Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016 …...Inhoudsopgave Toelichting op de NWO-bijdrage...

Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016-2017

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Inhoudsopgave

Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016-2017 1

Inleiding en werkwijze 1

Opbouw NWO-bijdrage 1

Component 1: PPS-activiteiten 2

Component 2: Privaat-publieke programmering (PPP) 2

2a en b. Thematische programma’s en NWO-instituten 3

2c en 2d. Onderzoeksfaciliteiten en praktijkgericht onderzoek 3

2e. Europese programma’s (cofinanciering) 3

Component 3: Vrij onderzoek gericht op de topsectoren 3

B ij lagen

Topsector Agri & Food NWO-bijdrage 2016-2017 5

Topsector Chemie NWO-bijdrage 2016-2017 18

Topsector Creatieve Industrie NWO-bijdrage 2016-2017 32

Topsector Energie NWO-bijdrage 2016-2017 48

Topsector High Tech Systemen en Materialen (HTSM) NWO-bijdrage 2016-2017 64

Topsector Logistiek NWO-bijdrage 2016-2017 82

Topsector Life Sciences & Health (LSH) NWO-bijdrage 2016-2017 93

Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen (T&U) NWO-bijdrage 2016-2017 104

Topsector Water NWO-bijdrage 2016-2017 113

ICT binnen de topsectoren NWO-bijdrage 2016-2017 123

Sociale Infrastructuur Agenda (SIA) NWO-bijdrage 2016-2017 133

Topsectoren | 1

Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016-2017

Toelichting bij inhoudelijke plannen per topsector en overzicht financiële bijdrage

Inleiding en werkwijze

NWO levert sinds 2012 een krachtige bijdrage aan de wetenschappelijke basis onder de topsectoren en zorgt

daarbij voor goede aansluiting tussen de strategische roadmaps van de topsectoren en de sterktes in het weten-

schappelijk onderzoek. Naast het verstrekken van financiering draagt NWO onder andere bij door het bevorderen

van gezamenlijk programmeren van onderzoek door wetenschappers en partijen uit het bedrijfsleven en de

overheid en door deze waar nodig met elkaar in contact te brengen. De bijdrage van NWO aan wetenschappelijk

onderzoek voor de topsectoren 2016-2017 maakt deel uit van het Nederlandse Kennis- & Innovatiecontract voor de

jaren 2016-2017 dat op 5 oktober 2015 is ondertekend door de bewindspersonen van de betrokken ministeries, de

topteams van de topsectoren en de voorzitters van de publieke kennisorganisaties.

In aanloop naar het innovatiecontract is er in nauw overleg met de topsectoren, in het bijzonder met de topteams

en de Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI’s), samengewerkt aan de totstandkoming van de NWO-bijdrage

voor de jaren 2016-2017. Bij sommige topsectoren is een ronde gemaakt langs de TKI’s om de belangrijkste

onderwerpen voor de komende jaren te identificeren. Bij andere topsectoren is intensief contact geweest met het

topteam om te komen tot een breed gedragen NWO-bijdrage aan de betreffende topsector. Dit proces heeft

geresulteerd in inhoudelijke ambities en plannen per topsector. Deze zijn als bijlage bijgevoegd. In deze toelichting

wordt ingegaan op de totale NWO-bijdrage aan de topsectoren.

Opbouw NWO-bijdrage

Voor de jaren 2016-2017 zal NWO een bijdrage te leveren met een totale omvang van € 550 miljoen aan eigen

middelen (€ 275 miljoen in 2014 + € 275 miljoen in 2015). Als onderdeel van de afspraken die hierover in 2013

gemaakt zijn tussen de overheid, de topsectoren en de kennisorganisaties (‘spelregels’) levert NWO haar bijdrage

over de volle breedte van het beleid. De NWO-bijdrage is daarom opgebouwd uit verschillende componenten. In

Tabel 1 (volgende pagina) zijn de verschillende componenten gespecificeerd.

In lijn met de nieuwe NWO-strategie 2015-2018 en in het perspectief van de ontwikkeling van de Nationale

Wetenschapsagenda wordt in deze bijdrage nog sterker dan voorheen de verbinding gelegd met maatschappelijke

uitdagingen op nationaal en internationaal niveau. Zo is het aandeel van doorsnijdende en verbindende

initiatieven binnen de publiek-private samenwerking gegroeid naar ruim een derde (ca. € 75 miljoen van de in

totaal € 200 miljoen PPS variant 2 en 3). Een overzicht van de cross-sectorale PPS-en wordt gegeven in Tabel 2.

In het totaalpakket is eveneens invulling gegeven aan de breed gedragen wens vanuit zowel de topsectoren als

onderzoeksinstellingen om meer aandacht te besteden aan langeretermijnsamenwerking. Een deel van de € 200

miljoen in PPS krijgt daarom de vorm van samenwerkingsverbanden van langere duur. Voorbeelden hiervan zijn: (i)

de eerder dit jaar (in samenwerking met de topsector Water) getekende intentie met Wetsus voor de start van een

langdurig PPS-partnerschap om het bestaande hoogstaande wetenschappelijk onderzoek naar watertechnologie

verder te versterken, (ii) de voortzetting van het Advanced Research Center for Nanolithography (ARCNL) voor

fundamenteel onderzoek naar technologie voor computerchips en processoren, (iii) de voortzetting van de

ondersteuning voor het ARC voor Quantum Technologie (Qutech), (iv) de voorgenomen samenwerking in het

nieuw op te richten ARC-CBBC (Chemical “Building Blocks Consortium) voor onderzoek naar chemische bouwstenen

op het gebied van procestechnologie, katalyse en synthese, en (v) de samenwerking met OncoXL op het gebied van

kankeronderzoek.

2 | NWO-bijdrage 2016-2017

Tabel 1 | NWO-bijdrage aan de topsectoren per component (M€)

Componenten NWO-bijdrage Afspraken i.h.k.v. de spelregels jaarlijks

vanaf 2015

Totaal 2016- 2017 voorvloeiend uit de

spelregels (M€)

NWO-bijdrage voor 2016- 2017 inclusief 37 M€ bijdragen van EZ en 15 M€

van BUZA (M€)

1. PPS activiteiten

a. PPS-programma’s variant 2 en 3 80-105 160-210 244,2

b. PPS-programma’s variant 1 15-20 30-40 30-40

2. Privaat-publieke programmering (PPP)

a. Themaprogramma’s 10 20 16,8

b. Bijdragen NWO-instituten 10 tot 15 20-30 60,8

c. Praktijkgericht onderzoek 10 20 20

d. Onderzoeksfaciliteiten & ICT 40-50 80-100 80-100

e. Europese programma’s (cofinanciering) 10 20 20,5

3. Vrij onderzoek gericht op de topsectoren

a. Projecten in bèta/life disciplines (o.a. TOP-subsidies)

30-35 60-70 60-70

b. Overig vrij onderzoek relevant voor topsectoren (o.a. wetenschapsbrede talentprogramma’s)

55-5 110-10 28,7-0

4. Uitvoeringskosten 13 26 26

Totaal 275 550 602

Zoals te zien is in Tabel 1 geeft NWO voor een aantal componenten nog niet de specifieke financiële bijdrage aan.

De programma’s behorende bij deze componenten zijn wetenschapsbreed, waardoor de bijdrage wordt bepaald

door de honorering van concrete voorstellen in de bij deze programma’s horende competities. Meer informatie

over de specifieke activiteiten die NWO per topsector ontwikkelt, is te vinden in de bijlagen. Op hoofdlijnen

worden hieronder de belangrijkste aspecten toegelicht.

Component 1: PPS-activiteiten

Voor alle topsectoren zijn in samenspraak plannen ontwikkeld voor PPS-activiteiten. Volgens de spelregels wordt er

onderscheid gemaakt m.b.t. de intensiteit van de samenwerking tussen publieke en private partijen. Bij PPS-

constructies variant 2 en 3 is sprake van topsectorspecifieke programma’s met cofinanciering door private partners

die kan oplopen tot 40-50%. PPS variant 1 voorziet in brede, topsector-overstijgende calls met beperkte private

bijdragen op projectniveau. Voor bijna alle topsectoren bestaan de plannen voor 2016-2017 uit zowel PPS-

programma’s variant 2 als variant 3. In totaal verwacht NWO in 2016-2017 ca. € 200 miljoen te besteden aan PPS-

programma’s variant 2 en 3. Voor de specifieke details wordt verwezen naar de inhoudelijke plannen per topsector.

In totaal verwacht NWO in 2016-2017 tussen de 30 en 40 miljoen te besteden aan PPS-programma’s variant 1. Deze

bijdrage bestaat vooral uit projecten die worden toegekend in het Open Technologieprogramma (OTP). In het OTP

worden in samenwerking tussen onderzoekers en private partijen plannen opgesteld en gefinancierd. In de

inhoudelijke plannen per topsector wordt een indicatie gegeven van de voor de betreffende topsector relevante

bijdrage uit het OTP.

Component 2: Privaat-publieke programmering (PPP)

Kenmerkend voor deze activiteiten is dat ex ante wordt bepaald dat projecten binnen de topsectoragenda’s passen

en net als de PPS-activiteiten voortkomen uit de gezamenlijke programmering in TKI-verband of afgestemd zijn

met het topteam.

Topsectoren | 3

2a en b. Thematische programma’s en NWO-instituten

Thematische programma’s zijn gericht op publiek onderzoek met een inhoudelijke focus, vaak met multidisciplinair

karakter, die voortkomen uit de gezamenlijke programmering. Een voorbeeld van zo’n thematische programma is

het initiatief rond “Ontwerp voor adaptieve technologie” dat zich richt op ontwerp, beleving en acceptatie van

technisch-wetenschappelijk onderzoek op het terrein van “people-planet-profit”. Bij de NWO-instituten gaat het

om onderdelen van het werkprogramma en/of inzet van nationale onderzoeksfaciliteiten, die aansluiten op de

gezamenlijke programmering. In totaal verwacht NWO in 2016-2017 ca. € 16,8 miljoen te besteden aan thematische

programma’s en ca. € 60,8 miljoen via PPP-activiteiten van de NWO-instituten. Voor de specifieke details wordt

verwezen naar de inhoudelijke plannen per topsector in de bijlagen.

2c en 2d. Onderzoeksfaciliteiten en praktijkgericht onderzoek

Een deel van de NWO-bijdrage zal komen uit investeringen in onderzoeksfaciliteiten waarvan de topsector heeft

aangegeven dat deze relevant zijn, c.q. waarbij aanvragen direct voortkomen uit de gezamenlijke programmering.

Voorbeelden hiervan zijn de investeringen in het kader van de nationale roadmap voor grootschalige

onderzoeksfaciliteiten en de structurele investeringen van NWO i.s.m. SURF in de Nederlandse ICT-infrastructuur

voor wetenschappelijk onderzoek. 1

2e. Europese programma’s (cofinanciering)

Hier gaat het om cofinanciering van specifieke Europese samenwerkingsprogramma’s aansluitend op de

onderzoeksagenda’s van de topsectoren. In totaal verwacht NWO in 2016-2017 hieraan ca. € 20,5 miljoen te

besteden. Voorbeelden van zulke programma’s zijn Europese samenwerkingsverbanden rond “Sustainable Crop

Production”, of rond “Security and Privacy in the Internet of Things”.

Component 3: Vrij onderzoek gericht op de topsectoren

Een deel van de bijdrage zal komen uit brede calls voor ongebonden, nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek.

Belangrijke instrumenten zijn bv. de vrije programma’s in de NWO-gebieden, de TOP-subsidies en nationale

talentprogramma’s zoals de Vernieuwingsimpuls. NWO zal de inhoudelijke aansluiting van deze projecten bij de

topsectoren stimuleren. NWO zal de aandelen en inhoudelijke aansluiting op de strategische agenda’s actief

monitoren en hierover op reguliere basis contact onderhouden met de topsectoren en TKI’s en tevens de resultaten

van de projecten actief onder de aandacht van bedrijven brengen, met het oog op snelle doorstroom van kennis en

kunde en potentiele nieuwe PPS.

1 SURF is de ICT-samenwerkingsorganisatie van het Nederlandse hoger onderwijs en onderzoek.


Tabel 2 | Overzicht van PPS-en die een relatie hebben met meerdere topsectoren.

Onderwerp Betrokken topsectoren

Maatschappelijk verantwoord innoveren A&F; Chemie; CI; Energie; HTSM; Logistiek; T&U; Water; SIA

Bouwstenen van Leven Chemie, HTSM; LSH; A&F; T&U

Circulaire economie Logistiek; A&F; Water; BBE; T&U

Greep op Complexiteit Logistiek; ICT; A&F; LSH; HTSM; Chemie

COMMIT2DATA Logistiek; ICT; CI; HTSM; Energie

Veerkrachtige samenleving CI; SIA; ICT

Hoge kwaliteit van leven HTSM; LSH; SIA

Lectorenposities ICT; Energie; HTSM; Water

Enabling technologies LSH; A&F; T&U

Smart industry HTSM; ICT; CI

Materialen Chemie; Energie; HTSM

Cyber security HTSM; ICT; SIA

Groen II A&F;BBE; T&U

Interdisciplinaire samenwerking voor duurzame logistiek Logistiek; ICT

e-Health LSH; CI

Sloshing van LNG Energie; Water

B ij lagen

Inhoudelijke plannen per topsector/doorsnijdend thema.

Topsector Agri & FoodNWO-bijdrage 2016-2017


Inhoudsopgave

Inleiding 1

Kennis- en Innovatieagenda 1

Aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage 1

Voorgestelde activiteiten 2016-2017 2

Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 – Topsector specifieke programma’s

System Approaches for Food and Nutrition – Partnership Programme NWO-TIFN 2

Partnership Programma NWO-CCC 2

Partnership Programma Feed for Health 2

Partnership Programma Strains/enzymes/metabolites 3

Partnership Programma Digital farming/precision phenotyping 3

Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 – Programma’s relevant voor meerdere topsectoren

Naar gesloten kringlopen voor water en herwinbare grondstoffen- in transitie naar een circulaire economie 3

Agri & Food/Logistiek/Tuinbouw & Uitgangsmaterialen/Water

Groen II – Agri & Food/T&U 4

Bouwstenen van Leven – Agri & Food/Chemie/HTSM/LSH/T&U 4

Enabling Technologies – AgriFood/LSH/T&U 5

Maatschappelijk Verantwoord Innoveren – alle TS 5

Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 – Internationale programma’s

Food & Business Applied Research Fund – Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen 6

Food & Business Global Challenges Programme – Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen 6

Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 – B ij drage vanuit de N W O -instituten

NIOZ 7

Publiek-private samenwerking – PPS 1

Open Technologieprogramma – alle TS 7

Privaat-publieke programmering PPP – Topsector Internationale programma’s

JPI FACCE – ERA-Net CoFund Sustainable Animal Production Systems 7

JPI FACCE – ERA-Net ICT-Agri – Smart Farming and Food Security-Agri & Food/T&U 7

JPI HDH L – LSH/Agri & Food 8

ERA-NET Cofund on Biotechnologies – Chemie/LSH/Agri & Food/T&U/HTSM 8

JPI FACCE – ERA-Net CoFund Sustainable Crop Production – Agri & Food/T&U 8

Privaat-publieke programmering PPP – B ij drage vanuit de N W O instituten

Missiebudget instituut AMOLF 9

Onderzoeksfaciliteiten en praktijkgericht onderzoek 9

Vrij onderzoek gericht op de topsectoren 9

Topsector Agri & Food: concrete acties voor 2016-2017 10

Contactpersoon / meer informatie 11

Topsector Agri&Food | 1

Inleiding

De onderzoeksprogrammering van NWO voor Agri & Food zal de komende jaren gericht zijn op de gezamenlijke

realisatie van een aantal PPS2- en PPS3-programma’s. Een belangrijk deel van de PPS2-programmering richt zich op

topsector-overstijgende initiatieven, waarbij twee tot vijf topsectoren zijn betrokken. Deze brede programma’s zijn

gericht op excellent onderzoek dat op termijn perspectief biedt voor een bijdrage vanuit de wetenschap aan

maatschappelijke uitdagingen zoals de totstandkoming van een duurzame circulaire economie, een kwalitatief en

kwantitatief verbeterde voedselvoorziening, duurzame gewasproductie waarvoor minder grondstoffen, energie,

water en bestrijdingsmiddelen nodig zijn, net als adaptatie aan klimaatveranderingen. Ook zullen er, naast een

drietal Partnership-programma’s met individuele bedrijven, een aantal PPS3-programma’s ontwikkeld worden in

samenwerking met het Top Instituut Food & Nutrition en het Carbohydrate Competence Centre.

Kennis- en Innovatieagenda

De impact van Agri & Food op economie en maatschappij wordt de komende jaren groter. Doel van de vernieuwde

Kennis- & Innovatieagenda blijft tweeledig; 1) het versterken van vraaggestuurd onderzoek en innovatie en

2) publiek-privaat investeren in excellente kennis en innovatie op de drie strategische kansen ‘Meer met minder’,

‘Hogere toegevoegde waarde’ en ‘Internationaal leiderschap’ voor economische en maatschappelijke groei.

De wereld staat voor een grote uitdaging. In 2050 zullen 9 miljard mensen gevoed moeten worden, die door de

stijgende welvaart steeds meer gaan consumeren, terwijl grondstoffen als water, grond en energie steeds schaarser

zullen worden. Tegelijkertijd stellen zowel de consument als de maatschappij steeds meer eisen aan de kwaliteit

van producten en de wijze waarop de producten worden geproduceerd. Zo staat de omvang en wijze van de

dierlijke productie regelmatig ter discussie, moeten risico’s van agrarische productie voor de volksgezondheid

geminimaliseerd worden en moet de veiligheid van het voedsel te allen tijde gegarandeerd kunnen worden.

Daarnaast levert de Agri & Food-sector een bijdrage aan welbevinden (gemak, genieten en lekker), gezondheid en

maatschappelijke uitdagingen, zoals gezond ouder worden van de bevolking.

Verder neemt de hoeveelheid voedsel die mondiaal nodig is drastisch toe. Dit stelt hoge eisen aan de efficiëntie van

de voedselproductie; het verminderen van de uitputting van grondstoffen en emissies, en het voorkomen van

voedselverspilling. De Nederlandse Agri & Food-sector wil haar bijdrage aan de voedselzekerheid in de wereld

verder vergroten.

De NWO onderzoeksprogrammering voor Agri & Food draagt middels fundamenteel onderzoek bij aan tal van de

maatschappelijke en economische vraagstukken.

Aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage

De NWO-bijdrage voor Agri & Food is in goed overleg met het TKI Agri & Food tot stand gekomen. Voor de

topsector is een samenhangende PPS-programmering en samenwerking met andere topsectoren zeer belangrijk. Er

worden daartoe sterkere verbindingen gemaakt met andere topsectoren, zoals Chemie, HTSM, Logistiek, LSH, T&U

en Water. Deze krijgen vorm in verschillende topsector-overstijgende programma’s. Het is van belang PPS-en tot

stand te brengen waarin de wetenschappelijke kwaliteit van de toegekende aanvragen wordt gewaarborgd.

Daarom is de topsector Agri & Food gevraagd om programma’s in te richten met voldoende breedte, die ressorteren

in voldoende aanvragen en een sterkere competitie. Met name PPS variant 2 (met een minimale cofinanciering van

10%) leent zich hiervoor. De topsector hecht veel waarde aan internationale wetenschappelijke samenwerking,

vooral binnen het JPI Food Security, Agriculture and Climate Change (FACCE) en het JPI Healthy Diet for a Healthy

Life (HDHL).


Voorgestelde activiteiten 2016-2017

NWO zal binnen de topsector Agri & Food in samenwerking met private en publieke partners verschillende PPS en

niet-PPS activiteiten ontwikkelen en uitvoeren. De toekenning van projecten zal gebaseerd zijn op een voor NWO

gebruikelijke, onafhankelijke selectie- en besluitvormingsprocedure, waarmee de wetenschappelijke kwaliteit van

het onderzoek gewaarborgd wordt.


System Approaches for Food and Nutrition – Partnership Programme NWO-TIFN

Dit Partnership Programma tussen NWO en het Top Instituut Food and Nutrition (TIFN) heeft als doel een effectieve

samenwerking te stimuleren tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven op verschillende onderzoeksthema’s. De

industriële partners van TIFN dragen als private partners bij aan voor hen relevante onderzoeksprogramma’s/

projecten. TIFN verbindt bedrijfsleven en wetenschap in de gezamenlijke ambitie om wezenlijke innovatie te

realiseren op het terrein van food & nutrition, efficiëntie van het voedselsysteem en reductie van voedselverspilling.

Dit maakt het mogelijk precompetitief onderzoek uit te voeren dat van groot belang is voor het bedrijfsleven, maar

dat voor individuele bedrijven onmogelijk alleen is op te brengen. Er komt een open call voor projecten op nog

nader te identificeren thema’s. Totaal budget: 6 M€ (inclusief bijdrage TIFN 3 M€)

Budget NWO: 3,0 M€

Partnership Programma NWO-CCC

Het NWO-CCC Partnership programma richt zich op kennis op het gebied van koolhydraten, die een belangrijke rol

bij gezonde voeding en (dier-)voedsel spelen. Het Carbohydrate Competence Center is een publiek-private

consortium tussen 19 bedrijven en 6 kennisinstellingen.

Het programma financiert excellent pre-competitief onderzoek met een duidelijk uitzicht op toepasbaarheid van

de resultaten in de industriële praktijk van product/ingrediëntontwikkeling en procesverbetering. Er komt een

open call voor projecten op nog nader te identificeren thema’s. Totaal programma budget: 3 M€ (inclusief bijdrage

CCC 1,5 M€).


Partnership Programma Feed for Health

DSM / Animal Health and Nutrition en NWO hebben het Partnership-programma ‘Feed for Health’ gedefinieerd. In

dit programma wordt onderzoek verricht naar de kwantitatieve en kwalitatieve effecten van eiwitten in vee-

voeding op de darmmicroflora en de gevolgen hiervan voor de diergezondheid. Overmatige en/of onvoldoende

verteerde eiwitten in het maagdarmstelsel van koeien en kippen veroorzaken onbalans in de darmflora hetgeen

overmatig gebruik van antibiotica in de hand werkt. Met de resultaten van het onderzoek van het Programma

wordt het mogelijk een optimale eiwitconversie te bewerkstelligen, waardoor de darmflora floreert en het gebruik

van antibiotica kan worden verminderd.

De duur van het programma is vier jaar. Er komt een open call voor projecten op bovengenoemd thema. Totaal

programma budget: 3,0 M€ (inclusief bijdrage DSM 1,5 M€).



Partnership Programma Strains/enzymes/metabolites

Met DSM (Delft, Biotechnologie) worden besprekingen gevoerd over een Partnership-programma voor onderzoek

op het terrein van ‘strains’, ‘enzymes’ , ‘metabolites’. Open call voor projecten op bovengenoemde thema’s.

Totaal programma budget: 3,0 M€ (inclusief bijdrage DSM 1,5 M€)


Partnership Programma Digital farming/precision phenotyping

Met Bayer/Nunhems (onderdeel Computational Life Sciences) worden besprekingen gevoerd over een Partnership-

programma voor onderzoek op het terrein van ‘digital farming’ en/of ‘precision phenotyping’. Er komt een open

call voor projecten op genoemd thema. Totaal programma budget: 3,0 M€ (inclusief bijdrage Bayer/Nunhems

1,5 M€)



Naar gesloten kringlopen voor water en herwinbare grondstoffen- in transitie naar een circulaire economie Agri & Food/Logistiek/Tuinbouw & Uitgangsmaterialen/Water

De transitie naar een circulaire economie legt ons vanuit het perspectief van de verbindingen tussen water, voedsel,

energie en biodiversiteit de opgave op om de huidige systemen om te vormen naar klimaat-robuuste en hoog-

productieve systemen. Het biedt kansen voor zowel het aanpakken van grote maatschappelijke vraagstukken, zoals

het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen, de voorzieningszekerheid van grondstoffen, schoon water en

voedsel, en de eindigheid van fossiele grondstoffen, als voor economische groei. Nieuwe ontwikkelingen moeten

zonder uitzondering duurzaam zijn. De te ontwikkelen kringlopen dienen maximaal gesloten te zijn: biomassa-

reststromen moeten worden ingezet voor het behoud van draagkracht van de bodem en het water om een stabiele

gewasgroei te verzekeren. Systeemaanpak is het vertrekpunt voor het sluiten van kringlopen op verschillende

schaalniveaus; vervanging fossiele grondstoffen door hernieuwbare grondstoffen en herwinning van grondstoffen,

het terugvoeren van mineralen, hergebruik van afval, retourstromen, complexe netwerken, ketenregie – en

integratie, duurzame business modellen, andere diensten koppelen aan primaire producten, van bulk naar

specialisatie. Het is cruciaal te begrijpen hoe onderdelen in een circulaire economie elkaar beïnvloeden in het

geheel (het systeem), maar ook wat de relatie is van het geheel tot de onderdelen. Daarbij worden de elementen

ook in relatie tot hun omgeving en in hun maatschappelijke context beschouwd. Dit programma krijgt vorm als een

PPS2 met minimaal 10% cofinanciering. Het is een topsector-overstijgend programma en maakt onderdeel uit van

de topsectoren Agri & Food, Logistiek, Tuinbouw & Uitgangsmaterialen en Water. Ook de topsector Creatieve

Industrie heeft zich middels bijdragen vanuit het bedrijfsleven aan bij dit initiatief aangesloten. Bij het NRPO-SIA

onderzoek loopt momenteel een programma op het gebied van circulaire economie: PROVANG. Waar mogelijk

wordt aansluiting op de NWO-call Circulaire Economie gestimuleerd. Ook de topsector Energie en TNO zijn

voornemens te participeren.



Groen II – Agri & Food/T&U

Groen II is het vervolg van het succesvolle programma ‘Groen – Fundament voor duurzame productie en

verwerkingsketens in landen tuinbouw’. In het eerste programma kwamen onderwerpen aan bod als duurzame

bodem, planten, gezonde voeding, duurzame en robuuste ketens en bio-economy. In samenspraak met de

topsectoren Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen zullen de thema’s van het programma een grondige

update krijgen en wordt er gezorgd voor goede afstemming met het programma ‘Circulaire Economie- naar

gesloten kringlopen voor schoon water, een veerkrachtige bodem en gezonde gewassen’ zodat beide programma’s

complementair zijn.

Groen II is een cross-sectoraal programma voor Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen. Het betreft een

PPS2-programma met een minimale cofinanciering van 10%.


Bouwstenen van Leven – Agri & Food/Chemie/HTSM/LSH/T&U

Kennis van de moleculaire basis van het leven is dankzij technologische doorbraken vanuit de fysica, chemie,

biologie, informatica en systeemanalyse van enorme databestanden spectaculair toegenomen. De Nederlandse

wetenschap is nú in een goede positie om door bundeling van deze expertise uit verschillende wetenschaps-

gebieden een beslissende stap vooruit te zetten in het fundamentele begrip van cellulaire systemen vanuit de

(moleculaire) bouwstenen ervan. Deze kennis biedt ons het vermogen om aangepaste, verbeterde, of nieuwe

vormen van leven te creëren voor specifieke doeleinden. Uitdagende innovaties zijn te voorzien op vele belangrijke

wetenschappelijke en technologische terreinen: gezondheidszorg (bijv. personalized medicine), kwalitatief en

kwantitatief verbeterde voedselvoorziening, duurzame gewasproductie, hybride techno-biologische systemen,

nieuwe materialen, intelligente robots gebaseerd op neuronale netwerken, organismen die onder extreme

omstandigheden nieuwe taken uitvoeren, enz. Tegelijk roept deze ontwikkeling nieuwe vragen op m.b.t. de

gevolgen voor de toekomstige samenleving vanwege de grote wetenschappelijke, economische en maatschappe-

lijke impact. Nederlandse onderzoekers lopen wereldwijd voorop in de verschillende disciplines die bijdragen aan

deze kennis. Voor bedrijven op vele terreinen zullen ongekende innovatieve mogelijkheden zich aandienen. Het is

daarom voor onze samenleving als geheel van groot belang dat Nederland door nauwe interdisciplinaire

samenwerking tussen onderzoekers en het bedrijfsleven een voortrekkersrol speelt in deze ontwikkeling.

shutterstock.com


Het doel van het programma Bouwstenen van Leven is langdurig (10 jaar) interdisciplinaire samenwerkingen in

PPS-verband te vormen of te versterken om deze urgente wetenschappelijke en maatschappelijke uitdagingen aan

te gaan. Bouwstenen van Leven is een cross-sectoraal PPS-programma geïnitieerd gedragen door de participerende

Topsectoren AgriFood, Chemie, HTSM, LSH en T&U. De topsector Chemie zet ook M€1 transitiemiddelen in voor

‘Chemistry of Life’. Door een verbinding met het programma Maatschappelijk Verantwoord Innoveren (MVI) zal het

maatschappelijk en ethisch aspect van de uitdagende innovaties tegelijk worden onderzocht. Via andere NWO-

programma’s zoals ‘Perspectief’ en het ‘Open Technologieprogramma’ en ‘Partnership’ kunnen in 2016 en 2017

aanvullende bijdragen worden geleverd. Het ERA-NET Cofund on Biotechnologies (samenvoeging ERA-IB,

EraSynBio en EraSysAPP) zal als internationale component van Bouwstenen van Leven de samenwerking in de

systeembiologie en synthetische biologie als technology drivers stimuleren en zich toeleggen op downstream

toepassingen in de biotechnologie. Via het Eranet EraCoSysMed dat zich richt op de toepassing van systeem

biologie in de geneeskunde en een programma dat zich richt op stamcel- en gentherapie zullen ook bijdragen

worden geleverd aan dit onderwerp. De eerste call voor interdisciplinaire aanvragen met een bijdrage uit het

bedrijfsleven/fondsen van 10-20%. (PPS variant 2) is gepland voor het begin van 2016.


Enabling Technologies – AgriFood/LSH/T&U

Het hoofddoel van het programma Enabling technologies Hotels is om publiek-private onderzoeksprojecten kennis

te laten maken met geavanceerde toepassingen op het gebied van life sciences en technologie, data integratie en

stewardship door middel van kortlopende Hotelprojecten. Door middel van:

− Introduceren van geavanceerde life sciences technologieën in publiek-private onderzoekssamenwerkingen.

− Stimuleren van het gebruik van data stewardship en integratie principes, methoden en standaarden in onder-

zoeksprojecten.

− Faciliteren van integratie van datasets in geavanceerde multi-technologie projecten.

− Stimuleren van nieuwe interacties tussen groepen en organisaties.

− Waar mogelijk, stimuleren van open acces publicatie van onderzoeksdata

De ronde is open voor (gecommiteerde publiek-private) onderzoeksprojecten die binnen Nederland uitgevoerd

worden op het gebied van de Topsectoren LSH, Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangs-materialen. Binnen de context

van deze de oproep, zijn publiek-private onderzoekprojecten, projecten waar minimaal één publieke en één

private partner contractueel een onderzoeks-samenwerking hebben.


Maatschappelijk Verantwoord Innoveren – alle TS

In het programma ‘Maatschappelijk Verantwoord Innoveren’ (MVI) wordt al in de ontwikkelingsfase van een

innovatie onderzocht welke ethische en maatschappelijke aspecten een rol spelen, en welke maatschappelijke

context nodig is om de innovatie te doen slagen. Dit zorgt voor een groter maatschappelijk draagvlak en voorkomt

dat innovaties onnodig stranden. Bovendien worden door dit onderzoek complexe en kostenverhogende

aanpassingen achteraf voorkomen. Zo ontstaan kansen voor betere producten en diensten die beter aansluiten bij

behoeften in de maatschappij door sociaal geïnspireerde innovaties.

De bijdrage van de topsector Agri & Food wordt specifiek ingezet voor het onderzoek naar de ethische en maat-

schappelijke aspecten van de toepassing van kennis die het mogelijk maakt om aangepaste, verbeterde, of nieuwe

vormen van leven te ontwerpen en te creëren voor specifieke doeleinden (binnen het programma Bouwstenen van

Leven). De programmering wordt in samenspraak met de topsector bepaald.

Naast de programmering die gericht is op specifieke topsectoren, zal MVI ook vraagstukken programmeren die

voor alle topsectoren relevant zijn. Deze vraagstukken worden uitgewerkt binnen de aan MVI deelnemende

topsectoren.




Food & Business Applied Research Fund – Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen

Decennialang dalende voedselprijzen hebben in ontwikkelingslanden geleid tot verwaarlozing van investeringen

in de primaire productie, voedselveiligheid en het daarbij behorende onderzoek. Een groeiende wereldbevolking,

veranderende diëten, klimaatverandering, een deels hieraan gerelateerde grondstoffenschaarste, evenals het besef

dat zelfredzaamheid afhangt van productieve economische sectoren, hebben voedselproductie en -veiligheid terug

op de agenda gezet. Ontwikkeling van lokale en regionale voedselketens kan voedselzekerheid en economische

groei verhogen, en daarmee een bijdrage leveren aan armoedebestrijding. Een sterke private sector kan de

economische groei stimuleren, aanmoedigen tot ondernemerschap en op deze manier bijdragen aan de zelf-

redzaamheid van ontwikkelingslanden. Echter, het investeringsklimaat voor het bedrijfsleven wordt vaak

belemmerd door slecht functionerende (overheids-)instellingen, hoewel binnenlandse en regionale markten grote

economische mogelijkheden bieden.

Dit programma krijgt de vorm van een PPS-programma met een bijdrage (20%) door bedrijfsleven en/of maat-

schappelijke partijen. Dit programma maakt onderdeel uit van het voedselzekerheidsbeleid in het kader van de

ontwikkelingsproblematiek van BuZa.

Budget BUZA: 7,5 M€

Food & Business Global Challenges Programme – Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen

Voedselzekerheid staat hoog op de internationale agenda. Het voedselprobleem is hardnekkig en wordt door

bevolkingsgroei en dieetverschuivingen nog versterkt. Deze situatie vraagt om adequate, evidence-based

beleidsreacties, maar biedt ook volop kansen en uitdagingen voor particuliere ondernemingen. Er is een dringende

en groeiende behoefte aan nieuwe kennis en nieuwe inzichten m.b.t. beleid en praktijk, om de uitdagingen

omtrent voedselzekerheid het hoofd te kunnen bieden.





shutterstock.com



NIOZ

Dit betreft NIOZ PPS-activiteiten op het terrein van zilte groenten en zeewier.

Inzet NWO: 0,45 M€ (in-kind)


Open Technologieprogramma – alle TS

Het Open Technologieprogramma (OTP) is bedoeld voor projecten over de hele breedte van het technisch-weten-

schappelijke onderzoek. Er zijn geen thema’s in het OTP en er vindt geen oormerking vooraf plaats. Indienen van

onderzoeksaanvragen kan het hele jaar door. Hoogstaande wetenschappelijke kwaliteit én utilisatie zijn de twee

criteria waarop aanvragen door internationale onafhankelijke referenten worden beoordeeld. Bij elk project wordt

een Gebruikerscommissie ingesteld. Het OTP leidt tot PPS-projecten variant 1 of 2. Op grond van stabiele historische

verdeling kan voor grote topsectoren goed vooraf worden ingeschat hoeveel middelen per topsector besteed

zullen gaan worden.



JPI FACCE – ERA-Net CoFund Sustainable Animal Production Systems

Landbouw en de agrifood sector maken integraal onderdeel uit van de Europese economie en maatschappij. Ze

staan onder druk van een groot aantal externe factoren, waaronder een toenemende behoefte aan voedsel, dier-

voeding, brandstof en vezels, globalisering, milieuveranderingen en volksgezondheidsaspecten, en worden

begrensd door een eindige beschikbaarheid van water en land. Gezien de verwachte toename van de wereld-

bevolking en de behoefte aan dierlijke voedselproducten en natuurlijke rijkdommen is het essentieel dat landbouw

efficiënter en duurzaam wordt. Dit ERA-Net is gericht op duurzame dierlijke productie, met inbegrip van dier-

gezondheid en welzijn, en met aandacht voor fokkerij, voedings- en productiesystemen. Dit betreft een ERA-Net

Cofund in PPP-vorm.


JPI FACCE – ERA-Net ICT-Agri – Smart Farming and Food Security-Agri & Food/T&U

De belangrijkste doelstelling van ICT-AGRI-2 is het leveren van een bijdrage aan de ontwikkeling van een eco-

efficiënte, grondstofefficiënte en concurrerende landbouw door meer en beter gebruik van ICT en robotics. De

eerste call in 2016 is gericht op ‘Farm management and information systems’. In 2017 is een tweede call voorzien op

een nog nader te identificeren thema.

Dit betreft een ERA-Net Cofund in PPP-vorm.

Budget NWO: 0,75M€


JPI HDH L – LSH/Agri & Food

In het werkprogramma van H2020 voor de jaren 2016 en 2017 zijn vanuit de JPI HDHL 2 voorstellen ingediend voor

ERA-NET Cofunds. De onderwerpen voor deze Cofunds zijn “Nutrition & Epigenome’’ en “A knowledge platform

for the intestinal microbiome”. Daarnaast is het Implementatieplan voor de JPI HDHL voor de periode 2016-2018 in

ontwikkeling waarin in ieder geval joint actions worden opgenomen op het thema nutritional phenotype type data

sharing (vervolg op huidige JA ENPADASI) en nutrition security (samen met FACCE-JPI als vervolg op het Grand

Debate dat in mei is georganiseerd op de EXPO in Milaan).


ERA-NET Cofund on Biotechnologies – Chemie/LSH/Agri & Food/T&U/HTSM

(samenvoeging ERA-IB, EraSynBio en EraSysAPP) – internationale component van topsectoroverstijgend initiatief

Bouwstenen van Leven, links met topsectoren Chemie (Chemistry of Life, Chemical Conversion, BBE), LSH, Agri &

Food, T&U, HTSM


JPI FACCE – ERA-Net CoFund Sustainable Crop Production – Agri & Food/T&U

Het doel van dit ERA-Net is om middelen en kennis samen te brengen om een duurzame productie van gewassen te

ontwikkelen en te testen. Belangrijke thema’s hierbij zijn veredeling, het recyclen van nutriënten, de interacties

tussen bodem, plant en atmosfeer, plantgezondheid en gewasbescherming, beheermethoden en de toegevoegde

waarde van landen tuinbouwproducten. De activiteiten dragen bij aan de ontwikkeling van teeltsystemen gericht

op een afname van milieuvervuiling, een verbetering van resource-use efficiëntie, en de kwaliteit van producten.

Dit biedt de landen tuinbouwsector de mogelijkheid zich aan te passen aan de verwachtte veranderingen die

voortvloeien uit bijv. de toekomstige schaarste van grondstoffen, milieuveranderingen, demografie, consumenten-

voorkeuren en de wereldhandel. Dit betreft een Era-Net Cofund in PPP vorm.


Sluipwesp-rups


Privaat-publieke programmering PPP – B ij drage vanuit de N W O instituten

Missiebudget instituut AMOLF

Een deel van de basisfinanciering van het FOM-instituut AMOLF draagt bij aan het niet-PPS deel van de propositie

voor de Topsector Agri & Food.

Inzet NWO: 1,70 M€

Onderzoeksfaciliteiten en praktijkgericht onderzoek

Een deel van de bijdrage kan komen uit investeringen in onderzoeksfaciliteiten waarvan de topsector heeft

aangegeven dat deze relevant is c.q. waarbij aanvragen direct voortkomen uit de gezamenlijke programmering in

TKI-verband. Daarnaast gaat het om relevante investeringen in praktijkgericht onderzoek aan hogescholen die

aansluiten op de gezamenlijke programmering in de topsectoren/TKI’s.

Vrij onderzoek gericht op de topsectoren

Een deel van de bijdrage komt uit brede calls voor ongebonden, nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek.

