++++ +

Update1 # 2013

+ ++

+

De lente is 20 maart officieel begonnen. Hoogste tijd voor een nieuwe Update. De inhoudelijke inbedding van het Kenniscentrum Sociale

Innovatie in het Research Centre van de School of Business is een feit. De ingezette onderzoekslijnen lopen door in de curricula van de

bedrijfseconomische opleidingen die onder de paraplu van de School vallen. Een van de onderzoeksactiviteiten die we graag met u delen is het

lectoraat Economie op Mensenmaat van lector en econoom Piet van Elswijk. De expertmeeting op donderdag 4 april is volledig gewijd aan

zijn remedie voor de financiële- en economische crisis. Deze Update sluit af met de vaste rubriek uit het werkveld. Een bewijs dat sociale innovatie en ondernemerschap krachtige bondgenoten zijn. Als School of Business

wensen we u, goede relatie, een energiek voorjaar vol sprankelende ideeën die tot uitvoering komen en de samenleving verrijken.

KenniscentrumSociale Innovatie

+ ++ +

++

+

Voorjaars Update

Update1 # 1013Update

1 # 2013

Update1 # 2013

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 20132

++++ +Voor in uw agenda Voor in uw agenda

Voor in uw agenda Voor in uw agenda Voor in uw agenda

Een uitweg uit de financiële crisis: Economie op Mensenmaat

UITNODIGING++

++++

Voor wie: Iedereen die zich betrokken voelt bij sociaaleconomische vraagstukken en die actief is op het snijvlak van onderwijs, werkveld, overheid, maatschappelijke organisaties. De Expertmeeting is geen college, maar een interactieve ontmoeting waarbij uw vragen en reacties het gesprek mede richting en inhoud geven.

Wanneer: Donderdag 4 april van 15.00 uur tot 17.30 uur.Waar: Stenden Hogeschool, Van Schaikweg 94, 7811 KL Emmen.Opgave: Graag uw komst van te voren melden via email: ksi@stenden.comKosten: Geen, we rekenen louter op uw betrokkenheid.

Lector Piet van Elswijk van het lectoraat Economie op Mensenmaat verbonden aan de School of Business werkt al vanaf de jaren tachtig aan een remedie tegen heersende economische

kwalen. Zijn voorstellen zijn veelvuldig getoetst door gezaghebbende economen en instituten. Zijn experimenten in de praktijk van alledag pakken buitengewoon goed uit met een positief

effect op de werkgelegenheid. Toch durft de gevestigde orde de verlammende absurditeiten in het huidige economische stelsel niet weg te nemen. De alternatieven die door hen worden aangedragen bieden slechts schijnoplossingen: tot de samenleving opnieuw in een crisis

belandt. In de Expertmeeting neemt Van Elswijk zijn gehoor niet alleen mee langs de valkuilen in het economisch stelsel, maar toont hij ook reële alternatieven. Tevens licht de lector toe op welke wijze de School of Business daarbij graag het werkveld wil betrekken. Studenten doen

praktijkonderzoek in het EconomieLab en assisteren bij de aanpak van de problemen van krimpregio’s, waarmee grote delen van Noord-Nederland te maken hebben.

InhoudsopgaveInhoudsopgave Inhoudsopgave

+++ ++

+

+

+++ ++

+

+

+++ ++

+

+

+++ ++

+

+

+

++++ ++

++++ ++

++++ ++

++

+ + +++++

+

Voor in uw agenda

++

++ ++++ ++

InhoudsopgaveInhoudsopgaveInhoudsopgave Inhoudsopgave

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 2013 3

Inhoudsopgave

+

++

++

Themacahier Economie op Mensenmaat door ir. Piet van Elswijk.

Enkele absurditeiten in het economisch stelsel

ContourenEconomie op Mensenmaat

Economie op Mensenmaat als alternatief voor Zuidoost Drenthe

Innovatie en creatieveoplossingen uit het EconomieLab

Reportage Werkveld I:Drs. Roelie Lubbers-Hilbrands

III

IIIIV

V

5

16

5

9

15

7

13

Oplossingen die de economischecrisis laten voortwoekeren

2EconomieLab en

lectoraat Economie op Mensenmaatpijlers onder Research Centre

4

+++ ++

+

+ Reportage Werkveld II:Tjibbe van der Veen

17

Uitnodiging Expertmeeting 4 april 2013: Economie op Mensenmaat door Ann Mannen, Head of School of Business Stenden Hogeschool.

++ ++

+++

+ +

Aan de competenties van de beroepsbeoefenaar van de 21ste eeuw worden hoge eisen gesteld door de voortschrijdende globalisering en informatisering. Dat maakt dat de studenten van nu zich inhoudelijk goed moeten voorbereiden op de aan hen gestelde uitdagingen. Daartoe heeft de School of Business een aparte onderzoekseenheid ingericht die voortborduurt op de resultaten van het Kenniscentrum Sociale Innovatie (KSI) om op een professionele wijze onderzoek te verrichten. Dit onderzoek in het Research Centre richt zich op bedrijfsspecifieke toepassingen en innovatie, waarbij het bedrijfsleven gebruik kan maken van de kennis en expertise die binnen de School of Business aanwezig is zodat zij hun bedrijfsvoering kunnen

+

verbeteren. Het mes snijdt aan twee kanten: het onderwijs haalt de praktijk binnen en de praktijk vernieuwt zich door de verrijking met nieuwe inzichten en mogelijkheden.

Het lectoraat Economie op Mensenmaat van lector Piet van Elswijk biedt middels een baanbrekend EconomieLab studenten en werkveld de gelegenheid innovatieve oplossingen te ontwikkelen. Het slimmer werken door de generatie 2.0 draagt bij aan de duurzame economische ontwikkeling van de regio en aan de kwaliteit en het plezier in het werken voor de betrokken werknemers. Het onderzoek richt zich op de vraag: Hoe kunnen economische processen op macro-, meso- en microgebied zo worden heroverwogen en heringericht dat binnen de markteconomie meer ruimte ontstaat voor het streven tot zelfverwerkelijking van de mens? In een heldere analyse schetst Van Elswijk tijdens de expertmeeting zijn visie op de huidige economie, prikt hij diverse drogredeneringen door en beziet hij heilige huisjes vanuit een ander ‘humaner’ perspectief. Hoe blijven en worden mens en organisaties vitaal in deze financiële crisis? Tevens licht de lector toe hoe het EconomieLab van de School of Business, waarin studenten en docenten werken aan

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 20134

concrete vragen uit het werkveld, organisaties en instellingen kan helpen bij het vinden van wegen die leiden tot innovatieve oplossingen.

Een van de projecten die nu het licht ziet is een nuttige bijdrage van gevestigde hogescholen in de aanpak van krimp. Met de inbreng van belangrijke vernieuwende elementen vanuit economisch perspectief onder het motto van ‘financiële ontschotting’ en ‘duurzame, regionale economie’ richt het initiatief zich op een concreet plan van aanpak voor Zuidoost Drenthe.

Deze thema-Update en de daarbij horende Expertmeeting beveel ik van harte bij u aan.Graag gaan wij volgende week donderdag 4 april met u over de inhoud in gesprek. Tot dan.

Ann MannenHead of School of Business Stenden Hogeschool.

++

+

EconomieLab en lectoraat Economie

op Mensenmaat pijlers onder Research Centre

+

+

++ ++ ++ +

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 2013 5

++++

SpoorboekjeEen Update volledig in het teken van de Economie op Mensenmaat. Een handzaam cahier als grondstof voor een verkwikkende verkenning van de huidige economische malaise en wegen om daar weer uit te geraken. In het eerste artikel komen enkele absurditeiten in het huidige economische stelsel aan bod. Vervolgens belicht lector ir. Piet van Elswijk de oplossingen die meestal de revue passeren en gaat hij kernachtig in op de redenen waarom die medicijnen de kwakkelende samenleving dit keer niet op de been zullen helpen. In deel drie ligt de focus op de Economie op Mensenmaat en enkele bereikte resultaten uit experimenten. Het thema mondt uit in een korte beschrijving van de mogelijkheden die het EconomieLab aanreikt voor innovatie en een economische kentering. Economie op mensenmaat, als wenkend perspectief..

