UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (http://dare.uva.nl)

UvA-DARE (Digital Academic Repository)

Innovatiepolitiek: Een reconstructie van het innovatiebeleid van het ministerie vanEconomische Zaken van 1976 tot en met 2010

Velzing, E.-J.

Link to publication

Citation for published version (APA):Velzing, E-J. (2013). Innovatiepolitiek: Een reconstructie van het innovatiebeleid van het ministerie vanEconomische Zaken van 1976 tot en met 2010. Delft: Eburon.

General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s),other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).

Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, statingyour reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Askthe Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam,The Netherlands. You will be contacted as soon as possible.

Download date: 22 Sep 2020

Bijlagen

Lijst van informanten 226

Lijst van afkortingen 229

Bijlagen hoofdstuk 3 233Lijst van IOP’s 233Aandachtsgebieden van de vervolgcommissie Wagner 234

Bijlagen hoofdstuk 4 236Gedetailleerde weergave tabel 4-1 236

Bijlagen hoofdstuk 5 239Gedetailleerde weergave tabel 5-2 239

Bijlagen hoofdstuk 6 242Sleutelgebieden en topsectoren 242Gedetailleerde weergave tabel 6-3 244

Bijlagen hoofdstuk 7 249

226 Innovatiepolitiek

Lijst van informanten

naam titel datum perspectief

Bandt, J. (Joke) van den drs. 7 juni 2010 EZ – ATB Batenburg, O.D. (Okker) van dr. 21 mei 2010 Advies Bemer, R. (Rein) drs. 31 mei 2010

21 juli 2011 EZ

Berg, D.J. (Dirk Jan) van der drs. 19 juli 2011 EZ Bergh, (Babs) van der dr. 23 april 2012 AWT / OC&W Bilderbeek, R. (Rob) drs. 8 augustus 2011 Advies Boekholt, P. (Patries) dr. 5 september 2011 Advies Bout, J. (Jan) drs. ing. 4 april 2012 EZ Broersen, J.P. (Jaap) drs. 20 september 2012 EZ Brouwer, R. (Rob) de drs. 13 december 2011 EZ Buijink, C.P. (Chris) drs. 18 april 2012 EZ / Senter Bruin, C.J.M. (Kees) dr. 2 april 2012 Algemene RekenkamerBruïne, F. (Frans) de drs. 27 mei 2010 EZ-ATB Denekamp, E.J. (Eelco) drs. 26 januari 2012 EZ / Senter Deuten, J. (Jasper) dr. ir. 27 maart 2012 Advies Dierikx, M.E.P. (Mark) drs. 4 mei 2011 EZ-DG I / DG BEBDijk, J.W.A. (Asje) van dr. 28 juli 2011 EZ / 2e Kamer-CDADrop, H.P. (Erik) drs. 15 december 2011 TNO Esch, R. (Rob) van drs. 19 april 2011 EZ-AEP Eybergen, F. (Fred) drs. 12 april 2012 OC&W Galjaard, H. (Hans) prof. dr. 14 september 2011 Commissie DekkerGelder, W.J. (Wim) van drs. 6 mei 2011 2e Kamer-PvdA Gennip, (Karien) van ir. 12 juni 2012 EZ Giesen, B.J.M. (Ben) drs. 27 juli 2011 SenterNovem Groene, H. (Hans) de drs. 21 mei 2010 EZ Graaf, P. (Paul) de dr. 7 december 2010 EZ / VNO-NCWGrosfeld, T.R.A. (Thomas) drs. 14 maart 2012 EZ / VNO-NCWHalvers, L.J. (Leo) drs. 13 januari 2012 AWT Harwig, H.A. (Rick) dr. 16 april 2012 Philips / IP Heijs, J. (Jeroen) drs. 15 maart 2012 SenterNovem Hek, A. (Arie) van der drs. 19 mei 2010 2e Kamer-PvdA Hillege, J.W. (Jan) ir. 9 februari 2012 EZ Hoopen, J. (Jan) ten 4 april 20121 2e Kamer-CDA / ActalHolland, C.A. (Christiaan) drs. 31 januari 2012 EZ / Advies Huis in ’t Veld, J.C. (Hans) ir. 24 augustus 2011 TNO

Bijlagen 227

naam titel datum perspectief

Huizinga, G. (Geert) ing. 16 augustus 2011 FME Iersel, J.P. (Joost) van mr. 25 juli 2011 2e Kamer-CDA Jong, J.P.J. (Jeroen) de dr. 24 april 2012 Advies Kempkes, P.A.M.G. (Peter) drs. 2 april 2012 Algemene RekenkamerKlomp, L. (Luuk) dr. 12 april 2012 EZ Korte, R.W. (Rudolf) de dr. 8 december 2010 EZ / 2e Kamer-VVDKraaijeveld, A. (Arie) drs. 1 juni 2010 FME Kramer, F. (Fried) drs. 13 januari 2012 Advies Laan, D. (Dick) van der drs. 20 juli 2011 EZ Langman, H. (Harry) mr. drs. 29 april 2010 Commissie WagnerLansink, A.G.W.J. (Ad) dr. 24 november 2010 2e Kamer-CDA Lintsen, H.W. (Harry) prof. dr. ir. 8 september 2011 Wetenschap Maes, A.J.M.M. (Toine) drs. 1 oktober 2010 EZ-ATB Miltenburg, (Jan) van dr. 29 maart 2012 AWT / Advies Minne, B. (Bert) dr. 18 april 2011 CPB / Advies Nijkamp, P. (Peter) prof. dr. 23 juli 2012 NWO Pair, C. (Kees) le dr. ir. 16 maart 2012 STW Pater, J.K. (Koen) de drs. 11 augustus 2011 SenterNovem Prakke, F. (Frits) dr. 26 november 2010 TNO Prince, Y.M. (Yvonne) dr. 17 april 2012 Advies Roon, P.M. (Paul) van drs. 5 juli 2010 FME Sibelt, J. (Jan) drs. 15 december 2010 DIR / SenterNovemSinderen, J. (Jarig) van prof. dr. 19 mei 2010 EZ-AEP Sistermans, J.F. (Joop) dr. 19 april 2012 AWT / IP Soete, L.L.G. (Luc) prof. dr. 25 mei 2010 Wetenschap Sterk, H. (Hans) drs. 6 december 2011 EZ-ATB Steur, R. (Ronald) drs. 17 juli 2012 EZ-DGI Stolte, P. (Paul) 14 oktober 2010 DIR / PNO Terlouw, J.C. (Jan) dr. 26 oktober 2010 2e Kamer-D’66 / EZTerwindt, P.R.A.M. (Paul) drs. 12 juli 2011 SenterNovem Tindemans, P. (Peter) dr. 18 mei 2010 O&W Vasbinder, J.W. (Jan Wouter) ir. 14 juli 2011 EZ / StiPT / AdviesVeld, R.J. (Roel) in ‘t dr. 12 mei 2010 O&W Verberk, A. (Arie) prof. drs. 9 september 2011 StiPT / EZ Vermeer, H. (Harry) ir. 24 juli 2012 Senter / SenterNovemVogelaar, J.J.J. (Joris) drs. ing 8 december 2011 Senter / SenterNovemVught, F.A. (Frans) van prof. dr. 20 maart 2012 Universiteiten / IPWeck, J.W. (Jan Willem) mr. 24 mei 2011 EZ