Belangrijke instrumenten zijn bijvoorbeeld de vrije FOM-programma’s en de FOM-projectruimte (m.n. HTSM,

Energie, LSH en Chemie), de TOP-subsidies (voor Chemie, ICT en LSH) en talentprogramma’s zoals de Vernieuwings-

impuls. Ook projecten binnen het ALW Open programma dragen substantieel bij aan de topsector AF. Van deze

investeringen wordt na toekenning vastgesteld in hoeverre deze bijdragen aan de innovatiecontracten. NWO zal

de aandelen en inhoudelijke aansluiting op de strategische agenda’s actief monitoren en hierover op reguliere

basis contact onderhouden met de topsectoren en TKI’s en tevens de resultaten van de projecten actief onder de

aandacht van bedrijven brengen, met het oog op snelle doorstroom van kennis en kunde en potentiële nieuwe PPS.

Sluipwesp-rups


Topsector Agri & Food: concrete acties voor 2016-2017

Activiteit PPS Relatie met Innovatiecontract

Raakvlak met andere topsectoren

NWO inzet voor A&F (M€)

Totale NWO inzet (M€)

TS specifieke PPS calls

System Approaches for Food and Nutrition – Partnership Programme NWO-TIFN

PPS 3 Food & Health, Superior Products & Processing

3,0

Partnership Programma NWO-CCC PPS 3 Food & Health 1,5

Partnership Programma Feed for Health PPS 3 Duurzame Veehouderij 1,5

Partnership Programma Strains/enzymes/metabolites

PPS 3 Biobased Economy 1,5

Partnership Programma Digital farming/ precision phenotyping

PPS 3 Robuuste Plant Productie, Biobased Economy

1,5

PPS calls relevant voor meerdere TS

Circulaire Economie: − Naar gesloten kringlopen voor water en herwinbare grondstoffen- in transitie naar een circulaire economie

2 Robuuste Plant Productie, Duurzame Veehouderij,

Consument & Keten, Biobased Economy, Smart

Agri & Food R

Logistiek, T&U, Water, BBE

1,75 5,00

Groen II Robuuste Plant Productie, Duurzame Veehouderij,

Biobased Economy

T&U, BBE 2,40 3,1

Bouwstenen van Leven − Programma Bouwstenen van Leven 2-3 Robuuste Plant Productie,

Duurzame Veehouderij, Food & Health, Biobased

Economy

Chemie, HTSM, LSH, T&U

1,40 9,75

Enabling Technologies 2 TS-breed LSH, T&U 0,45 1,90

Maatschappelijk Verantwoord Innoveren TS-breed Alle TS 0,30 6,15

Internationale PPS calls

Food & Business Applied Research Fund Internationaal & Duurzame Handel

7,5BUZA middelen

Food & Business Global Challenges Programme

Internationaal & Duurzame Handel

7,5BUZA middelen

PPS bijdrage instituten

NIOZ Biobased Economy 0,45

PPS 1

Open Technologieprogramma TS-breed 36,0

PPP internationaal

JPI FACCE – ERA-Net CoFund Sustainable Animal Production Systems

Duurzame Veehouderij0,75

JPI FACCE – ERA-Net ICT-Agri – Smart Farming and Food Security

Smart Agri & Food T&U 0,75

JPI HDHL Food & Health LSH 1,4

ERA-NET Cofund on Biotechnologies Chemie; BBE; HTSM; A&F; T&U; Energie

1,0

JPI FACCE – ERA-Net CoFund Sustainable Crop Production

T&U 1,00

PPP bijdrage instituten

AMOLF 1,70

Totaal 18,95

http://www.nwo.nl/financiering/onze-financieringsinstrumenten/wotro/food--business-research/food--business-applied-research-fund-arf/food--business-applied-research-fund-arf.html

http://www.nwo.nl/financiering/onze-financieringsinstrumenten/wotro/food--business-research/food--business-global-challenges-programme-gcp/food--business-global-challenges-programme-gcp.html



Contactpersoon / meer informatie

Drs. D.A. van der Kroef, wnd. directeur ALW

E: [email protected]

T: +31(0)70 344 0 708

Topsector Chemie (incl. BBE)NWO-bijdrage 2016-2017


Inhoudsopgave

Inleiding 1




Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 – Topsector Strategisch e meerj arige partnersch appen

ARC – Chemical Building Blocks Consortium (CBBC) – Chemie/Energie 3


InnovatieFonds Chemie 4


Bouwstenen van Leven – AgriFood/Chemie/HTSM/LSH/T&U 4

Materialen 5

Bio-geïnspireerde energieopslag in chemische bindingen (Solar to Products) – Chemie/Energie 6

Materials for sustainability – Chemie/Energie 6

Partnership Hightech Materialen – Chemie/Energie/HTSM 7



AMOLF 7




Europese samenwerking 8

Bilaterale samenwerking met China 8

Biobased Economy – Praktijkgericht onderzoek i.s.m. Brazilië 9

Privaat-publieke programmering PPP – B ij drage vanuit de N W O -instituten

Onderzoeksfaciliteiten 9


Topsector Chemie (incl. BBE): concrete acties voor 2016-2017 11


Topsector Chemie | 1

Inleiding

NWO heeft een goede samenwerking met de topsector Chemie. Sinds eind 2012 is NWO met de topsector Chemie

tot een werkwijze gekomen om de NWO-middelen voor PPS in de topsector Chemie in te zetten via het PPS-Fonds

NCI voor m.n. bottom-up PPS-initiatieven, die gebruik maken van de verschillende in het Fonds beschikbare PPS-

instrumenten (CHIPP, TA, LIFT, KIEM). Initiatieven zijn vraaggestuurd vanuit het bedrijfsleven, dat ook zorgt voor de

cofinanciering. NWO waarborgt een zorgvuldige selectie op (wetenschappelijke) kwaliteit en innovatiepotentieel.

Deze werkwijze heeft zich bewezen (relatief hoge cash private bijdragen, ~30% gemiddeld), biedt een duidelijk

loket bij NWO voor PPS-initiatieven in de chemie en geeft invulling aan het topsectorenbeleid (vraagsturing en

inzet van bedrijfsleven). De bijdrage voor 2016-2017 bouwt voort op deze werkwijze, waarbij het nu van belang is

dat initiatieven goed passen in de vier in 2015 door het TKI Chemie opgestelde roadmaps; de naam voor het Fonds

is nu InnovatieFonds Chemie. Daarnaast wordt in 2016-2017 ook bijgedragen aan enkele topsectoroverschrijdende

initiatieven. Publiek-private samenwerking (PPS) en programmering (PPP) kan ook plaatsvinden i.s.m. andere

topsectoren en in internationaal verband.


De KIA 2016-2019 voor de topsector Chemie is op 1 juni 2015 vastgesteld door de RvB van het TKI Chemie en het

Topteam Chemie en vormt de basis voor het Innovatiecontract 2016-2017. Het TKI Chemie kent vier hoofdlijnen

voor kennis en innovatie, die zijn gebaseerd op maatschappelijke uitdagingen, industriële sterktes en de weten-

schappelijke kennisbasis. Voor elk van de hoofdlijnen heeft een Programmaraad, bestaande uit vertegenwoordigers

van bedrijfsleven en kennisinstellingen, een roadmap opgesteld: zie volgende pagina.

In deze roadmaps is ook rekening gehouden met de onderzoeksagenda 2015-2027 van het TKI BBE: “B4B: Biobased

voor Bedrijven, Burgers en Beleid”. De roadmaps kennen veel verbindingen met elkaar en met andere topsectoren,

vooral HTSM, Energie, LSH, Water, Agri & Food en CI.

Private partijen verwachten in totaal ca. M€ 58 te kunnen investeren in wetenschappelijk onderzoek in de

Topsector Chemie in 2016-2017 en de KIA vraagt een overheidsinvestering van ca. M€ 135. De KIA gaat uit van een

realistische bijdrage van NWO aan de TS Chemie (incl. BBE), rekening houdend met de ‘spelregels’ van het

topsectorenbeleid. De topsector Chemie vraagt NWO de werkwijze met het PPS-Fonds ook in 2016-2017 voort te

zetten, waarbinnen ruimte is voor bottom-up initiatieven in de vier hoofdlijnen. Daarnaast kunnen ook specifieke

activiteiten in ((een deel van) een of meer van) de vier hoofdlijnen, zoals interdisciplinaire, topsectorover-

schrijdende en/of internationale activiteiten, bijdragen aan de KIA.

De topteams Energie en Chemie hebben gezamenlijk de volgende cross-overs geïdentificeerd: i) materialen, ii)

biobased, iii) MVI en iv) energieopslag in chemische bindingen. Ook met andere topsectoren bestaan diverse cross-

overs (zie volgende pagina)


NWO is nauw betrokken bij de Topsector Chemie. Er zijn personele verbindingen tussen Topteam en GB-CW en

zowel in het secretariaat van het Topteam als in de ondersteuning van het TKI Chemie (en voorheen TKI NCI) spelen

verschillende NWO-medewerkers een rol, o.a. als programmamanager van de Programmaraden die de roadmaps

hebben opgesteld. Van 2012 tot 2015 heeft NWO met name via het TKI NCI, al dan niet i.s.m. de andere TKI’s,

ingezet in de topsector Chemie; vanaf 2015 is het TKI Chemie actief, waarin de andere TKI’s in de Topsector zijn

opgegaan. Door deze nauwe samenwerking zijn de KIA en de bijdrage van NWO parallel en in goede afstemming

opgesteld. In de programmaraden van het TKI Chemie, die de roadmaps hebben opgesteld, zitten vertegen-

woordigers van de wetenschap, het bedrijfsleven en TO2-instituten. De roadmaps zijn o.a. gebaseerd op het

Visiedocument 2025 “Chemistry & Physics, Fundamental for our Future”, het Transitieplan van de topsector, en

andere relevante documenten. De roadmaps bestrijken gezamenlijk de chemie in de breedte, met duidelijke

verbindingen naar andere topsectoren, de societal grand challenges en de interdisciplinaire uitdagingen uit de

NWO-strategie. Naar verwachting zullen er ook goede verbindingen met de Nationale Wetenschapsagenda (NWA)

kunnen worden gelegd. De NWO-bijdrage aan de Topsector Chemie betreft enerzijds het bieden van ruimte aan

bottom-up PPS-initiatieven in de chemie via het InnovatieFonds Chemie en anderzijds de mogelijkheid om te

participeren in topsectoroverstijgende, interdisciplinaire uitdagingen. Met aanpalende gebieden en topsectoren

heeft hierover binnen NWO overleg plaatsgevonden.




ARC – Chemical Building Blocks Consortium (CBBC) – Chemie/Energie

Vanuit de topsector Chemie wordt een Advanced Research Center (ARC) opgericht voor nieuwe chemische bouw-

stenen en processen met maximale impact voor de samenwerkende private en academische partners en met een

internationale uitstraling. De wetenschappelijke basis ligt in het Zwaartekracht-consortia. Het ARC wordt opgezet

met een aantal toonaangevende bedrijven in de chemie. Naast het bedrijfsleven zijn NWO, het ministerie van

Economische Zaken (EZ) en de universiteiten belangrijke partners die de Gouden Driehoek van onderzoekers,

bedrijfsleven en overheid compleet maken. Uit de transitiemiddelen van de topsector is een budget van M€ 5,5

geoormerkt voor CBBC. CBBC kent verbindingen met BBE, de topsector Energie, de NWO-uitdaging Circulaire

Economie en met Materialenonderzoek. Verwachte private cofinanciering: 50%.

Budget NWO: M€ 5,25



Innovatiefonds Chemie

Het InnovatieFonds Chemie biedt vier samenwerkingsmogelijkheden voor PPS met één of meerdere (grotere)

bedrijven, met het MKB, met meerdere kennisinstellingen, incl. het HBO en met consortia, namelijk:

CHIPP = Chemical Industrial Partnership Program

TA = Technology Area

LIFT = Launchpad for Innovative Future Technology

KIEM = Kennis en Innovatie Mapping projecten met het MKB

Afhankelijk van de samenwerkingsvorm varieert de bedrijfsbijdrage van 50% (CHIPP), tot 33% (TA), 25% (LIFT) en

20% (KIEM).

Combinaties van publieke en private partijen kunnen hun voorstel, mits passend bevonden in minimaal een van de

roadmaps door het TKI Chemie, indienen bij het InnovatieFonds Chemie van NWO. NWO zorgt voor toetsing op

wetenschappelijke kwaliteit en innovatiepotentieel. Communities als ISPT, DPI, COAST, NIOK, etc. kunnen ook

gebruik maken van het InnovatieFonds Chemie, hetzij doordat zij onderzoekers en bedrijfsleven stimuleren een

aanvraag in te dienen, hetzij doordat zij vooraf een hoeveelheid private middelen bijeen brengen, die samen met

middelen van het Fonds kunnen worden gebruikt voor een specifieke call op een bepaald onderwerp. Vanuit het

InnovatieFonds Chemie kan ook worden samengewerkt met andere wetenschapsdisciplines en topsectoren, b.v.

bilateraal via een gezamenlijke (CH)IPP met FOM, maar ook in topsectoroverschrijdende en/of interdisciplinaire

programma’s, zoals hieronder beschreven. Bijvoorbeeld op het grensvlak van Chemie en Energie is een initiatief van

DIFFER en Syngaschem BV in ontwikkeling op het gebied van ‘Opslag groene stroom in kunstmatige brandstoffen’.

Ook kan NWO vanuit het InnovatieFonds Chemie deelnemen aan grotere PPS-initiatieven als een Advanced

Research Center (ARC) en aan internationale PPS.

Voor het InnovatieFonds Chemie brengt NWO jaarlijks in het najaar een Gids met indienvoorwaarden en

beoordelingsproces uit. Er is geen deadline, maar wel twee zgn. ophaalmomenten in het jaar. Verwachte private

cofinanciering: 20-50% op projectniveau (gemiddeld ca. 30%).



Bouwstenen van Leven – AgriFood/Chemie/HTSM/LSH/T&U


biologie, informatica en systeemanalyse van enorme data bestanden spectaculair toegenomen. De Nederlandse












daarom voor onze samenleving als geheel van groot belang dat Nederland door nauwe interdisciplinaire samen-

werking tussen onderzoekers en het bedrijfsleven een voortrekkersrol speelt in deze ontwikkeling. Het doel van

het programma Bouwstenen van Leven is langdurig (10 jaar) interdisciplinaire samenwerkingen in PPS-verband te


vormen of te versterken om deze urgente wetenschappelijke en maatschappelijke uitdagingen aan te gaan.

Bouwstenen van Leven is een cross-sectoraal PPS-programma geïnitieerd gedragen door de participerende











bedrijfsleven/fondsen van 10-20% (PPS variant 2) is gepland voor het begin van 2016. Verwachte private

cofinanciering: 10-20% op projectniveau.


Materialen

Materialenonderzoek is een kracht van Nederland. Materialenonderzoek is typisch een cross-disciplinair

onderzoeksveld met groot belang voor de maatschappij en het bedrijfsleven. Nieuwe materialen zijn een drijvende

kracht achter vernieuwende ontwikkelingen en oplossingen voor belangrijke maatschappelijke en technologische

uitdagingen zoals op het gebied van voedsel, gezondheid, duurzame energie, transport en schaarste van

grondstoffen. Het veld omvat veel verschillende disciplines en organisaties. Materialenonderzoek in de breedte is

van belang voor verschillende van de NWO uitdagingen: Circulaire economie, Bouwstenen van Leven, Complexiteit,

Veerkrachtige Samenleving, Big Data en Kwaliteit van Leven. In het binnenkort te verschijnen NWO

verkenningsrapport Materialen wordt vanuit een brede strategische blik het belang van het materialenonderzoek

voor Nederland beschreven. Het multidisciplinaire materialeninitiatief dient ertoe dit veld nationaal verder tot

ontwikkeling te brengen.

Binnen het brede Materialen initiatief zal door verschillende onderdelen van NWO worden samengewerkt om

materiaalvraagstukken op te lossen, waarbij nadrukkelijk ook de verbinding wordt gezocht met engineering. De

volgende programma’s sluiten aan:

shutterstock.com


Bio-geïnspireerde energieopslag in chemische bindingen (Solar to Products) – Chemie/Energie

De langetermijndoelstellingen om a) in de energieketen een cross-over van biomassa naar biomassavrije systemen

te bewerkstelligen, b) een robuust en flexibel opslagmedium/mechanisme voor energie in chemische bindingen te

hebben en c) te streven naar CO2-neutrale energieketen, definiëren een brede onderzoekthematiek die binnen de

topsector Energie en de topsector Chemie met name gekoppeld is aan de innovatieagenda’s van het TKI BBE, TKI

Chemie en TKI Gas. De kern van dit programma richt zich op het bio-geïnspireerd opslaan van (duurzame) energie

in chemische bindingen en platformmoleculen voor de productie van brandstoffen en hoogwaardige chemicaliën.

Dit onderwerp ligt in het overlappende gebied tussen topsector Chemie en topsector Energie. De reeds lopende

NWO-programma’s ‘CO2- neutral fuels’ en ‘Towards Biosolar Cells’ zijn hiermee nauw verweven. Het voorstel is

voort te bouwen op dit onderzoek en via TKI BBE, TKI Chemie en TKI Gas in de periode 2016-2017 tot een ‘cross-

over’ programma te komen. Het schrijven van een programma-scope (“Solar-to-products”) is reeds in gang gezet en

in september 2015 is een workshop/symposium georganiseerd (‘Research challenges in harvesting and converting

solar energy’), waarna een call voor dit programma in het najaar 2015 zal worden geopend. Verwachte private

cofinanciering: 10-25% op projectniveau.


Materials for sustainability – Chemie/Energie

In het NWO-brede Materialen-initiatief zal er een omvangrijk programma worden opgezet voor ‘Materials for

sustainability’. Materialenonderzoek speelt een rol in diverse topsectoren. Voor Chemie betreft het alle roadmaps

van het TKI Chemie, m.n. de roadmap Chemistry of Advanced Materials, maar ook de andere drie. Bij Energie is

vanuit de TKI’s Solar, Gas, EnerGO en Wind op Zee materialenonderzoek specifiek genoemd als belangrijk thema

voor onderzoek binnen de wetenschappelijke programmering voor de komende jaren. Ook de door ISPT ingezette

lijn Power2Products past hierbinnen. Ook de HTSM roadmap High Tech Materials richt zich volledig op

materialenonderzoek.

Het NWO Verkenningsrapport Materialen, dat binnenkort zal verschijnen, beschrijft de trends en de uitdagingen

voor Nederland. Voor de periode 2016-2017 zal worden gestart met een topsector-overschrijdend initiatief voor één

van de uitdagingen: een programma Materials for sustainability is voor de topsectoren Chemie, Energie en HTSM

van belang. Binnen een dergelijk programma kunnen zowel chemici, fysici, als technisch onderzoekers en mogelijke

onderzoekers uit de levenswetenschappen terecht. De topteams Chemie en Energie zijn overeengekomen dat een

gezamenlijk programma uit drie compartimenten zou kunnen bestaan: materialen voor energie, materialen voor

shutterstock.com


chemie en een gemeenschappelijk deel. Belangrijke cross-over onderwerpen tussen Chemie en Energie die van

belang kunnen zijn voor het gemeenschappelijk deel betreffen i) energiedragers en ii) functionele materialen (bijv.

voor energieopslag) zoals membranen, katalysatoren en batterijen. Verwachte private cofinanciering: ca. 25%.


Partnership Hightech Materialen – Chemie/Energie/HTSM

De STW Hightech Materialen calls uit de vorige periode (voor HTSM) zullen in 2016 en 2017 op een iets gewijzigde

manier worden voortgezet. In aansluiting op het hierboven genoemde breed gedragen cross-sectorale NWO initiatief

op het gebied van materialenonderzoek zal de scope en planning van de HTM-partnership-calls nader worden bepaald.

Dat wil zeggen in afstemming op initiatieven die met andere topsectoren en andere NWO-gebieden nog verder

worden ontwikkeld (o.a. topsector Chemie en de topsector Energie). Voor de cross-over wordt aangesloten op de

HTSM-roadmap HighTech Materials, de roadmap Chemistry of Advanced Materials van de topsector Chemie en het

thema Materials for Sustainable Energy binnen de topsector Energie. Verwachte private cofinanciering: 50%.









De topteams Chemie en Energie hebben in het kader van MVI specifieke cross-overs geïdentificeerd op het gebied

van energieopslag (in chemische bindingen) en energiedragers (brandstoffen). Naast deze onderwerpen zijn voor

beide topsectoren ook andere (minder cross-sectorale) MVI-onderwerpen relevant. In 2014-2015 participeerde de

topsector Chemie voor het eerst in MVI; er werd duidelijk dat het MVI-programma in de Chemie nog niet veel

bekendheid geniet. Met het resterende budget plus een aanvulling uit de topsector-overschrijdende middelen zal

in 2016-2017 meer aandacht worden gegeven aan MVI in de Chemie.



topsectoren. Verwachte private cofinanciering: ca. 25% op projectniveau.



AMOLF

FOM-instituut AMOLF ontwikkelt verschillende activiteiten in samenwerking met bedrijven met een significante

in-kind en/of in-cash bijdrage. De financiering van deze activiteiten wordt gedaan via de extra NWO-middelen voor

de instituten. Hieronder staat de bijdrage aan activiteiten die passen bij de topsector Chemie weergegeven.

Verwachte private cofinanciering: ca. M€ 0,03 mix van cash en in-kind.

NWO inzet: ca. M€ 0,14




Het Open Technologieprogramma (OTP) is bedoeld voor projecten over de hele breedte van het technisch-

wetenschappelijke onderzoek. Er zijn geen thema’s in het OTP en er vindt geen oormerking vooraf plaats. Indienen

van onderzoeksaanvragen kan het hele jaar door. Hoogstaande wetenschappelijke kwaliteit én utilisatie zijn de

twee criteria waarop aanvragen door internationale onafhankelijke referenten worden beoordeeld. Bij elk project

wordt een Gebruikerscommissie ingesteld. Het OTP leidt tot PPS-projecten variant 1 of 2.

Budget NWO: M€ 36


Europese samenwerking

Bij Europese samenwerking in het kader van Horizon2020 zorgen de ‘grand challenges’ voor de inspiratie voor

onderzoek en innovatie. NWO zet een deel van de middelen voor de topsectoren hiervoor in. De chemie heeft van

oudsher een goed Europees netwerk, zowel op het gebied van onderzoek als bedrijfsleven, o.a. ETP SusChem en

EuroChemistry, en gebruikt deze inzet voor gezamenlijke programmering met de topsector/TKI. Veel van de ‘grand

challenges’ hebben een duidelijke relatie met chemie en de roadmaps van het TKI. Binnen de topsector Chemie zijn

Europese cofinancieringsmiddelen beschikbaar voor de volgende activiteiten, die passen bij de roadmaps van het

TKI Chemie en bij andere topsectoren/cross-overs:

− INSTRUCT, deelname aan ERIC in oprichting - links met topsectoren Chemie (Chemistry of Life) en LSH.

− Budget NWO: M€ 0,39

− ERA-NET Cofund on Biotechnologies (samenvoeging ERA-IB, EraSynBio en EraSysAPP) – internationale

component van topsectoroverstijgend initiatief Bouwstenen van Leven, links met topsectoren Chemie

(Chemistry of Life, Chemical Conversion, BBE), LSH, Agri & Food, T&U, Energie en HTSM.

− Budget NWO: M€ 1

− M-ERA.net Cofund – internationale component van topsectoroverstijgend initiatief Materialen, links met

topsectoren Chemie (Chemical Nanotechnology & Devices, Chemistry of Advanced Materials), Energie en HTSM.

− Budget NWO:M€ 1,5

Ook binnen andere topsectoren zijn Europese cofinancieringsmiddelen beschikbaar; die middelen tellen mee onder

die topsector, maar soms zijn er wel raakvlakken. Zo zijn er binnen de topsector Energie middelen beschikbaar voor:

− ERA-NET COFUND Sustainable Process technology/Energy efficiency – Het betreft een ERA-NET consortium in

ontwikkeling met een focus op energie efficiency maatregelen in non-SPIRE proces industrie sectoren. Als

topics worden overwogen: ‘glass, paper and pulp and food industry, building materials and textiles’. Van

belang voor het TKI ISPT, met cross-overs met de Topsector Chemie.

− Budget NWO:M€ 1,0

Bilaterale samenwerking met China

Met China kent de Chemie al enige jaren een samenwerking, in eerdere jaren o.a. op het gebied van biomassa-

conversie en Advanced Materials. Voor 2016-2017 zijn middelen beschikbaar voor samenwerking op het gebied van

Katalyse en Supramoleculaire chemie.

Budget NWO:M€ 1,5


Biobased Economy – Praktijkgericht onderzoek i.s.m. Brazilië

NRPO-SIA en EP-Nuffic voeren in gezamenlijkheid een verkenning uit naar de internationalisering van praktijk-

gericht onderzoek van het Nederlandse HBO. Uitgangspunt hierbij is dat internationalisering leidt tot versterking

van de groei en de kwaliteit van het praktijkgerichte onderzoek van het Nederlandse HBO. Er wordt aangesloten

op de internationaliseringstrategie en de centraal door NWO vastgestelde voorkeurslanden. SIA richt zich daarbij in

eerste instantie op Brazilië. Voor de sector Biobased Economy wordt op landelijk niveau aangesloten bij de

topsector Chemie en mogelijk ook Energie. De deelstaat Minas Gerais in Brazilië is geselecteerd als samenwerkings-

regio en er zal worden aangesloten op het Living Lab Biobased Brazil – NL (www.biobasedbrazil.org) dat op

initiatief van de EP-Nuffic in samenwerking met het Nederlandse HBO en Braziliaanse partners sinds 2013 in Minas

Gerais in ontwikkeling is.

Budget NWO:M€ 0,65 (Call Biobased economy met Brazilië: M€ 0,5 Platform Biobased: M€ 0,15)


Een deel van de basisfinanciering van de FOM-instituten AMOLF en DIFFER draagt bij aan het niet-PPS deel van de

propositie voor de topsector Chemie, zoals hieronder weergegeven.

AMOLF: M€ 1,7

DIFFER: M€ 1,9

Onderzoeksfaciliteiten

NWO-bijdrage aan ESRF/DUBBLE (Chemistry of Life, Chemistry of Advanced Materials)

Budget NWO: M€ 2.


De topsector Chemie vindt het funderend onderzoek in de chemie essentieel voor de KIA van de Topsector. Dit

betekent dat al het ongebonden, nieuwsgierigheidsgedreven chemisch/moleculair onderzoek bij NWO ook

bijdraagt aan de Topsector. Voor 2016-2017 wordt hierin voorzien door o.a.:

− De vrije competitie van CW (TOP, ECHO) (M€ 14,3);

− Versterking door CW van de chemische zwaartepunten volgens het Sectorplan Natuur- en Scheikunde

− (TOP-punt) (M€ 5,25);

− Vernieuwingsimpuls. In 2016-2017 zijn in ieder geval 22 Veni- en 16 Vidi-subsidies beschikbaar voor de chemie.

(M€ 18,3) Daarnaast worden de Vici-subsidies NWO-breed verdeeld (M€ pm);

− NWO-brede programma’s en subsidievormen, waarin de chemie in competitie middelen kan verwerven, zoals

bijvoorbeeld NWO-groot, Zwaartekracht, Spinoza (M€ pm);

− Vrij onderzoek relevant voor de topsector Chemie bij FOM (M€ 1,4).

In totaal gaat het hier om een voorzien budget van in ieder geval M€ 39,3 voor 2016-2017 plus pm wat betreft

bredere programma’s en instrumenten, waarvan achteraf kan worden bepaald hoeveel middelen de chemie (mede)

betreffen.

Behalve via bovengenoemde onderzoeksfinanciering draagt NWO ook bij aan de Human Capital Agenda Chemie

van de topsector doordat in de met NWO-steun uitgevoerde projecten jonge onderzoekers worden opgeleid, die

daarna vaak verder gaan in onderzoek of bedrijfsleven en op die manier ook bijdragen aan de kennis- en innovatie-

keten. Alle voorstellen die bij NWO worden ingediend dienen een kennisbenuttingsparagraaf te bevatten. De

kennisbenutting is vaak nog ver van daadwerkelijke producten of processen, die leiden tot innovatie en valorisatie,

maar helpt de onderzoekers wel hierover na te denken en kan ook bestaan uit de inzet van dit menselijk kapitaal

voor kennisoverdracht, b.v. inzet in lezingen of workshops in het onderwijs of bedrijfsleven.

http://www.biobasedbrazil.org


Ook draagt NWO bij aan activiteiten voor de chemische community. Jaarlijks wordt CHAINS (Chemistry as

Innovating Science) georganiseerd, dé grote chemiebijeenkomst in Nederland, waar onderzoekers van de

studiegroepen elkaar ontmoeten, maar dat ook interdisciplinaire focussessies kent plus sessies industry-meets-

science, workshops, postersessies, plenaire lezingen, prijsuitreikingen, etc. Doel van de bijeenkomst is om (bio)

chemici en chemisch technologen in de volle breedte te inspireren, jong talent te motiveren, kruisbestuiving tussen

chemische disciplines te stimuleren, om d.m.v. showcases te illustreren wat de chemie allemaal mogelijk maakt.

CHAINS richt zich op verschillende schakels in de kennis- en innovatieketen: van nieuwsgierigheidgedreven tot

maatschappelijk geïnspireerd en innovatiegericht onderzoek i.s.m. het bedrijfsleven, incl. interdisciplinaire en

topsectoroverstijgende activiteiten.


Topsector Chemie (incl. BBE): concrete acties voor 2016-2017



NWO inzet Chemie (M€)


Meerjarige PPS

ARC – Chemical Building Blocks Consortium (CBBC)

3 Chemical Conversion, Process Technology &

Synthesis,Chemistry of Advanced

Materials,BBE

Energie 5,25


Innovatiefonds Chemie (CHIPP, TA, LIFT, KIEM) 2-3 Draagt bij aan alle vier de roadmaps van het TKI

Chemie (incl. BBE)

Energie, LSH, HTSM, ICT, CI, AgriFood,

T&U, Water

11,0


Bouwstenen van leven: − Programma Bouwstenen van Leven 2 Chemistry of Life LSH, HTSM, T&U,

AgriFood1,9 9,75

Materialen: − Bio geïnspireerde energieopslag in chemi-sche bindingen (Solar to Products)

− Materials for sustainability

− High Tech Materialen

2

2-3

3

BBE, Chemical Conversion, Process Technology &

Synthesis

Chemistry of Advanced Materials, Chemical

Nanotechnology & Devices, BBE

Chemistry of Advanced Materials, Chemical

Nanotechno-logy & Devices

Energie

Energie, HTSM

HTSM, Energie

1,0

2,20

2,0

5,0

9,0

6,0

MVI 2 Alle roadmaps Alle 6,15


PPS-activiteiten AMOLF PPS 2 Chemistry of Life, Chemistry of Advanced Materials

Diverse 0,14

PPS 1

Open Technologieprogramma PPS 1 Alle roadmaps Alle 36,0

PPP internationaal

INSTRUCT PPP Chemistry of Life LSH 0,39

Bouwstenen van Leven: − ERA-NET Cofund Biotechnologies PPP Chemistry of Life, Chemical

Conversion, Process Technology & Synthesis, BBE

LSH, Agri & Food, T&U, HTSM, Energie

1,0

Materialen: − M-ERA-net Cofund PPS-PPP Chemical Nanotechno-logy

& Devices, Chemistry of Advanced Materials

Energie, HTSM 1,50

ERA-NET COFUND Sustainable Process technology / Energy Efficiency

PPS 2 Chemical Conversion, Process Technology &

Synthesis

Energie 1,0

Samenwerking met China (NSFC) – Katalyse en supramoleculaire chemie

PPP Chemical Conversion, Process Technology &

Synthesis, Chemistry of Advanced Materials

1,50

Biobased Economy – Praktijkgericht onderzoek i.s.m. Brazilië

PPP BBE 0,65

Onderzoeksfaciliteiten ESRF/DUBBLE – 2,0


Instituten (AMOLF, DIFFER) PPP Chemistry of Life, Chemistry of Advanced Materials

HTSM, Energie, LSH 3,60

Totaal 34,13



Louis Vertegaal

Directeur NWO Chemische en Exacte Wetenschappen

T: +31(0)70 344 06 99


Tanja Kulkens

Adjunct-directeur NWO Chemische Wetenschappen

T: +31(0) 70 344 07 69


Topsector Creatieve IndustrieNWO-bijdrage 2016-2017


Inhoudsopgave

Inleiding 1





Netherlands Institute for Conservation, Art and Science (NICAS) 2


KIEM 3

Ontwerp voor adaptieve technologie 3

Professional Games for Professional Skills 3


SMART Society – SMART Culture-Creatieve Industrie/ICT/SIA 4

I SMART Culture – SMART Society – SMART cities 4

II SMART Culture / SMART Society – Big Data / Digital Humanities 5

III SMART Culture – Kunst en Cultuur 5

Smart Industry – Creatieve Industrie – HTSM/ICT 6

I Smart Industry – crossover HTSM 6

II Smart Industry/COMMIT2DATA 6

Crossover CI – LSH e-Health – LSH/Creatieve Industrie 7


Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 – B ij drage vanuit de N W O instituten

Centrum Wiskunde en Informatica (CWI) 8

Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR) 8



Demonstratieprojecten industrieel ontwerp 9

Privaat-publieke programmering PPP – Topsector specifieke programma’s

Platform HBO – Creatieve Industrie 10


HERA Joint Research Programme Culture, integration and European public space 10

Transatlantisch Platform/Digging into Data 11

Joint Programming Initiative Cultural Heritage and Global Change 11

Onderzoeksfaciliteiten 12


Topsector Creatieve industrie: concrete acties voor 2016-2017 13


Topsector Creatieve Industrie | 1

Inleiding

De topsector Creatieve Industrie is een jonge en groeiende sector die de afgelopen jaren bewezen heeft op het

brede terrein waarvoor zij staat, succesvolle samenwerkingsverbanden tussen wetenschappelijk onderzoek en het

bedrijfsleven op te kunnen zetten. In aansluiting op de groeimogelijkheden van de sector en de nieuwe Kennis- en

Innovatieagenda zijn onderzoeksmogelijkheden in het innovatiecontract opgenomen die ruimte bieden voor

onderzoek binnen alle netwerken van CLICKNL. Daarbij is ook rekening gehouden met de specifieke

maatschappelijke aandachtsgebieden die in de onderzoeksagenda worden aangegeven.

Zowel kortlopend onderzoek, om de netwerkvorming en de ontwikkeling van de kennisinfrastructuur verder te

ontwikkelen, als langjarig en dus grootschaliger onderzoek zal mogelijk zijn. Nieuw is de expliciete samenwerking

tussen wetenschappelijk en praktijkgericht onderzoek die binnen een aantal calls expliciet aan de orde zal zijn. Aan

alle programma’s ligt de Kennis- en Innovatieagenda van CLICKNL ten grondslag. Op onderdelen wordt een relatie

gelegd met de Human Capital Agenda voor de Creatieve Industrie en worden er verbanden met andere langjarige

onderzoeksagenda ’s geadresseerd die verbreding van de onderzoeksmogelijkheden voor de creatieve industrie

inhouden en de groei van de sector de komende jaren zullen ondersteunen.

In 2016-2017 zal NWO voor ruim 24 miljoen bijdragen aan de onderzoeksprogrammering van de topsector

Creatieve Industrie. De activiteiten betreffen PPS-activiteiten en PPP-activiteiten, (internationale) thema-

programma’s, niet-PPS bijdragen van de NWO-instituten, Praktijkgericht onderzoek en Europese cofinanciering.


CLICKNL ontwikkelde de Kennis- en Innovatieagenda 2016-2019 die ondersteunend is aan het realiseren van

onderzoek binnen de gouden driehoek met als uiteindelijk doel een bijdrage te leveren aan de samenleving van de

toekomst onder de titel “Smart Society”.


De bijdrage aan deze topsector is tot stand gekomen in overleg met topteam en TKI CLICKNL. De ambitie van NWO

voor het innovatiecontract 2016-2017 is in lijn met de vorige propositie, gericht op het verder ontwikkelen en

versterken van de kennisbasis voor de creatieve industrie en het uitbouwen van de mogelijkheden voor de creatieve

industrie om tot samenwerking te komen met de andere topsectoren. Daarom wordt ingezet op

onderzoeksprogramma’s die sectorale kennisverbinding mogelijk maken en interdisciplinair onderzoek

ondersteunen. De inzet van NWO is ook gericht op bredere maatschappelijke uitdagingen.



In het navolgende overzicht zijn de activiteiten zoals die met topteam, TKI en de in de topsector Creatieve Industrie

participerende onderdelen besproken zijn, opgenomen.


Netherlands Institute for Conservation, Art and Science (NICAS)

Het Netherlands Institute for Conservation, Art and Science (NICAS) is een initiatief van NWO in samenwerking met

het Rijksmuseum, RCE, UvA en TU Delft. Het is een interdisciplinair onderzoekscentrum waarin kunstgeschiedenis,

conservering & restauratie en natuurwetenschappen samenkomen. Het NICAS beoogt substantiële kwaliteits-

verbetering als het gaat om interpretatie, het behoud en de presentatie van kunstwerken. NICAS is gebouwd op

vier pijlers:

− begrip van het materiaal: welk materiaal wordt gebruikt, hoe snel veroudert het, verliest het kleur en

structuur;

− diagnostiek: wat is er aan de hand met het kunstwerk en hoe kunnen we het behandelen (wetenschappelijk

onderbouwd);

− nieuw type kunstgeschiedenis: van kunstgeschiedenis vanuit 1 discipline naar een interdisciplinaire vorm van

kunstgeschiedenis;

− conservering en restauratiebehandelingen.

NICAS is gericht op het realiseren van een samenhangend onderzoeksprogramma dat moet leiden tot innovatieve

en transformatieve oplossingen voor de uitdagingen die zijn geformuleerd en de bouw van een duurzaam onder-

zoeksnetwerk in Nederland. NICAS is een samenwerkingsverband tussen NWO, het Rijksmuseum, RCE (Rijksdienst

voor Cultureel Erfgoed), UvA en TU Delft, die elk in cash en in kind bijdragen.


h ttp: //www. nwo. nl/onderz oek-en-resultaten/programmas/ew/nicas/index . h tml

http://www.nwo.nl/onderzoek-en-resultaten/programmas/ew/nicas/index.html



KIEM

KIEM heeft als doel het opzetten van samenwerkingsverbanden tussen kennisinstellingen en private partijen,

waaronder het midden- en klein bedrijf (MKB), te stimuleren. Met behulp van een KIEM-financiering kunnen

consortia (bestaande uit minimaal één onderzoeker van een kennisinstelling en minimaal één private partner) een

langduriger samenwerkingsverband opzetten. Ook is het via KIEM mogelijk om een kennisvraag van een private

partij nader uit te werken. NWO vergoedt per projectvoorstel 15.000 euro van de totale begroting. De private

partner draagt daarbovenop tenminste 3.000 euro matching bij, waarvan minimaal 1.500 euro in cash

(20% cofinanciering).

De inzet van NRPO SIA richt zich op onderzoek uit te voeren door onderzoekers vanuit het HBO met een

facultatieve samenwerking met universitaire onderzoekers. De inzet van NWO richt zich op universitaire

onderzoekers met facultatieve samenwerking met het HBO. Er wordt M€ 0,6 bijgedragen door TKI CLICKNL.

Totaal programma budget 2,0 M€.


Ontwerp voor adaptieve technologie

Ontwerp voor adaptieve technologie is een speciaal initiatief, gericht op ontwerp, beleving en acceptatie van

technisch-wetenschappelijk onderzoek op het terrein van ‘people-planet-profit’. Maatschappelijke uitdagingen,

nationaal of internationaal, zijn hierbij het uitgangspunt. Het gaat om relatief kleinschalige, internationale,

technologiegedreven projecten met maatschappelijke relevantie en voorbeeldwerking, passend binnen de

NWO strategie. De uitvoering gebeurt zoveel mogelijk in samenwerking en met cofinanciering van anderen (TNO,

bedrijfsleven). M€ 0,2 van het beschikbare budget wordt gerekend tot de PPS-bijdrage en M€ 1,15 tot de PPP-

bijdrage van de Topsector Creatieve Industrie.


