UNIVERSITEIT ANTWERPEN FACULTEIT TOEGEPASTE … · Een korte beschrijving van het productieproces...

Academiejaar 2013 – 2014

UNIVERSITEIT ANTWERPEN –

FACULTEIT TOEGEPASTE ECONOMISCHE WETENSCHAPPEN

UNIVERSITEIT GENT –

FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID

Logistiek van (oud) papier en karton in

Vlaanderen

Bulcke Cédric

Verhandeling voorgedragen tot het bekomen van

de graad van:

Master na Master in de Maritieme Wetenschappen

Promotor: Prof. dr. Eddy Van De Voorde

Co-promotor: Dr. Tom Pauwels

Assessor: Prof. dr. Chris Peeters

2

TOELATING

Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag

geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding.

Ondergetekende

Cédric Bulcke

3

INHOUDSOPGAVE

INHOUDSOPGAVE ............................................................................................................................................ 3

LIJST MET AFBEELDINGEN ................................................................................................................................ 5

LIJST MET TABELLEN ......................................................................................................................................... 6

1 INLEIDING ................................................................................................................................................ 7

2 AFKORTINGEN ......................................................................................................................................... 9

3 DEFINITIES ............................................................................................................................................. 10

4 ACADEMISCHE LITERATUUR ................................................................................................................... 11

4.1 Papier en afval ......................................................................................................................................... 11

4.2 Logistiek en afvallogistiek ........................................................................................................................ 11

4.2.1 Reverse logistics .............................................................................................................................. 12

4.2.2 Waste logistics................................................................................................................................. 13

4.3 Supply chain oud-papier .......................................................................................................................... 13

4.3.1 De inzameling .................................................................................................................................. 13

4.3.2 Inzamelaars en verwerkers .............................................................................................................. 16

4.3.3 Papierproducent .............................................................................................................................. 17

4.4 Grondstoffen en productie van papier .................................................................................................... 17

4.4.1 Grondstoffen van oud-papier ......................................................................................................... 18

4.4.2 Productie van oud-papier ................................................................................................................ 20

5 VERPAKKINGSAFVAL .............................................................................................................................. 24

5.1 IVC en het ISA ........................................................................................................................................... 25

5.1.1 De Terugnameplicht ........................................................................................................................ 25

5.2 Huishoudelijk verpakkingsafval: Fost Plus ............................................................................................... 26

5.2.1 Fost Plus als verpakkingsverantwoordelijke .................................................................................... 26

5.2.2 Analyse van Fost Plus ...................................................................................................................... 27

5.3 Bedrijfsmatig verpakkingsafval: Val-I-Pac ................................................................................................ 28

5.3.1 Val-I-Pac als verpakkingsverantwoordelijke .................................................................................... 28

5.3.2 Dient elke verpakkingsproducent mee streven naar het vereiste recyclagepercentage? ............... 29

6 HUISHOUDELIJK OUD-PAPIER ................................................................................................................ 30

6.1 Afvalbeleid van de afvalintercommunales ............................................................................................... 31

6.1.1 Ladder van Lansink .......................................................................................................................... 31

6.1.2 DIFTAR-systeem ............................................................................................................................... 35

6.2 Inzameling van huishoudelijk oud-papier ................................................................................................ 36

6.2.1 Huis-aan-huis inzameling ................................................................................................................ 36

6.2.2 Inzameling via Recyclageparken ..................................................................................................... 39

6.2.3 Opbrengsten .................................................................................................................................... 41

6.2.4 Analyse ............................................................................................................................................ 43

6.3 De paralelle inzamelcircuits ..................................................................................................................... 44

6.3.1 Legale papierslagen......................................................................................................................... 44

6.3.2 Illegale inzamelcircuits .................................................................................................................... 45

4

6.4 Uitbesteden van het afvalbeheer? ........................................................................................................... 46

6.4.1 Afvalbeheer hoofdzakelijk bij de afvalintercommunales ................................................................. 47

6.4.2 Afvalintercommunale met PPS-structuur ........................................................................................ 47

7 DE PAPIERVERWERKER – STORA ENSO .................................................................................................. 49

7.1 Lokalisatie in Vlaanderen ......................................................................................................................... 49

7.2 Inputmodi ................................................................................................................................................ 50

7.2.1 Wegtransport .................................................................................................................................. 50

7.2.2 Zeevaart .......................................................................................................................................... 52

7.3 Outputmodi.............................................................................................................................................. 52

7.3.1 Wegtransport .................................................................................................................................. 53

7.3.2 Zeevaart .......................................................................................................................................... 53

7.3.3 Treinspoor ....................................................................................................................................... 54

7.3.4 Binnenvaart ..................................................................................................................................... 54

8 EXPORTANALYSE .................................................................................................................................... 56

8.1 EN 643 ...................................................................................................................................................... 56

8.2 Bron Eurostat ........................................................................................................................................... 57

8.2.1 Gebruikte nomenclatuur ................................................................................................................. 57

8.2.2 Werkwijze ........................................................................................................................................ 57

8.2.3 Exportanalyse .................................................................................................................................. 59

8.3 Bron Belgostat .......................................................................................................................................... 60

8.3.1 Gebruikte nomenclatuur ................................................................................................................. 60

8.3.2 Werkwijze ........................................................................................................................................ 61

8.3.3 Exportanalyse .................................................................................................................................. 64

8.4 Case Sita Paper Belgium ........................................................................................................................... 66

8.4.1 Transportkost naar de haven .......................................................................................................... 67

8.4.2 Transportkost overzeese export ...................................................................................................... 69

8.4.3 Transportkost via de weg ................................................................................................................ 70

9 FINANCIËLE AANVULLING VAN HET STROOMSCHEMA ........................................................................... 73

10 CONCLUSIE ............................................................................................................................................. 76

11 BIBLIOGRAFIE......................................................................................................................................... 80

11.1 Nuttige artikels ......................................................................................................................................... 84

5

LIJST MET AFBEELDINGEN

Afbeelding 4.1: Transportschema oud-papier ...................................................................................... 15

Afbeelding 4.2: Lange (links) en korte (rechts) papiervezels ................................................................ 18

Afbeelding 4.3: Schema van de recyclage van verschillende papiersoorten. ....................................... 19

Afbeelding 4.4: Schema van input- en outputstromen in papierfabriek (Cobelpa, 2012) .................... 20

Afbeelding 4.5: Oud-papiermagazijn ..................................................................................................... 22

Afbeelding 4.6: Drumpulper .................................................................................................................. 22

Afbeelding 4.7: ontinkting van de flotatiecellen ................................................................................... 23

Afbeelding 4.8: De papiermachine ........................................................................................................ 23

Afbeelding 5.1: Resultaten van recyclage en nuttige toepassingen (ton)............................................. 28

Afbeelding 6.1: Kaart van de Vlaamse afvalintercommunales. ............................................................ 31

Afbeelding 6.2: De ladder van Lansink .................................................................................................. 32

Afbeelding 6.3: Verhouding tussen de ophaalkost voor oud-papier per gemeente t.o.v. de

afvalintercommunale .................................................................................................................... 39

Afbeelding 6.4: Aandeel van de verschillende vaste kosten voor het recyclagepark. .......................... 40

Afbeelding 6.5: Evolutie van de waarde voor bont papier van de I.V.M. ............................................. 42

Afbeelding 6.6 Evolutie van de marktprijs voor papier en karton ........................................................ 43

Afbeelding 7.1: De Blauwe Banaan ....................................................................................................... 49

Afbeelding 7.2: Kaart waarop Gent is aangeduid als middelpunt binnen de cirkel met straal 300 km.50

Afbeelding 7.3: Voorbeeld van een tautliner. ....................................................................................... 51

Afbeelding 7.4: Voorbeeld van een walking-floor systeem .................................................................. 51

Afbeelding 8.1: Eurostat: Selectie van gewenste data .......................................................................... 58

Afbeelding 8.2: Eurostat: Selectie van de benodigde dimensies en diens volgorde............................. 58

Afbeelding 8.3: Selectie van de benodigde productcodes. ................................................................... 62

Afbeelding 8.4: Selectie van de benodigde dimensies en diens volgorde. ........................................... 63

Afbeelding 8.5: Containerrates in dollar, per transport van 40 ' container R'dam- Shanghai .............. 70

Afbeelding 9.1: Stroomschema met logistieke kosten per onderdeel in de keten. .............................. 73

6

LIJST MET TABELLEN

Tabel 6.1 Kosten/opbrengsten voor afvalintercommunale I.V.I.O. ...................................................... 44

Tabel 8.1: Export van oud-papier vanuit België (2008-2012)................................................................ 59

Tabel 8.2: Cijfergegevens van de papierindustrie in België (2008-2012) ............................................. 60

Tabel 8.3: Export van oud-papier vanuit België (2008-2012)................................................................ 64

Tabel 8.4: Tarieven (excl. btw) tautliner naar haven van Antwerpen ................................................... 68

Tabel 8.5: Tarieven (excl. btw) tautliner naar haven van Zeebrugge .................................................... 69

Tabel 8.6 Transportkost in euro per tautliner en walking floor ............................................................ 71

7

1 INLEIDING

In deze thesis heb ik de afvallogistiek van oud-papier in Vlaanderen onderzocht. Daarvoor werd een

uitgebreide literatuurstudie uitgevoerd, waarna diepte-interviews het meest hebben bijgedragen tot het

bekomen van de conclusies en aanbevelingen voor dit onderzoek.

Zowel het bronnenonderzoek als de diepte-interviews zijn beiden zowel een doel als een middel voor dit

onderzoek. Daarnaast heb ik ook nog een heel aantal andere relevante beleidsdocumenten en –studies en

publicaties geraadpleegd van federale, gewestelijke en lokale instanties en overheden. Ook werden

sectorspecifieke organisaties aangesproken. Enkel openbaar vrijgegeven publicaties werden gebruikt voor

desk-research, terwijl de diepte-interviews en elektronische communicatie dergelijke publicaties met

enige volledigheid aanvulden.

In het bijzonder willen we de organisaties bedanken, die bereid waren belangrijke informatie vrij te geven

en urenlang tijd wilden vrijmaken tot het beantwoorden van onze vragen. Ten eerste wil ik de voorzitter

van de afvalintercommunale van I.V.I.O, Frank Bulcke bedanken. Door jarenlange ervaring in de private

recyclagesector en sinds enkele jaren aan het hoofd te staan van een intergemeentelijk

samenwerkingsverband, kon hij een mix van private informatie en lokale overheidsbeleidsinformatie

leveren. Ten tweede verdient het recyclagebedrijf, Sita Paper Belgium, en in het bijzonder Katrijn Van

Riet, Sales Manager voor het bedrijf een dankwoord, wegens de export- en transportgerichte informatie

die ze via een langdurend telefoongesprek en daarop aansluitend enkele mails zonder enige moeite wou

meewerken aan dit onderzoek. Ten derde mochten we op bezoek naar bij de grootste papierfabrikant in

België, Stora Enso Langerbrugge te Gent, het bedrijf dat 100% oud-papier gebruikt ter productie van

kranten- en magazinepapier. De twee personen van Stora Enso, Marc Dockx, Sourcing Manager

Procurement for RCP & bio-energy en Frank De Jaeger, Sales Manager, wil ik graag bedanken voor hun

uitgebreide tijd en informatie die zeer nuttig zijn geweest voor dit onderzoek. Ten laatste heeft Coberec,

de federale confederatie van de Belgische recuperanten, snel en uitgebreid geantwoord op onze vragen

via mailverkeer, waarvoor een dankbetuiging in deze inleiding op zijn plaats is.

Ook is het zonder de financiële en mentale steun van mijn ouders, Anne-Mie Dewachter en Frank Bulcke,

de gevolgde richting ManaMa in de Maritieme Wetenschappen en dit onderzoek niet mogelijk geweest.

8

Dit onderzoek tracht een antwoord te vinden op de volgende vragen:

Kan het bijzonder systeem omtrent verpakkingsafval uitgebreid worden naar andere

subsectoren binnen de oud-papiersector?

Waarom wordt de prioriteit op hergebruik en recyclage gelegd, terwijl preventieve een

positievere impact op het milieu veroorzaakt?

Om elke redenen moet een Belgische papierfabrikant oud-papier importeren, terwijl

Belgische recyclagebedrijven dit secundair product exporteren?

Deze vragen stroomden uit een algemene literatuurstudie van de oud-papiermarkt in België, waarbij we

de antwoorden zochten bij de diepte-interviews. In hoofdstuk 4 wordt aan de hand van academische

literatuur een algemene omschrijving gegeven van afvallogistiek, waarna een logistiek stroomschema

werd bekomen. Een korte beschrijving van het productieproces en de benodigde grondstoffen ter

productie van nieuw papier uit oud-papier wordt hier ook beschreven.

Hoofdstuk 5 gaat dieper in op afval van papieren verpakkingsmateriaal, wegens de bijzondere aandacht

die hieraan wordt gegeven in de Belgische regelgeving.

In hoofdstuk 6 breng ik het algemene afvalbeleid van de gemeenten in kaart, met speciale aandacht voor

de selectieve huishoudelijke inzameling van oud-papier en de logistieke activiteiten die hierbij

georganiseerd worden. Wegens het gebrek aan consistente beschikbare informatie van de

afvalintercommunales, behandelen via een case study ‘I.V.I.O’ de transportkosten voor de ophaling van

oud-papier en het transport naar de papierrecuperant.

Verder de keten aflopend, bespreek ik in hoofdstuk 7 via een case ‘Stora Enso’, de inputmodi en output-

modi van de papierfabrikant met diens uitdagingen.

Om de onderzoeksvraag omtrent de export- en binnenlandse verkoopkeuze van de recycleurs te

beantwoorden, analyseer ik in hoofdstuk 8 de export van oud-papier van de Belgische recuperant, Sita

Paper Belgium, weerom een case study, alhoewel ik een analyse uit publiek-beschikbare databases

trachtte te maken.

9

2 AFKORTINGEN

BIR Bureau of International Recycling

CEN Comité Européen de Normalisation

CEPI Confederation of European Paper Industries

CN Combined Nomenclature

COST European Cooperation in Science and Technology

EC Europese Commissie

EN Europese Normering

EP Europees Parlement

ERPA European Recovered Paper Association

ERPC European Recovered Paper Council

FILPAP Filière Papier-carton

FSC Forest Stewardship Council

HS Harmonised System

ISA Interregionaal Samenwerkingsakkoord

IVAGO Intercommunale Vereniging voor Afvalbeheer in Gent en Omstreken

IVC Interregionale VerpakkingsCommissie

IVIO Intercommunale Vereniging voor vuilverwijdering en –verwerking voor Izegem en

Ommeland

IVM Integraal Verantwoord Milieubeheer

KGA Klein Gevaarlijk Afval

NBB Nationale Bank België

P&K Papier en Karton

PPS Publiek-Private Samenwerking

RCP Recovered paper

TEU Twenty feet Equivalent Unit

VLAREMA VLaams REglement betreffende het duurzaam beheer van Materiaalkringlopen en

Afvalstoffen

VR Vlaamse Regering

VSA Verenigde Staten van Amerika

VVSG Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten

10

3 DEFINITIES

Afval: ‘elke stof of elk voorwerp waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te

ontdoen of zich moet ontdoen’ (BS, 2011).

Oud-papier: ‘Gebruikt papier en karton dat geclassificeerd is volgens de Europese Standaard (EN643)

“European list of Recovered paper and board”. Het doel van deze standaard is het classificeren van

gebruikt papier dat gerecycleerd is geweest’ (ERPC, 2011).

Nuttige toepassing: ‘ elke handeling met als voornaamste resultaat dat afvalstoffen een nuttig doel

dienen door hetzij in de betrokken installatie, hetzij in de ruimere economie andere materialen te

vervangen die anders voor een specifieke functie zouden zijn gebruikt, of waardoor de afvalstof voor

die functie wordt klaargemaakt.’ (BS, 2011)

Recyclage: ‘elke nuttige toepassing waardoor afvalstoffen opnieuw worden bewerkt tot producten of

stoffen, voor het oorspronkelijke doel of voor een ander doel. Dat omvat het opnieuw bewerken van

organisch afval, maar het omvat niet energieterugwinning, noch het opnieuw bewerken tot

materialen die bestemd zijn om te worden gebruikt als brandstof of als opvulmateriaal. (BS, 2011)

Huishoudelijke afvalstoffen: ‘alle afvalstoffen die ontstaan door de normale werking van een

particuliere huishouding en afvalstoffen die daarmee gelijkgesteld worden.’1 Het zijn enerzijds alle

selectief ingezamelde afvalstoffen, en alle huisvuil en grofvuil van burgers, en anderzijds gemeentevuil

bestaande uit straat- en veegvuil, zwerfvuil, afval uit straatvuilbakjes, etc. Daarnaast worden

bedrijfsmatige afvalstoffen die naar aard, samenstelling en hoeveelheid onder deze categorie kunnen

vallen.2

Bedrijfsafvalstoffen: ‘alle afvalstoffen die ontstaan ten gevolge van een industriële, ambachtelijke of

wetenschappelijke activiteit en de afvalstoffen die daarmee gelijkgesteld worden, bepaald in

VLAREMA.’3

Ex works: ‘De koper staat in voor alle kosten en risico’s gepaard gaande met het transport vanaf the

site van de verkoper tot aan de afgesproken bestemming. De verkoper is er enkel toe verplicht de

goederen beschikbaar te stellen op haar site (DFA, 2010). ‘

Free on board: ‘ De verkoper is verplicht om verantwoordelijk te zijn dat de goederen aan boord van

een door de koper toegewezen schip. De kosten en risico’s worden overgedragen aan de koper vanaf

het moment dat de goederen uitgeklaard zijn bij de douane (DFA, 2010).’

1 Definitie volgens Materialendecreet, Artikel 3, 17°

2 Zie VLAREMA, Artikel 1.2.1., § 2, 54°


11

4 ACADEMISCHE LITERATUUR

4.1 PAPIER EN AFVAL

Bij het raadplegen van onze bronnen worden er verschillende termen gebruikt voor het papier dat

ingezameld wordt om na verwerking terug op de markt te brengen, nl. herbruikbaar papier, hergebruikt

papier, recycleerbaar papier, papierafval, oud-papier, etc. In dit onderzoek spreken we voornamelijk van

oud-papier, omdat dit de meest algemene term is dat duidt op het papier dat minstens één keer gebruikt

werd. Het verschil tussen afval en oud-papier wordt duidelijk aan de hand van volgende definities.

Afval: ‘elke stof of elk voorwerp waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te

ontdoen of zich moet ontdoen’ (BS, 2011).

Oud-papier: ‘Gebruikt papier en karton dat geclassificeerd is volgens de Europese Standaard (EN643)

“European list of Recovered paper and board”. Het doel van deze standaard is het classificeren van

gebruikt papier dat gerecycleerd is geweest’ (ERPC, 2011).

Het zich ontdoen van afval verschilt van het verkopen van een product. Er bestaat nog altijd een discussie

of oud-papier als afval kan worden beschouwd. De consument (e.g. de burger) wil zich ontdoen van

gebruikt papier en karton en beschouwt het als afval. Echter wordt het geen afval meer als een

inzamelaar van papier en karton hiervoor een prijs betaalt en kan men het niet meer als afval

beschouwen, maar als oud-papier.

Om verwarring te vermijden gebruiken we In dit onderzoek oud-papier als de verzamelnaam voor het

papier én karton afkomstig van huishoudelijke of bedrijfsmatige oorsprong dat ingezameld, gesorteerd

wordt en bedoeld voor het verwerken tot een secundair product. Daarnaast spreken we over papierafval

wanneer men zich van het papier en karton wil ontdoen en nog moet ingezameld worden, al dan niet

gesorteerd. Bovendien zullen we ons beperken tot het oud-papier dat ingezet wordt in de

papierproductie-industrie.

4.2 LOGISTIEK EN AFVALLOGISTIEK

In deze sectie verklaren we enkele definitities die de logistieke stromen vanaf het papierafval bedoeld

voor inzameling tot en met de verkoop van het gerecycleerd, secundair product aan de papierfabrikant.

12

Het logistiek concept voor de activiteiten te beschrijven die zich voordoen na, worden ‘reverse logistics’

genoemd ofwel omgekeerde logistiek. Om het verschil aan te duiden, dienen we te weten wat logistiek is.

De Raad voor Supply chain Management geeft de volgende definitie aan logistiek (Rogers & Tibben-

Lembke, 1999):

‘The process of planning, implementing, and controlling the efficient, cost effective flow of raw

materials, in-process inventory, finished goods and related information from the point of origin to

the point of consumption for the purpose of conforming to customer requirements.’

4.2.1 Reverse logistics

Het doel van logistiek is dus om de juiste dingen, op de juiste tijd, op de juiste plaats, in de juiste

hoeveelheden te leveren, tegen optimale kosten (Ballou, 1985).

Omgekeerde logistiek dient tot het bereiken van diezelfde doelstellingen, maar omvat deze activiteiten

die beginnen vanaf de consumptie, waarbij drie bestemmingen kunnen onderverdeeld worden aan de

hand van de vorm en karakteristieken van het product. Er worden vele definities gegeven aan deze term,

maar de meest gangbare wordt gegeven door ‘The European working group on reverse logistics’ (Rubio,

Chamorro, & Miranda, 2008):

‘ Reverse Logistics is the process of planning, implementing and controlling backward flows of raw

materials, in-process inventory, packaging and finished goods from a manufacturing, distribution

or use point, to a point of recovery or point of proper disposal ’ (Rogers & Tibben-Lembke, 1999).

Ten eerste omvat het de activiteiten bedoeld voor hergebruik van het product waarbij geen extra

verwerkingsprocessen nodig zijn, denk maar aan de inzameling van tweedehandsproducten of de

teruggave van transportpaletten aan de leverancier. Ten tweede zijn er de goederen waarvan de functie

en identiteit van het product hetzelfde blijft, maar hergefabriceerd zijn, bijvoorbeeld defecte producten

die hersteld worden. De logistiek omtrent deze activiteiten worden omschreven als de retour-logistiek

(Gevaers, 2013). Ten derde zijn er de producten waarvan de functionaliteit en de vorm van het originele

product verloren gaat door bijvoorbeeld het product en haar componenten te sorteren en te recycleren

tot een secundair product of te verwijderen (Beamon, 1999).

13

4.2.2 Waste logistics

Dit onderzoek zal zich hoofdzakelijk focussen op logistieke activiteiten van deze derde categorie, dat

omschreven wordt door Rogers & Tibben-Lembke als afvallogistiek en zij als volgt definiëren:

‘Waste logistics activities are the logistics activities related to returning and processing goods

from the users to the producers or selected third parties, on the condition that these goods will not

be brought back in the market in the same format with the same characteristics’ (Rogers &

Tibben-Lembke, 2001).

Om activiteiten als afvallogistiek te beschouwen moet er dus duidelijk een verandering van het originele

product plaatsvinden. Indien oud-papier ingezameld wordt ter recyclage, met de bedoeling om er

opnieuw papier van te maken, kan men wel stellen dat de functie hetzelfde blijft, maar het wordt

vervaardigd tot een nieuwe vorm met andere karakteristieken (Gevaers, 2013).

De nood aan een geïntegreerde afvallogistiek is ontstaan om verscheidene redenen. Bedrijven willen hun

kosten minimaliseren door zo weinig mogelijk afval te creëren. Ten tweede wordt er vanuit nationale of

internationale instituties enorm veel aandacht besteed aan het afvalbeheer, omkaderd in tal van wetten

en regelgevingen. Bovendien zijn de gebruikers van goederen bewuster geworden van de milieu-impact

door afval. Deze uitdagingen hebben er toe geleid dat afvallogistiek bij de meeste organisaties

geïmplementeerd worden in de bedrijfsstrategie (Murphy, 1986). Piller et al. (2004) implicereb zelfs dat

het een competitief voordeel kan betekenen binnen een industrie.