228 Innovatiepolitiek

naam titel datum perspectief

Wiel, H.P. (Henry) van der dr. 21 maart 2012 CPB Wijnbergen, S.J.G. (Sweder) van prof. dr. 20 januari 2012 EZ Willems, (Rein) ir. 10 april 2012 Shell / VNCI Wissema, J.G. (Hans) dr. 23 november 2010 Advies Zalm, G. (Gerrit) dr. 15 augustus 2011 EZ / CPB / FinanciënZegveld, W.C.L. (Walter) prof. ing 27 april 2010

21 oktober 2010 TNO / Diverse adviescommissies

Zuijdam, F. (Frank) dr. 27 september 2011 NWO / Advies Zwalve, W.J. (Willem) ir. 4 oktober 2011 SenterNovem Zwan, A. (Arie) van der prof. dr. 18 november 2010 WRR / Cie. Wagner

Bijlagen 229

Lijst van afkortingen

acroniem definitie

Actal Adviescollege Toetsing Administratiee LastenAEP directie Algemene Economische Politiek (van EZ)AMvB Algemene Maatregel van BestuurARP Anti-Revolutionaire PartijATB directie Algemeen Technologiebeleid (van EZ)AWT Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid BIT Bedrijfsgerichte Internationale Technologieprogramma’s BMM Biomedical Materials programmeBOT Beleidsoverzicht TechnologieBSIK Besluit Subsidies Investeringen KennisinfrastructuurBTOC Bedrijfsgericht Technologisch Onderzoek door Collectiviteiten BTS regeling Bedrijfsgerichte Technologische Samenwerkingsprojecten CAD Computer Aided DesignCDA Christelijk Democratisch AppèlCEC Centraal Economische CommissieCHU Christelijk-Historische UnieCMO stichting Coördinatie Maritiem OnderzoekCNV Christelijk Nationaal VakverbondCPB Centraal PlanbureauCTMM Centre for Translational Molecurlar MedicineCU ChristenUnie CWM Contactgroep van Werkgevers in de Metaalnijverheid

(1952-1995) D’66 / D66 Democraten 1966DS’70 Democratisch Socialisten 1970DG directoraat-generaal / directeur-generaalDG BEB directoraat-generaal Buitenlandse Economische Betrekkingen (van EZ) DG DMO DG Diensten, Midden- en Kleinbedrijf en Ordening (van EZ) DG ES DG Economische Structuur (van EZ)DG HAD DG Handel, Ambachten en Diensten (van EZ)DG O&I DG Ondernemen & Innovatie (van EZ)DG POR DG Prijzen, Ordening en Regionaal beleid (van EZ)DIR Dienst Investeringsrekening (uitvoeringsorganisatie van EZ) DSTI Dutch Seperation Technology InstituteECN Energieonderzoek Centrum NederlandEEG Europese Economische GemeenschapEET Programma Economie, Ecologie en TechnologieEG Europese GemeenschapEGL EG-Liaison

EL&I ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie (van november 2010 tot november 2012)

ESA European Space AgenyESI Embedded Systems InstituteETI Economisch Technologisch InstituutEU Europese UnieEVD Economische Voorlichtingsdienst

EZ ministerie van Economische Zaken(tot november 2010, en na november 2012)

230 Innovatiepolitiek

acroniem definitie

FES Fonds Economische StructuurversterkingFNLI Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie

FME Federatie voor de Metaal- en Elektrotechnische industrie (1961-1995)

FME-CWM Vereniging FME-CWM(vanaf 1996, ontstaan uit een fusie tussen FME en CWM)

FND Food & Nutrition DeltaFNV Federatie Nederlandse VakbewegingFOM stichting voor Fundamenteel Onderzoek der MaterieGTI Groot Technologisch InstituutHTAS High Tech Automotive SystemsHTSM High Tech Systemen en MaterialenINSTIR Innovatiestimuleringsregeling

ICES/KIS Interdepartementale Commissie Economische Structuurversterking - Kennisinfrastructuur

ICT Informatie- en CommunicatietechnologieIMK Instituut voor het Midden- en KleinbedrijfINSTIR InnovatiestimuleringsregelingIOP Innovatiegericht OnderzoeksprogrammaIOT Interdepartementaal Overleg TechnologiebeleidIP InnovatieplatformIS Innovatiesubsidie SamenwerkingsprojectenIT InformatietechnologieKIM regeling Kennisdragers In het MKBKNAW Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen KNOV Koninklijke Nederlandse Ondernemersvereniging

(tot 1995) KvK Kamer van KoophandelKVP Katholieke Volkspartij

L&V ministerie van Landbouw & Visserij(1940 tot november 1989)

LGM Laboratorium voor Grondmechanica

LNV ministerie van Landbouw, Natuurbeheer & Visserij(van november 1989 tot juli 2003) ministerie van Landbouw, Natuur & Voedselkwaliteit (van juli 2003 tot november 2010)