Professional Games for Professional Skills

Het programma richt zich op onderzoek en ontwikkeling rondom het toepassen en verrijken van professional

games en Virtual Reality (VR) bij het aanleren, trainen en onderhouden van specifieke beroepsvaardigheden

(professional skills). Het moet nieuwe essentiële kennis opleveren betreffende gamewerelden, gebruiker en

interactie en gaming in context (zie de KIA Topsector Creative Industries – netwerk Gaming).

De 21ste eeuwse maatschappij vraagt van burgers zich in relatief hoog tempo aan te passen aan een snel

veranderende omgeving en om zich nieuwe vaardigheden eigen te maken, dan wel deze goed te onderhouden.

Vooral in een professionele (beroeps)context zal ‘een leven lang leren’ de norm gaan worden. Dit vertaalt zich naar

interessante en relevante vraagstukken omtrent de daartoe vereiste cognitieve capaciteiten. Meer in het bijzonder

wanneer jonge mensen de stap zetten van een schoolse opleiding naar het (leren) uitoefenen van een beroep, dan

wel wanneer mensen de in hun beroepsuitoefening gevraagde vaardigheden wensen te onderhouden, uit te

breiden of te vernieuwen.

Gaming en VR worden vandaag de dag met toenemend succes geïmplementeerd in training van professionals

(bijvoorbeeld brandweer, defensie, ambulance personeel). Deze trainingsomgeving zal worden verrijkt met bio-

signalen zoals hartslag, huidgeleiding of EEG. De bijdrage van dergelijke variabelen in de ontwikkeling van

betrouwbare schatters van de mentale capaciteit en van prestatieveranderingen tijdens en na het spel, wordt

bestudeerd. Het programma levert nieuwe inzichten en stuurt op ontwikkeling van instrumenten en meet-

variabelen die meer controle geven over wat en wanneer er door middel van Games en VR wordt geleerd

(validering) en wat daarvan in de beroepsuitoefening over wordt gedragen (transfer). De omvang van de private

bijdrage is afhankelijk van het soort onderzoek dat gefinancierd wordt (zie spelregels Publiek private

programmering).




SMART Society – SMART Culture-Creatieve Industrie/ICT/SIA

In aansluiting op de Kennis- en Innovatieagenda van CLICKNL, gericht op het realiseren van een toekomstige Smart

Society, realiseerde NWO de Roadmap SMART Culture. Het specifieke doel van deze Roadmap is de kennisbasis voor

de creatieve industrie verder te ontwikkelen en te versterken door de onderzoeksmogelijkheden op het gebied van

media, kunst en cultuur en erfgoed in relatie tot maatschappelijke en economische vraagstukken te vergroten en

kritische reflectie op de ruimtelijke en sociaal maatschappelijke ontwikkelingen mogelijk te maken. Nadrukkelijk

wordt daarbij onderzoek op product- of dienstniveau verbonden aan onderzoek op sectoraal en samenlevings-

niveau. In 2016 en 2017 zal NWO op drie onderdelen van deze Roadmap activiteiten ontwikkelen.

I SMART Culture – SMART Society – SMART cities

SMART Cities / Creative Cities is gericht op onderzoek naar en kritische reflectie op de stedelijke ontwikkeling.

Onder druk van digitalisering en economische en culturele transformaties vinden grote veranderingen plaats. Wat

betekent dit voor het stedelijk herontwerp en de stad van de toekomst, de ruimtelijke en sociaal maatschappelijke

veranderingen, de governance en de bijdrage van kunst, cultuur en creativiteit. Onderzoeksonderwerpen kunnen

zijn:

− Hoe ziet de stad van de toekomst er uit?

− Welke rol hebben kunst, cultuur en creativiteit in het proces van ‘stadmaken’?

− Wat betekenen de ontwikkelingen voor processen van in- en uitsluiting en de manier waarop burgers

economisch en sociaal interacteren?

− Wat betekenen de processen voor het ontstaan van nieuwe ruimtelijke patronen en processen van symbolische

betekenisgeving?

− Het (her)ontwerp van de publieke ruimte in de stad of stedelijk (her)ontwerp

− Welke rol hebben burgers, architecten, beleidsmakers en bestuurders in het (nieuwe) proces van stadmaken?

− Wat zijn de structuur en logica van hybride sturingsvormen? Welke kenmerken hebben ze? Welke sociale

mechanismen liggen eraan ten grondslag? In welke contexten gedijen ze?

Hollandse Hoogte


Het voorgestelde programma sluit aan op de Kennis- en Innovatieagenda van de Creatieve Industrie (CLICKNL) en

de NWO Roadmap SMART culture, het thema SMART cities, het thema VerDUS (Verbinden van Duurzame Steden)

en meer specifiek het programma Smart Urban Regions of the Future en Agenda Stad. Daarnaast is ook de

thematiek van Smart Governance (onderdeel van de Sociale Infrastructuur Agenda) verbonden met dit programma.

Inhoudelijk sluit het programma aan bij de NWO-uitdaging Veerkrachtige Samenleving. De omvang van de private

bijdrage is afhankelijk van het soort onderzoek dat gefinancierd wordt (zie spelregels Publiek private

programmering).


II SMART Culture / SMART Society – Big Data / Digital Humanities

Het onderzoek binnen dit thema verbindt het onderzoek voor de creatieve industrie met Digital Humanities onder-

zoek en grootschalige digitale infrastructuren zoals CLARIAH en het onderzoek binnen de Kennis- en Innovatie

Agenda (KIA) ICT 2016 – 2019, in het bijzonder Big Data (COMMIT2DATA).

Big Data onderzoek voor de creatieve industrie kent in deze context twee programmalijnen:

1. interpretatie en hergebruik van grootschalige databestanden;

2. toegang tot en het duurzaam beheren en behouden van (digital born) data.

In het algemeen gaat het om de interpretatie en ontsluiting van grote, complexe databestanden die mogelijkheden

bieden voor nieuwe inzichten en doorbraken door het toepassen van nieuwe methodes en technieken.

Meer specifiek kunnen als mogelijke onderzoeksonderwerpen benoemd worden: open access, content als data,

story-telling en experience design, vraagstukken op het gebied van privacy, smaakmanipulatie en authenticiteit van

data, hergebruik van big data in smart systems, gevolgen van hergebruik van big data voor eigenaarschap, etc.

Het voorgestelde programma sluit in de breedte aan op de Kennis- en Innovatieagenda van CLICKNL (Smart

Societies) en de onderliggende netwerkagenda’s en de Roadmap Smart Culture, de Kennis en Innovatieagenda ICT

en COMMIT2DATA. In verschillende topsectoren vinden Big Data gerelateerde activiteiten plaats. De doorsnijdende

uitdaging Big Data (via het meerjarige samenwerkingsverband COMMIT2DATA) heeft mede als doel de

verschillende activiteiten met elkaar te verbinden en te versterken, zowel voor fundamenteel als toegepast

onderzoek, als voor valorisatie en disseminatie. Het hier genoemde programma gaat onderdeel uitmaken van dat

ecosysteem. De omvang van de private bijdrage is afhankelijk van het soort onderzoek dat gefinancierd wordt (zie

spelregels Publiek private programmering).


III SMART Culture – Kunst en Cultuur

Kunst, cultuur en creativiteit zijn tegelijkertijd onderwerp van en drijvende kracht achter de creatieve industrie.

Essentieel voor de bijdrage van de creatieve industrie zijn niet alleen de kennis en vaardigheden die breed ingezet

kunnen worden maar ook de ontwikkeling van de creatieve content, de kurk van de creatieve industrie. Kunst,

cultuur en creativiteit verbinden in economisch en maatschappelijk opzicht. De onderzoeksonderwerpen kunnen

betrekking hebben op de hele breedte van de culturele en creatieve keten voor alle sectoren. Vanaf creatie en

productie tot receptie en de juridische, economische en beleidsmatige aspecten van culturele bedrijvigheid. Het

onderzoek kan plaatsvinden zowel op het niveau producten en diensten, dat van een sector of dat van de

samenleving als geheel. Bij voorkeur wordt in het onderzoek het verband tussen deze niveaus geadresseerd.

Speerpunten zijn: open content, content als data, storytelling en experience design, transformaties in de creatieve

industrie, creative futures voor podiumkunsten (waaronder muziek) en erfgoed, smart society, nationale identiteit

en transnationaal publiek. Het voorgestelde programma sluit in de breedte aan op de Kennis- en Innovatieagenda

van CLICKNL van Smart Societies tot businessmodellen en creative futures, het programma sluit aan op de

beleidsvoornemens van NRPO SIA; inhoudelijk sluit het onderwerp aan bij Veerkrachtige samenleving. Specifiek

geldt dat hiermee onderzoek op het gebied van kunst, cultuur en media zoals beschreven in de Roadmap SMART

Culture relevant is voor de topsector. De omvang van de private bijdrage is afhankelijk van het soort onderzoek dat

gefinancierd wordt (zie spelregels Publiek private programmering).



Smart Industry – Creatieve Industrie – HTSM/ICT

In overleg van STW met andere NWO-onderdelen zal een gecoördineerd cross-sectoraal onderzoeksprogramma

worden gestart onder het thema Smart Industry/COMMIT2DATA. Daarnaast zullen via een KIEM-regeling (1 M€)

relatief kleinschalige projecten worden ondersteund voor praktijkgericht onderzoek van hogescholen op dit

terrein.

Smart Industry is hightech en daarnaast sterk ICT-gedreven (big data, smart systems). Via de COMMIT2DATA/

Big Data en mogelijk ook het onderwerp Complexiteit zal NWO aanvullend bijdragen aan het ontstaan van een

Smart Industry initiatief. HTSM heeft het onderwerp Smart Industry expliciet op de kaart gezet door 10 Field Labs te

lanceren, waarin al wordt getoond welke impact Smart Industry op onze toekomstige arbeidsmarkt en ons

verdienpotentieel zal hebben. Alle sectoren zullen noodzakelijkerwijs Smart Industry gaan vertonen om de

ontwikkelingen wereldwijd het hoofd te kunnen bieden. Aspecten van deze agenda komen terug in de

technologische ontwikkelingen van Water (watertech, Smart-Water), precisielandbouw en geoinformatie

(Topsector A&F), grootschalige veredeling van groenten en planten (T&U), personalized medicine en computational

life sciences (LSH), Energie (distributed systems, smart grid) en logistiek (Whole Systems Performance). De topsector

Creatieve Industrie zit in het hart van Smart Industry en zal een belangrijke rol hebben in het integreren van

nieuwe business met technologische (ICT-)uitdagingen).


I Smart Industry – crossover HTSM

De jaarlijkse HTSM-call wordt in 2016 en 2017 voortgezet. De in te dienen publiek-private onderzoeksplannen

moeten aansluiten bij de HTSM Roadmaps (waaronder ICT en nanotechnologie). De in 2015 door NWO opgestelde

wetenschappelijke onderzoeksagenda voor Smart Industry, die afgestemd is met het topteam HTSM, kan dus mede

via deze HTSM-calls worden gerealiseerd. Ook is er ruimte voor onderzoeksvoorstellen op het snijvlak van de

Kennis- en Innovatieagenda voor de Creatieve Industrie en de HTSM Roadmap. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht

worden aan ICT-gerelateerde HTSM onderwerpen, fieldlabs voor het ontwikkelen van radicaal nieuwe productie-

processen, digital humanities, data infrastructuren, gaming en de impact op productieprocessen van big data en

gepersonaliseerde diensten en producten. Ook in de roadmap Mechatronics & Manufacturing zijn veel Smart

Industry aspecten opgenomen. Daarnaast kan worden aangesloten bij aspecten zoals integriteit, identiteit en

privacy via de HTSM-roadmap Security. Hoewel de HTSM-calls breed worden opengesteld, wordt vooraf ingeschat

dat 1,5 M€ wordt besteed aan (aspecten van) Creatieve Industrie.

Budget NWO: 7 M€

II Smart Industry/COMMIT2DATA




terrein.

Smart Industry is hightech en daarnaast sterk ICT-gedreven (big data, smart systems). Via COMMIT2DATA/Big Data

en mogelijk ook het onderwerp Complexiteit zal NWO aanvullend bijdragen aan het ontstaan van een Smart

Industry initiatief. HTSM heeft het onderwerp Smart Industry expliciet op de kaart gezet door 10 Field Labs te

lanceren waarin al wordt getoond welke impact Smart Industry op onze toekomstige arbeidsmarkt en

verdienpotentieel zal hebben.

Alle sectoren zullen noodzakelijkerwijs Smart Industry gaan vertonen om de ontwikkelingen wereldwijd het hoofd

te kunnen bieden. Aspecten van deze agenda komen terug in de technologische ontwikkelingen van Water

(watertech, SmartWater), precisielandbouw en geo-informatie (Topsector A&F), grootschalige veredeling van

groenten en planten (T&U), personalized medicine en computational life sciences (LSH), Energie (distributed

systems, smart grid) en logistiek (Whole Systems Performance). De Topsector Creatieve Industrie zit in het hart van

Smart Industry en zal een belangrijke rol hebben in het integreren van nieuwe business met technologische (ICT-)

uitdagingen.



Crossover CI – LSH e-Health – LSH/Creatieve Industrie

Create Health is een succesvolle crossover tussen de topsectoren CI en LSH. Create Health verbindt de Nederlandse

creatieve industrie aan de gezondheidszorg met als doel om bij te dragen aan de maatschappelijke uitdaging:

gezond en actief oud worden. De focus ligt op de volgende thema’s:

− Homecare and selfmanagement; zo lang mogelijk thuis wonen met dementie.

− Preventie van overgewicht; leefstijl beïnvloeding ten aanzien van het voorkomen van overgewicht.

− Preventie van eenzaamheid; voorkomen van eenzaamheid bij kwetsbare ouderen vanuit de

participatiegedachte.

In 2016-2017 zal deze crossover zich richten op e-Health binnen de drie thema’s. De omvang van de private bijdrage

is afhankelijk van het soort onderzoek dat gefinancierd wordt (zie spelregels Publiek private programmering).

Vorm: via call for proposals en vouchers (max. 10.000 euro) voor inhuur creatieve bedrijven.



In het programma Maatschappelijk Verantwoord Innoveren (MVI) wordt al in de ontwikkelingsfase van een






De programmering gebeurt in samenspraak met de topsector. Gedacht kan worden aan onderwerpen als:

− ICT: op dit brede terrein (internet of things, big data, cloud en mobile computing, cybersecurity etc.) spelen

onder meer privacy-overwegingen en juridische aspecten een belangrijke rol.

− Smart Cities: ICT-vraagstukken, en ook onderwerpen als bijvoorbeeld een rechtvaardige verdeling van

middelen in de stad en het vertrouwen in een getechnologiseerde omgeving. Hoe kunnen waarden als privacy

en participatie in de techniek worden ingebouwd?

Shutterstock.com


− Fashion: als het gaat om nieuwe materialen en technologie, en onderwerpen als wearables: wat betekenen

waarden als bijvoorbeeld privacy, identiteit en lichamelijke integriteit voor het design?

− Gaming: het ontwikkelen van games die inzicht geven in de relevantie van waarden die spelen bij een

specifieke technologische innovatie, of op het gebied van gezondheidszorg;

− Energie: de ethische en maatschappelijke vragen met betrekking tot de transitie in de energiesector, in het

bijzonder op het onderwerp Creating Smart Energy Citizens binnen de cross-over Smart Energy. Dit in

samenhang met i) de programmering van het MVI-programma voor topsector Energie en ii) het programma

over maatschappelijke aspecten van de energietransitie dat NWO ontwikkelt in samenwerking met een privaat

consortium, waarbij Eneco een trekkende rol vervult.

Naast de programmering die gericht is op specifieke topsectoren zal MVI ook vraagstukken programmeren die voor

alle topsectoren relevant zijn. Deze vraagstukken worden uitgewerkt binnen de aan MVI deelnemende

topsectoren.


h ttp: //www. nwo. nl/mvi


Centrum Wiskunde en Informatica (CWI)

Het Centrum Wiskunde en Informatica (CWI) heeft een aantal onderzoeksgroepen die relevant onderzoek doen op

het terrein van het innovatienetwerk Media & ICT en Cultural Heritage. Het onderzoek in het cluster informatie-

systemen richt zich onder meer op annotatie van multimedia (met een mix van crowdsourcing en automatische

technieken), personalisatie van online services en zoeksystemen, gebruik van social media en het hanteren van ‘big

data’ in niet-gestructureerde vorm.

Inzet NWO: M€ 1,163

* waarvan M€ 0,226 gerekend wordt tot de PPS2-bijdrage, M€ 0,1 tot de PPS1-bijdrage en M€ 0,837 tot de

PPP-bijdrage van de Topsector Creatieve Industrie.

Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR)

Het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR) legt zich toe op onderzoek naar

criminaliteit en rechtshandhaving. De onderzoeksgebieden van het NSCR zijn: Mobiliteit en spreiding van

criminaliteit, Burger en strafrechtelijk systeem, Levensloop, Criminaliteit en Interventies. Een aantal voorbeelden

van afgerond onderzoek geven inzicht in de relatie tussen het onderzoek van de NSCR en de mogelijkheden die die

dit onderzoek biedt voor de creatieve industrie: onderzoek op het gebied van gevangenisontwerp en de invloed

daarvan op de gedetineerde, cameratoezicht en bereidheid tot hulpverlening in noodsituaties, virtuele crisis-

training of bijvoorbeeld onderzoek naar sociale netwerken van gedetineerden. In 2016 en 2017 richt het creatieve

industrie onderzoek van de NSCR zich op:

− bruikbaarheid van met smartphone apps verzamelde ruimtelijke, netwerk en gedragsgegevens;

− onderzoek naar de mogelijkheid om 3D virtual reality en 360° video te gebruiken om situaties en scenario’s

levensecht na te bootsen om onderzoek te doen naar risicogedrag.

Het onderzoek van NSCR sluit aan op de inzet vanuit de creatieve industrie op het thema ‘maatschappelijke

veiligheid’. NSCR werkt samen met de VU en A-LAB (vh Phoolan Devi Instituut).

Inzet NWO: M€ 0,16

http://www.nwo.nl/mvi








wordt een Gebruikerscommissie ingesteld. Het OTP leidt tot PPS-projecten variant 1 of 2. Op grond van stabiele

historische verdeling kan voor grote topsectoren goed vooraf worden ingeschat hoeveel middelen per topsector

besteed zullen gaan worden.


Demonstratieprojecten industrieel ontwerp

In de afgelopen jaren heeft NWO het instrument Demonstrator gevoerd. Binnen Demonstrator is financiering

mogelijk voor ontwerp en ontwikkeling van een commercieel demonstratiemodel om de resultaten en kennis uit

NWO of RAAK-onderzoek zichtbaar te maken. Het eerste deel betreft de ontwikkeling van een commercieel

demonstratiemodel, waarbij inzichtelijk wordt gemaakt wat de Unieke Selling Points zijn van de technologie.

Parallel hieraan worden commerciële activiteiten uitgevoerd die moeten leiden tot de verkoop en overdracht van

de technologie naar een derde partij. Het instrument bevond zich in de pilot-fase en zal eind 2015 worden

geëvalueerd. Bij voorbaat heeft STW 1 M€ per jaar gereserveerd voor de jaren 2016 of 2017 om via Demonstrator of

op een andere wijze extra aandacht te blijven geven aan de disciplines ontwerp en constructie. Dit sluit ook nauw

aan bij het lopende initiatief Research Through Design, dat in de loop van de komende propositieperiode wordt

geëvalueerd.


h ttp: //www. stw. nl/nl/content/demonstrator-nieuw-valorisatie-instrument-van-stw-ook-voor-h bo

Demonstratieopstelling uit het onderzoek van STW-promovendus dr. Mathieu Odijk, die een model van een lever op een chip bouwde.

Foto: Ivar Pel.

http://www.stw.nl/nl/content/demonstrator-nieuw-valorisatie-instrument-van-stw-ook-voor-hbo



Platform HBO – Creatieve Industrie

Een platform is bedoeld om experts en belanghebbenden op thema’s bij elkaar te brengen en te ondersteunen bij

het nemen van initiatieven. Het betreft het verkennen van thema’s, het afstemmen in het netwerk, het inhoudelijk

richting geven aan concrete programma’s, het opstarten van projecten en activiteiten op het gebied van praktijk-

gericht onderzoek. Dit gebeurt in netwerken van bedrijven, publieke organisaties, hogescholen en andere kennis-

instellingen.

In een platform staat de inhoud van het praktijkgericht onderzoek voor het desbetreffende thema centraal: ‘Wat

zijn de relevante thema’s voor het praktijkgericht onderzoek vanuit het perspectief van de vernieuwing van de

beroepspraktijk?’ De aanpak zet in op vraagsturing, vraagarticulatie en vraagbundeling.

Het platform draagt bij aan de

− kwaliteit van het onderzoek en de bevordering van de kwaliteitszorg;

− state-of-the-art en beoogde verdere ontwikkeling van de professie in het desbetreffende vakgebied;

− ontwikkeling van een inhoudelijke agenda, gericht op de verdere ontwikkeling van de praktijk en de met het

oog daarop te ondernemen activiteiten op het gebied van praktijkgericht onderzoek;

− verkenning van relevante netwerken, regionaal, nationaal en internationaal;

− inhoudelijke interactie tussen onderwijsvernieuwing en praktijkgericht onderzoek;

− toegankelijkheid/beschikbaarheid van onderzoeksresultaten (open access).



HERA Joint Research Programme Culture, integration and European public space

“Europa” bestaat al eeuwen als een culturele, politieke en economische identiteit, hoewel de aard en de coherentie

van die identiteit in de loop der tijd sterk betwist is geweest. Een van de grootste uitdagingen voor Europa, sinds

het midden van de twintigste eeuw, is de uitdaging om de Europese identiteit te koppelen aan integratievormen

die tot wederzijds voordeel strekken door tolerantie, respect en creatieve kruisbestuivingen en die de rampzalige

conflicten uit het verleden weten te vermijden. Cultuur speelt een essentiële rol in dit proces, omdat in het culturele

domein waarden, geloofs-systemen, herinneringen, talen, onderwijssystemen, artistieke gebruiken en sociale

levens zich afspelen en zich ontwikkelen. Cultuur is waar vormen van creativiteit en diversiteit kunnen worden

ontworpen of uitgeprobeerd; het is ook een plaats waar gescheidenheid, verschil en specificiteit kunnen worden

uitgedrukt en worden onderhouden op manieren die productief zijn en die onze kwaliteit van leven vergroten. De

culturele, politieke en economische domeinen staan in een dynamische relatie tot elkaar en de samenhang van

Europa op de politieke en economische niveaus verhoudt zich sterk tot, en wordt beïnvloed door, gebeurtenissen

en praktijken op het culturele niveau. In het werkprogramma van HORIZON 2020 Challenge 6 voor 2017 is een

nieuw COFUND opgenomen. Dat programma zal in het kader van HERA worden uitgevoerd als het 4e HERA JRP. In

HERA participeren 24 Europese research councils.



Transatlantisch Platform/Digging into Data

Het Trans-Atlantisch Platform (coordination & support Action, zevende framework programme van de Europese

Commissie) lanceert de vierde ronde van het Digging into Data programma in 2016. Partners die naar verwachting

deelnemen, zijn onder andere funding agencies uit Brazilië, Verenigde Staten, Nederland, Verenigd Koninkrijk,

Canada en Duitsland. Het programma heeft als doel het bevorderen van de samenwerking op het gebied van

geesteswetenschappen, maatschappij- en gedragswetenschappen en informatica, en tussen musea, bibliotheken en

repositories door het bevorderen van interdisciplinair onderzoek. Het programma richt zich op de ontsluiting van

data, het koppelen van dataverzamelingen en het ontwikkelen van ‘tools’ om beter te kunnen omgaan met de

explosief groeiende hoeveelheid data. De National Endowment of Humanities (NEH) in de Verenigde Staten zal het

Call secretariaat op zich nemen.


Joint Programming Initiative Cultural Heritage and Global Change

Het Joint Programming Initiative Cultural Heritage and Global Change heeft tot doel gezamenlijke

onderzoeksprogrammering op Europees niveau voor cultureel erfgoed. Er is een Europese strategische

onderzoeksagenda (SRA) die de basis vormt voor gezamenlijke calls. In deze SRA zijn 4 onderzoeksprioriteiten

gedefinieerd waarop calls gericht zullen zijn:

− Developing a reflective society, gericht op identiteitsvragen, waarden en perceptie van cultureel erfgoed;

− Connecting people with heritage, gericht op de toegang tot en verbinding met erfgoed en daarmee op

erfgoedmanagement, behoud en beheer en duurzame ontwikkeling;

− Creating knowledge, gericht op de context van erfgoed en de toegevoegde waarde voor de samenleving;

− Safeguarding our cultural heritage resource, gericht op de bescherming van erfgoed en het onderzoek dat

daarvoor nodig is.

Shutterstock.com


In 2017 zal een volgende call in het kader van het JPI worden uitgezet. De Nederlandse bijdrage aan dat

programma zal in de vorm van PPS zijn. In het JPI participeren 19 landen plus zes als observers; coördinator is Italië.

Cofinanciering zal op projectniveau plaatshebben.


h ttp: //www. nwo. nl/onderz oek-en-resultaten/programmas/J PI+ Cultural+ H eritage+ and+ G lobal+ Ch ange

Onderzoeksfaciliteiten



TKI-verband.



Belangrijke instrumenten zijn bijvoorbeeld de vrije competitie van de verschillende NWO-gebieden, het Open

Technologieprogramma van STW en talentprogramma’s zoals de Vernieuwingsimpuls. Van deze investeringen

wordt na toekenning vastgesteld in hoeverre deze bijdragen aan de innovatiecontracten. NWO zal de aandelen en

inhoudelijke aansluiting op de strategische agenda’s actief monitoren en hierover op reguliere basis contact

onderhouden met de topsectoren en TKI’s en tevens de resultaten van de projecten actief onder de aandacht van

bedrijven brengen, met het oog op snelle doorstroom van kennis en kunde en potentiele nieuwe PPS.

Specifiek voor de Creatieve Industrie is het Take-off programma interessant. Startende bedrijven en MKB-ers

kunnen hier terecht voor haalbaarheidsstudies en proof of concept financiering.

http://www.nwo.nl/onderzoek-en-resultaten/programmas/JPI+Cultural+Heritage+and+Global+Change


Topsector Creatieve industrie: concrete acties voor 2016-2017



NWO-inzet CI (M€)

Totale NWO- inzet (M€)

Strategische meerjarige partnerschappen

NICAS 2 KIA CLICK SCRUB

2,0


KIEM 2 KIA CLICK SCRUB

1,4

Ontwerp voor adaptieve technologie (PPS) 2 KIA CLICK SCRUB

0,2

Professional Games for Professional Skills 2 KIA CLICK SCRUB

1,982 2,082


Veerkrachtige Samenleving − I SMART Culture, SMART Society, SMART Cities 2 KIA CLICK

Roadmap SMART CultureICT;SIA 2,4

COMMIT2DATA − II SMART Culture / SMART Society Big Data / Digital Humanities

2 KIA CLICKRoadmap SMART Culture

ICT 2,4 2,581

Veerkrachtige Samenleving − III SMART Culture – Kunst en Cultuur 2 KIA CLICK

Roadmap SMART Culture

ICT 3,2

Smart Industry − I Smart Industry (crossover HTSM) 2 KIA CLICK

SCRUBHTSM 1,5 7

Smart Industry − II Smart Industry / COMMIT2DATA 2 KIA CLICK

SCRUBICT 0,2 3,4

Crossover CI – LSH e-Health (Create Health) 2 KIA CLICK SCRUB

LSH 0,55 3,78

MVI 2 KIA CLICK SCRUB

Alle TS 0,25 6,15


CWI PPS2 KIA CLICK SCRUB

ICT 0,226

NSCR PPS2 KIA CLICK SCRUB

0,16

PPS 1

Open Technologieprogramma PPS 1 Alle roadmaps Alle 36,0

Demonstratieprojecten industrieel ontwerp PPS1 KIA CLICK SCRUB

HTSM 2,0

CWI PPS1 KIA CLICK SCRUB

ICT 0,1

PPP calls

Ontwerp voor adaptieve technologie (PPP) PPP KIA CLICK SCRUB

1,15

Platform HBO – Creatieve Industrie PPP KIA CLICKSCRUB

0,15

PPP internationaal

Transatlantisch Platform/Digging into Data PPP KIA CLICK SCRUB

ICT 0,6

HERA JRP IV PPP KIA CLICK SCRUB

1,0

JPI Cultural Heritage and Global Change PPS KIA CLICKSCRUB

1,5


CWI PPP KIA CLICKSCRUB

ICT 0,837

Totaal 23,805



Annemarie Bos, directeur NWO Geesteswetenschappen

T: +31(0) 70 349 45 76


Janneke van Kersen, coördinator topsector Creatieve industrie

T: +31(0) 70 349 45 72


Topsector Creatieve industrie www. nwo. nl/ciTopsectoren bij NWO www. nwo. nl/topsectoren

http://www.nwo.nl/ci

http://www.nwo.nl/topsectoren

Topsector Energie | 1

Topsector E nergieNWO-bijdrage 2016-2017


Inhoudsopgave

Inleiding 1Kennis- en Innovatieagenda en aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage 1

Inventarisatie aanknopingspunten voor de wetenschap met de TKI’s 1

Vertaling aanknopingspunten naar NWO-programma’s 1



ARC – Chemical Building Blocks Consortium (CBBC) – Chemie/Energie 2


Maatschappelijke impact van de energietransitie: 2

Samenwerkingsprogramma: Maatschappelijke aspecten van de energietransitie 2

Uitwisselingsprogramma University of California-Berkeley 2

Materialen / Materials for sustainable energy 3

IPP Magneto-calorische materialen (FOM – BASF) 3

High-efficiency hybrid tandem solar cells and new PV-applications: vervolg JSP II 3

IPP Dispersed multiphase flows/ISPT (vervolg) 4

Nationaal programma Kennisontwikkeling Diepe Ondergrond (KoDO-NL) 4

Magnetic Density Separation 4

URSES+ programma 5

RAAK mkb-call voor Energie 5


Materialen/Materials for sustainable energy 5

Materials for sustainability – Chemie/Energie 5


Opslag groene stroom in kunstmatige brandstoffen (DIFFER – Syngaschem BV) – Chemie/Energie 6

Bio-geïnspireerde energieopslag in chemische bindingen (Solar to Products) – Chemie/Energie 6


Systeemintegratie en het toekomstige energiesysteem – Energie/ICT 7

Sloshing van LNG (SLING) – STW Perspectief programma – Energie/Water 7

Lectorenposities bij NWO-instituten – Energie/HTSM/Water/ICT 8


DIFFER 8

AMOLF 8

CWI 8



CWI 9

Publiek-private samenwerking PPP – Topsector specifieke programma’s

Platforms praktijkgericht onderzoek voor de Topsector Energie 9

Verkenningsstudies 9


ERA-NET COFUND Sustainable Process technology/Energy efficiency – Chemie/Energie 10

ERA-NET COFUND Smart Grids – Energie/ICT 10

M-ERA.net Cofund – Energie/HTSM/Chemie 10

ERA-NET Cofund on Biotechnologies – Chemie/Energie/A&F/T&U/HTSM/LSH 10

Samenwerking met India: NWO-DST Programma: ‘Data-driven science – computational and data sciences – 10

for smart and sustainable energy research’ – Energie/ICT

Privaat-publieke programmering PPP – Bijdrage vanuit de NWO-instituten

DIFFER 11

AMOLF 11

CWI 11


Topsector Energie: concrete acties voor 2016-2017 12

Schematische weergave van de publiek-private samenwerkingsprogramma’s binnen NWO 13

voor de Topsector Energie 2016-2017



Inleiding

Funderend energieonderzoek bestrijkt vrijwel het hele spectrum van wetenschappelijke disciplines. Daardoor

vragen veel onderwerpen binnen de Topsector Energie om een thematische benadering op basis van een

gebalanceerde betrokkenheid van alle relevante wetenschappelijke gebieden. Via het NWO-thema Duurzame

Energie wordt de NWO-brede thematische samenwerking rondom het energieonderzoek gecoördineerd. In het

themabestuur zijn vertegenwoordigers van alle relevante gebiedsbesturen van de NWO-gebieden opgenomen.

De voorgenomen activiteiten in het kader van de NWO bijdrage voor de Topsector Energie 2016–2017 zijn tot stand

gekomen in samenspraak tussen het NWO-thema Duurzame Energie en de TKI’s en het Topteam van de Topsector

Energie.

Kennis- en Innovatieagenda en aanpak en totstandkoming NWO-bijdrage

Inventarisatie aanknopingspunten voor de wetenschap met de TKI’s

Ter voorbereiding van de onderzoeksactiviteiten voor de Topsector Energie voor de komende twee jaar is door de

trekker van het NWO-thema Duurzame Energie en betrokken NWO-beleidsmedewerkers gesproken met de TKI- en

thematrekkers van de Topsector Energie. Tijdens deze gesprekken stond een verkenning van de wensen en

aanknopingspunten voor wetenschappelijk onderzoek en de koppeling hiervan aan de Kennis- en innovatieagenda

2016-2019 centraal.

Vertaling aanknopingspunten naar NWO-programma’s

Deze onderzoeksvragen zijn uitgewerkt en vormgegeven in de publiek-private samenwerkingsprogramma’s en

opgenomen in de NWO-propositie voor de Topsector Energie 2016-2017. Enerzijds gebeurt dit in wetenschappelijke

programma’s die specifiek gekoppeld zijn aan de innovatieagenda’s van de TKI’s. Anderzijds worden meer

generieke, topsector-brede vragen geadresseerd (bijvoorbeeld omtrent maatschappelijke acceptatie van de

energietransitie en systeemintegratie), waarvan de resultaten van het onderzoek enabling zijn voor het succes van

de hele sector. Materialenonderzoek, gevat onder het thema ‘Materials for sustainable energy’ is een breed

gedragen, centraal thema in de propositie. Er is gestreefd naar een zekere mate van clustering van onderwerpen

om versnippering te voorkomen en kruisbestuiving te stimuleren, zowel over de inhoudelijke thema’s van de

topsector als over de wetenschappelijke disciplines binnen NWO (bijlage 1). Ook is er aandacht voor cross-overs met

de topsectoren Chemie, HTSM en Water en met het thema ICT. Naar verwachting zal de programmering goed

aansluiten bij de Nationale wetenschapsagenda, die eind 2015 wordt gepubliceerd.

Na ondertekening van de innovatiecontracten 2016–2017 in oktober 2015 zal NWO de voorgestelde

programmering actief worden vormgegeven. Evenals voor de lopende energieprogramma’s uit de NWO-proposities

2012-2013 en 2014-2015, zal monitoring van de voortgang en uitrol van deze nieuwe initiatieven plaatsvinden via

het NWO-thema Duurzame Energie. Het topteam van de Topsector Energie zal met regelmaat worden

geïnformeerd over de stand van zaken omtrent de NWO-programmering.




ARC – Chemical Building Blocks Consortium (CBBC) – Chemie/Energie

Vanuit de topsector Chemie wordt een Advanced Research Center (ARC) opgericht voor chemische bouwstenen op

het gebied van procestechnologie, katalyse en synthese met maximale impact voor de samenwerkende private en

academische partners en met een internationale uitstraling. De wetenschappelijke basis ligt in twee NWO Zwaarte-

kracht-consortia. Het ARC wordt opgezet met een aantal toonaangevende bedrijven in de chemie. Naast het

bedrijfsleven zijn NWO, het ministerie van Economische Zaken (EZ) en de universiteiten belangrijke partners die de

Gouden Driehoek van onderzoekers, bedrijfsleven en overheid compleet maken. Uit de transitiemiddelen van de

topsector is een budget van M€ 5,5 geoormerkt voor CBBC. CBBC kent verbindingen met BBE, de topsector Energie

en de NWO-uitdaging Circulaire Economie en met Materialenonderzoek. Verwachte private cofinanciering: 50%



Maatschappelijke impact van de energietransitie:

Samenwerkingsprogramma: Maatschappelijke aspecten van de energietransitie

Uitwisselingsprogramma University of California-Berkeley

Samenwerkingsprogramma: Maatschappelijke aspecten van de energietransitie

De maatschappelijke impact van energie-innovaties wordt in toenemende mate gezien als een cruciale factor bij

het vormgeven van de energietransitie. Het voorstel om rondom dit thema een coherent wetenschappelijk

onderzoeksprogramma met voldoende massa op te zetten, wordt breed gedragen door de TKI’s van de topsector.

Dit open ‘partnership-programma’ zal worden opgezet in samenwerking met een privaat consortium, waarbij

Eneco een trekkende rol vervult. Dit omvangrijke programma, waarbij gedacht wordt aan een orde van grootte van

15 PhD’s, helpt bij het creëren van een sterke community binnen het Nederlandse onderzoekslandschap binnen dit

TKI-overstijgende thema. Er zal ook worden afgestemd met het sociale innovatieprogramma ‘Samenwerking

Topsector Energie en Maatschappij’ (STEM) van de Topsector Energie. Verwachte private cofinanciering Eneco en

andere partijen: M€ 2,25 (50% op programmaniveau).


Uitwisselingsprogramma University of California-Berkeley

In samenhang met bovengenoemd programma zal een uitwisselingsprogramma worden opgezet met de University

of California/Berkeley in de VS, een van de leidende wetenschappelijke onderzoeksinstellingen op het gebied van

energie onderzoek. Vanuit NWO zullen een aantal (orde drie à zes) postdocs worden gestationeerd op Berkeley;

vanuit Berkeley zal hiertegenover eenzelfde inzet staan (gefinancierd door Berkeley) van drie postdocs,

gestationeerd in Nederland. Met dit programma wordt de internationale kennisuitwisseling bevorderd met een

kennisintensieve regio (Silicon Valley), waar ook de belangrijkste onderzoekscentra op energiegebied gevestigd

zijn (UC Berkeley, Lawrence Berkeley Lab) en waar de komende jaren vanuit de Californische overheid zwaar

ingezet gaat worden op verduurzaming. Dit biedt voor Nederland op lange termijn mogelijk marktkansen, met

name op het gebied van smart grids, solar fuels etc. De onderzoeksonderwerpen zullen derhalve in de lijn van smart

grids (in lijn met de programmering van de TKI Switch2SmartGrids) en de maatschappelijke aspecten van de

energietransitie liggen, waarbij mogelijk materiaalonderzoek zal worden betrokken. Inbedding in het PhD-

programma ‘Maatschappelijke aspecten van de energietransitie’ zal de binding en aansluiting met het Nederlandse

onderzoeksveld waarborgen. Verwachte private cofinanciering Eneco en andere partijen: M€ 0,6 (50% op

programmaniveau).



Materialen / Materials for sustainable energy

Materialenonderzoek is een kracht van Nederland. Materialenonderzoek is typisch een cross-disciplinair onder-

zoeksveld met groot belang voor de maatschappij en het bedrijfsleven. Nieuwe materialen zijn een drijvende


uitdagingen zoals op het gebied van voedsel, gezondheid, duurzame energie, transport en schaarste van grond-

stoffen. Het veld omvat veel verschillende disciplines en organisaties. Materialenonderzoek in de breedte is van

belang voor verschillende van de NWO uitdagingen: Circulaire economie, Bouwstenen van Leven, Complexiteit,

Veerkrachtige Samenleving, Big Data en Kwaliteit van Leven. In het binnenkort te verschijnen NWO verkennings-

rapport Materialen wordt vanuit een brede strategische blik het belang van het materialenonderzoek voor

Nederland beschreven. Het multidisciplinaire materialeninitiatief dient ertoe dit veld nationaal verder tot

ontwikkeling te brengen. Binnen het brede Materialen initiatief zal door verschillende onderdelen van NWO

worden samengewerkt om materiaalvraagstukken op te lossen, waarbij nadrukkelijk ook de verbinding wordt

gezocht met engineering.