4.3 SUPPLY CHAIN OUD-PAPIER

4.3.1 De inzameling

Afbeelding 4.1 toont een basisschema voor de inzameling van oud-papier tot de afzetmarkt. De lezer zal

zien dat dit niet volledig gelijkloopt met de stromen van alle afvalsoorten. Omdat we in dit onderzoek

vooral de verwerking van oud-papier tot een nieuw product willen analyseren, zal er niet verder ingegaan

worden op de verwijdering van oud-papier door bijvoorbeeld verbranding en het gebruik van

stortplaatsen. Immers, elke papiersoort kan niet verwerkt worden tot een nieuw product, zoals

hoofdzakelijk hygiënisch papier. Daarnaast kunnen te korte papiervezels niet meer ingezet worden in het

productieproces, dewelke men dan inzet als grondstof voor energie-opwekking (Cobelpa, 2012)

14

Voor de inzameling van al dat papier in België wordt er een onderscheid gemaakt tussen het papier dat

afkomstig is van de bedrijven en van de huishoudens. Bedrijven sluiten zelf contracten af met

afvalinzamelaars, terwijl dit voor elke inwoner onmogelijk is. Dit zou immers tot toestanden leiden dat uw

buur een andere inzamelaar aanspreekt dan uzelf en beide inzamelaars langs uw woning zouden

passeren; vanuit logistiek, economisch en ecologisch oogpunt is dit absurd. Daarom is bij wet iedere

gemeente bevoegd de afvalinzameling voor huishoudens te organiseren, waaarop later wordt ingegaan.

Dergelijke bevoegdheden worden niet geëist van de gemeenten voor de bedrijven en dit omdat bedrijven

dermate kunnen verschillen van de hoeveelheid afval gekoppeld aan het type afval ze gebruiken.

Bijvoorbeeld kan bedrijf A zeer weinig papier verbruiken en volstaat een kleine rolcontainer dat om de

twee weken opgehaald wordt, terwijl bedrijf B hoofdzakelijk papier als afvalsoort verbruikt, zodat een

grote perscontainer elke week dient opgehaald te worden; er zijn wel tientallen verschillende behoeftes

waardoor contracten met gespecialiseerde firma’s meer gewenst zijn, dan dat een gemeente hiervoor

instaat.

Hieronder overlopen we de verschillende schakels in de afvallogistiek van papier en karton om een

overzicht te geven van de verscheidene inzamelmethodes.

Afval kan selectief of gemengd ingezameld worden. In Vlaanderen heeft men ernaar gestreefd om zoveel

mogelijk bij de bron in te zamelen, dus bij diegene die zich van afval wil ontdoen. Oud-papier wordt op

deze manier ingezameld teneinde zo weinig mogelijk papier als restafval te verbranden. Bovendien daalt

de kwaliteit van het oud-papier significant door het gemengd te laten inzamelen met andere afvalfracties,

waardoor de rendabiliteit van het sorteren sterk verlaagt.

15

4.3.1.1 Papier van huishoudelijke oorsprong

De inzameling van oud-papier van huishoudelijke oorsprong gebeurt op twee manieren. De eerste is huis-

aan-huis inzameling (afgekort h-à-h inzameling), ofwel de haalmethode genoemd (Naessens, 2014). Deze

methode wordt gekenmerkt door de kleine afstand tussen de inzamelpunten en door een klein aantal

inwoners per inzamelpunt (Jahre, 1995).

De tweede manier is de brengmethode. De inwoners kunnen ook opteren om zelf in te staan voor het

transport naar een inzamelpunt, in dit geval het recyclagepark. Deze methode wordt gekenmerkt door de

grote afstand tussen de inzamelpunten en door een groot aantal inwoners per inzamelpunt (Jahre, 1995).

Aan de hand van aggregatie uit de jaarverslagen van 26 Vlaamse afvalintercommunales, telt Vlaanderen

255 recyclageparken. We werking van afvalintercommunales wordt uitgelegd in hoofdstuk 6.1.

Ofwel verzorgt de gemeente of afvalintercommunale de ophaling, ofwel wordt dit uitbesteed aan private

inzamelbedrijven waarmee een concessie-overeenkomst is gesloten.

Afbeelding 4.1: Transportschema oud-papier Bron: Eigen samenstelling op basis van (Coberec, 2008), (Gevaers, 2013), (Jahre, 1995)

16

4.3.1.2 Papier van bedrijfsmatige oorsprong

Bedrijfsmatig papierafval wordt meestal onderverdeeld in pre- en postconsumer afval.

Preconsumer afval is rechtstreeks afkomstig van drukkerijen, de papierverwerkende nijverheid, maar ook

van bijvoorbeeld uitgeverijen. Het is afval dat ontstaat door snijverliezen, misdrukte exemplaren,

overproductie en onverkochte of ongebruikte exemplaren die teruggegeven worden aan de uitgever.

Deze afvalstroom heeft een hogere zuiverheid en homogeniteit waardoor er minder bewerkingen nodig

zijn om het te gaan hergebruiken. Daarom wordt het ook afzonderlijk ingezameld omdat men er een

hogere prijs voor kan krijgen. Indien het gaat om papier dat rechtstreeks heringezet wordt in de fabriek,

wordt het gezien als een bijproduct ofwel als grondstof en kan het dus niet gezien worden als hergebruikt

papier om de recyclagepercentages te verhogen (Hoogmartens, Dubois, & Van Passel, 2013). Waarom

recyclagepercentages van belang zijn en hoe ze behaald moeten worden, wordt in hoofdstuk 5 uitgelegd.

Postconsumer afval slaat op het feit dat het tot bij de bedoelde consument is afgeleverd. Huishoudelijk

afval is dus volledig van deze aard, waardoor er geen dergelijk onderscheid nodig is.

Zoals eerder vermeld, staan de gemeenten niet in voor de inzameling van het bedrijfsmatig afval. Daartoe

moeten de bedrijven zelf instaan voor het inzamelen en het verwerken van het afval. Dit kunnen ze

evenwel uitbesteden – en wat in de meeste gevallen gebeurt – aan een gespecialiseerde firma. In

mindere mate brengt het bedrijf oud-papier zelf naar de inzamelaar. Indien een bedrijf minder dan 1 m³

per maand aan oud-papier verbruikt, wordt dit gezien als huishoudelijk afval en kan dus door de

gemeente worden opgehaald of naar het recyclagepark gebracht worden (OVAM, 2012).

De grote bedrijven en K.M.O.’s vertegenwoordigen volgens Coberec 52% van al het ingezameld oud-

papier. In de eerste plaats is er het productieafval (snijresten) bij drukkerijen of andere

papierverwerkende nijverheden (verpakkingen,…). Daarnaast komen in elke sector kartonnen

verpakkingen vrij, en produceert men in zijn kantoren stapels papier(-afval). Archiefvernietiging is een

bijkomende dienstverlening van de papierrecuperant. De kantoren staan voor 10 % van het oud-papier en

karton (Coberec, 2008).

In dit onderzoek gaan we voornamelijk het huishoudelijk afvalbeleid behandelen, maar verder onderzoek

naar dit parallelle circuit kan men aan de hand van onze conclusies analyseren en vergelijken met het

huishoudelijk afval.

4.3.2 Inzamelaars en verwerkers

Omdat oud-papier in Vlaanderen selectief ingezameld wordt, gaan de ophaalwagens niet eerst naar een

overslagstation bij de inzamelaar, maar brengt de inzamelaar het direct naar de recuperant (i.e. de

17

verwerker). Dit zorgt er ook voor dat het verwerkingsproces voor de recuperant vergemakkelijkt omdat

het niet moet gesorteerd worden uit andere afvalstromen zoals bijvboorbeeld PMD, restafval, etc. Dit

brengt wel met zich mee dat het inzamelsysteem over de totale afvalinzameling complexer wordt. Vaak is

het zo dat de inzamelaar tevens de verwerker is door verticale integratie, waardoor een onderscheid

moeilijk te maken is. De inzamelaar is eigenlijk een tussenhandelaar in de keten. Zij zullen zich meer

toespitsen op bedrijfsmatig afval waarvan de papiersoort redelijk homogeen is, daar zij niet beschikken

over gesofisticeerde sorteerinstallaties zoals de recuperant. De inzamelaar en recuperant voorzien

hoofdzakelijk zelf de aanvoer van hun producten en beschikken daarvoor over een uitgebreid wagenpark.

Er dient een duidelijk onderscheid gemaakt te worden tussen de recuperant en de papierfabrikant. De

recuperant doet een kwaliteitscontrole van het ingezameld afval, sorteert en hergroepeert verschillende

hoofdfracties (e.g. het papier van karton scheiden, persen in balen,etc.) tot secundaire grondstoffen

naargelang de eisen van de papierfabrieken (Coberec, 2008).

In 2013 werd er 1,69 miljoen ton oud-papier ingezameld (Van Breusegem, 2014). De recuperant is wegens

transporteconomische redenen niet gebonden om het papier op deze lokale markt te houden.

Integendeel, afhankelijk van de prijs, de kwaliteit en de hoeveelheid maken ze de keuze tussen export en

het bevoorraden van de lokale papierfabrieken (Runhaar, 2003).

4.3.3 Papierproducent

Pas in het papierproductieproces wordt het eigenlijke recyclageproces aangevat, omdat dan het oud-

papier verwerkt wordt tot een nieuw product. Aldus is de papierproducent de eindconsument van oud-

papier. In 2013 werd er in België 1,98 miljoen ton papier en karton geproduceerd, waarvan 1,2 miljoen

ton oud-papier als grondstof werd gebruikt (Cobelpa, 2012). Het transport van het oud-papier naar de

papierfabrikant, wordt voorzien door de inzamelaar of recuperant (i.e. vendor managed inventories),

waarvoor diegene transportfirma’s inschakelen. De hoofdreden hiervoor is dat recuperanten van de

papierproducent zouden terugkeren met lege vracht, terwijl transportfirma’s goedkopere tarieven

kunnen aanbieden omdat zij niet met een lege vracht hoeven terug te keren.

4.4 GRONDSTOFFEN EN PRODUCTIE VAN PAPIER

In dit hoofdstuk wordt uitgelegd welke eigenschappen papier en karton bevat, alsook het productieproces

wordt kort beschreven. Dit is noodzakelijk voor het onderzoek om een idee te krijgen welke

nevenstromen er gevormd worden, de milieu-impact en de logistieke werking die hiervoor nodig is. Het

productieproces wordt uitgelegd voor oud-papier en niet voor productie op basis van louter verse vezels.

Toch wordt getracht een vergelijking te geven tussen beiden om aan te tonen waarom recyclage van oud-

18

papier noodzakelijk is om de impact op het milieu te verlagen. Aangezien Stora Enso te Langerbrugge het

meest complete productieproces van oud-papier op haar site te Gent heeft, zal aan de hand van haar

proces een duidelijk beeld geschetst kunnen worden. Deze papierfabrikant zal later grondiger besproken

worden.

4.4.1 Grondstoffen van oud-papier

4.4.1.1 Papiervezels

Papier bestaat voornamelijk uit houtvezels, waarbij de vezels op een welbepaalde manier verstrengeld

zijn om een sterk geheel te vormen. Deze houtvezels haalt men uit verschillende bronnen, maar algemeen

kan gesteld worden dat de grondstof voortkomt als bijproduct van boomplantingen en de

houtverwekende nijverheid. Bomen worden hoofdzakelijk omgezaagd om te gebruiken in de

houtnijverheid ter productie van meubels, parket, etc. In de aanloop naar volwassen bomen, dient men

het bos te onderhouden en uit te dunnen om de optimale groei van kwaliteitsvolle bomen te verzekeren.

De helft van alle vezels in de Europese papierindustrie afkomstig van houtbevoorrading vindt hier zijn

oorsprong. Daarnaast kan een boom niet 100% gebruikt worden om planken van te maken, het bijproduct

wordt verkocht aan de papierindustrie, goed voor een additionele 25%. Als laatste worden er ook bomen

geplant, specifiek bedoeld voor de bevoorrading van de papierindustrie. De productie van dergelijke

snelgroeiende bomen zoals eucalyptusbomen vindt vooral plaats in Zuid-Amerika (Cobelpa, 2012).

Vezels worden onderverdeeld in twee hoofdcategorieën, nl. enerzijds lange vezels afkomstig van de

naaldbomen en anderzijds korte vezels afkomstig van loofbomen. De lange vezels leveren de sterkte van

het papier, terwijl de korte zorgen voor de zachtheid en ondoorzichtigheid van het papier. Daarom wordt

al bij het produceren van nieuw papier beide soorten gemengd, waarvan de verhoudingen variëren

naargelang het gewenste producttype. Afbeelding 4.2 geeft zeer simplistisch twee verstrengelingen van

respectievelijk twee lange en twee korte papiervezels weer, maar toont duidelijk aan dat lange vezels veel

moeilijker te breken zijn dan de korte vezels doordat ze verder in elkaar haken.

Afbeelding 4.2: Lange (links) en korte (rechts) papiervezels

Bron: eigen schema, gebaseerd op beschrijvingen van FSC België

(Rommelaere, 2010)

19

De structuur van vezels bepaalt hoofdzakelijk de levensduur van papier en karton. Gemiddeld kan men

papier en karton vijf à zeven keer hergebruiken, en is dus niet eindeloos recycleerbaar zoals bijvoorbeeld

glas. Bij elk recyclageproces worden de vezels gebroken en slapper, tot op het moment dat de vezels

zodanig kort zijn en zo niet meer bruikbaar worden. Dit een van de redenen waarom 100% hergebruik van

al het oud-papier onmogelijk is. De onbruikbare vezels worden voornamelijk gebruikt om warmte op te

wekken bij het productieproces in de papierfabriek. Door die kwaliteitsvermindering bij het

recyclageproces, gebeurt het ook niet vaak dat het eindproduct 100% uit oud-papier bestaat.

Papier is onder te verdelen in vier hoofdcategorieën. Het productieproces verloopt nagenoeg volledig

hetzelfde, maar wordt toch apart geproduceerd wegens specifieke vereisten (Cobelpa, 2012):

1. verpakkingen uit papier en karton (e.g. draagzakken, gegolfd karton)

2. grafisch papier op basis van mechanisch pulp en pulp van oud-papier (e.g. krantenpapier,

magazinepapier), oftewel op basis van chemisch pulp (e.g. fotopapier, schrijfpapier)

3. huishoudelijk en hygiënisch papier (e.g. keukenrollen, toiletpapier)

4. speciaal papier (e.g. bankbiljetten, etiketten)

Afbeelding 4.3 geeft weer welke categorieën meer verse vezels nodig hebben dan de papiersoort

onderaan de piramide. Papier- en kartonverpakkingen worden nagenoeg altijd op basis van oud-papier

vervaardigd, terwijl fotopapier bijvoorbeeld slechts een zeer kleine hoeveelheid oud-papier als grondstof

kan gebruiken.

Afbeelding 4.3: Schema van de recyclage van verschillende papiersoorten. Bron: Cobelpa

20

4.4.1.2 Input- en outputstromen in de papierfabriek

De belangrijkste input in de papierproductie is uiteraard de bovenvermelde papiervezels. Volgens Cobelpa

bevat 80% van de gebruikte grondstoffen uit dergelijke vezels.

Ten tweede is het hoog energieverbruik kenmerkend voor de papierindustrie, waardoor er gekeken wordt

hoe die energie maximaal teruggewonnen kan worden. Daarom heeft bijna iedere papierfabrikant een

energiecentrale voor het terugwinnen van energie, maar ook om zelf energie op te wekken via onder

meer de input van afval dat vrijkomt na de sortering en zuiveringsprocessen (Smets, Alaerts, Verachtert, &

Huybrechts, 2014). Zo heeft het bedrijf Stora Enso op haar site van 52 hectare in Gent een

biomassakrachtcentrale staan die gebruikt wordt om 70% van de benodigde stroom op te wekken.

Ten derde is water belangrijk voor het vergemakkelijken van het pulpings –en ontinktingsproces die elk

hieronder kort beschreven worden. Aangezien het eindproduct volledig droog dient te zijn, kan het

afvalwater gerecupereerd worden en heringezet, ofwel rechtstreeks, ofwel na zuivering van chemische

bestanddelen (Cobelpa, 2012). Vandaar dat grote papierfabrieken dicht bij het water liggen en in een

waterzuiveringsinstallatie geïnvesteerd hebben. Samen met de biomassakrachtcentrale en de

waterzuiveringsinstallatie produceert Stora Enso in Gent alle stoom zelf die het nodig heeft voor de

papierproductie.

4.4.2 Productie van oud-papier

4.4.2.1 Verpulpingsproces

Deze vezels kunnen niet zomaar gebruikt worden in het productieproces, maar moeten eerst omgevormd

worden tot een brij dat papierpulp heet. Hier zijn er drie onder te scheiden groepen:

1. mechanisch pulp: de vezels worden geweekt tot het bekomen van zeer kleine fracties. Er

gaat bijna niets aan hoeveelheid verloren in dit pulpproces.

Afbeelding 4.4: Schema van input- en outputstromen in papierfabriek (Cobelpa, 2012)

21

2. chemisch pulp: de vezels worden gekookt zodat een bestanddeel (lignine)

verantwoordelijk voor de vergeling van papier, verwijderd wordt. Na het

verpulpingsproces blijft er 50% het vezelgewicht over ten opzichte van 95% bij

mechanisch pulp. Dit wordt ook houtvrij pulp genoemd, alhoewel het afkomstig is van

hout. Deze pulp zet men vooral indien hoge kwaliteiten aan het papier gewenst zijn,

bijvoorbeeld fotopapier.

3. pulp van oud papier: het oud-papier wordt in suspensie gebracht zodat alle

onzuiverheden (e.g. nietjes, lijm) kunnen afgescheiden worden.

Het in suspensie brengen van de vezels is een noodzakelijke stap opdat de papiervezels aan elkaar zullen

hechten, te vergelijken met toevoeging van water bij cement om mortel te maken.

Oud-papier dat gerecycleerd wordt om nieuw papier te maken, mag nauwelijks karton bevatten. Indien

met echter karton wil fabriceren, kan zowel oud papier en karton gebruikt worden.

Het oud-papier dat binnenkomt in een magazijn wordt opgeslagen in verschillende kwaliteitsboxen. In de

praktijk wordt dit ook naar plaats van herkomst gecategoriseerd, aangezien specifieke verhoudingen al

gekend zijn. Zo weet Stora Enso te vertellen dat oud-papier vanuit Frankrijk meer magazinepapier bevat

dan krantenpapier (Dejaeghere, 2014). Deze informatie is zeer nuttig wanneer we later de export van

oud-papier bespreken, omdat magzinepapier hogere kwaliteitseisen en dus hogere prijzen met zich

meebrengen.

Naargelang de vereiste verhouding wordt van elke kwaliteit welbepaalde eenheden op een

transportband overgeslagen richting het verpulpingsproces (Zie Afbeelding 4.5). In dit proces krijgt het

oud-papier een eerste wastbeurt om alle niet-papierresten eruit te zeven in een pulper (e.g. een

drumpulper zoals in Afbeelding 4.6).

Daaruit komt pulp van oud-papier. Indien men dit proces in de papierfabriek uitvoert, spreekt men van

geïntegreerde papierfabrikant, terwijl een niet-geïntegreerde papierfabrikant haar pulp aankoopt in

droge fracties.

22

4.4.2.2 Ontinktingsproces

Het ontinkten is een complex proces waarbij de vezels in de pulp opzwelt zodat de inkt van het papier

loskomt en afbreekt in kleine fracties. De complexiteit van het proces is afhankelijk van het inkttype, het

papieroppervlak, de afdruktechniek en –condities, de leeftijd en bewaring van het papier, alsook

afhankelijk van de gewenste helderheid van het eindproduct. Hoe groter de eis is om helder papier te

produceren, hoe meer het ontinktingsproces herhaald wordt of voorbereidingsstappen zoals het

raffineren en disperseren nodig zijn. Stora Enso Langerbrugge heeft als enige in België een

ontinktingsinstallatie omdat het net 100% oud-papier recycleert ter productie van grafisch papier (Smets,

Alaerts, Verachtert, & Huybrechts, 2014). De werking van dergelijke ontinktingsinstallatie via

flotatielijnen worden schematisch voorgesteld in Afbeelding 4.7.

Nadat alle bovenvermelde processen doorlopen zijn, bestaat het pulp uit 95% water en slechts 5%

papiervezels.

Afbeelding 4.6: Drumpulper Bron: Verkregen presentatie van Stora Enso Langerbrugge

Afbeelding 4.5: Oud-papiermagazijn Bron: Verkregen presentatie van Stora Enso Langerbrugge

23

4.4.2.3 De papiermachine

Nadat de vezels ontdaan zijn van alle onzuiverheden, wordt het water uit het pulp gehaald. Dit gebeurt

eerst via het zeven en persen tot lange vellen papier, waarna het papier volledig gedroogd wordt in een

drogerij. Dit kan door de cilinders waarover het papier glijdt te verwarmen, ofwel hete lucht blazen over

het papier, ofwel via infraroodbestraling. Dit is enorm energie-intensief, nl. de helft van alle energie die

nodig is in de papierproductie wordt hier verbruikt. Daardoor wordt getracht het water maximaal uit het

persproces te halen. Afbeelding 4.8 is een papiermachine op de site van Stora Enso die aan een maximale

snelheid van 120 kilometer per uur het papier droogt. In de laatste fase wordt het papier opgerold over

een breedte tien meter om dan te versnijden en te verpakken op de gewenste afmetingen van de klant.

Dit is de meest rendabele en meest efficiëntste papiermachine ter wereld.

Afbeelding 4.8: De papiermachine Bron: Verkregen presentatie van Stora Enso Langerbrugge

Afbeelding 4.7: ontinkting van de flotatiecellen Bron: Verkregen presentatie Stora Enso

Langerbrugge

24

5 VERPAKKINGSAFVAL

Verpakkingsafval is een speciale categorie binnen de afvalindustrie met unieke regelingen ten opzichte

van andere subsectoren in de papiersector. Het verpakkingsafval wordt gedefinieerd als:

‘ Afval afkomstig van elk product, vervaardigd van materiaal van welke aard ook, dat kan gebruikt worden

voor het insluiten en beschermen van goederen, van grondstoffen tot afgewerkte producten, over het

gehele traject van producent tot consument of verbruiker en voor het aanbieden van deze goederen. Alle

‘wegwerpartikelen’ die voor dezelfde doeleinden gebruikt worden, moeten als verpakkingen beschouwd

worden (IVCIE, 2008).’

Het verpakken van producten heeft verschillende voordelen zoals het vergemakkelijken van de opslag,

verplaatsing en het gebruik van product, het beschermen van de goederen, het identificeren het product

via barcodes, etc. (Gevaers, Van De Voorde, & De Lange, Het product van de Logistiek, 2014) .

Voor de jaren ‘90 werd er door niemand verantwoordelijkheid genomen om duurzaam verpakkingsafval

te beheren. Er was geen stimulans, economisch en operationeel, om verpakkingsafval minimaal te

houden alsook het in te zamelen afval efficiënt te organiseren. De particulieren konden hun oud papier

afgeven aan een inzamelaar, waarvoor ze een vergoeding kregen. Echter kwam er een moment waarbij de

prijs voor het oud papier zodanig laag stond zodat men moest betalen om hun papierafval kwijt te raken.