LPF Lijst Pim FortuynLSH Life Sciences & HealthM2i Materials innovation instituteMARIN Maritiem Research InstituutMDW Marktwerking, Deregulering en WetgevingskwaliteitMKB Midden- en Kleinbedrijf

MKB-Nederland Koninklijke Vereniging MKB-Nederland(vanaf 1995, ontstaan uit een fusie van de NCOV en KNOV)

MvT Memorie van Toelichting

NCOV Nederlands Christelijk Ondernemers Verbond(tot 1995)

NCW Nederlands Christelijk Werkgeversbond(1970 tot 1995)

NIB Nationale Investeringbank

Bijlagen 231

acroniem definitie

NIMR Netherlands Institute for Metals ResearchNIS Nationaal InnovatiesysteemNIVR Nederlands Instituut voor Vliegtuigontwikkeling en Ruimtevaart NLR Nationaal Lucht- en RuimtevaartlaboratoriumNMa Nederlandse MededingingsautoriteitNMI Nederlands Maritiem InstituutNOTA Nederlandse Organisatie voor Technologisch Aspectenonderzoek NOVEM Nederlandse Organisatie voor Energie en MilieuNSP Nederlands Scheepsbouwkundig ProefstationNWO Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek O&W ministerie van Onderwijs & Wetenschap

(van 1918 tot augustus 1994)

OC&W ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen(van augustus 1994 tot oktober 2003) ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (van oktober 2003 tot heden)

OESO Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling PBTS regeling Programmatisch Bedrijfsgerichte Technologiestimulering PIA Professioneel Inkopen en Aanbesteden

PIANOo Professioneel & Innovatief Aanbesteden Netwerk voor Overheidsopdrachtgevers

Pii Project industriële innovatiePRR Politieke Partij RadicalenPvdA Partij van de ArbeidPWT stichting Publieksvoorlichting over Wetenschap en Techniek R&D Research & DevelopmentRAWB Raad Advies voor het WetenschapsbeleidRND RijksnijverheidsdienstROAG regeling Research op AandachtsgebiedenROM Regionale OntwikkelingsmaatschappijRSV-concern Rijn-Schelde-Verolme concernSenter (uitvoeringsorganisatie van EZ)SenterNovem (uitvoeringsorganisatie van EZ)SER Sociaal Economische RaadSG secretaris-generaalSII Service Innovation and ICTSIM Stimuleringsregeling Innovatief ManagementSKB Subsidieregeling Kennisoverdracht BrancheorganisatiesSKO Subsidieregeling Kennisoverdracht OndernemersSMO Subsidieregeling Management OndersteuningSP Socialistische PartijStiPT Stimulering Programma’s Technologie (uitvoeringsorganisatie van EZ) STT Stichting Toekomstbeeld der TechniekSTW Stichting voor de Technische WetenschappenTGP Telematica Gids ProjectenTI Pharma Topinstituut PharmaTIFN Top Institute Food & NutritionTK Tweede KamerTNO Nederlandse organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek

232 Innovatiepolitiek

acroniem definitie

TNO-STB Studiecentrum Technologie en Beleid van TNOTOK Technisch OntwikkelingskredietTS regeling Technologische SamenwerkingTTI Technologisch TopinstituutT&U regeling Toeleveren & UitbestedenV&W ministerie van Verkeer & WaterstaatVBTB Van Beleidsbegroting Tot BeleidsverantwoordingVCT Vervolgcommissie TechnologiebeleidVNCI Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie

VNO Verbond van Nederlandse Ondernemingen(1968 tot 1995)

VNO-NCW Vereniging VNO-NCW(vanaf 1995)

VROM ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer VVD Volkspartij voor Vrijheid en DemocratieWBSO Wet Bevordering Speur- en OntwikkelingswerkWCFS Wageningen Centre for Food SciencesWIR Wet op de InvesteringsrekeningWL Waterloopkundig LaboratoriumWRR Wetenschappelijke Raad voor het RegeringsbeleidZWO Nederlandse organisatie voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek

Bijlagen 233

Bijlagen hoofdstuk 3

Lijst van IOP’s

thema startjaar budget

(miljoen euro)

Biotechnologie 1981 26,4 Bouw 1981 8,2 Hulpmiddelen voor gehandicapten 1984 6,2 Membranen 1984 11,7 Technische keramiek 1985 13,4 Koolhydraten 1985 14,5 IC-Technologie 1985 12,4 Polymeren 1986 13,9 Metalen 1988 13,5 Katalyse 1989 13,9 Verf 1990 4,5 Milieutechnologie 1990 18,2 Industriële eiwitten 1991 7,3 Opto-Elektronica 1992 14,7 Oppervlaktetechnologie 1993 15,6 Beeldverwerking 1995 10,1 Milieutechnologie / Zware metalen 1996 9,1 Mens-machine interactie 1998 10,7 Precisietechnologie 1999 14,9 Genomics 2000 36,4 Elektromagnetische vermogenstechniek 2001 18,4 Generieke communicatie 2002 16,7 Integrale productcreatie en -realisatie 2004 15,6 Self healing materials 2005 19,9 Photonic devices 2005 24,1 Maritiem 2009 nb Totaal: 370,2

234 Innovatiepolitiek

Aandachtsgebieden van de vervolgcommissie Wagner

Hoofdaandachtsgebieden (indicatief)

Activiteitenvelden (illustratief)

Transito o Luchtvervoer o Transito-informatica- en

automatiseringssystemen* o Fysieke distributiecentra o Goederenbehandelingsapparatuur en

koelsystemen o Kennisexport o Gebundelde projecten

Agrarische en voedingsmiddelenindustrie o Primaire producten o Voedings- en genotmiddelen o Landbouwwerktuigen en machines o Machines voor de voedingsmiddelenindustrie o Verpakkingen o Kunstmest o Uitgangsmaterialen vooral in geïntegreerde

landbouw- en veeteeltprojecten o Meet- en regelsystemen* o Agrarische biotechnologie* o Gebundelde projecten o Kennisexport

(Water)bouw en infrastructuur o Waterbouwwerken o Pijpleidingen o Baggerwerken o Niet-traditionele textieltoepassingen gebaseerd

op textiel-know how o Woningbouw o Vliegvelden o Kleinschalige energieopwekking en -distributie* o Energiebesparing* o Kennisexport

Offshore o Ontwerpen en bouwen van exploitatie-equipment

o Toeleveringen o Pijpleidingsystemen o Bevoorrading en verbindingen o Consultancy

* Veelbelovende activiteiten, welke vooral zijn gebaseerd op technologische ontwikkeling

Bijlagen 235

... vervolg ...