Onderzoek naar nieuwe en betere materialen voor duurzame, hernieuwbare energie is bij uitstek een ‘enabler’

voor een breed scala aan innovatieve technologieën binnen de Topsector Energie. Onder dit type onderzoek vallen

bijvoorbeeld nieuwe materialen voor zonnecellen, energie conversie en opslag, solar fuels en windenergie. Hierbij

moet gedacht worden aan schaalgrootte-effecten (het ontwerpen van nanomaterialen voor zonnecellen, maar ook

het werken op zeer uiteenlopende schaalgroottes in windturbinebouw), maar ook de recycling van materialen

gebruikt voor het opwekken en opslaan van energie speelt een belangrijke rol (‘cradle-to-cradle’ principe). Binnen

een nieuw op te zetten NWO-breed programma op het thema ‘Materialen’ is onderzoek naar ‘Materials for

sustainability/sustainable energy’ een van de pijlers.

Binnen ‘Materials for sustainable energy’ zijn, naast brede programmering zoals geschetst onder de paragraaf “

Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 -Programma’s relevant voor meerdere topsectoren”, ook een aantal

publiek-private programma’s ondergebracht die focusseren op een specifieke probleemstelling binnen het

materiaal onderzoek relevant voor de Topsector Energie:

− IPP Magneto-calorische materialen (FOM - BASF)

− High-efficiency hybrid tandem solar cells and new PV-applications: vervolg JSP II

− IPP Dispersed multiphase flows/ISPT (vervolg)

IPP Magneto-calorische materialen (FOM – BASF)

In het huidige publiek-private programma worden magneto-calorische materialen geoptimaliseerd en onderzoek

gedaan naar integratie richting energiearme warmtepompen. Er is vanuit de TKI EnerGO veel belangstelling om op

de expertise in het huidige FOM-IPP met BASF op het gebied van de magneto-calorische materialen voort te

bouwen. Private partner: BASF. Verwachte private cofinanciering: M€ 0,6 (50% op programmaniveau)


High-efficiency hybrid tandem solar cells and new PV-applications: vervolg JSP II

Vraag-gestuurd ondersteunend onderzoek voor de TKI Solar. Het doel van dit strategisch programma is om moge-

lijkheden te vinden voor de ontwikkeling van hybride tandem zonnecellen met een efficiëntie die hoger ligt dan de

beste op silicium gebaseerde zonnecellen. Het onderzoek richt zich enerzijds op de ontwikkeling van nieuwe

materialen en materiaal-combinaties, aan de andere kant op nieuwe technologieën om zonlicht zowel ruimtelijk

als energetisch te manipuleren (‘light management’). Tegelijkertijd zullen de nieuwe materialen en light-manage-

ment technologieën worden gebruikt om de opwekking van stroom uit zonlicht in de gebouwde en natuurlijke

omgeving (BIPV/EIPV) verder te optimaliseren. Dit programma is de uitvoering van het ‘IPP-Zon’ uit de NWO-

propositie voor 2014-2015, met een start zo mogelijk begin 2016. Verwachte private cofinanciering: M€ 0,5 (20% op

programma niveau)



IPP Dispersed multiphase flows/ISPT (vervolg)

Fundamenten voor een energie-efficiënte industrie betreft een publiek-privaat programma over met name onder-

werpen uit de procestechnologie. Het voorstel is hier het vervolg van het FOM IPP ‘Dispersed multiphase flows’ te

realiseren, de partner hierbij is ISPT. Dit programma is een (aangepaste) uitvoering van het IPP ‘Controlling multi-

phase flow’ uit de NWO-propositie voor 2014-2015. Verwachte private cofinanciering: M€ 0,8 (50% op programma

niveau)


Nationaal programma Kennisontwikkeling Diepe Ondergrond (KoDO-NL)

Geoscience is een thema dat naar voren komt bij met name het TKI Gas, maar kennis van de diepe ondergrond is

ook belangrijk voor TKI Wind op Zee. Naast de specifieke interesse in aardwetenschappelijk onderzoek

gemotiveerd vanuit de Topsector Energie (TKI-Gas, mede in verband met de ‘license to operate’ voor de gassector)

bestaat er in Nederland de wens om de geowetenschappen zowel in de breedte als in de diepte te versterken. Ook

geven de recente ontwikkelingen rond de gaswinning in Groningen directe aanleiding om dit maatschappelijk zeer

relevante onderwerp op te pakken – dit is een van de aanbevelingen van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid van

februari 2015. Hier wordt een nationaal onderzoeksprogramma voorgesteld voor de diepe ondergrond, met als

kernlocaties drie universiteiten (Universiteit Utrecht, Rijksuniversiteit Groningen, Technische Universiteit Delft) die

nauw met elkaar samenwerken, met een bijdrage van Shell en eventuele andere private partners in geotechnische

bedrijfstakken. Het programma heeft een structureel karakter en een lange looptijd.

Dit nationaal programma voorziet in financiering van promovendi, postdocs, materiële budgetten en apparatuur.

Ook nieuwe leerstoelen, vaste wetenschappelijke staf, tenure trackers en (toegang tot) rekenfaciliteiten behoren

nadrukkelijk tot de mogelijkheden. Het doel van het programma is tweeledig. Ten eerste om de wetenschappelijke

kennisbasis op het gebied van geïnduceerde seismiek in Nederland verder te versterken. Ten tweede om grensver-

leggend onderzoek te entameren, waardoor Nederland op dit vakgebied binnen tien jaar internationaal een

wetenschappelijke voortrekkersrol vervult. Naast de directe relevantie voor energie en beleid kan ook additionele

spin-off voor het Nederlandse bedrijfsleven worden gegenereerd, bijvoorbeeld op het gebied van sensor

technologie. Vergroten van de geofysische kennis is bovendien ook van belang voor Warmte-Koude Opslag, en

daarmee voor de TKI EnerGO, en voor de diepe geo-thermie.

Binnen het voorgestelde programma gaat NWO samenwerken met private partners (waarvan Shell een substantiële

bijdrage levert) aan onafhankelijk wetenschappelijk en toegepast onderzoek met een focus op computationele en

experimentele geosciences. De private bijdrage in dit publiek-private programma genereert een substantieel

bedrag aan TKI-toeslag, dit bedrag zal als top-up toegevoegd worden aan het programmabudget. Behaalde

onderzoeksresultaten in dit programma kunnen naast wetenschappelijke impact ook direct maatschappelijke

waarde hebben rondom o.a. het gasvraagstuk in Groningen. De maatschappelijke en politieke gevoeligheid van dit

onderwerp vereist van de private partijen waarborgen voor wetenschappelijke onafhankelijkheid bij beoordeling,

selectie en uitvoering van onderzoek binnen een gezamenlijk vast te stellen inhoudelijk raamwerk en het

publiceren van de resultaten die daaruit voortkomen. Shell heeft verklaard deze onafhankelijkheid van het

wetenschappelijk onderzoek te garanderen. Ook is uiteraard afstemming nodig met het Ministerie van

Economische Zaken.

Verwachte private cofinanciering van o.a. Shell: M€ 15,0; Totaal programma budget: circa M€ 30,0.

Budget NWO: 3,0 M€ plus pm

Magnetic Density Separation

In dit voorgestelde STW Perspectief programma wordt onderzoek gedaan naar innovaties die alternatieve

productieroutes voor hoogwaardige materialen mogelijk maken vanuit secundaire grondstoffen/bronnen, die

rijkelijk voorhanden zijn binnen Europa (e.g. in de Rotterdamse haven). Deze nieuwe technieken zijn gebaseerd op

geavanceerde fysische principes, waaronder supergeleidende magneten, vloeistofdynamica en dilute magnetische

vloeistoffen. Met deze innovaties kan energie bespaard worden en banen gecreëerd. Verwachte private

cofinanciering: k€ 420 in cash, k€ 420 in kind.



URSES+ programma

In het ‘Uncertainty Reduction in Smart Energy Systems’ (URSES) programma uit de NWO-propositie 2012-2013 staan

ontwikkeling van nieuwe, slimme energiesystemen centraal. Als vervolg hierop wordt een programma opgezet

voor de implementatie van kennis opgedaan in de lopende URSES projecten. In URSES+ zouden ‘implementatie-

projecten’ van circa twee jaar moeten komen waarin de wetenschappelijke resultaten uit URSES vertaald worden

naar de praktijk (zwaartepunt ligt bij TRL5 of hoger). AMS (Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan

Solutions; opgezet door verschillende academische, publieke en private partners) en Shell hebben concrete

interesse in het door ontwikkelen richting toepassingen van de wetenschappelijke inzichten voortgekomen uit

URSES. De projecten moeten wel aantoonbare relevantie hebben voor metropoolregio Amsterdam. Dit programma

wordt geheel privaat gefinancierd, maar uitgevoerd door kennisinstellingen en bedrijfsleven samen. Dit

programma past goed binnen de scope van de TKI Switch2SmartGrids. Verwachte publieke cofinanciering: M€ 0,4;

verwachte private cofinanciering: M€ 1,0.

Budget NWO: 0 M€

RAAK mkb-call voor Energie

Er zal een RAAK mkb-call voor de Topsector Energie worden uitgevoerd door het NRPO SIA. In het RAAK

programma dient een hbo-lector namens een consortium met tenminste drie mkb-bedrijven en een kennisinstelling

(NWO-instituut/universiteit) een onderzoeksvoorstel in dat aansluit bij de programmering van de TKI’s binnen de

Topsector Energie. Het onderwerp vloeit voort uit de vraagstelling van de beroepspraktijk, de gewenste verdieping

van de strategische onderzoeksagenda van de hogeschool en uit de behoefte van versterking van verbinding met

het onderwijs. Het doel is om hiermee lectoren die voor 0,5 fte per jaar zijn aangesteld op relevante NWO-

instituten te voorzien van onderzoeksbudget. De verwachte cofinanciering is 25%, de bijdrage vanuit de hoge-

scholen eveneens 25%.


Publiek-private samenwerking PPS 2 en 3 –Programma’s relevant voor meerdere topsectoren

Materialen/Materials for sustainable energy

Binnen het eerder genoemde Materials for sustainable energy zijn, naast topsector specifieke programmering zoals

hierboven geschetst, ook een aantal publiek-private programma’s met een brede focus (deels) ondergebracht:

− Materials for sustainability

− Partnership High Tech Materialen

− Opslag groene stroom in kunstmatige brandstoffen (DIFFER - Syngaschem BV)

− Bio-geïnspireerde energieopslag in chemische bindingen (Solar to Products)

Materials for sustainability – Chemie/Energie

In het NWO-brede Materialen initiatief zal er een omvangrijk programma worden opgezet voor ‘Materials for

sustainability’. Materialenonderzoek speelt een rol in diverse topsectoren. Voor Chemie betreft het alle roadmaps

van het TKI Chemie, m.n. de roadmap Chemistry of Advanced Materials, maar ook de andere drie. Bij Energie is

vanuit de TKI’s Solar, Gas, EnerGO en Wind op Zee materialenonderzoek specifiek genoemd als belangrijk thema

voor onderzoek binnen de wetenschappelijke programmering voor de komende jaren. Ook de door ISPT ingezette

lijn Power2Products past hierbinnen. Ook de HTSM roadmap High Tech Materials richt zich volledig op materialen-

onderzoek.


Het NWO Verkenningsrapport Materialen, dat binnenkort zal verschijnen, beschrijft de trends en de uitdagingen

voor Nederland. Voor de periode 2016-2017 zal worden gestart met een topsector-overschrijdend initiatief voor één

van de uitdagingen: een programma Materials for sustainability is voor de topsectoren Chemie, Energie en HTSM

van belang. Binnen een dergelijk programma kunnen zowel chemici, fysici, als technisch onderzoekers en mogelijke

onderzoekers uit de levenswetenschappen terecht. De topteams Chemie en Energie zijn overeengekomen dat een

gezamenlijk programma uit drie compartimenten zou kunnen bestaan: materialen voor energie, materialen voor

chemie en een gemeenschappelijk deel. Belangrijke cross-over onderwerpen tussen Chemie en Energie die van

belang kunnen zijn voor het gemeenschappelijk deel betreffen i) energiedragers en ii) functionele materialen (bijv.

voor energieopslag) zoals membranen, katalysatoren en batterijen. Verwachte private cofinanciering ca. 25%.




manier worden voortgezet. In aansluiting op het hierboven genoemde breed gedragen cross-sectorale NWO-

initiatief op het gebied van materialenonderzoek zal de scope en planning van de HTM-partnership-calls nader

worden bepaald. Dat wil zeggen in afstemming op initiatieven die met andere topsectoren en andere NWO-

gebieden nog verder worden ontwikkeld (o.a. topsector Chemie en de topsector Energie). Voor de cross-over wordt

aangesloten op de HTSM-roadmap HighTech Materials, de roadmap Chemistry of Advanced Materials van de

topsector Chemie en het thema Materials for Sustainable Energy binnen de topsector Energie. Verwachte private

cofinanciering: 50%.


Opslag groene stroom in kunstmatige brandstoffen (DIFFER – Syngaschem BV) – Chemie/Energie

In dit publiek private programma gaan het FOM-instituut voor funderend energieonderzoek DIFFER en Syngaschem

BV samenwerken aan de opslag van groene stroom in de vorm van kunstmatige brandstoffen. Syngaschem BV en

DIFFER hebben over deze samenwerking in april 2015 een memorandum of understanding getekend. Opslag van

elektriciteit uit wisselvallige energiebronnen als zon en wind is een grote technologische uitdaging voor de toe-

komstige duurzame energievoorziening. Het concept van DIFFER en Syngaschem BV gebruikt groene stroom om

water en kooldioxide om te zetten in syngas. Via het Fischer-Tropsch-proces is dit mengsel om te zetten in

verschillende schone brandstoffen, zoals diesel, benzine, brandstof voor vliegtuigen, methanol of dimethylether.

Vanuit de TKI BBE en de TKI Gas is er belangstelling voor dit programma, dat wordt opgezet in samenwerking met

de Topsector Chemie. Mogelijkheden voor kruisbestuiving met de Power2Products route van de TKI ISPT zullen

verkend worden. Verwachte private cofinanciering: M€ 0,76 + mogelijk in kind (50% op programmaniveau).


Bio-geïnspireerde energieopslag in chemische bindingen (Solar to Products) – Chemie/Energie

De langetermijn doelstellingen om a) in de energieketen een cross-over van biomassa naar biomassavrije systemen

te bewerkstelligen, b) een robuust en flexibel opslagmedium/mechanisme voor energie in chemische bindingen te

hebben en c) te streven naar een CO2-neutrale energieketen, definiëren een brede onderzoeksthematiek, die

binnen de Topsector Energie en de Topsector Chemie/TKI NCI met name gekoppeld is aan de innovatieagenda’s van

de TKI BBE en de TKI Gas. De kern van dit programma richt zich op het bio-geïnspireerd opslaan van (duurzame)

energie in chemische bindingen en platformmoleculen voor de productie van brandstoffen en hoogwaardige

chemicaliën. Dit onderwerp ligt in het overlappende gebied tussen Topsector Chemie en Topsector Energie. De

reeds lopende NWO-programma’s ‘CO2-neutral fuels’ en ‘Towards Biosolar Cells’ zijn hiermee nauw verweven. Het

voorstel is voort te bouwen op dit onderzoek en via TKI BBE, TKI NCI en TKI Gas in de periode 2016-2017 tot een

‘cross-over’ programma te komen. Het schrijven van een programma-scope is reeds in gang gezet, zodat dit

programma vlot van start kan gaan in 2016. Dit programma is de uitvoering van het programma uit de NWO-

propositie voor 2014-2015, aangevuld met extra financiële middelen vanuit de Energie en Chemie proposities om

tot een sterker programma met meer massa te komen, dat snel gerealiseerd kan worden. Verwachte private

cofinanciering: M€ tot 1,67 (10-25%).










Voor de Topsector Energie zal dit in nauwe samenhang gebeuren met het sociale innovatieprogramma STEM. De

middelen zullen specifiek worden ingezet voor de energie-gerelateerde programmering binnen MVI. De uitvoering

van het MVI-programma borduurt voort op de MVI-programmering voor de Topsector Energie uit de NWO-

propositie 2014-2015. Binnen het MVI programma zijn crossovers mogelijk met bijvoorbeeld de TS Chemie op het

gebied van energieopslag (in chemische bindingen) en energiedragers (brandstoffen).



topsectoren.


Systeemintegratie en het toekomstige energiesysteem – Energie/ICT

Systeemintegratie en het toekomstige energiesysteem verwijst naar een zeer brede en multidisciplinaire thematiek

van waaruit allerlei fundamentele vragen kunnen worden gesteld rondom het toekomstige ‘slimme’ energie-

systeem met decentrale opwekking van energie, waarin gas een belangrijke rol als opslagmedium voor energie

heeft. Systeemintegratie is bovendien een centraal thema in de Topsector Energie. De verwachting is dat vanuit de

wetenschap grote waarde kan worden toegevoegd door dit TKI-doorsnijdende onderwerp op te pakken. Rijke

wetenschappelijke vraagstellingen zijn mogelijk, zowel op gebied van informatietechnologie, modelmatige

optimalisatie van vraag en aanbod, bèta-technisch onderzoek, maar ook op sociaaleconomisch en juridisch vlak.

NWO is gevraagd funderend onderzoek op het gebied van systeemintegratie en big-data mee te nemen in de

programmering. De topsector doorsnijdende uitdaging big-data (via het meerjarige samenwerkingsverband

COMMIT2DATA) heeft mede als doel de verschillende activiteiten op dit gebied met elkaar te verbinden en te

versterken, zowel voor fundamenteel/toegepast onderzoek als voor valorisatie en disseminatie. Het hier genoemde

programma gaat deel uitmaken van dat ecosysteem, gerelateerd aan het Topsector-thema ICT. Daarnaast wordt er

onderzoek aan het (bèta) technische, meer toegepast aspect van systeemintegratie gestimuleerd. Voor maat-

schappijwetenschappelijke aspecten wordt een nauwe afstemming met eerder genoemde programma’s

nagestreefd. Verwachte private cofinanciering: M€ 0,43 (10% op projectniveau)


Sloshing van LNG (SLING) – STW Perspectief programma – Energie/Water

Het voorgestelde publiek-private STW Perspectief programma SLING betreft een cross-sectoraal vraagstuk dat

betrekking heeft op het toenemende gebruik van vloeibaar aardgas (LNG) als brandstof voor o.a. schepen. Vanuit

de Nederlandse overheid is het streven om gasemissie te reduceren ten behoeve van het milieu en positieve

gezondheidseffecten. Een overgang naar LNG als brandstof kan het CO2 niveau tien procent tot twintig procent

verlagen en de luchtkwaliteit significant verbeteren. Kostenreductie is nodig voor toepassing van LNG-technologie,

waaronder het ontwerp van veilige brandstoftanks. Membraantanks kunnen een oplossing zijn voor een dergelijk

veilig ontwerp. Door innovatieve test setups, metingen en modellering zal dit programma dit optimalisatie

vraagstuk adresseren. Een consortium van onderzoekers en gebruikers is gevormd: TUD, RUG, TU/e, UT, National

LNG Platform, MARIN, Heerema, Shell, Total, Damen Shipyards Group, ACCEDE BV, Argos Bankering BV, Demcon-

BuNova, Femto Engineering, Gaztransport & Technigaz (GTT) en Nippon Kaiji Kyokai (ClassNK). Het programma ligt

op het snijvlak van de Topsectoren Energie en Water (TKI Maritiem).



Lectorenposities bij NWO-instituten – Energie/HTSM/Water/ICT

Uit een uitgebreide NWO-verkenning blijkt dat bij hogescholen en bij alle NWO-instituten de wens leeft om samen-

werking tussen hogescholen en deze NWO-instituten te versterken. Die samenwerking dient twee doelen:

a. Versterken van onderzoek in de keten.

b. Beschikbaarheid van technisch talent. Dit is een speerpunt in de Human Capital Agenda van de drie betrokken

topsectoren Energie, HTSM/ICT en Water. De ambitie van de hogescholen is daarnaast om de kwaliteit van

opleidingen te verbeteren doordat uitdagende onderzoeksstages kunnen worden aangeboden en doordat

hogescholen een betere (toegang tot) de onderzoekinfrastructuur ontwikkelen.

De lectoren worden aangesteld voor 0,5 fte voor vier jaar. Zij krijgen de opdracht praktijkgericht onderzoek te doen

bij de institu ten en daarbij verbinding te zoeken met (mkb-)bedrijven en aandacht te schenken aan talentont-

wikkeling. De andere helft van zijn/haar tijd (0,5 fte) is de lector werkzaam bij een hogeschool.



DIFFER

FOM-instituut DIFFER ontwikkelt verschillende activiteiten in samenwerking met bedrijven met een significante

in-kind en/of in-cash bijdrage.

− Solar Fuels/Fischer-Tropsch process


− CO2 neutrale staalproductie


− Gasscheiding met membranen


AMOLF

FOM-instituut AMOLF ontwikkelt NRPO-SIA activiteiten in samenwerking met bedrijven met een significante

in-kind en/of in-cash bijdrage.

− Silicon solar panels w/enhanced efficiency


CWI

Energie is één van de vijf strategische onderzoeksthema’s van het Centrum Wiskunde & Informatica (CWI). De

toenemende inzet van duurzame maar fluctuerende energiebronnen zoals wind en zon, creëert nieuwe uit-

dagingen voor planning en beheer van de energie infrastructuur. Productie vindt niet langer alleen centraal en

onder de controle van een handvol operatoren plaats, maar wordt op steeds grotere schaal decentraal opgewekt.

Hierdoor ontstaan complexe netwerken die ondanks de inherente onzekerheid, heel robuust en betrouwbaar

moeten opereren. CWI-onderzoekers werken aan wiskundige methodologieën om die onvermijdelijke onzekerheid

en complexiteit beter te begrijpen, kwantificeren en controleren. Voorbeelden hiervan zijn de ontwikkeling van

efficiënte numerieke algoritmes die grote hoeveelheden scenario’s kunnen doorrekenen om optimale oplossingen

en de bijhorende risico’s in kaart te brengen. Scientific computing wordt ook intensief gebruikt bij het modelleren

van ingewikkelde fysische processen die van groot belang zijn voor de toekomstige energie voorziening. Denk

hierbij aan hybride netwerken waarin gelijkstroom en lokale opslag een steeds prominenter rol zullen spelen.

De beslissingen die verschillende belanghebbende partijen binnen een energienetwerk dienen te nemen vertonen

een ingewikkeld dynamiek omdat zowel competitie als samenwerking mogelijk is. Hoe kunnen geavanceerde

wiskundige methoden zoals stochastische optimalisatie en agent-systemen hierbij helpen? Bovendien komen er

door de snel toenemende ontwikkelingen in ICT en sensor technologie steeds meer data beschikbaar, zowel over de

technische infrastructuur als het gedrag van gebruikers. Data analytics en computationele intelligentie spelen

daardoor een alsmaar grotere rol bij het aansturen van zulke complexe systemen. Onderzoek naar bovenstaande


energievraagstukken wordt binnen CWI breed gedragen. Enerzijds in autonome onderzoekslijnen van CWI

wetenschappers die zich vooral toeleggen op lange termijn doelen, hierbij geinspireerd door nationale en

internationale roadmaps (PPP). Anderzijds wordt er intensief met industriepartners samengewerkt aan concrete

problemen, zowel in Nederlands als Europees verband (PPS).










zullen gaan worden.


CWI

Voor een uitgebreide beschrijving van de werkzaamheden voor de Topsector Energie zie de beschrijving van de

activiteiten van het CWI onder het kopje PPS.


Publiek-private samenwerking PPP – Topsector specifieke programma’s

Platforms praktijkgericht onderzoek voor de Topsector Energie

NWO financiert tijdelijk twee platforms voor de Topsector Energie, waarbij een platform voor ‘Urban Energy’ wordt

voorzien en een platform voor de onderwerpen ‘Wind op Zee, Gas, Energiebesparing in de industrie en Biobased

Economy’, aansluitend bij de TKI’s in de topsector. Het platform is bedoeld voor vraagsturing, agendasetting,

kennisdeling en kennisverspreiding.


Verkenningsstudies

Vanuit de TKI Solar wordt verzocht om ‘horizonverkenningen’ mogelijk te maken binnen de NWO-programmering.

Er bestaat behoefte aan een degelijke, zij het snelle screening van nieuwe ontwikkelingen. In deze kortlopende

verkenningsstudies (drie tot zes maanden) kunnen nieuwe ontwikkelingen op een bepaald (sub-)thema worden

verkend en uitgediept. Deze verkenningsstudies zijn uiteraard, naast voor de TKI Solar, voor elk TKI een uitgelezen

middel om ‘horizonverkenningen’ op hun thema te laten plaats vinden.

In dit pilot-programma voor verkenningsstudies zal een dedicated expert worden aangesteld om verkenningen uit

voeren. De wetenschappelijke inbedding wordt gewaarborgd door deze expert, die ten dienste staat van alle TKI’s,

onder te brengen op het FOM-instituut DIFFER. Dit pilot-programma is nog volop in de ontwikkelingsfase, waarbij

de wijze van aandragen en de selectie van mogelijke onderwerpen die hiervoor in aanmerking komen nog moet

worden uitgewerkt.




ERA-NET COFUND Sustainable Process technology/Energy efficiency – Chemie/Energie

Het betreft een ERA-NET consortium in ontwikkeling met een focus op energie efficiency maatregelen in non-SPIRE

proces industrie sectoren. Als topics worden overwogen: ‘glass, paper and pulp and food industry, building

materials and textiles’. Van belang voor het TKI ISPT, met cross-overs met de Topsector Chemie.


ERA-NET COFUND Smart Grids – Energie/ICT

Een vervolg op het huidige ERA-NET Smart Grids Plus. Dit ERA-NET heeft als doel de integratie van smart grids

systeem technologieën, de acceptatie door belanghebbenden en de marktwerking te verbeteren en daarmee

Europa te helpen bij de verwezenlijking van haar korte, middellange en lange termijn energiedoelstellingen. Cross-

sectorale en interdisciplinaire systeeminnovatie is essentieel voor het realiseren van deze doelstellingen. Met name

van belang voor het TKI Smart Grids, er is ook een link met het doorsnijdend thema COMMIT2DATA/Big Data/ICT.


M-ERA.net Cofund – Energie/HTSM/Chemie

Internationale component van topsectoroverstijgend initiatief Materialen, links met topsectoren Chemie (Chemical

Nanotechnology & Devices, Chemistry of Advanced Materials), Energie en HTSM.


ERA-NET Cofund on Biotechnologies – Chemie/Energie/A&F/T&U/HTSM/LSH

Samenvoeging ERA-IB, EraSynBio en EraSysAPP – internationale component van topsectoroverstijgend initiatief


Food, T&U, Energie en HTSM.

NWO-budget: 1,0 M€

Samenwerking met India: NWO-DST Programma: ‘Data-driven science – computational and data sciences – for smart and sustainable energy research’ – Energie/ICT

Het doel van deze call is om langjarige, bestendige onderzoekssamenwerking tussen India en Nederland op te

bouwen voor gezamenlijke projecten rond het thema ‘Data-driven science – computational and data sciences – for

smart and sustainable energy research’. Het verbinden van de computationele en data wetenschappen is in het

bijzonder een doel van deze call. Het aanbrengen van een specifiekere scope binnen deze grenzen is onderdeel van

een gezamenlijke workshop in 2015 en een call in 2016.




DIFFER

DIFFER (Dutch Institute for Fundamental Energy Research) is het instituut in Nederland op het gebied van

funderend energie onderzoek. Een groot deel van de instituutsmiddelen wordt derhalve ook besteed aan energie

onderzoek en met name aan vraag gestuurde Topsector gerelateerde activiteiten. DIFFER werkt in dit kader samen

met een scala aan universitaire groepen, instituten en industriële partners. Het gaat hierbij om onderzoek aan

materialen voor energieonderzoek en aan systemen waarmee energie opwekking en opslag kan plaatsvinden. De

exploitatie van de experimentele opstellingen binnen DIFFER en bij de industriële partners op het gebied van

energieonderzoek in de publiek-private samenwerkingen geschiedt met instituutsmiddelen.

Inzet NWO: 7,4 M€

AMOLF

AMOLF doet fundamenteel onderzoek naar de ontwikkeling van efficiëntere en goedkopere zonnecellen. Dit

onderzoek vindt plaats binnen de energiefocusgroep Light Management in new Photovoltaic Materials (LMPV).

Binnen deze groep wordt onderzocht hoe de interactie van licht en fotovoltaïsche materialen door middel van

nanostructurering kan worden geoptimaliseerd. Hierdoor kan het licht in veel minder fotovoltaisch materiaal

worden geabsorbeerd en wordt de efficiëntie van de collectie van de ladingsdragers verhoogd. Ook wordt er

onderzoek gedaan naar hele nieuwe fotovoltaïsche materialen waaronder nanodraden en moleculaire systemen

waarvoor een enkel foton leidt tot de generatie van meerdere ladingsdragers. De focusgroep omvat vier onder-

zoeksgroepen en vormt daarmee een belangrijk deel van het onderzoeksprogramma van AMOLF. De focusgroep

werkt nauw samen met de afdeling Solar van ECN en onderhoudt via het TKI Solar relaties met verschillende

bedrijven in de sector. Naast de focusgroep wordt er ook onderzoek gedaan naar de eigenschappen van proton-

geleidende membranen (Nafion) die een essentieel onderdeel vormen van waterstofbrandstofcellen.

Inzet NWO: 3,5 M€

CWI

Voor een uitgebreide beschrijving van de werkzaamheden voor de Topsector Energie zie de beschrijving van de

activiteiten van het CWI onder het kopje PPS.



Een deel van de bijdrage komt uit brede calls voor ongebonden, nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek. Belang-

rijke instrumenten zijn bijvoorbeeld de vrije FOM-programma’s en de FOM-projectruimte (m.n. HTSM, Energie, LSH

en Chemie), de TOP-subsidies (voor Chemie, ICT en LSH) en talentprogramma’s zoals de Vernieuwingsimpuls. Van

deze investeringen wordt na toekenning vastgesteld in hoeverre deze bijdragen aan de innovatiecontracten. NWO

zal de aandelen en inhoudelijke aansluiting op de strategische agenda’s actief monitoren en hierover op reguliere


aandacht van bedrijven brengen, met het oog op snelle doorstroom van kennis en kunde en potentiele nieuwe PPS.


Topsector Energie: concrete acties voor 2016-2017



NWO inzet Energie (M€)



ARC – Chemical Building Blocks (CBBC) 3 Chemie 5,25


Maatschappelijke impact van de energietransitie: − PhD programma − Uitwisselingsprogramma UC Berkely

3 topsector-breed/STEM2,250,6

Materialen/Materials for sustainable energy: − IPP Magneto-calorische materialen − High-efficiency hybrid tandem solar cells and new PV-applications: vervolg JSP II

− IPP Dispersed multiphase flows/ISPT (vervolg)

3EnerGO

Solar

ISPT

0,62,0

0,8

Nationaal programma Kennisontwikkeling Diepe Ondergrond (KoDO-NL)

3 Gas (WoZ, EnerGO) 2,0 3,0 + pm

Magnetic Density Separation 2 ISPT 2,3

URSUS + programma 2 Smart Grids

RAAK MKB Energie 2 topsector-breed 1,5


Materialen/Materials for sustainable energy: − Materials for sustainability

− Partnership High Tech Materialen − Opslag groene stroom in kunstmatige brandstoffen

− Bio geïnspireerde energieopslag in chemische bindingen (Solar to Products)

2

32-3

2

Solar, Gas, EnerGO, WoZ (ISPT)

BBE, GasBBE, Gas

Chemie, HTSM

HTSM, ChemieChemie

Chemie

6,30

2,00,38

1,0

9,0

6,00,76

5,0

MVI 2 topsector-breed/STEM Alle TS 1,0 6,15

COMMIT2DATA: − Systeemintegratie en het toekomstige energiesysteem

2 systeem integratie ICT 3,85

Sloshing van LNG 2 Gas Water 1,80 3,6

Lectorenposities 2 topsector-breed HTSM; ICT; Wa 0,16 1,31


DIFFER 2-3 Gas, BBE (ISPT) 0,47

AMOLF 2-3 Solar 0,15

CWI 2-3 Smart Grids, WoZ 0,518

PPS 1

CWI Instituutsbijdrage 1 WoZ, Smart Grids 0,28

OTP 1 topsectorbreed Alle topsectoren 36,0

PPP calls

Platform Praktijkgericht Energieonderzoek PPP topsectorbreed 0,30

Verkenningsstudies PPP topsectorbreed 0,25

PPP internationaal

COMMIT2DATA: − ERA-NET COFUND Smart Grids PPS Smart Grids ICT 1,30

ERA-NET COFUND Sustainable Process technology/Energy efficiency

PPS ISPT Chemie 1,0

Materialen: − M-ERA-net Cofund PPS-PPP HTSM; Chemie 1,50

Bouwstenen van leven: − ERA-NET Cofund Biotechnologies PPP LSH;A&F; T&U; Chemie;

HTSM1,0

Samenwerking met India PPP ICT 1,5


DIFFER PPP 7,4

AMOLF PPP 3,5

CWI PPP 1,55

Totaal 42,46


Schematische weergave van de publiek-private samenwerkingsprogramma’s binnen NWO

voor de Topsector Energie 2016-2017

Magneticdensity

separation

RAAK-mkb call en lectorenposities

Sloshing vanLNG URSES+

Nationaal programma Kennisontwikkeling DiepeOndergrond (KoDO-NL)

Materials for sustainable energy

Solar to Products

Opslag in kunstmatige brandstoffen

Magn.calorischematerialen

Hybr. tandemsolar cells

Disp. multi-phase flows Partnership Hightech Materialen

Systeemintegratie en het toekomstige energiesysteem

Maatschappelijk Verantwoord Innoveren (MVI)

Maatschappelijke impact van de energietransitie

ISPT BBE Gas Wind opZee EnerGO Solar

EnergySmartGrids

STEM

Systeemintegratie

Inho

udel

ijke

clus

terin

gN

WO

wet

ensc

happ

elijk

onde

rzoe

kvo

orde

TSE

2016

-201

7TK

I'sTS

E

Them

a’s

TSE

Materials for sustainability

Urban Energy


Christa Hooijer, directeur a.i.

T: +31(0) 30 600 12 26


Topsector High Tech Systemenen Materialen (HTSM)NWO-bijdrage 2016-2017Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Inhoudsopgave

Inleiding 1





ARC-NL 2

Qtech 2


Partnership STW Advanced Flow Sensing Systems (Bronkhorst en Krohne Messtechnik ) 2

HTSM Partnerships STW nieuw 2

Fusie@ITER 3

IPP FOM-Océ Inkjet Research Programme 3

Materialen 3

IPP FOM-M2i Nano-structured self-assembled functional materials 3

MKB Instrumenten voor HTSM 3

RAAK-MKB Advanced Instrumentation 4


Topsectorbrede HTSM-call – HTSM/Creatieve Industrie 4

Materialen – HTSM/Energie/Chemie 4


Partnership Healthy Life Style Innovations (Philips) – HTSM/LSH/SIA 5


Smart Industry– Creatieve Industrie/HTSM/ICT 6

Perspectief programmacompetitie – HTSM/LSH 6


Lectorenposities – HTSM/Energie/Water/ICT 7


AMOLF-bijdrage HTSM 7

Temperatuur-controle module voor optical tweezers 7

Integrated nanophotonic solutions for efficient lighting components 7

3D-printing for metamaterials 8

Electron Diffractive Imaging 8

ASTRON-bijdrage HTSM 8

InterGalac 8

Diverse PPS samenwerkingen 8

CWI-bijdrage HTSM 8

QuSoft 8

DIFFER-bijdrage HTSM 9

Samenwerking ECN/NRG/VDL rondom W injection molding van divertor componenten 9

Microwave electronics voor fusieonderzoek 9

NIKHEF-bijdrage HTSM 9

Seismisch sensor netwerk 9

MEMS accelerometers 9

SMART*LIGHT 9

SRON-bijdrage HTSM 10

PACE-SPEX 10

Divers 10




Platform Praktijkgericht Onderzoek Samenwerking HBO en NWO-instituten 10


ERA-net Cofund QUANT-ERA 11

ERA-net Cofund Electromobility 11

ERA-net Cofund Nanomedicine 11

M-ERA.net Cofund 11

Privaat-publieke programmering PPP – Bijdrage vanuit de NWO-instituten

AMOLF 12

ASTRON 12

SKA-AA 12

CWI 12

QuSoft 12

Beeldanalyse en VR 12

DIFFER 12

Nikhef 13

NIOZ 13

SRON 13


Topsector HTSM: concrete acties voor 2016-2017 14



Inleiding

In vergelijking met de vorige HTSM-propositie kenmerkt de HTSM-propositie voor de periode 2016-2017 zich door

de volgende aspecten: een voortgaan op de ingeslagen weg waarbij een generieke – topsectorbrede – aanpak

wordt gecombineerd met specifieke impulsen die voorzien in behoeften vanuit wetenschap en bedrijfsconsortia;

een toenemend aantal cross-sectorale initiatieven; toenemende maatschappelijke oriëntatie in het onderzoek en

afstemming op vragen uit de nationale wetenschapsagenda; toenemende betrokkenheid van praktijkgericht

onderzoek aan HBO-instellingen; Smart Industry als nieuw thema en specifieke aandacht voor startende bedrijvig-

heid en samenwerking met MKB.


Het Innovatiecontract vermeldt het continueren van de succesvolle financieringswijze door middel van topsector-

brede calls aangevuld met specifieke calls voor de roadmaps HighTech Materialen (ook als cross-sectoraal onder-

werp), SemiconductorEquipment, Advanced Instrumentation en ICT. Het topteam geeft, wat NWO betreft, aan te

zoeken “naar verbreding van de participatie in meerjarige activiteiten, waaronder door het bedrijfsleven

gecofinancierde programma’s bij universiteiten.” De HTSM-bijdrage van NWO beantwoordt zoveel mogelijk aan

deze doelstellingen. HTSM heeft o.a. veel raakvlakken met ICT-onderzoek en in het kader van deze NWO-propositie

worden daarmee dwarsverbanden gelegd (bijv. Smart Industry). In de voorbereiding zijn HTSM en ICT door NWO

benaderd als waren zij twee topsectoren ook al is in de Kennis- en Innovatieagenda dat onderscheid niet langer

actueel.


Voor inhoudelijke programma-ontwikkeling ligt de lead in beginsel bij de 17 roadmapteams. Deze roadmapteams

hebben zich in de afgelopen periode op wisselende wijzen aan NWO gemanifesteerd, sommige zochten zeer actief

de wisselwerking met NWO en het wetenschappelijke veld, andere waren in mindere mate op NWO gericht en

waren meer indirect betrokken bij de NWO-gefinancierde projecten en programma’s in de afgelopen periode. Voor

de totstandkoming van deze propositie geldt hetzelfde.

In de afgelopen periode heeft NWO initiatieven genomen om de Technologische Topinstituten kans op continuïteit

te bieden binnen de NWO-mogelijkheden. Het doel van NWO is daarbij om op termijn een gelijk speelveld te

scheppen voor alle roadmaps, voor nieuwe en gevestigde onderzoekscoalities, op een zodanige manier dat

kwaliteit van onderzoek en efficiëntie in aanpak leidende motieven blijven. Daarmee wordt een transparante en

doelmatige structuur geboden voor vruchtbare publiek-private samenwerking die ook naar internationale maat-

staven competitief is. De NWO-propositie 2016-2017 wil bijdragen aan het bereiken van die doelstelling. Bij de hier

beschreven initiatieven zal toetsing aan de HTSM-roadmaps plaatsvinden. Een variëteit aan instrumenten zal

worden ingezet om zo goed mogelijk vraag en aanbod bij elkaar te brengen en het gestelde doel te bereiken.

Brede omvangrijke programma’s, gefocuste partnerships en initiërende KIEM-projecten zijn voorbeelden daarvan.




ARC-NL

Het gehele werk binnen ARCNL, een publiek-privaat onderzoeksinstituut, richt zich op de uitdagingen rond de EUV

technologie zoals hoge intensiteiten, optische elementen en fotochemie en past volledig in de roadmap Semiconductor

Equipment. NWO investeert in 2016/2017 via twee lijnen in ARCNL: de basisfinanciering en in IPPs binnen het

ARCNL. Private financiering: M€ 7,0 (ASML)


Qtech

NWO investeert in de periode 2016/2107 in drie roadmaps die zich richten op de fundamentele, fysische vragen

rond quantumtechnologie (en -computing), via een vrij deel (strategisch programma) en een IPP (nr. i39) met

Microsoft. Daarnaast leveren ASML en Microsoft een substantiële bijdrage. QuTech is sinds oktober 2014 opge-

nomen in de Roadmap Nanotechnologie van de Topsector HTSM. QuTech werd bovendien tot Nationaal Icoon

benoemd. De impact van QuTech op de maatschappij op de lange termijn is in potentie enorm. De ontwikkeling van

een quantumcomputer speelt in ieder geval in op de veiligheid van informatie en data.