Daardoor was het voor de burger niet meer rendabel om afval selectief te sorteren.

Daarnaast werd in 1993 een wet uitgevaardigd om een heffing toe te passen op het verbruik van onder

meer verpakkingsmateriaal, nl. de ecotaks (B.S. 20 juli 1993). Deze taks zou ervoor zorgen dat de

producenten van onder meer verpakkingsmateriaal en papier milieuvriendelijkere goederen op de markt

brengen. De producenten kunnen evenwel vrijgesteld worden indien men welbepaalde percentages

omtrent recyclage en nuttige toepassing behaalt.

Deze twee redenen zorgden ervoor dat de privésector in 1994 het initiatief nam om de selectieve

sortering bij de bron te blijven stimuleren, door een systeem op te zetten dat de selectieve h-à-h

inzameling mogelijk maakt. Enerzijds heeft de recyclagesector er alle baat bij dat oud papier bij de

consument gescheiden wordt van het restafval, daar een hogere kwaliteit bekomen wordt. Anderzijds kan

de verpakkingsproducent vrijgesteld worden van de ecotaks door te voldoen aan de bovenvermelde

voorwaarden. Omdat het onmogelijk is voor de producent zelf hun verpakkingsmateriaal bij elke

consument te gaan inzamelen, werd Fost Plus opgericht om deze als collectieve verantwoordelijkheid op

zich te nemen.

25

Hieronder wordt het systeem beschreven aan de hand van de verschillende organisaties. Dit is nodig om

de werking en de evolutie van de papieren recyclage-industrie te analyseren, alsook te onderzoeken of

dit uitgebreid kan worden naar andere subsectoren.

5.1 IVC EN HET ISA

In 1996 werd een Interregionaal Samenwerkingsakkoord (ISA) gesloten tussen de drie Belgische gewesten

omtrent de preventie en het beheer van verpakkingsafval. Dit werd gedaan in het kader van de Europese

Verpakkingsrichtlijn (94/62/EG) om de productie van verpakkingsafval te beperken en onder meer het

hergebruik, recyclage en energieterugwinning van dergelijk afval te bevorderen.4 In het ISA werden

eenduidige definities vastgelegd, beschreven wat de taken zijn van de verschillende organismen en aan

welke bepalingen de verpakkingsverantwoordelijke moet voldoen. De definitie van

verpakkingsverantwoordelijke is:

‘ Elke persoon die producten heeft doen verpakken in België of ze zelf heeft verpakt om deze op de

Belgische markt te brengen. Indien de producten geïmporteerd worden in België , maar niet in België

verpakt werden, dan is de invoerder verpakkingsverantwoordelijke. Indien de gebruiker rechtstreeks

invoert en de producten ontpakt, aldus verpakkingsafval van bedrijfsmatige oorsprong, dan is de gebruiker

verantwoordelijk. ’ (Samenwerkingsakkoord, 1996).5

Het Samenwerkingsakkoord is herschreven in 2008, dat van kracht is sinds 1 januari 2009. Voor dit

onderzoek is de belangrijkste bepaling in het ISA de invoering van de terugnameplicht voor

verpakkingsafval.

5.1.1 De Terugnameplicht

De terugnameplicht wordt gedefinieerd als:

‘ De aan de verpakkingsverantwoordelijke opgelegde verplichting om, in het licht van de doelstellingen en

de bepaling, gesteld in het samenwerkingsakkoord, de quota’s voor nuttige toepassing en recyclage te

bereiken.’ (Samenwerkingsakkoord, 1996).

Hierin zit een groot verschil met de aanvaardingsplicht waarbij de distributeur of handelaar verplicht

wordt afgedankte apparaten te aanvaarden die klanten terugbrengen, zoals dit het geval is bij onder

andere afgedankte elektrische en elektronische apparaten en lege batterijen. Aangezien de

verpakkingsverantwoordelijke niet verplicht is om het afval daadwerkelijk terug te nemen, is het enkel

verplicht tot het financieren van de terugname om de vastgelegde quota’s te behalen. Daarvoor kan men

4 De richtlijn van het Europees parlement en de Raad vindt u op: http://eur-lex.europa.eu/legal-

content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:31994L0062&from=NL 5 Voor een uitgebreide definitie, zie het Samenwerkingsakkoord van 4 november 2008

26

zelf instaan om aan de verplichtingen te voldoen of kan men beroep doen op een erkend organisme. Fost

Plus en Val-I-Pac zijn de enige erkende organismen voor respectievelijk het huishoudelijk en bedrijfsmatig

afval.

De realisaties dienen elk jaar aangetoond te worden (informatieplicht) bij de Interregionale

Verpakkingscommissie, afgekort het IVC. Dit is een Belgische overheidsinstelling die opgericht werd in het

Samenwerkingsakkoord, om te controleren op welke wijze en of de wettelijke bepalingen van de

respectievelijke gewesten wel degelijk behaald worden, te beslissen of een organisme erkend mag

worden voor de vervulling van de terugnameplicht, etc.

Daarnaast heeft het IVC andere taken, waarop dit onderzoek niet verder ingaat, maar voor een uitvoerige

uitleg verwijzen we naar het Samenwerkingsakkoord.

5.2 HUISHOUDELIJK VERPAKKINGSAFVAL: FOST PLUS

Fost Plus is als enige in België het door het IVC erkend organisme waarbij verpakkingsverantwoordelijken

zich kunnen aansluiten tot het vervullen van de terugnameplicht omtrent huishoudelijk verpakkingsafval.

Het is een private vereniging zonder winstoogmerk met een maatschappelijk karakter, opgericht in 1994,

twee jaar voor het ISA . De vraag voor dergelijk organisme kwam er van de privésector, om een

duurzamere oplossing te bieden dan de bovenvermelde ecotaks. Bovendien was deze sector overtuigt dat

dergelijk systeem betere resultaten zou geven met minder financiële consequenties. Immers, Fost Plus is

niet enkel bevoegd voor het financieren van de selectieve inzameling, sortering en recyclage, maar ook

voor de promotie en coördinatie van de sortering en recyclage van huishoudelijk verpakkingsafval (Fost

Plus, 2013).

5.2.1 Fost Plus als verpakkingsverantwoordelijke

Indien een verpakkingsverantwoordelijke aangesloten is bij Fost Plus, dient hij jaarlijks aangifte te doen

van de hoeveelheid verpakkingsmaterialen men op de Belgische markt heeft gebracht. Zo’n 5600 leden

gaan deze verplichting via Fost Plus aan, een vertegenwoordiging van 92% van het op de Belgische markt

gebracht verpakkingsmateriaal. Op die manier kan Fost Plus het totale ingezameld huishoudelijk

verpakkingsafval vergelijken ten opzichte van het totale gewicht van de op de Belgische markt gebrachte

verpakkingsmaterialen van haar leden. Door de gewichten te aggregeren is het eenvoudiger te berekenen

of Fost Plus, in opdracht van haar leden, de vereiste percentages behaalt. De wettelijke percentages voor

huishoudelijk verpakkingsafval zijn als volgt vastgelegd vanaf 2010:

1. 80% recyclage.

2. 90% nuttige toepassing, recyclage meegerekend.

27

5.2.2 Analyse van Fost Plus

De hoge marktprijzen die Fost Plus krijgt, wijzen op een mature markt en een sterke vraag naar de

gerecycleerde materialen. De sterke vraag duidt aan dat gerecycleerde materialen een gunstig en

hoogwaardig alternatief zijn voor de primaire grondstoffen. Dat dit hoge inkomsten met zich meebrengt,

is te wijten aan de hoge kwaliteit van de ingezamelde materialen door sortering bij de bron. Het voordeel

van dergelijk erkend organisme ten opzichte van een belastingsheffing via een ecotaks, is af te leiden uit

het volgende voorbeeld.

Cementzakken bestaan uit karton en plastiek, dat niet kan gerecycleerd worden en dus verbrand moet

worden. Daardoor betalen de producenten van dergelijke zakken meer bijdrage dan producenten van

recycleerbare draagtassen. Inderdaad, aan de hand van een erkend organisme kan die eerste profiteren

van de ecologische maatregelen die de laatste treft, zonder zelf inspanningen te moeten doen om aan het

recyclagepercentage te voldoen. Dit stipuleert dat er een kleinere positieve impact op het milieu behaald

wordt ten opzichte van het systeem waarbij de bedrijven individueel verantwoordelijk zijn om hun

percentages te behalen. Echter kan de vraag gesteld worden of het haalbaar is om alles in recycleerbare

verpakking te stoppen wanneer de kwaliteit van het product zelf niet goed bewaard zou worden. Er dient

een evenwicht gezocht te worden en in dat opzicht is in men België ervan overtuigd dat het collectief

systeem beter is dan individuele verantwoordelijkheden te leggen via zogenaamde ecotaks. De

recycleerbare cementzakken zouden sneller kunnen scheuren of het cement kan in contact komen met

water waardoor het product niet meer bruikbaar is; ecologisch gezien is dit ook niet de beste optie.

Om de dienst die de afvalintercommunales leveren aan Fost Plus door het verpakkingsmateriaal in te

zamelen, bekostigt Fost Plus 30% van de inzamelkost die de afvalintercommunales maken. In ruil wordt ze

eigenaar van 25% van het tonnage van het recycleerbaar afval waarin verpakkingsmateriaal zit. Aangezien

er zowel kartonnen als papieren verpakkingen op de markt worden gebracht en dit in het afvalcircuit

terechtkomt, wordt Fost Plus dus voor 25% eigenaar van het totaal ingezameld oud-papier. Op die manier

kunnen zij mee beslissen hoeveel een afvalintercommunale vraagt voor het ingezameld oud-papier,

alsook heeft het beslissingsrecht over de keuze van contractant. Aangezien zij het enige erkend organisme

zijn in Vlaanderen voor huishoudelijk verpakkingsafval, zijn er geen andere concurrenten die dezelfde

dienst kunnen aanbieden, maar dus ook geen betaling voor de geleverde diensten krijgen.

Afbeelding 5.1 toont de resultaten van Fost Plus voor het jaar 2013. Daarbij zien we dat 25% van de totale

ingezamelde hoeveelheid oud-papier voor 101,5% gerecycleerd is. Dit is uiteraard een overschatting van

de werkelijkheid, er zou dan immers meer gerecycleerd geweest zijn dan dat er ingezameld is. De redenen

hiervoor zijn de volgende.

28

Ten eerste zijn niet alle Belgische verpakkingsverantwoordelijken lid bij Fost Plus. Vijftien jaar geleden

werden niet-leden geschat op 8% van de op de Belgische markt gebrachte verpakkingsmaterialen (Fost-

Plus, Jaarverslag 2013, 2014). Waarom verpakkingsverantwoordelijken niet per se hoeven aan te sluiten

bij een erkend organisme, wordt in het volgend hoofdstuk met een voorbeeld geïllustreerd.

Ten tweede is het nooit uit te sluiten dat bedrijfsmatig verpakkingsmateriaal in het systeem van de

huishoudelijke inzameling terechtkomt.

Ten derde – met enig verschil van de eerste reden – zijn er ook ‘free riders’ die niet alles van het

geproduceerde verpakkingsmateriaal aangeven, ook al zijn ze verplicht en lid van Fost Plus.

5.3 BEDRIJFSMATIG VERPAKKINGSAFVAL: VAL-I-PAC

VAL-I-PAC werd opgericht in 1997 op initiatief van de Belgische economische wereld en heeft als doel de

recyclage van bedrijfsmatige verpakkingen te stimuleren en te coördineren door de

producentenverantwoordelijkheid van haar leden op zich te nemen, tracht Val-I-Pac de de vereiste

recyclagepercentages en nuttige toepassing van de verpakkingsverantwoordelijken te behalen. Daarvoor

betaalt de verpakkingsverantwoordelijke een bijdrage, dat wordt besteed om de volgende drie zaken te

financieren. Het heeft dus dezelfde missie als Fost Plus, maar die wordt op een andere wijze behaald.

5.3.1 Val-I-Pac als verpakkingsverantwoordelijke

Ten eerste geven zij premies aan de ontpakkers om de correcte sortering van afval te stimuleren. De

premies voor papieren kartonrecyclage bestaan niet, aangezien dergelijk afval geen knelpunt vormt om

aan de streefpercentages te voldoen . Maar indien de ontpakker een container bezit of huurt om

bedrijfsmatig verpakkingsafval te scheiden van ander papieren kartonafval, wordt voor deze inspanning

een jaarlijkse premie betaalt.6

6De premies zijn afhankelijk van het type container, variërend van 60 € - 100 € per jaar (forfait voor 2014). Indien

een onderneming voor de eerste maal dergelijke selectieve container plaatst, krijgt het een startforfait van 100€ (forfait voor 2014)

Afbeelding 5.1: Resultaten van recyclage en nuttige toepassingen (ton) Bron: Jaarverslag 2013 Fost Plus

29

Ten tweede koopt Val-I-Pac de gegevens van de afvalverwerkingsbedrijven omtrent hoeveel

verpakkingsmateriaal zij inzamelen en verwerken om de streefpercentages te bekomen. Die vergoedingen

bestaan uit een vast bedrag en uit een forfaitair bedrag per ton gerecycleerd en gevaloriseerd materiaal.

Daarnaast zijn er nog extra forfaitaire premies per aantal soorten materialen, per stiptheid van

gegevensverzending en aantal certificaten. De gegevens worden aan de hand van steekproefinspecties

gecontroleerd ter voorkoming van overschatte cijfers om extra vergoedingen te bekomen.

Ten derde dienen de bijdragen van de verpakkingsverantwoordelijken voor de dienst die Val-I-Pac aan

hen levert.

Val-I-pac krijgt dus geld van verpakkingsproducenten om een ontpakker te betalen, i.e. de consument van

bedrijfsmatig verpakkingsmateriaal. In ruil geeft de ontpakker gegevens aan Val-I-Pac om te bewijzen aan

het IVCIE dat verpakkingsproducenten voldoen aan terugnameplicht. In tegenstelling tot Fost Plus worden

ze dus geen eigenaar van een deel van de inzameling en kan geen oud-papier verkopen.

5.3.2 Dient elke verpakkingsproducent mee streven naar het vereiste recyclagepercentage?

Om deze vraag te beantwoorden geven we een voorbeeld.

Een buitenlands bedrijf X importeert goederen, zeg maar grote lots in kartonnen verpakkingsmateriaal,

naar België. In een Belgisch filiaal ontpakt het bedrijf de goederen en geeft het verpakkingsafval af aan

een recuperant. Daarna verpakt het terug de verschillende onderdelen om te verdelen in België of

bestemd voor export. Zoals eerder gesteld, geldt een terugnameplicht op het verpakkingsmateriaal dat

terecht komt op de Belgische markt. Stel dat de goederen voor 5% bestemd zijn voor de Belgische markt

en 95% voor export, maar eerst 100% ontpakt werden in het bedrijf en volgens de definitie hierboven als

gebruiker ook verpakkingsverantwoordelijke is. Dan voldoet de onderneming al ruimschoots aan de

vereiste percentages voor recyclage (80%) en nuttige toepassing (85%) indien men het verpakkingsafval

van bedrijfsmatige oorsprong volgens de vereisten laat recycleren en nuttig toepast, zonder zich te

moeten aansluiten bij Val-I-Pac. Immers dient men geen rekening te houden met de geëxporteerde

goederen. Toch komt die 5% bestemd voor de Belgische markt in de circulaire economie en leiden

dergelijke goederen tot een overschatting van de recyclagepercentages.

30

6 HUISHOUDELIJK OUD-PAPIER

De inzameling wordt gedefinieerd als het verzamelen van afvalstoffen, inclusief de voorlopige sortering en

de voorlopige opslag van afvalstoffen, om deze daarna te vervoeren naar een afvalverwerkingsinstallatie.7

Daarbij dient men een onderscheid te maken tussen afval van huishoudelijke en van bedrijfsmatige

oorsprong.

Volgens de Gemeentewet hebben de gemeenten de zorgplicht omtrent ‘de zindelijkheid’ op openbare

wegen en plaatsen ten behoeve van de inwoners.8 De Raad van State heeft geoordeeld dat hieruit de

bevoegdheid tot ophaling en verwijdering van huishoudelijke afvalstoffen voortvloeit (RvS, 1994). De

gemeenten dienen de modaliteiten van ophaling en inzameling van huishoudelijke afvalstoffen op te

stellen in het gemeentelijke reglement, ter uitvoering van het Materialendecreet.9

Alle gemeenten in Vlaanderen zijn verplicht om het klein gevaarlijk afval (afgekort KGA) van

huishoudelijke oorsprong op regelmatige wijze selectief in te zamelen.10 Dit dient te gebeuren ofwel via h-

à-h inzameling ofwel via de inzameling in recyclageparken.

In België wordt het lokaal afvalbeheer georganiseerd door afvalintercommunales. Dit zijn

intergemeentelijke samenwerkingsverbanden, waarbij aanliggende gemeenten samenwerken om een

gezamenlijk afvalbeleid te organiseren. Enkel Aarschot en Tienen werken niet samen met buurgemeenten

omtrent afvalbeheer.11 Daarnaast zijn er gemeenten, aangesloten bij een intercommunale, die zelf de

exploitatie van afvalinzameling en/of de recyclageparken organiseren. Afbeelding 6.1 toont geografisch

de 26 afvalintercommunales aan in Vlaanderen voor 2013.12 De gemeenten binnen een intercommunale

bepalen zelf het afvalbeleid, waardoor de taakomschrijving kan verschillen tussen de intergemeentelijke

afvalbeheerders.


8 Zie Gemeentewet, Artikel 35, §2

9 Materialendecreet, Artikel 26

10 Zie VLAREMA, Artikel 5.5.2., § 1

11 De gemeente Aarschot had te maken met een corruptieschandaal omtrent het gemeentelijk afvalbeheer,

waarvoor enkele ambtenaren en werknemers van de leverancier op 25 juni 2007 veroordeeld werden. Deze concessie verloopt in 2015 (Belga, 2007). De stad Tienen sluit vanaf 1 januari 2015 aan bij de afvalintercommunale EcoWerf. (Nieuwsblad, 2013). 12

Lijst van Belgische intercommunales 2013 is te vinden op https://www.fostplus.be/SiteCollectionDocuments/Werking%20Fost%20Plus%20en%20partners/Inzamelen/Intercommunales_2013.htm (geraadpleegd 24/04/14)

https://www.fostplus.be/SiteCollectionDocuments/Werking%20Fost%20Plus%20en%20partners/Inzamelen/Intercommunales_2013.htm

https://www.fostplus.be/SiteCollectionDocuments/Werking%20Fost%20Plus%20en%20partners/Inzamelen/Intercommunales_2013.htm

31

Daarnaast is in 1996 Interafval opgericht, een samenwerkingsverband tussen alle Vlaamse

intercommunales en de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG), waar beiden voornamelijk

gericht is als overkoepelend kennisplatform om de intercommunales en gemeenten efficiënter te laten

samenwerken.13

6.1 AFVALBELEID VAN DE AFVALINTERCOMMUNALES

6.1.1 Ladder van Lansink

Om een zo efficiënt en duurzaam afvalbeleid te voeren, baseren de afvalintercommunales zich op ‘de

ladder van Lansink’. Deze ladder – geïntroduceerd door de Nederlandse politicus Ad Lansink in 1979 -

beschrijft een voorkeursrangorde omtrent afvalverwerking. In 1979 diende Ad Lansink de motie ‘Lansink

c.s.’ in die in de Tweede Kamer van Nederland unaniem werd aangenomen. Deze motie werd

geïmplementeerd in de Nederlandse Wet Milieubeheer van 1993. In 2008 werd dit principe opgenomen

in de Europese Kaderrichtlijn betreffende afvalstoffen (EC, 2008). Afbeelding 6.2 geeft plastisch weer dat

aan preventie de hoogste prioriteit moet worden gegeven, daarna hergebruik, recyclage, energie-

opwekking, verbranding en als absoluut-te-vermijden procedure, het storten van afval. Hieronder

beschrijven we kort de verschillende niveaus en hoe de afvalintercommunales hierop hun beleid

uitvoeren.

13

Zie https://www.interafval.be/ (geraadpleegd 24/04/14)

Afbeelding 6.1: Kaart van de Vlaamse afvalintercommunales.

Bron: Samengesteld op basis van kaart dat te vinden is op https://www.interafval.be/onze-leden.

Geraadpleegd op 24/04/2014.

https://www.interafval.be/

32

6.1.1.1 Preventie

Preventief afval reduceren, begint bij de verschillende fasen vooraleer het product als afval wordt

beschouwd. Preventie betekent volgens het Materialendecreet:

‘Maatregelen die worden genomen voordat een stof of voorwerp afvalstof is geworden, ter vermindering

van:

1. de hoeveelheid afvalstoffen (inclusief via het hergebruik van voorwerpen of de verlenging van de

levensduur van de voorwerpen;

2. de negatieve gevolgen van de geproduceerde afvalstoffen voor het milieu en de menselijke

gezondheid;

3. het gehalte aan schadelijke stoffen in stoffen en voorwerpen. ‘ 14

OVAM definieert in het ‘Uitvoeringsplan Huishoudelijke Afvalstoffen 2008-2015’ een andere, striktere

definitie:

‘Afvalpreventie is het kwantitatief en kwalitatief voorkomen of verminderen van de productie van

afvalstoffen en de schadelijkheid ervan door onder andere reductie aan de bron (OVAM, 2008) ‘.

Beide definities stellen dat alle maatregelen die genomen worden bij de bron, afvalpreventie is. Dit zijn

maatregelen die genomen worden in de ontwerpfase, productiefase, distributiefase en de gebruiksfase

(Van Acoleyen, 2013). Het voordeel van preventie is niet enkel de afvalreductie, maar het levert ook een

financiële besparing op. Indien de intercommunales dit financieel aspect onder de aandacht van hun

inwoners kunnen brengen, is de burger sneller te motiveren om bewust met papieren karton als

grondstof om te springen. Enerzijds is er de kwantitatieve preventie van papierafval, door bijvoorbeeld

het aantal bomen als primaire bron te verminderen. Daarvoor moeten de inwoners en bedrijven

14

Zie Materialendecreet Artikel 3, 22°

Afbeelding 6.2: De ladder van Lansink

Bron: http://www.recyling.nl

33

gesensibiliseerd worden om zuinig om te springen met hun aankoop- en consumptiepatronen. Zo wordt

er bijvoorbeeld aangeraden beide zijden in plaats van één enkele zijde van een vel papier te gebruiken,

om een mededeling plaatsen op de brievenbus indien u toch de reclamefolders rechtstreeks naar de

papiermand verwijst. Daarnaast geldt preventie ook als het vermijden dat materiaal in de afvalfase

terechtkomt (Van Acoleyen, 2013), zoals hergebruik.

Anderzijds kan men de negatieve invloed op het milieu verminderen door productieprocessen te

optimaliseren, andere grondstoffen of producten op de markt brengen die minder schade toebrengen aan

het milieu. Dit wordt omschreven als kwalitatieve preventie (Preventpack, 2008). De consument zelf kan

hierop een grote invloed uitoefenen door hun consumptiepatroon op milieuvriendelijke producten af te

stemmen.

De doelstelling om daling in afval te verlagen mag niet leiden tot een verwaarlozing van de ladder van

Lansink, maar de inwoners of bedrijven er toe aansporen om bewuster om te gaan met hun afvalverbruik

(IOK, Doelstellingen, 2004). Preventie van huishoudelijk afval komt dus neer op een combinatie van het

voorkomen aan de bron en het hergebruik van stoffen of voorwerpen. Dit

hergebruik moet wel leiden tot een vergelijkbare toepassing, die zich in de gebruikerssfeer en niet in de

verwerkingssfeer bevindt (OVAM, 2007).

