.unst 15
9
.unst BLAD VAN DE HKU nummer 15: juni 2009
description
.unst 15, Blad van de Hogeschoolv voor de Kunsten Utrecht
Transcript of .unst 15
.unstBLAD VAN DE HKUnummer 15: juni 2009
COLOFON
.unst is een uitgave van de Hogeschool voor de Kunsten
Utrecht. Het blad verschijnt vier keer per jaar en wordt
gratis verspreid onder studenten, medewerkers en relaties
van de HKU.
Hoofd- en eindredactie Edwin Verhoeven
Redactie Johan Kuhlmann, Maud Lazaroms,
Rob Rombouts, Fanny de Ruiter, Rick Steggerda,
Elfie Tromp, Tim Veenstra
Verder werkten mee Marjolein van Bokhorst, Hanneke
Hendrix, Moniek de Jong, Kelly Leeuwis, Nienke van der
Meulen, Lambertha Souman, Fokke Uiterwaal
Cover/portfolio Michaël van Maanen
Fotografie Patrick van de Luijtgaarden
Illustraties Ashkan Honarvar, Leon Martakis
Ontwerp Studio Vrijdag
Druk Printec Offset, Kassel
Oplage 4000 ex.
Advertenties Bureau van Vliet, Postbus 20,
2040 AA, Zandvoort, T (023) 571 47 45
Reacties Postbus 1520, 3500 BM Utrecht, T 030 233 22 56
www.hku.nl/unst
Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder
voorafgaande toestemming van de HKU.
. redactioneel
Zakgeld
Wij hadden het vroeger niet al te breed en konden daarom maar zelden naar de Efteling. Met vroeger bedoel
ik begin jaren 80 en wij, dat waren mijn basisschoolgaande vriendjes en ik.
Mijn ouders spekten mijn kas met een karige anderhalve gulden per week. De meeste van mijn vriendjes
ontvingen hetzelfde bedrag; het leek of die fl 1,50 op ouderavonden unaniem als gangbaar zakcentje voor elf
jarigen was vastgesteld. Je kwam er nog net de bioscoop mee binnen, maar voor een bezoek aan de Efteling
moesten we meer dan twee maanden aan zakgeld neertellen. Een rekensommetje dat nog pijnlijker werd door
het besef dat we de nieuwste Dik Trom dan op onze buik konden schrijven.
In de lente van 1982 barstte de bom. Bij het openen van het nieuwe seizoen overschreed de Efteling onze
grenzen van het toelaatbare: de entreeprijs werd verhoogd tot boven 15 gulden. Ons zakgeld steeg niet mee.
Het vooruitzicht op een lente zonder Eftelingbezoek maakte dat we het heft in eigen handen namen.
We, dat waren mijn klasgenoten Stef Knippels, Richard Braspenning en ik. Tijdens het speelkwartier
smeedden wij een briljant plan: wij zouden net buiten de hekken van de Efteling een tunnel graven tot in
het Sprookjesbos.
De Efteling lag destijds nog afgelegen buiten de bebouwde kom van Kaatsheuvel. In dat niemandsland kon
je in de nachtelijke uurtjes ongestoord te werk gaan. Dat deden we: gehuld in duisternis groeven wij ons in
rechte lijn richting Vrouw Holle. In drie weken voltooiden we ons meesterwerk. Drie lefgozertjes hadden zich
gratis toegang tot het paradijs verschaft.
De tunnel is onlangs mijn bewustzijn weer binnengekropen. Ik heb er vorige week over gedroomd; de reden
ervoor is ongetwijfeld ons geplande familiebezoek aan de Efteling. Wij gaan met z’n tienen. Een dagje Efteling
kost ons, alleen aan entreegeld, driehonderd euro. Naar mijn idee ruim boven de grens van het toelaatbare.
Mijn vader denkt daar net zo over. In een nachtelijk verkenning rondom de Efteling hebben we afgelopen
weekend de plek gemarkeerd waar op korte termijn gegraven gaat worden.
Edwin Verhoeven
De kunst won het keer op keer
van de crisis
In een halve minuut
vegetariër worden
Fernweh –
het beeld en de interviews
Waarom kunstenaars
kunstenaar blijven
Het bankje van Bril
Flatland Gallery is crisisbestendig
4
7
8
13
15
16
. inhoudsopgave Fernweh
Lassen, beuken, varen, vrouwen, drinken. In vijf
woorden vangt derdejaars Photography Michaël
van Maanen het leven van de schippers die hij
vastlegde in zijn project Fernweh.
Hij fotografeerde in de herfst en winter van 2008;
slecht weer is onontbeerlijk voor zijn serie. ‘Voor de
toon van het werk wil ik absoluut dat de schippers
poseren in dikke jassen en met verkleumde koppen.’
Michaël vond zijn onderwerp letterlijk in huis. Dick,
de eerste uit deze serie in .unst op pagina 8, is zijn
huisgenoot. ‘Toen ik hem hoorde vertellen over een
man die in een kaftan op de haven rondliep, wist ik
dat dit mijn onderwerp werd.
Het weekend erop ging ik met Dick naar een van de havens bij Almere. Ik heb daar
vooral de omgeving gefotografeerd en laten zien dat ik met een camera rondliep.
Pas daarna heb ik gevraagd of ik ook portretten mocht schieten.’
De havenbewoners zijn volgens Van Maanen heel zelfstandig, op zichzelf en
praktisch ingesteld. Gelukkig is hij dat laatste zelf ook. ‘Ik denk dat ze dat
aanvoelden. Ik kon mijn mening geven over bijvoorbeeld het opknappen van hun
boten. Als zij een plan hadden, had ik daar een visie op. Dat maakte het contact
wat makkelijker.’
Michaël probeert zijn werk met publicaties als deze in .unst en onlangs in
Straatnieuws de wereld in te brengen. Het liefst ziet hij in de Volkskrant of Vrij
Nederland een reportage van hem verschijnen. ‘Ik hoop dat ik na mijn afstuderen
subsidies binnensleep waarmee ik mooie documentaires kan maken. Als ik foto’s
van mezelf terugzie die ik goed vind, ben ik tevreden met wie ik ben en wat ik doe.’
www.michaelvanmaanen.nl
.portfolio
Ben je iemand die regelmatig op dit soort vragen broedt? Denkt dat anderen het beter doen? Dat je alles hebt, maar het nèt niet genoeg is? Pas dan maar op: je nadert je quarterlife crisis.Dezelfde man die de term midlife crisis bedacht, introduceert in 1965 de quarterlife crisis. ‘Het is een mengvorm tussen late adolescentie en een vroege midlife,’ zegt Gerard Breeuwsma, docent ontwikkelingspsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Enerzijds worstelen tobbende twintigers en dolende dertigers met de vraag “Wie ben ik?” Dat zoeken naar identiteit is typisch voor de puberteit. Het andere element van de quarterlife crisis is terugkijken en dat gebeurt juist eerder.’De symptomen: het gevoel sterk ‘zoekende’ te zijn, keuzestress, veel piekeren, twijfels over van alles en nog wat, je bezighouden met zingevingsvragen (Wie ben ik? Wat is mijn passie? Is dit alles?), jezelf constant vergelijken met anderen om te checken of je nog op schema ligt, bang om kansen te missen, besluiteloosheid of juist te veel dingen tegelijk doen, gevoelens onderdrukken, vluchtgedrag en weinig contact met je zelf.Ben ik dat? Of gedeeltelijk? Ja, ik herken wel elementen. Zo vergelijk ik mijzelf vaak met anderen, met name hen die succesvol zijn. Doordat zij wel ‘hard gaan’, heb ik het idee dat ik de boot mis. Het geeft me ook een onzeker gevoel; ik heb minder talent en ben niet in de wieg gelegd voor mijn vak. Dat brengt me dan bij de vraag: wil ik wel een flitsende carrière? Nee, zeg ik tegen mezelf, ik vind andere dingen belangrijk, zoals bewust in het leven staan en genieten van elk moment. Maar vind ik dat werkelijk? Of is de tweede gedachte een gevolg van de eerste?
normIk wend mij uiteraard tot internet. Talloze hits op mijn zoekwoord, met hetzelfde stramien als ik klik: een uitleg van de quarterlife crisis overeenkomstig bovenstaand verhaal. Daarna wordt mij hulp aangeboden in de vorm van personal coaching. ‘Ontdek waar je hart ligt, het is goud waard.’ ‘Van burnout, naar burnin.’ ‘Daar waar je struikelt, ligt je schat.’Ik lees dat ik niet de enige ben die zijn schat ergens anders zoekt, dan waar hij struikelt. Ik denk erover na en concludeer: als generatie houden we deze crisis feitelijk zelf in stand. We vragen elkaar naar banen, ervaringen, relaties en prijzen vervolgens de krachtige, zelfstandige individuen die heldere en goede keuzes maken. Wij verheffen hen tot de norm waaraan we zelf ook willen voldoen, in plaats van hen te zien als uitzonderlijke mensen. Immers, wij hebben allemaal de kans om ideale keuzes te maken. Dat is het resultaat van de keuzevrijheid waar onze ouders voor vochten. Waar zij zich nog afzetten tegen de oorlogsgeneratie, hoeven wij dat niet. Wij kunnen de puberteit overslaan, omdat we alles mogen doen, alles kunnen kiezen en kunnen worden wie we willen.
onzekerheidNatuurlijk is er ook kritiek op deze visie. Niet in het minst door oudere generaties, die het een luxeprobleem vinden. Daarnaast wordt benadrukt dat de mens in elke fase van zijn leven een bepaalde onzekerheid ervaart. Positief gezegd noem je dit relativering. Ik vind het bagatelliseren. Waarom? De onbegrensde keuzevrijheid voor onze generatie zorgt voor een groot gevoel van maakbaarheid van het leven. In de praktijk blijkt die maakbaarheid nogal tegen te vallen; de werkelijkheid
is weerbarstiger dan gedacht. Wat wij mogelijk denken en wat realiseerbaar is sluit niet op elkaar aan: het ontbreekt ons aan realiteitszin.
Geef mij alsjeblieft een test. Gewoon even een paar vragen om te zien hoe ik scoor qua quarterlife crisis. Ik vind de site www.zinspiratie.nl. Goed, eerste vraag: vergelijk je jezelf vaak met anderen? Ja, best wel. Ik vink vier van de vijf sterren aan. Volgende vraag: kan ik een avond niets doen? Heel goed zelfs: 1 ster. Next: bedenk ik vaak hoe ik de alledaagse sleur wil doorbreken? Welke sleur? 1 ster. En zo laveer ik betrekkelijk makkelijk – en inmiddels optimistisch – door de vragen. Mijn positieve gevoel wordt bevestigd door de uitslag: ‘Je herkent de dertigersdipuitdagingen wel, maar het lukt je vrij goed je leven in balans te houden. Ga zo door!’Mijn (misschien naïeve) idee is dat mijn score verband houdt met de kunstopleiding die ik genoot. Kunststudenten zijn dagelijks bezig met de twee werelden die niet op elkaar aansluiten: hun eigen gedachten en de maatschappijmogelijkheden. Ze voelen, denken en maken vanuit interne en externe impulsen. Dat betekent niet dat zij wél de juiste keuzes maken of geen gevoelens
van onzekerheid ervaren: eigenlijk is een kunstopleiding een vier jaar lange opgelegde quarterlife crisis. Met vragen als: wat ben je, wat wil je, wat kies je, en waarom kies je dat? Onzekerheid, zelftwijfel, zoeken, het gevoel hebben achter te lopen of kansen te missen; ik heb het tijdens mijn opleiding in grote mate ervaren. Waar veel andere studenten echter ‘gewoon maar doen’: vwo, studie Rechten, samenwonen, een baan – en zich dan afvragen: hoe ben ik hier gekomen?, weet de kunststudent na vier jaar waar hij is en waarom hij daar is. Hij heeft leren leven met de vragen en gevoelens van de quarterlife crisis. Hij heeft gekozen voor een bestaan zonder inkomens garantie. De afgestudeerde kunststudent heeft geleerd om te staan voor zijn keuzes en te geloven in zijn werk. Om te leven in het moment en niet te veel vooruit te kijken. Om de schat – o jee – op te graven daar waar hij gestruikeld is.
