Mijn laatste privé ervaringen met dit roemruchte Amerikaanse audiomerk dateren alweer van ander-half jaar geleden, toen ik in mijn luisterruimte een Pass Labs X1 voor- en X250.5 stereo eindversterker te logeren had. Ik kan mij nog als de dag van gisteren het heerlijke rijke en licht warme muzikale karakter herinneren, gebed in een ruim opgezet stereobeeld en met een werkelijk prachtig gedefi nieerd, rollend laag. De weergave had op een heel natuurlijke wijze een enorme kracht en impact, zonder ook maar één moment in ademnood te komen. Het meest opval-lende vond ik echter misschien nog wel het ‘juiste’ en correcte karakter van deze set. Een concertvleu-gel was bijvoorbeeld binnen een fractie van een se-conde qua tonaliteit en dynamische gradaties, zeer herkenbaar als een ‘echt’ instrument. Een akoesti-sche gitaar bleef heel integer qua afmetingen met herkenbare nylon en metalen snaren en vooral voor-zien van een houten klankkast, terwijl een trombone qua weergave precies het precaire evenwicht wist te bewaren tussen volheid en het heldere raspen van NEXT

a l l r o u n d e r s

PASS LABS XP20 VOORVERSTERKER EN XA100.5 MONO EINDVERSTERKERS

‘Wat kan het (audio)leven toch mooi zijn’, is eigenlijk het eer-

ste wat in mij opkomt als ik samen met More Music vertegen-

woordiger Olaf van Wijk, na het dragen en uitpakken van de

werkelijk loodzware kartonnen dozen, oog in oog kom te staan

met waarschijnlijk één van de allermooiste transistor verster-

kercombinaties die er op dit moment te koop zijn. Het begint al

bij het zeer imposante visuele voorkomen dat termen als ‘pride

of ownership’ een geheel nieuwe betekenis weet te geven. Een

grote zacht blauw verlichte meter, geeft op iedere eindverster-

ker continu de ruststroom aan, terwijl de zeer solide en mooi

vormgegeven behuizingen van zowel de voor- als mono eind-

versterkers, daarbij zijn gebouwd als een tank. Ook onderhuids

wordt deze kwaliteit in eenvoudige maar hoogwaardige scha-

kelingen onverminderd voortgezet. Kortom, ik ben blij dat er

weer eens een Pass set in de luisterruimte staat opgesteld.

63

test

ed

Ultieme muzikale

de metaalklank. Dit lijken misschien een stel heel vanzelfsprekende eigenschap-pen, maar de dagelijkse praktijk leert dat het uiteindelijk maar weinig merken is gegeven, om al deze eigenschappen tot één gerijpt en goed in balans zijnd totaalgeluid samen te smeden. Voor-al bij transistorproducten blijkt dit over het algemeen moeilijker realiseerbaar te zijn dan voor de vaak van nature al klank-kleurrijkere en van meer natuurlijke bo-venharmonische voorziene buizenpro-ducten. Pass Labs is hier dus als merk een gunstige uitzondering op met een realistisch muzikale ietwat warme klank-balans, zonder echter ook maar een mo-ment suf of sloom te worden.

XP20 voorversterker

De toenmalig door mij gebruikte X1 voor-versterker is inmiddels niet meer in pro-ductie en de opvolgende nieuwe serie is sterk vereenvoudigd en bestaat in plaats van vier, nu uit nog maar twee modellen. De ‘instap’ XP10 bezit één enkele be-huizing terwijl het hier geteste topmo-del XP20, uit twee exemplaren bestaat (per behuizing 43,1 cm breed, 10,1 cm hoog en 30,4 cm diep. Gewicht 24,5 kg met verpakking). Hierdoor is meer ruim-te ontstaan om de cruciale onderdelen verder uit elkaar te plaatsen en is bij de XP20 naast een extra ‘tape loop’ func-tie, de complete voeding in de tweede behuizing ondergebracht. Samen met het terugbrengen van het aantal model-len is ook het uiterlijk geheel veranderd. Had de oude serie nog visueel de nodi-