Hoofdaandachtsgebieden (indicatief)

Activiteitenvelden (illustratief)

Veredelingschemie o Producten met hoge toegevoegde waarde o Eindproducten o Biotechnologie* o Nieuwe materialen* o Kennisexport o Gebundelde projecten

Kantoorsystemen o Kopieerapparatuur* o Kantoorcomputers* o Documentatiesystemen* o Geautomatiseerde betaalsystemen*

Telecommunicatie en media o Telefoniesystemen* o Tweeweg-kabelsystemen* o Communicatienetwerken* o Elektronische media*

Transportmiddelen o Wielvoertuigen o Vliegtuigen korte/middellange afstand o Scheepsbouw en baggermateriaal

Medische technologie o Doorlichtingsapparatuur* o Hulpmiddelen voor revalidatie* o Medische informatie- en

automatiseringssystemen* o Implanteerbare hulpmiddelen en hulpmiddelen

ter vervanging van zintuigen en organen of ten behoeve van orgaanfunctieondersteuning*

o Kostenbesparende diagnostica* Produktiebesturingssystemen o Computer aided design systemen*

o Meet- en regelsystemen* o Productieautomatiseringssystemen*

(Consumenten)elektronica o Home control* o Videotechniek voor beeldweergave* o Videotechniek voor tekstweergave* o Elektronische componenten en aandrijvingen*

Milieu o Anaerobe waterzuivering en afvalverwerking* o Meet- en regelsystemen*

Defensie-uitrusting o Vaartuigen o Militaire voertuigen o Radar en luchtdoelapparatuur* o Optronica*

* Veelbelovende activiteiten, welk vooral zijn gebaseerd op technologische ontwikkeling

236 Innovatiepolitiek

Bijlagen hoofdstuk 4

Gedetailleerde weergave tabel 4-1

Vervolgcommissie Wagner 1983

Beleidsoverzicht Technologie 1984-1985

Beleidsoverzicht Technologie 1987-1988

Transito (inclusief vervoer en transport) o Luchtvervoer o Transito-informaticasystemen

en automatiseringssystemen o Fysieke distributiecentra o Goederenbehandelingsapparat

uur en koelsystemen o Kennisexport o Gebundelde projecten

Verkeer en vervoer(geen programma of gebied) o Dieptestudies

Verkeer en vervoer (terrein van staatszorg) o Geen programma’s

Agrarische en Voedingsmiddelenindustrie o Primaire producten o Voedings- en genotmiddelen o Landbouwwerktuigen en

machines o Machines voor de

voedingsmiddelenindustrie o Verpakkingen o Kunstmest o Uitgangsmateriaal vooral in

geïntegreerde landbouw- en veeteeltprojecten

o Meet- en regelsystemen o Agrarische biotechnologie o Gebundelde projecten o Kennisexport

Biotechnologie(aandachtsgebied) o IOP Biotechnologie (1981-

1990) o Ondersteuning diverse R&D-

projecten in de marktsector (zoals de ROAG-regeling, 1984-1987)

Landbouw en Visserij (geen programma of gebied) o Ministerie van L&V Voedings- en genotmiddelenindustrie (geen programma of gebied) o Dieptestudies

Biotechnologie (technologiegebied) o IOP Biotechnologie (1981-

1990) o PBTS Biotechnologie (1987-

1996) Landbouw en Visserij (terrein van staatszorg) o Ministerie van L&V o IOP Koolhydraten (1985-

1993) -

(Water)bouw, infrastructuur en energie o Waterbouwwerken o Pijpleidingen o Baggerwerken o Niet-traditionele

textieltoepassingen gebaseerd op textielknowhow

o Woningbouw o Vliegvelden o Kleinschalige

energieopwekking en distributie

o Energiebesparing o Kennisexport

Energietechnologie(aandachtsgebied) o Bijdrage aan ECN o Onderzoeksprogramma’s

energie / Beperking energieverbruik

Bouw (geen programma of gebied) o IOP Bouw (1983-1989)

Energietechnologie (terrein van staatszorg) o Bijdrage aan ECN o Onderzoeksprogramma’s

energie / Beperking energieverbruik

Bouw (terrein van staatszorg) o Project Technologiebeleid

Bouw (1987) o IOP Bouw (1983-1989)

Waterstaat (terrein van staatszorg) o Ministerie van V&W

Bijlagen 237

... vervolg ...

Vervolgcommissie Wagner 1983

Beleidsoverzicht Technologie 1984-1985

Beleidsoverzicht Technologie 1987-1988

Offshore o Ontwerpen en bouwen van

exploitatie-equipement o Toeleveringen o Pijpleidingsystemen o Bevoorrading en verbindingen o Consultancy

Offshore(geen programma of gebied) o Ministerie van V&W o Dieptestudies

Maritiem en marien (terrein van staatszorg) o Ministerie van V&W o Bijdrage aan de stichting

Coördinatie Maritiem Onderzoek (CMO)

o Maritiem Technologisch Speurwerk (MaTS)

Veredelingschemie o Producten met hoge

toegevoegde waarde o Eindproducten o Biotechnologie o Nieuwe materialen o Kennisexport o Gebundelde projecten

-

Veredelingschemie (aandachtsgebied) o IOP Membraantechnologie

(1984-1991) o Ondersteuning diverse R&D-

projecten in de marktsector (zoals de ROAG-regeling, 1984-1987)

Materiaaltechnologie (technologiegebied) o PBTS Materiaaltechnologie

(1987-1996) o IOP Technische keramiek

(1985-1993)