Themacahier Economie op Mensenmaat

Als we van enige afstand naar ons economisch stelsel kijken dan valt op dat er nogal wat rare dilemma’s en onevenwichtigheden in ons stelsel zijn geslopen:

• Allereerst valt op dat we een de hoge accijns op arbeid hebben, terwijl wij willen dat zoveel mogelijk mensen aan het werk komen.

• De strakke budgetstructuur dwingt ons tot het nemen van de verkeerde maatregelen.

• Tot slot het feit dat wij het scheppen van nieuw geld overlaten aan geprivilegieerde, private ondernemingen.

Hoge accijns op arbeidDe regering is er van overtuigd dat wij ons uit de crisis moeten werken door meer werk te creëren. Tenminste dat wordt regelmatig verkondigd. Maar de maatregelen die men voorstelt laten daar bitter weinig van zien. Werkgeverslasten worden niet verlaagd en verder wordt er op allerlei overheidsuitgaven bezuinigd, hooguit het onderwijs krijgt wat extra aandacht. De meest in het oog springende absurditeit in ons economisch stelsel is dat het beleid sterk gericht is op het creëren van werk en dat wij gelijktijdig de hoge accijns op arbeid, in de vorm van sociale premies laten voortbestaan. Bovendien hebben wij het zo geregeld dat in tijden van neergaande economie de premies moeten stijgen zodat wij nog sneller onze concurrentiepositie zien verslechteren. Een accijns heeft mede tot doel om iets af te remmen. Denk aan de accijns op tabak, benzine en alcohol. Maar werk willen we juist stimuleren.

++++ + I

Enkele absurditeiten in het economisch stelsel

+++ +

++++++

++

+++ +

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 20136

++

Strakke budgetstructuurDe rijksoverheid legt gemeenten grote bezuinigingen op.

De begroting van de Muziekschool van de gemeente Oldambt is als volgt samengesteld:

• Inkomsten: lesgelden €350.000,-; subsidie gemeente €750.000,-; totaal €1.100.000,-

• Uitgaven: netto lonen €500.000,-; sociale lasten en inkomstenbelasting €400.000,- overige uitgaven €200.000,-

Stel dat de gemeente van mening is dat de subsidie voor de Muziekschool afgeschaft moet worden, dan bespaart de gemeente €750.000. Als de Muziekschool sluit, mist het rijk een afdracht aan sociale premies en inkomstenbelasting van ongeveer €400.000. Bovendien komen dan 15 fte te vervallen en aangezien de totale werkgelegenheid krimpt, kost dat evenzoveel uitkeringen van 70% van het nettoloon ofwel €350.000 per jaar. De besparing voor de maatschappij als geheel door de bezuinigingsmaatregel bedraagt dus precies €0. Bovendien ontvangen achthonderd leerlingen geen muziekles meer en daalt de koopkracht bij die gezinnen en dus ook de btw-inkomsten. Kortom een hele slechte zaak.

Hoe komt het dat dit toch gebeurt? Ter wille van de controleerbaarheid hebben accountants ons economische stelsel opgezadeld met een budgetstructuur die inefficiëntie in de hand werkt. Een integrale benadering van de totale kosten en baten wordt niet gemaakt.Zo ook het volgende: In de tijd dat ik ook docent was aan de Vrije Universiteit zei de decaan van de Economische Faculteit op een vergadering in oktober, dat er nog 10.000 gulden op het reisbudget stond. Dit moest op anders kregen wij volgend jaar minder. Ik reageerde dat dit toch tot verspilling leidt en of wij als economen niet iets beters konden verzinnen. Daarna bleef het erg stil.

Financiële crisisAlgemeen wordt aangenomen dat de economische crisis, waar wij nu midden in zitten, is begonnen met een financiële crisis. De

oorzaak van de financiële crisis moet naar mijn mening gezocht worden in de wijze waarop het geldstelsel is gereguleerd. In 1944 werd in het plaatsje Bretton Woods een verdrag gesloten tussen 44 landen om een stelsel van vaste wisselkoersen in te voeren. Alleen de Amerikaanse dollar kon tegen een vaste hoeveelheid goud worden ingewisseld. Hoewel indirect, werd toen feitelijk de gouden standaard door deze 44 landen weer ingevoerd. Burgers met geld uit één van deze 44 landen konden hun geld omwisselen in Amerikaanse dollars en deze vervolgens inwisselen voor goud. De Amerikaanse dollar werd zo de belangrijkste munt.Twee decennia heeft het systeem goed gefunctioneerd. De wereldeconomie groeide voorspoedig mede doordat de Amerikaanse overheid door het bijdrukken van dollars de geldhoeveelheid sterk opvoerde. Het vertrouwen van de wereld in het monetaire beleid van Amerika bleef hoog, omdat de Amerikaanse economie sterk bleef groeien.Eind zestiger jaren van de vorige eeuw temperde het vertrouwen in de Amerikaanse dollar van de landen die hun munt aan de dollar hadden gekoppeld. En in de zeventiger jaren begonnen diverse landen hun dollarvoorraad om te wisselen in goud en vervolgens hebben verschillende landen hun vaste koers ten opzichte van de dollar ongedaan gemaakt.Dit heeft tot gevolg gehad dat de Amerikaanse regering zich in 1973 genoodzaakt zag de gouden standaard los te laten. Hierdoor werd het verdrag van Bretton Woods opgeheven en de landen gingen over tot het hanteren van zwevende wisselkoersen.Sedert de 16e eeuw kennen we het girale geld. Hierbij vinden betalingen niet in munten of bankbiljetten plaats, maar via rekeningen bij banken. Het chartale geld wordt uitsluitend door de overheid geregeld. Het benutten van giraal geld maakt geldschepping door private banken mogelijk omdat in de praktijk nooit alle rekeninghouders tegelijkertijd hun geld bij de bank komen opeisen.Voor banken is het interessant om de kredietverlening te verruimen, dus geld te scheppen, omdat de inkomsten dan navenant hoger zijn. Rond 1900 bedroeg de gemiddelde leverage van de banken in de Verenigde Staten, Zwitserland en Groot Brittannië 15%. Dat

++++ ++

++++ ++ +

betekent dat men gemiddeld 7 keer de waarde van het eigen vermogen aan kredieten had verstrekt. Rond 2000 bedroeg de gemiddelde leverage 5% ofwel men had twintig keer de waarde van het eigen vermogen uitgeleend. Aan het begin van de financiële crisis bedroeg het percentage 3% ofwel er werd dertig keer de waarde van het eigen vermogen uitgeleend. Er waren zelfs uitschieters naar zestig keer het eigen vermogen zoals bij UBS en de Deutsche Bank.Ontegenzeggelijk heeft de verruiming van de kredietverlening voor een voortvarende economische groei gezorgd, maar gelijktijdig ook voor een sterke overwaardering van grond, onroerend goed en nieuwe ontwikkelingen. De afgelopen decennia zijn verschillende bubbels doorgeprikt. Zo’n bubbel betekent dat bedrijven, banken en overheden hun investeringen sterk moeten afwaarderen. Dit proces van afwaarderen zal nog vele jaren voortduren. De vraag is of we het scheppen van giraal geld wel aan private ondernemingen moeten overlaten.

