ben veroordeeld. Geleden heb ik aande eenzaamheid van het afgeschreven zijn. Maar ik heb ookweer mensen ontmoet, de weg naar de kerk hervonden, alszoekende gelovige. Mij is een hand gereikt en zelf heb ikeen hand gereikt. Een helende ontmoeting vertelt mij datverzoening kan. Ja, verzoening kan. En het is nodig ook. Datis wat mij drijft dit boek te schrijven.

Daarom wil ik je in hoofdstuk 1 eerst wat meer vertellenvan mijn persoonlijke crisis, tien jaar geleden. Fragmentenuit mijn dagboek van weleer geven een inkijkje in een crisisdie velen ook vandaag nog meemaken en in de toekomststellig nog zullen meemaken. Maar in dit autobiografischehoofdstuk vertel ik je ook van een bijzondere ervaring diede eenzaamheid heeft doorbroken en mij nieuwe hoop opverzoening heeft gebracht: de ontmoeting met AndriesKnevel.

Vervolgens bekijk ik het fenomeen van de existentiëletwijfel van dichtbij. In hoofdstuk 2 vertel ik over het procesvan de twijfel en ik hoop dat mensen die haar niet kennen,gaan begrijpen dat niemand deze twijfel zoekt. Het over-komt je. Toch valt daarover wel wat meer te zeggen – er zijnbij nader inzien wel een paar keuzes te maken. Ik vertel jeover ‘gevaarlijke ervaring’ en een ‘helende beeldenstorm’. Ikhoop een deel van de angst voor de twijfel weg te kunnennemen, hoewel ik de ernst van de crisis niet kan bagatellise-ren. De dagboekfragmenten houden me wel bij de les!

Daarna draai ik het in hoofdstuk 3 om: twijfel kent nietalleen een moeizame en verwarrende kant, maar ook eenuitdagende en zelfs hoopvolle kant. Ik verdedig de boudestelling dat de twijfelaar niet maar een tweederangsgelovige

25


is, maar dat hij goed beschouwd model staat voor geloven.De twijfelaar is een gepassioneerd mens, een profeet enzelfs een pionier. Dat is meer dan je verwachten zou – gaandan de twijfelaars ons voor in het koninkrijk van God?

Als de twijfel van vele kanten is bekeken, kijk ik achter-om in hoofdstuk 4. Nog eenmaal kijken we het geloof van‘zeker weten’ diep in de ogen. Hoe ziet dat bouwwerk, dieKathedraal van Zeker Weten eruit? Wat zijn haar fundamen-ten en pilaren? Wie vinden daar onderdak en waarom is zevoor velen zo belangrijk? Het zal gaan over de bijbel en derol die hij speelt in ons geloof. Geen gemakkelijk verhaal enzeker niet zonder pijnlijke constateringen. De bijbel als het‘geïnspireerde Woord van God’ lijkt in de weg te staan voorpostmoderne mensen. Hoe vinden zij een nieuwe weg naarauthenticiteit?

Dan maak ik een pas op de plaats, een intermezzo. Denaam van Klaas Hendrikse is dan in de hoofdstukken hier-voor al vaak gevallen en met hem wil ik nu eerst in gesprek.Dominee Klaas Hendrikse schreef in 2007 het boek Gelovenin een God die niet bestaat. De titel is provocerend, maar deinhoud bleek velen te raken. Hij had het lef om twijfel enzelfs atheïsme in het gesprek over geloven in te brengen enniet iedereen nam hem dat in dank af. Ik wil hem welbedanken voor de moed om moeilijke vragen te stellen en ikvertel waar ik met hem meega. Op mijn beurt stel ik vragenen vertel dat ik op een andere manier verder zoek dan hijlijkt te doen. Die verschillen worden het scherpst voelbaarals het over Jezus gaat. Voor mij is Jezus veel belangrijker inde zoektocht naar geloven voorbij zeker weten en twijfel.

En dus: verder met Jezus. Of beter: verder rond Jezus.Want in de kring van volgelingen blijkt verrassend veel ruim-te te zijn om een eigen plek te vinden. Verbondenheid vin-den we niet in theologie, niet in vrome woorden, maar inpassie voor het leven. Jezus noemt dat koninkrijk van God.

26


Daarover gaat hoofdstuk 5.Dat koninkrijk moet concreet worden. Voor mij betekent

dat nu: zoeken naar verzoening tussen zekerweters en twij-felaars, tussen zoekers en vinders, tussen orthodoxen envrijzinnigen. We moeten verder trekken, het nieuwe landvan het postmoderne en postchristelijke tijdperk verkennen.Land waarvan nog geen kaarten beschikbaar zijn – we zijnsamen van de kaart! Hoofdstuk 6 wordt een gepassioneerderoep om verzoening aan de randen van de kerk, om het landmet de diepe kloven achter ons te laten en verder te trek-ken.

Elk hoofdstuk van dit boek laat zich ook zelfstandiglezen. Niet elke lezer zal zich immers in alle facetten van dedoor mij geschetste twijfel herkennen. Om elk hoofdstukleesbaar te houden moest ik soms enigszins in herhaling tre-den.

Dat twee hoofdpersonen in dit boek, Andries Knevel enKlaas Hendrikse, bereid waren er zelf rechtstreeks op te rea-geren in een nawoord stemt mij dankbaar. Beide mannenvertegenwoordigen grote groepen in de kerk die elkaar nietgemakkelijk vinden en verstaan. Het gesprek met hen bei-den heeft mij doen realiseren dat ik mij bevind tussen dietwee werelden. Dit boek had daarom ook ‘Tussen Klaas enAndries’ kunnen heten. Dat Andries en Klaas beiden binnende kaften van dit boek willen reageren op de tocht die ikheb afgelegd, markeert wat mij betreft een stap op weg naarverzoening. Het laat zien dat het kan.

27


van de kaart

Documents

Transcript of van de kaart