Veredelingschemie (geen programma of gebied) o IOP Polymeercomposieten en

Bijzondere Polymeren (1985-1994)

o IOP Membraantechnologie (1984-1991)

Kantoorsystemen o Kopieerapparatuur o Kantoorcomputers o Documentatiesystemen o Geautomatiseerde

betaalsystemen

- -

Telecommunicatie en media o Telefoniesystemen o Tweewegkabelsystemen o Communicatienetwerken o Elektronische media

Informatietechnologie(aandachtsgebied) o Informaticastimuleringsplan

(1984-1988) o Ondersteuning R&D-

projecten in de marktsector (zoals de ROAG-regeling, 1984-1987)

Informatietechnologie (technologiegebied) o Informaticastimuleringsplan

(1984-1988) o PBTS Informatietechnologie

(1987-1996) o IOP ICT (1985-1992) o Elektronische dienstverlening

Transportmiddelen o Wielvoertuigen o Vliegtuigen korte/middellange

afstand o Scheepsbouw en

baggermateriaal

(naar Verkeer en Vervoer) (naar Verkeer en Vervoer)

238 Innovatiepolitiek

... vervolg ...

Vervolgcommissie Wagner 1983

Beleidsoverzicht Technologie 1984-1985

Beleidsoverzicht Technologie 1987-1988

Medische technologie o Doorlichtingapparatuur o Hulpmiddelen voor revalidatie o Medische informatie- en

automatiseringssystemen o Implanteerbare hulmiddelen

en hulpmiddelen ter vervanging van zintuigen en organen of ten behoeve van orgaanfunctie-ondersteuning

o Kostenbesparende diagnostica

Medische technologie(aandachtsgebied) o IOP Hulpmiddelen voor

gehandicapten (1983-1991)

Medische technologie (technologiegebied) o IOP Hulpmiddelen voor

gehandicapten (1983-1991) o PBTS Medische technologie

(1987-1990)

Productiebesturingssystemen o Computer Aided Design (CAD)

systemen o Meet- en regelsystemen o Productieautomatiseringssyste

men

Productievernieuwing(aandachtsgebied) o Flexibele

productieautomatisering en fabricagesystemen

-

(Consumenten)elektronicao Home control o Videotechniek voor

beeldweergave o Videotechniek voor

tekstweergave o Elektronische componenten

en aandrijvingen

Informatietechnologie: Micro-elektronica (aandachtsgebied) o Ondersteuning diverse R&D-

projecten in de marktsector (zoals de ROAG-regeling, 1984-1987)

Informatietechnologie: Micro-elektronica (technologiegebied) o Informaticastimuleringsplan

(1984-1988) o PBTS Informatietechnologie

(1987-1996)

Milieu o Anaerobe waterzuivering en

afvalverwerking o Meet- en regelsystemen

Milieutechnologie(aandachtsgebied) o Onderzoeksprogramma’s van

VROM en EZ

Milieu(terrein van staatszorg) o Onderzoeksprogramma’s van

VROM en EZ Defensie-uitrusting o Vaartuigen o Militaire voertuigen o Radar en luchtdoelapparatuur o Optronica

Defensie(geen programma of gebied) o Ministerie van Defensie

Defensie(geen programma of gebied) o Ministerie van Defensie o CODEMA (innovatiegerichte

overheidsinkopen) Ruimtevaart

(aandachtsgebied) o Ondersteuning NLR, NIVR*

en Netherlands Institute for Space Research (SRON)

o Internationaal: European Space Agency (ESA)

Ruimtevaart (terrein van staatszorg) o Ondersteuning NLR, NIVR

en SRON o Internationaal: European Space

Agency (ESA)

* Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) en Nederlands Instituut voor Vliegtuigontwikkeling en Ruimtevaart (NIVR).

Bijlagen 239

Bijlagen hoofdstuk 5

Gedetailleerde weergave tabel 5-2

Vervolgcommissie Wagner (1983) 1993 1996 1999

Transito (inclusief verkeer en vervoer)

- Verkeer en Vervoero ICES/KIS Mainport

Rotterdam (1994-1998)

Verkeer en Vervoero ICES/KIS

Ondergronds Logistiek Systeem (1999-2002)

Agrarische en Voedingsmiddelenindustrie

Biotechnologie(technologiegebied) o PBTS Biotechnologie

(1988-1996)

Landbouw en Visserij o Ministerie van L&V

Biotechnologie(technologiegebied) o PBTS Biotechnologie

(1988-1996) o ICES/KIS Materiële

Infrastructuur Biotechnologisch Onderzoek in Nederland (MIBITON) (1994-1998)

Landbouw en Visserij o Ministerie van L&V o ICES/KIS

Agroketenmanagement (1994-1998)

Biotechnologie o TTI Wageningen

Centre for Food Sciences (WCFS) (1998-heden)*

Landbouw en Visserij o Ministerie van L&V o ICES/KIS

Ketennetwerk, clusters en ICT (1999-2002)

(Water)bouw, infrastructuur en energie

Energie(besparing)o Bijdragen aan

Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN)

Energie(besparing)o Bijdragen aan ECN

Bouwen o ICES/KIS

Ondergronds bouwen (1995-1998)

o ICES/KIS Land Water Impuls (LWI) (1994-1998)

Energie(besparing)o Bijdragen aan ECN

Bouwen o ICES/KIS Delfts

Cluster (1999-2002)

Offshore - Maritiemo ICES/KIS Marin

(1994-1998)

-

* Vanaf 2007 werd de naam in Top Institute Food & Nutrition (TIFN) veranderd.

240 Innovatiepolitiek

... vervolg ...