In de afgelopen jaren hebben beleidsmakers en economen een divers palet van oplossingen voor de economische en financiële crisis aangedragen zonder dat de remedie voor de kwaal echt gevonden lijkt te zijn. Enkele van deze oplossingsrichtingen worden nader belicht. In hoeverre kunnen ze bijbijdragen om uit de economische crisis te geraken?De volgende invalshoeken worden belicht:

• De visie dat het uitsluitend een financiële crisis betreft en dat, na het oplossen daarvan, de reële economie weer zal gaan floreren.

• Veel economen hameren erop dat de crisis vooral een gevolg is van een gebrek aan vertrouwen bij consumenten. Overheden moeten dus alles doen om dat vertrouwen weer

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 2013 7

terug te winnen.

• Met name de Europese overheden benadrukken dat de oplossing gezocht moet worden in de richting van het verder ontwikkelen van de kenniseconomie. Bedrijven moeten meer gaan investeren in research en overheden moeten scholing gaan stimuleren.

• De Nederlandse overheid is van mening dat de prikkel om te gaan werken vergroot moet worden.

• Regelmatig wordt de Keynesiaanse benadering gepropageerd. Overheden moeten meer schulden maken om de werkgelegenheid en daarmee de koopkracht op peil te houden.

• Ook wordt de benadering van de Oostenrijkse econoom Schumpeter genoemd. Door de loonkosten te laten stijgen worden ondernemers innovatiever.

• Tot slot wordt ook de benadering gekoesterd die voortkomt uit de visie van Milton Friedman. Hij is onder andere van mening dat de overheidsbemoeienissen tot een minimum beperkt moeten worden. De markt moet zijn heilzame werk doen.

De slotconclusie aan de hand van deze ‘schijn’ oplossingen luidt dat een nieuwe weg nodig is.

>>

++++ + II

Oplossingen die de economische crisis

laten voortwoekeren

++ ++++

+++++

moet qua kenniseconomie aan de top staan. Natuurlijk is dat niet verkeerd, maar is het reëel? Kennis trekt zich niets aan van landsgrenzen. De vele duizenden buitenlandse studenten in Nederland blijven echt niet allemaal hier of in Europa werken. Een kenniseconomie is gebaseerd op de aanwezigheid van hoger opgeleide medewerkers. Maar de helft van de beroepsbevolking heeft geen hogere opleiding. Wat gaan die dan doen? Moeten we accepteren dat de helft van deze mensen nooit aan het werk zal komen? Denken we dat die mensen rustig thuis blijven zitten met een steeds lagere uitkering? Nee, dat betekent een toename van zwart werken, criminaliteit etc.

De prikkel om te gaan werken moet worden vergroot

Een veel gehoorde mening is dat de prikkel om te gaan werken veel te gering is. Het verschil tussen uitkering en loon moet worden vergroot door de uitkering te verlagen. Maar het is toch bekend dat de werkgever “werk geeft”. Hij heet niet voor niets zo. Als de uitkering wordt verlaagd zal een werkgever echt niet eerder besluiten om iemand in dienst te nemen. Zijn besluit om iemand in dienst te nemen hangt uitsluitend af van de afweging of de inkomsten door die nieuwe medewerker minstens zo hoog zijn dat de loonkosten kunnen worden betaald en het liefst nog ietsje meer. De overheid neemt maatregelen gericht op de verkeerde partij.

++

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 20138

>>

Het is een financiële crisis en geen economische crisis

Het beleid in Europa is bijna volledig gericht op het oplossen van de financiële crisis. Er worden gigantische bedragen gereserveerd voor het oplossen daarvan. Maar omdat de belastingbetalers uiteindelijk zullen moeten opdraaien voor al die miljarden kan het niet anders zijn dat hun koopkracht sterk vermindert. Dat betekent dat de Europese markt krimpt en dus ook de bedrijvigheid die daarop gericht is. We zien dat ook terug in de onrustbarende stijging van de werkloosheid in de EU. Stel dat, met nog vele miljarden, de rust terugkeert op de financiële markten en dat de zuidelijke landen ook acceptabele renten op de kapitaalmarkt kunnen krijgen. Dan zegt dat nog niets over de reële staat van hun economie op dat moment. Op basis van de eurokoers zullen zij heel moeilijk concurrerend kunnen produceren. Uiteindelijk zal de EU dan ook moeten besluiten de euro te devalueren. Misschien dat er dan weer wat licht gloort. Maar dan zijn we met elkaar wel een enorm stuk armer geworden.

Gebrek aan vertrouwenDoor een gebrek aan vertrouwen houden de burgers de hand op de knip. Ook bedrijven zijn minder bereid te investeren. Dat gebrek aan vertrouwen is overigens niet bepaald ongegrond. Er hangen de samenleving immers enorme bezuinigingen en belastingverhogingen boven het hoofd door de toegenomen staatsschuld en het begrotingstekort. Economie is niet uitsluitend emotie. Economie is zeer reëel in de zin van inkomsten en uitgaven. Met vertrouwen koop je niets bij de bakker of de slager. Ze zien u al aankomen. Schulden maken is er echt niet meer bij. Dat is inmiddels zelfs verheven tot overheidsbeleid. Het vertrouwen waartoe economen nu oproepen als remedie voor de kwaal is vergelijkbaar met het vertrouwen in de goede afloop van piramidespelen. En daarvan weten we dat die uiteindelijk altijd slecht aflopen.

De kenniseconomieIn het Lissabon akkoord is opgeroepen alle inspanningen te richten op de verdere ontwikkeling van de kenniseconomie. Europa

+

++++ + ++

Juist de prikkel om mensen in dienst te nemen moet worden vergroot.

KeynesKeynes ontwikkelde zijn theorie ten tijde van de grote recessie na de Eerste Wereldoorlog. In die tijd was er sprake van beperkte internationale handel en bovendien kende men vele maatregelen om import te beperken zowel wat betreft goederen en diensten alsook arbeid. Als een overheid dan ging investeren om de werkgelegenheid te doen toenemen, bleef die investering ook nagenoeg geheel in eigen land en had de maatregel wel degelijk effect. De wereld anno nu ziet er echter heel anders uit. De Wereld Handels Organisatie (WTO) heeft bewerkstelligd dat veel importbeperkingen voor zowel goederen, diensten als arbeid zijn gereduceerd of weggenomen. Dit heeft tot gevolg dat ook buitenlandse ondernemingen inschrijven op een overheidsinvestering. Met hun goedkope buitenlandse medewerkers zijn ze dan ook nog het goedkoopst. Dit heeft tot gevolg dat het grootste deel van de investering alsnog weglekt naar het buitenland. De mooie theorie van Keynes werkt gewoon niet meer.

SchumpeterDe Oostenrijkse econoom Schumpeter, tegenwoordig gretig aangehaald bij monde van Prof. Kleinknecht, stelt dat dure arbeid leidt tot een stimulans voor de innovatie. Bedrijven die qua innovatie achterblijven zullen verdwijnen. Daarvoor in de plaats komen bedrijven die veel innovatiever zijn. Dit noemen zij de “creatieve destructie”. Helaas werkt dat tegenwoordig op een andere manier. Bedrijven die zien dat arbeid hier te duur wordt gebruikt de creativiteit niet om een innovatiever proces te bedenken met minder arbeidskosten, maar verplaatsen het bedrijf naar een land met lagere arbeidskosten. Ook deze theorie moet dus als achterhaald beschouwd worden vanwege de vermindering van belemmeringen voor handel en arbeid.

Een minimale overheidMilton Friedman betoogt dat de vrije markt nog onvoldoende zijn werk kan doen. De overheid moet zich nog meer terugtrekken en de regelgeving nog meer minimaliseren.