Private financiering: M€ 8,44 (Microsoft).



Partnership STW Advanced Flow Sensing Systems (Bronkhorst en Krohne Messtechnik )

Dit Partnership betreft een samenwerking op het gebied van modulaire componenten en toepassingsspecifieke

flow analyse systemen. Deze enabling technology moet geschikt zijn voor heel diverse toepassingsgebieden zoals

medische infuuspompsystemen, additieven-doseersystemen voor de voedingsmiddelenindustrie, het meten van de

calorische waarde van aardgas en het meten van de samenstelling van aardolie. De ambitie is om voor het eerst in

de geschiedenis van microfluidics-onderzoek produceerbare en verkoopbare producten op te leveren die een

bijdrage leveren aan de belangrijke maatschappelijke thema’s gezondheidszorg, energie, voeding en water. Het

voorgestelde onderzoek sluit aan bij de HTSM-roadmap Advanced Instrumentation.


HTSM Partnerships STW nieuw

Op dit moment wordt overleg gevoerd met meerdere partijen over nieuwe HTSM-Partnerships(bijv. Eurofusion/

Fusie@Iter, Basin-to-pore, DITCM, TNO-samenwerking). Op een later moment wordt hierover een besluit genomen.



Fusie@ITER

Dit vijfjarig, multidisciplinair programma op het raakvlak van plasmafysica, regeltechniek en materialen voor

extreme condities beoogt om een van de grote problemen in kernfusie op te lossen; de afvoer van warmte en

deeltjes in een kernfusiereactor. Private-publieke samenwerkingen zullen actief worden nagestreefd op de

gebieden van het ontwikkelen en testen van geavanceerde materialen en van de ontwikkeling van state-of-the art

instrumenten en sensoren. Het voorgestelde onderzoek sluit goed aan bij de HTSM-roadmaps Advanced

Instrumentation en High Tech Materials, specifiek bij de thema’s Engineering Materials en Materials for Sustainable

Energy. Hoewel het NWO budget gereserveerd is, is de inzet hiervan op dit programma voorwaardelijk aan de

realisatie van de vereiste cofinancieringsbijdrage.


IPP FOM-Océ Inkjet Research Programme

Océ beoogt een IPP te mede-financieren samen met FOM en in samenwerking met de UT en TU/e. Onderzoek richt

zich op het vergroten van fundamenteel begrip van vloeistofdynamica in kleine volumes en vloeistof-oppervlak

interactie, relevant voor inkjet-toepassingen voor het printen van verschillende materialen. Dit maakt het

onderzoek relevant voor de printing roadmap, maar ook voor advanced manufacturing toepassingen, welke een

significante rol spelen in de Mechatronica/Manufacturing en High Tech Materialen roadmaps. Private financiering:

M€ 1,22


Materialen

Binnen een breed Materialen initiatief zal door verschillende onderdelen van NWO worden samengewerkt om

materiaalvraagstukken op te lossen, waarbij nadrukkelijk ook de verbinding wordt gezocht met engineering. Het

volgende programma sluit hierbij aan:

IPP FOM-M2i Nano-structured self-assembled functional materials

M2i beoogt een IPP te mede-financieren samen met FOM. Onderzoek richt zich op het gebied van Nano-structured

self-assembled functional materials. Dit onderwerp sluit goed aan bij binnenkort te verschijnen NWO verkennings-

rapport Materialenonderzoek en ook bij de thema’s van de vernieuwde HTSM-roadmap High Tech Materials.

Private financiering: 1,5 M€


MKB Instrumenten voor HTSM

Voor de topsector HTSM worden financieringsinstrumenten volgens de formule van KIEM en LIFT ingericht. hiermee

wordt de verwachting naar FOM om ook fundamenteel onderzoekers binnen de topsector HTSM kansen voor

samenwerking met MKB te bieden meer expliciet. Voor beide instrumenten geldt dat de hoofdaanvrager een

onderzoeker is in dienst is van een Nederlandse universiteit of een door NWO erkend onderzoeksinstituut. De

hoofdaanvrager vertegenwoordigt een publiek-privaat consortium van één of meer MKB’s en één of meer

kennisinstellingen. Al bij het indienen van de aanvraag moet duidelijk zijn dat er commitment is van deze

bedrijven. MKB’s ontvangen geen rechtstreekse NWO-financiering, maar kunnen wel optreden als mede-aanvrager

of lid zijn van een consortium en op deze wijze bijdragen aan een project en toegang hebben tot de kennis. KIEM-

projecten zijn kortlopende projecten (typische een half jaar) waarvoor een geringe in cash bijdrage vanuit het MKB

wordt gevraagd aan een project. De procedure zal dusdanig zijn dat snelle toekenning mogelijk is. Dit maakt

instappen voor veel MKB’s aantrekkelijk. NWO reserveert M€ 1,0 voor een pilot waarmee 20 KIEM en 4 LIFT

projecten kunnen worden gefinancierd.



RAAK-MKB Advanced Instrumentation

Dit initiatief beoogt de bevordering van de samenwerking tussen NWO-instituten en hogescholen, met als doel om

a) het onderzoek in de keten te versterken door verbinding met het toegepast onderzoek aan hogescholen en met

MKB en b) de beschikbaarheid van technisch talent te vergroten door samenwerking met hogescholen middels

afstudeerprojecten. Dit initiatief sluit aan op de financiering – zie ook hieronder – van lectorenposities bij de NWO-

instituten (waaronder AMOLF, DIFFER, NIKHEF, ASTRON, SRON) en het financieren van een tijdelijk platform voor

Advanced Instrumentation, bedoeld voor netwerkvorming, agendasetting en kennisdeling en -verspreiding.



Topsectorbrede HTSM-call – HTSM/Creatieve Industrie

De jaarlijkse HTSM-call wordt in 2016 en 2017 voortgezet. De in te dienen publiek-private onderzoeksplannen

moeten aansluiten bij de HTSM Roadmaps (waaronder ICT en nanotechnologie). De in 2015 door NWO opgestelde

wetenschappelijke onderzoeksagenda voor Smart Industry, die afgestemd is met het topteam HTSM, kan dus mede

via deze HTSM-calls worden gerealiseerd . Ook is er ruimte voor onderzoeksvoorstellen op het snijvlak van de

Kennis- en Innovatieagenda voor de Creatieve Industrie en de HTSM Roadmap. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht

worden aan ICT-gerelateerde HTSM onderwerpen, fieldlabs voor het ontwikkelen van radicaal nieuwe productie-

processen, digital humanities, data infrastructuren, gaming en de impact op productieprocessen van big data en

gepersonaliseerde diensten en producten. Ook in de roadmap Mechatronics & Manufacturing zijn veel Smart

Industry aspecten opgenomen. Daarnaast kan worden aangesloten bij aspecten zoals integriteit, identiteit en

privacy via de HTSM-roadmap Security. Hoewel de HTSM-calls breed worden opengesteld, wordt vooraf ingeschat

dat 1,5 M€ wordt besteed aan (aspecten van) Creatieve Industrie.


Materialen – HTSM/Energie/Chemie

Materialenonderzoek is een kracht van Nederland. Materialenonderzoek is typisch een cross-disciplinair onder-

zoeksveld met groot belang voor de maatschappij en het bedrijfsleven. Nieuwe materialen zijn een drijvende


uitdagingen zoals op het gebied van voedsel, gezondheid, duurzame energie, transport en schaarste van

grondstoffen. Het veld omvat veel verschillende disciplines en organisaties. Materialenonderzoek in de breedte is

van belang voor verschillende van de NWO uitdagingen: Circulaire economie, Bouwstenen van Leven, Complexiteit,

Veerkrachtige Samenleving, Big Data en Kwaliteit van Leven. In het binnenkort te verschijnen NWO verkennings-

rapport Materialenonderzoek wordt vanuit een brede strategische blik het belang van het materialenonderzoek

voor Nederland beschreven. Het multidisciplinaire materialeninitiatief dient ertoe dit veld nationaal verder tot

ontwikkeling te brengen.

Binnen het brede Materialen initiatief zal door verschillende onderdelen van NWO worden samengewerkt om

materiaalvraagstukken op te lossen, waarbij nadrukkelijk ook de verbinding wordt gezocht met engineering. Het

volgende programma sluit hierbij aan:



manier worden voortgezet. In aansluiting op het hierboven genoemde breed gedragen cross-sectorale NWO initiatief

op het gebied van materialenonderzoek zal de scope en planning van de HTM-partnership-calls nader worden bepaald.

Dat wil zeggen in afstemming op initiatieven die met andere topsectoren en andere NWO-gebieden nog verder

worden ontwikkeld (o.a. topsector Chemie en de topsector Energie). Voor de cross-over wordt aangesloten op de

HTSM-roadmap HighTech Materials, de roadmap Chemistry of Advanced Materials van de topsector Chemie en het

thema Materials for Sustainable Energy binnen de topsector Energie. Verwachte private cofinanciering: 50%.



Partnership Healthy Life Style Innovations (Philips) – HTSM/LSH/SIA

Dit cross-sectorale Partnership met Philips Research zal worden gestart in vervolg een eerdere uitstekende samen-

werking. Philips wil graag verkennen of andere partijen willen deelnemen. Gezocht zal worden naar partijen met

aanvullende waarde zoals zorgverzekeraars en high tech bedrijven (MKB) met aanvullende expertise en afwezige

concurrerende positie. Healthy Lifestyle Innovations sluit aan bij de NWO uitdaging ‘kwaliteit van leven’. De

beoogde ontwikkeling van kennis en innovaties op gebied van e-Coaching sluiten goed aan bij gezondheidsvraag-

stukken rondom eigen verantwoordelijkheid, monitoring en gedragsbeïnvloeding om bijvoorbeeld gezonde

gedragskeuzes te verwerven, versterken en vooral: vasthouden. Definitieve toekenning van de middelen voor dit

Partnership behoeft nog goedkeuring STW-bestuur (najaar 2015).





















Topsectoren Agri & Food, Chemie, HTSM, LSH en T&U. De topsector Chemie zet ook M€1 transitiemiddelen in voor













Smart Industry– Creatieve Industrie/HTSM/ICT




terrein.

Smart Industry is hightech en daarnaast sterk ICT-gedreven (big data, smart systems). Via de COMMIT2DATA/Big

Data en mogelijk ook het onderwerp Complexiteit zal NWO aanvullend bijdragen aan het ontstaan van een Smart

Industry initiatief. HTSM heeft het onderwerp Smart Industry expliciet op de kaart gezet door 10 Field Labs te

lanceren waarin al wordt getoond welke impact Smart Industry op onze toekomstige arbeidsmarkt en verdien-

potentieel zal hebben. Alle sectoren zullen noodzakelijkerwijs Smart Industry gaan vertonen om de ontwikkelingen

wereldwijd het hoofd te kunnen bieden. Aspecten van deze agenda komen terug in de technologische ontwik-

kelingen van Water (watertech, SmartWater), precisielandbouw en geoinformatie (Topsector A&F), grootschalige

veredeling van groenten en planten (T&U), personalized medicine en computational life sciences (LSH), Energie

(distributed systems, smart grid) en logistiek (Whole Systems Performance). De Topsector Creatieve Industrie zit in

het hart van Smart Industry en zal een belangrijke rol hebben in het integreren van nieuwe business met

technologische (ICT-)uitdagingen).


Perspectief programmacompetitie – HTSM/LSH

De Perspectief-calls van STW zullen in 2016 en 2017 worden voortgezet. In de afgelopen jaren is voor Perspectief

een onderverdeling naar compartimenten gemaakt, waaronder een compartiment specifiek voor HTSM. Het

voornemen voor 2016 en 2017 is om dit programma-instrument zoveel mogelijk te ‘ontschotten’ en cross-sectorale

samenwerking maximaal te bevorderen. Op basis van historische gegevens mag verwacht worden dat ca. de helft

van het aantal geselecteerde programma’s de HTSM roadmaps bedient. Als uitzondering op de ontschotting wordt

op verzoek van LSH een specifieke reservering gemaakt (alleen 2016) die is gericht op samenwerking met de LSH-

sector op het gebied van medical devices: Voor indieners uit de acht IMDI-centra verenigd in de koepel van samen-

werkende IMDI-CoREs wordt – onder voorbehoud van financiering – in 2016 een aparte reservering van 3 M€

(via LSH-propositie) gemaakt.








behoeften in de maatschappij door sociaal geïnspireerde innovaties. De aanpak van Maatschappelijk verantwoord

innoveren, een werkelijk geïntegreerde alfa-, bèta-gamma-aanpak van innovaties, wordt inmiddels alom

gewaardeerd en is nu al op alle topsectoren van toepassing. Het is nu tijd om volgende stappen te zetten: de

ontwikkeling van een MVI-expertisecentrum en een internationale uitrol. Vanuit het expertisecentrum wordt onder

meer onderzoek geïnitieerd naar overkoepelende MVI-vraagstukken die niet binnen specifieke andere initiatieven

worden geadresseerd, maar wel een hoge mate van urgentie hebben. STW heeft – in aanvulling op haar voor-

nemen om MVI te integreren in haar instrumenten – budget gereserveerd voor theoretische en praktische onder-

bouwing van haar MVI-beleid. Deze studie moet bijdragen aan de vormgeving en implementatie van ethische en

maatschappelijke aspecten in onderzoeksbeoordeling en –begeleiding in de rol van STW als PPS-wetenschaps-

financier.


Voor een internationale uitrol liggen met ‘Responsible Research and Innovation’ vele kansen. Een internationale

uitrol geeft ook de gelegenheid tot meer ‘alignment’ in nationale en internationale onderzoeksinspanningen, nu

de financiële middelen beperkt zijn. De MVI-benadering past naadloos in, loopt eigenlijk zelfs vooruit op, de

nieuwe strategische hoofdlijnen. Zoals MVI een bijdrage aan de topsectoren levert, zo kan MVI ook in alle zes

uitdagingen een rol spelen en daarbinnen het instrument zijn voor de aanpak van maatschappelijk-ethische vraag-

stukken. Volstrekt evident is dat in de uitdagingen Kwaliteit van leven, Big Data, Circulaire economie, Bouwstenen

van leven, maar ook in Veerkrachtige samenleving en Complexiteit zal sprake zijn van maatschappelijk-ethische

componenten. Een nationaal MVI-programma gecomplementeerd met een internationaal RRI-programma is de

ambitie voor de komende jaren. Een eerste concrete stap is hier inmiddels voor gezet door het indienen van een

EC-aanvraag voor een Knowledge Sharing Platform for Responsible Research and Innovation waarbij NWO samen

met het Rathenau Instituut een belangrijke rol zal vervullen.


Lectorenposities – HTSM/Energie/Water/ICT

Uit een uitgebreide NWO-verkenning blijkt dat bij hogescholen en bij alle NWO-instituten de wens leeft om

samenwerking tussen hogescholen en deze NWO-instituten te versterken. Die samenwerking dient twee doelen:







bij de instituten en daarbij verbinding te zoeken met (MKB-)bedrijven en aandacht te schenken aan talentont-




AMOLF-bijdrage HTSM

Temperatuur-controle module voor optical tweezers

Amolf zal in samenwerking met Lumicks een temperatuur-controle module ontwikkelen voor het optical-tweezers

instrument dat recent door het Nederlandse bedrijf Lumicks op de markt is gebracht. De module is gebaseerd op

een oplossing die op AMOLF is uitgevonden. Deze module zal door Lumicks als nieuw product aan worden

geboden. Ten behoeve van deze ontwikkeling zal een Lumicks instrument op AMOLF worden geplaatst en worden

gefinancierd door de projectgelden. In dit project zal AMOLF technische ontwikkeling inbrengen, en Lumicks

contribueren door middel van een prijsreductie en technische uitwisseling.

NWO inzet: 0,15 M€

Integrated nanophotonic solutions for efficient lighting components

Lumiled is geïnteresseerd in de fundamentele nanofotonica-expertise van AMOLF die nodig is voor de ontwikkeling

van hoge-efficiëntie vaste stof lichtbronnen. In de komende periode zal onderzoek worden gedaan naar de

combinatie van plasmonics en laserbronnen ten behoeve van mogelijke toepassingen in verlichting en projectie.

Contacten zijn gelegd met Lumileds dat zeer geïnteresseerd is in samenwerking. AMOLF stelt voor om gedurende

twee jaar verkennend postdoc-onderzoek te doen.



3D-printing for metamaterials

Metamaterialen hebben soms onverwachte eigenschappen: auxetische metasheets kunnen rond bolvormige

objecten worden aangebracht en elastische metamaterialen kunnen impact energie dempen op een geheel nieuwe

manier. Enkele van deze materialen worden al toegepast - van schokdemping tot schoenontwerp en ‘soft robotics’ -

de ontwikkelingen gaan snel. Voor de productie van deze materialen zou 3D-printing de ideale techniek kunnen

zijn, maar niettemin blijft de productie van de meeste metamaterialen tegenwoordig helaas in 2D steken. Het zou

interessant zijn om in de toekomst verschillende materiaal-voxels te kunnen printen, net als het printen van pixels,

met combinaties van metalen, rubber, biomaterialen en actieve componenten (electronisch, optisch en

mechanisch). Dit zou kunnen leiden tot geheel nieuwe ‘smart materials’ en zou de grens tussen materialen en

‘devices’ doen vervagen en zou tot een verdere integratie kunnen leiden van nieuwe en slimme functionaliteiten

van materialen. Deze mogelijkheden zullen samen met Océ verder worden onderzocht, resulterend in nieuwe

gezamenlijke onderzoeksprojecten.


Electron Diffractive Imaging

Amolf zal in samenwerking met beide start ups nieuwe projecten starten op het gebied van de electron diffractive

imaging en imaging mass spectrometry. Genoemde start ups hebben technologieën ontwikkeld waarmee

biologische samples sneller, completer en diepgaander zijn te testen. Verschillende industriële partners, waaronder

FEI, willen met deze start ups samenwerkingsprojecten aangegaan om de technologieën te verfijnen en te

integreren in productlijnen. AMOLF zal in deze projecten fysische expertise en ontwerp know how leveren door de

inzet van een postdoc en technici. Hier zal een cash en/of in kind bijdrage van de start ups en hun industriële

partners tegenover staan.


ASTRON-bijdrage HTSM

InterGalac

InterGalac is een samenwerking met CGI, NLR en S&T rond Galileo monitoring, waarbij ASTRON naast RF techno-

logie en signaalverwerking ook data van de WSRT en LOFAR telescopen inbrengt. De genoemde bedragen

betreffen een schatting, het Galileo Reference Centre krijgt momenteel vorm en pas daarna kan een definitieve

schatting worden gegeven.

NWO inzet: 1,0 M€

Diverse PPS samenwerkingen

Er zijn diverse PPS-en waar ASTRON een kleinere rol in heeft, o.m. MEMPHIS-2 (photonics research), Region of Smart

Factories (Noordelijke implementatie van de Actieagenda Smart Industry).


CWI-bijdrage HTSM

QuSoft

CWI zal 150k€ aan matching bijdragen op het ERC Consolidator project “Progress in quantum computing:

algorithms, communication and applications”.



DIFFER-bijdrage HTSM

Samenwerking ECN/NRG/VDL rondom W injection molding van divertor componenten

Door middel van het proces van injection molding is het mogelijk wolfraamcomponenten te maken voor de ITER

divertor. Dit proces kan leiden tot andere microstructuren die beter bestand zijn tegen de extreme condities in de

ITER divertor. ECN/NRG zal W componenten leveren die onder verschillende condities geprocest zijn. In de PSI

faciliteiten van DIFFER zullen deze componenten worden getest en onderzocht. Onderzoek zal worden geïnitieerd

door middel van een OIO positie vanuit DIFFER voor vier jaar en toegang tot PSI faciliteiten, ECN en NRG leveren

in-kind de componenten en kennis m.b.t. processen W componenten. Externe partners: ECN en NRG Petten


Microwave electronics voor fusieonderzoek

Advanced InstrumentationSamenwerking NXP onderzoek/ontwikkeling power electronics voor microwave

generation voor fusie onderzoek/plasma activatie. Inhoudelijke uitdaging en/of onderzoeksvragen: In samen-

werking met NXP zal het gebruik van power electronics die gebruikt wordt in de mobiele telefonie in de GHz range

gebruikt kan worden voor de ontwikkeling van een power supply voor microgolf generatie die snel schakelbaar is

en makkelijk verstembaar in frequentie. Intentie is om met NXP een STW aanvraag in te dienen met de geleverd

voeding als cash bijdrage en in-kind bijdrage voor verdere ontwikkeling en ontwerp van een > 50 kW voeding.

Hiervoor worden 50 k€ aan materialen/middelen gereserveerd vanuit DIFFER en een postdoc voor 2 jaar. NXP zet

40 k€ (test voeding) in plus in-kind ondersteuning bij ontwikkeling en ontwerp.


NIKHEF-bijdrage HTSM

Seismisch sensor netwerk

Onderzoek aan geologische trillingen en aardbevingen met uiterst gevoelige seismische geofoon ontwikkeld bij

Virgo. Samenwerking met KNMI (kennis seismisch en geologie), Shell (geofysische olie en gas exploratie), KPN

(4G netwerk) en onze spin off Innoseis. Innoseis levert het sensornetwerk. We gebruiken hierbij het door Nikhef/VU

gepatenteerde TDMA protocol, waarop Shell een optie wil nemen (onderhandelingen gaande).

MEMS accelerometers

Nieuwe technologie ontwikkeling met verbeterde trilling-gevoeligheid en 3D-informatie. Samenwerking met KNMI

(kennis seismisch en geologie), Shell (geofysische olie en gas exploratie), KPN (4G netwerk). Innoseis levert sensor en

elektronica expertise en zal dit project co-financieren.

Diagnostiek van inwendige hoogovens door gebruik te maken van kosmische straling.

Hiervoor moet de methode verder ontwikkeld worden om met muon detectieapparatuur de ‘transparantie’ van

een hoogoven te kunnen bepalen om daarmee vervolgens de inwendige verdeling van het materiaal in de hoog-

oven te berekenen. Samenwerking met TATA Steel.

SMART*LIGHT

Project om met een ‘table top lightsource’ samples te scannen (kunstwerken zoals schilderijen, keramiek, etc. of

samples voor material sciences) om daarmee de lokale compositie te kunnen bepalen. Dit project is onder andere

gepresenteerd bij de KNAW open call op 11 maart 2015. De bijdragen van Nikhef zijn mogelijk onderdelen van de

elektronversneller (in samenwerking met o.a. CERN, TU/e en VDL), en de laser (samenwerking met o.a. UT en MIT).

Daarnaast zal een Nikhef spin-off, ASI, de detectieapparatuur leveren. Voortgang van het project hangt voorzover

het de directe Nikhef participatie aangaat af van de bereidheid van het consortium samen te gaan werken met MIT.

MIT heeft als eerste de concept ideeën gepubliceerd. Verder zal de industrie bij doorgaan een majeure rol op zich

moeten nemen. Een eerste prototype zal in de orde van 5 tot 10 M€ kosten. Het tijdpad voor zo’n prototype is 2018-

2019.

NWO inzet: 1,0 M€


SRON-bijdrage HTSM

PACE-SPEX

Aerosolen spelen een belangrijke rol in klimaatmodellen. SRON, TNO en Airbus Defense and Space Nederland

werken samen aan een ultra-gevoelige spectropolarimeter voor klimaatonderzoek en toekomstige commerciële

diensten. Het Nederlandse polarimeterconcept heeft de interesse van NASA en is kandidaat voor de PACE missie

(lancering 2022); de gesprekken met NASA Goddard zijn vol gaande. De breadboarding en ontwikkeling van het

instrument starten onder HTSM/Advanced Instrumentation en komen daarna onder HTSM/Space.

Divers

SRON is actief om THz-diagnostische technieken buiten het ruimteonderzoek in te zetten. In het kader van HTSM/

Advanced Instrumentation wordt op dit moment met Cosine over een mogelijk TKI project dit onderwerp

gesproken. Daarnaast verwacht SRON dat haar programma in 2016-2017 aanleiding zal geven tot nieuwe PPS

initiatieven, gekoppeld aan Advanced Instrumentation en/of Space.






onderzoeksvoorstellen kan het hele jaar door. Hoogstaande wetenschappelijke kwaliteit én utilisatie zijn de twee




zullen gaan worden. In vervolg op de vorige propositie voor de topsector HTSM zullen aanvragen in het kader van

samenwerking met Holst en op het gebied van Embedded-Systems onderzoek (naar verwachting tenminste 2,5 M€)

via het Open Technologieprogramma worden geselecteerd en gefinancierd.

Budget NWO: 36 M€ (voor alle topsectoren)


Platform Praktijkgericht Onderzoek Samenwerking HBO en NWO-instituten

In aansluiting op de eerder genoemde lectorenposities en de eveneens hierboven genoemde RAAK-MKB call op het

terrein van Advanced Instrumentation zal een Platform Praktijkgericht Onderzoek worden ingesteld (PPP) ten

behoeve van samenwerking tussen HBO-instellingen, NWO-instituten en beroepspraktijk. Accent ligt op onderzoek

relevant voor de HTSM-roadmap Advanced Instrumentation.




ERA-net Cofund QUANT-ERA

Dit ERA-net Cofund betreft een Joint Transnational Call ter financiering van voorstellen op het gebied van

Quantum Technologie. Naast het versterken van een Europese community wordt dit ERA-net door veel partners

gezien als een opmaat voor een FLAGship.

Het voorstel wordt momenteel verder uitgewerkt, maar er zijn al 22 landen die hebben aangegeven hieraan mee te

willen werken. Er is op 2 juni 2015 een kick-off meeting geweest, waarin de grote lijnen zijn besproken. Hoewel het

nog niet helemaal vastligt zal de call waarschijnlijk vrij breed worden opgezet en het gehele domein van Quantum

Technologie omvatten (Quantum Communication, Quantum Computation, Quantum Information Sciences,

Quantum Simulation, and Quantum Metrology, zoals geïdentificeerd door de Europese wetenschappelijke

gemeenschap in dit veld). De nadruk ligt op fundamenteel onderzoek (TRL 1-3).


ERA-net Cofund Electromobility

Voor een gezonde ontwikkeling van electrisch vervoer en transport in Europese steden en de realisatie van enige

afstemming daarin, is het nodig dat stakeholders op nationaal, regionaal en zelfs ook locaal niveau die verant-

woordelijk zijn voor weten regelgeving daarbij worden betrokken. Het ERA-net Cofund betekent een nieuwe

dimensie in publiek-privaat partnership dat aansluit op – maar niet overlapt met - het European Green Vehicles

Initiative. Dit partnership zorgt ervoor dat werkwijzen van nationale en regionale overheden op een goede manier

aansluiten bij innovaties vanuit het bedrijfsleven. De ambitie van dit voorgestelde ERA-net Cofund on Electric

Urban Mobility geeft blijk van de vooruitgang die in de afgelopen jaren op dit terrein is geboekt en legt speciale

aandacht op het stedelijke gebied, waar de volgende belangrijke fasen van de innovatiecyclus zich zullen gaan

voltrekken.

Budget NWO: 1 M€ (reservering)

ERA-net Cofund Nanomedicine

Dit voorgestelde ERA-net Cofund richt zich op het coördineren van onderzoeksinspanningen van deelnemende

lidstaten, associated states en regio’s op het terrein van nanomedicine. Daarbij wordt voortgebouwd op de

activiteiten die zijn gestart in het kader van het ERA-net EuroNanoMed. Doel is het concurrentievermogen van

Europese spelers in nanomedicine te versterken en een gezamenlijke transnationale call for proposals te lanceren

(met EU-cofunding en toekenningen aan ‘third parties’) die zich richt op innovatieve multinationale onderzoeks-

initiatieven op dit terrein.

Budget NWO: 1,0 M€ (reservering);

M-ERA.net Cofund

Internationale component van topsectoroverstijgend initiatief Materialen, links met topsectoren Chemie (Chemical

Nanotechnology & Devices, Chemistry of Advanced Materials), Energie en HTSM.




AMOLF

Een belangrijk deel van het onderzoeksprogramma van AMOLF is gericht op de ontwikkeling en bestudering van

nieuwe functionele materialen (roadmap High Tech Materials en Fotonica). AMOLF doet onderzoek naar nano-

gestructureerde optische meta-materialen met bijzondere optische eigenschappen, zoals bijvoorbeeld een

negatieve brekingsindex. Ook onderzoekt men nanofotonische structuren waarin licht ultrasnel in frequentie of

propagatierichting kan worden geschakeld met behulp van andere lichtpulsen. Deze materialen vinden toe-

passingen in optische technologien. Daarnaast is in 2014 een nieuwe onderzoeksrichting “Designer Matter”

gestart. In deze richting worden nieuwe materialen ontwikkeld en onderzocht waarvan de eigenschappen vooral

door de architectuur worden bepaald en minder door de intrinsieke eigenschappen. In elk van de hierboven

genoemde onderzoeksonderwerpen speelt de ontwikkeling van nieuwe apparatuur en nieuwe technieken een

belangrijke rol. Deze ontwikkeling vindt plaats met de inzet van een groot aantal technici en vaak in nauwe

samenwerking met het bedrijfsleven. Een voorbeeld van zo’n nieuwe techniek is kathodeluminescentie imaging.

Dit is een techniek waarmee nano-fotonische structuren met zeer hoge resolutie en gevoeligheid kunnen worden

bestudeerd. Hierin wordt nauw samengewerkt met Delmic.


ASTRON

SKA-AA

SKA-AA is het hardware technologie programma gericht op SKA waar het SKA Industrial Consortium bij betrokken

is, het gaat daarbij om Radio Frequent (RF) technologie en Embedded signal processing (hierin is het relevante deel

van de toekenning uit de SKA Roadmap meegenomen).

Inzet NWO: 4,8 M€

CWI

QuSoft

CWI investeert al 20 jaar substantieel in onderzoek op het gebied van Quantum Computing en zal dit ook in de

komende periode doen. De inzet betreft vaste staf voor lange termijn onderzoek (Buhrman e.a.). Uit het missie-

budget/basisfinanciering.

Beeldanalyse en VR

Uit het missiebudget/basisfinanciering zal CWI bijdragen aan onderzoek op het gebied van de HTSM-roadmap Health.

Dit betreft beeldanalyse en virtual reality (vaste staf Van Liere, Batenburg).


DIFFER

DIFFER draagt vanuit haar instituutsmiddelen bij aan het ontwerp, constructie en opbouw van complex techno-

logische opstellingen en bijbehorende instrumentatie. Deze opstellingen zijn van groot belang voor de vraag

gestuurde Topsector gerelateerde activiteiten binnen DIFFER. Het werk aan de realisatie van deze complexe

opstellingen gebeurt in de werkplaatsen (o.a. ontwerpbureau, mechanische afdeling en elektronica) en technisch/

wetenschappelijke afdelingen van het instituut. Deze opstellingen spelen een essentiële rol in gezamenlijke

onderzoeks-en ontwikkelprojecten tussen DIFFER, universitaire groepen, instituten en de industriële partners. De

exploitatie van de technologische opstellingen en instrumentatie in deze publiek-private samenwerkingen

geschiedt eveneens met instituutsmiddelen.



Nikhef

Dit bedrag betreft de activiteiten van Nikhef van de technische afdelingen (elektronica, mechanica, computing),

Detector R&D en Physics Data Processing. Deze activiteiten staan in het teken van technologie- en instrumentatie-

ontwikkeling ten behoeve van detectoren en dataverwerking in de (astro)deeltjesfysica en vinden veelal plaats in

samenwerking met de industrie. De kennis en expertise die hier wordt opgedaan wordt ook weer breder ingezet in

o.a. publiek-private samenwerking. Het werk sluit aan bij de Roadmap Advanced Instrumentation.


NIOZ

Bluewater Energy Services is in 2009 gestart met de ontwikkeling van BlueTEC drijvende getijdenenergiecentrales en is

de initiatiefnemer van het BlueTEC Texel Tidal project met de partners Damen/Niron Staal, Van Oord/Acta Marine,

Vryhof Anchors, Tocardo, Schottel Hydro, TKF Twentse Kabel Fabriek, Nylacast, NIOZ en Tidal Testing Centre.


SRON

Voor de periode 2016 zal SRON investeren in onderzoek ten behoeve van de roadmaps Advanced Instrumentation

(3,06 M€) en Space research (6,55 M€). Dit betreft diverse activiteiten.





en Chemie), de TOP-subsidies (voor Chemie, ICT en LSH) en talentprogramma’s zoals de Vernieuwingsimpuls. Van

deze investeringen wordt na toekenning vastgesteld in hoeverre deze bijdragen aan de innovatiecontracten. NWO

zal de aandelen en inhoudelijke aansluiting op de strategische agenda’s actief monitoren en hierover op reguliere



Een deel van de basisfinanciering van de FOM-instituten AMOLF, DIFFER en Nikhef en de basisfinanciering van

ARCNL draagt bij aan het niet-PPS deel van de propositie voor de Topsector HTSM, zoals hieronder weergegeven.

Daarnaast is geïnventariseerd welk deel van het vrije onderzoek van FOM bijdraagt. Hieronder vallen de FOM-Vrije

Programma’s, de Projectruimte, Strategische Programma’s en andere activiteiten, zoals bijv. valorisatieprojecten.


Topsector HTSM: concrete acties voor 2016-2017



NWO inzet voor HTSM (M€)



ARC-NL 3 Semiconductor Equipment 4,5

Qtech 3 Nanotechnologie 7,25


Partnership STW Advanced Flow Sensing Systems

3 Advanced Instrumentation 1,5

HTSM Partnerships STW nieuw 3 TS breed 2,25

Fusie@ITER 3 Advanced Instrumentation; High Tech Materials

2,3

IPP FOM-Océ Inkjet Research Programme 3 Printing; Mechatronica/Manufacturing; HighTech

Materialen

1,22

Materialen: − IPP FOM-M2i Nano-structured self-assembled functional materials

3 High Tech Materials 1,5

MKB Instrumenten voor HTSM 2 TS breed 1,0

RAAK-MKB Advanced Instrumentation 2 Advanced Instrumentation 1,5


Topsectorbrede HTSM-call 2 TS breed CI 7,0

Materialen: − Hightech Materialen 3 High Tech Materials Chemie; Energie 2,0 6,0

Partnership Healthy Life Style Innovations (Philips)

3 Health LSH; SIA 0,75 1,5

Bouwstenen van Leven: − Programma Bouwstenen van Leven 2-3 A&F; Chemie; LSH; T&U 2,15 9,75

Smart Industry: − Smart Industry/COMMIT2DATA − KIEM

2 CI;ICT 2,21,0

4,9

Perspectief programmacompetitie 2 LSH 14,0

Maatschappelijk Verantwoord Innoveren 2 Alle TS pm 6,15

Lectorenposities 2 Energie; ICT; Wa 0,66 1,31


AMOLF 2 Advanced Instrumentation 0,47

ASTRON 2 1,4

CWI 1 0,15

DIFFER 2-3 Advanced Instrumentation 0,66

Nikhef 3 Advanced Instrumentation 1,00

SRON 2 Advanced Instrumentation; Space

2,11

PPS 1

Open Technologieprogramma 1 Alle TS 36

PPP calls

Platform Praktijkgericht Onderzoek Samenwerking HBO en NWO-instituten

PPP Advanced Instrumentation 0,15

PPP international

ERA-net Cofund QUANT-ERA PPP Quantum Technology 1,00

ERA-net Cofund Electromobility PPP Automotive pm

ERA-net Cofund Nanomedicine PPP Nanotechnology pm

Materialen: − M-ERA.net Cofund PPP-PPS Materials Ch; Energie 1,5




NWO inzet voor HTSM (M€)



AMOLF PPP High Tech Materials; Fotonica

3,5

ASTRON PPP SKA 4,8

CWI PPP Quantum Computing; Health

0,59

DIFFER PPP 3,10

Nikhef PPP 13,00

NIOZ PPP 0,10

SRON PPP Advanced Instrumentation; Space

9,61

Totaal 130,42


Dr. E.E.W. Bruins, directeur STW

T: +31(0)30 60 012 78


Topsector LogistiekNWO-bijdrage 2016-2017


Inhoudsopgave

Inleiding 1





Uitvoering meerjarenplan Logistiek (PPS) 3

Toekomstige en robuuste infrastructuur (PPS) 3

Praktijkgericht Onderzoek 4


Interdisciplinaire Samenwerking voor Duurzame Logistiek – Logistiek/ICT 4


Naar gesloten kringlopen voor water en herwinbare grondstoffen- in transitie naar een circulaire economie – 5


Big Data: real time ICT for logistics (PPS) – ICT/Logistiek 6


ERA- net Transport Sustainable Logistics and Supply Chains (PPS) 6


CWI: e-commerce (PPS) 7



Privaat-publieke programmering PPP – Topsector Specifieke programma’s

Platform Praktijkgericht Onderzoek 8


Urban Access: Stedelijke distributie (PPS)-Logistiek/SIA 8


Topsector Logistiek: concrete acties voor 2016-2017 9


Topsector Logistiek | 1

Inleiding

Vanuit de maatschappelijke uitdagingen is het duidelijk dat de Nederlandse logistieke sector een belangrijke

faciliterende rol heeft in een groot deel van die uitdagingen, of een rol kan spelen als “field lab” voor innovatieve

ontwikkelingen, zoals Big Data. Daarnaast is de logistieke sector ook in economische waarde een belangrijk

onderdeel van de Nederlandse economie. Dit is benadrukt in de publicaties van de Commissie van Laarhoven (2007),

en het basisdocument voor de topsector Logistiek, de Partituur naar de Top (2011). Belangrijke prioriteiten voor de

topsector zijn:

− Nederland ontwikkelen als een samenhangend logistiek systeem,

− Regie op ketens en netwerken,

− Versterken van het innovatie- en vestigingsklimaat voor logistieke activiteiten.

Ook hier kan weer de faciliterende rol van het logistieke systeem centraal gesteld worden, met het oog op de

maatschappelijke uitdagingen die in dit hoofdstuk zijn benoemd. Een samenhangend logistiek systeem zal, bijvoor-

beeld, een noodzakelijke voorwaarde zijn voor de ontwikkeling naar een circulaire economie. De regie op ketens

en netwerken is nodig voor een duurzame voedselvoorziening. Het versterken van het innovatieklimaat voor

logistiek zal helpen bij het ontwikkelen van een inclusieve, innovatieve en reflectieve Nederlandse en Europese

maatschappij.

Onderstaande programmalijnen betreffen voorstellen voor programmering van onderzoek voor de Topsector

Logistiek. Middelen voor de programma’s zullen deels afkomstig zijn van NWO, maar ook uit andere publieke

bronnen (ministeries van EZ en IenM) en zullen deels gematcht worden door het bedrijfsleven. Dit kan zowel

plaatsvinden op programmaniveau, als op projectniveau.

De bedoeling van deze inventarisatie van specifieke logistieke onderzoeksprogramma’s en programma’s van NWO

waarin ruimte gemaakt kan worden voor logistiek onderzoek heeft als doel de fundamentele onderzoeksporte-

feuille voor de Topsector Logistiek te verbreden naar onderzoek dat onderwerpen als governance, samenwerking,

en technologie-adoptie adresseert (zie hiervoor ook de recente Vitale Logistiek call van NWO en het TKI), en tege-

lijkertijd aansluiting te zoeken met de onderzoeksgroepen, in aanvulling op de logistieke onderzoeksgroepen, die

op deze onderwerpen onderzoek aan het doen zijn. Dit is ook de reden voor de expliciete eis in bepaalde

programma’s om multidisciplinair onderzoek te doen.


Dinalog, TNO en NWO zijn gezamenlijk als Topconsortium Kennis en Innovatie (TKI) een samenwerkingsverband

aangegaan om de innovatie in de topsector Logistiek aan te jagen. Hiervoor is de Stichting TKI Dinalog opgericht.