BrONNeN
www.quarterlifecoaching.nl
www.trouw.nl/achtergrond/deverdieping/article1308148.ece
www.burnin.nl
www.zinspiratie.nl
www.gestrestedertiger.nl
Ik waarschuw je vast: je zit er bijna in. Nog even en je voelt ‘de sterke druk om de juiste, levensbepalende beslissingen te nemen.’ Veel generatie-genoten van tussen de 25 en 35 raken erin verzeild. Ik ben 31, en moet er dus middenin zitten. Ik vraag mij af: hoe maak ik in hemelsnaam de juiste keuzes? Hoe zorg ik ervoor dat ik geen spijt krijg van deze keuzes? Ik wil later immers geen midlife crisis...
DAAR WAAR JE sTRUIKELT, LIGT JE sCHAT
‘ EERsTE VRAAG: VERGELIJK JE
JEzELF VAAK mET ANDEREN?’
‘ OUDERE GENERATIEs VINDEN
HET EEN LUxEpRObLEEm’
tekst Rick Steggerdaillustratie Leon Martakis
3
4 5
De
Reg
endr
upp
elpr
elu
de v
an C
hop
in d
eed
me
den
ken
aan
een
jeu
gdco
nce
rt in
Den
H
aag
waa
r ik
met
kla
sgen
oten
naa
r to
e ge
wee
st w
as.’
Eén
van
de
koor
lede
n z
ei
late
r: ‘A
ls ik
die
mu
ziek
zon
g w
as ik
nie
t m
eer
in h
et k
amp.
Ik
was
vri
j.’
sch
oon
hei
d e
n t
roos
tD
e pa
rtit
ure
n v
an h
et s
tem
men
orke
st z
ijn
be
waa
rd g
eble
ven
. Col
ijn
sch
rijf
t: ‘H
et w
as
mu
ziek
geb
oren
uit
het
ver
lan
gen
naa
r sc
hoo
nh
eid
in e
en d
orre
, kal
e om
gevi
ng,
u
it h
et v
erla
nge
n d
e to
taal
on
verd
ien
de
geva
nge
nsc
hap
, de
hon
ger,
de d
iarr
ee e
n
de m
alar
ia, e
n d
e aa
nh
oude
nde
zor
gen
ov
er o
nze
die
rbar
en e
ven
te
kun
nen
ve
rget
en.’
Nor
ah C
ham
bers
en
Mar
gare
t D
rybu
rgh
, die
de
part
itu
ren
uit
sch
reve
n,
moe
ten
een
uit
zon
derl
ijk
geh
euge
n
heb
ben
geh
ad v
oor
de in
stru
men
tale
m
elod
ieën
en
har
mon
ieën
waa
r ze
vro
eger
zo
van
gen
oten
had
den
. Zij
zou
den
het
ze
ker
een
s zi
jn m
et d
e op
vatt
ing
van
li
tera
tuu
rwet
ensc
hap
per
en c
ult
uu
rfilo
so
of G
eorg
e S
tein
er d
at h
et h
ebbe
n v
an
een
goe
d ge
heu
gen
een
en
orm
e tr
oost
is.
Wan
t: ‘A
ls je
jeze
lf, d
enke
nd
aan
dat
rij
k va
n d
e h
erin
ner
ing,
afv
raag
t w
aar
al
het
gen
e da
t on
s tr
oost
bie
dt v
anda
an
kom
t, d
an lu
idt
het
an
twoo
rd v
aak:
ve
rsch
ille
nde
, met
nad
ruk
op v
ersc
hil
len
de
, con
cept
en v
an s
choo
nh
eid.
In
tell
ectu
el
e sc
hoo
nh
eid,
est
het
isch
e sc
hoo
nh
eid
en
pers
oon
lijk
e sc
hoo
nh
eid.
’ Vol
gen
s V
an D
ale
is k
un
st in
sta
at s
choo
nh
eids
ontr
oeri
ng
te
vero
orza
ken
. Gel
et o
p de
doo
r S
tein
er
vero
nde
rste
lde
rela
tie
tuss
en s
choo
nh
eid
en t
roos
t is
het
nie
t zo
vre
emd
dat
kun
st
een
cru
cial
e ro
l kan
spe
len
in e
en ‘t
oe
stan
d w
aari
n d
e ou
de le
efge
woo
nte
n
onto
erei
ken
d bl
ijke
n v
oor
een
har
mon
isc
he
oplo
ssin
g va
n g
erez
en p
robl
emen
’.
omel
etB
ehal
ve d
e bo
ven
staa
nde
om
sch
rijv
ing
van
‘cri
sis’
gee
ft V
an D
ale
ook:
‘een
per
iode
va
n e
rnst
ige
stoo
rnis
’. O
m e
en o
orlo
g al
s zo
dan
ig t
e be
sch
ouw
en h
eb je
wei
nig
fa
nta
sie
nod
ig. D
e E
erst
e W
erel
door
log,
aa
nva
nke
lijk
de
Gro
te O
orlo
g, w
ordt
ook
w
el ‘d
e li
tera
ire
oorl
og’ g
enoe
md
omda
t ve
el d
ich
ters
zel
f in
de
fron
tlin
ie h
adde
n
gest
rede
n. O
p de
vra
ag w
elke
rol
ku
nst
m
oest
spe
len
in d
eze
cris
is w
erd
hee
l ve
rsch
ille
nd
gere
agee
rd. D
e W
een
se
dich
ter
en jo
urn
alis
t K
arl K
rau
s (1
874
1936
) m
een
de d
at d
ich
ters
de
clic
hés
en
de
leu
gen
s va
n h
un
eig
en t
ijd
nie
t h
oord
en t
e cu
ltiv
eren
. Voo
r h
em z
ette
iede
reen
die
da
t w
el d
eed
zich
zelf
als
dic
hte
r bu
iten
sp
el. D
e It
alia
anse
dic
hte
r D
’An
nu
nzi
o da
aren
tege
n n
oem
de z
ich
zelf
gra
ag ‘d
e di
chte
r va
n h
et s
lach
thu
is’.
De
Ru
ssis
che
dich
ter
Ch
lebn
ikov
vro
eg z
ich
bez
orgd
af
of z
ijn
taa
lgev
oel d
e oo
rlog
zou
ove
rlev
en:
‘Doo
r h
et v
oort
dure
nde
en
mon
oton
e ge
vloe
k is
mij
n t
aalg
evoe
l bin
nen
in m
ij
aan
het
afs
terv
en.’
De
futu
rist
Maj
akov
ski
onde
rken
de d
at d
eze
cris
is v
roeg
om
een
n
ieu
w c
once
pt v
an s
choo
nh
eid:
een
m
oder
ne
kun
st d
ie v
orm
geef
t in
pla
ats
van
een
rea
list
isch
e ku
nst
die
wee
rgee
ft.
Hoe
een
pan
tser
voer
tuig
doo
r ee
n g
ran
aat
tot
omel
et w
ordt
gem
aakt
zou
imm
ers
noo
it n
atu
urg
etro
uw
af
te b
eeld
en z
ijn
?
Ook
Vin
cen
t va
n G
ogh
zoc
ht
in z
ijn
tij
d n
aar
een
nie
uw
con
cept
van
sch
oon
hei
d.
Op
3 ok
tobe
r 18
88 s
chri
jft
hij
aan
zij
n
broe
r T
heo
: ‘W
at ik
voo
r m
ij z
ie w
egge
legd
, is
mij
n s
chil
derk
un
st e
n h
et w
erke
n o
nde
r ku
nst
enaa
rs. W
ant
als
jij p
robe
ert
ons
geld
te
vers
chaf
fen
, dan
zal
ik a
l wat
bi
nn
en m
ijn
ber
eik
kom
t to
t pr
odu
ctie
aa
nze
tten
en
er
zelf
een
voo
rbee
ld v
an
geve
n. E
n d
at a
lles
nu
, als
we
volh
oude
n,
zal d
ien
en o
m ie
ts t
e sc
hep
pen
dat
du
ur
zam
er is
dan
wij
zelv
e.’ D
at ‘i
ets’
bli
jkt
ann
o n
u ir
onis
ch g
enoe
g n
iet
alle
en
duu
rzaa
m m
aar
ook
duu
r te
zij
n, t
erw
ijl
de m
aker
zij
n h
ele
leve
n t
e ka
mpe
n h
ad
met
gel
dgeb
rek.
Op
26 a
ugu
stu
s 18
88
verz
uch
tte
hij
: ‘W
at z
onde
dat
het
sch
ilde
re
n z
o du
ur
is.’
Toc
h w
on d
e ku
nst
het
ke
er o
p ke
er v
an d
e cr
isis
: ‘H
et is
juis
t om
dat
ik e
en t
eken
aars
knu
ist
heb
, dat
ik
van
het
tek
enen
nie
t af
kan
bli
jven
.’
Han
s L
odei
zen
ble
ef d
ich
ten
on
dan
ks z
ijn
tw
ijfe
ls w
ant:
‘Wet
ensc
hap
laat
het
leve
n
onaa
nge
tast
; ku
nst
kan
het
leve
n v
eran
de
ren
.’ D
it b
ijzo
nde
re v
erm
ogen
van
ku
nst
h
ielp
nie
t al
leen
haa
r m
aker
s, m
aar
ook
haa
r co
nsu
men
ten
men
ige
cris
is o
verl
eve
n. E
n n
iet
alle
en v
anw
ege
de s
choo
nh
eid
en d
e tr
oost
. Ein
d m
aart
188
3 m
eldt
Van
G
ogh
ove
r L
es M
iser
able
s va
n V
icto
r H
ugo
: ‘H
et is
goe
d al
s m
en z
o’n
boe
k w
eer
een
s le
est,
du
nkt
mij
, ju
ist
om s
omm
ige
ge vo
e le
ns
en s
tem
min
g le
ven
d te
hou
den
. Die
va
n n
aast
enli
efde
voo
ral,
en v
an g
eloo
f in
en
bew
ust
zijn
van
iets
hog
ers,
en
fin
, van
h
et q
uel
que
chos
e là
hau
t.’ D
e in
194
5 in
B
erge
n B
else
n o
mge
kom
en T
sjec
his
che
kun
sten
aar
Jose
f C
apek
for
mu
leer
de h
et
zo: ‘
Een
ku
nst
wer
k is
een
daa
d va
n g
eloo
f aa
n d
e w
aard
e de
r di
nge
n.’
‘ WE
TE
Ns
CH
Ap
LA
AT
H
ET
LE
VE
N O
NA
AN
GE
- T
As
T; K
UN
sT
KA
N H
ET
L
EV
EN
VE
RA
ND
ER
EN
’
Br
ON
Ne
N
Vin
cen
t van
Gog
h, e
en le
ven
in b
riev
en,
meu
lenh
off p
ocke
ted
itie
, 198
9, 6
e dr
uk.