Allerlei voorzieningen op het gebied van de sociale zekerheid moeten drastisch worden beperkt. Minimumloon moet worden afgeschaft en zo voort en zo verder. In de visie van het neoliberalisme van Friedman (helaas blijkt dit in de meeste economische theorieën ook zo te zijn) is de factor arbeid een zelfde soort productiemiddel als een grondstof of een machine. Als je de grondstof of de machine niet gebruikt kost dat veelal bijna niets.Maar voor arbeid geldt dat in de meeste ontwikkelde landen niet. Nederland heeft zelfs in zijn grondwet verankerd dat haar burgers recht hebben op onderdak, onderwijs, gezondheidszorg en een middel van bestaan, mits die burger al het mogelijke heeft gedaan om daar zelf in te voorzien. Er is geen recht op een basisuitkering, maar als men niet kan werken dan heeft men recht op bijstand.

Als arbeid in Nederland niet wordt gebruikt, kost dat toch bijna 1000 euro per maand. En dat vinden we nergens terug in de economische theorieën!

Kortom: al deze benaderingen helpen ons niet echt uit de problemen. We moeten iets anders bedenken. De bestaande theorieën hebben ons juist dieper in de nesten gewerkt. Einstein stelde al dat een theorie die tot een probleem leidt nooit de oplossing in zich kan hebben. We moeten dus buiten de bestaande en geijkte kaders gaan zoeken naar nieuwe wegen. Het is tijd om het te gaan hebben over de Economie op Mensenmaat als denkrichting en oplossing.

Met het constateren van tegenstrijdigheden in de economische structuur en de dilemma’s voor ethisch en maatschappelijk verantwoord gedrag zijn we er niet. Die tegenstrijdigheden vragen om verbetering. Allereerst is het nodig om de hoge arbeidsbelasting weg te halen. Toch moet er een goede sociale zekerheid in stand blijven.

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 2013 9

+++++

IIIContouren Economie op Mensenmaat

++ ++++

+++++++

++

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 201310

+++

+++

reductie op die productieheffing ter hoogte van een basisuitkering, bijvoorbeeld 1000 euro per voltijdmedewerker per jaar. Hiermee is de basis voor de sociale zekerheid verlegd van het loon naar de productie ofwel de welvaart. Daarom hebben we deze economie indertijd Prohef genoemd, een samentrekking van de term productieheffing. De stichting Prohef beijvert zich voor het verwerven van draagvlak voor het concept Prohef, het bevorderen van praktijkexperimenten en van wetenschappelijk onderzoek en de verdere ontwikkeling en vervolmaking van het Prohefmodel.

Wat belooft ProhefProhef voorziet in een heffing over de productie met een aftrek per werkende, waardoor de loonkosten substantieel lager worden. Prohef werkt als een soort arbeidsrendementsheffing: een werkgever betaalt pas mee aan de sociale zekerheid als hij iets met die arbeid verdient. De heffingsaftrek wordt verkregen omdat met de arbeidsplaats een uitkering wordt uitgespaard.Na twee praktijkexperimenten, in Rotterdam en Groningen, en een door de Tweede Kamer per motie afgedwongen macro-economisch laboratoriumexperiment, beginnen de voordelen van Prohef boven het huidige regime zich steeds nadrukkelijker af te tekenen. Effecten zijn:- sneller in dienst nemen van personeel, vanwege de lagere loonkosten- behoud van personeel in slechte tijden (verlies van omzet betekent lagere afdracht)- minder werkdruk- “wit werken” is aantrekkelijker dan “zwart werken”- meer ruimte voor scholing ‘on the job’- volledig individueel voordeel per bedrijf van eigen verzuimbeperking- stimulering van investeringen- hoger kapitaalrendement (benodigd werkkapitaal is lager voor een zelfde brutowinst)- geen generatieconflict omdat voor AOW niet gespaard hoeft te worden. Deze is direct gekoppeld aan de actuele welvaart.Prohef blijkt een financieringswijze te zijn die de economische ontwikkeling extra stimuleert.

ir. Piet van Elswijk

Professor Van Winden van de Universiteit van Amsterdam heeft in 2012 een artikel gepubliceerd in het gerenommeerde tijdschrift ‘European Economic Review’ getiteld: ‘Input versus output taxation in an experimental international economy’. Daarin toont hij aan dat het zeer aan te bevelen is om de belastingen op inputfactoren zoals arbeid te verleggen naar een belasting op de output. Hij baseert zich daarbij op een onderzoek, in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en werkgelegenheid uit 1999. Dat was overigens een onderzoek naar de macro-economische effecten van de Economie op Mensenmaat, toen nog onder de naam Prohef, een verkorting van de naam productieheffing. De Economie op Mensenmaat gaat uit van het principe dat het voorkeur verdient om niet de input te belasten, maar de output.Een tweede principe dat de Economie op Mensenmaat hanteert is dat het economisch aantrekkelijk moet zijn om maatschappelijk gewenst te handelen. Maatschappelijk verantwoord gedrag hoeft geen economisch nadeel te hebben.Op grond van deze principes is de Economie op Mensenmaat ontworpen. Concreet betekent dat: 1. De heffing op het loon wordt vervangen door een heffing op de productie, de toegevoegde waarde; 2. Omdat een werkgever werk geeft mag hij daarvoor worden beloond met een

+++ ++

Een Economie op MensenmaatStel dat we het principe: het moet economisch aantrekkelijk zijn om maatschappelijk gewenst te handelen” ook toepassen op de economische factoren grondstoffen, kapitaal en het milieu. Daardoor zal er een economie ontstaan waar de mens de maat is van de dingen. Voor de factor arbeid is dit hiervoor al aangegeven.Voor de factor grondstoffen en energie zou men in plaats van milieuheffingen op het gebruik van grondstoffen, energie of het aanleveren van afvalstoffen een reductie op een verhoogde BTW kunnen geven die afhankelijk is van het gebruik van bepaalde grondstoffen en energie. Over het algemeen zal dit betekenen dat naarmate men minder grondstoffen gebruikt voor een bepaalde productie men een hogere reductie ontvangt. Dit stimuleert de duurzaamheid.

De factor arbeidVoor de werkgever worden door de “Economie op Mensenmaat” de loonkosten sterk verminderd. De sociale lasten die onder de huidige systematiek een onderdeel vormen van de loonkosten vervallen. De sociale afdracht wordt immers gebaseerd op de productie. Door deze sterke daling van de loonkosten dalen ook de kosten voor research, scholing, kwaliteitscontroles, overleg etc. Kortom al die zaken die niet onmiddellijk productie betekenen maar wel voorwaardenscheppend zijn. Maar door die lagere loonkosten kan ook de werkdruk afnemen. Meer mensen aan het werk voor dezelfde omzet betekent een lagere sociale afdracht. De iets hogere loonkosten worden rijkelijk gecompenseerd door een lager verzuim en een hogere motivatie bij de medewerkers. Sociale innovatie ten voeten uit.

De factor grondstoffen, energie en het milieu

Door de halvering van de loonkosten wordt het voor ondernemingen interessant afgekeurde producten te repareren. Dit bespaart grondstoffen en energie. Dit geldt niet alleen voor de eindproducten, maar ook voor de machines. Machines zullen een gemiddeld langere levensduur krijgen. Ook dat scheelt grondstoffen en energie. Het opraken van gelimiteerde grondstoffen wordt

tegengegaan door een verhoogde BTW en toepassing van een korting naarmate men minder gebruikt van die grondstoffen. Al naar gelang de producent die grondstoffen zodanig gebruikt dat deze hergebruikt kunnen worden of het product zodanig ontwerpt dat de levensduur veel langer wordt zal ook een reductie op die verhoogde BTW worden toegepast. Zo wordt het gewenste gedrag beloond. Dit deel van de BTW dient door de samenleving ingezet te worden voor onderzoek en ontwikkeling van alternatieve grondstoffen die geen of minder limitering kennen. Het fundament onder een duurzame economie.