ge raakvlakken met de eindversterkers, deze nieuwe XP20 lijkt bijna geheel wil-lekeurig te zijn vormgegeven. Wat ove-rigens beslist niet wil zeggen dat er uit-eindelijk geen smaakvol en aantrekkelijk geheel is ontstaan, want ook deze voor-versterker ademt het woord high-end uit al zijn poriën. De behuizing is daarbij bij-zonder goed afgewerkt, met nauwelijks zichtbare naden en mooie vloeiende overgangen en een strakke belijning. Het meest opvallende bedieningselement op de voorzijde is ongetwijfeld de volumere-gelaar. Gevat in een zwarte metalen ring komt deze gedeeltelijk uit de bovenzijde zetten. Iets wat mijn inziens net voor de benodigde extra visuele spanning zorgt om het apparaat op te laten vallen. Pal links daarnaast is een smalle blauwe en vooral ook op afstand goed afl eesbare display zichtbaar. Hierop kunnen instel-lingen worden afgelezen als volumeni-veau, ingang, balans en mute. De inten-siteit van de display is in drie standen instelbaar en mede door de slechts vier andere druktoetsen (ingangskeuze om-hoog of omlaag, menu en mute), toont de voorzijde bijzonder overzichtelijk en opgeruimd. De achterzijde toont eenzelf-de soort beeld en is mooi strak en over-zichtelijk van opbouw met gebruikmaking van een zeer goede kwaliteit connecto-ren en voorzien van zowel gebalanceer-de als single ended in- en uitgangen. De robuuste uit aluminium vervaardigde bij-geleverde afstandsbediening ligt goed in de hand met kleine drukknopjes die een precies drukpunt bezitten.

Oog voor detail

Ook al komen de oorspronkelijke ba-sisideeën nog altijd van ontwerper en merkeigenaar Nelson Pass, de heden-daagse uitwerking wordt in alle tegen-woordige Pass modellen verwezenlijkt door Pass rechterhand, Wayne Colburn. Ten opzichte van de oudere generatie is er veel winst geboekt. De inwendi-ge lay-out van de oorspronkelijke voor-versterkers is compleet herzien waarbij op detailniveau vele nieuwe ideeën zijn uitgevoerd. Zo is het uiteindelijk gelukt om met minder onderdelen, zowel bete-re meetwaarden als een beter geluid te bereiken en dat is knap. Zaken als ruis, vervorming, kanaalscheiding, resolutie, etc. zijn dan ook sterk verbeterd ten op-zichte van de vorige generatie.

XA100.5 mono eindversterker

De eindversterkers bij Pass Labs zijn al jarenlang onderverdeeld in een X en XA serie. De X reeks bevat eindversterkers die tot een beperkt vermogen in klas-se A werken en daarboven overgaan in klasse AB. Deze modellenlijn bestaat uit zeer krachtige eindversterkers met ver-mogens van 150 Watt per kanaal voor de X150.5 tot maar liefst 1000 Watt voor de X1000.5 mono eindversterkers! Om in dit laatste geval al dat moois te kunnen huisvesten, zijn deze masto-donten ondergebracht in dermate gi-gantisch grote behuizingen, dat menig binnenhuisarchitect er een acute hart-verzakking van zal krijgen. De geheel in klasse A werkende XA modellen, zijn

64

tested

het paradepaardje van Pass Labs. Deze eindversterkers bezitten aanzienlijk min-der vermogen dan de X reeks, wat voor-al wordt veroorzaakt doordat ze volledig tot het opgegeven continu vermogen, in pure klasse A werken. Ondanks de veel lagere vermogens zijn ze wel zoals het een echte Pass betaamt, onvoorwaar-delijk stabiel. Dus in geval van de hier besproken XA100.5 eindversterkers is dat 100 Watt aan 8 Ohm, 200 Watt aan 4 Ohm en bijna 400 Watt aan 2 Ohm! Let wel, we praten hier dus over puur klasse A vermogen! Door de speciale hybride schakeling zijn deze eindver-sterkers in pieken tot ongeveer het dub-bele wattage in staat. Dit hybride circuit gebruikt parallel geschakeld zowel een push pull uitgangsversterker als een sin-gle ended gedeelte. Bij lage vermogens werkt de versterker helemaal single en-ded in klasse A, wat ervoor zorgt dat de vervorming die nog overblijft, de minst schadelijke variant is die we kennen, na-melijk tweede harmonische in plaats van de derde harmonische vervorming van een push pull ontwerp. De hoge rust-stroom instelling zorgt er verder voor dat ook bij hogere volumes deze derde harmonische vervorming zo laag moge-lijk wordt gehouden.