Ko
en H
ilber
din
k, H
ans
Lod
eize
n –
biog
rafi
e, 2
007
Han
s L
odei
zen,
Ver
zam
eld
e g
edic
hte
n, 1
996
po
ëzie
in d
e p
rins
entu
in, d
ocum
enta
ire,
OF,
200
8
Het
woo
rd h
eeft
mij
ger
ed, d
ocum
enta
ire
bar
bar
a d
en U
yl o
ver
Rod
aan
Al G
alid
i, 20
05
Hel
en C
oli
jn, D
e kr
ach
t van
een
lied
:
over
leve
n in
een
vro
uwen
kam
p, 1
989
Van
de
sch
oonh
eid
en
de
Troo
st, d
ocum
en-
tair
eser
ie v
an W
im K
ayze
r, V
pR
O, 1
997
Gee
rt b
uel
ens,
Eur
opa
Eur
opa!
Ove
r d
e
dic
hte
rs v
an d
e G
rote
Oor
log,
200
8
Rik
ola
Lü
ettg
enau
, Con
cen
trat
ieka
mp
buc
hen
wal
d: p
ortr
ette
n v
an in
telle
ctu
elen
en k
unst
enaa
rs, 2
003
KU
NS
T O
M
Te
OV
er
Le
Ve
N‘D
e ku
nst i
s ja
loer
s, z
ij w
il ni
et d
at m
en o
nges
teld
heid
tel
t bo
ven
haa
r’ s
chri
jft V
ince
nt v
an G
ogh
op
21
juli
1882
aan
zijn
br
oer T
heo.
In t
ijden
van
cri
sis
blijk
t kun
st m
eer
dan
een
s ee
n b
elan
grijk
e ro
l te
spel
en. E
ist z
ij di
e ze
lf o
p o
f gev
en w
ij ha
ar d
eze
rol,
in e
en u
ltie
me
pog
ing
de
reg
ie o
ver
ons
eig
en
leve
n t
e be
houd
en?
En
als
dat
inde
rdaa
d z
o is
, waa
rom
blij
kt
juis
t de
kuns
t zic
h h
ier
zo g
oed
voo
r te
lene
n?
In 1
948
sch
rijf
t de
dic
hte
r H
ans
Lod
eize
n
(192
419
50):
‘Ik
moe
t sc
hri
jven
om
eve
n
wic
hti
g, g
elu
kkig
te
zijn
.’ E
en v
an z
ijn
ge
dich
ten
beg
int
met
de
rege
ls: ‘
ik s
chri
jf
omda
t ik
leve
n w
il’.
Ope
nli
jk h
omos
eksu
ee
l zij
n is
an
no
1949
nog
nie
t m
ogel
ijk
in
Ned
erla
nd.
Als
Lod
eize
n in
apr
il v
an d
at
jaar
in h
et H
aags
e B
os d
e li
efde
bed
rijf
t m
et e
en jo
nge
n v
an z
esti
en w
ordt
hij
op
het
erda
ad b
etra
pt. E
r vo
lgt
een
pro
ces
verb
aal e
n L
odei
zen
wor
dt in
de
hom
oreg
ist
rati
e va
n d
e ge
mee
nte
Den
Haa
g bi
jge
sc
hre
ven
als
mis
dadi
ge h
omos
eksu
eel
weg
ens
over
tred
ing
van
art
ikel
248
bis
dat
voor
al je
ugd
igen
on
der
de e
enen
twin
tig
jaar
moe
st b
esch
erm
en t
egen
ver
leid
ing
tot
hom
osek
sual
itei
t. O
ver
zijn
aan
hou
di
ng
zegt
Lod
eize
n la
ter:
‘Ied
er v
olk
dat
eleg
anti
e ke
nt,
hee
ft h
omos
eksu
elen
. H
olla
nd
nie
t.’ B
ij 1
8 se
ptem
ber
staa
t in
zi
jn d
agbo
ek: ‘
Het
is m
ijn
leve
n d
at ik
le
ven
moe
t. (
Weg
uit
Hol
lan
d, w
aar
ik
verr
ot.)
’ Toc
h h
ad o
ok e
en v
erbl
ijf
in N
ew
Orl
ean
s, a
nde
rhal
f ja
ar e
erde
r, h
em n
iet
gebr
ach
t w
at h
ij z
och
t: ‘N
iem
and
sch
ijn
t m
ijn
inge
wik
keld
hei
d te
beg
rijp
en. I
k be
n
onge
lukk
ig. (
...)
Die
Wel
t zu
ken
nen
un
d s
ie
nic
ht
zu v
erac
hte
n, d
at is
het
pro
blee
m. I
k m
oet
dit
alle
s ov
erw
inn
en, z
onde
r ee
n h
eel
spec
iale
en
voo
r m
ij g
esch
ikte
leve
nsw
ijze
ga
ik t
en g
ron
de.’
Of
het
dic
hte
rsch
ap d
ie
gesc
hik
te le
ven
swij
ze is
, bli
jft
ech
ter
de
vraa
g. O
p 28
sep
tem
ber
1949
sch
rijf
t L
odei
zen
aan
zic
hze
lf: ‘
Je w
eet
hee
l goe
d da
t ge
dich
ten
on
s n
iet
kun
nen
red
den
uit
oo
k m
aar
een
en
kele
van
on
ze w
erke
lijk
e m
oeil
ijkh
eden
. (...
) E
n d
an is
sch
rijv
en
maa
r ee
n v
luch
t. (
...)
Het
is z
eker
: ik
heb
ge
noe
g va
n a
l dat
sch
rijv
en.’
Maa
r de
ku
nst
eis
t h
aar
rol o
p! W
ant
drie
dag
en
eerd
er h
ad h
ij g
esch
reve
n: ‘
Noo
dzak
elij
ke
gedi
chte
n b
lijf
ik t
och
mak
en.’
En
dat
doe
t h
ij t
ot t
ien
dag
en v
oor
zijn
doo
d w
ann
eer
hij
op
zijn
zie
kbed
in L
ausa
nn
e ee
n
verj
aard
agsg
edic
ht
sch
rijf
t ‘v
oor
vade
r’.
sch
oen
enD
e be
roem
dste
dic
htr
egel
van
Sla
uer
hof
f is
on
getw
ijfe
ld: ‘
All
een
in m
ijn
ged
ich
ten
ka
n ik
won
en.’
Tij
den
s de
in 2
008
geh
ou
den
lite
rair
e m
anif
esta
tie
Frj
emd
e K
ust
en
reag
eerd
e K
ader
Abd
olla
h h
iero
p al
s vo
lgt:
‘H
et is
nie
t w
aar!
Een
dic
hte
r ka
n m
aar
een
tij
dje
in z
ijn
ged
ich
ten
won
en. D
aarn
a h
eeft
hij
een
hu
is n
odig
, een
th
uis
.’ A
ls
poëz
ie je
nie
t ka
n r
edde
n u
it je
wer
keli
jke
moe
ilij
khed
en e
n a
ls je
er
nie
t –
of h
oog
s ten
s ti
jdel
ijk
– in
ku
nt
won
en, w
at k
an
poëz
ie d
an w
el?
Een
mog
elij
k an
twoo
rd
vin
den
we
bij d
e Ir
aaks
e sc
hri
jver
Rod
aan
A
l Gal
idi d
ie n
aar
An
twer
pen
is v
ertr
ok
ken
nad
at h
ij in
Ned
erla
nd
onge
veer
all
e as
ielz
oeke
rsce
ntr
a h
eeft
gez
ien
, zon
der
ooit
een
offi
ciël
e ve
rbli
jfss
tatu
s –
en
daar
mee
een
th
uis
– t
e kr
ijge
n. I
n d
e do
cum
enta
ire
die
Bar
bara
den
Uyl
in 2
005
over
hem
maa
kte,
is t
e zi
en h
oe h
ij e
en
kast
je o
pen
t: ‘I
k ve
rzam
el m
ijn
ged
ich
ten
en
mij
n s
choe
nen
. De
juis
te p
lek
voor
mij
n
gedi
chte
n is
naa
st m
ijn
sch
oen
en. S
choe
n
en b
esch
erm
en m
ijn
voe
ten
en
ged
ich
ten
be
sch
erm
en m
ijn
har
t.’ A
l Gal
idi o
nvl
uch
tte
Ira
k fy
siek
. Maa
r w
at m
oet
je d
oen
als
di
e m
ogel
ijkh
eid
ontb
reek
t om
dat
vlu
ch
ten
uit
een
Jap
ans
vrou
wen
kam
p vo
or e
en
blan
ke v
rou
w g
een
zin
hee
ft, a
ange
zien
je
op e
en e
ilan
d m
et e
en d
onke
re A
ziat
isch
e be
volk
ing
alti
jd b
lijf
t op
vall
en?
reg
end
rup
pel
pre
lud
eD
an p
robe
er je
de
onh
oudb
are
situ
atie
iets
m
inde
r on
hou
dbaa
r te
mak
en ‘d
oor
te
doen
als
of’.
In D
e kr
ach
t va
n e
en l
ied
–
verfi
lmd
als
Par
adis
e R
oad
, son
g of
su
rviv
al –
bes
chri
jft
Hel
en C
olij
n h
oe d
e vr
ouw
en E
nge
lse
‘tea
part
ies’
hie
lden
, met
ee
n a
ftre
ksel
van
ger
oost
erde
rij
stko
rrel
s da
t sl
ech
ts d
e kl
eur
had
van
kof
fie
of t
hee
. B
ij d
ie g
eleg
enh
eden
moc
ht
nie
t ov
er h
et
kam
p ge
spro
ken
wor
den
. In
pla
ats
daar
va
n k
reeg
je h
et v
erzo
ek o
m e
en g
rap
te
vert
elle
n o
f ee
n g
edic
ht
op t
e ze
ggen
. In
okt
ober
188
8 sc
hre
ef V
ince
nt
van
Gog
h
aan
zij
n z
us
dat
men
tro
oste
nde
din
gen
ka
n z
egge
n in
mu
ziek
. Dit
moe
ten
de
vrou
wen
in h
et k
amp
ook
heb
ben
bes
eft.
E
en a
anta
l van
hen
vor
mt,
wan
nee
r de
si
tuat
ie o
nh
oudb
aar
drei
gt t
e w
orde
n, h
et
koor
dat
de
gesc
hie
den
is in
zal
gaa
n a
ls
‘het
ste
mm
enor
kest
’. Z
e zi
nge
n le
tter
lijk
L
iede
r oh
ne
Wor
te, d
ie o
nde
r n
orm
ale
omst
andi
ghed
en d
oor
een
ork
est
of p
ian
ist
zou
den
zij
n u
itge
voer
d. C
olij
n v
erte
lt w
elk
effe
ct d
e m
uzi
ek o
p h
aar
had
toe
n z
e h
et
eers
te o
ptre
den
van
het
koo
r bi
jwoo
nde
: ‘I
k h
oord
e n
iet
alle
stu
kken
van
beg
in t
ot
ein
d, w
ant
de m
uzi
ek r
iep
her
inn
erin
gen
op
en
dan
was
ik e
ven
weg
uit
het
kam
p.
tek
st L
am
ber
tha S
ou
man
il
lust
rati
e A
shk
an
Hon
arv
ar
‘ AL
s I
K D
IE m
Uz
IEK
z
ON
G W
As
IK
NIE
T
mE
ER
IN
HE
T K
Am
p.
IK
WA
s V
RIJ
.’