De factor kapitaalDoor de sociale afdracht te baseren op de pro-ductie daalt ook het ondernemersrisico ten gevolge van conjuncturele schommelingen. Immers bij een tegenvallende afzet zal ook de sociale afdracht dalen terwijl bij uitbreiding van de productie vanwege toegenomen vraag, de afdracht in verhouding niet toeneemt.Tot slot pakt de Economie op Mensenmaat ook gunstig uit voor het risicodragend kapitaal van de onderneming. Doordat de loonkosten lager zijn (= investering vooraf) en de sociale afdracht pas plaats vindt na realiseren van de afzet, is minder werkkapitaal nodig bij een zelfde winst; het rendement op het geïn-vesteerd kapitaal is dan groter.

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 2013 11

++ ++++

+++++

De Economie op Mensenmaat en de werknemer

De werknemer blijft hetzelfde loon ontvangen. Hij of zij zal ervaren dat de werkgever eerder bereid is tijd beschikbaar te stellen voor opleidingen en trainingen. Bovendien zal de oudere werknemer ervaren dat de te leveren prestatie wat minder zwaar gaat wegen. De neiging om eerder dan op 65-jarige leeftijd met pensioen te gaan zal afnemen. Een werkgever zal steeds de loonkosten afwegen tegen de prestatie. De sterk gedaalde loonkosten zijn dus ook in het voordeel van de oudere werknemer. Als de werkdruk en daarmee ook het ervaren van stress afneemt zal dat ook zijn invloed hebben om de mate van intolerantie in de maatschappij.

De Economie op Mensenmaat en de maatschappelijke voorzieningen

Allereerst zijn de loonkosten ook voor het onderwijs sterk gedaald. Dat betekent dat er weinig geld voor nodig is om de kwaliteit van het onderwijs sterk te verbeteren.Bij de financiering van scholen zou men uit kunnen gaan van het principe dat het economisch aantrekkelijk moet zijn om maatschappelijk gewenst te handelen. We willen dat de scholen een maximale toegevoegde waarde leveren. Maar wat is de toegevoegde waarde van een school. Je zou dat als volgt kunnen definiëren. De toegevoegde waarde is het verschil tussen de input en de output. Als een school een strenge

++

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 201312

>>

Een Economie op Mensenmaat en de sociale verzekeringen

Bij toename van de werkloosheid en of arbeidsongeschiktheid lopen onder het huidige stelsel de inkomsten uit loonheffingen sterk terug, terwijl de uitgaven voor de uitkeringen toenemen. Dit werkt sterk inactiverend en belemmert het streven naar “werk boven uitkering”. Andersom, in tijden van arbeidskrapte nemen de inkomsten toe terwijl de uitgaven afnemen. Economische schommelingen vertalen zich dus in versterkte mate in schommelingen in het budget van de sociale kas, de UWV.Onder de Economie op Mensenmaat wordt de heffing voor de sociale zekerheid verlaagd met een heffingsaftrek per werkende òf ze betaalt een uitkering. Dit houdt in dat de financiën voor de UWV zelfs bij een nulgroei in evenwicht blijven.

De inkomsten voor de sociale zekerheid zijn onder de Economie op Mensenmaat niet meer afhankelijk van het aantal werkenden, maar van de totale productie. Dit is van grote betekenis. Immers, tijdens de grote crisis in de tachtiger jaren met hoge werkloosheid moest de overheid door teruglopende inkomsten en de hoge uitkeringskosten, zelf ook nog vele werkenden ontslaan. Terwijl de totale productie in ons land in geen van die jaren noemenswaardig is gedaald. Onder de Economie op Mensenmaat zou er geen noodzaak zijn geweest voor omvangrijke ontslagen in de overheidssector (met verschraling van dienstverlening in onderwijs, gezondheidszorg, kunst- en cultuursector en veiligheid tot gevolg).Onderzoek wijst uit dat de overheid er enorm op vooruit gaat. Extra inzet van arbeid betekent meer productie en hogere overheidsinkomsten.

+

++++ + ++

ingangselectie hanteert en men levert een gemiddelde output dan is de toegevoegde waarde veel lager dan van de school die veel leerlingen met achterstanden aanneemt en ook een gemiddelde output levert. Die laatste school zou dus een veel hoger budget moeten ontvangen.

In de gezondheidszorg zijn er maatschappelijk gezien twee belangen die tegenover elkaar staan. Enerzijds de behoefte aan adequate zorg voor iedereen en anderzijds de betaalbaarheid. De revenuen van de gezondheidszorg vertalen zich in gezonde mensen die in staat zijn hun bijdrage aan de maatschappij te leveren. Ook voor de gezondheidszorg zou de financieringsbasis de welvaart moeten zijn. De financiering van de gezondheidszorg wordt dus wel geheel anders dan het huidige stelsel van ziektekostenverzekeringen met premies die op het loon drukken.Uiteraard geldt ook voor de gezondheidszorg dat de kosten drastisch dalen door de Economie op Mensenmaat.

Voor het zoeken naar onorthodoxe oplossingen voor economisch getinte problemen en het aangaan van een relatie met het werkveld heeft de School of Business een Economisch Laboratorium opgezet. Het EconomieLab streeft twee doelen na:1. Studenten leren wat de effecten zijn voor economische regelingen en afspraken in bedrijven en bij overheden. Zo zien zij hoe de theorie in de praktijk werkt (of juist niet werkt). Daarnaast wordt hierdoor hun creativiteit geprikkeld om andere oplossingen te bedenken.2. Bedrijven, overheden en non-profit organisaties kunnen economisch getinte problemen die zij ervaren en waarvoor zij zo mogelijk een oplossingsrichting hebben ontwikkeld, laten testen in het EconomieLab. Zij krijgen daardoor inzicht in de werkelijk te

verwachten effecten en zo nodig advies om de ontwikkelde maatregel zodanig bij te stellen dat deze wel het beoogde effect heeft.De werkwijze in het EconomieLab is als volgt:Er is een simulatiespel ontwikkeld waarin bedrijven iets produceren. Het spel is getest binnen de huidige economische structuur met een arbeidsmarkt, overheid die belastingen int zoals btw, inkomstenbelasting en sociale lasten, banken die geld verstrekken, grondstoffenleveranciers en een consumentenmarkt. De eerste resultaten van een simulatie waaraan studenten en docenten meewerkten zijn veelbelovend. De betrokkenen geven aan dat zij dankzij de spelsituatie de praktijk beter doorzien. Binnen dit model van de huidige economische werkelijkheid kunnen we allerlei regels en afspraken veranderen, nieuwe bedenken en dan nagaan wat de effecten zijn op de economische activiteiten. Zo kan bijvoorbeeld een gemeente laten testen of loonkostensubsidie leidt tot het aannemen van mensen uit de bijstand. Maar vooral kan men nagaan hoe die regeling er dan moet uitzien. De provincie kan een test laten uitvoeren hoe men het contract met openbaar vervoerders wil inrichten zodat een optimaal netwerk van lijnen gaat ontstaan en hoe zij daar het bijzondere vervoer bij kunnen betrekken. Op 18 april verzorgt LE-Network in samenwerking met de stichting Prohef een simulatiespel met studenten van de School of Business in Emmen. Doelstelling van de simulatie is het aantonen van 10 procent economische groei in een economie waarin heffing op arbeid wordt afgeschaft en de BTW wat wordt verhoogd.

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 2013 13

++++ + IV

Innovatie en creatieve oplossingen uit het

EconomieLab

++ ++++

+++++++

++

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 201314

++++

+

status met eventueel extra faciliteiten (die nodig zijn voor financiële ontschotting).