De doelstelling van het TKI Dinalog is het op structurele wijze bewerkstelligen van de privaat-publieke samen-

werking op het vlak van onderzoek in de Topsector Logistiek. Dit betreft zowel innovatie door middel van

fundamenteel als toegepast onderzoek als ook de valorisatie en disseminatie van de kennis, ervaringen en

resultaten.

Het onderzoek dat NWO financiert zal ingebed worden in de Topsector Logistiek. Valorisatie en disseminatie van

resultaten wordt met name opgepakt door het TKI Dinalog

Het TKI Dinalog ontwikkelde de Kennis- en Innovatieagenda onder leiding van de wetenschappelijk directeur (prof.

dr. Albert Veenstra) die ondersteunend is aan het realiseren van onderzoek. De Kennis- en Innovatieagenda is

vastgelegd in het Meerjarenprogramma 2016-2020 van het Topteam Logistiek. Het Meerjarenprogramma beschrijft

alle acties die de Topsector Logistiek wil ondernemen om haar doelstellingen te realiseren, waaronder acties op het

gebied van implementatie en realisatie, Human Capital en Buitenlandpromotie. Er is door het Topteam Logistiek

dus gekozen voor een brede implementatie van de Kennis- en Innovatieagenda 2016-2019.



De bijdrage aan deze topsector is tot stand gekomen in overleg met topteam en TKI Logistiek. De ambitie van NWO

voor het innovatiecontract 2016-2019 is in lijn met de vorige propositie, gericht op het verder ontwikkelen en

versterken van de kennisbasis voor de Logistieke sector en het uitbouwen van de mogelijkheden voor de logistiek

om tot samenwerking te komen met de andere topsectoren. Daarom wordt ingezet op onderzoeksprogramma’s die

sectorale kennisverbinding mogelijk maken en interdisciplinair onderzoek ondersteunen. De inzet van NWO is ook

gericht op bredere maatschappelijke uitdagingen.



Onderstaand is een overzicht van de activiteiten die in de gesprekken met topteam/TKI en de in de topsector

Logistiek participerende NWO-onderdelen ter sprake zijn geweest als waarschijnlijke of mogelijke onderdelen van

de propositie 2016-2017.


Uitvoering meerjarenplan Logistiek (PPS)

De Topsector Logistiek heeft de ambitie neergelegd om er voor te zorgen dat Nederland in 2020 een internationale

toppositie heeft (1) in de afwikkeling van goederenstromen, (2) als ketenregisseur van (inter)nationale logistieke

activiteiten, en (3) als land met een aantrekkelijk innovatie- en vestigingsklimaat voor het verladende en logistieke

bedrijfsleven. Om deze ambitie waar te maken moet Nederland zich profileren op het gebied van de

kennisintensieve logistiek: het bedenken, ontwikkelen, demonstreren en op grote schaal toepassen van nieuwe

logistieke werkwijzen. Daarvoor heeft het Topteam Logistiek een samenhangende actieagenda opgesteld met drie

hoofdthema’s:

1. Nederland als één samenhangend logistiek systeem;

2. Ketenregie;

3. Innovatie- en vestigingsklimaat.

Het Meerjarenprogramma gaat in op de doelstellingen en streefwaarden, die zijn gedefinieerd, de bijdrage aan

maatschappelijke doelstellingen, de benodigde activiteiten, de begroting en de governancestructuur.

NWO heeft tot nu toe geen middelen beschikbaar gesteld voor dit programmaonderdeel. Vanuit het ministerie van

IenM is M€ 9 beschikbaar voor calls in 2016 en 2017. Er kan subsidie worden aangevraagd waarbij er evenveel

matching geleverd dient te worden. (50% cofinanciering). De projecten zijn veelal toegepast van aard.

Programma Budget: 18,0 M€ (bijdrage I&M)

Toekomstige en robuuste infrastructuur (PPS)

De Nederlandse infrastructuur moet uitgerust worden voor de toekomst. Om toekomstbestendig te zijn en de

ambities van de logistieke sector blijvend te faciliteren moeten de infrabeheerders en -eigenaren continu

strategisch beheren, onderhouden, vervangen en innoveren. Er dient nieuwe kennis te worden ontwikkeld om de

netwerkgebonden infrastructuren in Nederland adequaat in te laten spelen op logistieke ontwikkelingen in de

toekomst en te komen tot ontwikkelingsperspectieven en -opgaven. Gezien de lopende processen zou het

onderzoek zich onder andere kunnen richten op de thema’s beschikbaarheid (asset management) en toekomst

shutterstock.com


verkennen. Hier spelen ook complexiteits- en big data vraagstukken. Mede door de ontwikkelingen op het gebied

van ICT zijn transportsystemen aan het veranderen. Veel taken (bijv. planning en facturering op basis van de

werkelijk gemaakte kosten) gebeuren al automatisch en (reizigers)informatie is direct toegankelijk. De systeem-

eigenschappen zijn daarbij niet noodzakelijkerwijs in lijn met de maatschappelijke doelstellingen (duurzaamheid,

veerkracht) en de relaties tussen de betrokken elementen in het systeem zijn zeer complex wat het management

uitdagend maakt (systems of systems). Vrachtnetwerken zouden zich tot ultra-modale systemen kunnen ontwik-

kelen met het doel van bijvoorbeeld collaboratief capaciteitsgebruik en duurzaamheid op systeemniveau (in

verschillende sub-sectoren van personen- en goederenvervoer, synchro-modal vrachttransport bijv.). Het is

belangrijk het effect van deze hyper-verbondenheid van elementen en systemen te begrijpen. Ook zorgt de

verstrengeling van de diverse infrastructuren (wegen, waterwegen, spoorwegen maar ook telecommunicatie-,

electriciteits-en gasnetwerken etc.) voor complexiteit. Deze verstrengeling is niet alleen technisch van aard. Er is

ook een bestuurlijke complexiteit. NWO en de participerende partijen zullen een Memorandum of Understanding

tekenen in het najaar van 2015 om te komen tot een lange termijn samenwerkingsverband. NWO heeft hierop

vooruitlopend k€ 500 opgenomen in de propositie voor de Topsector Logistiek.


Praktijkgericht Onderzoek

NRPO SIA gaat in 2016 en 2017 een bijdrage leveren aan de topsectorpropositie van NWO. In dat kader is SIA een

verkenning op het thema ‘Logistiek’ gestart. Doelstelling is enerzijds de kansen van praktijkgericht onderzoek

(lectoraten en de CoE) op de huidige vijf roadmaps van de Topsector Logistiek te exploreren, waarbij anderzijds ook

specifiek naar de onderwerpen wordt gekeken die dwarsdoorsnijdend zijn op de roadmaps. Daarnaast zal in

afstemming met NWO worden onderzocht welke thema’s tot nieuwe programma’s voor onderzoek, i.h.k.v. de

kennis- en innovatieagenda Logistiek kunnen leiden. Het uitgangspunt van SIA is dat lectoren mede aanvrager

kunnen zijn, met een eigen arrangement waar verbinding tussen mkb en de hogescholen mogelijk is. Het NRPO-SIA

richt een platform in voor praktijkgericht logistiek onderzoek. Het platform dient gekoppeld aan het bestaande

Centre of Expertise Logistiek. NRPO-SIA organiseert een call voor KIEM-projecten.



Interdisciplinaire Samenwerking voor Duurzame Logistiek – Logistiek/ICT

Vernieuwend onderzoek dat leidt tot radicale ideeën voor het logistieke systeem. Dit zou kunnen door ‘early-stage’

onderzoekers de mogelijkheid te bieden om ideeën in te dienen voor ‘Vidi-achtig’ onderzoek. Dit zou multi-

disciplinair van aard moeten zijn. Inhoudelijk is er op het gebied van duurzame logistiek een link met big data –

intelligente wegen en – vervoer- maar ook met de modellering van logistieke processen en met complexiteit.

Logistieke problemen zijn berucht voor hun computationele complexiteit. Een beter begrip van de drie

fundamentele processen van complexe systemen, te weten de beïnvloedbaarheid van veerkracht, faseverandering

en tot slot het opkomen van nieuwe eigenschappen van een geheel, die niet kunnen worden herleid uit de

componenten kan worden toegepast binnen tal van disciplines, waaronder de logistiek. Een aanpak met

interdisciplinaire onderzoeksprojecten, waarin onderzoekers uit diverse disciplines samenwerken met industriële

partijen maar ook excellent fundamenteel onderzoek op dit terrein zijn noodzakelijk om doorbraken te bereiken.

Complexiteit is een topsector-doorsnijdend initiatief in samenwerking met TNO. Bovendien is het een van de zes


NWO-uitdagingen. Het doorsnijdend initiatief vormt een deelinvulling van deze uitdaging. Open call; PPS op

programmaniveau, cofinanciering op projectniveau Variant 2 (10%).






dat innovaties onnodig stranden. Bovendien worden door dit onderzoek complexe en kostenverhogende aan-

passingen achteraf voorkomen. Zo ontstaan kansen voor betere producten en diensten die beter aansluiten bij

behoeften in de maatschappij door sociaal geïnspireerde innovaties. Binnen de topsector Logistiek zijn veel onder-

werpen waarbij ethische en maatschappelijke overwegingen een rol spelen. De logistieke oplossingen uit de

topsector kunnen meerwaarde krijgen door deze aspecten erbij te betrekken. Naast de programmering die gericht

is op specifieke topsectoren, zal MVI ook vraagstukken programmeren die voor alle topsectoren relevant zijn. Deze

vraagstukken worden uitgewerkt binnen de aan MVI deelnemende topsectoren.

Budget NWO: 6,15 M€ (voor alle topsectoren), waarvan 0,50 via Logistiek.

Naar gesloten kringlopen voor water en herwinbare grondstoffen- in transitie naar een circulaire economie – Agri & Food/Logistiek/Tuinbouw & Uitgangsmaterialen/Water



















shutterstock.com


wordt aansluiting op de NWO call Circulaire Economie gestimuleerd. Ook de topsector Energie en TNO zijn

voornemens te participeren.


Big Data: real time ICT for logistics (PPS) – ICT/Logistiek

Databeschikbaarheid en informatievoorziening voor de logistieke sector. Hoe zet je dit duurzaam neer?

De ICT behoefte van de logistieke sector is breed en divers. In de logistiek is er behoefte aan informatie-uitwisseling

tussen bedrijven en overheid (B2G), maar ook tussen bedrijven (B2B) en tussen bedrijven en consumenten (B2C). In

alle gevallen is deze informatievoorziening wederkerig: consumenten willen informatie van bedrijven én

andersom. Om met de laatste te beginnen: steeds meer mensen kopen spullen op internet, via webshops. Die

producten komen via koeriers en de post naar mensen toe. De informatievoorziening daarover kan nog veel beter.

Nu weten mensen vaak niet precies wanneer hun aankopen bezorg worden, waardoor ze niet thuis zijn, en de

bezorger opnieuw moet komen. De logistiek van thuisbezorging is dus inefficiënt, en om die efficiënter te maken is

veel meer informatie-uitwisseling tussen de bezorgers en consumenten nodig dan nu het geval is. En dan de

communicatie tussen bedrijven. Er zijn al jaren initiatieven voor het digitaal uitwisselen van documenten (orders,

vrachtbrieven, facturen). Maar het is in de afgelopen paar jaar steeds duidelijker geworden dat logistieke bedrijven

in hun logistieke operatie vooral ook actuele informatie nodig om de vruchten van ketensynchronisatie te plukken

en om toekomstige knelpunten te zien aankomen. Naast de een-op-een informatievoorziening naar individuele

(bedrijfs)gebruikers ontstaan er ook steeds meer vragen om het bundelen of combineren van data. Er is behoefte in

de logistieke sector aan een basisinfrastructuur waarmee deze informatiebehoeften eenvoudig(er) met applicaties

ingevuld kunnen worden.

Er is behoefte aan een specifiek programma voor ICT in de logistieke sector, waarin de uitdagingen worden

opgepakt. Die uitdagingen zijn: het bouwen van de generieke ICT infrastructuur, waarin vooral realtime data

gedeeld kan worden tussen bedrijven, en tussen bedrijven en klanten/consumenten, het ontwikkelen van

applicaties die aantoonbaar voordelen bieden en waarde creëren voor de gebruikers, en het betrekken van grotere

groepen partijen in de logistieke sector bij moderne ontwikkelingen in de ICT.

In verschillende topsectoren vinden Big Data gerelateerde activiteiten plaats. De doorsnijdende uitdaging Big Data

(via het meerjarige samenwerkingsverband COMMIT2DATA) heeft mede als doel de verschillende activiteiten met

elkaar te verbinden en te versterken, zowel voor fundamenteel/toegepast onderzoek, als voor valorisatie en

disseminatie. Het hier genoemde programma gaat onderdeel uitmaken van dit ecosysteem. Vanuit de TTI

transitiebijdrage van het ministerie van EZ is M€ 2 beschikbaar.



ERA- net Transport Sustainable Logistics and Supply Chains (PPS)

Het Era-net Transport organiseert een gezamenlijke call for proposals op het gebied van sustainable logistics and

supply chains. Nederlandse onderzoekers kunnen aan de call meedoen als onderdeel van transnationale consortia.

De ERA-net Transport Flagship 2015 call ‘Sustainable Logistics and Supply Chains’ beantwoordt aan de vraag voor

Hollandse Hoogte


transnationaal gecoördineerd onderzoek met een omvattende blik op de logistieke sector, inclusief alle daarbij

horende stakeholders (productie, retail, logistieke dienstverleners, infrastructuur en overheden).

De call staat open voor projecten in de volgende vijf domeinen:

1. Corridors voor grensoverschrijdend goederenvervoer

2. Ontwikkeling van hubs

3. Stedelijke distributie (last mile logistiek)

4. Organisatorische innovatie en nieuwe businessmodellen

5. Informatie-infrastructuur en logistieke diensten

De call richt zich op voorstellen die operationele strategieën, direct toepasbare resultaten en/of producten/diensten

opleveren met als doel om de effectiviteit, efficiency en duurzaamheid van de logistieke sector in Europa te

verbeteren. Vanuit het ministerie van IenM is M€ 1 beschikbaar. Er kan subsidie worden aangevraagd tot € 250.000

waarbij er evenveel matching geleverd dient te worden. (50% cofinanciering).

Budget: IenM M€ 1 CWI K€300.


CWI: e-commerce (PPS)

De internethandel groeit hard en dit creëert verschillende probleemgebieden. Zowel beveiliging van webshops, de

logistieke efficiëntie van de fulfilment, het toezicht op internationale goederenstromen, als de behoefte aan

horizontale samenwerking vragen om onderzoek en innovatie, en deze vragen zijn urgent, of zullen dat binnen

korte tijd worden. Naast uitdagingen op het gebied van big data, security en complexiteit (gedrag van klanten in

het systeem) spelen de ontwikkelingen op het gebied van het internet of things een rol (semi-intelligente

apparaten die een entiteit op het internet vormen en met mensen en andere objecten communiceren en

beslissingen nemen). Er zijn nog veel open vragen op het terrein van e-commerce (scan NederlandDistributieland):

− Standaardisatie op Europees niveau is een issue binnen webshops en de informatieafhandeling voor fulfilment,

− Er zijn grote verschillen in service levels binnen Europa,

− Hoe om te gaan met niet-EU landen (CH, N),

− Het douane toezicht wordt een steeds groter probleem: cross border e-commerce neemt sterk toe, ondanks de

obstakels daarvoor. Heffing van belasting en invoerrechten is een groot probleem, doordat partijen via

logistieke ingrepen, of fraude, onder de minimum normen proberen te komen,

− Door inefficiëntie van betrokken partijen en de organisatie van de markt is last mile belevering is een groot

knelpunt aan het worden

− Er is nog weinig kennis over effectieve multichannel sales strategies (en de daarbij behorende logistiek).

Daarnaast zijn er specifieke e-commerce uitdagingen: assortiment (personalisatie van producten), retouren,

kwaliteit van levering, zekerheid van betaling. Voor een deel zitten in die uitdagingen ook weer oplossingen voor

andere problemen: toezicht zou sterker gerelateerd moeten worden aan het de betalingsinformatie van webshops,

en niet zozeer aan de huidige informatie die in de fulfilment wordt gebruikt. Tenslotte omvat e-commerce ook een

grote MKB-uitdaging. Horizontale samenwerking lijkt een oplossing te bieden voor veel van de knelpunten, maar

dit is moeilijk. Binnen de roadmap 4C is daar nog te weinig specifieke kennis over ontwikkeld. Bovendien is veel van

de problematiek specifiek voor e-commerce, en zijn oplossingen uit andere deelgebieden van de roadmap 4C niet

goed bruikbaar. Onderzoek door het CWI.











zullen gaan worden.



Platform Praktijkgericht Onderzoek

Een Platform Praktijkgericht Onderzoek zal worden ingesteld (PPP) ten behoeve van samenwerking tussen HBO-

instellingen, NWO-instituten en beroepspraktijk.



Urban Access: Stedelijke distributie (PPS)-Logistiek/SIA

Binnen de maatschappelijke uitdaging ‘Smart, green and integrated transport’ van Horizon2020 wordt in het

werkprogramma 2016-2017 aandacht besteed aan stedelijke ontwikkelingen, specifiek gericht op tussenstedelijk

transport, public procurement, energie-efficiëntie van transport en innovaties in transport op buurtniveau.

Infrastructurele, technologische en sociale ontwikkelingen hebben grote impact op de toegankelijkheid en

connectiviteit van steden. Dit onderzoeksprogramma richt zich op het verbeteren van de stedelijke

toegankelijkheid om steden en regio’s economisch competitief te maken.

Onderwerpen die in de call aan de orde kunnen komen zijn:

− Last mile delivery van goederen

− Big data voor stedelijke distributie

− Informatie-infrastructuur (governance)

− ‘Transport als dienst’-concepten

De call wordt georganiseerd in Europees verband: JPI Urban Europe. Elk land (15 deelnemende landen) levert een

bijdrage, vervolgens wordt door de Europese commissie een ERA-net Cofund opengesteld. De verwachte totale

begroting wordt geschat op M€ 25, waarvan 1,08 M€ door NWO. De call en het Europese samenwerkingsverband

vallen onder het NWO-thema Verbinden van Duurzame Steden en er is een duidelijke crossover met Sociale

Infrastructuur Agenda.




rijke instrumenten zijn bijvoorbeeld de vrije competitie van de verschillende NWO-gebieden, het Open






Specifiek voor de Logistiek is het Take-off programma interessant. Startende bedrijven en MKB-ers kunnen hier

terecht voor haalbaarheidsstudies en proof of concept financiering.


Topsector Logistiek: concrete acties voor 2016-2017



NWO inzet Logistiek (M€)



Toekomstige en Robuuste Infrastructuur PPS 3 Synchromodaliteit 0,50

Praktijkgericht onderzoek PPS 2 Alle roadmaps 1,0


Interdisciplinaire Samenwerking voor Duurzame Logistiek

PPS 2 Alle roadmaps ICT 3,50

MVI PPS 2 Doorsnijdend (alle) Alle 0,50 6,15

Circulaire economie: − Naar gesloten kringlopen voor water en herwinbare grondstoffen- in transitie naar een circulaire economie

PPS 2 4C, synchromodaal, Service Logistiek, Duurzaamheid

Agri & FoodLogistiek

TuinbouwWater

1,25 5,0

COMMIT2DATA:Big Data: real time ICT for Logistics PPS 2 ICT ICT 2,0


ERA-net Transport PPS 2 Alle roadmaps


e-commerce PPS 2 e-commerce 0,06

PPS 1

OTP PPS 1 Alle roadmaps Alle 36,0

PPP calls

Platform Praktijkgericht Onderzoek PPP 0,15

PPP internationaal

Urban Access PPS 2 Stedelijke distributie, Duurzaamheid

SIA 1,08


Instituten PPP 1,15

Totaal 11,19


dr. Renée van Kessel-Hagesteijn


drs. Marcus van Leeuwen


Topsector Life Sciences & Health (LSH)NWO-bijdrage 2016-2017Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

InhoudsopgaveInleiding 1Kennis- en Innovatieagenda 1




OncoXL 2


Bouwstenen van leven 2

Meer Kennis met Minder Dieren (MKMD) 2

Gentherapie, en stamcel/organoïdetechnologie 3

Partnership KWF-Kankerbestrijding 3

Partnership Nederlandse hartstichting 3

Hoge kwaliteit van Leven 3

Innovative Medical Devices Initiative (IMDI) 3

Bench to Bed 3

Praktijkgericht Zorgonderzoek 4


Hoge Kwaliteit van Leven 4

Partnership Healthy Life Style Innovations (Philips) – LSH/HTSM/SIA 4

Crossover CI – LSH e-Health – LSH/Creatieve Industrie 5


Bouwstenen van Leven – AgriFood/Chemie/HTSM/LSH/T&U 5

Programma Bouwstenen van Leven 5

Enabling Technologiesc – LSH/Agri & Food/T&U 6

BacVactory – LSH/Agri & Food 6


Sanitatie – samenwerking met India 6



Open Technologieprogramma 6


Platforms Praktijkgericht Zorgonderzoek 7


Bouwstenen van Leven 7

EraNet Sytems Medicine 7

ERA-NET Cofund on Biotechnologies – Chemie/LSH/Agri & Food/T&U/Energie/HTSM 7

Hoge kwaliteit van Leven 7

JPI Healthy Diet for a Healthy Life (HDHL) – LSH/Agri & Food 7

JPI More Years Better Lifes (MYBL) 7

Eranet Neuron 8



Topsector LSH: concrete acties voor 2016-2017 9


Topsector LSH | 1

Inleiding

De propositie voor de periode 2016-2017 voor Life Sciences & Health kenmerkt zich enerzijds door het voortzetten

van een aantal succesvolle activiteiten die in 2012 zijn ingezet en anderzijds door nieuwe initiatieven waarbij vooral

ingezet wordt op crossovers met andere topsectoren. De onderwerpen sluiten nauw aan bij de Kennis- en

Innovatieagenda 2016-2019 en passen ook heel goed bij de maatschappelijke en wetenschappelijke uitdagingen

van de NWO-strategienota 2015-2018. Zowel bedrijfsleven als gezondheidsfondsen zijn belangrijke private partners

in de PPS constructies.


Het doel van de K&IA is om sector-specifieke en cross-sector R&D initiatieven te faciliteren via publiek private

samenwerkingen. Deze zijn in drie programmatische pijlers beschreven:

Pillar I. Fundamental Life Sciences Research

Pillar II. Applied and Practice-Based Health and Functioning Science Research

Pillar III. Built Environment, ICT infrastructure and Concept and Systems Development


Voor de totstandkoming van de NWO bijdrage 2016-2017 is overleg gevoerd met het TKI-LSH, het topteam LSH, de

Samenwerkende GezondheidsFondsen en bijdragende onderdelen van NWO.




OncoXL

De missie van OncoXL is het uitvoeren van grensverleggend fundamenteel onderzoek dat betere kennis van de

groei, progressie, metastase en eradicatie van kanker moet opleveren. De resultaten uit dit onderzoek moeten

leiden tot een betere preventie, prognose, diagnose en behandeling van kanker en nieuwe economische activiteit.

Om deze ambitie waar te maken wil OncoXL een organisatie in Nederland opzetten die zich zal richten op

fundamenteel experimenteel oncologisch onderzoek inclusief technology transfer.

Hiervoor zijn al fondsen toegezegd van drie ministeries EZ, VWS, OCW), het KWF en de topsector LSH. Het

ministerie van OCW heeft een bedrag toegezegd van 2,0 M€ gedurende de komende 5 jaar. Een deel van dit bedrag

wordt NWO opgebracht. OncoXL draagt bij aan Pijler I en III.



Bouwstenen van leven














daarom voor onze samenleving als geheel van groot belang dat Nederland door nauwe interdisciplinaire

samenwerking tussen onderzoekers en het bedrijfsleven een voortrekkersrol speelt in deze ontwikkeling.

De volgende programma’s sluiten hierbij aan:

Meer Kennis met Minder Dieren (MKMD)

In opdracht van het ministerie van EZ wordt door ZonMw het programma MKMD uitgevoerd. Dit programma richt

zich op Vervanging, vermindering en verfijning van dierproeven. Sinds het topsectorenbeleid is ingevoerd draagt

ook NWO bij via de proposities aan het bevorderen van publiek-private samenwerkingen en investeringen. In het

programma wordt zowel fundamenteel onderzoek, o.a. systeembiologische aanpak, als toegepast onderzoek en

implementatie gestimuleerd. Dit programma draagt bij aan pijler I en III.


Topsector LSH | 3

Gentherapie, en stamcel/organoïdetechnologie

Gentherapie, en stamcel/organoïdetechnologie zijn voor de sector belangrijke innovaties. Hiervoor is een bedrag

van minimaal 2,15 M€ beschikbaar. Dit programma draagt bij aan pijler I en II.


Partnership KWF-Kankerbestrijding

Samen met KWF-Kankerbestrijding is het programma Technology for Oncology in ontwikkeling.


Partnership Nederlandse hartstichting

Specifiek voor samenwerking met de Nederlandse Hartstichting is een bedrag van 2,5 M€ gereserveerd voor de

verdere ontwikkeling van vroege detectie van hart- en vaatziekten.


Hoge kwaliteit van Leven

Er is gekeken naar crossovers met andere topsectoren (HTSM, Creatieve Industrie) en naar continuëring van eerder

ingezette en succesvolle onderzoekslijnen die publiek-private samenwerking stimuleren. Het is de intentie om de

volgende onderwerpen verder te stimuleren:

Innovative Medical Devices Initiative (IMDI)

Dit initiatief is erop gericht om bij te dragen aan (1) de volksgezondheid via het borgen van een bemensbare,

betaalbare en veilige gezondheidszorg in Nederland, (2) de economie door de bedrijfstak medische instrumentatie

in Nederland te vernieuwen en (3) de wetenschap door te zorgen voor een betere maatschappelijke benutting van

de R&D op dit terrein. Het IMDI is opgezet als vervolg op het toenmalige NWO thema Nieuwe Instrumenten in de

Gezondheidszorg. Wetenschap, bedrijfsleven, zorginstellingen hebben zich in acht Centres of Research Excellence

(CoRE’s) verenigd. Het oorspronkelijke initiatief beoogde een inzet van M€ 250 gedurende tien jaar. Inmiddels

hebben een aantal de CoRE’s ook via andere subsidies budget weten genereren. De CoRES zorgen voor:

− Schaalvergroting en focussering van het onderzoek.

− Een interactieve innovatiecyclus: Doordat alle partijen in de innovatiecyclus (onderzoekers, ondernemers,

patiënten, zorgprofessionals) betrokken zijn bij het centrum wordt de vraag vanuit de zorg sneller vertaald

naar oplossingen die sneller op de markt komen.

− Economische benutting van R&D sterkten in Nederland vanuit internationaal markt-perspectief.

Om de CoRE’s verder te verankeren wordt een verdere stimulering van nog zeker vier jaar nodig geacht. Voor de

komende twee jaar is daarvoor indicatief een bedrag van 4 M€ beschikbaar. Aanvullend is binnen de Perspectief-

calls van STW een specifieke reservering (2016) van 3 M€ gemaakt gericht op samenwerking met de LSH-sector op

het gebied van medical devices. Deze calls staat open voor indieners uit de acht IMDI-centra verenigd in de koepel

van samenwerkende IMDI-CoREs. IMDI draagt bij aan pijler I en II.


Bench to Bed

Translationeel onderzoek (from bench to bed) richt zich op het voor het eerst veilig en verantwoord toepassen van

nieuwe vindingen/produkten in de mens. Het kan dan gaan om toepassen van nieuwe technologie (bijvoorbeeld

hartklep van ontwikkeld nieuw materiaal), om gen- of stamceltherapie, of een nieuw(e) generatie geneesmiddelen.

ZonMw voert sinds 2004 translationele programma’s uit (o.a. op terrein van gentherapeutisch- en adulte stamcel-

onderzoek). In 2012 hebben ZonMw en de Gezondheidsfondsen de krachten gebundeld wat geleid heeft tot een

gezamenlijke call met een totaal budget van 4,4 M€, waarbij de consortia klein waren en de fondsen financier. In

2013 is voor de topsector LSH de Impulscall uitgevoerd. Deze call met een totaal budget van M€ 24 was gericht op

grote consortia en substantiële bijdragen van gezondheidsfondsen en bedrijfsleven (ieder M€ 8) en de fondsen

waren naast financier ook partner in het consortium. Bench to bed beoogt om de sterkten van deze voorafgaande

calls te verenigen. Dit programma draagt bij aan pijler I en II.



Praktijkgericht Zorgonderzoek

Op basis van de Agenda praktijkgericht onderzoek Health zal Regieorgaan SIA in samenwerking met ZonMw een

impuls geven het praktijkgericht onderzoek op het gebied van Health. De impuls dient de positie van Health in de

agendering van de topsector LSH te versterken. Het praktijkgericht onderzoek door hogescholen kan juist op het

gebied van Health een substantiële bijdrage leveren aan de doelstellingen van het topsectorenbeleid. De agenda

heeft geleid tot drie prioritaire thema’s: zelfmanagement, beter meten en “andere zorg”. Het Regieorgaan SIA zal,

aansluitend bij de prioritaire thema’s, platforms faciliteren, waarin cross-sectorale samenwerking in netwerken

wordt gestimuleerd. De platforms zijn gericht op vraaggestuurde programmering, kennisontwikkeling en –deling.

Tevens zal een call RAAK Pro Plus worden gelanceerd, waarbij ruimte wordt geboden voor het aanstellen van

verbindende lectoren. Deze verbindende lectoren hebben als opdracht om voor de betere verbinding tussen

hogescholen onderling en tussen hogescholen en andere kennisinstellingen te zorgen. Dit programma draagt bij

aan pijler II en III.



Hoge Kwaliteit van Leven

Partnership Healthy Life Style Innovations (Philips) – LSH/HTSM/SIA

Dit cross-sectorale Partnership met Philips Research zal worden gestart in vervolg een eerdere uitstekende

samenwerking. Philips wil graag verkennen of andere partijen willen deelnemen. Gezocht zal worden naar partijen

met aanvullende waarde zoals zorgverzekeraars en high tech bedrijven (MKB) met aanvullende expertise en

afwezige concurrerende positie. Healthy Lifestyle Innovations sluit aan bij de NWO uitdaging ‘kwaliteit van leven’.

De beoogde ontwikkeling van kennis en innovaties op gebied van e-Coaching sluiten goed aan bij gezondheids-

vraagstukken rondom eigen verantwoordelijkheid, monitoring en gedragsbeïnvloeding om bijvoorbeeld gezonde

gedragskeuzes te verwerven, versterken en vooral: vasthouden. Definitieve toekenning van de middelen voor dit

Partnership behoeft nog goedkeuring STW-bestuur (najaar 2015). Dit programma draagt bij aan pijler II en III.


Fjodr Buis

Topsector LSH | 5

Crossover CI – LSH e-Health – LSH/Creatieve Industrie

Create Health is een succesvolle crossover tussen de topsectoren CI en LSH. Create Health verbindt de Nederlandse

creatieve industrie aan de gezondheidszorg met als doel om bij te dragen aan de maatschappelijke uitdaging:

gezond en actief oud worden. De focus ligt op de volgende thema’s:

− Homecare and selfmanagement; zo lang mogelijk thuis wonen met dementie.

− Preventie van overgewicht; leefstijl beïnvloeding ten aanzien van het voorkomen van overgewicht.

− Preventie van eenzaamheid; voorkomen van eenzaamheid bij kwetsbare ouderen vanuit de

participatiegedachte.

In 2016-2017 zal deze crossover zich richten op e-Health binnen de drie thema’s. De omvang van de private bijdrage

is afhankelijk van het soort onderzoek dat gefinancierd wordt (zie spelregels Publiek private programmering).

Vorm: via call for proposals en vouchers (max. 10.000 euro) voor inhuur creatieve bedrijven.








behoeften in de maatschappij door sociaal geïnspireerde innovaties. De bijdrage van de topsector LSH wordt

specifiek ingezet voor het onderzoek naar de ethische en maatschappelijke aspecten van de toepassing van kennis

die het mogelijk maakt om aangepaste, verbeterde, of nieuwe vormen van leven te ontwerpen en te creëren voor

specifieke doeleinden (binnen het programma Bouwstenen van Leven). De programmering wordt in samenspraak

met de topsector bepaald. Naast de programmering die gericht is op specifieke topsectoren, zal MVI ook

vraagstukken programmeren die voor alle topsectoren relevant zijn. Deze vraagstukken worden uitgewerkt binnen

de aan MVI deelnemende topsectoren. Dit programma draagt bij aan pijler II.


Bouwstenen van Leven – AgriFood/Chemie/HTSM/LSH/T&U

Programma Bouwstenen van Leven

Het doel van het programma Bouwstenen van Leven is langdurig (10 jaar) interdisciplinaire samenwerkingen in

PPS-verband te vormen of te versterken om deze urgente wetenschappelijke en maatschappelijke uitdagingen aan

te gaan. Bouwstenen van Leven is een cross-sectoraal PPS-programma geïnitieerd gedragen door de participerende











bedrijfsleven/fondsen van 10-20%. (PPS variant 2) is gepland voor het begin van 2016. Dit programma draagt bij

aan pijler I en III.

Budget NWO: M€ 9,8 M€


Enabling Technologiesc – LSH/Agri & Food/T&U





− Stimuleren van het gebruik van data stewardship en integratie principes, methoden en standaarden in

onderzoeksprojecten.

− Faciliteren van integratie van datasets in geavanceerde multi-technologie projecten






private partner contractueel een onderzoeks-samenwerking hebben. Dit programma draagt bij aan pijler III.


BacVactory – LSH/Agri & Food

BacVactory richt zich op de ontwikkeling van nieuwe bacteriële vaccins, hetgeen bijdraagt aan antimicrobiële

resistentie. Dit onderwerp sluit aan bij Agri & Food (zoönosen) en mogelijk ook Chemie.



Sanitatie – samenwerking met India

In het kader van dit programma zal een internationale samenwerking worden aangegaan tussen Nederland en

India op het gebied van water - hoogstwaarschijnlijk gericht op sanitatie van water en rioolvoorzieningen. Het

onderzoeksprogramma is cross-sectoraal (Water en LSH). Het betreft een programma met een open call voor

projecten. Aan Nederlandse kant zal samenwerking met stakeholders, waaronder bedrijven, verplicht zijn, inclusief

cofinanciering.



AMOLF zal 0,12 M€ inzetten op Bacterial infections on chip en 0,12 M€ voor Fibrinogeen gerelateerde

biomaterialen. Het CWI investeert 0,04 M€ dat vooral gericht is op Enabling Technologies.


Open Technologieprogramma








Budget NWO: 36 M€ (voor alle topsectoren)

Topsector LSH | 7


Platforms Praktijkgericht Zorgonderzoek

In aansluiting op de eerder genoemdePPS samenwerking gericht op praktijk gericht onderzoek zal een Platform

Praktijkgericht Onderzoek worden ingesteld (PPP) ten behoeve van samenwerking tussen HBO-instellingen, NWO-

instituten en beroepspraktijk.



Bouwstenen van Leven

EraNet Sytems Medicine

ERACoSysMed beoogt de implementatie van de systeembiologie aanpak in het klinisch onderzoek en de medische

praktijk. Begrip van ziekten en de onderliggende gemeenschappelijke mechanismen kan alleen ontstaan als alle

beschikbare chemische, biologische en klinische informatie wordt geïntegreerd door middel van mathematische en

computermodellen. De noodzaak tot integratie blijkt alleen al uit de grootte en complexiteit van datasets van de

moderne ‘-omics’ technologieën. Door rationele selectie van farmaceutische targets en leads, verfijnen van

experimenteel design, uitvoeren van in silico clinical trials, en prospectieve klinische data collectie in nieuw

vormgegeven cohorten, draagt systems medicine bij aan een patient-gedreven en kosteneffectievere gezond-

heidszorg. Deelname aan dit ERANET Cofund gezien als een mogelijkheid om een Europese dimensie toe te voegen

aan het thema-overstijgend initiatief en NWO-uitdaging Bouwstenen van Leven. Nederland heeft een excellente

reputatie binnen de systeembiologie en de geneeskunde. Vanuit wetenschappelijk én maatschappelijk oogpunt is

het van groot belang dat Nederland in internationaal verband meedoet aan initiatieven die onderzoek en

innovatie op het gebied van enabling technologies en systems approaches versnellen.


ERA-NET Cofund on Biotechnologies – Chemie/LSH/Agri & Food/T&U/Energie/HTSM

Dit netwerk is een samenvoeging van de ERAnetten ERA-IB, EraSynBio en EraSysAPP – internationale component

van topsectoroverstijgend initiatief Bouwstenen van Leven.


Hoge kwaliteit van Leven

JPI Healthy Diet for a Healthy Life (HDHL) – LSH/Agri & Food

In het werkprogramma van H2020 voor de jaren 2016 en 2017 zijn vanuit de JPI HDHL 2 voorstellen ingediend voor

ERA-NET Cofunds. De onderwerpen voor deze Cofunds zijn “Nutrition & Epigenome’’ en “A knowledge platform

for the intestinal microbiome”. Daarnaast is het Implementatieplan voor de JPI HDHL voor de periode 2016-2018 in

ontwikkeling waarin in ieder geval joint actions worden opgenomen op het thema nutritional phenotype type data

sharing (vervolg op huidige JA ENPADASI) en nutrition security (samen met FACCE-JPI als vervolg op het Grand

Debate wat in mei is georganiseerd op de EXPO in Milaan).


JPI More Years Better Lifes (MYBL)

In het werkprogramma van de JPI MYBL zijn 2 calls voorzien voor de periode 2016 en 2017. In 2016 zal een call

opengaan met als thema ‘Welfare, Work and Demographic Change en in 2017 met als thema ‘PLace, Technology,

and Learning, Daarnaast zullen gezamenlijke activiteiten worden opgestart rondom ‘Wellbeing’ en ‘Capacity

building’.



Eranet Neuron

NWO zal bijdragen aan een Joint Transnational Call met het onderwerp “External Insults to the Nervous System”.

Het onderwerp omvat traumatisch hersenletsel, letsel aan het zenuwstelsel, infecties en de impact van toxinen op

het brein. De huidige klinische therapieën zijn helaas beperkt. Deze call richt zich dan ook niet alleen op de

neurobiologische ziektemechanismen, maar ook op de ontwikkeling van nieuwe diagnostiek, nieuwe

therapeutische benaderingen en richtlijnen voor revalidatie.



Het Centrum voor Wiskunde&Informatica (CWI) besteed in PPP constructie 1,14 M€ aan het onderwerp Enabling

Technologies. AMOLF zal 3,5 M€ bijdragen aan activiteiten ten bate van LSH.