6 7
No Academy, een praktijkopleiding voor social design, zoekt naar afstuderende kunstenaars en ontwerpers die tijdens hun studie besmet zijn met het engagementvirus. No Academy houdt zich bezig met de inzet van social design strategieën bij vastgelopen maatschappelijke onderwerpen. In het pilotjaar 2008 hebben drie studenten meegedaan, waaronder de Turkse social designer Tunc Topcuoglu. met zijn project In slotervaart heeft hij een nieuw narratief geschreven over de bewoners van slotervaart, waardoor een andere kijk op de problemen in deze wijk ontstond. De resultaten van de pilot zijn te vinden op www.noacademy.orgTijdens het negen maanden durende programma word
je één op één begeleid door social design experts van statuur, zoals martijn Engelbregt, Jonas staal, Felix Janssens en Annette Krauss. Tijdens dit proces maak je kennis met veel mensen uit het werkveld, waardoor er direct aansluiting met de praktijk ontstaat.
Heb jij een grote interesse voor maatschappelijk engagement en studeer je dit jaar af? Neem dan zo snel mogelijk contact op met No Academy: [email protected]
Interviews worden gehouden in juni. Er zijn in totaal zes plaatsen. Het praktijkprogramma start op 19 september.
NO ACADEmy zOEKT zEs NIEUWE TALENTEN
Nieuwe selectie-procedure HKU AwardEV – Eindexamenstudenten die wilden meedingen naar de HKU Award, konden zich tot vorig jaar zelf voor dragen. In de editie van 2009 is dit veranderd; het zijn nu de docenten van je opleiding die je voordragen. ‘De komende maanden wordt uit elke afstudeerrichting een kandidaat geselecteerd,’ legt mede-organisator Kelly Leeuwis uit. ‘Wanneer dit gebeurt, is afhankelijk van de eindexamen-periode. De gekozen studenten worden vervolgens beoordeeld door een vakjury, bestaande uit vijf profes-sionals uit elke kunstdiscipline. zij beslissen welke vijf HKU-studenten uiteindelijk genomineerd worden voor de HKU Award 2009. De winnaar wordt bekendgemaakt tijdens een speciale uitreiking op 11 december.’bij het Utrechts Conservatorium zijn de zeven voorge -dra genen al geselecteerd. De gelukkigen geven in juni een concert, dat je gratis kunt bijwonen. ze vinden voornamelijk plaats in het gebouw Kunst & Wetenschappen aan de mariaplaats 27.
Meer weten over de voorgedragenen, procedure, concerten en andere weetjes? Kijk op www.hku.nl/hku-award
EV – HKU-alumnus Fine Art patrick van Vught presen-teert op 26 juni op het Amadeus Lyceum zijn project Dystopia. Daar is zijn maquette te zien die hij maakte met gipsen afgietsels van afval. De maquette kwam tot stand in samenwerking met de leerlingen van het lyceum. Een verhuizing staat aan de basis van Dystopia. Van Vught betrok afgelopen jaar in Utrecht een nieuwe woning met balkon. Op hun dagelijkse route van de supermarkt naar school, gooiden jongeren regelmatig hun lege blikjes Red bull en appelflappenbakjes op dat balkon. Het leidde in eerste instantie tot nogal wat ergernis bij Van Vught, maar al snel kreeg hij het idee dit afval te gebruiken. Het werden de bouwstenen van Dystopia (een tegenstelling van Utopia, verwijzend
naar een verstedelijkte samenleving met zich ophopend afval). Van Vught: ‘De afgietsels van het afval blijken veel weg te hebben van kleine gebouwen op schaal of onderdelen van gebouwen. bij elkaar geplaatst vormen ze een steeds groter wordende stad: een maquette van een stedelijk landschap.’Voornaamste doel van Dystopia is jongeren tussen de 12 en 18 jaar op een creatieve en speelse manier te laten meewerken aan recycling en ze bewust te maken van overconsumptie. De expositie eindigt op 3 juli.
Wat? Dystopia Wanneer? 26 juni t/m 3 juli 2009 Waar? Amadeus Lyceum Vleuterweide, Vleuten
Dystopia en de kunst van recycling
EINDExAmENs UTRECHTs CONsERVATORIUm IN VOLLE GANG
Nvdm – In de maanden mei en juni ronden ongeveer 70 afstudeerders aan het Conservatorium hun studie met een eindconcert af. Daarvoor moeten ze zelf een hoop organiseren: medespelers vinden, licht en geluid regelen, een goed programma in elkaar zetten en last but not least de zenuwen de baas blijven. Ondanks deze factoren zijn de eindexamens elk jaar weer een door-slaand succes. Eindexamenkandidaten blijken meer dan eens boven zichzelf uit te kunnen stijgen, met prachtige resultaten als beloning. Na het eindexamen begint voor de meesten het ‘echte’ leven: geld verdienen in de muziek.
Wanneer? vanaf half mei tot eind juni 2009 Waar? diverse concertzalen van het Utrechts
Conservatorium, Mariaplaats 27 en 28 (let op: soms op externe locaties!)
www.hku.nl/agendamuziek
De spruitjeslucht van de morele crisis
tekst Hanneke Hendrixbeeld Studio Vrijdag
Het normen en waarden-debat, discussies over hufterigheid, Ns-conducteurs die op hun falie krijgen van dronken passagiers, taxichauffeurs die elkaar afranselen... het morele verval van de Nederlander is dagelijkse kost. maar zit die Nederlander daar eigenlijk mee? Hanneke Hendrix ging in haar eigen omgeving op onderzoek uit en begon vervolgens bij zichzelf.
Moeder Aarde lijkt steeds meer op een zedenloze wereld waarin mensen zich alleen nog om zichzelf bekommeren. Ben ik ook zo iemand? Ik eet graag vlees, ga op vakantie en ik hou me nooit bezig met welke kinderhandjes mijn kekke jurkje in elkaar hebben genaaid. Alles kan, alles mag en alles is te koop. Op de stoep voor mijn theaterfaculteit aan het Janskerkhof kom ik Wynn tegen. Wynn Heliczer (1983) is vierdejaars acteur aan de HKU. Hoe kijkt zij tegen mijn dilemma aan? ‘Ik vind het fijn dat alles mag en kan, maar de verantwoordelijkheid die daarbij komt kijken vind ik ook erg belangrijk. Ik wil zo goed mogelijk mijn vak uitoefenen. Daar gaat het om. Acteren is een gevoelig vak: je stelt je kwetsbaar op en wilt dat mensen daar goed mee omgaan. De theaterwereld is net als het echte leven: je oogst wat je zaait.Met een beetje mazzel natuurlijk.’
slagroomtaartJe oogst wat je zaait. Klopt als een bus, maar wat als je écht een verschil probeert te maken? Ik bel Yvo Kouwenhoven (1982), muzikant in Antillectual, een punkrockband die de halve wereld afreist. Dan verwacht je een leven vol seks, drugs & rock ’n roll, maar Yvo is veganist – hij gebruikt op geen enkele wijze dierlijke producten – drinkt geen alcohol, gebruikt geen drugs en is een brave huisman met twee zoontjes. Een echte moralist? Yvo: ‘In eerste instantie werd ik veganist omdat ik geen reden kon bedenken waarom dieren voor mijn consumptie zouden moeten lijden en sterven. Ik wilde het gewoon één dag proberen. Als het bevalt probeer ik het de volgende dag ook, dacht ik. Bevalt het niet, dan heb ik het in ieder geval geprobeerd. Dat is inmiddels bijna tien jaar geleden...’
‘Ik ben geen Martin Gaus of Steve Irwin. Ik ben ook geen bioloog die er in de vroege ochtend op uit gaat om vogelsoorten te ontdekken. Ik heb al helemaal geen antwoord op alle verschillende ethische dilemma’s die in discussies ter sprake komen. Ik weet alleen dat ik deze zieke, barbaarse industrie niet wil steunen. We voeden onze kinderen zoveel mogelijk veganistisch op. Veel mensen vinden het zielig, omdat ze geen slagroomtaart krijgen en we niet naar McDonald’s gaan. Gelukkig staren wij ons niet blind op alles wat niet mogelijk is. Goed, Jippe en Raaf kunnen niet de onsmakelijke happymeals, de knakworstjes van Unox of de voorverpakte slagroomtaart van de supermarkt eten. Maar er zijn zoveel andere mogelijkheden... ‘
WildersEn ik, wat doe ík eigenlijk? Ik werk net zo hard mee aan het morele verval van de wereld om me heen als die tierende automobilist. Als ik dieren en mensen mag uitbuiten zolang het niet in mijn eigen achtertuin gebeurt, dan is het ook gerechtvaardigd als ik buiten die tuin doe waar ik zin in heb. Toch?Ik besluit de trein naar Venlo te nemen om Mark op te zoeken. Mark en ik zijn al jaren bevriend. Hij de VVD’er en ik de linkse rakker. Mark Verheijen (1976) is vicevoorzitter van het VVDhoofdbestuur en locoburgemeester en wethouder van Economische Zaken en Financiën in Venlo. Hij werkte nauw samen met Wilders, toen die nog in de Venlose politiek zat. ‘Ik denk dat het Romeinse rijk hier wel een passend voorbeeld is’, zegt Mark. ‘Dat was ook een uitermate decadente samenleving die zo over het hoogtepunt van hun beschaving heen donderde. De situatie van nu doet me daar aan denken, al is er sinds Fortuyn een kentering gekomen.’ ‘Ik denk dat Wilders worstelt met één van de fundamenteelste politieke kwesties: hoe ga je om met de vrijheid van meningsuiting en met andersdenkenden?
Hij vindt dat de vrijheid van meningsuiting maximaal voor hemzelf geldt en minimaal voor de imam op de hoek. Dat is de morele crisis van nu: we weten niet meer hoe we moeten omgaan met de huidige vrijheid van meningsuiting. De Tweede Kamer weerspiegelt dat. Oeverloos gezwets over de grootte van een vissenkom of de door ligwonden van tante Thea in Tub bergen, in plaats van doeltreffend debatteren over zaken waar het echt om gaat. We moeten oppassen dat we niet over het hoogtepunt van onze beschaving tuimelen.’
pepersteakTwee uur later peins ik in de trein over onze decadente samenleving. Alles moet kunnen; ten behoeve van wat we willen roepen, maar ook ten behoeve van goedkope voedingsmiddelen en kleding. Die decadentie werkt door in ál onze keuzes. We vreten ons vol aan plofkippen die gevoed worden met graan uit hongerlanden, we dragen kleding gemaakt door kinderhanden. Het is absurd. Absurd en respectloos. Hoe kan ik nu nog iemand bekritiseren die een middelvinger in het verkeer opsteekt? Of iemand die een ander bedreigd omdat hij zich beledigd voelt? Ik heb zo vaak zin om iemand te slaan, waarom zou ik dat eigenlijk niet doen?Ik frummel aan de knoop van mijn jas. Wie heeft dat ding er eigenlijk aangezet?Dan gaat de telefoon. Het is mijn huisgenote. Of ik vanavond pepersteak wil meeëten. Ik denk na. Buiten zie ik de weilanden en de grazende koeien. ‘Nou’, antwoord ik, ‘ik ben een halve minuut geleden vegetariër geworden.’We hangen op. Ik zwaai naar de koetjes.‘Dág steak.’ fluister ik. De trein dendert door. Alsof er niets gebeurd is.‘ VEEL mENsEN VINDEN
HET zIELIG, OmDAT WE NIET NAAR mCDONALD’s GAAN’
ANImEREN IN AUsTRALIë?