Voorbeelden financiële ontschotting:

- WWB-gelden (uitkeringsdeel) kunnen aanwenden om werk te scheppen terwijl uitkeringen worden uitgespaard.- Uitgespaarde (AWBZ) zorgkosten inzetten voor preventie- Zorgverzekeraars die meebetalen aan preventie (denk aan collectieve verzekering van de gemeente voor bijstandsontvangers en verminderen van zorgvraag als mensen weer aan het werk komen)- Corporatie die garant staat voor financiering energie opwekking in gemengde projecten van sociale woningbouw en particulier bezit- WMO gelden als wijkbudget voor bewonersinitiatieven- Gratis gebruik gemeentegrond met toekenning van (deel van) uitgespaard onderhoudsbudget- Wijkgerichte vrijstelling van aanbestedingsregels- WOZ waardestijgingen naar wijk laten terugvloeien

Op het door de stichting Prohef ontwikkelde fiscaal regime voor ‘Economie op Mensenmaat’ is inmiddels een duurzaamheidsvariant gemaakt ProECOhef. Aanvullend element is dat duurzame inkoop en productie evenals personeel een aftrek oplevert t.o.v. de generieke heffing over toegevoegde waarde. Het streven is om deze variant op enkele deelprojecten in de aanpak van krimp toe te passen. Ook de betrokken hogescholen kunnen een bijdrage leveren aan het krimpbeleid zoals het inbrengen van (vak)inhoudelijke kennis, meer nadruk op de uitstroom van studenten naar de regio door het stimuleren van ondernemerschap en op de lange termijn reallocatie van middelen en gebouwen door een multifunctioneel gebruik mogelijk te maken. In het algemeen wordt de aanwezigheid van hogeropgeleiden steeds meer als bepalend gezien voor de aantrekkelijkheid van een gebied voor vestiging van bedrijven.

Krimpregio’sStenden Hogeschool en de Hogeschool Zuyd werken aan de opzet van een aanpak van de krimpproblematiek. Een aanpak die na de opzet van het project ook de potentie in zich heeft om zonder externe subsidiëring kan blijven voortbestaan. De kern van deze aanpak is gebaseerd op het wegnemen van de vele schotten tussen allerlei budgetten. Doel is het opzetten van een meerjarig project met tijdelijke externe financiering. Gedurende het project worden innovatieve werkwijzen ontwikkeld, samen met bestaande actoren in de regio zoals lokale overheden, wooncorporaties, zorginstellingen, scholen, buurt- en bewonersorganisaties etc. Deze innovatieve werkwijzen kunnen na de projectperiode en met continuering van de ontschotting met reguliere middelen worden voortgezet. Externe financiering voor het project wordt gezocht op landelijk en Europees niveau. De in de met krimp geconfronteerde regio’s krijgen hulp van de aldaar gevestigde hogescholen die op deze wijze een eigen bijdrage leveren aan de aanpak van krimp. Het project is innovatief en experimenteel en beoogt concrete resultaten te boeken die de bevolking ten goede komen. De primaire focus ligt op de krimpregio’s Zuidoost Drenthe en Parkstad Limburg. Het lectoraat ‘Economie op Mensenmaat’ van de School of Business van Stenden Hogeschool fungeert als trekker in Noord-Nederland. Belangrijke voorwaarden om deze invalshoek te laten slagen zijn: of het lukt lokale actoren zoals dorpsbelangen en buurt- of wijkverenigingen bij het idee te betrekken, de ruimte die er is voor creatieve oplossingen en het verkrijgen van een experimentele

+++ ++

De in het oosten van Drenthe gelegen gemeenten Aa en Hunze, Borger-Odoorn, Emmen en Coevorden zijn in het nationaal actieplan bevolkingsdaling aangewezen als anticipeerregio. Dat wil zeggen dat er nog tijd is om in te spelen op de gevolgen van de aanstaande bevolkingsdaling. In de afgelopen jaren was er nog sprake van lichte groei, maar het omslagpunt naar bevolkingsdaling (2013) is bereikt. En na 2020 zal ook het aantal huishoudens en dus de behoefte naar nieuwe woningen afnemen.De provincie maakt zich sterk voor een regionaal krimpfonds en bepleit ruimte om te experimenteren. De provincie heeft de demografische effecten voor de thema’s wonen, leefbaarheid, bereikbaarheid en arbeid laten onderzoeken. Dat heeft geleid tot een kernenkansenkaart, waarop per kern de huidige situatie en de verwachting in 2020 is weergegeven. Die kernenkansenkaart vormt een eerste aanzet om te komen tot een adequate strategie om de gevolgen van de bevolkingsdaling op te vangen. Daarvoor is het noodzakelijk dat alle partijen zich blijven inspannen om de aantrekkelijkheid van de woon- en leefomgeving te verbeteren. In Emmen wordt alleen al in het openbaar onderwijs een afname van leerlingen in 2014 voorzien van 438.

De gemeenten Emmen en Coevorden mikken vooral op het aantrekken van bedrijvigheid. Ze werken aan het opzetten van een vervoersknooppunt in het achterland van de zeehavens Rotterdam, Amsterdam en Bremen en Hamburg als ‘Dryport’ (zie www.dryportemmencoevorden.nl). Daar moet gelijktijdig zoveel mogelijk toegevoegde waarde worden gecreëerd. Het aanleggen van nieuwe bedrijventerreinen en het aantrekkelijk maken van bestaande is een belangrijke invalshoek. De publiek-private projectorganisatie BADEC geldt als trekker van Dryport. De aanwezigheid van de opleiding Logistiek en Economie van de

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 2013 15

School of Business van Stenden Hogeschool wordt als een belangrijke steun gezien voor deze ontwikkeling.

Op het gebied van duurzaamheid is het initiatief te komen tot een grootschalig windmolenpark in de voormalige veenkoloniën van belang. Veel bewoners verzetten zich tegen de veronderstelde horizonvervuiling en andere negatieve aspecten.Ook andere opleidingen van Stenden Hogeschool zoals de bedrijfseconomische opleidingen of de opleiding Tourism Management of Leisure Management kunnen bijdragen leveren aan initiatieven die de negatieve gevolgen van krimp opvangen. In samenwerking met wooncorporaties en lokale banken is een model denkbaar waarbij door financiële ontschotting de stagnerende lokale huizenmarkt weer een push krijgt. Hieraan kunnen de opleidingen verbonden aan de School of Business een goede bijdrage leveren door onderzoek en simulaties uit te voeren. De vrije tijd- en toerismeopleidingen kunnen een haalbaarheidsstudie verrichten naar de mogelijkheden om het regionale cultuuraanbod steviger op de kaart te zetten. Een dergelijke studie levert de bouwstenen voor een cultureel vestigingsklimaat.

Een derde oplossingsrichting is mogelijk gelegen in het ombuigen van de discussie over nut en noodzaak van duurzame energie door een model te ontwikkelen voor het zelf opwekken van energie. Is er een aantrekkelijke leaseconstructie te ontwikkelen voor bewoners/gebruikers? De investering die gemoeid is met de bouw van een grootschalig windmolenpark kan op die manier nuttiger worden aangewend voor het zelfde einddoel.

+++++ +

VEconomie op Mensenmaat

als alternatief voor Zuidoost Drenthe

++ +++

+++

+ ++

Onontkoombaar. Drs. Roelie Lubbers-Hilbrands, partner van BDO Audit & Assurance BV in Emmen, reageert bondig op de vraag of het bedrijfsleven moet anticiperen op nieuwe tijden. ‘Het is absolute noodzaak dat we anders gaan kijken naar het huidige economische stelsel. Dat vraagt ook van werkgevers en werknemers een enorme omslag in denken.’ Om die reden juicht het lid van de Raad van Advies van de opleiding Bedrijfseconomie van Stenden Hogeschool het toe dat het hoger onderwijs het werkveld de hand reikt. ‘Er is nog heel veel zendingswerk te doen. Er zijn nog ondernemers die in het jaar 2006 of 2007 leven.’