Vervolgcommissie Wagner (1983) 1993 1996 1999

Veredelingschemie Materiaaltechnologie(technologiegebied) o PBTS

Materiaaltechnologie (1988-1996)

o IOP Metalen (1988-1998) / IOP Oppervlaktetechnologie (1993-1998)

Chemie o IOP Polymeer-

composieten en Bijzonder Polymeren (1985-1994) / IOP Katalyse (1989-1997) / IOP Verf (1991-1998)

Materiaaltechnologie(technologiegebied) o PBTS

Materiaaltechnologie (1988-1996)

o IOP Metalen (1988-1998) / IOP Oppervlaktetechnologie (1993-1998)

Chemie o IOP Katalyse (1989-

1997) o IOP Verf (1991-

1998)

Materiaaltechnologieo TTI Netherlands

Institute for Metals Research (NIMR) (1998-2007)*

Chemie o TTI Dutch Polymer

Institute (DPI) (1998-heden)

Kantoorsystemen - - - Telecommunicatie en media Informatietechnologie

(technologiegebied) o PBTS-IT (1987-1996) o Telematica Gids

Projecten

Informatietechnologie(technologiegebied) o PBTS-IT (1987-1996) o Kredieten

Elektronische Dienstverlening (KREDO) (1996-2001)

o ICES/KIS: High Performance Computing and Networking (HPCN) (1994-1998)

Informatietechnologieo Kredieten

Elektronische Dienstverlening (KREDO) (1996-2001)

o TTI Telematica Instituut (1998-heden)†

o ICES/KIS Watergraafsmeer (1999-2002)

o ICES/KIS Gigaport (1999-2002)

Transportmiddelen - Transportmiddeleno ICES/KIS

Transporttechnologie (1994-1998)

-

Medische technologie - - - Productiebesturingssystemen - - - (Consumenten)elektronica o Micro-elektronica-

stimulering (1989-)o Micro-elektronica-

stimulering (1989-)o Micro-elektronica-

stimulering (1989-)

* Vanaf 2008 veranderde naam in Materials innovation institute (M2i). † Het Telematica Instituut heet vanaf 2009 Novay.

Bijlagen 241

... vervolg ...

Vervolgcommissie Wagner (1983) 1993 1996 1999

Milieu Milieutechnologie(technologiegebied) o PBTS

Milieutechnologie (1990-1996)

o IOP Milieutechnologie (1990-1994)

Milieutechnologie(technologiegebied) o PBTS

Milieutechnologie (1990-1996)

Milieutechnologieo IOP

Milieutechnologie / Zware metalen (1997-2001)

o Programma Economie, Ecologie en Technologie (EET) (1997-2003)

o ICES/KIS Milieutechnologie (1999-2002), BioMaDe (1999-2002), Nationaal initiatief duurzame ontwikkeling (1999-2002), Stichting kennisontwikkeling en kennistransfer bodem (SKB) (1999-2002)

Defensie-uitrusting - - - Ruimtevaart

o Ondersteuning NLR en NIVR

o Internationaal: ESA

Ruimtevaarto Ondersteuning NLR

en NIVR o Internationaal: ESA

Ruimtevaart o Ondersteuning NLR

en NIVR o Internationaal: ESA

242 Innovatiepolitiek

Bijlagen hoofdstuk 6

Sleutelgebieden en topsectoren

Innovatieprogramma 2005-2010

Sleutelgebied 2004

Topsector 2011

Food & Nutrition Delta (FND) € 164 miljoen (2005-2011) TTI TIFN (tot 2006 WCFS)* R&D-/Innovatieprojecten

Flowers & Food (sleutelgebied)

Agro & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen

Point One €379 miljoen (2005-2011) Holst Centre / ESI R&D-/Innovatieprojecten

High tech systemen en materialen (sleutelgebied)

High Tech Systemen en Materialen

Automotive (HTAS) € 50 miljoen (2007-2011) R&D-projecten

High tech systemen en materialen (sleutelgebied)

High Tech Systemen en Materialen

Materialen (M2i) € 41 miljoen (2007-2011) TTI M2i

High tech systemen en materialen (sleutelgebied)

High Tech Systemen en Materialen

Water € 68 miljoen (2006-2011) TTI Westus R&D-projecten

Water (sleutelgebied)

Water

Maritiem € 35 miljoen (2007-2011) IOP Maritiem en R&D-projecten

Water (sleutelgebied)

Water

Creatieve industrie (wel goed gekeurd, nooit gestart) -

Creatieve Industrie (sleutelgebied)

Creatieve industrie

Chemie € 92 miljoen (2006-2011) TTI DPI / DSTI R&D-projecten

Chemie (eerst potentiegebied, in 2005 sleutelgebied)

Chemie

Pensioenen en sociale verzekeringen (wel goedgekeurd, nooit gestart) -

Pensioenen en sociale verzekeringen (diensten sleutelgebied)

-

* Wageningen Centre for Food Sciences (WCFS).

Bijlagen 243

... vervolg ...

Innovatieprogramma 2005-2010

Sleutelgebied 2004

Topsector 2011

The Hague: Residence of Peace and Justice (niet voorgelegd en niet gestart) -

The Hague, Residence of Peace and Justice (diensten sleutelgebied)

-

Life Sciences & Health (LSH) € 154 miljoen (2006-2011) TTI’s CTMM en BMM* (TI Pharma niet in budget) R&D-projecten

Life Sciences en gezondheid (potentiegebied)

Life sciences & Health

Logistiek & Supply Chains € 14 miljoen (2009-2011) TTI Logistiek

Logistiek (potentiegebied)

Logistiek

Duurzame energie (niet voorgelegd en niet gestart) -

Duurzame Energie (potentiegebied)

Energie

Service Innovation and ICT (SII) € 8 miljoen (2009-2011) R&D-projecten

(geen potentie- of sleutelgebied, maar cruciale enabling technologie)

-

* Center for Translational Molecular Medicine (CTMM) en BioMedical Materials (BMM) programme.