6.1.1.2 Hergebruik

Hergebruik van afval betekent het opnieuw gebruiken van een product in hun oorspronkelijke vorm.

Indien afval niet vermeden kan worden, is het hergebruik ervan de beste optie door een afgedankt

product een nieuwe functie of andere bestemming te geven.15 Aangezien het geen of nauwelijks nieuwe

verwerkingsprocessen vereist, is bij dit afval het minste risico op milieuschade. Naast de inwoners te

informeren welke herbruikbare producten minstens even aantrekkelijk zijn als wegwerpproducten, geven

de afvalintercommunales allerlei tips via brochures, scholen, etc. welke mogelijkheden er zijn om

bijvoorbeeld hun oud tapijt op hun composthoop te leggen voor betere compostering. Daarnaast is er

ook een enorme bereidwilligheid vanuit de intercommunales om de inwoners veel moeite te besparen

om een nieuwe bestemming voor een herbruikbaar product te zoeken. De kringwinkel is het beste project

dat tegenwoordig georganiseerd wordt door de gemeenten, waarbij de mogelijkheid tot het ophalen aan

huis, verhindert dat onder andere herbruikbare meubels bij het grofvuil terechtkomt. Een voorbeeld in

het kader van dit onderzoek betreft een project van ISVAG op al hun recyclageparken waar een

boekencontainer staat om oude boeken om te ruilen.16 Verder zijn er geen voorbeelden te vinden waarbij

15

Zie Materialendecreet Artikel 3, 15° 16

Een dergelijke boekencontainer vindt u op de site http://www.antwerpen.be/eCache/ABE/3/723.Y29udGV4dD04MDU5OTI5.html

34

afvalintercommunales hergebruik van oud-papier kunnen bewerkstelligen. Het oud-papier wordt bijna

uitsluitend opgehaald met als doel te recycleren en in andere vorm terug in de economie te brengen.

De volgende drie ‘treden van de ladder’ zijn van cruciaal belang om het afval zo efficiënt mogelijk af te

zetten. De taak van de intercommunale ligt hierbij in het verzekeren aan de burger dat hun afval ook

effectief verwerkt wordt.

6.1.1.3 Recyclage

Indien afval niet meer kan hergebruikt worden, is recyclage de eerstvolgende stap waarop gefocust moet

worden. Dit productieproces is door het IVCIE gedefinieerd als ‘het opnieuw verwerken van

afvalmaterialen voor het oorspronkelijke doel of voor andere doeleinden, met inbegrip van organische

recyclage maar uitgezonderd terugwinning van energie’ (IVCIE). Deze methode biedt een aantal grote

voordelen op ecologisch gebied, gepaard gaande met economische voordelen:

(1) De afvalberg wordt kleiner door gebruikt papieren karton te valoriseren naar een nieuw product.

(2) Gerecycleerd papier en karton vervangt de winning van nieuwe papiervezels, aldus dienen er

minder bomen omgehakt te worden voor eenzelfde ton papierproductie.

(3) Recyclage van papier en karton behoeft minder energie- en waterverbruik dan het gebruik van

nieuwe vezels.

6.1.1.4 Verbranden

Kunnen de vorige verwerkingswijzen niet worden gehanteerd, dan dient het afval verbrand te worden

mits zoveel mogelijk energierecuperatie. De verbrandingsovens van de intercommunales verbranden

restafval, waar een kleine fractie van papier en karton inzit, afhankelijk van de sorteerprestaties van haar

inwoners. De intercommunales hebben er dan ook alle belang bij om hun inwoners zoveel mogelijk aan te

sporen om papier en karton te scheiden van het restafval. Het heeft immers de opportuniteitskost dat het

niet als oud-papier kan verkocht worden aan de papierinzamelaar. Daarenboven komen er bij verbranding

schadelijke gassen vrij die schadelijk kunnen zijn voor het milieu.

Vlaanderen telt zeven afvalverbrandingsinstallaties die uitgebaat worden door intercommunales, nl.

IMOG, ISVAG, IVBO, IVRO, IVOO, IVAGO en IVM. Daarnaast heeft de afvalintercommunale Limburg.net

20% aandeelhouderschap in de verbrandingsinstallatie van Bionerga nv. Twee private bedrijven, Indaver

Beveren nv en Dalkia verzorgen de rest van het huishoudelijk restafval. In totaal werd voor het jaar 2012

1,08 miljoen ton huishoudelijke afvalstoffen verbrand (OVAM, 2013).

Sinds enkele jaren is er een overcapaciteit aan verbrandingsovens in Vlaanderen, waardoor de prijs voor

het restafval zodanig laag kan worden dat bedrijven vanuit economisch perspectief niet meer zouden

35

sorteren. Wegens de hoge recyclagepercentages die jaarlijks voor oud-papier behaald worden,

verwachten wij dat oud-papier minder bij de bron gesorteerd zal worden indien deze trend zich

aanhoudt.

Door het lucratief karakter en het overaanbod van de verbrandingsovens vormen ze een concurrent van

de recyclage-industrie, zoals het recycleren dan weer lucratiever is dan afvalpreventie. Daarnaast vormen

ze concurrenten onderling. Een oplossing hiervoor zou kunnen zijn dat de verbrandingsovens

geconsolideerd worden, waardoor ten minste hoge transportritten vermeden worden om het restafval

naar een goedkopere verbrandingsoven te vervoeren. Daarnaast zou het consolideren ertoe leiden dat

verouderde installaties afgebroken worden.

6.1.1.5 Storten

De slechtste verwerkingswijze vormt het storten van afval. Dit dient zo veel mogelijk vermeden te

worden. Slechts in uitzonderlijke gevallen mag dit gebeuren. Sinds 2006 is er een algemeen stortverbod

op brandbaar huishoudelijk afval, waardoor het aandeel van deze methode aanzienlijk is verminderd.17 In

2012 is er voor de eerste maal gemeld dat er geen papier en karton werd gestort. In 2011 was dit nog

goed voor 564 ton (OVAM, 2013).

6.1.2 DIFTAR-systeem

In het kader van afvalpreventie is in het begin van 2000 een nieuw systeem in het leven geroepen om de

afvalproducent bewust te maken van de kost voor de inzameling en verwerking. Het geDIferentieerd

TARieven-systeem zorgt ervoor dat men meer betaalt als het verbruik hoger ligt, opdat de grootste

vervuiler het meest instaat voor de ophaling en verwerking van afval (IDM, 2014). Dit wordt zowel

toegepast bij de h-à-h inzameling bij de recyclageparken en dient er enkel toe om de variabele kosten en

niet de vaste kosten van het afvalbeheer te dekken.18 Deze variabele kosten moeten er toe dienen dat de

vervuiler selectiever gaat sorteren om de hoge tarieven van restafval te minimaliseren in tegenstelling tot

een verrekening van de variabele kosten in de aankoopprijs van milieubelastende producten (MiNA,

2003). Daarnaast moet preventie prioritair blijven, waardoor het verbruik van de selectieve recycleerbare

fracties ook deels dient doorgerekend te worden.

Het tarief wordt pas ingesteld vanaf een bepaalde hoogte van welbepaalde eenheidssoorten, ofwel

meteen vanaf de eerste eenheid. De eerste keuze heeft als voordeel dat de stimulans tot sluikstorten in

dergelijk systeem minimaliseert, terwijl het de complexiteit van administratie verhoogt. Vanaf de eerste

eenheid verrekenen wordt het principe ‘de vervuiler betaalt’ consequent toegepast. Voor de h-à-h

17

In 2012 bedroeg het aandeel 0,58% van het totaal ingezameld huishoudelijk afval. 18

Een deel van de vaste kosten kunnen wel verrekend worden door bijvoorbeeld een forfaitair bedrag te vragen per rolcontainer, etc. Voor de h-à-h inzameling van oud-papier zonder het gebruik van recipiënten is dit niet gewenst (OVAM, 2002)

36

inzameling is de enige mogelijkheid om oud-papier te tariferen door het plaatsen van containers. Dit

bevordert het gebruiksgemak en de kwaliteit van het oud-papier door het droog te houden. Een deel van

de vaste kosten voor het afvalbeheer kan dan wel verrekend worden per type container, alsook de

variabele kosten door het wegen van de hoeveelheid doorgerekend worden via een moderne

perskraakwagen.

Voor de recyclageparken zijn er ook verschillende mogelijkheden (EcoWerf, 2014):

o Forfaitair bedrag per bezoek, onafhankelijk van de hoeveelheid en soort

o Forfaitair bedrag per volume-eenheid van het voertuig, onafhankelijk van de hoeveelheid en

soort

o Forfaitair bedrag per kilo per betalende fractie (a.d.h.v. een weegbrug, weegschaal,etc.)

Of de doelstellingen van het diftar-systeem behaald worden en de vergelijking van de verschillende

tariferingsmethoden dient nog geanalyseerd te worden.

6.2 INZAMELING VAN HUISHOUDELIJK OUD-PAPIER

In dit hoofdstuk gaan we dieper in op het logistieke aspect van oud-papierinzameling, daar het vorig

hoofdstuk het beleid van de afvalintercommunales toegelicht werd.

Papier en karton wordt opgehaald en gaat rechtstreeks naar de recycleur, terwijl PMD bijvoorbeeld eerst

naar een sorteercentrum gaat (Fost Plus, 2013).

Er zijn twee criteria om af te wegen welke methode of combinatie van beiden het best toepasselijk is, nl.

de gemiddelde transportafstand voor de consument vanaf het ophaalpunt tot en met het inzamelpunt en

het aantal huishoudens waarvan oud-papier opgehaald wordt per inzamelpunt. Daarbij telt de h-à-h

inzameling een groot aantal ophaalpunten, nl. het punt op het voetpad waar oud-papier aangeboden

wordt en logischerwijze weinig inwoners per ophaalpunt telt (Jahre, 1995).

6.2.1 Huis-aan-huis inzameling

6.2.1.1 Aanbieding

Het aanbieden van oud-papier gebeurt hoofdzakelijk door het samengebonden of in kartonnen

verpakkingsmateriaal op de stoep te plaatsen op de ochtend van iedere ophalingsronde. Bij hoogbouw en

landelijke zones zijn er rolcontainers van verschillende groottes (40 liter, 120 liter of 240 liter) voorzien

waarin alle bewoners hun papierafval kunnen bewaren. De voorkeur van de aanbiedingskeuze wordt

gekozen aan de hand van de hoeveelheid, bereikbaarheid of individuele preferenties en gebruiksgemak

(RX3, 2011). Een eerste vraag die we hierbij kunnen stellen is -wetende dat het papier aan kwaliteit

37

verliest bij onweer - of het niet beter zou zijn om papierafval in een waterdichte box op de stoep te

plaatsen. Om die vraag te beantwoorden zijn we op zoek gaan of hieromtrent in Vlaanderen al initiatieven

bestaan. De afvalintercommunale Ecowerf heeft op het eind van 2011 dergelijke mini-containers verplicht

in de gemeente Bertem als pilootproject. Uit haar jaarverslag blijkt dat in 2012 de ingezamelde

hoeveelheid papierafval met 3% gestegen is ten opzichte van 2011 (Ecowerf, 2012). Deze stijging is

volledig te wijten door dergelijke aanbiedingsmethode, aangezien het gemiddelde van het

werkingsgebied een daling van 1,2% kende ten opzichte van het vorige jaar.

6.2.1.2 Ophaalwijze

De ophaling gebeurt via perskraakwagens. Dit zijn wagen die tijdens de ophaalronde het ingezameld afval

zoveel mogelijk persen om de maximale beladingscapaciteit te benutten. Bij raadpleging van de

intercommunales, wordt er een keuze gemaakt tussen vier-wekelijkse of twee-wekelijkse ophaling. In

2013 zijn er pilootprojecten vanuit Fost Plus georganiseerd om de inzameling van het recycleerbaar afval

te optimaliseren. In samenwerking met de afvalintercommunale IOK werd er voor het eerst een drie-

wekelijkse frequentie toegepast in plaats van de vier-wekelijkse ophaling van papierafval. Samen met een

aanpassing in de PMD-ophaling van twee-wekelijkse naar drie-wekelijkse frequentie blijkt dit project zijn

vruchten af te werpen in de daling van het aantal kilometers per ronde doordat de tweedelige

perskraakwagens optimaler kunnen gevuld worden (IOK, 2014).

Ofwel verzorgt de gemeente of afvalintercommunale de ophaling, ofwel wordt dit uitbesteed aan private

inzamelbedrijven waarmee een concessie-overeenkomst is gesloten. Het marktaandeel tussen beiden

voor oud-papier kunnen we niet terugvinden bij officiële bronnen. Echter vinden we wel terug dat de

inzameling van alle afvalstromen naar huishoudelijke oorsprong ongeveer gelijk verdeeld is tussen de

afvalintercommunales en de private inzamelbedrijven (Febem, 2014). Het zou wel een verkeerde analyse

zijn om deze verhouding toe te passen op de inzameling van oud-papier, daar veel intercommunales

vooral het restafval inzamelen om te verbranden in hun eigen verbrandingsinstallaties. We gaan er van uit

dat het marktaandeel voor private inzamelbedrijven daardoor groter is bij de inzameling van

huishoudelijk oud-papier.

Zoals daarjuist aangehaald telt de h-à-h inzameling een groot aantal ophaalpunten per afstandseenheid.

De mate van de grootheid verschilt sterk naargelang de verstedelijkingsgraad. Een landelijk gebied

kenmerkt een kleiner aantal ophaalpunten waardoor grotere afstanden dienen gereden te worden en

minder ophalingen per ronde met zich meebrengt. Daarentegen liggen de ophaalpunten in een sterk

verstedelijkt gebied dichter bij elkaar, waardoor de jaarlijkse vaste kost per ophaalpunt veel lager ligt. De

vaste kost per ophaalronde wordt immers berekend aan de hand van het aantal inwoners per

38

ophaalronde. Bovendien kan een stedelijk gebied met veel hoogbouw dit nog katalyseren daar het

grotere tonnages ophaalt. Een grotere tonnage bevordert immers de totale prijs die men krijgt voor het

oud-papier (OVAM, 2009).

6.2.1.3 Kosten van de haalmethode

De vaste kosten worden beschouwd als zijnde de kosten die niet mee variëren met de hoeveelheid

ingezamelde afvalstoffen, maar per inwoner worden vastgelegd. Het aantal inwoners wordt jaarlijks

vastgelegd en wordt niet gewijzigd, ook al kan dit veranderen doorheen het jaar.

Om de invloedsfactoren op de variabele kostprijszetting te achterhalen, dienen we gegevens in te

zamelen bij de afvalintercommunales. Die berekenen we voor een afvalintercommunale die de inzameling

uitbesteedt aan een privéfirma, daar deze wijze het meest gebruikt wordt. De keuze om al dan niet uit te

besteden wordt onderzocht in hoofdstuk 6.4.

Afbeelding 6.3 illustreert de variabele ophaalkost van oud-papier over elf verschillende gemeentes binnen

Intercommunale Vereniging voor vuilverwijdering en –verwerking voor Izegem en Ommeland (IVIO). Het

aantal inwoners per gemeente ten opzichte van het totale inzamelgebied van IVIO wordt weergegeven

van links naar rechts in oplopende volgorde. Het procentueel verschil met de tonnage per gemeente is

zodanig klein, zodat we de grafieklijn inwoners per gemeente t.o.v. het totaal hebben weggelaten. Daaruit

kunnen we al afleiden dat het verschil in verstedelijkingsgraad geen invloed heeft op de papieren

kartonconsumptie. Het tonnage oud-papier dat ingezameld wordt per gemeente via huishoudelijke

inzameling staat in verhouding met het tonnage van oud-papier dat over de gehele afvalintercommunale

via h-à-h inzameling wordt opgehaald. ‘ De verhouding km per gemeente t.o.v. totaal’ beschrijft de

afstand per ophaalronde die afgelegd wordt bij een gemeente ten opzichte van de afstand die voor de

totale afvalintercommunale dient afgelegd te worden.

Het is duidelijk dat de variabele kost bij de dunbevolkte ‘gemeente 1’ hoger ligt ten opzichte van de totale

variabele kosten, vanwege de langere afstand tussen de ophaalpunten. ‘Gemeente’ 5 heeft nagenoeg

een even groot aandeel in de inzameling als in het aantal km per ophaalronde ten opzichte van het totaal,

waardoor het percentage van de variabele kost ten opzichte van de afvalintercommunale op hetzelfde

percentageniveau ligt als de voorvermelde factoren. Als laatste beschouwen we ‘Gemeente 11’, waarbij

we opmerken dat de variabele kost een lager percentageniveau heeft dan het tonnage, vanwege de

dichtbevolktheid van deze gemeente.

We kunnen dus concluderen dat de variabele kost bepaald wordt aan de hand van enerzijds het aantal

kilometers per ophaalronde en het tonnage dat opgehaald wordt per inwoner, waarbij het ingezameld

tonnage van grotere invloed is dan de verhoudingsgewijze afstand per ophaalronde.

39

Volgens de gegevens bedragen de ophaalkosten voor h-à-h inzameling tot aan de recycleur 75 euro per

ton. Indien het oud-papier niet verkocht wordt aan het bedrijf die de ophaaldienst levert, komt daar nog

een extra overslagkost van 6 euro per ton en transportkost naar de recycleur van 12 euro per ton bij.

6.2.2 Inzameling via Recyclageparken

De brengmethode wordt gekenmerkt door de grote afstand tussen de inzamelpunten en door een groot

aantal inwoners per inzamelpunt (Jahre, 1995). Het succes van de recyclageparken wordt vooral bepaald

door de vertrouwelijkheid, de sociale druk en het gebruiksgemak van dergelijke brengmethode. Daarom is

het van groot belang voor de overheidsinstanties om de inwoners bewust te maken via

sensibilisatiecampagnes (Sidique, Lupi, & Joshi, 2010). Voor de werking van het containerpark verwijzen

we naar het DIFTAR-systeem dat hierboven besproken werd.

Afbeelding 6.3: Verhouding tussen de ophaalkost voor oud-papier per gemeente t.o.v. de afvalintercommunale Bron: Eigen samenstelling op basis van gegevensinzameling van de afvalintercommunale I.V.I.O.

40

6.2.2.1 Kosten

De grootste kosten dat de exploitatie van een recyclagepark met zich meebrengt, worden geïllustreerd in

Afbeelding 6.4. Daarbij valt meteen op dat de loonkost beslag legt op meer dan de helft van alle

exploitatiekosten. Daarop aansluitend leggen de transportkosten van en naar het recyclagepark en de

afschrijvingskosten elk 13% beslag op de totale exploitatiekosten.

De variabele kosten bij de recyclageparken gaan gepaard met de huur van containers, laad- en loskosten

en het transport naar de recuperant. Aangezien de gemeente ook instaat voor de verwerking, dient de

variabele kost met de verwerkingskost verhoogd te worden (OVAM, 2009). Dit zijn echter de kosten voor

de exploitatie van het recyclagepark voor alle afvalsoorten.

De kosten omtrent het transport van oud-papier wordt in de meeste gegevens in de opbrengst voor oud-

papier in verrekend, omdat de transporteur de recuperant zelf is. Bij de volgende sectie zullen we zien dat

de opbrengst 95 euro per ton bedraagt. Via de cijfers die we kregen van de IVIO zien we een winst van 45

euro per ton, waarvan het verpakknigsaandeel voor Fost Plus ( i.e. 25% = 15 euro per ton) en de

onbekende ophaalkost ervan afgetrokken is. Daardoor komen we aan een ophaalkost van 35 euro per ton

(=95-(45+15)).

Zoals bij h-à-h inzameling kan het oud-papier eerst getransporteerd worden naar een inzamelaar, waarbij

de extra overslag- en transportkost eveneens 6 euro per ton, resp. 12 euro per ton bedraagt. Uit het

diagram is af te leiden dat de overslagkosten 11% van de totale exploitatiekosten bedraagt, maar dit is

Afbeelding 6.4: Aandeel van de verschillende vaste kosten voor het recyclagepark. Bron: Eigen samenstelling op basis van gegevensinzameling van de afvalintercommunale I.V.I.O.

41

niet van toepassing op oud-papier omdat IVIO werkt met hetzelfde bedrijf voor zowel de ophaling als de

verwerking.

Om de totale kosten voor oud-papier te weten, dienen we de exploitatiekosten van het recyclagepark in

rekening te brengen, terwijl de totale kost voor h-à-h inzameling enkel de ophaalkost omvat. We kunnen

wel de totale kosten verdelen aan de hand van het totale tonnage, maar dit is niet representatief voor dit

onderzoek, aangezien oud-papier één van de weinige afvalstoffen is dat opbrengsten genereert. Het zou

een complete scheeftrekking van de winstgevendheid voor oud-papier teweegbrengen.

6.2.3 Opbrengsten

6.2.3.1 Teruggave Fost Plus

Zoals gesteld in het hoofdstuk verpakkingsafval staat Fost Plus in voor 30% van de ophaalkosten voor oud-

papier, in ruil voor 25% van het totale tonnage. Zij betalen dus 30% van de ophaalkosten om van 25% van

de opbrengsten uit verkoop van oud-papier te genieten. Omdat we per ton rekenen doorheen de keten,

ontvangt de afvalintercommunale 22,5 euro per ton (=75*30%) voor h-à-h inzameling en 10,5 euro per

ton (=35*30%) voor de ophaalkost bij de afvalintercommunales. Deze opbrengst die

afvalintercommunales ontvangen van Fost Plus moet eerder gezien worden als een negatieve kost.

6.2.3.2 Verkoop oud-papier

De opbrengst wordt verkregen door de verkoop aan de recuperanten. De prijs die men krijgt voor één ton

oud-papier wordt maandelijks bepaald aan de hand van de FILPAP-index. Deze index is een referentieprijs

door het gemiddelde te nemen van drie belangrijke handelslanden, nl. Frankrijk, Duitsland en Nederland.

Maandelijks worden deze referentieprijzen door de CVBA FILPAP bekendgemaakt aan de betrokken

partijen.19 Deze referentieprijs wordt als basis genomen om offertes uit te vaardigen aan geïnteresseerde

inzamelaars en recycleurs. Afhankelijk van de vraag en aanbod wordt daarbovenop een vaste marge

gerekend (Grift, 2012). Deze marge wordt per aanbestedingscontract vastgelegd.

19

FILPAP CVBA is de technische studiedienst, ingeschakeld door Fost Plus, waarbij hun voornaamste taak is de referentieprijs te bepalen en de fluctuaties maandelijks te communiceren aan het Fost Plus netwerk.

42

Afbeelding 6.5 geeft de prijs (euro/ton) weer die de afvalintercommunale Integraal Verantwoord Beheer

(I.V.M.) gekregen heeft van hun recuperant over de periode januari 2009 tot en met december 2012

(I.V.M., 2012). De netto-opbrengst die de I.V.M. kreeg van de recuperant bedroeg voor 2012, 50,34 euro

per ton. Dit is de netto-opbrengst, aangezien Fost Plus mede-eigenaar is voor 25% van de totale

ingezamelde hoeveelheid, werd van dat bedrag het verpakkingsaandeel afgetrokken. De recuperant

betaalde dus in 2012 voor één ton oud-papier, gemiddeld 67,12 euro aan I.V.M. Bij verdere navraging bij

Coberec kan dit cijfer niet als representatief beschouwd worden voor alle afvalintercommunales (Dubois,

2014). Indien we dezelfde cijfers opzochten uit jaarverslagen bij andere afvalintercommunales, konden

we ze ofwel niet terugvinden, ofwel waren de cijfers zodanig uiteenlopend wegens inherente

berekeningswijzen waardoor deze bottom-up benadering niet mogelijk was zonder diepte-interviews bij

alle actoren.