Ondernemers die de vernieuwingsboot missen, zullen volgens accountant en bedrijfsadviseur Lubbers-Hilbrands uiteindelijk kopje onder gaan. ‘Als je niet met de tijd meegaat, red je het niet.’ BDO is een internationaal opererend bedrijf waar accountants, belastingadviseurs en consultants vanuit meer dan 1100 vestigingen wereldwijd in ruim 130 landen actief zijn. Bij BDO Internationaal werken 49.000 medewerkers waarvan zo’n tweeduizend verspreid over 29 vestigingen in Nederland. Het werkgebied van de vennootschap in Emmen reikt van Oost-Groningen tot Meppel en Coevorden. De accountancy, audit en assurantieadvies richt zich op internationaal opererende ondernemingen en mkb-bedrijven die vooral regionaal actief zijn.‘Het is geen makkelijke tijd voor bedrijven’, constateert Lubbers-Hilbrands. Het is vooral zaak om een andere kijk op de wereld en het zakendoen te ontwikkelen. ‘Het gaat niet alleen meer om groei door geld, maar ook om de vraag of je een bijdrage levert aan de wereld. In het werken aan duurzaamheid liggen ook kansen. Als je die oppakt kom je sterker uit de crisis.’ Tegelijk beseft ze heel goed dat een dergelijke manier van ondernemen wel rendement op moet leveren, want anders valt een bedrijf alsnog om. Als accountantskantoor

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 201316

+

Drs. Roelie Lubbers-Hilbrands

moet BDO er vooral voor zorgen dat de ondernemers hun dossiers op orde hebben, daarnaast besteden de accountants veel tijd aan het ‘sparren’ met ondernemers over noodzakelijke veranderingen in het bedrijfsproces en de financiële- en administratieve handelingen. ‘Het is niet alleen de crisis waar ondernemers het hoofd aan moeten bieden, maar ook de snel voortschrijdende digitalisering.Automatiseringssystemen kunnen veel meer op administratief gebied. Administrateurs op meao niveau zijn straks niet zoveel nodig en ook hoofden van administraties raken op den duur hun baan kwijt of zullen het heel anders moeten invullen.’

Dynamische werkomgevingBinnen bedrijven komt ze daarom nogal eens administrateurs en controllers tegen die zich onmisbaar willen maken en hun financiële- en administratieve eilandjes tot het uiterste verdedigen. ‘Ze zijn bang. Toch moeten ondernemers door.’ Dat betekent volgens haar dat studenten die nu een opleiding Bedrijfseconomie volgen zich er op moeten voorbereiden dat zij in een hele dynamische omgeving aan het werk gaan. ‘Het is echt niet meer zo dat je van je achttiende tot je tweeëntwintigste studeert en dan klaar bent. Het leren houdt niet meer op.’De competenties die van afgestudeerde bedrijfseconomen worden verwacht door het bedrijfsleven veranderen ook. De bedrijfseconoom zal veel meer naar buiten gericht moeten zijn, veranderingsgericht en meer op processen moeten sturen dan op administratieve handelingen. ‘De systemen

++ + ++ +

Verhalen uit de praktijk:enkele reflecties uit het werkveld

Reportage Werkveld I:Drs. Roelie Lubbers-Hilbrands:

‘Er komen grote veranderingen op bedrijfsleven af’

doen de details, wat ondernemers nodig hebben zijn financiële medewerkers die strategisch kunnen denken en daarin kunnen adviseren en meesturen. We zitten echt aan de vooravond van grote veranderingen.’ Van docenten van de economische opleidingen verwacht ze dan ook dat die veel meer met een been in het werkveld blijven staan. ‘Ze moeten feeling met de veranderingen houden bijvoorbeeld door stages te lopen.’De School of Business en de opleiding Bedrijfseconomie van Stenden Hogeschool pogen volgens het lid van de Raad van Advies heel bewust bruggen te slaan naar het bedrijfsleven.

Belangrijke rol voor ExpertmeetingsDe Expertmeetings die enkele keren per jaar worden georganiseerd spelen daarin een belangrijke rol, maar ook het onderzoek dat vanuit het Research Centre en het EconomieLab van lector Piet van Elswijk wordt opgepakt levert belangrijke input voor het bedrijfsleven. ‘De School of Business stelt zich daarin open op en betrekt studenten op een goede manier bij de vragen die in het werkveld leven. Het is ook aan het bedrijfsleven de weg naar de onderzoeksfaciliteiten van de economische opleidingen in Emmen te vinden. Dat hoeft zeker niet van een kant te komen.’ De inspanningen vanuit het lectoraat Economie op Mensenmaat van Van Elswijk om in krimpregio’s met onderzoeksprojecten aan de slag te gaan die een uitweg uit de

++

++ + +

+

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 2013 17

++ ++++

sociaaleconomische malaise bieden, juicht Lubbers-Hilbrands toe. ‘We kunnen niet om krimp heen. Daar zullen we ons op moeten inrichten. Tegelijkertijd moeten we er ook niet heel spastisch over doen. Er zijn ook veel bedrijven actief in de regio die buiten de regio opereren. Het is niet goed je teveel naar binnen te richten. De wereld is immers al een stuk kleiner geworden door internet.’ Ontschotting is belangrijker dan nieuwe barrières opwerpen.

Tjibbe van der Veen

De economische malaise is niet aan Tjibbe van der Veen voorbijgegaan. Toch is de moed de directeur van de Hypotheekshop in Drachten en zelfstandig financieel adviseur niet in de schoenen gezakt. Hij zit niet bij de pakken neer, de crisis maakt hem strijdbaar. Volgens het lid van de Raad van Advies van Bedrijfseconomie ligt er schone taak voor het Research Centre van de School of Business en het lectoraat Economie op Mensenmaat van lector Piet van Elswijk. ‘De huidige economische modellen slaan de plank behoorlijk mis. We moeten van meer, meer, meer naar minder, minder, minder. Dat hoeft helemaal niet negatief te zijn. Uiteindelijk keert de wal het schip vanzelf. Dan komen we in een menselijke maat terecht.’

Van der Veen realiseert zich al langer dat het gangbare economisch denken in groeimodellen, schaalvergroting en anonimisering een heilloze weg is. Het

+

++++ ++Reportage Werkveld II:

Tjibbe van der Veen: ‘We moeten terug naar een

menselijke maat, ook in de financiële sector’

+++

+ ++

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 201318

+

anders hun ‘exposure’ in de agrarische sector te groot wordt.’ Als derde punt in zijn betoog vroeg Van Elswijk zich af waarom het niet lukt het economisch systeem zo te ontwerpen dat het economisch aantrekkelijk wordt om maatschappelijk gewenst te handelen. De financieel adviseur: ‘Dat sprak me buitengewoon aan. Het ontbreekt aan een goed ontwerp, het systeem kraakt in zijn voegen. We zullen echt met elkaar terugmoeten naar een menselijke maat.’ Een voorbeeld van zo’n systeemfout: de realisatie van een kostbaar windpark op zee boven Vlieland. In de praktijk zal de duurbetaalde investeringen in windmolens niet optimaal worden gebruikt. De molens worden uit de wind gedraaid op het moment dat prijsvorming en marktwerking in het huidige economische systeem er voor zorgen dat er boetes staan op teveel geproduceerde elektriciteit. ‘Dat valt toch niet te verklaren.’