EV – HKU-studenten die van hun stage een wereld-ervaring willen maken, kunnen aankloppen bij student Down Under. Deze organisatie bemiddelt bij stages en assisteert bij de aanvraag van visa, vlieg tickets, verzekeringen, beurzen en huisvesting. Eenmaal ‘down under’ ontvangt de student ook nog eens een simkaart met starttegoed, een informatiepakket en kortingen op bijvoorbeeld surfen, duiken en bungee jumpen. Volgens Klaas-Jan van Roekel bieden Australië en Nieuw-zeeland veel mogelijkheden voor HKU-studenten. ‘Er is volop belangstelling voor kunst en cultuur. We hebben contacten met bedrijven op het vlak van grafische vormgeving en animatie, maar ook met galeries en de beste documentairemakers van Nieuw-zeeland.’student Down Under is constant op zoek naar nieuwe stageplaatsen. Van Roekel: ‘Als een student specifieke wensen heeft, zoeken wij een passende plek. Dat betekent dat wij naar organisaties toe gaan met het profiel van de student en dat er bij belangstelling een telefonisch sollicitatiegesprek plaatsvindt.’sinds kort bemiddelt sDU zelfs in studies en is het ook mogelijk je master down under te behalen. zo kun je stagelopen in Australië en je master halen in Nieuw-zeeland. bezoek de site voor meer informatie.
www.studentdownunder.com
pre Editions biedt praktijk aan huis EV – sinds het begin van dit schooljaar heeft de HKU haar eigen ontwerpstudio: pre Editions. In deze studio op de Faculteit beeldende Kunst en Vormgeving realiseren studenten onder leiding van een vakdocent professionele ontwerpconcepten, zowel voor de HKU als voor externe opdrachtgevers.
mede-initiatiefnemer en drijvende kracht Erwin slegers: ‘ze krijgen de kans om binnen de school een volledige praktijksituatie te ervaren. studenten bedenken zelf het concept en zijn ook maker van het eindproduct. bij pre Editions raken ze vertrouwd met het proces van A tot z, terwijl het onderwijs of een stage hen maar een deel van het traject biedt.’pre Editions verzorgt de vormgeving voor de eind-examenexpositie en ontwierp eerder voor onder andere TUmULT en de LOK-conferentie in de pastoefabriek. De Faculteit bKV wil met pre Editions werken aan een professioneler klimaat binnen de opleidingen, beter aansluiten bij de beroepspraktijk en de bekendheid van de HKU en de eigen faculteit vergroten.
EV – Van 2 tot en met 14 juni siert kunst van HKU-studenten etalages, vitrines en andere plekken van de bijenkorf. Germaine baijer van bureau communicatie over deze primeur: ‘sinds kort kan de bijenkorf ongeveer 10% van het jaar een heel klein deel van hun interieur vrij inrichten. Een prachtige mogelijkheid voor de HKU om daar studentenwerk te tonen aan een winkelend publiek. Als het aanslaat, gaan we dit 1 of 2 keer per jaar doen.’ De bijenkorf vroeg in eerste instantie Culturele zon-dagen om ideeën voor een originele invulling. zij tipten de HKU. ‘Voor deze eerste expo hebben drie deelnemers aan de HKU Award 2008 toegezegd,’ vertelt baijer.
‘Aaron Rookus vertoont drie van zijn clips nabij de in-gang van Chill Out en Wieteke Opmeer exposeert in een vitrine haar zaaisieraden en zaaikleed. De creaties van modeontwerper melody Deldjou Fard zijn in door zichtige cilinders in de etalage aan de sint Jacobsstraat te zien.’Ook Theatervormgeving is vertegenwoordigd: vanaf de glazen wanden in de bijenkorf worden bezoekers verwelkomd door de ‘piccolo’s’ van Geertje Geurtsen. sluitstuk van de HKU-collectie in juni vormen de bruidsjurken die studenten Fashion Design in 2001 ontwierpen ter gelegenheid van het bezoek van prins Willem-Alexander en prinses máxima aan de HKU.
JAN zUmbRINK pRIJs
VOOR TALENTEN FINE ART
mvb – De Faculteit beeldende Kunst en Vormgeving reikt in juni voor het eerst de Jan zumbrink prijs uit, bestemd voor twee talentvolle afstudeerders van de studierichting Fine Art. Voor deze stimuleringsprijs stelt mevrouw Hanssen, weduwe van kunsthistoricus Jan zumbrink, tien jaar lang geld ter beschikking. met de 5000 euro die de winnaars elk ontvangen, kunnen zij een impuls aan de start van hun carrière geven.De inzendingen worden beoordeeld door Antje von Gravenitz (kunsthistorica), Floor van Keulen (beeldend kunstenaar) en Harrie peters (vicevoorzitter Faculteit bKV en beeldend kunstenaar).Jan zumbrink werkte als docent Kunstgeschiedenis aan de HKU. In zijn studententijd in Utrecht organi-seerde hij met studiegenoten in de Neudeflat een tentoonstelling met onder andere werk van peter Heisterkamp, later zeer bekend onder het pseudoniem blinky palermo. De kunstenaar schonk Jan zumbrink als dank voor de tentoonstelling een geëxposeerd werk. Om iets terug te doen voor haar man, verkocht mevrouw Hanssen het werk van palermo en zocht contact met de HKU om de opbrengst een goede bestemming te geven.
HKU-sTUDENTEN sCHITTEREN IN bIJENKORF
.kor
t
.kor
t
NIEUWE FILmpJEs Op DE sITE VAN .UNsT!Op www.hku.nl/unst vind je de nieuwste .unst-filmpjes. Voor deze editie over CRIsIs interviewden we studenten over hun creatieve dip en de quarterlife crisis. Ook nieuw is het videodagboek waarin schrijver Tim Veenstra wekelijks aan de tand wordt gevoeld over het 'verkopen' met zijn theaterstuk.
8
naam Dick Kaat
naam boot Gaia
ligplaats Ik lig gedoogd bij de Zuidersluis;
dat kost me niks.
woont In Utrecht, maar in de zomer op mijn boot.
leeftijd 57
werk Ik zit in de Algemene Weduwen en Wezenwet.
dagbesteding Rommelen met bootjes, ze restaureren.
Dan heb ik het over mijn eigen boot, maar ik help ook wel
eens vrienden – dat gaat over en weer. Vrijbuiters, amicaal
onder elkaar, dat is de sfeer. Ongedwongen. Als we geen zin
hebben, gaan we bier drinken of koffie. Dit weekend vaar
ik denk ik naar Helgoland. Dat is een Duits eiland in het
Friese gebied van de Noordzee. Het is een zelfstandige
gemeente die geen deel uitmaakt van het Europese douane
gebied. Een belastingvrij paradijs dus en een kleine vrij
staat. Als je de tijding mee hebt, kun je erheen varen. Als
mijn tabak op is, dan is dat een goede reden om daar heen
te gaan.
vroeger Ik kom uit een groot gezin. Op mijn dertiende
moest ik gaan werken omdat mijn moeder geld nodig had.
Ik was kapper, werkte bij een groothandel en in een horeca
zaak. Daarna ben ik de antiek in gegaan. Ik kocht inboedels
op bij veilingen en handels, zwierf er half Europa voor af.
Die verkocht ik door. Ik heb ook nog antiek geëx por teerd,
naar Amerika. Van al het harde werken raakte ik wel over
spannen. Was ik er op een gegeven moment helemaal aan.
Tussendoor trouwde ik, maar ik bleef wel zwerven. Dat was
prima. Zij wilde thuis zijn. We hadden alle vertrouwen in
elkaar. Het zwerven zit in mijn bloed, ik ben een vrijbuiter.
Ik houd van het avontuur, van de mensen die je tegenkomt.
Ik ben op bruiloften geweest in Istrië, met de auto naar
Griekenland gereden. Op Corfu deed een kok zijn restau
rant dicht om gezellig alleen met mij te kunnen eten. Helaas
is in 2001 mijn vrouw overleden, na 29 jaar huwelijk.
wat heb je nodig Goed eten en drinken, wassen en slapen.
Met een bak koffie elke dag word ik 200. Een leven zonder
lasten op je nek. Rust, geen herrie, ’s morgens de vogels
horen fluiten. Ik ben geen man van de planning. Afspraken
kom ik na, maar wat daarna komt kan in één minuut veran
deren. Geregel hoeft van mij niet meer. Wel de zaken die je
moet doen, maar voor de rest hou ik van vrijigheid. Dat vind
je bij een plek waar ik nu lig. Die jongens leven gewoon hun
eigen leven. Dan ben je toch een rijk mens?
belangrijkste wapenfeit –
de crisis betekent voor mij De crisis bepaal jezelf. Ik leef
net zoals anders. Mijn uitgangspunt is: als je 100 euro hebt,
kan je dat opmaken, heb je er 1000 dan 1000. Mensen heb
ben niet zoveel nodig, het is allemaal overdaad en rotzooi.
Wij zijn nog van de generatie die de broekriem aan kan
halen, maar voor die jongelui wordt het moeilijker. Die
krijgen alles op een presenteerblaadje. Ik had vroeger
geen brommer; ik haalde een fiets van de vullisbelt. Ik
ben tevreden met weinig.
levensmotto Doen waar je zin in hebt, weten wat je wil
en gezond blijven. Je gezondheid is het allerbelangrijkste.
Mensen willen te veel, dat kan niet altijd – je moet leven
binnen je budget.
‘Ik ben een koning zonder land’
9
naam Marc Hoekstra
naam boot Maktub. Dat is Arabisch en betekent: het staat
geschreven. Een citaat uit het boek De Alchemist van
Paulo Coelho. Overigens is de boot als Knollendam 2
te water gegaan.
ligplaats Nu de Museumwerf in Nieuwegein/Vreeswijk,
vanaf augustus de Museumhaven Utrecht, onder Utrechters
beter bekend als de Veilinghaven.
woont In de stuurhut van mijn boot.
leeftijd 41
werk Ik werk in de machinebouw bij MCI (Mirror Control
International). Wij produceren de verstelling voor buiten
spiegels in auto’s. We zijn marktleider wereldwijd en hebben
ook vestigingen in Mexico en ZuidKorea. De werknemers
daar hebben het momenteel zwaar, sommigen worden ont
slagen. Ze missen het sociale vangnet dat wij hebben. Ik heb
momenteel arbeidstijdverkorting voor een periode van maxi
maal 18 weken. Mocht ik dan alsnog mijn baan verliezen, dan
pak ik mijn ZZPpapieren en ga hier op de werf aan de slag.
dagbesteding Nu werk ik nog vijf dagen in de week bij
MCI. Mocht de arbeidstijdverkorting komen, dan ga ik vijf
dagen per week aan mijn boot werken. Daarmee spaar
ik 40 euro per uur uit. De recessie komt als een aardig
geschenk voor mij.
vroeger Ik ben in Wapenveld geboren. Tijdens mijn oplei
ding fijnmechanica heb ik een tijd in Utrecht gewoond. Ook
heb ik instrumentmakerij gedaan. Met deze twee opleidin
gen heb ik verschillende banen gehad. Ik heb apparatuur
gecontroleerd in ziekenhuizen. Daarna heb ik protheses
aangemeten en op maat gemaakt. In het Anthonie van
Leeuwenhoek ziekenhuis tenslotte werkte ik met kanker
patiënten. Ik moest loodvlakken maken om lichaamsdelen
af te schermen tegen straling. Dat vond ik zwaar. Je moest
heel zorgvuldig inschatten hoe je deze mensen moest bena
deren. De mineur eiste zijn tol mij bij.
Ik ben toen gaan kijken wat er in de industrie te doen was.
Dat was een gouden greep: techniek, aansturen, lucht,
elektra, pneumatiek, robots programmeren – alles kwam
bij elkaar. Ik geniet daar nog steeds van. Toch is het na
12 jaar misschien ook wel tijd voor wat nieuws.
wat heb je nodig ’s Ochtends vier boterhammen, ander
halve liter melk, wat eten in de avond, gezelligheid, mensen
om me heen, fikkie stoken, biertje drinken – niet zo veel.