Vormgeving

Naast een enkele designuitspatting aan-gaande de bijna frivool vormgegeven vo-lumeknop, is de XP20 verder heel doel-matig vormgegeven, waarbij goed op de onderlinge verhoudingen is gelet. Hier-

grote bedieningshoek terwijl de digitaal aangestuurde analoge volumeregeling, 64 stappen telt en in geval van de XP20 voorversterker, zelfs qua gevoeligheid in twee standen instelbaar is. Zodoen-de is bij ieder broncomponent altijd een prettig regelbereik voorhanden. De koel-lichamen van de beide eindversterkers zijn prima op hun taak berekend, want ook al worden ze door de hoge rust-stroom fl ink warm, u zult er bij norma-le kamertemperaturen nooit uw handen aan kunnen branden. Uiteindelijk ben ik slechts één echt minpunt tegengeko-men en die betreft de luidsprekeraan-sluitingen. De vleugelmoerachtige con-structie ziet er mooi en indrukwekkend uit, maar biedt in de praktijk te weinig ruimte om bij het gebruik van de nood-zakelijke spades, de aansluitingen goed aan te kunnen draaien. Hierdoor kom je bij iedere slag tegen de luidsprekerka-bel zelf aan en lijkt het in eerste instantie zelfs onmogelijk om de kabel voldoen-de vast te kunnen draaien! De remedie is in dit geval om de moer al zover aan te draaien, dat je de spade met de al-lerlaatste slag uiteindelijk net goed vast kunt zetten. Het kan dus wel maar het verdient niet de schoonheidsprijs en is beslist voor verbetering vatbaar.

Luisteren

Bestaat de gehoormatige weergave bij de allereerste indruk koud uit de doos, nog slechts uit twee losstaande ste-reohelften met weinig integratie. Na het opstellen van de mono eindversterkers

door komen de beide voorversterkerbe-huizingen, ondanks dat ze qua vorm niet 100% bij de eindversterkers passen, slank en elegant over. De beide eindver-sterkers bezitten het voor een Pass zo typerend vormgegeven voorpaneel, be-staande uit een geslaagde symbiose van sierlijke rechte en gebogen lijnen, met in het hart die grote zacht blauw oplich-tende ruststroommeter. De rest van de behuizing heeft een wat conventioneler karakter. Dus een extreem robuust chas-sis, forse koellichamen om de warmte adequaat af te kunnen voeren en naast de aan/uit schakelaar en RCA en XLR aansluitingen, ook twee paar forse luid-sprekeraansluitingen in de vorm van een gigantische vleugelmoer die alleen ge-schikt is voor spades. Het gewicht van ieder XA100.5 monoblok is 45,3 kilo (48,2 cm breed, 24,1 cm hoog en 55,8 cm diep) waardoor om rugletsel te voor-komen, sterk moet worden aangeraden ze altijd met twee mensen te verplaat-sen. Mede gezien de hoge warmteafgif-te door de klasse A werking, moeten ze om een goede ventilatie te garanderen, vrij worden opgesteld op een (heel) ste-vig bijpassend meubel of plateau. Gebruik

In het dagelijks gebruik blijken de Pass Labs componenten volledig probleem-loos te zijn. Alle trafo’s zijn mooi vrij van mechanische brom terwijl ook van eni-ge brom of ruis uit de luidsprekers nooit enige sprake is. De afstandsbediening ligt uitstekend in de hand en heeft een NEXT

65

test

ed

op twee Finite Elemente Pagode Mas-ter Reference HD09 plateaus, het 24 uur onder stroom zetten en het selecte-ren en optimaliseren van de meest ge-schikte (gebalanceerde) kabels, wordt het een heel ander verhaal. De ver-sterkers lijken wel een complete meta-morfose te hebben ondergaan en zijn nu weer een echte eenheid met de zo herkenbare Pass klanksignatuur. Deze versterkers reageren sterk op de keu-ze van de gebruikte kabels, waarbij ge-balanceerd een evenwichtiger en meer uitgewogen resultaat geeft ten opzich-te van single ended. Wanneer pianist Dick Hyman met zijn gelegenheids big-band aftrapt op zijn cd ‘From the Age of Swing’ (Reference Recordings RR-59 CD), blijkt al snel dat de XP20 voor-versterker en XA100.5 eindversterker combinatie over een aanzienlijk hogere verfi jning, neutraliteit en oplossend ver-mogen beschikt dan de toenmalig be-luisterde X1 en X250.5 combinatie. Er is meer rust en een beduidend lage-re stoorvloer waarneembaar. Hierdoor worden zelfs de kleinste microdetails zonder enige versluiering weergegeven en blijft het geluidsbeeld ook op zeer zachte afspeelniveaus nog helemaal in tact. Bij het nummer ‘Soft Winds’ gaan werkelijk alle remmen los en wordt een zeer hoge mate aan punch en realisme neergezet. Door de hoge resolutie is de luchtige ruimtelijkheid van Concert Hall A van Suny Purchase in New York, wer-