Daarom nemen we voor dit onderzoek de gemiddelde contractprijs die Fost Plus ons kan meegeven,

weergegeven in Afbeelding 6.6 (Soen, 2014). Hierbij dient wel vermeld te worden dat deze grafiek

gebaseerd is op oude contracten over meerdere jaren en op recent afgesloten contracten, waardoor we

genoodzaakt zijn om bij onze case subject I.V.I.O. te blijven, waarop de ophaalkost van hierboven

gebaseerd is. I.V.I.O ontving in 2012 95 euro per ton van de verwerver, hetgeen slechts 4 euro per ton

meer is dan de gemiddelde marktprijs dat Fost Plus meegeeft voor het jaar 2012.

Afbeelding 6.5: Evolutie van de waarde voor bont papier van de I.V.M. Bron: Jaarverslag I.V.M. 2012

43

6.2.4 Analyse

Aan de hand van de informatieverzameling voor de ophaalkosten en verwerkingskosten voor de

afvalintercommunales, kunnen we het stroomschema met financiële gegevens aanvullen teneinde in

verdere hoofdstukken een antwoord te bieden op de vraag waarom Stora Enso haar aanvoer van oud-

papier, niet uitsluitend op de Belgische markt kan halen, dan wel moet importeren.

Tabel 6.1 vat de gegevens samen die we voorgaand besproken hebben. Hieruit kunnen we afleiden dat de

inzameling van oud-papier een winstgevende activiteit vormt. Meer nog, als we de jaarverslagen van de

afvalintercommunales raadplegen is het oud-papier de belangrijkste afvalstof die bepaalt of ze een goed

resultaat boeken op het einde van het boekjaar.

De belangrijkste conclusie is het feit dat de ophaalkosten voor recyclageparken beduidend lager zijn dan

de ophaling huis-aan-huis. De reden voor h-à-h inzameling is dan ook niet van economisch oogpunt

georganiseerd, maar ter promotie van selectieve inzameling en de service die een gemeente aan haar

burger biedt. Het promoten van de brengmethode zou dan ook vanuit financieel standpunt een goede

aanbeveling zijn, ook al zou de toegevoegde waarde per inzameling verminderen. Het is immers de

ingezamelde tonnage die een grotere variabele kost met zich meebrengt. Als het ingezamelde tonnage h-

à-h vermindert, daalt ook de ophaalkost, maar stijgt de totale opbrengst door de verkoop van een grotere

tonnage via het recyclagepark. Het valt dan wel te onderzoeken of er daardoor minder zal gesorteerd

worden.

In sectie ‘6.1.1.4 Verbranden’ werd gewezen op het gevaar dat het operationeel houden van de

verbrandingsovens zou primeren zodat oud-papier zou verbrand kunnen worden indien een

Afbeelding 6.6 Evolutie van de marktprijs voor papier en karton Bron: Communicatie met Fost Plus.

44

afvalintercommunale over dergelijke installatie beschikt. Deze veronderstelling is volledig fout, daar oud-

papier altijd rendabel genoeg is om te recycleren ten opzichte van het te verbranden.

6.3 DE PARALELLE INZAMELCIRCUITS

De hoge prijzen die betaald worden voor het ingezameld papier worden opgemerkt door andere partijen

dan de tot daartoe bevoegde inzamelingsinstanties, zowel legaal als illegaal.

6.3.1 Legale papierslagen

Iemand die papieren karton wil inzamelen, mag dat enkel op vergunning van de stadsgemeente. In

sommige gemeenten wordt dit nog verleend aan bijvoorbeeld jeugd- of sportverenigingen ter sponsoring

van de lokale kas. De gemeente bepaalt zelf in het gemeentereglement of dergelijke papierslagen al dan

niet toegelaten wordt. Heden ten dage worden steeds minder van dergelijke papierslagen georganiseerd

wegens veiligheidsredenen omtrent het gebruik van vuilniswagens; er zijn nog weinig gemeenten in

Vlaanderen die hiervoor vergunningen verlenen, eens te meer doordat het Vlaams uitvoeringsplan

betreffende Milieuverantwoord beheer van huishoudelijke afvalstoffen dit systeem ook afraden (OVAM,

2008) .

De Gemeente Ham (Limburg) bijvoorbeeld laat onder bepaalde voorwaarden toe dat een vereniging kan

instaan voor de maandelijkse papierinzameling in een welbepaald deel van de gemeente. Daarvoor

krijgen de verenigingen subsidies, berekend aan de hand van (1) enerzijds de gemiddelde kostprijs per ton

Tabel 6.1 Kosten/opbrengsten voor afvalintercommunale I.V.I.O. Bron: Communicatie met voorzitter I.V.I.O. Frank B.

vertrek bestemming euro/ton

kosten ophaalkost h-à-h ophaler 75

rp ophaler 35

overslagkost ophaler recuperant 6

transportkost ophaler recuperant 12

teruggave Fost Plus

-22,5

-10,5

totaal

56,5

opbrengsten verkoop aan recuperant

95

verpakkingsaandeel Fost Plus

-23,25

totaal

69,75

45

dat de afvalintercommunale Limburg.net betaalt aan een privéophaler verminderd met de kost voor het

nodige materiaal die de gemeente verleent (e.g. een container). Anderzijds subsidieert de gemeente 30%

van het verschil tussen de papierprijs en (1). Deze vergoeding wordt mogelijk gemaakt door de prijs die de

gemeente krijgt voor de verkoop van het ingezameld papier aan de afvalintercommunale (Ham, 2009).

Een ander voorbeeld is de gemeente Kontich in de provincie Antwerpen (Commissie voor Leefmilieu &

Natuur, 2008). De verenigingen krijgen een forfaitair bedrag van 39 euro per ton ingezameld papier en

karton. Wegens de jaarlijkse participatiedaling (tot 5 verenigingen in 2012 ipv 22 bij de invoering van het

systeem) wordt nog samengewerkt met een privéophaler (via afvalintercommunale IGEAN) die instaat

voor de overige ophaalbeurten van papier en karton; de tweewekelijkse ophaling werd in 2012 twaalf

keer door de verenigingen uitgevoerd, de overige twaalf door de privéophaler. Deze gemengde

inzamelwijze blijkt een groot financieel nadeel te vormen. De variabele kost km per ton dat moet betaald

worden aan de privéophaler daalt wel op die manier, omdat er twaalf inhaalbeurten minder zijn. Maar de

vaste kosten per ophaalbeurt, nl. de prijs per inwoner te betalen aan de privéophaler zijn te hoog ten

opzichte van de te kleine ingezamelde hoeveelheid op jaarbasis. Er werd dan ook beslist om de

verenigingen geen vergunningen meer te geven voor de huishoudelijke inzameling van papier en karton

(Kontich, 2014).

6.3.2 Illegale inzamelcircuits

Een negatief fenomeen is de tussenkomst van georganiseerde bendes die net voor de inzamelrondes van

de ophaaldiensten papieren karton meenemen. Zoals gesteld hierboven zijn alle gemeenten verplicht

om KGA in te zamelen via h-à-h inzameling en/of via recyclageparken. Hieromtrent zijn de gemeenten ook

verplicht voor de kosten in te staan, behalve als het gaat op KGA dat voldoet aan een aanvaardingsplicht

of terugnameplicht (VR, Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van Vlaams reglement

betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringl, 2012) . Aangezien alles op de rand van de

openbare weg wordt geplaatst voor de ophaling, kan enkel de gemeente of de door de gemeente

aangesteld bevoegde dienst hierop aanspraak maken. Inzameling door niet erkende ophalers van

papierafval dat de inwoners op het voetpad plaatsen, is dus illegaal.

Hier stelt zich een nog groter probleem dan bij de legale papierslagen. Immers, de ophaalrondes van deze

afvalopbrengstenstroom dienen om zoveel mogelijk papierafval in te zamelen om de kosten van de

gemeente te dekken met betrekking tot deze inzameling, maar alsook om de kosten van minder

rendabele gebieden te dekken – denk maar aan landelijke streken waar de concentratie van afval veel

lager ligt dan bijvoorbeeld in stadskernen. Daar is de vaste kost lager (= euro/inw.) door een kleinere

bevolkingsdichtheid, maar er hoeven wel meer kilometers afgelegd te worden om eenzelfde hoeveelheid

afval in te zamelen (= de variabele kost km/ton). De inzameling in de stadskern brengt meer tonnages met

zich mee wegens de dichte concentratie, zodat de totale opbrengst de totale kosten (=lage kost per

46

inwoner in de stadskern plus de hoge kost per inwoner in de landelijke delen). Bovendien dienen de

opbrengsten van de verkoop van onder meer papierafval aan de afvalinzamelaars om de kosten te dekken

voor het restafval met nauwelijks tot geen verkoopswaarde.

Bij de legale papierslagen kan de gemeente nog de ingezamelde hoeveelheid door verenigingen verkopen

zonder hierop de variabele kosten te betalen, terwijl bij de illegale inzamelcircuits de tonnage verloren

gaat in de zwarte markt en de opbrengst hiervan niet gebruikt kan worden ter betaling van de totale

kosten. De ophaalronde zal immers toch uitgevoerd moeten worden, aldus ook betaald worden.

Een oplossing om illegale ophaalbendes te bestrijden is de inwoner beter te informeren hoe een erkende

ophaler kan herkend worden (kleur van vrachtwagens, specifiek uur van ophaling, etc.). Indien een

persoon aanbelt om bijvoorbeeld te vragen het papierafval op de oprit van het huis te plaatsen, dient de

inwoner dit te melden aan de politie. Een oprit of dergelijke ligt immers op terrein buiten de openbare

weg. Daarnaast kunnen politiecontroles, camera’s, etc. de negatieve trend tegengaan.

Een structurele oplossing zou kunnen zijn om h-à-h inzameling te verschuiven naar ‘mini-

recyclageparken’. Zo werd in het stadsgedeelte Zuid in Amsterdam de h-à-h inzameling vervangen door

ondergrondse containers te plaatsen op 150 meter afstand van elkaar, zodat de inwoners ten allen tijde

hun afval hierin kunnen deponeren en er geen mogelijkheid is voor een illegale bendes om huishoudelijk

afval te stelen.20

6.4 UITBESTEDEN VAN HET AFVALBEHEER?

OVAM beschrijft dat er in Vlaanderen vier verscheidene vormen voor handen zijn op welke manier de

gemeenten hun afvalbeleid organiseren. Ten eerste zijn er enerzijds intergemeentelijke verenigingen die

ofwel een beperkte opdracht, ofwel een zeer uitgebreide bevoegdheid van hun gemeenten krijgen.

Anderzijds zijn er gemeenten die ofwel, het volledige afvalbeleid op zich nemen, ofwel zoveel mogelijk

uitbesteden aan de private sector of afvalintercommunales. Echter, de laatste twee vormen zijn een

uitzondering geworden in Vlaanderen (OVAM, 2008). Op basis van de afweging tussen de kostprijs, de

kwaliteit van dienstverlening, de flexibiliteit of de maximale democratische impact op het beleid wordt er

gekozen om al dan niet samen te werken met een private partner en tot op welke hoogte (Vvsg, 2007).

20

Voor verdere informatie over dit project, zie http://www.zuid.amsterdam.nl/wonen_en/afval/ondergrondse/project/afvalcontainers/

47

6.4.1 Afvalbeheer hoofdzakelijk bij de afvalintercommunales

Omdat alle Vlaamse gemeenten (Tienen en Aarschot buiten beschouwing gelaten) intergemeentelijke

samenwerkingsverbanden aangegaan zijn, betekent in dit onderzoek ‘zelf instaan’ voor het afvalbeheer

dat een afvalintercommunale en dus niet één gemeente instaat voor het afvalbeheer. De redenen dat er

gezocht werd naar samenwerkingsverbanden met andere gemeenten waren de intrede van de selectieve

inzameling, de strengere eisen op vlak van uitstoot, stortcriteria, etc. In de jaren ’80 zijn er zodanig veel

nieuwe reglementeringen uitgevaardigd vanuit de Vlaamse overheid – en maar goed ook – zodat

gemeenten praktisch gedwongen werden om schaalvoordelen op te zoeken. Naast schaalvoordelen,

zorgen dergelijke samenwerkingsverbanden nog altijd voor een democratische controle waardoor de

eisen van de burger snel geïmplementeerd kan worden in het beleid ten opzichte van het te laten

uitbesteden aan private operatoren. Daarnaast is er ook een kennisopbouw en kan een hoge

dienstverlening ten aanzien van de burger in stand gehouden tot zelfs verbeterd worden. Nadelen zijn

bijvoorbeeld dat één gemeente niet zomaar uit dergelijke samenwerking kan stappen, aangezien de

meeste Vlaamse gemeenten een beheersovereenkomst hebben met hun afvalintercommunales voor een

periode van 18 jaar (OVAM, 2013).

6.4.2 Afvalintercommunale met PPS-structuur

Publiek-Private-Samenwerking structuren (PPS)bewerkstelligen een hoge kennisopbouw door samen te

werken met gespecialiseerde bedrijven. Door de hoge complexiteit en selectiviteit die de laatste decennia

opmerkelijk gegroeid is in het afvalbeheer en de afvalverwerking, kwam er veel meer bij kijken dan louter

het afval te verzamelen en naar een stortplaats te vervoeren, zoals in de jaren ’70. Een hoge kennis van

logistiek, transport, management, materialen, regelgeving, etc drong zich op. Daardoor zagen vele

afvalintercommunales zich genoodzaakt om beroep te doen op gespecialiseerde firma’s.

De afvalintercommunales kunnen na een marktbevraging een private partner uitkiezen die voldoet aan de

gewenste combinatie van economische, ecologische eisen en de mate van de kwaliteit van de

dienstverlening. Vanuit het standpunt van de private partner is dergelijke PPS-structuur een vaststaande

inkomstenbron. Er wordt dus nog altijd gewerkt voor de overheid die een hoge kwaliteit voor de burger

en milieu vereist, maar het wordt uitgevoerd zoals een economisch bedrijf die op de hoogste is van de

nieuwste technieken en marktevoluties. Bijvoorbeeld zal het Diftar-systeem dat boven aangehaald is

mogelijk worden door de modernste communicatietechnologie die meldt welke afvalcontainers mogen

geledigd worden (Voet, 2009).

Omtrent de contractduur met dergelijke private operatoren, hangt het er vanaf wat de gemeente wil

beogen. Zijn er investering opportuniteiten – zowel voor de private als publieke contractant - of dient er

aan het beleid nauwelijks gereorganiseerd te worden?

48

In het eerste geval is een langdurig contract (bijv. 5 à 10 jaar) door de private operator gewenst, indien de

investeringen in de toekomst tot winstgevendheid kunnen leiden bij andere klanten of contractanten.

Indien de afvalintercommunale gewoon wil dat de inzamelaar de taken verder zou moeten uitvoeren, dan

is vanuit beide partijen een overeenkomst van kortere duur meer toepasselijk wegens de flexibiliteit.

Prijsaanbestedingen bij dit laatste zal de prijs lager doen uitvallen, omdat veel inzamelaars zich hiervoor

willen aanbieden wegens de lage investeringskost (Felso, Wilschut, de Groot, & Niaounakis, 2012).

De Intercommunale vereniging voor afvalbeheer in Gent en Omstreken (IVAGO) , opgericht in 1995, is

een publiek-private samenwerking tussen enerzijds de stad Gent en gemeente Destelbergen (50%) en

anderzijds de private partner ECOV (50%). ECOV is een 50%-50% joint-venture tussen SITA Belgium en

Indaver, beiden recuperanten van onder meer oud-papier. Deze industriële bedrijven voorzien de

financiële middelen, de technologische en logistieke kennis voor het uitvoeren van de inzameling, de

verwerking, de recyclage en de verwijdering van huishoudelijk en bedrijfsafval.21 Enkel de verbranding van

afval wordt beheerd door IVAGO zelf, maar dit valt buiten het bestek van deze thesis, aangezien de

private partners papierafval uit het restafval schredderen alvorens het naar de verbrandingscentrale te

brengen (VR, 2012).

21

Enkel de verbranding van afval wordt beheerd door IVAGO zelf.

49

7 DE PAPIERVERWERKER – STORA ENSO

7.1 LOKALISATIE IN VLAANDEREN

Stora Enso heeft vooral blijven investeren in Langerbrugge wegens de strategische ligging van Gent

binnen Europa. Gent ligt in de Hamburg- Le Havre range met de hoogste bevolkingsdichtheid van Europa,

met Nederland en België als koplopers (resp. 403 inw./km² en 342 inw./km²).22 Daarnaast bevindt Gent

zich in de Blauwe Banaan, weergegeven in Afbeelding 7.1. Dit is een ruimtelijk concept dat de

belangrijkste Europese logistieke netwerken en distributiecentra omkadert (Van Breedam, 2014). De

Blauwe Banaan vertegenwoordigt de grootste concentraties van bevolkingsdichtheid, consumptie en

economische activiteit. Dit is een enorme troef voor de aanvoer van oud-papier in functie van de

transportkosten. Het dichtbevolkte gebied zorgt voor een optimaal evenwicht tussen de levertijd en de

transportkosten. De minimale levertijd zorgt voor een constante instroom van oud-papier zodat

voorraadkosten minimaal kunnen gehouden worden. Daarnaast is de concentratie van consumptie

belangrijk, want zonder consumptie kan er geen afval ontstaan. Als laatste zorgt de economische activiteit

voor een grote geconcentreerde afzetmarkt. Als middelpunt tussen Londen, Parijs, Amsterdam en

Düsseldorf, verwerkt Stora Enso het oud-papier dat aangevoerd wordt binnen een straal van 300 km,

waarbinnen het opnieuw tracht af te zetten. De waarde van krantenpapier is immers te laag om het over

grote afstanden te transporteren (D'Hollander, 2014). Deze geografische feiten zorgen ervoor dat de

import van oud-papier en de export van het afgewerkt product van en naar andere continenten minimaal

kan gehouden worden, zodat een zo lokaal mogelijke kringloop behouden wordt. Alle Belgische kranten –

22

Cijfers voor 2012, gehaald van Eurostat

Afbeelding 7.1: De Blauwe Banaan

Bron: Cushman&Wakefield; Healey&Baker (2008). European Distribution Report 2008, Londen.

50

op de zalmroze krant ‘Tijd’ na – worden gedrukt op papier dat geproduceerd werd in Stora Enso (Bosteels,

2014).

7.2 INPUTMODI

Jaarlijks produceert Stora Enso 150.000 ton magazinepapier en 400.000 ton krantenpapier. Daarvoor is

gemiddeld 750.000 ton oud papier nodig als input. Het verlies van 200.000 ton oud papier is te wijten aan

ongewenste materialen die in het sorteer- en recyclageproces verwijderd dienen te worden om de

noodzakelijke kwaliteit te leveren. Indien het zou gaan 100% oud papier van huishoudelijke oorsprong,

heeft men ongeveer één miljoen ton nodig om 550.000 ton output te produceren. Oud-papier wordt

hoofdzakelijk geleverd via het wegtransport, ofwel in balen via tautliners ofwel los via walking-floor

opleggers.

7.2.1 Wegtransport

7.2.1.1 Tautliners

Tautliners, ofwel schuifzeilen oplegger genoemd heeft een maximaal laadgewicht 25 ton. De meest

voorkomende tautliners hebben een lengte van laadvloer 13,6 meter, een hoogte van 2,55 – 2.70 meter

en een breedte van 2,55 meter, zie Afbeelding 7.3. Hij is aan de zijkanten voorzien van schuifzeilen en

geïntegreerde spanbanden. Deze zeilen kunnen als een gordijn opengetrokken en dichtgeschoven

worden, hetgeen het laden en lossen van met name volumineuze goederen vereenvoudigt. Balen worden

geladen of gelost met een heftruck of een speciaal ontworpen balenklem.

Afbeelding 7.2: Kaart waarop Gent is aangeduid als middelpunt binnen de cirkel met straal 300 km. Bron: Eigen samenstelling via Google Maps.

51

Aanvoer in balen heeft als voordeel dat er minder plaats nodig is om eenzelfde eenheid te transporteren

dan vervoer van los papier. Echter brengt dit met zich mee dat te hard samengeperst papier moeilijker te

zuiveren is, een probleem dat zich vooral stelt bij het ontinktingsproces. Daarnaast komt er ongewenst

afval mee, zoals ijzeren spanbanden om oud-papier in de balen samen te houden, wat niet voorkomt bij

los oud-papier.

7.2.1.2 Walking Floor opleggers

Walking Floors is een systeem dat geplaatst wordt in opleggers om gemakkelijk losse goederen te laden

en te lossen. De meest voorkomende walking-floor opleggers hebben dezelfde afmetingen als een

tautliner. De bovenkant van dergelijke oplegger kan met zeilen open en toe gedaan worden. Men stort

het oud papier van bovenuit in de oplegger, waarna het zeil over de bovenzijde van de oplegger wordt

geschoven voor gesloten transport. Bij het lossen gebruikt men het walking-floor systeem; zie Afbeelding

7.4, dat automatisch het oud papier via de achterzijde van de oplegger naar buiten schuift. Het voordeel is

dat er grotere volumes stortgoederen kunnen vervoerd en gelost worden dan in andere automatische

lossystemen en dat er geen extra kosten voor het balen moet betaald worden. Desalniettemin heeft het

twee grote nadelen ten opzichte van een tautliner. Ten eerste kan een tautliner voor andere functies

ingezet worden, waardoor de transportfirma meer mogelijkheden heeft om na het lossen van het

materiaal bij de klant, dichtbij die klant een nieuwe order kan opgehaald worden. Aangezien het gebruik

van walking-floor opleggers minder frequent gebeurt, is dit enigszins moeilijker. Ten tweede kan er

Afbeelding 7.4: Voorbeeld van een walking-floor systeem Bron: http://www.krakertrailers.eu

Afbeelding 7.3: Voorbeeld van een tautliner. Bron: http://www.oudpapiermichel.be

52

minder hoeveelheid oud-papier vervoerd worden doordat het papier niet samengeperst wordt, zoals bij

balen.

Toch wordt los oud-papier aangekocht en dit om de volgende redenen.

Wanneer de toeleverancier van een papierfabriek in de volgende fracties sorteert (ontinktings-papier,

karton en restafval), wordt er geopteerd om het ontinktingspapier via deze modi te vervoeren. Het

laadgewicht komt dan overeen met het laadgewicht van gemengd papier bij tautliners, daar het soortelijk

gewicht van de eerste zwaarder is dan het soortelijk gewicht van karton. Indien de papierproducent zelf

over een sorteerlijn beschikt, zoals Stora Enso, opteren zij om het gemengd papier via walking-floor

opleggers aan te voeren om het sorteer- en ontinktingsproces te vergemakkelijken. In alle andere

gevallen wordt het oud-papier aangeleverd met een tautliner.

7.2.2 Zeevaart

Een tweede productievestiging van Stora Enso bevindt zich in Antwerpen, waar papierrollen van hoge

kwaliteit versneden worden op maat van de klant, deze afdeling heet Lumipaper. Eenmaal per week

wordt vanuit de Finse haven Oulu, 3500 papierrollen per schip rechtstreeks naar de haven van Antwerpen

vervoerd. Dit gebeurt nog maar sinds 2012; voorheen kwamen schepen aan in de haven van Zeebrugge

samen met ander transitvervoer dat vanuit Finland en Zweden kwam. Daardoor kon er wel drie keer per

week geleverd worden in Antwerpen, maar de transportkosten liepen te hoog op om de papierrollen tot

in de versnijdingsfabriek te verkrijgen. Aangezien Lumipaper een voorraad van maximaal 10 dagen kan

aanhouden, is de wekelijkse aanvoer een efficiëntere oplossing. Aan de uitvoerzijde komen er gemiddeld

16 à 20 vrachtwagens per dag de afgewerkte producten afhalen om te leveren in het West-Europese

hinterland, op jaarbasis komt dit neer op 175.000 ton versneden papier waarvoor 5800 containers nodig

zijn.