Belangrijke instrumenten zijn bijvoorbeeld de vrije FOM-programma’s en de FOM-projectruimte (m.n. HTSM,

Energie, LSH en Chemie), de TOP-subsidies en talentprogramma’s zoals de Vernieuwingsimpuls. Van deze





Topsector LSH | 9

Topsector LSH: concrete acties voor 2016-2017



NWO inzet LSH (M€)



Bouwstenen van Leven − OncoXL 2-3 Pijler I en III 2,0


Bouwstenen van Leven − Meer Kennis met Minder Dieren (MKMD) − Gen en stamceltherapie − Partnership KWF − Partnership Hartstichting

2-32-3

33

Pijler I en III Pijler I en II

1,22,151,52,5

Hoge kwaliteit van Leven − Innovative Medical Devices Initiative (IMDI) − Bench to Bed − Praktijkgericht Zorgonderzoek

2-32-32

Pijler I en II Pijler II en III

7,04,55,0


Hoge kwaliteit van Leven − Partnership Healthy Life Style Innovations (Philips)

− Crossover CI – LSH e-Health (Create Health)

3

2

Pijler II en III

Pijler II

HTSM; SIA

CI

0,75

3,23

1,5

3,78

Maatschappelijk Verantwoord Innoveren 2 Alle TS 0,5 6,15

Bouwstenen van Leven − Programma BvL

− Enabling Technologies − BacVactory

2-3

2-32-3

Pijler I en III

Pijler III

A&F; Chemie;HTSM; T&U

A&F;T&U A&F

2,9

1,02,22

9,75

1,9


Sanitatie – samenwerking met India 2 Wa 0,75 1,5


AMOLF PPS 2 0,24

CWI PPS 2 0,04

PPS 1

Open Technologieprogramma 36,0

PPP calls

Platforms Praktijkgericht Zorgonderzoek 0,45

PPP internationaal

Bouwstenen van Leven − ERA-NET Cofund on Biotechnologies

− EraNet Sytems Medicine

Chemie; BBE; HTSM; A&F; T&U; Energie

0,29

1,0

Kwaliteit van Leven − JPI Healthy Diet for a Healthy Life (HDHL) − JPI More Years Better Lifes (MYBL) − Eranet Neuron

A&F 1,40,5

0,575


AMOLF 3,5

CWI 1,14

Totaal 45,335


Edvard Beem

Plaatsvervangend directeur

T: +31 (0)70 349 51 06


Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen (T&U)NWO-bijdrage 2016-2017Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Inhoudsopgave

Inleiding 1





Graduate School T&U 2

Partnership Programma ‘Yes, we scan’ 2




Groen II – Agri & Food/T&U 3


Enabling Technologies – LSH, Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangs-materialen 4



Food & Business Applied Research Fund – Agri & Food/Tuinbouw & Uitgangsmaterialen 5

Food & Business Global Challenges Programme – Agri & Food/Tuinbouw & Uitgangsmaterialen 5




JPI FACCE – ERA-Net CoFund Sustainable Crop Production 6

JPI FACCE – ERA-Net ICT-Agri – Smart Farming and Food Security 6

ERA-NET Cofund on Biotechnologies – Chemie/Agri & Food/T&U/HTSM/LSH 6



Topsector T&U concrete acties voor 2016-2017 7


Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen | 1

Inleiding

De onderzoeksprogrammering van NWO voor Tuinbouw & Uitgangsmaterialen (T&U) zal de komende jaren gericht

zijn op de gezamenlijke realisatie van PPS-programma’s. Een belangrijk deel van de PPS2-programmering richt zich

op topsector-overstijgende initiatieven, waarbij twee tot vijf topsectoren zijn betrokken. Deze brede programma’s

zijn gericht op excellent onderzoek dat op termijn perspectief biedt voor een bijdrage vanuit de wetenschap aan

maatschappelijke uitdagingen zoals de totstandkoming van een duurzame circulaire economie, een kwalitatief en

kwantitatief verbeterde voedselvoorziening, voedsel dat bijdraagt aan het welzijn van mensen, duurzame

gewasproductie waarvoor minder grondstoffen, energie, water en bestrijdingsmiddelen nodig zijn, het behoud van

biodiversiteit, en de adaptatie aan klimaatveranderingen. Ook wordt, naast een Partnership programma met een

individueel bedrijf, het Graduate School Programma voor T&U gecontinueerd.


Voor de periode 2016-2019 heeft Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen vijf innovatiethema’s voor kennisont-

wikkeling en innovatie benoemd: Meer en beter met minder, Samenwerkende waardeketens, Gezondheid en

welbevinden, Voedselveiligheid en Voedselzekerheid. Tussen deze innovatiethema’s ligt geen scherpe begrenzing.

Er zijn veel cross-overs, zowel tussen de innovatiethema’s, binnen afzetketens als met andere topsectoren. Een

innovatie die ervoor zorgt dat telers schaarse grondstoffen en hulpmiddelen efficiënter benutten, kan evengoed de

voedselzekerheid ten goede komen of samenwerking in waardeketens bevorderen.

Binnen het onderzoeksprogramma van de Europese Unie zijn de trends in zeven maatschappelijke uitdagingen

onderverdeeld, waarvoor duurzame productie een oplossing kan bieden. De innovatiethema’s voor Tuinbouw &

Uitgangsmaterialen omvatten bijna al deze maatschappelijke uitdagingen. Dat geldt ook voor de maatschappelijke

ontwikkelingen waarmee Nederland kampt, zoals welvaartsziekten, vergrijzing, schaarse grondstoffen en ruimte

en gevolgen van klimaatverandering. De oplossingen waar T&U naar streeft, hebben als doel een gezonde,

gelukkige en welvarende bevolking in een wereld die voor de komende generaties leefbaar blijft, in lijn met

People, Planet, Profit. Aansluiten bij de Europese onderzoeksagenda ligt dan ook voor de hand.

De NWO onderzoeksprogrammering voor T&U draagt middels fundamenteel onderzoek bij aan tal van de maat-

schappelijke en economische vraagstukken zoals beschreven in de kennis & innovatieagenda.


De NWO-bijdrage voor T&U is in goed overleg met de topsector tot stand gekomen. Voor de topsector zijn cross-

overs met andere topsectoren zeer belangrijk. Er worden daartoe sterke verbindingen gemaakt met andere top-

sectoren, zoals Agri & Food, Chemie, HTSM, Logistiek, LSH, en Water. Deze krijgen vorm in verschillende

topsector-overstijgende programma’s. Het is van belang PPS-en tot stand brengen waarin de wetenschappelijke

kwaliteit van de toegekende aanvragen wordt gewaarborgd. Daarom is de topsector T&U gevraagd om

programma’s in te richten met voldoende breedte, die ressorteren in voldoende aanvragen en een sterkere

competitie. Met name PPS variant 2 (met een minimale cofinanciering van 10%) leent zich hiervoor. Topsector T&U

hecht veel waarde aan internationale samenwerking en zet in op het JPI Food Security, Agriculture en Climate

Change (FACCE), vooral gericht op landbouwkundig onderzoek en innovatie.



NWO zal binnen de topsector T&U in samenwerking met private en publieke partners verschillende PPS en niet-PPS

activiteiten ontwikkelen en uitvoeren. De toekenning van projecten zal gebaseerd zijn op een voor NWO gebruike-

lijke, onafhankelijke selectie- en besluitvormingsprocedure, waarmee de wetenschappelijke kwaliteit van het

onderzoek gewaarborgd wordt.


Graduate School T&U

De topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen heeft in de uitvoeringsagenda, in de vorm van een ‘human capital

agenda’, aangegeven de beschikbaarheid van goed opgeleid personeel een hoge prioriteit toe te kennen. Er zal

een belangrijke groei plaatsvinden in de behoeften van deze bedrijfstak aan excellente plantenwetenschappers

met een goede PhD opleiding. Deze groeiende behoefte is Europa-breed, maar treedt in het bijzonder in Nederland

aan het licht. De verwachte behoefte overtreft de huidige omvang van de PhD opleiding binnen Nederland. Het is

daarom essentieel voor de bedrijven en academische organisaties om talentvolle plantenwetenschappers aan te

trekken en op te leiden.

Het NWO programma ‘Graduate school Tuinbouw & Uitgangsmaterialen’ biedt getalenteerde masterstudenten de

mogelijkheid om zélf, in samenwerking met kennisinstellingen en bedrijven, een voorstel voor promotieonderzoek

in de plantenwetenschappen op te stellen en, bij honorering, uit te voeren.

Dit programma heeft de vorm van een PPS met 15% cofinanciering (in kind en cash).

Budget NWO 1,8 M€

Partnership Programma ‘Yes, we scan’

De doelstelling van het multidisciplinaire STW Partnership-programma ‘Yes we scan’ met RijkZwaan is om

innovatieve oplossingen te ontwikkelen waarbij de respons van planten (fenotype) op ziekten en plagen op een

kwantitatieve- en high-throughput manier kan worden vastgesteld. Hierbij wordt vooral gezocht naar oplossingen

vanuit de hoek van technische en plant/pathogeen-gerichte faculteiten. Twee disciplines die normaalgesproken

niet in eerste instantie bezig zijn met het samen ontwikkelen van oplossingen voor de groene sector.

Dit programma krijgt de vorm van een STW Partnership met RijkZwaan dat 1,5 M€ cash zal bijdragen over een

periode van circa 4 jaar. Totale omvang programma M€ 3. Open call for projects op bovengenoemde thema’s.


















ook in relatie tot hun omgeving en in hun maatschappelijke context beschouwd.

Dit programma krijgt vorm als een PPS2 met minimaal 10% cofinanciering. Het is een topsector-overstijgend

programma en maakt onderdeel uit van de topsectoren Agri & Food, Logistiek, Tuinbouw & Uitgangsmaterialen en

Water. Ook de topsector Creatieve Industrie heeft zich middels bijdragen vanuit het bedrijfsleven aan bij dit

initiatief aangesloten. Bij het NRPO-SIA onderzoek loopt momenteel een programma op het gebied van circulaire

economie: PROVANG. Waar mogelijk wordt aansluiting op de NWO call Circulaire Economie gestimuleerd. Ook de

topsector Energie en TNO zijn voornemens te participeren.


Groen II – Agri & Food/T&U

Groen II is het vervolg van het succesvolle programma ‘Groen - Fundament voor duurzame productie en ver-

werkingsketens in landen tuinbouw’. In het eerste programma kwamen onderwerpen aan bod als duurzame

bodem, planten, gezonde voeding, duurzame en robuuste ketens en bio-economy. In samenspraak met de

topsectoren Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen zullen de thema’s van het programma een grondige

update krijgen en wordt er gezorgd voor goede afstemming met het programma ‘Circulaire Economie – naar

gesloten kringlopen voor schoon water, een veerkrachtige bodem en gezonde gewassen’ zodat beide programma’s

complementair zijn.

Groen II is een cross-sectoraal programma voor Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen. Het betreft een

PPS2 programma met een minimale cofinanciering van 10%.


































Enabling Technologies – LSH, Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangs-materialen





− Stimuleren van het gebruik van data stewardship en integratie principes, methoden en standaarden in

onderzoeksprojecten.

− Faciliteren van integratie van datasets in geavanceerde multi-technologie projecten






private partner contractueel een onderzoeks-samenwerking hebben.








behoeften in de maatschappij door sociaal geïnspireerde innovaties. De bijdrage van de topsector Tuinbouw &

Uitgangsmaterialen wordt specifiek ingezet voor het onderzoek naar de ethische en maatschappelijke aspecten van

de toepassing van kennis die het mogelijk maakt om aangepaste, verbeterde, of nieuwe vormen van leven te ont-

werpen en te creëren voor specifieke doeleinden (binnen het programma Bouwstenen van Leven). De

programmering wordt in samenspraak met de topsector bepaald. Naast de programmering die gericht is op

specifieke topsectoren, zal MVI ook vraagstukken programmeren die voor alle topsectoren relevant zijn. Deze

vraagstukken worden uitgewerkt binnen de aan MVI deelnemende topsectoren.




Food & Business Applied Research Fund – Agri & Food/Tuinbouw & Uitgangsmaterialen

Decennialang dalende voedselprijzen hebben in ontwikkelingslanden geleid tot verwaarlozing van investeringen

in de primaire productie, voedselveiligheid en het daarbij behorende onderzoek. Een groeiende wereldbevolking,

veranderende diëten, klimaatverandering, een deels hieraan gerelateerde grondstoffenschaarste, evenals het besef

dat zelfredzaamheid afhangt van productieve economische sectoren, hebben voedselproductie en -veiligheid terug

op de agenda gezet. Ontwikkeling van lokale en regionale voedselketens kan voedselzekerheid en economische

groei verhogen, en daarmee een bijdrage leveren aan armoedebestrijding. Een sterke private sector kan de

economische groei stimuleren, aanmoedigen tot ondernemerschap en op deze manier bijdragen aan de zelfred-

zaamheid van ontwikkelingslanden. Echter, het investeringsklimaat voor het bedrijfsleven wordt vaak belemmerd

door slecht functionerende (overheids-)instellingen, hoewel binnenlandse en regionale markten grote economische

mogelijkheden bieden.





Food & Business Global Challenges Programme – Agri & Food/Tuinbouw & Uitgangsmaterialen

Voedselzekerheid staat hoog op de internationale agenda. Het voedselprobleem is hardnekkig en wordt door

bevolkingsgroei en dieetverschuivingen nog versterkt. Deze situatie vraagt om adequate, evidence-based beleids-

reacties, maar biedt ook volop kansen en uitdagingen voor particuliere ondernemingen. Er is een dringende en

groeiende behoefte aan nieuwe kennis en nieuwe inzichten m.b.t. beleid en praktijk, om de uitdagingen omtrent

voedselzekerheid het hoofd te kunnen bieden.













zullen gaan worden.







Het doel van dit ERA-Net is om middelen en kennis samen te brengen om een duurzame productie van gewassen te

ontwikkelen en te testen. Belangrijke thema’s hierbij zijn veredeling, het recyclen van nutriënten, de interacties

tussen bodem, plant en atmosfeer, plantgezondheid en gewasbescherming, beheermethoden en de toegevoegde

waarde van landen tuinbouwproducten. De activiteiten dragen bij aan de ontwikkeling van teeltsystemen gericht

op een afname van milieuvervuiling, een verbetering van resource-use efficiëntie, en de kwaliteit van producten.

Dit biedt de landen tuinbouwsector de mogelijkheid zich aan te passen aan de verwachtte veranderingen die

voortvloeien uit bijv. de toekomstige schaarste van grondstoffen, milieuveranderingen, demografie, consumenten-

voorkeuren en de wereldhandel. Dit betreft een Era-Net Cofund in PPP vorm.



De belangrijkste doelstelling van ICT-AGRI-2 is het leveren van een bijdrage aan de ontwikkeling van een eco-

efficiënte, grondstofefficiënte en concurrerende landbouw door meer en beter gebruik van ICT en robotics. De

eerste call in 2016 is gericht op ‘Farm management and information systems’. In 2017 is een tweede call voorzien op

een nog nader te identificeren thema.

Dit betreft een ERA-Net Cofund in PPP vorm.


ERA-NET Cofund on Biotechnologies – Chemie/Agri & Food/T&U/HTSM/LSH

(samenvoeging ERA-IB, EraSynBio en EraSysAPP) – internationale component van topsectoroverstijgend initiatief


Food, T&U, HTSM



Een deel van de bijdrage kan komen uit investeringen in onderzoeksfaciliteiten waarvan de topsector heeft aan-

gegeven dat deze relevant is c.q. waarbij aanvragen direct voortkomen uit de gezamenlijke programmering in TKI-

verband. Daarnaast gaat het om relevante investeringen in praktijkgericht onderzoek aan hogescholen die





en Chemie), de TOP-subsidies (voor Chemie, ICT en LSH) en talentprogramma’s zoals de Vernieuwingsimpuls. Ook

projecten binnen het ALW Open programma dragen substantieel bij aan de topsector T&U. Van deze investeringen


inhoudelijke aansluiting op de strategische agenda’s actief monitoren en hierover op reguliere basis contact onder-

houden met de topsectoren en TKI’s en tevens de resultaten van de projecten actief onder de aandacht van

bedrijven brengen, met het oog op snelle doorstroom van kennis en kunde en potentiële nieuwe PPS.


Topsector T&U concrete acties voor 2016-2017



NWO inzet T&U (M€)



Graduate School T&U 2 TS-breed 1,80

Partnership Programma ‘Yes, we scan’ 3 Meer en beter met minder 1,50



2 Meer en beter met minder; Samenwerkende waardeketens

Logistiek, A&F, Water, BBE 0,75 5,0

Groen II 2 Meer en beter met minder; Samenwerkende waardeketens

A&F BBE 0,70 3,10

Bouwstenen van Leven − Programma Bouwstenen van leven 2-3 TS-breed Chemie, HTSM, LSH, A&F 1,40 9,75

Enabling Technologies 2 TS-breed LSH, A&F 0,45 1,90

Maatschappelijk Verantwoord Innoveren 2 TS-breed Alle TS 0,30 6,15


Food & Business Applied Research Fund Internationaal & Duurzame Handel

7,5BUZA middelen

Food & Business Global Challenges Programme

Internationaal & Duurzame Handel

7,5BUZA middelen

PPS 1

Open Technologieprogramma TS-breed 36,0

PPP internationaal


Meer en beter met minder A&F 1,00


A&F 0,75

ERA-NET Cofund on Biotechnologies Chemie; BBE; HTSM; A&F; T&U; Energie

1,0

Totaal 7,9




T: +31(0) 70 344 07 08




Topsector WaterNWO-bijdrage 2016-2017


Inhoudsopgave

Inleiding 1





NWO – Wetsus langdurig partnerschap programma 2


ALW Topsectorbrede Call 2

Nederlands Polair Programma 2

Perspectief programma WaterNexus 2

TRAMP – Technologies for the Risk Assessment of MicroPlastics 3

Developing multipurpose biodegradable structures for generating ecosystem services – bridging thresholds 3

Partnership KWR-STOWA 3

Partnership TISCA – RioNed/STOWA 3





Sloshing van LNG (SLING) – STW Perspectief programma – Energie/Water 4

Lectorenposities – Water/HTSM/ICT/Energie 5


Sanitatie – samenwerking met India – LSH/Water 5

JPI Urban Europe (sustainable urbanization) 5


Inzet NIOZ incl. Pelagia 6




JPI Oceans – ERANET COFUND Marine Technologies 6

JPI Climate (Climate Services) 7



Topsector Water: concrete acties voor 2016-2017 8


Topsector Water | 1

Inleiding

De onderzoeksprogrammering van NWO voor de TS Water zal de komende jaren gericht zijn op de gezamenlijke

realisatie van een aantal PPS2- en PPS3-programma’s en de samenwerking m.b.t. Wetsus. Een deel van de PPS2-

programmering richt zich op topsector-overstijgende initiatieven. Deze brede programma’s zijn gericht op excellent

onderzoek dat op termijn perspectief biedt voor een bijdrage vanuit de wetenschap aan maatschappelijke

uitdagingen zoals de totstandkoming van een duurzame circulaire economie.


Wereldwijd neemt de belangstelling voor water-gerelateerde vraagstukken toe. Daarbij gaat het zowel om maat-

schappelijke als ook technologische en economische vraagstukken. Water biedt kansen en uitdagingen maar leidt

onder bepaalde omstandigheden ook tot serieuze bedreigingen en gevaren. Als zeer breed inzetbaar ‘publiek

goed’ vraagt water in bijzondere mate om een goede samenwerking tussen wetenschappers, bedrijven en over-

heden.

In de komende jaren wil de TS Water (deels in samenwerking met andere topsectoren) zich inzetten voor het

bieden van oplossingen voor vraagstukken omtrent ‘sustainable urban delta’s’, zowel dicht bij huis als ook in het

buitenland. Bijzondere aandacht verdienen de stedelijke en verstedelijkende centra in de delta’s. “Terwijl klimaat-

verandering en zeespiegelstijging, bodemdaling door grondwateronttrekking, zoutindringing en heftige regenval

de veiligheid en watervoorziening in stedelijke delta’s bedreigen, blijft de wereldbevolking massaal richting deze

aan het water gelegen steden trekken” (KIA, TS Water 2016-2019). Deze ontwikkeling vraagt om toekomstgerichte

oplossingen op een groot aantal terreinen. Grote veranderingen in de energiesector, incl. windmolenparken op zee

en methoden om energie uit water te winnen, het ontwikkelen van innovatieve schepen voor verschillende doel-

einden, het winnen van schaarse grondstoffen en het sluiten van kringlopen doen een beroep op het ontwikkelen

en toepassen van nieuwe kennis.

De TS Water heeft voor de jaren 2016-2019 een keuze gemaakt van 17 prioritaire thema’s (zie KIA TS Water), in 3

clusters (Deltatechnologie, Maritiem en Watertechnologie). In de tabel aan het einde van dit document wordt naar

deze thema’s verwezen.

De NWO onderzoeksprogrammering voor de TS Water draagt middels funderend onderzoek bij aan een beter

begrip van maatschappelijke, technologische en economische vraagstukken.


NWO zal binnen de topsector Water in samenwerking met private en publieke partners verschillende PPS en niet-

PPS activiteiten ontwikkelen en uitvoeren. De toekenning van projecten zal gebaseerd zijn op een voor NWO

gebruikelijke, onafhankelijke selectie- en besluitvormingsprocedure, waarmee de wetenschappelijke kwaliteit van

het onderzoek gewaarborgd wordt.




NWO – Wetsus langdurig partnerschap programma

NWO en Wetsus starten een gemeenschappelijk programma op het terrein van watertechnologie. De weten-

schappelijke uitdagingen liggen vooral op het gebied van nieuwe technologische ontwikkelingen, nieuwe

materialen en biologische innovaties.

Onderdeel van dit gezamenlijke programma zal een call-systeem zijn waarmee de beste projectvoorstellen voor

watertechnologie worden geselecteerd. De call is open voor alle wetenschappers aan Nederlandse universiteiten.

Om de multidisciplinaire samenwerking te versterken wordt het PhD onderzoek uitgevoerd bij Wetsus, op één

locatie met hoogwaardige onderzoeks-infrastructuur. De call heeft een omvang van 0,5 M€ per jaar voor 2017 t/m

2020. De intentie is om, bij een positieve evaluatie, dit bedrag te verhogen naar €2 miljoen per jaar vanaf 2021. Dit

bedrag wordt verdubbeld door de private bijdrage vanuit de bij Wetsus aangesloten bedrijven. De eerste call wordt

uitgeschreven in 2016.



ALW Topsectorbrede Call

Dit wordt een open call for proposals voor de hele topsector Water. De Kennis- en Innovatieagenda van de top-

sector Water incl. de technologische aspecten zal het inhoudelijke kader voor deze call vormen, waarin prioriteiten

kunnen worden aangegeven. Voor Maritiem zal in deze call 2 M€ gealloceerd worden; er is 2,75 M€ beschikbaar

voor Deltatechnologie en Watertechnologie gezamenlijk. Dit programma krijgt vorm als een PPS2 met minimaal

10% cofinanciering.


Nederlands Polair Programma

Het Nederlands Polair Programma is een programma dat investeert in wetenschappelijk onderzoek naar de pool-

gebieden. Prognoses van het bedrijfsleven voor de komende tien jaar geven een verwachte toename van

economische activiteit op verschillende terreinen met daaraan gekoppeld een groeiende behoefte aan pool-

expertise op diverse vlakken. Dit programma heeft aanknopingspunten met een aantal topsectoren, met name

Water, Energie en Logistiek. Voor de periode 2016-2020 zijn de 4 volgende thema’s gedefinieerd: 1. IJs, klimaat en

zeespiegelstijging; 2. Polaire ecosystemen; 3. Duurzame exploitatie en 4. Sociaal, juridisch en economisch land-

schap. Met name thema 3 is van belang voor topsector-gerelateerd onderzoek. Dit programma zal in de variant

PPS2 uitgevoerd worden met een minimale externe bijdrage van 10%.


Perspectief programma WaterNexus

De ambitie van WaterNexus is om integrale oplossingen te ontwikkelen voor problemen met waterschaarste in

Delta-gebieden wereldwijd. De sleutel hiervoor is om zout water als grondstof te zien en niet als bedreiging: zout

water waar mogelijk, zoet water waar nodig.

Topsector Water | 3

Het programma zal bestaan uit 5 projecten met een totale omvang van M€ 6,1. Partner Ministerie van I&M zal

M€ 1.5 cash bijdragen. De overige partners (Alterra, Deltares, TNO, KWR Water Cycle Research Institute, Eijkelkamp,

Pentair, Priva, Nijhuis, Magneto, Paques, RoyalHaskoningDHV, Grontmij, Fugro Geoservices, Shell, Dow Benelux,

Oasen, Evides, STOWA, Hoogheemraadschap van Rijnland en WLN) dragen samen 1495 k€ in cash en 1416 k€ in kind

bij. Additioneel zal nog 330 k€ TKI toeslag worden ingezet.


TRAMP – Technologies for the Risk Assessment of MicroPlastics

Doel van dit samenwerkingsproject zal het ontwikkelen van een meetmethode voor micro- en nanoplastic deeltjes

in zoet water zijn, en het krijgen van inzicht in de effecten, gevaren en het uiteindelijk lot van die deeltjes in het

milieu om het opzetten van een risk assessment framework mogelijk te maken. Met dat laatste kunnen beleids-

makers en managers beter geïnformeerde beslissingen nemen om het probleem op te lossen. Een breed consortium

van onderzoekers en gebruikers is gevormd: WU, UU, 8 Waterschappen, Ministerie I&M, STOWA, NVWA, IMARES,

RIKILT, RIWA, Deltares en DLO-biobased products. De gebruikers zullen gezamenlijk in totaal k€ 220 in cash en

k€ 136 in kind bijdragen.


Developing multipurpose biodegradable structures for generating ecosystem services – bridging thresholds

Onderzoek naar biologisch afbreekbare structuren die gebruikt kunnen worden om natte ecosystemen (riffen,

veen, zoutwater moerassen enz.) te (helpen) herstellen. Huidige methodes zijn vaak duur en in veel gevallen niet

succesvol omdat succes afhangt van de (her)kolonisatie door sleutelorganismen. De te onderzoeken structuren

moeten die (her)kolonisatie vergemakkelijken. Een breed consortium van onderzoekers en gebruikers is gevormd:

RUN, NIOZ, TUD, RUG, Natuurmonumenten, STOWA, RWS, Van Oord – Marine Ingenuity, Bureau Waardenburg,

GEA 2H-Technologies, Rodenburg Biopolymers. De gebruikers zullen gezamenlijk in totaal k€ 182,5 in cash

bijdragen.


Partnership KWR-STOWA

Met KWR en STOWA worden besprekingen gevoerd over een STW Partnership-programma voor onderzoek op het

gebied van de risicobeoordeling van producten uit reststromen van waterbewerking. Dit programma krijgt de vorm

van een STW Partnership, waarin KWR en STOWA 1,5 miljoen euro cash zullen bijdragen over een periode van circa

vier jaar. De totale omvang van het Programma bedraagt 3 miljoen euro. Er komt een open call voor projecten op

genoemd thema.


Partnership TISCA – RioNed/STOWA

Het Partnership TISCA – Technology Innovation for Sewer Condition Assessment – is gericht op het ontwikkelen van

technieken die de toestand van het Nederlands rioolnetwerk beter in kaart brengen. De nieuwe technieken moeten

leiden tot een enorme kostbesparing voor het onderhoud aan riolen en persleidingen. Dit programma heeft de

vorm van een STW Partnership, waarin RIONED, STOWA en het Kennisprogramma Urban Drainage gezamenlijk

1,5 miljoen euro cash zullen bijdragen over een periode van circa vier jaar. De totale omvang van het Programma

bedraagt 3 miljoen euro.























wordt aansluiting op de NWO call Circulaire Economie gestimuleerd. Ook de topsector Energie en TNO zijn voor-

nemens te participeren.

Budget NWO: 5 M€







behoeften in de maatschappij door sociaal geïnspireerde innovaties. De middelen worden specifiek ingezet voor de

Water-gerelateerde programmering binnen MVI. Het onderzoek profiteert van en bouwt voort op al geboekte

resultaten, en richt zich op lacunes en nieuwe vragen. Deze worden in samenspraak met de topsector bepaald. De

MVI-programmering voor de Topsector Water uit de NWO-propositie 2014-2015 is daarbij het vertrekpunt. Naast de

programmering die gericht is op specifieke topsectoren, zal MVI ook vraagstukken programmeren die voor alle

topsectoren relevant zijn. Deze vraagstukken worden uitgewerkt binnen de aan MVI deelnemende topsectoren.


Sloshing van LNG (SLING) – STW Perspectief programma – Energie/Water

Het voorgestelde publiek-private STW Perspectief programma SLING betreft een cross-sectoraal vraagstuk dat

betrekking heeft op het toenemende gebruik van vloeibaar aardgas (LNG) als brandstof voor o.a. schepen. Vanuit

de Nederlandse overheid is het streven om gasemissie te reduceren ten behoeve van het milieu en positieve

gezondheidseffecten. Een overgang naar LNG als brandstof kan het CO2 niveau tien procent tot twintig procent

verlagen en de luchtkwaliteit significant verbeteren. Kostenreductie is nodig voor toepassing van LNG-technologie,

waaronder het ontwerp van veilige brandstoftanks. Membraantanks kunnen een oplossing zijn voor een dergelijk

Topsector Water | 5

veilig ontwerp. Door innovatieve test setups, metingen en modellering zal dit programma dit optimalisatie vraag-

stuk adresseren. Een consortium van onderzoekers en gebruikers is gevormd: TUD, RUG, TU/e, UT, National LNG

Platform, MARIN, Heerema, Shell, Total, Damen Shipyards Group, ACCEDE BV, Argos Bankering BV, Demcon-

BuNova, Femto Engineering, Gaztransport & Technigaz (GTT) en Nippon Kaiji Kyokai (ClassNK). Het programma ligt

op het snijvlak van de Topsectoren Energie en Water (TKI Maritiem).


Lectorenposities – Water/HTSM/ICT/Energie



a. Versterken van onderzoek in de keten,

b. Beschikbaarheid van technisch talent.

Dit is een speerpunt in de Human Capital Agenda van de drie betrokken topsectoren Energie, HTSM/ICT en Water.

De ambitie van de hogescholen is daarnaast om de kwaliteit van opleidingen te verbeteren doordat uitdagende

onderzoeksstages kunnen worden aangeboden en doordat hogescholen een betere (toegang tot) de onder-

zoekinfrastructuur ontwikkelen.


bij de instituten en daarbij verbinding te zoeken met (mkb-)bedrijven en aandacht te schenken aan talentont-




Sanitatie – samenwerking met India – LSH/Water

In het kader van dit programma zal een internationale samenwerking worden aangegaan tussen Nederland en

India op het gebied van water - hoogstwaarschijnlijk gericht op sanitatie van water en rioolvoorzieningen. Het

onderzoeksprogramma is cross-sectoraal (Water en LSH). Het betreft een programma met een open call voor

projecten. Aan Nederlandse kant zal samenwerking met stakeholders, waaronder bedrijven, verplicht zijn, inclusief

cofinanciering.


JPI Urban Europe (sustainable urbanization)

Om te komen tot een duurzame samenleving is goed begrip van het onderling verbonden karakter van de

mondiale voedsel-, water- en energiesystemen essentieel. In een ideale situatie zullen samenlevingen trade-offs

minimaliseren en zal de synergie tussen deze systemen toenemen waardoor de transitie naar duurzame consumptie

en productiepatronen kan versnellen. Deze Water-Energie-Voedsel Nexus aanpak kan een doorslaggevende rol

spelen in het cultiveren van een duurzame mondiale ontwikkeling door een bijdrage te leveren aan het

identificeren van integrale oplossingen om de onderlinge afhankelijkheid tussen deze systemen te beheersen.

Gezien de snelle populatietoename is speciale aandacht nodig voor ontwikkelingen in en om stedelijke gebieden.

De Nexus aanpak biedt daarbij een unieke mogelijkheid om transities naar duurzame samenlevingen over de

stedelijke-rurale gradiënt heen te versnellen. Dit betreft een Era-Net Cofund in PPS2 vorm.




Inzet NIOZ incl. Pelagia

De in-kind bijdrage van het NIOZ omvat de inzet van het onderzoeksschip “RV Pelagia”, bijbehorende

instrumenten, mankracht en logistiek ten behoeve van PPS projecten op het gebied van TKI’s Deltatechnologie en

Maritiem.

Inzet NWO: 3,98 M€ (in-kind)









zullen gaan worden.



JPI Oceans – ERANET COFUND Marine Technologies

Innovatie in zeeën en oceanen kan een sleutelrol spelen in de aanpak van mondiale uitdagingen zoals schaarste en

kwetsbaarheid van strategisch grondstoffen, en leiden tot het ontsluiten van blue economy potentieel, terwijl ook

de risico’s van klimaatveranderingen het hoofd worden geboden. EU interventie is noodzakelijk om de voor-

waarden te creëren voor investeringen waarbij kostbaar dubbel werk wordt voorkomen. Voorstellen moeten

gericht zijn op verschillende toepassingen waaronder milieuvriendelijk, veilig en betrouwbaar transport over water,

offshore en onderzee activiteiten, aquacultuur, bio-raffinaderijen, ontziltingsfabrieken, enz. De voorstellen moeten

zich richten op overkoepelende uitdagingen zoals het reduceren van onderwatergeluid en emissies, reductie van de

impact op het milieu, het minimaliseren van de carbon footprint, recycling, nieuwe materialen, geavanceerde

maaktechnologie, net als sensoren voor navigatie, observatie, monitoring en het diepzee milieu.

Dit betreft een Era-Net Cofund in PPP vorm.


Topsector Water | 7

JPI Climate (Climate Services)

Dit ERA-Net is gericht op een versterking van onderzoek naar Climate Services, met inbegrip van klimaatadaptatie,

mitigatie en risicomanagement van rampen. Hiermee worden regio’s, steden en belangrijke economische sectoren

in staat gesteld nieuwe kansen te benutten en de leidende rol van Europa te versterken. Uitgangspunt van dit ERA-

Net is dat Climate Services de gebruikers naar gelang hun behoefte voorzien van kennis om daarmee het hoofd te

bieden aan de gevolgen van klimaatvariabiliteit en -verandering. Deze kennis geeft ook richting aan zowel onder-

zoekers als beslissers vanuit beleid en bedrijfsleven. De call wordt opengesteld in 2016 in samenwerking met 16

landen en een totaal budget van max. 75 M€. NWO en het departement I&M (DGRW & RWS) zijn de Nederlandse

partners. Dit ERA-Net sluit aan bij het Nederlandse Nationaal Kennis- en innovatieprogramma Water en Klimaat

(NKWK). Dit betreft een Era-Net Cofund in PPS2 vorm.

Budget NWO: 1,00M€ € en 0,7 M€ I&M




TKI-verband. Daarnaast gaat het om relevante investeringen in praktijkgericht onderzoek aan hogescholen die





en Chemie), de TOP-subsidies (voor Chemie, ICT en LSH) en talentprogramma’s zoals de Vernieuwingsimpuls. Ook

projecten binnen het ALW Open programma dragen substantieel bij aan de topsector Water. Van deze






Topsector Water: concrete acties voor 2016-2017



NWO inzet Water(M€)



NWO – Wetsus langdurig partnerschap programma 3 15-17 0,50


ALW Topsectorbrede Call 2 alle IT’s 4,25 4,75

Nederlands Polair Programma 2 8, 11, 14 Energie, Logistiek 1,00

Perspectief programma WaterNexus 2 2, 5, 15-17 1,50

TRAMP – Technologies for the Risk Assessment of MicroPlastics

2 15, 16 0,65

Developing multipurpose biodegradable structures for generating ecosystem services – bridging thresholds

2 0,75

Partnership KWR-STOWA 3 15, 16 1,50

Partnership TISCA – RioNed/STOWA 3 16 1,50



2 2, 5, 9-12, 15-17 Logistiek, T&U, A&F, BBE 1,25 5,00

Maatschappelijk Verantwoord Innoveren 2 alle IT’s Che, CI, En, LSH, Log, TU, AF, SIA

0,30 6,15

Sloshing van LNG 2 12, 13 Energie 1,80 3,6

Lectorenposities 2 Energie; ICT; HTSM 0,16 1,31


Sanitatie – samenwerking met India 2 9, 15-17 LSH 0,75 1,50

JPI Urban Europe (sustainable urbanization) 2 2, 4, 9, 17 Logistiek 1,25


Inzet NIOZ incl. Pelagia 2 8, 10, 11-13 3,98

PPS 1

Open Technologieprogramma 1 alle IT’s 36,0

PPP internationaal

JPI Oceans – ERANET COFUND Marine Technologies PPP 8, 10, 11-13 1,00

JPI Climate (Climate Services) 2 2, 9, 17 1,00

Totaal 23,14




mailto:[email protected]

ICT binnen de topsectorenNWO-bijdrage 2016-2017


Inhoudsopgave

Inleiding 1




Publiek-private samenwerkingen (PPS)



COMMIT2DATA: een nationaal initiatief Big Data – Energie/Creatieve Industrie/HTSM/Logistiek 3

Cyber Security – ICT/HTSM/SIA 4

Greep op Complexiteit – Logistiek/Agri & Food/Chemie/LSH/HTSM 4

Lectorenposities – Energie/ICT/HTSM/Water 5





Europese samenwerking 6

CHIST – ERA 6

Samenwerking met Brazilië: Initiatief Sport en Bewegen 6

Samenwerking met India: NWO-DST Programma: ‘Data-driven science – computational and data sciences – 6

for smart and sustainable energy research’



Vrij onderzoek gericht op het doorsnijdende thema ICT 7

Topsector doorsnijdende agenda ICT: concrete acties voor 2016-2017 8


ICT binnen de topsectoren | 1

Inleiding

ICT is een belangrijke sector in Nederland met ruim 55.000 bedrijven en een 5,1% aandeel in het Bruto Nationaal

Product. Ook wetenschappelijk hoort Nederland bij de wereldtop en bovendien heeft ons land een van de beste

ICT-infrastructuren. ICT is met recht een doorsnijdend thema. ICT maakt namelijk een niet meer weg te denken

onderdeel uit van alle topsectoren. Het aandeel ICT varieert van 10% tot 50% per topsector. In veel verschillende

NWO-bijdragen voor de topsectoren komen dan ook initiatieven met een ICT-component voor (bijvoorbeeld ICT-

onderzoek ten behoeve van kunstrestauratie in het NICAS-centrum (topsector creatieve industrie) en Big Data

onderzoek in de topsector logistiek). Ten opzichte van de 2014 – 2015 bijdrage is een sterke toename van die

initiatieven te zien, met name voor het thema Big Data. Dat past bij het toenemende belang van dat onderwerp in

de maatschappij en wetenschap. Niet voor niets heeft NWO ‘Big Data verantwoord gebruiken’ en ‘Greep krijgen op

complexiteit’ als uitdagingen opgenomen in haar 2015 – 2018 strategie. Ook in de Nationale Wetenschapsagenda

krijgen Big Data gerelateerde vragen een nadrukkelijke plaats.

NWO vindt het belangrijk om de ICT-gerelateerde initiatieven in de verschillende topsectoren met elkaar te

verbinden. Cross-sectorale initiatieven versterken de onderliggende programma’s door kennisuitwisseling,

gezamenlijk oppakken van overkoepelende thema’s en valorisatie. Naast ICT/technologische thema’s gaat het ook

om bijvoorbeeld juridische en governance vraagstukken. NWO is uitstekend gepositioneerd om die doorsnijding te

faciliteren. Deze NWO-bijdrage voor het doorsnijdende thema ICT kent twee grote verbindende initiatieven: Big

Data en cyber security. Daarnaast worden instrumenten gericht op publiek-private samenwerking, ook

internationaal, ingezet over de volle breedte van de Kennis- en Innovatie Agenda ICT.


De KIA ICT is tot stand gekomen in hechte samenwerking tussen de relevante partijen in de ICT-sector, zoals het

bedrijfsleven, NWO, STW en TNO. De agenda sluit dan ook goed aan bij de strategie en programma’s van NWO. De

KIA ICT 2016 – 2019 weerspiegelt het doorsnijdend karakter van ICT. In het eerste deel worden de ICT-uitdagingen

in 10 sectoren beschreven (zie Figuur 1). Deze uitdagingen zijn verwoord door publiek-private teams vanuit de ICT

en de betreffende sector. De verschillende uitdagingen zijn vervolgens gegroepeerd in vier overkoepelende

actielijnen. De vier actielijnen zijn niet gewijzigd ten opzichte van de vorige periode. De eerste actielijn is ‘ICT om

op te vertrouwen’. Dit gaat over veilige en vitale ICT, privacy & e-identiteit, en betrouwbare software. De tweede

actielijn is ‘ICT-systemen voor monitoring en controle’, gericht op zogenaamde embedded systemen en sensor-

netwerken. De derde actielijn gaat over ‘ICT voor een verbonden wereld’ door standaardisatie en interoperabiliteit,

open data en diensten. De vierde actielijn is ‘data, data, data’, waarin exploratie van gegevens centraal staat. Ten

slotte wordt de implementatie beschreven langs twee hoofdlijnen (Big Data en cyber security) en verschillende

instrumenten.