Tijd, dat vind ik het mooiste wat er is. Met name de tijd
die je zelf in kunt vullen, dat is heel waardevol.
belangrijkste wapenfeit Dat is de laatste: deze boot.
Mijn kind is er gewoon, die is ontstaan uit een hobby.
Maar voor deze boot moet ik alles zelf doen.
de crisis betekent voor mij Mogelijkheden. Zoals gezegd
bespaar ik op dit moment geld, door veel werk aan de boot
zelf op te knappen. Straks kom ik een flink stuk onder mijn
budget uit. Dat betekent minder hypotheek voor mijn lig
plaats, lagere maandlasten. Ik zal meer kunnen varen en
tijd met mijn zoontje door kunnen brengen. Meer en meer
ervaar ik het leven op het water als aangenaam. Schippers
zijn geen materialisten. Dat geeft veel rust.
levensmotto Streef datgene na, waarvan je denkt dat je
gelukkig wordt. Lukt het, dan is het mooi. Anders stel je
je doelen bij en probeer je het opnieuw. Als je gaat zitten
wachten tot er een kans voorbij komt, kan het zijn dat je
op een gegeven moment oud en bejaard bent.
‘Laat je dromen varen’
10 11
naam Cor van der Westen
naam boot Hollands Glorie. Ik heb een oude sleepboot
(onderkant) met een opgebouwd woongedeelte. Er ligt een
niet originele DAF 575motor in.
ligplaats Geen – ik zwerf door heel Nederland en België.
Op dit moment lig ik bij Scharendijke.
woont Op de boot.
leeftijd 63
werk Nee, ik ben met de VUT. Daarvoor was ik 40 jaar
buschauffeur in Breda.
dagbesteding Dat ligt er aan waar ik ben. Hier is niet
zoveel te beleven. Ik ga af en toe naar Renesse en Vlissingen
om een terrasje te pakken. Ik onderhoud mijn boot. Ik speel
keyboard en accordeon op het achterdek. Soms zijn er men
sen met een viool, een gitaar of mondharmonica. Dan wordt
het heel gezellig. In de winter is het heel rustig op het
water, dan ga ik de stad in en koffie drinken bij de HEMA
of V&D. Ik ga graag achter de vrouwen aan.
Ik laat altijd alles op mij af komen, dat is mijn sterkste
kant. Als ik andere mensen hoor, die praten negatief. Ik
denk alleen maar positief. Mijn scheiding is achter de rug,
klaar. Ik heb er een hekel aan als ik oudcollega’s hoor kla
gen: ‘Die is dood, en die.’ Dat is erg genoeg, maar we krijgen
allemaal een beurt. Zo is het nu eenmaal. Ze kunnen mij in
een vuilniszak stoppen, ze hoeven me niet te begraven. Zo
denk ik voor anderen, maar ook voor mezelf. Als ik negatie
ve mensen tegenkom, dan nok ik daar mee. Als iemand zelf
moord wil plegen: lekker doen, ik weet nog wel een paar
mooie bomen. Dan houden ze hun mond. Mij zadel je niet
op met je problemen. Dat lukt niet.
vroeger Ik ben getrouwd geweest, 9 jaar. Die vrouw heeft
me naar de Filistijnen geholpen. Ik had een pandje gekocht
voor 20.000 gulden in de jaren 60. Helemaal verbouwd in
mijn vrije tijd en met mijn eigen geld. Voor 150.000 gulden
verkocht ik het weer. Toen wilde zij daar ineens de helft van
hebben. Zij had daar geen flikker voor gedaan. Toen ben ik
de zaak anders gaan bekijken. Een vriendin is nu oké, maar
zonder verplichtingen en toestanden. Ik kan ook niet op één
plaats wonen, dan ga ik kapot. Ik moet weg kunnen.
wat heb je nodig Eigenlijk heel weinig. Mijn schip is 14,70
lang en 3,30 meter breed. Deze leefruimte is groot genoeg
voor mij. Ik heb alles bij me wat ik moet hebben – mijn ac
cordeon, keyboard en stofzuiger zijn de grootste apparaten.
Ik proost altijd op gezondheid, tevredenheid en geluk. Wat
een ander meer heeft, moet hij maar weten. Er is er altijd
maar één die op mijn schouder klopt en dat ben ik zelf.
belangrijkste wapenfeit De mooiste dag van mijn leven
was toen ik een nummertje mocht maken.
de crisis betekent voor mij Niets. Zolang mijn salaris
nog wordt gestort en ik er niet onder lijd, dan zoeken ze
het maar uit. Er is maar één leven belangrijk, dat is je
eigen leven.
Ik heb ook een dosis geduld. Als ik een nieuw keyboard
wil kopen van 2000 euro, dan heb ik het geduld om daar
een jaartje voor te sparen. Ik ga niet lenen bij de bank.
Geen schulden, geen toestanden. Goed voor u eigen zorgen,
is het belangrijkste wat er is.
levensmotto Alles mag en niets moet. Als iemand mij
vraagt: ‘Kun je met me meevaren?’ dan heeft iemand daar
weinig aan, want ik ga mijn eigen gang. Ik neem ze alleen
maar mee als ze zelf ook een boot hebben. Ze moeten ook
hun eigen plan trekken. Ik ben een eenling en wil me niet
aanpassen. Ik ben een grote egoïst op een goede manier.
‘Ik ga liever naar de kroeg dan naar de kerk’naam Theodorus Sprangh (links)
naam boot Marian of Mirjam – daar ben ik nog niet uit.
Dat zit zo: ik heb deze boot min of meer gekraakt. De luiken
lagen eruit, het regende in. Er had een huurder op de boot
gezeten en die zou de boel in orde maken. De eigenaar was
aangenaam verbaasd toen hij ontdekte dat onbekenden zijn
boot hadden opgelapt. Hij zei tegen mij: ‘Blijf jij lekker
spelen.’ Nu ben ik de beheerder van de boot.
ligplaats Almere – ze ligt in de Block van Kuffeler.
woont Ook in Almere.
leeftijd 41
werk Nee. Ik heb het te druk met kunst, filosoferen,
hobby’s, met leven. Ik filosofeer over de wereldproblematiek,
die wordt door ons zelf groot gemaakt. We hebben zo veel
nodig. Dus ik filoso feer over rust, uit het raam kijken –
de zon begint nu te schijnen, daar word ik al blij van.
Alles wat moet, daar heb ik een hekel aan. Op het moment
dat het moet, kan ik het niet meer. Er moet al zoveel in het
leven. Ik ben ook dj, maar kan alleen draaien als ik op het
laatste moment gevraagd word, niet als ik op een flyer sta.
dagbesteding Die wordt bepaald door hoe je hem plukt.
Als er geen stress is, pluk je hem anders. Als de ijskast
gevuld is, zijn de dagen rooskleurig. Ik kan het zelf bepalen.
Het leukste is om naar Nog nooit te gaan, een plek waar je
nog nooit bent geweest. Of dat nou in je buurt is of 100 kilo
meter verderop, dat maakt niet uit. Het is er meestal leuk.
vroeger Ik heb altijd van avontuur gehouden. Ik heb op een
legerterrein gewoond, op een boerderij, op een boot. Ik ben
een zeer verwend mens, maar niet in de nare zin. Ik was 18
toen ik een boerderij huurde van 1000 gulden per maand.
Om die huur te betalen had ik een coffeeshop aan huis.
Mijn borderline en faalangst zullen er mede voor gezorgd
hebben dat ik geen vaste patronen heb ontwikkeld. Ik houd
wel van een risicootje. Zoals met het kraken van de boot.
wat heb je nodig Meer liefde, maar dat is niet te koop.
Ik zie mijn ouders eens per jaar, dat vind ik te weinig. Dat
doe ik ook zelf: zo mogen ze niet op mijn verjaardag komen,
omdat het een verplichting is en dat wil ik niet.
Mijn kind zie ik al 6 jaar niet, terwijl ik geen junk of alcoho
list ben. Mijn ex is Jehovagetuige, daar zal het wel mee te
maken hebben. Of met het feit dat ik soms een stikkie rook.
Maar dat wist ze. Ze wist ook dat ik helemaal geen kind wil
de, maar toch ben ik ervoor gegaan. Helaas werkte het niet
en dan moet je van elkaar af. Anders ga je het dwingen. Veel
mensen met kinderen zitten in een keurslijf en dat doet wat
met een mens. De kinderen zijn daar de dupe van. Voor mij
is goed gezorgd – zegt men – toch heb ik borderline.
belangrijkste wapenfeit Oudklasgenoot Humberto Tan
kwam mij voor een televisieprogramma interviewen over
mijn eigen kweek. Ik heb hoofdrollen gespeeld in een film en
bij het schooltoneel. Dat zijn wapenfeiten, die blijven als ik
er niet meer ben, alsmede mijn creaties in huis.
de crisis betekent voor mij Niks. Het is onzin, bullshit,
een gemaakte afleiding van de werkelijkheid. Dat er crisis
is, heb ik nog niet gemerkt: de wereld draait door en blaad
jes vallen van de bomen. Als er inderdaad crisis is, dan hoop
ik dat de mens beseft dat hij op te grote voet heeft geleefd.
Ik leef al 23 jaar van een minimum en dat kan ik nog delen
ook, terwijl het eigenlijk voor mezelf is. Ik ben tevreden.
Er zijn veel mensen die zeggen: ‘Ik werk ook voor jou.’
Daar vraag ik toch niet om. Ze moeten lekker zelf weten
wat ze doen. Ik zeg op mijn beurt: zij creëren niets, uiten
hun creativiteit niet. Zij kopen. Mensen kunnen alleen
denken in materie, terwijl dat pure armoede is.
levensmotto Je moet het doen; pas dan mag je erover
praten.
‘Soms kom ik aanwaaien’
Willem Speekenbrink is naast beeldend kunstenaar en kapper ook HKUdocent. Sinds 2000 heeft hij een vaste aanstelling als docent ruimtelijke vormgeving. Gaat zijn werkveld gebukt onder de crisis? ‘Ikzelf heb er geen last van, maar het zal in de beeldende kunst nog wel gaan toeslaan. Ik denk dat het vooral in galeries en op kunstbeurzen voelbaar wordt. Ook hebben musea minder te besteden, omdat ze veel geld verloren en particuliere kopers bang zijn om geld in kunst te stoppen. Speekenbrink stelt dat een kredietcrisis voor kunstenaars een structureel fenomeen is. ‘Het percentage kunstenaars dat van hun kunst kan rondkomen, is miniem. Daarbij, de subsidies zijn de afgelopen tien jaar erg mager geworden en je ziet de laatste vier jaar ook nog een kentering
in het subsidiebeleid. Alleen de top wordt nu nog bediend, in plaats van een zo breed mogelijke kunstlandschap te stimuleren.’