‘Op hartniveau contact maken’Voor grootbanken is het onafwendbaar dat ze het mes moeten zetten in hun werknemersbestand. Rabobank heeft onlangs aangekondigd zesduizend mensen te zullen ontslaan. ‘Ik vraag me dan af waarom ze niet heel hun onderste laag buiten de deur zetten.’ Dat lijkt onwenselijk, maar volgens Van der Veen schept het niet alleen duidelijkheid maar ook onvermoede kansen. ‘Als de bank al die mensen een zak geld meegeeft en die gaan vervolgens als zelfstandige vanaf een zolderkamer of vanuit een garage voor bankier spelen dan maak je de dienstverlening weer veel menselijker. Die mensen zitten wel stevig in de samenleving, ze hebben een gezicht en maken op hartniveau contact, vanuit een emotie.’Grootbanken zouden deze kleine zelfstandig die als vooruitgeschoven post van de financiële sector midden in de samenleving staan aan zich kunnen binden in een soort licentiehouderschap. ‘Je bent dan eigenlijk de bank opnieuw aan het uitvinden.’ Dat zal nodig zijn want nu al werken grootbanken bewust met inleenpersoneel van elders die zo min mogelijk binding hebben met de streek waar ze operationeel zijn. ‘Dan kunnen ze makkelijker zeggen: sorry, we doen geen boeren meer of sorry we doen geen bouw meer. Die komen die klant die ze de deur hebben gewezen

kwartje viel volledig tijdens een minicollege dat Piet van Elswijk verzorgde voor de leden van de Raad van Advies. De lector schetste in zijn referaat in drie stappen waarom het niet lukt werkelijk grip te krijgen op de hypotheekcrisis die omsloeg in een financiële crisis en inmiddels resulteert in een sociaaleconomische neerwaartse spiraal. Het lukt terugkijkend in de geschiedenis goed te verklaren waarom een crisis is ontstaan. Dat is de eerste stap. Vervolgens proberen we aan de hand van modellen in de toekomst te kijken. Dat blijkt een stuk lastiger. ‘De grote roergangers zoals het Centraal Plan Bureau en de Nederlandse Bank maken gebruik van economische modellen die doen alsof ze vooruit kunnen denken. Maar in de fictieve puntenwolk waarvan gebruik wordt gemaakt bestaande uit 85.000 voorbeeldgezinnen blijkt dat bij alle maatregelen er links of rechts zo’n 10.000 uit vallen. We denken dus aan het stuur te zitten, terwijl dat bij lange na de werkelijkheid niet is. Daardoor slaan al die toekomstvoorspellingen de plank behoorlijk mis.’ Een helder filmpje over dit onderwerp staat op:http://www.mejudice.nl/video/detail/dirk-bezemer

-over-macroeconomische-modellen

Een tweede fenomeen dat zich voordoet is dat de financiële sector volledig ‘uit de klauwen’ is gelopen, aldus Van der Veen. ‘De menselijke maat is uit het oog verloren. Boeren hebben onlangs van de Deutsche Bank – die de agrarische portefeuille van ABN Amro had overgenomen – te horen gekregen dat de bank geen lening meer afsluit met bedrijven die met hun omzet onder het miljoen zaten.’ Hij voorziet dat boeren dan massaal hun heil gaan zoeken bij de voormalige boerenleenbank, inmiddels uitgegroeid tot Rabobank. ‘Die zullen daarna wellicht ook zeggen, we doen geen boeren meer omdat

vervolgens in de gemeenschap niet meer tegen. Dat is wel zo makkelijk. In de financiële sector staat de klant absoluut niet meer centraal.’Dat staat haaks op de wijze waarop Van der Veen vindt dat de financiële dienstverlening dient te functioneren. ‘Het gaat er om dat je mensen recht in de ogen kijkt. Bij veel organisaties zit er een dikke speklaag van mensen die zich alleen maar bezig houden met het controleren van de regeltjes. Die zouden we er uit moeten gooien. Leg de controle bij de mensen zelf, volgens mij zou het defaultpercentage dan ook nog wel eens lager kunnen komen te liggen. De grootbanken lopen momenteel volledig vast in de wet- en regelgeving. In plaats van ‘in control’ zijn, moeten we los durven laten. In tijden van krimp zijn mensen eerder geneigd terug te vallen op de kleine kring.’ Van de toekomstige afgestudeerde bedrijfseconomen verlangt de nieuwe tijd een andere inslag. ‘Er is meer behoefte aan zacht en minder aan hard. Minder cijfers en meer mens. Het wordt belangrijker om samen met de ondernemer de cijfers te interpreteren en die te toetsen aan de wensen en doelstellingen van de ondernemer en zijn of haar onderneming. Groei is dan geen doel op zich, maar een gevolg van bewust gemaakte keuzes. Op dit moment wordt er nog teveel achteraf op cijfers gestuurd. De bedrijfseconoom moet veel korter op de feitelijke bedrijfssituatie staan, dat kan ook dankzij de ontwikkeling van moderne systemen zoals online boekhouding.’

++

++ + +

+

Kenniscentrum Sociale Innovatie 1 # 2013 19

++ ++++

juist een rol ligt als hij dienstbaar is aan de samenleving. Het gaat er niet om zo snel mogelijk de apenrots te beklimmen in een hoge managementfunctie. Je kunt ook als zelfstandig financieel adviseur van onderop een goed inkomen opbouwen.’ Als professional heeft Van der Veen een keuze gemaakt. Oare Wei heet zijn bedrijf veelbetekenend in het Fries. Hij gaat voor de andere weg. Een betere.

Research Centre in rol van proeftuinHet Research Centre kan in de omwenteling de rol vervullen van proeftuin. Van der Veen: ‘Een EconomieLab mag ook wegen inslaan die doodlopen. Het is wel heel belangrijk dat het werkveld er vol bij betrokken is. De hogeschool heeft de functie om innovaties door te vertalen naar de lokale gemeenschap.’ Een van de onderzoekslijnen die het Research Centre nader kan bestuderen is de vraag wat de functie van een bedrijfseconoom in de toekomst is. ‘Van terugkijkend zal die rol meer verschuiven naar vooruitblikken. Hoe kan zijn organisatie zich inrichten op een nieuw economisch bestel? Mensen zijn wel klaar met de grote gedrochten die uit allerlei fusies en overnames zijn ontstaan. Er is een beweging van onderop nodig en minder vanuit directies top down.’ Dat geconstateerd hebbend beseft hij dat het middelmanagement daarmee direct in de gevarenzone terecht komt. ‘Dat is de speklaag.’Het is volgens hem wenselijk de studenten bedrijfseconomie op die veranderende toekomst voor te bereiden. ‘Zij bereiden zich voor op een baan in het middelmanagement. Het is daarom nuttig dat er meer ondernemerschap in zo’n EconomieLab aan bod komt, zodat ze leren dat er voor een professional juist een rol ligt als hij dienstbaar is aan de samenleving. Het gaat er niet om zo snel mogelijk de apenrots te beklimmen in een hoge managementfunctie. Je kunt ook als zelfstandig financieel adviseur van onderop een goed inkomen opbouwen.’ Als professional heeft Van der Veen een keuze gemaakt. Oare Wei heet zijn bedrijf veelbetekenend in het Fries. Hij gaat voor de andere weg. Een betere.

++

+++

+ +

Kenniscentrum Sociale InnovatieContactpersoon: Mirjam Wielenga|Bezoekadres: Rengerslaan 8, 8917 DD Leeuwarden

en de Kennis Campus Emmen, van Schaikweg 94|Postadres: Postbus 1298, 8900 CG Leeuwarden Telefoon: 058 244 19 55| E-mail: ksi@stenden.com

www.stenden.com/ksi | www.socialeinnovatienoordnederland.nl

+++

+

++

++

+++

++ +

+

Het Kenniscentrum Sociale Innovatie is tot stand gekomen met steun van de provincie Fryslân, de

gemeente Leeuwarden, het Europees Fonds voor

Regionale Ontwikkeling en het Samenwerkingsverband

Noord Nederland.

Colofon: Update is een uitgave van de School of Business (Kenniscentrum Sociale Innovatie)voor medewerkers, studenten en externe relaties en verschijnt vier keer per jaar.

Eindredactie en vormgeving: Bureau Remedie

Samenstelling en redactie: Fokko Bosker, Bosker tekstwerk

Fotografie in dit nummer: Jeanette Brandsma, Fokko Bosker