De NWO-bijdrage is tot stand gekomen vanuit een gedeelde overtuiging dat deze thema’s de grote uitdagingen

van de industrie in de topsectoren vormen en dat de excellente Nederlandse ICT-wetenschap een belangrijke bij-

drage aan deze thema’s kan leveren. Over de NWO-bijdrage voor 2016-2017 is overleg geweest met het Team ICT.

Een belangrijke sleutel tot succes is een hechte samenwerking in de sector. Voor vraagarticulatie, kennisoverdracht

en valorisatie is partnerschap tussen bedrijven en academische wetenschap essentieel. NWO is goed gepositioneerd

om die match tot stand te brengen, uiteraard samen met de andere partijen in de sector. Zo heeft NWO een nauwe

samenwerking met het ICT-Onderzoek Platform Nederland (IPN), een samenwerkingsverband van de academische

ICT-partijen in Nederland. Hierdoor wordt draagvlak gecreëerd voor de verschillende programma’s en activiteiten

en wordt gezorgd voor aansluiting bij de sterktes van het Nederlandse academische veld.


De verschillende initiatieven in deze NWO-bijdrage voor het doorsnijdende thema ICT kennen ook onderdelen die

actieve matchmaking mogelijk maken en die de participatie van het bedrijfsleven vergemakkelijken. De ICT-sector

wordt gekenmerkt door een groot aantal kleine bedrijven, een relatief lage organisatiegraad en weinig ervaring

op het terrein van publiek private samenwerking. De komende periode zal NWO, samen met de partners in de

sector, actief overleg voeren om participatie van het bedrijfsleven te faciliteren en te vergroten

Figuur 1



Publiek-private samenwerkingen ( PPS)

Onderstaande financieringsinstrumenten zijn gericht op PPS-activiteiten die in samenwerking tussen NWO, onder-

zoekers, bedrijven, publieke partners en andere relevante partijen ontwikkeld worden. Het bedrijfsleven en de

publieke partners wordt ook gevraagd mee te financieren in het onderzoek. De hoogte van de gevraagde

financiering alsmede de mate van cash financiering is afhankelijk van het type financieringsinstrument.


Vanuit de KIA ICT wordt gewerkt aan een strategisch meerjarig partnerschap op het terrein van de Big Data:

COMMIT2DATA. Een uitgebreidere beschrijving hiervan is opgenomen onder het kopje “Publiek-private samen-

werking PPS 2 en 3 -Programma’s relevant voor meerdere topsectoren”.


COMMIT2DATA: een nationaal initiatief Big Data – Energie/Creatieve Industrie/HTSM/Logistiek

Big Data is een belangrijk thema in de NWO strategie, de KIA ICT en de Nationale Wetenschapsagenda. Als

Nederland een rol van betekenis wil (blijven) spelen in dit opkomende domein, is het van belang dat de

verschillende programma’s en activiteiten op elkaar afgestemd worden en van elkaar kunnen leren en dat over-

koepelende thema’s gezamenlijk worden aangepakt. Daarnaast is het voor de individuele topsectoren van belang

dat er specifieke activiteiten gericht op hun uitdagingen plaatsvinden. De NWO-bijdrage is erop gericht beide

wensen te combineren.

In de NWO-bijdragen voor de topsectoren Energie, Creatieve Industrie, HTSM (Smart Industry) en Logistiek worden

programma’s ontwikkeld gericht op Big Data uitdagingen in de betreffende sector:

− Energie: Systeemintegratie en het toekomstige energiesysteem

− Creatieve Industrie: SMART Culture – Big Data / Digital Humanities

− HTSM: Smart Industry

− Logistiek: Big Data - real time ICT for logistics

Deze programma’s maken onderdeel uit van het ecosysteem en toekomstig langjarige partnerschap

COMMIT2DATA. Op deze manier zijn ze met elkaar en nog te ontwikkelen programma’s verbonden, terwijl ze ook

een eigen identiteit en relatie met de andere sectorale programma’s kunnen houden. COMMIT2DATA richt zich op

het versnellen van economische activiteiten gebaseerd op big data kansen, waarbij maatschappelijke uitdagingen

een belangrijk leidend thema zijn. Het nationale topsector programma is een publiek-private samenwerking (PPS).

COMMIT2DATA bestaat uit drie samenhangende programmalijnen die zich alle richten op ICT-uitdagingen in de

data science en data stewardship, en de daaraan verwante technologische uitdagingen. De eerste programmalijn

richt zich op pre-competitieve vraag-geïnspireerde kennisontwikkeling. De vraaginspiratie komt daarbij uit

gecoördineerde regionale/nationale samenwerkingen en programma’s die big data als belangrijke drager voor

noodzakelijke transformaties hebben benoemd. Hieronder kunnen onder andere gerekend worden:

Energietransitie, Smart Industrie, Safety & Security, en de Gezondheidszorg (zorgen genomic/imaging cohort

data). De tweede programmalijn heeft de ambitie om de valorisatie en met name ondernemerschap op het gebied

van big data aanzienlijk te versterken. De derde programmalijn richt zich op het versnellen van de ontsluiting van

big data methoden en de aansluiting van big data bedrijvigheid bij met name MKB ondernemers (disseminatie).


Er zijn binnen COMMIT2DATA verschillende (inter-)nationale activiteiten die nog in de fase van ontwikkeling zijn.

Voorbeeld hiervan is een programma rondom sport en bewegen samen met NRPO SIA (zie verder). In samenwerking

met het Team ICT, IPN en de relevante topsectoren zullen deze programma’s tot implementatie komen.


Cyber Security – ICT/HTSM/SIA

Net als Big Data is (cyber) Veiligheid een belangrijk thema in meerdere sectoren (en ook in Big Data zelf), getuige

de voortdurende stroom aan incidenten en rapportages van kwetsbaarheden in onze ICT-infrastructuur. Nederland

heeft een sterke positie als wetenschap op dit terrein, vanuit verschillende disciplines. Nederland kent ook een

groot aanbod aan bedrijven en sectoren die belang hebben bij actuele kennis van cyber security. Niet voor niets is

de Cyber Security Raad (CSR) opgericht. De CSR heeft een Nationale Cyber Security Research Agenda (NCSRA)

omarmd, die bottom up, met steun van NWO tot stand is gekomen, dat wil zeggen ontwikkeld door weten-

schappers in samenspraak via veldraadplegingen met relevante publiek-private partijen. Op basis van de NCSRA

(inmiddels versie 2) zijn inmiddels twee calls uitgeschreven voor lange termijn strategisch onderzoek. Een zestal

samenwerkende ministeries organiseerde synchroon aan de NWO-calls eveneens twee calls voor korte termijn

onderzoek. Verder zijn er vergevorderde plannen in 2016 opnieuw een simultane call voor lange termijn research

en korte termijn R&D te openen. Tenslotte zullen internationale (ook niet-PPS) programma’s worden

georganiseerd.

Het opzetten van public private fellowships heeft als doel om snel concreet resultaat in bedrijven te boeken en om

binnen een publiek-private samenwerking meer van elkaar te leren. De ondernemer of de onderzoeker en zijn of

haar wensen staan hierbij centraal. Met dit initiatief voor een publiek-private samenwerking, investeert NWO ook

in de lange termijn toekomst, bijvoorbeeld door latere deelname van de bedrijven aan een onderzoeksproject of

consortium met in-kind en/of in cash bijdrage. Het programma biedt de mogelijkheid voor academische onder-

zoekers om bij bedrijven (tijdelijk en/of parttime) en op een later moment wellicht publieke organisaties aan de

slag te gaan. Ook kunnen mensen uit het bedrijfsleven (met voldoende achtergrond) een tijdelijke positie krijgen

bij een universiteit of TNO in het kader van fundamenteel/toegepast onderzoek.

Partners: ministeries V&J, EZ, BZK, DEF, FIN, I&M, NRPO SIA, bedrijven


Greep op Complexiteit – Logistiek/Agri & Food/Chemie/LSH/HTSM

Met diverse eerdere initiatieven op dit gebied is in Nederland de basis gelegd voor een breed en topsectordoor-

snijdend ‘greep op complexiteit’-initiatief. Dit initiatief moet zich richten op drie fundamentele processen van

complexe systemen, te weten de beïnvloedbaarheid van veerkracht, transitie en tot slot emergentie. Emergentie is

het opkomen van nieuwe eigenschappen van een geheel, die niet kunnen worden herleid uit de individuele

componenten.

Om doorbraken te bereiken op dit terrein wordt intensieve samenwerking tussen verschillende wetenschaps-

disciplines gestimuleerd, maar ook met partners uit bedrijfsleven en maatschappij, TNO en de overheid. Er wordt

naar een opzet gestreefd met meerdere programmalijnen gericht op publiek-private samenwerking (in de top-

sectoren), bij voorkeur met ruimte voor (vraaggeïnspireerd) fundamenteel onderzoek. Met name TNO is een

belangrijke partner in dit initiatief en draagt hieraan bij.

Diverse Complexiteit-gerelateerde activiteiten worden met ‘greep op complexiteit’ met elkaar verbonden en

daardoor versterkt. Cofinanciering is op programmaniveau en op projectniveau mogelijk. Verschillende

instrumenten in dit kader zullen verschillende percentages van cofinanciering kennen.


In principe kunnen alle topsectoren betrokken zijn. Er is inhoudelijke aansluiting bij diverse topsectoren. Binnen

deze propositie richt het initiatief zich in eerste instantie op de topsector Logistiek, in het bijzonder de call voor

Interdisciplinaire samenwerking voor duurzame logistiek. Daarnaast biedt de systeemaanpak voor de topsector

Agrifood groot potentieel voor complexiteitsonderzoek. In 2014 is er door TI Food and Nutrition een complex-

systems approach voor deze sector voorgesteld. Een tweede call zou daarop gericht kunnen zijn. Potentieel is er

ook aansluiting bij de topsectoren Chemie, HTSM en LSH. Bovendien zijn er links met de topsector-overschrijdende

thema’s en NWO-uitdagingen Big Data en Circulaire economie. Partners: TNO, bedrijven.


Lectorenposities – Energie/ICT/HTSM/Water









bij de instituten en daarbij verbinding te zoeken met (MKB-)bedrijven en aandacht te schenken aan

talentontwikkeling. De andere helft van zijn/haar tijd (0,5 fte) is de lector werkzaam bij een hogeschool.



Een aantal Big Science instituten van NWO zal vraaggestuurd middels diverse projecten een bijdrage leveren aan de

implementatie van de KIA ICT. Te denken valt aan ASTRON (o.a. het thema data, data, data), het CWI (diverse

thema’s) en NL-e science.











Budget NWO: 36,0 M€ (voor alle topsectoren)



Europese samenwerking

Bij Europese samenwerking in het kader van Horizon2020 zorgen de ‘grand challenges’ voor de inspiratie voor

onderzoek en innovatie. NWO zet een deel van de middelen voor de topsectoren hiervoor in. Veel van de ‘grand

challenges’ hebben een duidelijke relatie met ICT en de KIA ICT.

CHIST – ERA

(European Coordinated Research on Long-term Challenges in Information and Communication Sciences &

Technologies ERA-Net) is een consortium van nationale en regionale onderzoek financierende organisaties uit met

name Europa. Het doel is om transnationale samenwerking tussen de participerende landen te versterken. CHIST-

ERA organiseert al sinds 2010 jaarlijks multidisciplinaire calls op het terrein van Informatie en Communicatie

Wetenschappen en Technologie (ICST). NWO gaat meedoen aan de call van 2015 op het onderwerp “Security and

Privacy in Internet of Things”. De partner organisaties identificeren jaarlijks onderwerpen voor toekomstige calls

waarin excellente wetenschap centraal staat. NWO zal een onderwerp uit het COMMIT2DATA initiatief aandragen

als een mogelijk onderwerp voor een toekomstige call.


Samenwerking met Brazilië: Initiatief Sport en Bewegen

Het beoogde programma is een gezamenlijk multidisciplinair initiatief van NWO en NRPO SIA. Het programma

beoogd gezamenlijke projecten van wetenschappelijke en praktijkgerichte onderzoekers. Big Data is de kern van

het onderzoek binnen dit initiatief. De participatie van het NRPO SIA komt voort uit een verkenning naar de

internationalisering van praktijkgericht onderzoek van het Nederlandse HBO. NRPO SIA sluit daarbij aan op de

internationaliseringstrategie van NWO en de centraal door NWO vastgestelde voorkeurslanden. Vraagsturing van

het onderzoek vanuit bedrijfsleven en de bruikbaarheid van de resultaten voor het onderwijs zijn voor NRPO SIA

een uitgangspunten bij de vormgeving van de programmering. Het programma beoogd een samenwerking met de

deelstaat Rio de Janeiro en Sao Paolo. Dit initiatief is opportuun vanwege de komst van de olympische Spelen in

2016 en de reeds goedlopende samenwerking met Brazilië. De komende periode zal in samenspraak met de

betrokken partijen de inhoud van het initiatief verder vorm gegeven worden. De reden daartoe is dat zeer recent

de agenda Sport is uitgebracht door het Topteam Sport, aangesteld door VWS. Het initiatief met Brazilië wordt

sindsdien verder ontwikkeld in samenspraak met de nationale ontwikkelingen rondom sportonderzoek. Zo wordt

momenteel bekeken of het programma nationaal ingestoken kan worden of dat het programma wellicht ook met

Japan (Olympische Spelen 2020) ontwikkeld kan worden. Daarnaast past het initiatief ook bij de topsector Chemie

en LSH.

Partners: NRPO SIA, bedrijfsleven, HBO


Samenwerking met India: NWO-DST Programma: ‘Data-driven science – computational and data sciences – for smart and sustainable energy research’

Het doel van deze call is om langjarige, bestendige onderzoekssamenwerking tussen India en Nederland op te

bouwen voor gezamenlijke projecten rond het thema ‘Data-driven science – computational and data sciences – for

smart and sustainable energy research’. Het verbinden van de computationele en data wetenschappen is in het

bijzonder een doel van deze call. Het aanbrengen van een specifiekere scope binnen deze grenzen is onderdeel van

een gezamenlijke workshop in 2015 en een call in 2016.




Het CWI zal verschillende onderzoekslijnen inzetten



Een deel van de bijdrage kan komen uit investeringen in onderzoeksfaciliteiten waarvan de topsector heeft aan-

gegeven dat deze relevant is c.q. waarbij aanvragen direct voortkomen uit de gezamenlijke programmering in TKI-

verband. Daarnaast gaat het om relevante investeringen in praktijkgericht onderzoek aan hogescholen die


Vrij onderzoek gericht op het doorsnijdende thema ICT


rijke instrumenten zijn bijvoorbeeld de TOP-subsidies van NWO Exacte Wetenschappen en talentprogramma’s zoals

de Vernieuwingsimpuls. Van deze investeringen wordt na toekenning vastgesteld in hoeverre deze bijdragen aan

de innovatiecontracten. NWO zal de inhoudelijke aansluiting van deze projecten bij de topsectoren stimuleren.

NWO zal de aandelen en inhoudelijke aansluiting op de strategische agenda’s actief monitoren en hierover op

reguliere basis contact onderhouden met de topsectoren en TKI’s en tevens de resultaten van de projecten actief

onder de aandacht van bedrijven brengen, met het oog op snelle doorstroom van kennis en kunde en potentiele

nieuwe PPS.


Topsector doorsnijdende agenda ICT: concrete acties voor 2016-2017



NWO inzet ICT (M€)



COMMIT2DATA: een nationaal initiatief Big Data 2-3 ICT Big Data En; CI; HTSM en Log 3,0 13,63

Cyber Security 2-3 ICT One Can rely On HTSM;SIA 3,2 3,2

Greep op Complexiteit 2-3 ICT Big Data Log; A&F; Chemie, LSH; HTSM 2,0 2,0

Lectorenposities 2 alle Energie; HTSM; Wa 0,33 1,31


ASTRON 4,80

CWI 1,00

NLeScience 2,00

PPS 1

Open Technologieprogramma 36,0

PPP internationaal

CHIST ERA PPP 1,00

Samenwerking met Brazilië: Initiatief Sport en Bewegen

PPP 0,65

Samenwerking met India PPP 1,5


CWI 1,61

Totaal 19,59


Dhr. dr. L.B.J. Vertegaal, directeur NWO Exacte Wetenschappen

T: +31(0) 70 344 07 09


Robert van der Drift, disciplinehoofd Informatica

T: +31(0)70 344 07 75


mailto:[email protected]

Sociale Infrastructuur Agenda (SIA) NWO-bijdrage 2016-2017


Inhoudsopgave

Inleiding 1




21e eeuwse vaardigheden II 2

Duurzame Businessmodellen II (DBM II) 3

Geestelijke Gezondheid 3

Sustainable Urban Regions of the Future (SURF) – Groot 3


SMART Culture – SMART Society – SMART cities 4


Partnership Healthy Life Style Innovations (Philips) – HTSM/LSH/SIA 5



Privaat-publieke programmering PPP

Platforms Praktijkgericht onderzoek 6


Smart Urban Futures 6

Dynamics of Inequality across the Life Course (DIAL) 6

Transformations for Sustainability 7


Sociale Infrastructuur Agenda concrete acties voor 2016-2017 8


Sociale Infrastructuur Agenda (SIA) | 1

Inleiding

In het kader van het topsectorenbeleid is in 2011 ook de Sociale Infrastructuur Agenda gelanceerd. De over-

koepelende missie van de topsectoren heeft een grotere kans van slagen wanneer onderliggende maatschappelijke

uitdagingen effectief aangepakt worden. Die aanpak begint met kennis. Hoogwaardig wetenschappelijk onder-

zoek is nodig en dient gecombineerd te worden met aanwezige praktijkkennis.

Inter- en transdisciplinaire samenwerking van de sociale en geesteswetenschappen met andere disciplines is

essentieel voor inzicht in en kennis voor grote maatschappelijke vraagstukken waar sociale en natuurlijke systemen

interacteren zoals gezondheid, voedsel, water, energie, materialen, klimaat, transport, verstedelijking en veilig-

heid. De thema’s Transformaties en Veerkracht zullen daarom de komende jaren de leidraad zijn voor NWO, vanuit

de sociale en geesteswetenschappen. Deze focus biedt een goede basis om samen te werken met de bèta,

technische en levenswetenschappen. In de samenwerking kan antwoord worden gegeven op de vraag welke

transformaties nodig zijn om te komen tot veerkracht en evenwicht in de samenleving in relatie met economie,

techniek, klimaat en natuur.

In de periode 2012-2015 heeft NWO in het kader van de SIA programma’s ontwikkeld op het terrein van Human

Capital, Sociale Zekerheid, Smart Governance, Duurzame Business modellen, Maatschappelijk Verantwoord

Innoveren en Veiligheid. De komende twee jaar wordt verder invulling gegeven aan de programma’s zoals die ook

zijn beschreven in de KIA.

Voortbouwend op de in 2011-15 gelegde basis en met een focus op Transformaties en Veerkracht zal NWO ook in

2016-17 nieuwe thematische programma’s ontwikkelen op basis van de concepten Duurzaamheid, Governance,

Human Capital, Ondernemerschap, Cognitie & Gedrag, Ethiek en Collectief Geheugen. Deze programma’s zullen

zelfstandig maar vooral doorsnijdend van belang zijn voor Horizon 2020 en de Topsectoren. Hieronder wordt een

eerste lijst gepresenteerd.

Sommige programma’s van de KIA zijn nog in ontwikkeling en zullen in of na 2017 in uitvoering worden gebracht.

Het gaat bijvoorbeeld om de thema’s Smart Governance, Sociale Zekerheid, en programma’s in het Trans-Atlantisch

Platform op het terrein van Resilient and Innovative Societies, en Diversity, (In)equality and differences.


De bijdrage aan deze topsector is tot stand gekomen in overleg met het MaGW gebiedsbestuur dat tevens optreedt

als topteam voor de Sociale Infrastructuur Agenda. De ambitie van NWO voor het innovatiecontract 2016-2019 is in

lijn met de vorige propositie, gericht op het verder ontwikkelen en versterken van de kennisbasis voor de Sociale

Infrastructuur. Daarbij wordt samengewerkt met enkele vakdepartementen, waaronder het ministerie van Sociale

Zaken en Werkgelegenheid, het ministerie van Infrastructuur en Milieu en het ministerie van Binnenlandse Zaken

en Koninkrijksrelaties. Er wordt ingezet op onderzoeksprogramma’s die sectorale kennisverbinding mogelijk maken

en inter- en transdisciplinair onderzoek ondersteunen. De inzet van NWO is ook gericht op bredere

maatschappelijke uitdagingen.



Onderstaand is een overzicht van de activiteiten die in de gesprekken met participerende NWO-onderdelen ter

sprake zijn geweest als mogelijke onderdelen van de propositie 2016-2017.


21e eeuwse vaardigheden II

Binnen de roadmap Human Capital van de Sociale Infrastructuur Agenda en de Human Capital Agenda van de

Creatieve Industrie is er een gedeelde aandacht voor de cruciale rol van het onderwijs in het creëren van voldoende

en hoogwaardig menselijk kapitaal. Een belangrijk vraagstuk hierbij betreft het beter laten aansluiten van het

onderwijs op de arbeidsmarkt. In de propositie 2012-2013 heeft NWO een onderzoeksprogramma opgezet dat met

name gericht was op de arbeidsmarktcomponent van het vraagstuk en het optimaal inzetten van human capital in

bedrijven. In de propositie 2014-2015 is de focus gelegd op de onderwijskant van het vraagstuk. Dit heeft geleid tot

een programma dat zich specifiek richt op de 21e-eeuwse vaardigheden. Dit programma behelst vier thema’s die de

komende jaren zullen worden onderzocht.

Voor de propositie 2016/2017 wordt de focus op 21e-eeuwse vaardigheden gecontinueerd, maar nu in een samen-

werking met het Nationaal Regieorgaan voor Praktijkgericht Onderzoek (NRPO-SIA), het Nationaal Regieorgaan

Onderwijsonderzoek (NRO) en het Nationaal Initiatief Hersenen & Cognitie (NIHC).

Onder 21e-eeuwse vaardigheden wordt een serie vaardigheden verstaan. Ze zijn zeker niet ‘21e-eeuws’ in die zin,

dat het belang in vorige eeuwen niet erkend werd, maar ze zijn van belang om goed te functioneren in de maat-

schappij van vandaag. Het gaat hierbij om creativiteit, kritisch denken, probleemoplossende vaardigheden,

communiceren, samenwerken, digitale geletterdheid, metacognitieve vaardigheden (‘leren leren’) en burger-

schapscompetenties. Gezien het reeds lopende onderzoek op dit terrein wordt in deze propositie de nadruk gelegd

op creativiteit, probleemoplossende vaardigheden, communiceren, samenwerken en digitale geletterdheid. Deze

hogere-orde-vaardigheden zijn essentieel voor een succesvolle participatie op de arbeidsmarkt en worden steeds

belangrijker. Dit geldt inmiddels niet alleen voor hoger opgeleiden, maar over de volle breedte van de werkzame

bevolking. Digitale geletterdheid gaat verder dan het kunnen omgaan met nieuwe (communicatie-)technologieën.

Anders dan in vroegere tijden is het vinden en systematisch verwerken van informatie niet meer zozeer het

probleem, maar vooral het op waarde schatten van informatie, juist als die veelvuldig en met gemak toegankelijk

is.

Voor een nieuw onderzoeksprogramma in de propositie 2016-2017 zijn twee soorten uitwerkingen voorzien:

In de eerste plaats wordt in samenwerking met het NRPO-SIA de mogelijkheid geopend voor een aantal ‘KIEM”-

projecten met een omvang van € 30.000 (waarvan € 10.000 door de instelling en het werkveld zelf te financieren).

Hogescholen die een PABO-opleiding kennen of een opleiding tot tweedegraads docenten worden opgeroepen om

voorstellen in te dienen voor onderzoeksprojecten op het terrein van de verwerving door leerlingen van de hier-

boven genoemde 21e-eeuwse vaardigheden. Dit geeft deze opleidingen de gelegenheid om samen met scholen te

werken aan een toegespitst onderzoek dat de opmaat kan vormen voor een breder en dieper onderzoek in latere

jaren. Voor de KIEM-projecten op dit terrein is M€ 1 beschikbaar. De matching van de hogescholen en het werkveld

is M€ 0,5

In de tweede plaats is een vervolg voorzien van het onderzoeksprogramma voor 21e-eeuwse vaardigheden. Hierbij

wordt de aandacht gericht op trainingen voor in eerste instantie werkenden. Tijdens het werk zullen steeds vaker

trainingen worden aangeboden om te kunnen blijven functioneren in een snel veranderende samenleving. Deze

trainingen krijgen de vorm van ‘serious games’ en kennen de mogelijkheid van bio-feedback, zodat het mogelijk

wordt de neurocognitieve parameters van optimale leercondities (omgeving, concentratie, duur, vermoeidheid,

gevoelens, effect) in beeld te brengen en op grond daarvan de trainingen te optimaliseren. Op deze wijze kan

zowel bijgedragen worden aan inzichten over het leren ‘on the job’ en de voorbereidingen hiertoe tijdens het


reguliere onderwijs, maar ook aan het verwezenlijken van de agenda’s van de creatieve industrie op het terrein van

games en media & ICT. Ook kan een verbinding gelegd worden tussen breinonderzoek en leren.

Het budget voor het onderzoeksprogramma 21e-eeuwse vaardigheden in relatie tot werk (M€ 1,6) is opgenomen in

de propositie voor de Creatieve Industrie. Voor de KIEM-projecten op dit terrein is M€ 1 beschikbaar vanuit NRPO-

SIA. Voor het platform ‘21st Century Skills’ wordt door NRPO-SIA M€ 0,15 beschikbaar gesteld.


Duurzame Businessmodellen II (DBM II)

Hoofddoelstelling van het programma Duurzame Businessmodellen is zowel het verdiepen van wetenschappelijke

kennis over, als het maken en ontsluiten van nieuwe methoden voor de ontwikkeling en toepassing van duurzame

businessmodellen. Zodoende worden koplopers geholpen om interessante concepten en proposities uit te werken

en te realiseren, en de adoptie en succeskans van duurzame businessmodellen te vergroten. Het creëren van nieuwe

speelvelden maakt het onderzoek naar duurzame businessmodellen zowel interessant voor fundamenteel onder-

zoek als relevant voor directe toepassingen bij bedrijven. Net als bij de eerste call zal het ministerie van EZ opnieuw

gevraagd worden om een financiële bijdrage te leveren. Bedrijven die aangesloten zijn bij de Groene Zaak, worden,

net als bij DBM I, gevraagd matching te organiseren voor het onderzoeksprogramma. Medewerkers van Het Groene

Brein zullen dit organiseren. Het Groene Brein is een netwerk van prominente wetenschappers die de transitie naar

een nieuwe, duurzame economie willen versnellen.


Geestelijke Gezondheid

Een programma over Geweld tegen psychiatrische patiënten is in de propositie 2014/15 ontwikkeld om duidelijk-

heid te krijgen over de aard en het voorkómen van geweld tegen psychiatrische patiënten en om uiteindelijke te

onderzoeken wat hulpverleners daartegen kunnen doen. NWO Maatschappij- en Gedragswetenschappen werkt in

het programma samen met de Stichting tot Steun VCVGZ (Vereniging tot Christelijke Verzorging van Geestes- en

Zenuwziekten). Het volgende onderdeel van het onderzoeksprogramma gaat over het thema maatschappelijke

re-integratie van jongvolwassenen en adolescenten die lijden aan al in de kindertijd bestaande chronische

invaliderende psychische stoornissen, zoals ADHD en autisme. Door de stichting VCVGZ zijn middelen beschikbaar

gesteld voor het organiseren van deze call.

Budget stichting VCVGZ: 4,0 M€

Sustainable Urban Regions of the Future (SURF) – Groot

Het doel van het SURF-programma is kennisontwikkeling die zal bijdragen aan het oplossen van stedelijke vraag-

stukken. Centraal in het SURF-programma staat de identificatie van het onbenutte potentieel van steden en regio’s

om zo de werken leefkwaliteit van mensen en bedrijven in steden te verbeteren. De ambitie is om in het SURF-

programma een brede, duurzame kennisbasis te ontwikkelen die innovaties mogelijk maakt en die Nederland in

staat stelt om toekomstige vraagstukken op het terrein van stedelijk/regionale ontwikkeling het hoofd te bieden

door te komen tot handelingsperspectieven voor beleidsmakers en bestuurders. In SURF staan maatschappelijke

opgaven centraal op (de raakvlakken tussen) de volgende terreinen:

Ruimte, Wonen, Bereikbaarheid, Economie, Bestuur

SURF richt zich daarbij op onderzoek naar creatieve ideeën op de terreinen van op stedelijke (infra)structuren

toegepaste technologie en governance, waarbij het onderzoek zich richt op de effecten van die ideeën, plus

vitaliteit en veerkracht van stedelijke regio’s.

Om de maatschappelijke opgaven in SURF te adresseren is probleemgericht onderzoek (inter- en multidisciplinair)

noodzakelijk. Het bevorderen van kruisbestuiving tussen verschillende onderzoeksterreinen en het scheppen van

verbindingen tussen vraag en aanbod van kennis, is daarbij van essentieel belang. Onderzoekers, financierende


partijen en stedelijke/regionale stakeholders zullen gezamenlijk vraagarticulatie en onderzoeksprogrammering

vormgeven. Vanuit dit perspectief wordt samenwerking met hogescholen gestimuleerd. Er is ook samenwerking

met Platform31 en Ministeries van BZK en I&M.



SMART Culture – SMART Society – SMART cities

SMART Cities / Creative Cities is gericht op onderzoek naar en kritische reflectie op de stedelijke ontwikkeling.

Onder druk van digitalisering en economische en culturele transformaties vinden grote veranderingen plaats. Wat

betekent dit voor het stedelijk herontwerp en de stad van de toekomst, de ruimtelijke en sociaal maatschappelijke

veranderingen, de governance en de bijdrage van kunst, cultuur en creativiteit. Onderzoeksonderwerpen kunnen

zijn:

− Hoe ziet de stad van de toekomst er uit?

− Welke rol hebben kunst, cultuur en creativiteit in het proces van ‘stadmaken’?

− Wat betekenen de ontwikkelingen voor processen van in- en uitsluiting en de manier waarop burgers

economisch en sociaal interacteren?

− Wat betekenen de processen voor het ontstaan van nieuwe ruimtelijke patronen en processen van symbolische

betekenisgeving?

− Het (her)ontwerp van de publieke ruimte in de stad of stedelijk (her)ontwerp

− Welke rol hebben burgers, architecten, beleidsmakers en bestuurders in het (nieuwe) proces van stadmaken?

− Wat zijn de structuur en logica van hybride sturingsvormen? Welke kenmerken hebben ze? Welke sociale

mechanismen liggen eraan ten grondslag? In welke contexten gedijen ze?

Aansluiting: het voorgestelde programma sluit aan op de kennis- en innovatieagenda van de Creatieve Industrie

(CLICKNL) en de Roadmap SMART culture, SMART cities, VerDUS (Verbinden van Duurzame Steden) en meer

specifiek het bovengenoemde programma Smart Urban Regions of the Future en Agenda Stad. Daarnaast is ook de

thematiek van Smart Governance (onderdeel van de Sociale Infrastructuur Agenda) verbonden met dit programma.

Inhoudelijk sluit het thema aan bij de NWO-uitdaging ‘Veerkrachtige Samenleving’.






dat innovaties onnodig stranden. Bovendien worden door dit onderzoek complexe en kostenverhogende aan-

passingen achteraf voorkomen. Zo ontstaan kansen voor betere producten en diensten die beter aansluiten bij



De aanpak van Maatschappelijk verantwoord innoveren, een werkelijk geïntegreerde alfa-, bèta-, gamma-aanpak

van innovaties, wordt inmiddels alom gewaardeerd en is inmiddels op alle topsectoren betrokken. Naast de

specifieke inzet op de topsectoren zal in 2016-2017 een MVI-expertisecentrum worden ontwikkeld. Vanuit het

expertisecentrum worden de binnen het programma ontwikkelde kennis en opgebouwde community gebundeld

en verder uitgebouwd. Verder initieert dit centrum onderzoek naar urgente MVI-vraagstukken die voor alle

topsectoren relevant zijn.

De MVI-benadering past naadloos in, loopt eigenlijk zelfs vooruit op, de nieuwe strategische hoofdlijnen. Zoals MVI

een bijdrage aan de topsectoren levert, zo kan MVI ook in alle zes uitdagingen uit de NWO-strategie een rol spelen

en daarbinnen het instrument zijn voor de aanpak van maatschappelijk-ethische vraagstukken. Volstrekt evident is

dat in de uitdagingen Kwaliteit van leven, Big Data, Circulaire economie, Bouwstenen van leven, maar ook in

Veerkrachtige samenleving en Complexiteit zal sprake zijn van ethische en maatschappelijke aspecten. Voorts zal

bij STW – in aanvulling op haar voornemen om MVI te integreren in haar instrumenten – een studie plaatsvinden

die moet bijdragen aan de vormgeving en implementatie van ethische en maatschappelijke aspecten in onder-

zoeksbeoordeling en –begeleiding. Het MVI-programma sluit aan bij de Europese Societal Challenges, waarin

Responsible Research & Innovation leidend is. Aan de internationale verankering van het programma wordt

gewerkt binnen het programma Science with and for Society met de oprichting van een zog. Knowledge Sharing

Platform, een internationale variant van het beoogde MVI-expertisecentrum.


Partnership Healthy Life Style Innovations (Philips) – HTSM/LSH/SIA

Dit cross-sectorale Partnership met Philips Research zal worden gestart in vervolg op een eerdere uitstekende

samenwerking. Philips wil graag verkennen of andere partijen willen deelnemen. Gezocht zal worden naar partijen

met aanvullende waarde zoals zorgverzekeraars en high tech bedrijven (MKB) met aanvullende expertise en

afwezige concurrerende positie. Healthy Lifestyle Innovations sluit aan bij de NWO-uitdaging ‘Hoge kwaliteit van

leven’. De beoogde ontwikkeling van kennis en innovaties op gebied van e-Coaching sluiten goed aan bij gezond-

heidsvraagstukken rondom eigen verantwoordelijkheid, monitoring en gedragsbeïnvloeding om bijvoorbeeld

gezonde gedragskeuzes te verwerven, versterken en vooral: vasthouden. Definitieve toekenning van de middelen

voor dit Partnership behoeft nog goedkeuring STW-bestuur (najaar 2015).

Budget NWO: 1,5 M€, waarvan 0,75 via HTSM en 0,75 M€ via LSH












Privaat-publieke programmering PPP

Platforms Praktijkgericht onderzoek

In aansluiting op de eerder genoemde PPS samenwerking gericht op praktijk gericht onderzoek zal een Platform

Praktijkgericht Onderzoek worden ingesteld (PPP) ten behoeve van samenwerking tussen HBO-instellingen, NWO-

instituten en beroepspraktijk.



Smart Urban Futures

Dit onderzoeksprogramma stimuleert onderzoek naar de vitaliteit, leefbaarheid en bereikbaarheid van Europese

steden. Deze vierde call van JPI Urban Europe behelst drie onderwerpen: 1) Concepts and strategies for smart urban

transformation, growth and shrinkage, 2) New dynamics of public services, 3) Inclusive, vibrant and accessible urban

communities. Het doel van de call is om onderzoekers, bedrijfsleven en beleidsmakers samen te laten werken in

onderzoeksprojecten om te komen tot vernieuwende en impact-georiënteerde aanpakken.

JPI Urban Europe is een samenwerkingsverband van 17 Europese landen om bestaand onderzoek te bundelen en

nieuw onderzoek uit te zetten op het terrein van stedelijke vraagstukken. Het totale budget voor deze call van JPI

UE is M€ 20, met waarschijnlijk nog een extra bijdrage van M€5 door de Europese Commissie in de vorm van een

ERA-NET Cofund in Horizon2020 Challenge 6.


Dynamics of Inequality across the Life Course (DIAL)

Bestaande en toenemende ongelijkheden zijn grote uitdagingen voor Europese samenlevingen en economieën. De

groeiende kloof tussen rijk en arm, versterkt door de recente financiële en economische crises, zijn een zorg. De

oorzaken van ongelijkheden in moderne samenlevingen zijn complex en met elkaar verweven. Gedegen onderzoek

is nodig om zowel de ongelijkheden als de oorzaken ervan goed te kunnen begrijpen. Om deze reden werkt het

NORFACE Network (New Opportunities for Research Funding Agency Cooperation in Europe) aan een grootschalig

transnationaal onderzoeksprogramma met als thema de dynamieken van ongelijkheid gedurende de levensloop

(Dynamics of Inequality Across the Life-course: structures and processes).

Het programma richt zich op de transities en trajecten in vier fases in de levensloop:

− vroege levensinvloeden en uitkomsten

− transities van jongvolwassenen naar hoger onderwijs, beroepsonderwijs en economische activiteit

− ontwikkelingen in arbeid en gezin, en de groei van ongelijkheid

− arbeidsparticipatie in het latere leven en pensionering.

shutterstock.com


De call wordt georganiseerd in Europees verband door NORFACE. NORFACE partners (16 Europese funding

agencies) leveren naar verwachting een bijdrage aan deze call. Externe financiering komt van de Europese

Commissie, die een top up (van M€ 5) beschikbaar stelt ten opzichte van de totale inleg die door alle deelnemende

landen beschikbaar wordt gesteld. De verwachte totale begroting van de call wordt geschat op tenminste M€ 15,

waarvan M€ 1,5 door NWO.

Budget NWO: 1,50 M€.

Transformations for Sustainability

Duurzaamheid gaat over de kwaliteit van het leven nu en in de toekomst, over het ideale evenwicht tussen de

natuur, de mens en haar bestaansmiddelen. Een van de cruciale vraagstukken is: hoe gaan we de toenemende

schaarste aan water en energie wereldwijd oplossen? Met alleen technologische innovaties zullen we er niet in

slagen om de complexe mondiale klimaat en milieuproblematiek aan te pakken. Meer onderzoek is nodig om de

sociale transities die aan de basis van duurzaamheid liggen te ontrafelen. Om deze reden ontwikkelt het NORFACE

Netwerk in samenwerking met het International Social Science Council (ISSC), Future Earth en het Belmont Forum

een programma op ‘Transformations to Sustainability’. Het onderzoeksprogramma richt zich op de transitie naar

een samenleving die ecologisch, economisch en sociaal in balans is. In bijzonder de sociale aspecten van duur-

zaamheid zullen centraal staan.

De call wordt georganiseerd door NORFACE in samenwerking met het Belmont Forum, Future Earth en ISSC die

middelen hiervoor beschikbaar zullen stellen. Externe financiering komt van de Europese Commissie, die een topup

(M€ 3) beschikbaar stelt ten opzichte van de totale inleg die door alle deelnemende landen beschikbaar wordt

gesteld. De verwachte totale begroting van de call wordt geschat op tenminste M€ 9, waarvan M€ 1,5 door NWO.




Belangrijke instrumenten zijn bijvoorbeeld de vrije competitie van de verschillende NWO-gebieden, het Open






shutterstock.com


Sociale Infrastructuur Agenda concrete acties voor 2016-2017

Activiteit PPS Raakvlak met andere topsectoren

NWO inzet SIA (M€)



21e eeuwse vaardigheden II PPS 2 1,00

Duurzame Businessmodellen II (DBM II) PPS 3 1,00

SURF Groot PPS 2 7,5


Veerkrachtige Samenleving − SMART Culture - SMART Society – SMART cities

CI 2,4

Maatschappelijk Verantwoord Innoveren A&F;Chemie; CI; Energie;HTSM; Log; T&U; Wa; SIA

2,5 6,15

Hoge kwaliteit van Leven − Partnership Healthy Life Style Innovations (Philips)

HTSM;LSH 1,5

Platform 21e eeuwse vaardigheden II 0,15

PPP internationaal

Smart Urban Futures PPS 2 0,5

Dynamics of Inequality across the Life Course (DIAL) 1,5

Transformations for Sustainability 0,5

Totaal 14,65


dr. Renée van Kessel-Hagesteijn


drs. Marcus van Leeuwen

E: [email protected])

Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016 …...Inhoudsopgave Toelichting op de NWO-bijdrage...

Documents

Transcript of Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016 …...Inhoudsopgave Toelichting op de NWO-bijdrage...