7.3 OUTPUTMODI

80% van de productie wordt terug op de lokale Belgische markt verkocht aan de drukkerijen. Er wordt

zoveel mogelijk gestreefd naar een lange-termijnrelatie met de klant. Het overige deel gaat naar de

export via een schip dat geladen wordt in Antwerpen of Zeebrugge. Er wordt vooral geopteerd om de

producten terug binnen de straal van 300km te verkopen. Daarnaast zijn er ook vaste klanten over zee die

altijd bediend worden.

De afweging tussen export en binnenlandse verkoop wordt gemaakt op basis van de marktprijzen.

53

7.3.1 Wegtransport

Voor het wegtransport op de lokale markt maakt Stora Enso gebruik van Transporeon, een e-platform dat

in tegenstelling tot GT Nexus enkel de transporteur en de verzender met elkaar verbindt. Stora Enso geeft

aan wanneer er afgewerkte producten moeten getransporteerd worden naar de klant. Ofwel kan dit

gebeuren via vaste transportbedrijven waarmee Stora Enso samenwerkt; dan wordt er automatisch een

order geplaatst bij de transporteur, dit heet een no-fixed contract (Transporeon). In het ander geval

plaatst Stora Enso een order waarop gewenste transporteurs kunnen bieden in een elektronisch

veilingplatform op basis van de actuele dagprijs. Deze optie heet best-carrier contract (Transporeon). Via

dit platform kan er flexibel aan voorraadmanagement gedaan worden door zelf te bepalen wanneer een

product moet opgehaald worden. Door die flexibiliteit is er heden ten dage te weinig voordelen te halen

om alternatieve modi te gebruiken. Toch brengt deze flexibiliteit een groot nadeel met zich mee, daar de

klant hun voorraad zo klein mogelijk wil houden, maar wel een stipte levering vereist wordt om direct te

introduceren in haar productieproces. Tegelijkertijd wil Stora Enso ook zo weinig mogelijk voorraad door

het afgewerkt product direct bij de klant te leveren. Dit kan voor een sneeuwbaleffect zorgen in de gehele

supply chain omdat er geen te grote marges gesteld worden. Dergelijke JIT-leveringen zijn theoretisch de

hemel op aarde voor iedere voorraadmanager, maar is in de praktijk vaak onmogelijk om aan exacte

tijdstippen te voldoen. Een tweede knelpunt waarmee Stora Enso soms te maken heeft, is het te kort aan

vrachtwagens. Dit komt wel eens voor wanneer er een feestdag de dagelijkse rotatie verstoort. Hierdoor

moet men een dag dienen te overbruggen door extra vrachtwagens te zoeken om alles bijvoorbeeld in

vier dagen geleverd te krijgen in plaats van in vijf dagen (Dockx, 2014)

In Gent komen er dagelijks 200 ladingen oud papier binnen om 100 ladingen afgewerkte producten per

dag te verzenden. De vrachtwagenchauffeurs melden zich autonoom op de site en dienen zich te

registreren via vingerafdruk bij het aanvatten van de lading te lossen of te laden en bij het vertrek om de

vervoersdocumenten af te werken.

7.3.2 Zeevaart

De werking verloopt als volgt. Stora Enso maakt voor hun internationale handel gebruik van GT Nexus,

een vraag-gestuurd cloud platform die alle actoren in de supply chain samenbrengt voor het beheer van

de logistiek en handelsprocedures. Een klant plaatst hierop een bestelling dat terechtkomt bij de

logistieke afdeling van Stora Enso in Göteborg, Zweden. Vervolgens worden alle rederijen die verbonden

zijn met het platform en alle rederijen die beschikbaar zijn op het bepaalde tijdstip om de vracht te

verschepen vanuit Antwerpen naar Maleisië, krijgen automatisch een boekingsverzoek om de gevraagde

levering uit te voeren. Eenmaal een rederij bevestigt, wordt automatisch een contract opgesteld tussen

de rederij en Stora Enso. Daarna zorgt Stora Enso zelf voor het transport van de fabriek in Gent naar de

haven van Antwerpen. Dit platform heeft als groot voordeel dat alle actoren in de supply chain verbonden

54

zijn met het platform, waardoor er kort op de bal kan gespeeld worden en complexe netwerken optimaal

en efficiënt kunnen benut worden. Dit is zeker nodig voor een multinational dat ongeveer 200.000

containers per jaar naar alle uithoeken van de wereld vervoert. Het heeft ook een groot ecologisch

voordeel. Doordat alle industrietakken participeren kunnen de rederijen zorgen dat hun schepen

maximaal benut worden en zo nodeloos transport vermijden. Het is onder meer door dergelijke

platformen dat steeds grotere schepen kunnen gebouwd worden.

7.3.3 Treinspoor

Stora Enso beschikt op de site over een treinspoor die aangesloten is op het spoorwegennet van België.

Hoofdzakelijk wordt hiervan gebruik gemaakt om wagons te koppelen aan een vrachttrein richting

Frankrijk, hetgeen men gespreid vervoer noemt. Dit staat er wel om bekend zeer onbetrouwbaar te zijn

omtrent de specifieke tijdsschema’s die niet altijd behaald worden. Indien men de betrouwbaarheid zou

willen verhogen, zou men rijpaden kunnen reserveren. Daarvoor zou Stora Enso 30 à 40 containers per

dag per spoor moeten vervoeren om als rendabele modi te gebruiken. Dit is niet haalbaar, waardoor het

spoorgebruik van Stora Enso een klein aandeel (via gespreid spoorvervoer) van het transport omvat. Het

oud papier voor productie wordt alvast nooit via het spoor aangevoerd, alhoewel een spoor tot in het oud

papier magazijn aangelegd is.

7.3.4 Binnenvaart

De binnenvaart wordt praktisch nooit gebruikt als transportmiddel om oud papier aan te voeren. Dit heeft

verscheidene redenen. Ten eerste is de opportuniteitskost te groot om over te schakelen op binnenvaart

ten opzichte van wegtransport, aangezien de flexibiliteit vermindert en de efficiënte los- en

laadcapaciteiten niet kunnen voldaan worden. Het bedrijf moet rendabel blijven teneinde haar ecologisch

project te kunnen financieren. Ten tweede zou men enkel papier in containers kunnen vervoeren, omdat

het soortelijk gewicht van papier te licht is om in bulk te vervoeren; het zou wegwaaien. De installaties die

nodig zijn om de containers te laden en te lossen op het binnenschip zijn vandaag nog te duur om hierin

te investeren. Bovendien zijn de variabele laad- en loskosten te groot om te spreiden over de zo kort

mogelijke afstand waarbinnen Stora Enso haar oud papier haalt. Om break-even te zijn met de

transportkosten via de weg, zou een binnenschip 40 containers moeten vervoeren. Deze hoeveelheid is

vanuit logistiek oogpunt moeilijk te combineren met de constante aanvoer die nodig is om het

productieproces draaiende te houden. Het mag in geen geval voorkomen dat de papiermachine

stilgelegd moet worden omdat een binnenschip vertraging heeft. Om dit risico in te calculeren zou een

grotere voorraad nodig zijn, wat door de dagelijkse aanvoer van 200 containers via wegtransport

minimaal kan gehouden worden.

55

Voor de overzeese export van het afgewerkt product is dit enigszins meer haalbaar om de benodigde

hoeveelheid te behalen.

56

8 EXPORTANALYSE

In dit hoofdstuk bespreken we eerst algemeen de evolutie van export van oud-papier, waarna we de

transportprijzen trachten te achterhalen via een diepte-interview met de grootste papierrecuperant in

België, nl. SITA Paper Belgium.

Doordat de consument, zijnde de papierfabrikant, verschillende kwaliteitseisen stelt aan gerecycleerd

papier en karton (RCP), was er nood aan een degelijke definitie van dergelijke categorieën. Voor 2000

waren er verscheidene nationale standaarden binnen Europa, maar die geen sluitende coherentie hadden

voor de classificatie die een internationale markt zoals RCP nodig heeft (RX3, 2011). Daarom heeft de

papierindustrie samen met het Europees Comité voor Standaardisatie (CEN) in 2001 een Europese lijst

voor kwaliteitsstandaarden vervaardigd, nl. EN 643.23

8.1 EN 643

Deze lijst deelt 57 kwaliteiten op in 5 hoofdcategorieën, nl. vier opeenvolgende niveaus naargelang

kwaliteitshoogte(groep I tot en met IV) en een speciaal niveau (groep V). In 2013 is er een opmerkelijke

verbetering doorgevoerd op vlak van de onderverdelingen, door maximale tolerantiehoogtes voor

ongewenste bijproducten in te voeren als extra factor voor de toewijzing aan een bepaalde groep. Vier

typen bijproducten krijgen een maximaal percentage toegewezen, nl. componenten excl. papier, papier

en karton dat niet voldoet aan de definitie van een specifieke kwalificatie, papier en karton dat niet

geschikt is voor productie en papier ongeschikt voor ontinkting. (CEN, 2013). Deze herziening is op de ISRI

normering gebaseerd dat hoofdzakelijk geldt in Amerika, Canada en Mexico (ISRI, 2013), waarin er een

duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen post-consumer en pre-consumer oud papier (Letcher &

Vallero, 2011). Bij EN 643 zien we een gelijkaardige onderverdeling, maar men gaat eerst een brede

categorieën bepalen op basis van de homogeniteit en kwaliteit van RCP, waaruit men concludeert dat

groep 1 en 2 hoofdzakelijk post-consumer RCP voorstelt en groep 3 en 4 hoofdzakelijk pre-consumer RCP.

De EN 643 telt nu 61 kwaliteiten en is opgenomen in de Kaderrichtlijn omtrent recycleerbaar papier en

karton 2011-2015 en kan aangevuld worden door de ondergetekenden van de richtlijn (ERPC, 2011) . Zo

wordt bijvoorbeeld type 1.09 ‘krantenpapier en magazines’ gedefinieerd als ‘ gemengd krantenpapier en

magazines, overwegend onverkocht, elk met een aandeel van minimum 30%.’ De kwaliteiten worden

toegewezen op basis van hun samenstelling, terwijl de ISRI-codering kwaliteiten indeelt naar hun

oorsprong (Villanueva & Eder, 2011).

23

EN is de algemene term gevolgd door een specifieke code die gebruikt wordt om een Europese Normering aan te duiden.

57

Daarnaast bespreken we in dit hoofdstuk de gebruikte nomenclaturen voor RCP om statistische gegevens

te verkrijgen die van belang zijn voor de export– en importanalyse in het volgend hoofdstuk.

Een nomenclatuur is een naamlijst van goederen die systematisch een uniek nummer krijgen, waardoor

een eenduidige betekenis van goederencategorieën gedefinieerd wordt. Zo kunnen douaniers, statistici,

enz. efficiënt een bepaald goed herkennen, zodat er geen verwarring kan ontstaan. Een nomenclatuur

maakt het ook mogelijk om eenzelfde goed te vergelijken over de landsgrenzen heen – indien elk land van

dergelijk coderingsysteem gebruik maakt.

8.2 BRON EUROSTAT

8.2.1 Gebruikte nomenclatuur

Na vergelijking tussen de verschillende nomenclaturen die Eurostat ter beschikking stelt, gebruiken we de

meest gecombineerde nomenclatuur, nl. ‘Harmonised System (HS) 2,4,6 en de Combined Nomenclature

1998’. Graag hadden we de nomenclatuur ‘HS2-4 by mode of transport’ gebruikt, maar die blijkt een

compleet incorrect beeld van de internationale handel te schetsen, wegens de mate van onvolledigheid.

8.2.2 Werkwijze

Het volgende stappenplan werd gevolgd tot het bekomen van de benodigde cijfergegevens:

1. Website: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/

2. Statistics

3. Statistics by theme >> International trade

4. Database

5. Traditional international trade database access

6. EU Trade Since 1988 by HS2, 4, 6 and CN8

58

Afbeelding 8.2: Eurostat: Selectie van de benodigde dimensies en diens volgorde.

Afbeelding 8.1: Eurostat: Selectie van gewenste data (rapporteringsland, handelspartner, product, handelsstroom, periode, uitgedrukte eenheid)

59

8.2.3 Exportanalyse

Tabel 8.1 toont de exportcijfers van papier en karton in België over de periode 2008-2012, zowel in euro

(x1000) en in ton (x1000). De rangorde is bepaald in aflopende volgorde waarbij het partnerland die in

2008 het meeste tonnage aangekocht heeft van België. Daaruit stellen we vast dat Nederland (NL), China

(CN), Frankrijk (FR), Indonesië (ID) en India (IN) de belangrijkste importeurs van Belgische oud-papier

waren in 2008. Daarbij had Nederland een kleine 104 miljoen euro betaald voor 943.000 ton oud-papier,

i.e. 110 euro per ton. Dit evolueerde naar een prijs van 134 euro per ton in 2012. Een belangrijke

conclusie die we zouden kunnen maken - indien we aannemen dat de kwaliteitssoort gemiddeld dezelfde

is – is dat verkoopprijs voor de export naar Frankrijk en naar Indonesië in 2012 nagenoeg gelijk was, met

zelfs een iets lagere prijs voor de verkoop naar Indonesië. Echter weten we van Stora Enso dat Frankrijk

een hogere kwaliteit eist dan de Aziatische landen zoals China en Indonesië. Omdat we inderdaad grote

vragen stelden bij de betrouwbaarheid van deze cijfers, zochten we de berekeningswijze van de

monetaire waarde bij de toelichtingen in Eurostat. Wat blijkt is dat de waarde weergegeven is voor de

uitvoer tot aan de Belgische grens, waardoor we de totale prijs tot aan de buitenlandse klant via deze

database niet kunnen achterhalen. Dit is een groot gebrek voor ons onderzoek.

Indien we deze tonnagegegevens vergelijken met de cijfergegevens die we kregen via Coberec,

voorgesteld in Tabel 8.2, kunnen we concluderen dat de drie grootste handelspartners voor de export van

oud-papier, 80% van de totale exporthoeveelheid vertegenwoordigt in 2012, ofwel 1,650 miljoen ton van

de 2,018 miljoen ton.

Ook al kunnen we niet in detail voortgaan op de exacte cijfers van Eurostat, toch kunnen we aannemen

door de vergelijking met de cijfers van Coberec dat er zich een dalende trend naar export over de periode

2008-2012 voordoet. Dit is niet te wijten aan het feit dat er minder geconsumeerd en ingezameld wordt

Tabel 8.1: Export van oud-papier vanuit België (2008-2012) Bron: Eigen samenstelling op basis van gegevens uit Eurostat

2008 2009 2010 2011 2012

Partner In 1000 ton

In 1000 euro

In 1000 ton

In 1000 euro

In 1000 ton

In 1000 euro

In 1000 ton

In 1000 euro

In 1000 ton

In 1000 euro

NL 943 103.887 980 75.584 915 119.633 1.000 154.711 867 115.642

CN 759 86.850 773 59.347 560 74.790 736 117.515 666 89.243

FR 180 21.753 139 11.075 133 18.814 143 24.032 117 15.912

ID 119 15.544 153 12.820 151 21.393 118 18.204 116 15.635

IN 125 16.801 182 19.163 107 16.873 81 14.246 61 9.319

DE 88 14.644 89 12.501 102 18.554 106 22.256 102 17.951

KR 2 375 25 2.114 35 5.161 29 4.465 29 3.940

TW 14 1.604 16 1.293 12 1.515 8 1.097 4 526

PK 8 1.404 12 1.232 12 1.757 10 1.596 7 1.125

60

in België, integendeel, deze activiteiten zijn gestegen. Deze trend is waar te nemen over heel Europa,

waardoor de overcapaciteit aan oud-papier resulteert in een daling van de prijs voor oud-papier op de

Europese papiermarkt. Europa zamelt immers acht miljoen ton oud-papier meer in dan wat de Europese

papierfabrieken kunnen verwerken (Vermoesen, 2014). Daardoor zijn de recycleurs genoodzaakt om haar

exportaandeel buiten Europa te vergroten. Om deze reden wordt de dalende import van oud-papier naar

België verklaard.

De daling van export vindt voornamelijk zijn reden in de stagnerende groei van de Chinese economie.

Algemeen zien we aan de hand van de jaarverslagen van ‘The Bureau of International Recycling (BIR), dat

de import van oud-papier in de Aziatische landen stijgt. De reden waarom de aanvoer niet vanuit Europa

voortvloeit, komt door de zwakke dollar van De Verenigde Staten van Amerika (VSA) ten opzichte van de

euro, zodat het goedkoper is om vanuit de VSA te importeren (Magnaghi, 2010). De laatste conclusie voor

de dalende export vinden we in de stijgende lokale bevoorrading door de consumptie en selectieve

inzameling dat in China aan een opmars bezig is.

8.3 BRON BELGOSTAT

8.3.1 Gebruikte nomenclatuur

Belgostat, de database van de Nationale Bank België (NBB), maakt het mogelijk om een analyse te maken

van de internationale handel in oud-papier, met een verdere onderverdeling in 6 kwaliteitssoorten van

oud-papier. Hierdoor kunnen we al een betere conclusie maken voor de prijzen in euro per ton. De

nomenclatuur die hiervoor gebruikt wordt is de Gecombineerde Nomenclatuur (CN) met 8 cijfers. Indien

we de hoeveelheden van de verschillende kwaliteitssoorten aggregeren, zouden we tot dezelfde cijfers

moeten komen als diegene die we vonden bij Eurostat, De monetaire waarde die we zullen terugvinden in

Tabel 8.2: Cijfergegevens van de papierindustrie in België (2008-2012) Bron: Opvraging cijfergegevens aan Coberec

In 1000 ton 2008 2009 2010 2011 2012

Belgische productie papier en karton 1935 1796 1974 1961 2008

Oud papier en karton

Belgische consumptie 1020 982 1141 1152 1150

Belgische inzameling 1832 1772 1775 2012 1856

Internationale handel in oud papier en karton

Import oud papier en karton naar België 1522 1636 1481 1460 1312

Export oud papier en karton van België 2334 2426 2115 2320 2018

61

de samengestelde tabellen, omvat enkel de prijs ‘ex works’, vermeerderd met de vervoers- en

verzekeringskosten tot aan de Belgische grens, exclusief btw en subsidies (NBB, 2010). Aan de hand van

deze informatie bekomen we aldus de ‘Free on Board’ – prijs.24 Derhalve kunnen we zoals bij de database

van Eurostat de exacte prijs tot aan de buitenlandse klant via deze database niet achterhalen. Dit is

eveneens een groot gebrek in ons onderzoek, aangezien we willen nagaan waarom er geëxporteerd

wordt, terwijl Stora Enso in Gent een groot deel van haar oud-papier moet importeren. Toch trachten we

enigszins andere conclusies te kunnen trekken uit deze gegevens.

8.3.2 Werkwijze

Het volgende stappenplan werd gevolgd tot het bekomen van de benodigde cijfergegevens:

1. Website: http://www.nbb.be/

2. Statistieken

3. Thema’s >> Statistieken >> Buitenlandse handel

4. Cijfers >> Jaarboek van de statistieken van de buitenlandse handel (multidimensionale opzoeking)

5. Rapporten >> Waarde (jaarlijkse en kwartaalgegevens)25

De generatie van de gegevens zijn op onderstaande afbeeldingen gemakkelijker te volgen. De keuze van

de dimensies en diens volgorde zijn zo gekozen om sneller een overzichtelijke draaitabel in Excel te

bekomen.26

24

Zie hoofdstuk 3 voor de betekenis van de incoterms ‘ex works’ en ‘free on board’. 25

U hebt de keuze tussen “Waarde” en “Hoeveelheid”. In de analyse zijn beiden opgenomen, waarvoor dezelfde werkwijze ervoor en erna dient gevolgd te worden. 26

Indien gewenst, kunnen de draaitabellen verkregen worden na contact met de onderzoeker op het e-mailadres: [email protected]

62

X: Houtpulp en pulp van andere cellulosehoudende vezelstoffen; papier en karton voor het terugwinnen

uit resten en afval; papier en karton, alsmede artikelen daarvan.

4707: Houtpulp en pulp van andere cellulosehoudende vezelstoffen; papier en karton voor het

terugwinnen uit resten en afval.

47071000: Ongebleekt kraftpapier of –karton en gegolfd papier en karton voor het terugwinnen uit

resten en afval.

47072000: Papier en karton, hoofdzakelijk vervaardigd van gebleekte houtcellulose (niet in de massa

gekleurd), voor het terugwinnen uit resten en afval.

47073010: Oude en onverkochte kranten en tijdschriften, telefoongidsen, brochures en

reclamedrukwerk.

47073090: Resten en afval van papier en karton, hoofdzakelijk vervaardigd van houtslijp (exclusief

producten geclassificeerd onder code ‘47073010’).

47079010: Papier en karton voor het terugwinnen ‘resten en afval’, ongesorteerd (exclusief

papierwol).

47079090: Papier en karton voor het terugwinnen uit resten en afval, gesorteerd (exclusief producten

onder de code ‘47071000’ en ‘47072000’).