‘Als kapper blijf ik goed verdienen. De geschiedenis leert dat zodra het slecht gaat in de maatschappij, het uiterlijk weer heel belangrijk wordt. Je zag het al op de catwalks in Londen: de mode wordt extravaganter. Volgens mij is het een houvast voor mensen, iets wat ze wel kunnen beheersen. Voor het inzetten van de crisis als onderwerp in de beeldende kunsten loopt Speekenbrink niet warm. ‘Er zullen vast enkele kunstenaars op inspringen, maar het is toch geen levensvraag of filosofische kwestie als je verliest met speculeren? Ik ken wel een kunstenaar die met zijn basisstipendium is gaan beleggen en heeft verloren. Dat deed hij echter niet uit kunstzinnig oogpunt; hij wilde gewoon veel geld hebben. Misschien is de crisis voor theater interessanter dan voor de beeldende kunsten; met theater kun je toch meer vertellend scheppen.’Speekenbrink voert zowel uitvoerend als docerend zijn beroep uit. Doet hij dit ook vanuit financieel oogpunt? ‘Er is ooit onderzocht waarom kunstenaars kunstenaar blijven. Kunstenaars hebben vaak een nega tief inkomen en missen zekerheid op vooruitgang van hun leefsituatie. De uitkomst van het onderzoek was dat ze niet anders kunnen. Het is een levenshouding – een romantische, dat wel. Ik heb momenteel gelukkig geen stomme baantjes meer. Vroeger ben ik ook postbode en taxichauffeur geweest. Nu leef ik in de luxe om alleen maar leuke dingen te doen. Het lesgeven en het knippen vind ik erg leuk. Knippen is eigenlijk toegepast beeldhouwen, dat vind ik er zo mooi aan. Ik zou het blijven doen, zelfs als ik genoeg verdiende met mijn beeldende kunst alleen.’
Bart van de Lisdonk is componist en zanger/gitarist van de bands Black Bart Preaching en Shinkansén. Zijn filmmuziek voor Bolletjesblues won in 2006 een Gouden Kalf. Van de Lisdonk studeerde en werkte op de HKU. In 1993 voltooide hij de opleiding Muziektechnologie aan de Faculteit Kunst, Media & Technologie. Van 1997 tot 1999 werkte hij daar op het projectenbureau. Welke gevolgen heeft de crisis voor zijn vakgebied? ‘Er zijn nog voldoende opdrachten, maar de budgetten worden kleiner. Ik gebruik de loodgieternorm. Als je ervan wilt leven, moet je ongeveer net zoveel verdienen als een loodgieter. Dat betekent dat ik voor een budget van 750 euro twee dagen kan werken. Het is een kwestie van afwegen. In twee dagen muziek maken voor een hele documentaireserie
is niet te doen, maar twee dagen aan een sinterklaasliedje werken kan weer wel.’Blijven netwerken is volgens Van de Lisdonk belangrijk om de crisis het hoofd te bieden. ‘In Utrecht doe je dat in de breedte, omdat hier meer soorten opdrachten zijn. In Amsterdam kun je gerichter netwerken als je echt alleen film en televisie wil doen. Omdat ik in Overvecht mijn studio heb, ben ik daar bekend en word ik gevraagd voor heel uiteenlopende projecten. De ene keer werk ik aan een film en de andere keer zit ik middenin een community project. Ik vind die afwisseling heel leuk. Vorige maand was ik bijvoorbeeld tegelijkertijd bezig met een eindexamenfilm en een promotiefilm van Prorail. De ene is een heftig artistieke uitdaging en onbetaald en de andere is zo concreet in zijn vorm en vraag, dat die ontspanning vormt voor de heftige opdracht. Dat houdt me scherp.’
Over de crisis schreef Van de Lisdonk een liedje dat hij met zijn band Black Bart Preaching speelt. ‘Het eindigt heel uitgelaten met: ‘It’s all over yeah’. De eerste keer dat we het speelden, vroeg de gitarist of het uit was met mijn vriendinnetje. Niemand hoort dus dat het over de kredietcrisis gaat. Het onderwerp van een lied hoef je ook niet letterlijk te noemen. Sterker nog, daardoor wordt het minder interessant. Ik pas graag de Bruce Springsteenmethode toe: je vertelt bijvoorbeeld het tragische verhaal van een arbeider met op de achtergrond de crisis. Mijn lied gaat eigenlijk over de slechte kanten van mensen, dat heb ik bewust zo algemeen mogelijk gehouden. Het fijne van een liedje schrijven is dat je afstand kunt doen van dingen waar je je druk over maakt. Ik kan het nu loslaten. Het heeft een plek gekregen.’En een inzicht opgeleverd: Van de Lisdonk is vastbesloten in de toekomst zakelijker te zijn. ‘Tot nu toe heb ik me steeds kunnen veroorloven om me daar niet mee bezig te houden. Mijn vaste lasten zijn echter ook gestegen en daar moet ik nu op letten.’
tekst Elfie Tromp fotografie Patrick van de Luijtgaarden
Hoe overleefteen kunstenaarde crisis?
Dag in dag uit wordt in het nieuws een ander aspect van de krediet crisis belicht. Ook voor kunstenaars kan het verkeren. Waar componist bart van de Lisdonk in middels de loodgieternorm
hanteert, blijft beeldend kunstenaar Willem speekenbrink goed verdienen.
maar dan vooral als kapper.
‘ NIEmAND HOORT DUs DAT HET OVER DE
KREDIETCRIsIs GAAT’
‘ zODRA HET sLECHT GAAT IN DE mAAT-
sCHAppIJ, WORDT HET UITERLIJK HEEL
bELANGRIJK’
13
tekst Rob Rombouts
De twintigste eeuw kenmerkt zich door een over-vloed aan crises die kunstenaars hebben aangewend om een kritische bij drage aan hun tijd te leveren. Denk aan de vele films en boeken over de Tweede Wereldoorlog, de drooglegging van de jaren dertig in Amerika of de Europese crisis jaren in diezelfde tijd.
Aan het begin van de 21e eeuw bevinden we ons in een nieuwe crisis: de ineenstorting van ons financiële stelsel. De gevolgen zijn nog nauwelijks te overzien. De reactie van hedendaagse kunstenaars op deze crisis nog minder. Een korte blik op het verleden toont ons wel dat kunstenaars van vorige generaties niet nalieten er hun zegje over te doen.
maatschappijkritischOnder de titel Ecce Homo (Zie, de mens) publiceerde de schilder George Grosz in 1923 een serie lithografieën. In een bijtende en directe stijl maakte hij afbeeldingen van vette, volgevreten burgers. Van werklozen, rechters, prostituées, moordenaars, priesters en soldaten. Ecce Homo is een maatschappijkritisch werk waarin Grosz de houding van de kapitalistische bourgeoisie ter discussie wilde stellen. Grosz’ werk heeft de economische crisis van de jaren twintig als onderwerp. Deze werd in gang gezet na de Eerste Wereld oorlog en mondde uit in de Beurskrach (1929). Bovendien verwijst de titel naar het gelijknamige boek van Friedrich Nietzsche, waarin het christendom naar de prullenbak werd verwezen. Ongeveer tien jaar later speelde Adolf Hitler met de film Triumph des Willens van Leni Riefenstahl handig in op de economische malaise. In de film werden duizenden werklozen getoond, die zich bij gebrek aan beter aansloten bij het Duitse leger. Hoewel de motivatie voor het maken van de film van dubieuze aard is, vormt de economische crisis het onderwerp van de film en is deze crisis ook de grond waarin Hitler’s imperium wortel kon schieten. Ook buiten het interbellum werden economische en politieke crises door kunstenaars benut om hun stem te laten klinken. In de jaren tachtig van de vorige eeuw formeerde zich in een kleine straat in Keulen, de Müllheimer Freiheit, een groep schilders. Hun naam: Die Neue Wilden. De werken van deze groep dragen veel crisisachtige elementen in zich. De bijtende, neoexpressionistische stijl vormde een commentaar op het gezapige politieke denken van de jaren ’60. In de tijd waarin Nederland tegen wil en dank ontzuilde en het religieuze juk van zich afwierp, toonde ‘de kunstenaars van de Müllheimer Freiheit’ het sociale onbehagen en hun woede tegenover de gevestigde structuren.
godslasteringDe reactie op kunst waarin crises tot onderwerp worden gemaakt, zijn in alle tijden fel geweest. In 1937 vond de
beroemde Entartete Kunst tentoonstelling plaats. Hiermee wilde het naziregime de ideologische dwaling tonen van de moderne, naar de actualiteit referende kunst. Werk van onder meer Marc Chagall, Georg Grosz, Otto Dix, Wassily Kandinsky, Paul Klee en Edvard Munch werd beschouwd als slechte invloed op de bevolking. Ook de receptie van Ecce Homo bleek moeilijk te verteren voor de heersende elite van dat moment. In 1928 werd Grosz vervolgd wegens godslastering: voor zijn werk ‘Jezus met een gasmasker’, waarop Jezus hangend aan een kruis wordt getoond met een gasmasker op. Het onderschrift van de tekening luidde ironisch genoeg: “Hou je mond en blijf dienen.”
Wat opvalt aan stromingen als Neue Sachlichkeit (Grosz) aan het begin van de twintigste eeuw en Die Neue Wilden aan het eind van dezelfde eeuw, is dat belang van esthetiek achterop raakt. Het ging steeds minder om het laten zien van de schoonheid, maar juist het gebrek daaraan. De aanklacht leek belangrijker te zijn geworden dan de vorm waarin die naar buiten werd gebracht. Kunst moest vooral treffend zijn en werd niet meer ontworpen om het oog van de kijker te strelen. Daarnaast valt de karikaturale stijl op. Het dadaïsme waartoe Grosz behoorde, zette zich af tegen de ‘schijnheilige waarden van de beschaafde wereld’ door het gebruik van vereenvoudigde en uitvergrote beelden. Het neoexpressionisme van Die Neue Wilden kenmerkte zich onder meer door hun politiek geëngageerde houding en de afwijzing van conceptuele kunst.
gevaarlijkHet feit dat de crisiskunst van Die Neue Wilden, Grosz en Riefenstahl vooral inspeelt op de actualiteit – omdat zij reageert op een specifieke maatschappij op een specifiek moment – verklaart wellicht dat namen als Grosz, Kollwitz en Courbet niet meer zo bekend zijn. Maar omdat de politieke en economische geschiedenis zich in 2009 opnieuw lijkt te herhalen zijn deze namen helemaal niet zo ver van onze tijd verwijderd. Ook uit de paniekerige houding van de nazi’s blijkt dat er achter de crisiskunst veel invloed schuilgaat. In ieder geval heeft zij de potentie om mensen op gedachten en ideeën te brengen die in de ogen van de gevestigde orde als gevaarlijk en onwelgevallig worden beschouwd.
12
‘ DE AANKLACHT WERD bELANGRIJKER DAN DE VORm’
Ook in de kunstsector laat de economische crisis diepe sporen na: minder opdrachten, minder publiek, en minder opbrengsten. Toch is er voor de kunstenaar ook een positieve keerzijde: het enorm arsenaal aan actuele onderwerpen dat ‘de crisis’ hem biedt.
KUNsT OVER CRIsIs zET sCHOONHEID bUITENspEL
Casco
Office for Art, Design
and Theory
Nieuwekade 213–2153511 RW Utrecht/NLT/F +31 (0)30 231 9995www.cascoprojects.org
Zoek je een interessante plek om meer ervaring op te doen in de kunstwereld?
Casco zoekt vrijwilligers en stagiaires voor uiteen-lopende taken.
Interesse? Kom langs of bel!
Gitte Villesen:I Will Arrange
Everything. It Will Be the Best Film Ever
Ruth Buchanan:
Lying Freely – Part 1:
Nothing is Closed
31 May–19 July 2009
18/19/20/21 June 2009
14 15
Wat gaat er veranderen?Vanaf dit jaar stapt de HKU over op een nieuwe manier van (her)inschrijven: via Studielink. Studielink is een systeem waarmee op termijn alle hogescholen en universiteiten in Nederland gaan werken. (Her)inschrijven gebeurt dan niet meer via het bekende papieren pakket, maar kan online worden geregeld. Inmiddels werkt een deel van de hogescholen en universiteiten al met het systeem. De Hogeschool Utrecht is vorig jaar overgegaan, de universiteit volgt volgend jaar. De HKU behoort dus tot de middenmoters. Dat is prettig, want daardoor zijn alle kinderziekten uit het systeem en kon de HKU bij ‘de buren’ kijken welke aandachtspunten er liggen. Dit heeft inmiddels de eerste vruchten afgeworpen. Aan komende studenten hebben zich dit jaar voor het eerst via Studielink voor een studie aan de HKU ingeschreven. Dit proces is zonder problemen verlopen en de resultaten mochten er zijn: bijna alle opleidingen hebben meer aan meldingen dan voorgaande jaren.