244 Innovatiepolitiek

Gedetailleerde weergave tabel 6-3

Vervolgcommissie Wagner (1983)

2002 2005 2008

Transito (inclusief verkeer en vervoer)

Verkeer en Vervoero ICES/KIS-2 (1999-

2003): Connekt / Kennisnetwerk Cluster en ICT (KLICT) / Ondergronds Logistiek Systeem (OLS)

Logistiek(potentiegebied) o BSIK: NG Infra

(2004-2014) / Transumo (2004-2010)

Logistiek (potentiegebied) o BSIK: NG Infra

(2004-2014) / Transumo (2004-2010)

o TTI Dinalog o Innovatieprogramma

(2009-2011) Agrarische en Voedingsmiddelenindustrie

Biotechnologieo TTI Wageningen

Centre for Food Sciences (WCFS) (1998-2006)

o ICES/KIS-2 (1999-2003): BioMaDe

o IOP Genomics (2000-2007)

Landbouw en Visserij o Via het ministerie van

LNV

Flowers & Food(sleutelgebied) o TTI Wageningen

Centre for Food Sciences (WCFS) (1998-2006)

o IOP Genomics (2000-2007)

o BSIK: Nutrigenomics (2003-2009) / BSIK: TransForum Agro & Groen (2004-2010) / Ecogenomics (2004-2010)

(naar Flowers & Food)

Flowers & Food (sleutelgebied) o Top Institute Food &

Nutrition (TIFN) (2007-2012) (FES-impuls)

o Innovatieprogramma Food & Nutrition Delta (2006-2011)

o BSIK: Nutrigenomics (2003-2009) / BSIK: TransForum Agro & Groen (2004-2010) / Ecogenomics (2004-2010)

o FES-impuls: TTI Groene Genetica / PhytoRes

(Water)bouw, infrastructuur en energie

Water(sleutelgebied)

Water (sleutelgebied) o Innovatieprogramma

(2006-2007) o FES-impuls: TTI

Wetsus

Bijlagen 245

... vervolg ...

Vervolgcommissie Wagner (1983)

2002 2005 2008

((Water)bouw, infrastructuur en energie)

Grond-, weg- en waterbouw: o ICES/KIS-2 (1999-

2003): Delft Cluster / Expertisenetwerk Meervoudig Ruimtegebruik (ERM, later Habiforum)

Energie o IOP

Elektromagnetische vermogenstechniek (2001-2008)

o Bijdragen aan ECN

Grond-, weg- en waterbouw: o BSIK: PSIBouw

(2003-2008) o BSIK Hoogwaardig

Ruimtegebruik (2003-2011)*

Energie o IOP

Elektromagnetische vermogenstechniek (2001-2008)

o BSIK: We@Sea (2003-2010) / CATO (2003-2009)

o Bijdragen aan ECN

Grond-, weg- en waterbouw: o BSIK: PSIBouw

(2003-2008) o BSIK Hoogwaardig

Ruimtegebruik (2003-2011)

Energie o IOP

Elektromagnetische vermogenstechniek (2001-2008)

o BSIK: We@Sea (2003-2010) / CATO (2003-2009)

o Bijdragen aan ECN Offshore - - Maritiem

o IOP Maritiem (2010-) o Innovatieprogramma

(2007-2011) Veredelingschemie Materiaaltechnologie

o TTI Netherlands Institute for Metals Research (NIMR) (1998-2007)

High tech systemen en materialen (sleutelgebied) o TTI NIMR (1998-

2007) o IOP Integrale

productcreatie en –realisatie (2004-2011)

o IOP Self healing materials (2005-2012)

High tech systemen en materialen (sleutelgebied) o Innovatieprogramma

/TTI M2i (2008-2012)

o IOP Integrale productcreatie en –realisatie (2004-2011)

o IOP Self healing materials (2005-2012)

* Het gaat om de volgende programma’s: RGI (2003-2009) / Delft Cluster (2004-2010) / Habiforum (2004-2009) / Leven met Water (2004-2010) / Klimaat voor Ruimte (2004-2011).

246 Innovatiepolitiek

... vervolg ...

Vervolgcommissie Wagner (1983)

2002 2005 2008

(Veredelingschemie) Chemie o TTI Dutch Polymer

Institute (DPI) (1998-2012)

Chemie(sleutelgebied) o TTI DPI (1998-2012) o BSIK: B-Basic (2004-

2010)

Chemie (sleutelgebied) o TTI DPI (1998-2012) o BSIK: B-Basic (2004-

2010) o Innovatieprogramma

Chemie (2006-2011) o FES-impuls Dutch

Seperation Technology Institute (DSTI)

Kantoorsystemen - - - Telecommunicatie en media Informatietechnologie

o TTI Telematica instituut

o IOP Generieke communicatie (2002-2010)

o Elektronische Snelweg

o ICES/KIS-2 (1999-2003): GigaPort / WTCW (Watergraafsmeer)

Informatietechnologieo TTI Telematica

instituut o IOP Generieke

communicatie (2002-2010)

o Elektronische Snelweg

o BSIK ICT (2004-2012)*

Informatietechnologieo TTI Novay o IOP Generieke

communicatie (2002-2010)

o Elektronische Snelweg

o BSIK ICT (2004-2012)

o Innovatieprogramma Service Innovation & ICT (2009-2011)

Transportmiddelen - - -

* Het gaat om de volgende programma’s: BRICKS (2004-2009) / VL-e (2004-2009) / GigaPort (2004-2008) / ICIS (2004-2009) / Freeband Communications (2004-2008) / Smart Surroundings (2004-2009). Andere programma’s die onder dit thema vallen maar in de tabel ergens anders zijn ingedeeld zijn: LOFAR, MultimediaN.

Bijlagen 247

... vervolg ...

Vervolgcommissie Wagner (1983)

2002 2005 2008

Medische technologie - Life Sciences en gezondheid (potentiegebied) o IOP Genomics

(2000-2007) o BSIK Gezondheids,

Voedings-, Gen-, en Biotechnologische Doorbraken (2003-2011)*

Life Sciences (potentiegebied) o BSIK Gezondheids,

Voedings-, Gen-, en Biotechnologie (2003-2011)

o IOP Photonic devices (2006-2012)

o Innovatieprogramma Life Sciences & Health (2006-2011)

o FES-impuls TI Pharma / CTMM† / BMM‡

Productiebesturings-systemens

o IOP Mens-machine interactie (1998-2006)

IOP Mens-machine interactie (1998-2006)

-

(Consumenten)elektronica o Micro-elektronicastimulering (1989-2005)

o IOP Precisietechnologie (1999-2006)

High tech systemen en materialen (sleutelgebied) o Micro-

elektronicastimulering (1989-2005)

o BSIK Microsysteem- en nanotechnologie (2004-2011)§

o IOP’s: Precisie-technologie (1999-2006) / Integrale productcreatie en -realisatie (2004-2011)