Afbeelding 8.3: Selectie van de benodigde productcodes. Bron: Belgostat

63

Afbeelding 8.4: Selectie van de benodigde dimensies en diens volgorde. Bron: Belgostat

64

8.3.3 Exportanalyse

Tabel 8.3: Export van oud-papier vanuit België (2008-2012) Bron: Eigen samenstelling op basis van gegevens uit België

2008 2009 2010 2011 2012

ISO Product In 1000 ton In 1000 euro euro per ton In 1000 ton In 1000 euro euro per ton In 1000 ton In 1000 euro euro per ton In 1000 ton In 1000 euro euro per ton In 1000 ton In 1000 euro euro per ton

NL

949 104.457 110,04 994 76.811 77,24 922 120.681 130,87 1.010 156.300 154,71 873 116.373 133,30

47071000 127 14.954 117,51 148 12.104 81,85 138 18.650 135,03 148 23.077 155,61 160 20.371 127,68

47072000 54 7.025 129,69 53 5.493 103,96 49 7.280 149,12 37 7.891 213,08 25 5.243 208,65

47073010 55 5.268 95,96 64 4.324 67,13 45 5.014 112,32 48 6.336 133,08 29 3.553 122,82

47073090 455 46.755 102,78 518 36.970 71,31 470 58.395 124,12 521 79.383 152,41 414 56.496 136,58

47079010 1 137 98,83 6 1.395 229,99 12 3.747 304,75 35 4.725 134,74 13 1.240 96,95

47079090 257 30.318 118,10 205 16.525 80,67 208 27.596 132,79 221 34.887 157,55 233 29.470 126,47

CN

759 86.881 114,43 773 59.348 76,81 560 74.790 133,45 741 118.135 159,46 721 95.718 132,68

47071000 458 48.708 106,41 555 42.541 76,67 442 57.724 130,48 651 102.973 158,19 631 83.275 131,88

47072000 26 3.665 139,75 16 1.418 91,39 5 677 143,61 9 1.532 171,38 7 1.045 156,45

47073010 163 22.233 136,54 27 2.055 77,04 20 3.096 158,57 37 6.541 176,37 18 2.504 138,68

47073090 9 1.131 130,40 3 227 88,53 4 533 133,56 1 368 267,37 2 272 131,23

47079010 92 9.934 108,36 149 11.188 75,22 73 10.215 139,21 26 4.240 162,56 42 5.590 132,32

47079090 12 1.210 99,68 24 1.919 78,99 16 2.544 154,72 16 2.481 151,24 21 3.033 145,04

FR

180 21.722 120,43 140 11.153 79,48 134 18.866 141,10 143 24.139 168,52 118 15.969 135,80

47071000 23 2.277 101,01 21 1.423 66,25 44 5.830 132,01 39 6.139 158,65 44 5.619 126,35

47072000 14 2.790 204,00 14 2.118 155,47 15 2.834 194,30 19 3.834 197,80 13 2.232 171,70

47073010 23 2.290 99,80 27 1.403 52,71 2 250 140,93 6 795 131,51 5 459 83,98

47073090 24 2.756 114,79 16 1.189 72,62 16 2.247 136,38 15 2.603 173,71 13 1.797 139,06

47079010 0 1 40,02 1 28 54,02 0 2 45,53 0 51 194,10 0 58 150,02

47079090 97 11.609 119,44 62 4.993 80,89 57 7.703 135,95 64 10.715 167,80 41 5.805 140,36

IN

125 16.804 134,20 182 19.163 105,21 107 16.877 157,17 81 14.323 176,63 63 9.684 152,81

47071000 68 8.948 132,05 86 9.143 106,62 53 8.036 152,95 26 4.321 168,98 24 3.577 149,40

47072000 24 3.852 160,84 29 3.312 112,46 12 2.123 171,89 11 2.290 203,37 3 431 143,95

47073010 11 1.247 110,05 31 2.825 92,17 14 2.378 166,53 18 3.110 170,61 15 2.014 131,79

65

47073090 2 213 129,98 2 295 132,89 2 351 161,84 3 441 174,97 3 382 132,48

47079010 3 284 102,83 13 1.321 104,75 8 1.099 146,02 5 905 192,39 2 330 201,01

47079090 18 2.259 127,13 21 2.266 105,64 19 2.890 156,12 19 3.256 173,12 17 2.948 177,45

ID

119 15.544 130,43 153 12.820 83,78 152 21.527 141,32 118 18.204 153,86 126 16.966 134,26

47071000 57 6.818 120,66 82 6.766 82,45 101 14.150 139,76 94 14.076 150,49 109 14.435 132,58

47072000 10 1.593 159,76 16 1.617 98,89 6 728 129,80 1 94 146,38 2 185 122,43

47073010 38 5.464 143,85 27 2.368 88,21 26 4.082 156,39 21 3.632 170,06 13 1.888 146,13

47073090 1 138 160,44 2 219 115,09 0 22 172,33 1 131 230,47 0 17 117,48

47079010 14 1.531 110,48 26 1.850 71,50 19 2.545 132,23 2 271 122,39 3 441 151,42

DE

88 14.787 167,49 90 12.601 140,08 102 18.543 180,95 107 22.369 209,90 103 18.190 176,91

47071000 43 6.218 145,54 48 5.915 122,30 47 7.401 155,89 43 8.073 189,75 41 6.932 167,19

47072000 10 2.303 230,94 8 1.923 255,18 9 2.771 300,88 9 2.586 287,27 6 1.792 307,04

47073010 4 443 110,95 2 101 49,12 3 488 159,49 10 1.792 177,00 10 1.447 138,76

47073090 15 2.503 171,56 13 1.836 139,40 15 2.609 178,58 17 4.046 239,98 13 2.379 190,24

47079010

#DEEL/0!

#DEEL/0! 0 43 108,79 0 64 189,30 1 149 124,84

47079090 17 3.320 195,22 19 2.825 150,07 28 5.232 188,65 28 5.807 209,69 31 5.492 174,91

TH

23 2.773 120,54 18 2.041 115,99 2 383 163,56 2 226 134,12 2 231 135,78

47071000 20 2.282 116,50 6 425 76,22 2 217 138,11 2 194 128,67 2 224 137,20

47072000 3 491 143,70 12 1.598 134,18 1 166 215,55 0 24 149,75 0 3 63,22

47079010

#DEEL/0! 0 17 163,26

#DEEL/0! 0 8 466,08 0 4 234,88

TW

17 2.162 123,79 18 1.524 85,46 13 1.608 127,16 8 1.097 141,71 5 584 127,01

47071000 9 1.028 112,20 8 598 77,83 9 1.088 118,44 7 986 146,34 3 426 127,39

47073010 4 471 123,25

#DEEL/0!

#DEEL/0!

#DEEL/0! 0 43 209,72

47073090 0 3 177,92

#DEEL/0!

#DEEL/0!

#DEEL/0! 0 0 160,02

47079010 4 661 147,84 10 926 91,24 3 520 150,33 1 112 110,71 1 114 109,30

66

Tabel 8.3 toont de exportcijfers van oud-papier van België over de periode 2008-2012, zowel in euro

(x1000) en in ton (x1000). Er werd een extra kolom toegevoegd die beschrijft aan hoeveel euro de

respectievelijke kwaliteitssoorten per ton bedragen tot aan de Belgische grens. De rangorde is bepaald in

aflopende volgorde waarbij het partnerland die in 2008 het meeste tonnage aangekocht heeft van België

van boven staat, nl. Nederland (NL). Enkel de acht landen met de meeste importhoeveelheid in 2008

worden weergegeven.

Uit deze tabel blijken – zoals bij Eurostat – Nederland (NL), China (CN) en Frankrijk (FR) de belangrijkste

handelspartners van België te zijn voor haar export. Echter komen de totalen per land niet 100% overeen

met de cijfers uit Eurostat, hoewel deze dezelfde voorstellen. Toch kunnen we wegens de kleine

verschillen tot enkele conclusies komen.

Het voordeel van de onderverdeling in zes kwaliteitssoorten, die nauw aanleunen bij de classificatie van

EN 643, zou een beter zicht moeten geven van de waarde per ton dan de nomenclatuur die we gebruikten

bij Eurostat. We merken op dat er inconsistentie is tussen de landen inzake de rangorde bij de

kwaliteitssoorten op basis van de prijs per ton. Zo betaalde Nederland in 2012 208 euro per ton voor de

soort ‘47072000’ en voor de soort ‘47073090’, 136 euro per ton hetgeen de tweede hoogste prijs

betekent. Zo betaalde China ook het meest voor de soort ‘47072000’, maar de tweede hoogste prijs werd

betaald i.t.t. Nederland voor de soort ‘47079090’.

Omdat we bij deze eerste vaststellingen twijfelden welke conclusies we uit deze gegevens konden trekken

en of we zelfs conclusies mogen maken op basis van deze gegevens, legden we ze voor aan Fost Plus. Daar

werd ons verteld dat deze gegevens totaal niet representatief zijn voor de marktwerking van oud-papier,

aangezien we ons baseren op jaargegevens, dewelke een veel te lange periode is voor de volatiele prijzen

waarvoor de oud-papiermarkt gekenmerkt is. De prijzen fluctueren dermate tijdens het jaar dat we geen

enkele conclusies mogen trekken uit deze sector op jaarbasis. Gegevens per maand zou de

representativiteit veel beter ten goede komen (Fost-Plus, 2014). Daarnaast halen we uit het diepte-

interview met Stora Enso dat de papieruitvoer bij de douane nauwelijks op kwaliteit gecontroleerd wordt.

Er dienen namelijk geen invoerrechten betaald te worden zoals bij alcohol en tabak, waar de controle veel

strenger is.

8.4 CASE SITA PAPER BELGIUM

Omdat we een top-down benadering niet kunnen gebruiken om tot representatieve conclusies te komen,

deden we een interview met de grootste exporteur van oud-papier in België, nl. Sita Paper Belgium. Aan

de hand van deze case trachten we toch een zicht te krijgen hoe de werking en de keuze tussen export en

verkoop aan Belgische papierfabrieken georganiseerd wordt.

67

De verdeling tussen export en binnenlandse afzet van deze recuperant is de volgende: 60% van hun totale

recyclage-output blijft binnen Europa, waarvan een derde dient ter bevoorrading van de Belgische markt.

Dit aandeel wordt geheel via wegtransport vervoerd tot bij de klant. De andere 40% gaat via

zeecontainers overzee.

8.4.1 Transportkost naar de haven

Terwijl de aanvoer van oud-papier naar Stora Enso verloopt via ofwel tautliners als walking floors, wordt

voor oud-papier - bedoeld voor export - enkel zeecontainers gebruikt, teneinde het oud-papier niet meer

te moeten overslaan in de haven, maar enkel de zeecontainer – geladen in de filialen – als geheel. Indien

het bedrijf het oud-papier exporteert via overzees transport, zal dit voornamelijk via Zeebrugge,

Antwerpen en in mindere mate Rotterdam gebeuren. De haven van Gent, waar Stora Enso gelegen is,

wordt door het bedrijf nooit gebruikt voor overzeese export, aangezien deze haven niet gekend is als een

containerhaven, maar eerder bulktransport vanuit deze haven vertrekt.

8.4.1.1 Transport naar haven van Antwerpen

Tabel 8.4 toont de tarieven per tautliner naar de haven van Antwerpen. De prijs (excl. Btw)

vertegenwoordigt het transport van een lege 40ft zeecontainer van de haven naar een filiaal van Sita

(kolom 1), het laden van oud-papier en transport terug naar dezelfde kaai in de haven van Antwerpen.

Indien het oud-papier op een andere kaai dan de heenrit dient geleverd te worden, komt daar nog een

extra kost van 40 euro per vracht (excl. btw) bij. Aangezien we prijzen willen kennen per ton en wetende

dat een zeecontainer 25 ton oud-papier kan vervoeren, komt dit neer op 6,6 euro per ton vanuit

Luithagen. Als we het gemiddelde nemen van alle filialen, bekomen we een kostprijs van 10 euro per ton

(excl. btw).

68

Niet enkel via de weg wordt oud-papier naar de haven van Antwerpen vervoerd, ook de binnenvaart kent

stilaan zijn intrede wegens het grote voordeel van gebruik van zeecontainers.

De zeecontainers worden leeg uitgehaald in Antwerpen en vervoerd naar de binnenvaartterminal in

Brussel of Vilvoorde. Deze beschikken over installaties om zeecontainers vanop het schip over te laden op

een vrachtwagen die dan tot aan de site rijdt. Daar wordt de zeecontainer geladen om dan terug via

vrachtwagen en binnenvaart de haven van Antwerpen te bereiken. Toch wordt het gebruik van

binnenvaart pas echt nuttig indien de vereiste investeringen die nodig zijn om overslaginstallaties aan te

schaffen een maximale capaciteit garanderen. Nu is het zonder subsidies niet concurrentieel met het

wegtransport; echter krijgt Sita zelf geen subsidies, maar de rederij van het binnenschip wel, die op zijn

beurt het bedrag deelt met haar cliënt teneinde de vraag naar binnenvaart te kunnen creëren. Zo kost het

uiteindelijk voor Sita om vanuit Brussel naar Antwerpen via binnenvaart, 170 euro per zeecontainer.

Daarnaast wordt de binnenvaart naar Antwerpen aantrekkelijker via de extra fees die zorgen dat het

wegtransport van Brussel naar Antwerpen geen 220 euro meer bedraagt (zoals in Tabel 8.4), maar 260

euro per zeecontainer.

8.4.1.2 Transport naar haven Zeebrugge

Tabel 8.5 toont de tarieven per tautliner naar de haven van Zeebrugge. De prijs (excl. btw)

vertegenwoordigt het transport van een lege 40ft tautliner van de haven naar een filiaal van Sita (kolom

1), het laden van oud-papier en transport terug naar dezelfde kaai in de haven van Zeebrugge. Indien het

oud-papier op een andere kaai dan de heenrit dient geleverd te worden, komt daar nog een extra kost

van 40 euro per vracht (excl. btw) bij. Zonder deze extra kost in rekening te brengen, komen we op een

gemiddelde transportprijs van 9,3 euro per ton vanuit de beschreven filialen.

Tabel 8.4: Tarieven (excl. btw) tautliner naar haven van Antwerpen Bron: Communicatie met Katrijn Van Riet, Sita Sales Manager Paper Belgium (Riet, 2014)

Tarieven

Luithagen Antwerpen 166,00€

Beerse Antwerpen 207,00€

Maasmechelen Antwerpen 302,00€

Erembodegem Antwerpen 276,00€

Brupap Antwerpen 234,00€

Brugge Antwerpen 302,00€

Tanghe Antwerpen 302,00€

Aluin Antwerpen 309,00€

Gent Antwerpen 241,00€

Sita Archives Antwerpen 190,00€

Brussel Antwerpen 220,00€

69

8.4.2 Transportkost overzeese export

Afbeelding 8.5 toont de evolutie van de containerrates vanuit Rotterdam met bestemming Shanghai over

de periode van december 2010 tot en met eind maart 2014. Het is beschreven in dollar per zeecontainer

met een lengte van 40 voet, i.e. 2 Twenty feet Equivalent Unit (TEU). Het oud-papier wordt daarin in

balen vervoerd. Omdat de zeecontainers geladen worden in de filialen, dient Sita niet te beschikken over

een open overslagstation in de havens en wordt de dure en extra overslagkost die de havenarbeid met

zich meebrengt, vermeden.

Aangezien we tijdens het onderzoek te weten kwamen dat in zo’n container ongeveer 25 ton balen oud-

papier kan vervoeren, kunnen we de kostprijs per ton schatten. Dit komt dan neer op 32 dollar per ton in

de maand april 2014. Omdat we in dit onderzoek het jaar 2012 als maatstaf gebruiken, stellen we een

kostprijs van 30 dollar per ton vast. Daarnaast toont deze grafiek aan dat de kostprijs voor maritiem

transport al evenzeer onderhevig is aan volatiele prijswijzigingen, net zoals het oud-papier dat hiermee

getransporteerd wordt. Aangezien we in euro’s rekenen voor dit onderzoek, converteren we 30 dollar via

de gemiddelde exchange rate over de periode 2012: USD/EUR = 1,3 (Tijd, 2014). 30 dollar per ton is dan

gelijk aan 23 euro per ton.

Tabel 8.5: Tarieven (excl. btw) tautliner naar haven van Zeebrugge Bron: Communicatie met Katrijn Van Riet, Sita Sales Manager Paper

Belgium (Riet, 2014)

Filiaal Haven tarief

Brugge Zeebrugge 160,00€

Triselec Halluin of Lille Zeebrugge 270,00€

Gent Zeebrugge 225,00€

Harelbeke Zeebrugge 215,00€

Brussel Zeebrugge 275,00€

Erembodegem Zeebrugge 250,00€

70

8.4.3 Transportkost via de weg

Tabel 8.6 geeft de transportkosten weer voor het wegtransport van enerzijds tautliners (vervoer in balen)

en anderzijds walking floors (vervoer in los oud-papier) vanuit de filialen naar de klant (kolom 2)voor de

maand februari 2012. Omdat we de bestemming Gent viermaal zien verschijnen en uit communicatie met

Sita weten dat dit de bestemming Stora Enso representeert, analyseren we die apart alvorens de andere

bestemmingen te bespreken. We kunnen alvast hieruit afleiden dat Sita in België enkel Stora Enso

bevoorraadt. Echter deelt Stora Enso mee dat hiervan een onbruikbaar aandeel karton naar het

cartonnagebedrijf VPK vervoerd wordt, na sortering binnen de site.

8.4.3.1 Transportkost tautliner en walking Floor naar Stora Enso

De transportkost per ton via een tautliner bedraagt vanuit de vier betreffende filialen gemiddeld 317 ton

per tautliner, i.e. 12,7 euro per ton.

Indien het oud-papier niet in balen vervoerd wordt, maar los via walking floors, bedraagt de kostprijs

vanuit de vier filialen gemiddeld 16 euro per ton. Dit wordt berekend door de gemiddelde prijs te delen

door 17 ton, aangezien het vervoer van los oud-papier dergelijke opslag in een walking floor kan

transporteren. Echter weten we vanuit communicatie met Stora Enso dat – indien Sita levert aan Stora

Enso via walking floors – enkel zuiver ontinkt oud-papier aangevoerd wordt, dewelke een maximale

tonnage per walking floor van 25 ton toelaat (hetzelfde als transport met een tautliner). Immers is het

soortelijk gewicht van ontinkt oud-papier zwaarder dan karton en aangezien karton niet in los oud-papier

zit. Vandaar dat we de gemiddelde kostprijs mogen ramen op 10,9 euro per ton.

Afbeelding 8.5: Containerrates in dollar, per transport van 40 ' container R'dam- Shanghai Bron: Communicatie met Katrijn Van Riet, Sita Sales Manager Paper Belgium (Riet,

2014)

71

8.4.3.2 Transportkost export via wegtransport

In diezelfde tabel staan de transportprijzen voor oud-papier naar Nederland (*), Frankrijk (**) – beiden via

tautliners - en Duitsland (***) – walking floor – beschreven. Hierbij berekenen we per ton de gemiddelde

kostprijs naar elk van deze importlanden.

De gemiddelde transportkost naar:

Nederland bedraagt 14,6 euro per ton

Frankrijk bedraagt 29,6 euro per ton

Duitsland bedraagt 20,6 euro per ton

Tabel 8.6 Transportkost in euro per tautliner en walking floor Bron: Communicatie met Edith Hoeben, Sita afvoerplanner Belgium (Hoeben, 2014)

*= Nederland

**= Frankrijk

***= Duitsland

filiaal bestemming tautliner walking floor

Izegem Gent 300 220

Turnhout Gent 350 330

Maasmechelen Gent 370 320

Brussel Gent 250 220

Antwerpen Lelystad* 340

Antwerpen Eindhoven* 300

Brugge Lelystad* 420

Brugge Eindhoven* 450

Brussel Lelystad* 400

Brussel Eindhoven* 330

Maasmechelen Lelystad* 420

Maasmechen Eindhoven* 260

Gent Parijs** 740

Antwerpen Düsseldorf*** 430

Brugge Düsseldorf*** 510

Maasmechelen Düsseldorf*** 410

Turnhout Dortmund*** 500

Brugge Dortmund*** 720

72

Op het eerste zicht zouden we vanuit financieel oogpunt onmiddellijk aanraden om Frankrijk en Duitsland

niet meer te bedienen. Toch zijn vijf redenen aan te halen, waarom de recuperant dit wel organiseert.

De eerste motivatie kan zijn dat er maandcontracten opgesteld zijn waarbij er gunstigere tarieven

vooropgesteld waren dan de actuele kosten die zich voordeden, maar de leververplichting tegen deze

hogere kost dient vervuld te worden. Ten tweede kunnen de prijzen in deze buurlanden hoger uitvallen,

waardoor de hogere transportkost makkelijker overbrugd kan worden. Ten derde kan het voorvallen dat

de klant zelf een contractverplichting is aangegaan van bijvoorbeeld een levering van 200 ton, terwijl het

nog maar over 100 ton beschikt. Daardoor zal hij een zodanig hoge prijs willen betalen om aan de

leverplicht te voldoen waardoor deze transportkost voor Sita gemakkelijk kan doorgerekend worden. Als

vierde reden kan vermeld worden dat Sita vaste klanten niet wil verliezen, omdat op een specifiek

moment de kostprijs hoger uitvalt, terwijl het vroeger kon profiteren van hoge winstmarges. Als laatste

mogen we niet vergeten dat de vraag naar verschillende kwaliteitssoorten de prijzen afhankelijk zijn per

papierfabriek. Het feit dat Sita vanuit Gent naar Parijs zo’n hoge transportkost wil betalen, komt door

deze laatste reden, omwille van de hoge mate van kwaliteit die ze kunnen leveren aan de klant in Parijs

die enkel kan produceren met oud-papier van hoge kwaliteit.

73

9 FINANCIËLE AANVULLING VAN HET STROOMSCHEMA

Aan de hand van alle voorgaande hoofdstukken kunnen we het stroomschema dat begint bij de

inzameling van huishoudelijk oud-papier tot aan enerzijds de export (via Sita Paper Belgium) en anderzijds

de bevoorrading van de binnenlandse markt (via Stora Enso) in kaart brengen.

Afbeelding 9.1: Stroomschema met logistieke kosten per onderdeel in de keten. Bron: Eigen samenstelling op basis van cijfermateriaal uit dit onderzoek.

74

Afbeelding 9.1 geeft de logistieke kosten in euro per ton weer tussen alle schakels in de logistieke keten.

Omdat we het bovenste deel van de afbeelding in vorige hoofdstukken geanalyseerd hebben, vergelijken

we nu enkel de transportkosten vanaf de verwerker tot aan de verschillende klanten waarvoor we cijfers

konden bemachtigen. De afkortingen die gebruikt worden betekenen als volgt:

TL = tautliner,

WF = walking floor,

ZC (1) = zeecontainer getransporteerd via de weg

ZC (2) = zeecontainer getransporteerd via binnenvaart van Brussel naar de haven van Antwerpen

ZC (3) = zeecontainer getransporteerd via overzeese scheepvaart van de haven van Rotterdam naar

Sjanghai

We concluderen dat de kostprijs via binnenvaart ten opzichte van het wegtransport goedkoper is. Echter

zijn de subsidies er niet bijgerekend waardoor reële kost hoger ligt. Toch zou de promotie van de

binnenvaart op lange termijn voor lagere kosten kunnen zorgen, indien de Vlaamse overheid de nodige

investeringen maakt, zoals het beschikbaar stellen van overslaginstallaties. Daardoor zal de binnenvaart,

ook op kleine waterwegen een nieuwe stimulans krijgen en optimale hinterlandverbindingen van en naar

zeehavens tot stand worden gebracht. De daling zou dan tot stand komen wegens schaalvoordelen die

volgens Sita nog niet kunnen behaald worden. De stijgende wegtransportkosten en zeker de potentiële

invoering van de kilometerheffing in Vlaanderen, zouden er toe leiden dat de subsidies na verloop van tijd

niet meer nodig worden om de binnenvaart als een rendabel alternatief voor het snelle wegtransport te

zien.

Uit deze weergave zien we ook dat de kostprijs minder invloed heeft op de keuze om al dan niet te

exporteren naar het verre oosten en zo Stora Enso te passeren. Het is hoofdzakelijk wegens het grote

overaanbod op de Europese markt dat Stora Enso als grootste klant van oud-papier in Europa een grote

onderhandelingsmacht heeft waardoor ze lage aankoopprijzen kunnen bekomen. Wegens het

overaanbod hoeven zij niet enkel leveranciers op de Belgische markt te zoeken, maar kunnen lagere

prijzen verkregen worden via de import vanuit de omringende landen zoals Nederland, Frankrijk en

Duitsland. Deze evolutie beantwoordt onze onderzoeksvraag grotendeels. Uit het interview met Stora

Enso blijkt dat ze maar al te graag de aanvoer zo dicht mogelijk zoeken, maar de ligging van de site op

een boogscheut van de grootste zeehavens in Europa, nl. Antwerpen en Rotterdam, zorgt ervoor dat de

Belgische exporteurs van oud-papier kostenefficiënt kunnen vervoeren via de internationale scheepvaart,

waarbij hogere winstmarges door de grote vraag vanuit Aziatische landen kunnen bekomen worden i.t.t.

de lage aankoopprijzen die Stora Enso kan afdwingen.

75

Met het volgende voorbeeld hopen we deze conclusie te verduidelijken. Stel dat Stora Enso gelegen is in

Midden-Europa, waar de internationale zeehavens verder verwijderd zijn en alle andere geografische

factoren gelijk gelaten, dan zullen de recycleurs hogere kosten hebben om het oud-papier te

transporteren naar deze exporthavens en dus sneller bereid zijn de lage aankoopprijzen die Stora Enso

kan afdwingen, te aanvaarden.