De tweede stap voor de HKU in het Studielinkproces is de her inschrijving van huidige studenten. Dit gaat in juni van start.
Wat heb je nodig?In november 2008 heeft iedere student op zijn of haar HKUmailadres een email ontvangen met daarin de accountgegevens voor Studielink. Zorg dat je deze gegevens bij de hand hebt als je je gaat herinschrijven. Ben je ze kwijt of heb je ze niet ontvangen, dan kun je ze opnieuw aanvragen via http://hku.studielink.nl. Verder ontvang je begin juni een inschrijfpakket met daarin onder andere een machtigingsformulier voor de betaling. In het kader hiernaast kun je lezen hoe je je moet herinschrijven. Zorg dat je de stappen nauwkeurig volgt, want alleen dan is je herinschrijving compleet!
OndersteuningLukt het niet om je via Studielink te herinschrijven, dan kun je terecht bij het Studenten Service Centrum voor ondersteuning. Op de website van het SSC (http://sscweb.hku.nl) vind je een handleiding en een demo voor de herinschrijving. Daar staat ook een handleiding in het Engels. Mocht je er op SSCweb niet uitkomen, dan staan de studentenvoorlichters van het SSC natuurlijk voor je klaar. Het SSC heeft geen zomersluiting, dus je kunt ze elke werkdag tussen 10.00 en 17.00 uur bereiken op 030 234 94 40 of bij de roze balie op de derde verdieping van de Lange Viestraat.
En onthoud: zorg dat je voor 1 augustus je herinschrijving geregeld hebt, dan hou je de studiecrisis buiten de deur!
Het bankje van Bril
. column
‘Martin Bril is op papier veel beter dan op tele visie!’ riep ik altijd steevast tegen mijn disge noten als we tijdens het eten De Wereld Draait Door keken en Bril tafelgast was.Als een pedant mannetje las hij dan mensen de les die naar mijn weten veel slimmer waren dan de heer Bril zelf. Liever las ik Bril in de krant, dan dat ik naar hem keek op tv. Als ik zijn woor-den las, kreeg ik steevast het gevoel dat ik naast hem zat en zag wat hij beschreef. Zo in de ochtend, met een kop koffie en de krant, zat ik dan naast hem in de trein. En ineens op het station in Assen:
‘Assen. Nooit geweest. Nou ja, als kind – naar de
verkeerstuin. Rondjes rijden in een trapkar, korte
broek aan, rechts heeft voorrang. Later als student:
stopte de Intercity naar Groningen er. Overheersend
in de herinnering: een wit, oud station, grote klok,
winderige perrons. Dienstplichtigen, duisternis.
Een eenzame lichtbak van een café in de verte.
Het was altijd ‘s avonds laat als mijn trein in
Assen stopte.
Assen.’
Martin Bril, 26 september 2002
Hij was de eerste columnist die ik graag las, want in tegenstelling tot zure collega’s die in hun cursieven klaagden over het kabinet, het druilerige weer of de borsten van een soapsterre-tje, zat Bril in zijn columns vaak gewoon op een bankje en beschreef hij de wereld om hem heen en waar hem dat aan deed denken.‘Als Martin Bril op een persconferentie was en alle aanwezige journalisten zich op de minister-president stortten, dan stapte hij achterin de zaal op de koffiejuffrouw af,’ vertelde een vriend van me, nadat het nieuws van Brils dood ons
bereikt had. ‘Daar zat het interessante verhaal.’Het smaakt naar mosterd na de maaltijd, dit nog te schrijven terwijl hij al lang en breed begraven is.
Nu is het bankje in de trein leeg en daarom gaat deze column over hem.Ik zit niet op een bankje.Ik zit niet in de trein.Ik zit in mijn bed, want ik had het koud. Ik heb de rugsteun omhoog geklapt en op de radio discussiëren ze over piraten en Europa.In mijn hand een beker thee.En ik denk aan Martin Bril.Want Martin Bril is dood.Het is eeuwig zonde.
Hanneke Hendrix,vierdejaars Writing for Performance
Geen recht op studie, geen studentenkaart, geen studie-financiering, wel huurachterstand, geldproblemen en onnodige administratieve rompslomp. Het kan nogal wat gevolgen hebben als je je niet op tijd herinschrijft voor je studie. zorg daarom dat je je inschrijving aan de HKU uiterlijk 1 augustus hebt verlengd. Let daarbij goed op, want de manier van herinschrij ven is dit jaar ingrijpend gewijzigd!
VOORKOM EEN STUDIEcRISIS: REGEL OP TIJD JE HERINScHRIJVING!tekst Fokke Uiterwaalbeeld Studielink
Zo moet je je herinschrijven:
1 Bevestig je herinschrijving via http://hku.studielink.nl (inloggegevens heb je in
november 2008 op je HKU-mailadres ontvangen)
2 Vul het machtigingsformulier dat je per post ontvangt helemaal in en onderteken het.
3 Stuur het machtigingsformulier terug naar de HKU.
Inloggegevens kwijt of niet ontvangen? Vraag ze opnieuw aan via http://hku.studielink.nl.
Vragen of hulp nodig? Kijk op http://sscweb.hku.nl of neem contact op met een studenten-
voorlichter van het ssC op 030 234 94 40. Het ssC is de hele zomer geopend op werkdagen
tussen 10.00 uur en 17.00 uur.
16
tekst Fanny de Ruiterfotografie Patrick van de Luijtgaarden
Hoe kwam u in de hoek van de beeldende kunst terecht?Ik ben begonnen als violist en leerde daardoor een hoop mensen kennen die ook met kunst bezig waren. Toen ik een jaar of vijf als professioneel muzikant aan het werk was, besloot ik een galerie op te richten. In het begin hield ik me veel bezig met de combinatie van beeldende kunst en muziek; bijvoorbeeld in de vorm van installaties. In die tijd had ik naast de tentoonstellingen ook een aanbod van grammofoonplaten gemaakt door beeldend kunstenaars en speciale boeken en uitgaves. In de jaren tachtig ging het bergafwaarts met de econo-mie. Hoe ging u daar binnen uw bedrijf mee om?In de eerste jaren was ik zoekende, maar vanaf ’84‘85 had ik duidelijker voor ogen welke kant ik met de galerie op wilde. Als je in een tijd dat het slecht gaat met iets begint, is de kans om te vallen minimaal. Je moet creatief zijn, dan kun je alleen maar groeien.
Wat zouden de gevolgen van de huidige recessie voor de kunstsector kunnen zijn?Uit onderzoek blijkt dat er meer theaterbezoek en meer bioscoopbezoek is op momenten dat de economie verslechtert. Voor de beeldende kunst zou dat kunnen betekenen dat mensen meer naar kunst gaan kijken en misschien ook vaker kopen. Ik heb ook klanten die jarenlang belegd of gespeculeerd hebben met hun geld en dat weghaalden toen ze de crisis zagen naderen. Renterekeningen zijn voor hen op dit moment niet zo interessant; daarom besloten ze iets leuks te doen met hun geld in plaats van het naar de bank te brengen. Kunst heeft verschil
lende waardes; de belangrijkste is wat de kunst jou geeft. Daarnaast is het mooi meegenomen als de waarde is gestegen wanneer je het weer weg doet. Wat staat er op korte termijn voor Flatland op de agenda?Voor dit jaar heb ik veel afspraken gemaakt met musea in Europa, voor onder andere Erwin Olaf en voor Ruud van Empel. Over twee weken hebben we voor Erwin een tentoonstelling in Moskou, daarna in Praag en Salamanca, terwijl we net Den Haag en Antwerpen achter de rug hebben. Als ik alleen in Utrecht zou zitten, zou ik misschien meer risico lopen het slecht hebben. Door ook in Parijs vertegenwoordigd te zijn, proberen we ons podium te verbreden. Het geeft natuurlijk ook een grotere kick als je het in Parijs of New York voor elkaar krijgt.
Ben je in tijden van crisis geneigd op safe te spelen door alleen bekende namen te gaan verkopen?Voor mij is het juist tegenovergesteld. Wij werken met bekende mensen, maar het is erg leuk om nieuw talent als het ware te ontdekken en ze te promoten. In de jaren tachtig heb ik bijvoorbeeld een tentoonstelling gemaakt met Marlene Dumas. Zij is inmiddels wereldberoemd en heeft net een tentoonstelling in het MoMA (het Museum of Modern Art in New York – FdR) gehad. Op dit moment ben ik ook steeds op zoek naar mensen die ik nog niet ken en heel goed vind. Sommige kunstenaars die ik nu heb zijn behoorlijk duur geworden en daarom zoek ik naar nieuwe mensen die relatief goedkoop zijn.
In hoeverre maakt u zich zorgen over de zich uitbreiden-de economische terugval?Wij zijn een commercieel bedrijf dat al onze projecten zelf betaalt. Als ik van subsidies afhankelijk was, zou ik ook meer gevaar lopen. Daarnaast heb ik het gevoel dat de crisis van nu vooral een geestelijke crisis is. Het is absoluut waar dat er financieel van alles mis is gegaan. Zelf heb ik er nog geen last van gehad. Sterker nog, ik heb dit jaar een groeiend aantal transacties. Door de mediapsychose die rondom dit onderwerp heerst, wordt men erg somber en denken we allemaal dat we op ons geld moeten gaan zitten. Ik denk dat deze recessie kon ontstaan doordat veel mensen geld verdienen het belangrijkste vinden in hun leven. Terwijl dat eigenlijk het meest onbelangrijke in je bestaan is. Als je goed kunt kijken, luisteren of lezen; wanneer je interesse hebt in beeldende kunst, muziek of literatuur, ben je al een stuk gelukkiger dan wanneer je dat niet hebt.
U ziet de komende jaren dus niet al te somber tegemoet?De prijs van kunst zal de komende tijd ongetwijfeld gaan zakken. Dat is niet verkeerd, want ze zijn in de loop der jaren ook veel te sterk gestegen. Het is hartstikke fijn als je op beurzen staat en alle dingen in tien minuten hebt verkocht – maar aan de andere kant is het ook onzinnig. De mensen aan wie je iets verkoopt, spreek je zo kort dat je ze nauwelijks leert kennen. Terwijl ik de relatie met mijn klanten juist heel belangrijk vind. Daarom denk ik dat de teruggang een positief effect kan hebben op de markt. Ook al zou dat betekenen dat ik de komende tijd wat minder ga verdienen.
DE CRIsIs VAN NU Is VOORAL EEN GEEsTELIJKE CRIsIs
martin Rogge richtte in de financieel moeilijke jaren tachtig de Utrechtse Flatland Gallery op. met zijn onder-nemerschap en creativiteit wist hij zijn bedrijf steeds te ontwikkelen en tot een groot succes te maken. Ook door de huidige crisis laat hij zich niet uit het veld slaan. ‘De teruggang kan een positief effect hebben op de markt.’
wie Martin Rogge wat galeriehouder Flatland Gallery waarom is crisisbestendig www flatlandgallery.com