High tech systemen en materialen (sleutelgebied) o Innovatieprogramma

Point One (2006-2011)

o BSIK Microsysteem- en nanotechnologie (2004-2011)

o IOP’s: Integrale productcreatie en -realisatie (2004-2011) / Photonic devices (2006-2012)

o FES-impuls Holst

* Het gaat om de volgende programma’s: Celiac Disease Consortium (CDC) (2004-2010) / Virgo (2004-2010) / BioRange (2005-2011) / NPC (2003-2008) / TREND (2004-2011) / MIHD (2004-2009) / Cyttron (2003-2009) / SCDD (2004-2009) / DPTE (2004-2010) / Neuro-Bsik Mouse Phenomics (2003-2009). Andere programma’s die onder dit thema vallen maar in de tabel elders zijn ingedeeld zijn: Ecogenomics en Nutrigenomics. † Center for Translational Molecular Medicine (CTMM). ‡ BioMedical Materials (BMM) programme. § Het gaat om de volgende programma’s: NanoNed (2004-2010) / BioMaDe (2004-2009) / MicroNed (2004-2011).

248 Innovatiepolitiek

... vervolg ...

Vervolgcommissie Wagner (1983)

2002 2005 2008

Milieu Milieutechnologieo EET (1997-2003) o ICES/KIS-2 (1999-

2003): Nationaal Initiatief Duurzame Ontwikkeling (NIDO) / Stichting Kennisontwikkeling en kennistransfer Bodem (SKB)

Duurzaamheido BSIK: Kennisnetwerk

Systeem Innovaties en transities (KSI) (2004-2010)

Duurzaamheid o BSIK: Kennisnetwerk

Systeem Innovaties en transities (KSI) (2004-2010)

Defensie-uitrusting - - - - Ruimtevaart

o Ondersteuning NLR, NIVR en ESA

Ruimtevaarto BSIK: LOFAR (2004-

2010) o Ondersteuning NLR,

NIVR en ESA

Ruimtevaart o BSIK: LOFAR (2004-

2010) o Ondersteuning NLR,

NIVR en ESA - - Creatieve industrie

(sleutelgebied) Creatieve industrie(sleutelgebied) o FES-impuls: GATE o Innovatieprogramma

Creatieve industrie - - Maatschappelijke

thema’s o BSIK: MultimediaN

(2004-2009) / Smart Surroundings (2004-2009)

Maatschappelijke thema’s o BSIK: MultimediaN

(2004-2009) o Maatschappelijke

Topinstituten: Netspar / HILL / NICIS*

* Netspar (Network for Studies on Pensions, Aging and Retirement) / HILL (Hague Institute for the Internationalisation of Law) / NICIS (Netherlands Institute of City Innovation Studies).

Bijlagen 249

Bijlagen hoofdstuk 7

De uitgaven in tabel 7-5 komen uit de begrotingen van het ministerie van EZ. Deze wordt elk jaar in september met Prinsjesdag gepubliceerd. In de zogenaamde Memories van Toelichting op de begroting staan voor het komend jaar de begroting, voor het lopende jaar de verplichtingen en voor het vorige jaar de uitgaven. Voor de uitgaven van EZ aan het innovatiebeleid maakte ik gebruik van de laatste post.

maatregelen per categorie ontleend aan de Innovatienota van 1979

uitgaven* (miljoen euro)

periode

Versterken van het innovatievermogen van bedrijven € 18.102 1976-2010

Kredieten Technisch Ontwikkelingskrediet (TOK, MPO, KREDO) Technische Ontwikkelingsprojecten (TOP) Uitdagerskrediet / Innovatiekrediet

€ 1.857 € 138 € 108

1976-1999 2000-2002 2006-2010

Loonkosten van R&D Innovatiestimuleringsregeling (INSTIR) Wet Bevordering S&O-werk (WBSO)

€ 1.327 € 7.059

1984-1995 1994-2010

Beleid gericht op het stimuleren van samenwerking (ROAG, PBTS, BTOC, BTS, TS, IS, sleutelgebieden)

€ 5.380 1977-2010

Internationale samenwerkingsprojecten € 1.271 1987-2010 Overige € 962 1976-2010 Versterking van de inzet van kennisinstellingen ten behoeve van innovatie in het bedrijfsleven (excl. energiebeleid)

€ 7.507 1976-2010

Innovatiegerichte Onderzoeksprogramma’s (IOP) € 370† 1981-2010 Technologische Topinstituten (TTI) €200† 1996-2005‡ Kenniswerkersregeling / High tech topprojecten € 230† 2009 Bijdrage aan TNO € 1.260 1976-2010 Bijdrage aan Lucht- en Ruimtevaart € 3.945 1976-2010 Overige € 1.501 1976-2010

* Omgerekend naar prijzen van 2012. † Schatting op basis van evaluatie, door ontoereikende gegevens waren de uitgaven niet te achterhalen aan de hand van de daadwerkelijke uitgaven. ‡ Na 2005 werden de TTI’s een onderdeel van het sleutelgebiedenbeleid en werd het budget ook onderdeel van die post.

250 Innovatiepolitiek

... vervolg ...

maatregelen per categorie ontleend aan de Innovatienota van 1979

uitgaven* (miljoen euro)

periode

Bijdrage van EZ aan instellingen die bedrijven adviseren en informeren

€ 2.342 1976-2010

Innovatiecentra Syntens

€ 248 € 547

1988-1997 1998-2010

Voorlichting over onderzoek en onderwijs aan MKB € 810 1976-1999 Startersregelingen € 230 2000-2010 Bèta-technisch onderwijs € 87 2004-2010 Overige € 420 1976-2010

Innovatiegericht overheidsinkoopbeleid, en wet- en regelgeving ter stimulering van innovatie

€ 376 1976-2010

Vermindering regeldruk € 5 2003-2010 Overheidsaankopen € 208 1988-2010 Overig € 163 1976-2010

Totaal € 28.327 1976-2010

* Omgerekend naar prijzen van 2012.