76

10 CONCLUSIE

Uit de beschrijving van het productieproces en de benodigde grondstoffen ter productie van nieuw papier

uit oud-papier in hoofdstuk 4, kwamen we tot de conclusie dat de productie via oud-papier een

energieverslindende bedrijvigheid blijft, maar een significante reductie ten opzichte van productie via

nieuwe houtvezels ervoor zorgt dat het een zeer ecologisch en kwalitatief alternatief is. Wegens de hoge

kwaliteit die behaald wordt, bevelen we aan om de vraag naar oud-papier te doen stijgen door

sensibilisatie en promotie bij de consument. Een vraagonderzoek bij de verbruiker van nieuw papier om

dit alternatief ten minste te overwegen, zou een grote reductie in de luxueuze behoefte van nieuw papier

doen verminderen.

Omtrent het verpakkingsafval van oud-papier kent het collectief systeem via erkende organismen een

grote verantwoordelijkheid in de hoge recyclagepercentages die België ten opzichte van andere landen in

Europa behaalt. Het feit dat alle partners en verantwoordelijken inzake afvalinzameling van papieren

karton baat hebben bij een maximale inzameling en recyclage, blijkt een grotere effectiviteit te hebben

dan het belasten van verpakkingsproducenten zonder enige vertegenwoordiging te kennen in de

afvalinzameling. Anderzijds streeft dergelijk systeem niet zozeer naar doeltreffende afvalpreventie, maar

ligt de prioriteit eerder in een efficiënte afvalinzameling en recyclage. Onderzoek om door afvalpreventie

een hoger financieel voordeel te bekomen, wijzen wij op Vlaams beleidsniveau aan. We twijfelen of dit zal

volstaan, aangezien verpakkingsmateriaal geproduceerd wordt in een globale economie. Een gevolg

hiervan mag niet zijn dat verpakkingsverantwoordelijken zich als ‘free riders’ gaan gedragen door het niet

aangeven van afval, wat een onrechtmatige preventie veronderstelt. Aangezien het hierboven besproken

collectief systeem ook ‘free riders’ heeft, maar deze aanwezigheid niet opweegt ten opzichte van de

voordelen, dient onderzocht te worden of ook afvalpreventie dergelijke verhouding teweegbrengt.

Sowieso brengt afvalpreventie al een financieel voordeel op. Er kan immers winst gemaakt worden, zoals

bij recyclage, via de minimalisatie van verpakkingskosten aan de hand van kwalitatieve en kwantitatieve

preventie. Bovendien zouden verpakkingsverantwoordelijken minder betalen aan Fost Plus of Val-I-Pac

omdat ze minder afval moeten aangeven. Men kan via een gelijkaardig erkend organisme de ontpakkers

premies laten betalen voor de verminderde verpakkingsmateriaalkosten, waarvoor het geld gebruikt

wordt ter promotie en een preventievergoeding aan de productieverantwoordelijken als ze kunnen

bekomen dat het verpakkingsmateriaal vermindert of milieu-kwalitatief stijgt.

Een bijconclusie die kan gemaakt worden is de volgende. De erkende organismen behalen de

recyclagepercentages voor oud-papier zonder enige moeite, waardoor de vraag aan de beleidsmakers

77

gesteld moet worden of de terugnameplicht voor papieren verpakkingsafval niet afgeschaft kan worden

teneinde meer financiële middelen voor onderzoek naar reductie van verpakkingsmateriaal vrij te maken.

Als laatste kunnen beleidsmakers onderzoeken of enkel de verpakkingsproducenten dergelijke

verantwoordelijkheden moeten hebben en of dit succesvol systeem niet kan uitgebreid worden naar

andere papier-producerende sectoren, zoals de reclamedrukwerksector, etc.

De aandacht in het afvalbeleid van Vlaanderen lag de laatste decennia zodanig op het uitbouwen van de

infrastructuur om afval selectief in te zamelen en zo de prioriteit legde op de derde trede (recyclage) in

plaats van op de belangrijkste eerste trede van de ladder van Lansink, nl. afvalpreventie.

Het grote probleem dat zich stelt bij het analyseren van preventiemaatregelen is de moeilijke

meetbaarheid ten opzichte van selectieve inzameling. Daarom berust het afvalpreventiebeleid in

Vlaanderen voornamelijk op sensibilisatie en wordt het te weinig in reglementering gegoten. Bovendien is

de mentaliteitswijziging bij de burger in positieve mate veranderd op het vlak van selectief sorteren,

terwijl de consumptiemaatschappij er toe bijgedragen heeft om afvalreductie ondergeschikt te laten. Het

Diftar-systeem zorgt alvast voor een grotere bewustwording bij de burger tot het selectief inzamelen en

zo de reductie van het dure restafval te realiseren, maar of het de preventie van de goedkope

recycleerbare afvalsoorten doet stijgen, kan niet via dit onderzoek achterhaald worden. Echter lijkt

dergelijke onderzoekstelling aan de hand van sectorinterne informatie, een mooie uitdaging waaruit

waardevolle resultaten kunnen gehaald worden.

Uit hoofdstuk 6.2 kunnen we concluderen dat bij de inzameling van huishoudelijk oud-papier de h-à-h

inzameling een groter aandeel kent dan het recyclagepark, doch de ophaalkost veel lager ligt bij het

laatste. Door de variabele kost die sterk afhankelijk is van het behaalde tonnage, zou de opbrengst groter

zijn indien de promotie van het recyclagepark een grotere populariteit met dezelfde totale hoeveelheid

met zich meebrengt, ook al dienen dezelfde kilometers per ophaalronde gereden te worden. Wegens de

keuze tussen de mate van servicegraad en de financiële opportuniteit dienen mini-recyclageparken zo

snel mogelijk onderzocht te worden. Bij het introduceren ervan, moet h-à-h inzameling afgeschaft

worden, anders zou het enkel een extra inzamelpunt betekenen voor de ophaaldienst. Bovendien kunnen

pilootprojecten binnen een specifieke wijk gemakkelijk de economische en logistieke rentabiliteit

onderzocht worden. De combinatie met de grote recyclageparken kan wel voortbestaan.

De ophaalkosten kunnen significant dalen indien de afvalintercommunale samenwerkt met een firma die

zowel de ophaler als verwerker is. Dit leidt tot een daling van 18 euro per ton.

Aansluitend bij de inzameling van oud-papier naar huishoudelijke oorsprong, hebben we de parallelle

inzamelcircuits onderzocht. De legale papierslagen blijken een financieel nadeel te vormen voor de

78

gemeente, waardoor dit onderzoek de beleidsmakers aanraadt om de legale papierslagen af te schaffen,

wat ook bij de meeste gemeenten gebeurd is. Indien verenigingen subsidies willen krijgen, kunnen zij dit

beter aanvragen voor de normale werking van hun organisatie. Deze subsidies kunnen dan hoger uitvallen

door de grotere financiële opbrengsten die de gemeente haalt uit de verkoop van oud-papier.

Wat betreft de illegale inzamelcircuits, kunnen de gemeenten enkel maar de handhaving erop strenger

toepassen en beter communiceren met hun inwoners hoe zij verdachte activiteiten kunnen herkennen en

vragen die zo snel mogelijk te melden aan de politie.

De grootste voordelen die we vonden bij een PPS-structuur tussen de afvalintercommunales en private

bedrijven zijn de doorgedreven professionaliteit vanuit de privésector en de hoge mate van servicegraad

die voor de inwoner kan behouden worden. Dergelijke samenwerking zorgt een kostenefficiënte aanpak,

aangezien de private partner zelf belangen heeft in de afvalintercommunale. Daarnaast dient

winstmaximalisatie niet als ultieme doelstelling, maar wordt het maatschappelijk karakter voldoende

vertegenwoordigd via de gemeentelijke vertegenwoordigers. Het grootste nadeel die kan ontstaan bij

dergelijke structuur is dat de machtsverhoudingen tussen private en publieke partners en het evenwicht

tussen winstmaximalisatie en de gewenste servicegraad uit balans geraakt.

Indien grote investeringen zich opdringen, kan best een private firma aangesproken worden. Door een

doorgedreven uitbesteding, concludeert dit onderzoek dat de private partner ook best vertegenwoordigd

is in de raad van bestuur van de afvalintercommunale, en niet louter de dienst per contract levert.

Uit dit onderzoek kunnen we stellen dat de ligging in de haven van Gent enorme voordelen biedt voor

Stora Enso, waarbij het grootste nadeel de nabijheid van de internationale gateways vormt. Dit nadeel

zorgt ervoor dat de straal van 300km waarbinnen de papierfabrikant de input van oud-papier haalt, niet

kan verkleind worden. Enkel indien het overaanbod in Europa daalt en de vraag vanuit groeilanden als

China en Indonesië daalt, zal respectievelijk de onderhandelingsmacht van Stora Enso afnemen en de

winstmarges van de Belgische recycleurs om te verkopen aan Stora Enso attractiever worden.

Het grootste knelpunt die we ondervinden bij dit onderzoek is dat het bekomen van een correcte

marktanalyse enkel mogelijk is, indien de sector financiële cijfergegevens consistent en transparanter

openbaar maakt. Omdat we enkel statistisch bronnenmateriaal kunnen halen uit openbare publicaties,

stoten we op zeer verschillende cijfergegevens bij de jaarverslagen van de afvalintercommunales waarbij

de parameters tot het bekomen van deze gegevens nauwelijks tot niet vermeld worden en een bottom-

up benadering enkel via een case study mogelijk was. Een top-down benadering zou enkel mogelijk zijn

indien auteurs van toekomstig onderzoek toegang krijgen tot de database van OVAM, Fost Plus en FILPAP.

Wegens de grote diversiteit aan kwaliteitsoorten van oud-papier, zijn de databases van Eurostat en

79

Belgostat nutteloos voor dit onderzoek waarbij tonnages en monetaire eenheden niet tot een correcte

vergelijking van de handel tussen verschillende partnerlanden mogelijk maakt. Bovendien

vertegenwoordigen de monetaire eenheden enkel de prijzen tot aan de binnenlandse grens.

De grootste uitdagingen voor de oud-papiermarkt in België zal zich stellen wanneer haar belangrijkste

partners in groeilanden zoals China en India zelf over voldoende binnenlands aanbod van oud-papier

zullen beschikken ter bevoorrading van haar papierfabrieken. Omdat de productie van nieuw-papier op

globaal niveau blijft stijgen, zou dit ook op globaal niveau een overcapaciteit van oud-papier zich

voordoen.

Omtrent de logistieke uitdagingen in verband met de congestieproblematiek op de Vlaamse wegen en de

het potentieel alternatief, bevelen we de Vlaamse overheid aan om partijen samen te brengen zoals

expediteurs, transportbedrijven en de afvalsector om het voorraadmanagement danig op de binnenvaart

af te stemmen. Om dit te stimuleren zouden we aanraden geen subsidies per transport aan te bieden,

maar eerder de nodige infrastructuur te helpen financieren ten einde sneller tot

langetermijninvesteringen te komen.

80

11 BIBLIOGRAFIE

Ballou, R. (1985). Business logistics management: plannning and control. Prentice-Hall.

Beamon, B. (1999). Designing the Green Supply Chain. Logistics Information Management , 332-342.

Belfius. (2013). Afvalbeheer in Vlaanderen. Opgehaald van

https://www.belfius.be/publicsocial/NL/Media/Fiche%2014%20-

%20Afvalbeheer%20in%20Vlaanderen_tcm_31-52430.pdf

Belga. (2007). Opgeroepen op april 30, 2014, van

http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DMF25062007_032

Bosteels, J. (2014, juli 15). Elvire rust nooit. De Standaard .

BS. (2011, December 23). Materialendecreet . Vlaams Decreet betreffende het duurzaam beheer van

materiaalkringlopen en afvalstoffen .

CEN. (2013). Opgeroepen op April 04, 2014, van

http://www.cepi.org/system/files/public/documents/publications/recycling/2013/CEPI_EN%20643_broch

ure_FINAL.pdf

Cobelpa. (2012). Papier en Leefmilieu.

Coberec. (2008). Opgehaald van http://www.coberec.be/home_ned.html

Commissie voor Leefmilieu & Natuur, V. e. (2008, Maart 20). Vlaams Parlement. Opgeroepen op April 18,

2014, van http://www.vlaamsparlement.be/Proteus5/showVIVerslag.action?id=514945

Dejaeghere, F. (2014, Mei 15). Stora Enso.

DFA. (2010). INCOTERMS 2010: Standard Trade Definitions Used in International Freight Transactions.

D'Hollander, C. (2014). Waarom is de site Langerbrugge te Gent de meest geschikte ligging voor de

productie van krantenpapier? (J. Bosteels, Interviewer)

Dockx, M. (2014, Mei 15). Stora Enso Langerbrugge.

Dubois, L. (2014, juli 04). marktprijzen oud-papier. (C. Bulcke, Interviewer)

EC. (2008, november 28). Opgeroepen op april 02, 2014, van http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:312:0003:0030:NL:PDF

EcoWerf. (2014). diftar. Opgehaald van http://www.ecowerf.be/nl/getpage.asp?i=211

Ecowerf. (2012). Jaarverslag.

EP. (2008, November 19). Europese Richtlijn betreffende afvalstoffen en tot intrekking van een aantal

richtlijnen. Brussel.

ERPC. (2011). European Declaration on Paper for Recyling 2011-2015. Brussels.

81

Febem. (2014). Analyse van de markt voor inzameling en verwerking van huishoudelijk afval.

Felso, F., Wilschut, J., de Groot, H., & Niaounakis, T. (2012). Contractvoorwaarden en de

kostendoelmatigheid van gemeentelijk afvalbeheer. Delft.

Fost Plus. (2013, November 13). Opgeroepen op April 14, 2014, van

https://www.fostplus.be/SiteCollectionDocuments/Over%20Fost%20Plus/Legal/2013.11.13_Geco%C3%B

6rdineerde%20statuten.pdf

Fost-Plus. (2014). Cijfergevens Belgostat en Eurostat. (C. Bulcke, Interviewer)

Fost-Plus. (2014). Jaarverslag 2013.

Fost-Plus. (2011). Voor een doeltreffend beheer van huishoudelijk verpakkingsafval.

Gevaers, R. (2013). Evaluation of innovations in B2C last mile, B2C reverse & waste logistics. Antwerpen.

Gevaers, R., Van De Voorde, E., & De Lange, K. (2014). Het product van de Logistiek. Cursus Logistiek en

Expeditie . Antwerpen.

Grift, W. (2012). Referentieprijzen op basis van zorgvuldige criteria. Recycling Magazine , 25-26.

Ham, G. (2009, Februari 05). Subsidiereglement voor het selectief ophalen van papier en karton. Ham,

Limburg.

Hoeben, E. (2014). transportkost tautliner en walking floor. (C. Bulcke, Interviewer)

Hoogmartens, R., Dubois, M., & Van Passel, S. (2013). Recycled content als beleidsinstrument,

internationale wetgevingsvoorbeelden en verdere ontwikkelingen. Summa Steunpunt.

I.V.M. (2012). Jaarverslag.

IDM. (2014). Intercommunale Durme-Moervaart. Opgehaald van http://www.idm.be

IOK. (2004). Doelstellingen. Opgeroepen op april 2, 2014, van IOK afvalbeheer:

http://www.iok.be/product.aspx?id=1066

IOK. (2014). Jaarverslag 2013 IOK afvalbeheer.

ISRI. (2013). ISRI grades. Opgeroepen op April 04, 2014, van http://www.isri.org/recycling-

industry/commodities-specifications/recovered-paper-and-fiber

IVCIE. (sd). Opgeroepen op april 02, 2014, van http://www.ivcie.be/

IVCIE. (2008, November 4). Opgeroepen op mei 5, 2014, van www.ivcie.be

Jahre, M. (1995). Household waste collection as a reverse channel: A theoretical perspective.

International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 25(2) , 39-55.

Kontich, J. (2014, April 17). Verslag van de gemeenschappelijke vergadering van jeugd- en milieuraad.

Kontich, Antwerpen.

82

Letcher, T., & Vallero, D. (2011). Waste: A handbook for Management. Academia Press.

Magnaghi, G. (2010). BIR - Recovered paper market in 2010.

MiNA. (2003). Advies van 3 juli 2003 over de invoering van een diftar in Vlaanderen en zijn rol in het

gemeentelijk afvalbeleid. Brussel.

Murphy, P. (1986). A preliminary study of transportation and warehousing aspects of reverse distribution.

Transportation Journal , 12-21.

Naessens, D. (2014, Maart). IVAGO, een gesprek met haar algemeen directeur. Opgehaald van BVDA:

http://www.bvda.be/bvda_nieuwsbrief-artikel-maart2014-2.html

NBB. (2010). Statistiek buitenlandse handel Maandbericht (2010-09).

Nieuwsblad. (2013, november 29). Opgeroepen op april 02, 2014, van

http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=BLRBI_20131129_003

OVAM. (2013). Opgeroepen op april 04, 2014, van

http://www.ovam.be/sites/default/files/FILE1365085155789ovvs130404_Rapportering_milieuheffingen_

2012.pdf

OVAM. (2007). Historisch milieubeleidsevaluatief onderzoek van 15 jaar afvalpreventiebeleid van het

Vlaamse Gewest, uitgevoerd. Mechelen.

OVAM. (2012). Selectieve inzameling bij bedrijven: wat en hoe?

OVAM. (2002). spring verantwoord om met afval dankzij diftar.

OVAM. (2009). Toelichting bij de forfaitair- en contantbelastingreglementen.

OVAM. (2008, Januari 07). Uitvoeringsplan Milieuverantwoord beheer van huishoudelijke afvalstoffen.

Opgeroepen op April 05, 2014, van http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/uitvoeringsplan-

milieuverantwoord-beheer-van-huishoudelijke-afvalstoffen-1

Piler, L., Diaz, B., & Artiba, H. (2004). Environmental and reverse logistics policies in European bottling and

packaging waste. Resources, conservation and recycling 35 , 163-175.

Preventpack. (2008, Maart). Preventpack. Opgeroepen op april 04, 2014, van

http://www.preventpack.be/sites/default/files/publications/0810_fiche_prevention_1_0.pdf

Riet, K. V. (2014, Mei 16). Sita Sales Manager Paper Belgium.

Rogers, D., & Tibben-Lembke, R. (2001). An examination of reverse logistics practices. Journal of business

Logistics , 129-148.

Rogers, D., & Tibben-Lembke, R. (1999, Rogers, D. S., & Tibben-Lembke, R. S. (1999). (Vol. 2).). Going

backwards: reverse logistics trends and practices. Pittsburgh: Reverse Logistics Executive Council.

Rommelaere, G. (2010). Verantwoord papier gebruiken. Opgehaald van FSC:

http://www.fsc.be/nl/overige/fsc-handleidingen_141.aspx

83

Rubio, S., Chamorro, A., & Miranda, F. (2008). Characteristics of the research on reverse logistics (1995–

2005). International Journal of Production Research , 1099-1120.

Runhaar, H. (2003). Transport en logistiek in de Nederlandse papierindustrie. In Praktijkboek transport en

logistiek (pp. 1-20). Runhaar, H. A. C. (2003).. Praktijkboek transport en logistiek, 1-20.

RvS. (1994, Oktober 1). Remo Milieubeheer (schorsing afgewezen), nr. 49427.

RX3. (2011). An assessment of the recovered paper supply chain in Ireland.

Sarkis, J. (1995). Manufacturing strategies and environmental consciousness. Technovations , 79-97.

Sidique, S., Lupi, F., & Joshi, S. (2010). The effects of behavior and attitudes on drop-off recycling

activities. Resources, Conservation and Recycling, 54(3) , 163-170.

Sita. (sd). Opgeroepen op april 02, 2014, van http://www.sita.be/nl/echelle-lansink.html

Smets, T., Alaerts, K., Verachtert, E., & Huybrechts, D. (2014). Drukwerk in ketenperspectief.

Soen, T. (2014). De waarde van materialen: papier en karton.

Tijd. (2014). wisselkoersen. Opgehaald van Tijd.be: https://www.tijd.be

Van Acoleyen, M. (2013). Afval en Materialen, een gegidste wandeling door een kleurrijk milieudomein.

Mechelen: Kluwer.

Van Breedam, A. (2014). European logistics: trends and evolutions. Cursus Logistiek en Expeditie.

Antwerpen.

Van Breusegem, M. (2014, April 09). Coberec.

Vermoesen, J. (2014). Wat zijn de redenen van export van oud-papier naar Aziatische landen? (C. Bulcke,

Interviewer)

Verstrepen, S., Cruijssen, F., De Brito, M., & Dullaert, W. (2007). An exploratory analysis of reverse

logistics in Flanders. European Journal of Transport and Infrastructure Research , 301-316.

Villanueva, A., & Eder, P. (2011). End-of-waste criteria for waste paper. EC.

Voet, J. (2009). Transport & Logistics award. Opgehaald van

http://www.imustbe.be/mmm/jq/files/42818/42818__20090427170906__111_nl.pdf

VR. (2012, Februari 17). Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van Vlaams reglement

betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringl. VLAREMA .

VR. (2012). Samen Publiek-Privaat. Opgehaald van

http://www2.vlaanderen.be/pps/documenten/samen_publiek_privaat.pdf

Vvsg. (2007). Opgehaald van

http://www.vvsg.be/Omgeving/Afval/Afval_inzamelen/Pages/zelf_doen_of_laten_doen.aspx

VVSG. (2012). Vlaanderen grijpt in op de gemeentelijke afvalbelastingen. Antwerpen.

84

11.1 NUTTIGE ARTIKELS

McLeod, F., Hickford, A., Maynard, S., Cherrett, T., & Allen, J. (2008). Developing innovative and more

sustainable approaches to reverse logistics for the collection, recycling and disposal of waste products

from urban centres. Green Logistics report, University of Southampton

Pöyry Management Consulting Ltd (2011), Best Practice Guidance for the Recovered Paper Supply

Chain in Ireland, Londen

EC (2013), Study on the Wood Raw Material Supply and Demand for the EUWood-processing

Industries, Helsinki

EP (1996), Richtlijn betreffende verpakking en verpakkingsafval 94/62/EG, http://eur-

lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:31994L0062&from=NL

Pati R., Vrat P., Kumar P. (2004), Economic analysis of paper recycling vis-a` -vis wood as raw material,

Utturanchal (India)

Miranda R.,Bobu E., Grosmann H., e.a. (2009), Factors influencing a higher use of recovered paper in

the european paper industry

COST (2009), The future of paper recycling in Europe: Opportunities and limitations”, Brussel

Mansikkasalo A., Lundmark R., Söderholm P. (2013), Market behavior and policy in the recycled paper

industry: A critical survey of price elasticity research, Stockholm

Deloitte Development LLC (2011), Improving Supply Chain operations, procurement and integration at

a major paper company

De Somere P. (2009), Presentatie Inland terminals – vervoer via binnenvaart, Hasselt

Berglund C., Söderholm P., Nilsson M. (2001), A note on inter-country differences in waste paper

recovery and utilizatio, Stockholm

Ekvall T. (1999), Key methodological issues for life cycle inventory analysis of paper recycling,

Göteborg

Villanueva A., Wenzel H. (2007), Paper waste – Recycling, incineration or landfilling? A review of

existing life cycle assessments, Kopenhagen

UNIVERSITEIT ANTWERPEN FACULTEIT TOEGEPASTE … · Een korte beschrijving van het productieproces...

Documents

Transcript of UNIVERSITEIT ANTWERPEN FACULTEIT TOEGEPASTE … · Een korte beschrijving van het productieproces...