kelijk schitterend hoorbaar en zijn het vooral de zachte passages die de mees-te indruk maken. Door de meer natuurlij-ke en neutralere weergave ben ik sneller in staat de techniek te vergeten en kan ik mij volledig overgeven aan de muziek. Na Dick Hyman is Harry Bellafonte met zijn concerten in Carnegie Hall (LSOCD 6006), iets totaal anders. Deze opname uit 1959(!) is een toonbeeld van sfeer en muzikaliteit en is ondanks zijn leeftijd, heel erg goed opgenomen en bewaard gebleven. Nu komen de echte kwalitei-ten van deze nieuwe Pass Labs verster-kers pas echt naar boven, want Harry wordt wel zo vloeiend, emotioneel ge-laden en op sommige momenten zelfs breekbaar voor het voetlicht gebracht, als ik nog maar weinig transistorpro-ducten heb horen doen. Deze Pass set heeft ondanks het feit dat er transisto-ren en geen buizen in worden gebruikt, wel een aantal belangrijke eigenschap-pen van een single ended buizenont-werp, gecombineerd met de schier ein-deloze kracht van een grote, krachtige maar ook genuanceerd spelende tran-sistor eindversterker! Nummers als het rustige en gevoelig gezongen ‘Sylvie’ en het bombastische en zeer dynamische ‘Mama look a boo boo’, wisselen elkaar dan ook zonder ook maar een krimp te geven, naadloos af. Er is enkel aan-dacht voor de muzikale boodschap en zo hoort het uiteindelijk ook te zijn. Tech-niek in dienst van de muziek.

Conclusie

Met de hier geteste XP20 voorverster-ker en XA100.5 mono eindversterkers heeft het merk Pass Labs een nieuw re-aliteitsniveau weten te bereiken en voor mij zijn het dan ook de beste produc-ten die ik tot nu toe ooit van deze Ame-rikaanse fabrikant heb mogen beluiste-ren! De vooruitgang ten opzichte van de voorgangers zijn duidelijk waarneem-baar en bestaan eigenlijk uit talloze klei-ne verbeteringen. Voorbeelden hiervan zijn het eindeloos uitdiepen en optima-liseren van circuits en componenten en (nog) kortere signaalwegen met gebruik van zo min mogelijk onderdelen. Pass Labs is dan ook altijd al meer een merk geweest van evolutie in plaats van revo-lutie. De uiteindelijk erg goede klankma-tige prestaties, samen met de extreem solide en hoogwaardige bouwwijze en de vermoedelijk zeer lange, probleem-loze levensduur, rechtvaardigen mijn in-ziens volledig de hoge aanschafprijzen.

Tekst & fotografi e: Werner Ero

PRIJZEN:PASS LABS XP20 VOORVERSTERKER € 9.300,-PASS LABS XA100.5 MONO EINDVERSTERKERS (PER PAAR) € 16.500,-

MORE MUSICTEL: 0346-211919E-MAIL: INFO@MOREMUSIC.NLWWW.MOREMUSIC.NL

END

Gebruikte componentenLuidsprekers Master Contemporary C, Verity Finn

Cd-speler North Star Design T192 + Extremo DAC,

Accuphase DP600

Geïntegreerde versterker Unison Research Performance, Accuphase E-350

Voorversterker Perreaux SM6-MKII

Eindversterkers Perreaux 750 P (paar)

Audioracks Finite Elemente Pagode Master Reference

HD12 en HD09

Interlinks Siltech Royal Signature Empress, MIT Magnum MA,

Cardas Golden Cross

Digitale kabel North Star Design White Gold I2S

Luidsprekerkabels Nirvana SX, Siltech Classic Anniversary 770L

Netkabels Nirvana PC, Kemp Reference,

Essential Audio Tools Current Conductor,

Siltech Royal Signature Ruby Hill II

Akoestische voorzieningen RPG Modex Plate (4x),

Acustica Applicata DAAD 4 (2x)

66

tested