1

Uitdagingen voor de legislatuur &

Lokale Financiën 2019

2 2

CONTEXT Vorige legislatuur

• Positief budgettair saldo (+) • Lage schuldgraad, en daalt verder (+) • Maar verminderde investeringen (-)

Analyse 2018: Globaal gezonde financiële situatie

3 3

NIEUWE LEGISLATUUR (2019-2024)

• Onzekerheid na verkiezingen

• 4 belangrijke financiële uitdagingen:

De kost van de pensioenen van het vastbenoemd personeel Het spanningsveld tussen vergrijzing in het algemeen en de bevolkingsgroei in de grote steden De impact van de Tax-shift De nood om te blijven investeren

4

Pensioenboemerang komt deze legislatuur hard aan

bij 3 op 4 gemeenten

5

De pensioenfactuur is tijdens deze legislatuur een onontkoombaar feit, en dit bij elk type lokale bestuur

Pensioenboemerang – zwaartepunt valt deze legislatuur

0

200

400

600

800

1 000

1 200

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

Overige

Hulpverleningszones

Politiezones

AGB / APB

Intercommunales

Ziekenhuizen

Provincies

OCMW

Gemeenten

964

355

Ramingen responsabiliseringsbijdrage – in mio EUR

Op basis van vooruitzichten van de FPD

6

Waar komt die boemerang vandaan?

Welke gemeenten voelen de impact?

7

• Vastbenoemden repartitiesysteem

specifiek voor personeel lokale besturen

• Contractanten algemeen pensioenstelsel voor werknemers

Volledig ten laste van de lokale besturen (zonder structurele tussenkomst van federale en regionale overheden) Repartitiesysteem (quasi veralgemeend sinds 2011) maar rust op een beperkt aantal contribuanten (+/- 120.000) en dit aantal daalt nog lichtjes verder

Pensioenboemerang – twee pensioenstelsels op lokaal niveau Waar komt die boemerang vandaan?

8

30000 20000 10000 0 10000 20000 30000

<18

18-25

26-30

31-35

36-40

41-45

46-50

51-55

56-60

61-65

>65

Leeftijdspiramide van het personeel van de lokale besturen volgens statuut

Statutaires

Contractuels

Vastbenoemden Contractanten

Pensioenboemerang – aantal evoluties leiden tot onevenwicht Waar komt die boemerang vandaan?

% vastbenoemden > 50 jaar

25%

30%

35%

40%

45%

50%

55%

60%

65%

1995 1998 2001 2004 2007 2010 2012 2015 2017

Evolutie in VTE tewerkgesteld bij de lokale besturen (1995-2017)

Contractanten

Vastbenoemden

9

41% 44%

50% 56%

61% 65%

68%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024

Loonmassa

Pensioenlasten

Theoretischbijdragepercentage

Pensioenboemerang – pensioenlasten stijgen sterker dan loonmassa

De pensioenlasten stijgen veel sneller dan de loonmassa (= basis voor bijdrage)

Waar komt die boemerang vandaan?

56% 68%

+ 4,6%

Evolutie 2018-2024

+ 27,0%

10 Ondanks de verhoging van het bijdragepercentage is het pensioenstelsel verlieslatend (2010)

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Ex-Pool 1

Ex-Pool 2

Voor hervorming in 2011

Pensioenboemerang – Financieringsbronnen

Basisbijdrage

Financiële reserves

x Reserves uitgeput

Waar komt die boemerang vandaan?

11

Convergentie naar een uniek tarief van 41,5% voor alle lokale besturen

= Aanvullende bijdrage voor de “niet-contribuanten” aan de solidariteit Enkel indien basisbijdrage < reële pensioenkost Basistarief = 50% van het verschil

Pensioenboemerang – Financieringsbronnen Sinds hervorming in 2011

Responsabiliseringsbijdrage

NEW

Waar komt die boemerang vandaan?

Basisbijdrage

12

Pensioenboemerang – Financieringsbronnen Sinds hervorming in 2011

Waar komt die boemerang vandaan?

0

20

40

60

80

100

120

Gemeente A Gemeente B

Loonmassa (actieven dragen bij) Pensioenlasten (begunstigden)

Basisbijdrage 41,5%

Responsabiliserings- bijdrage = de helft van het verschil

13

Sur base des estimations de l’ONP

De wet voorziet aanpassingen van het bijdragepercentage om het financieringsstelsel in evenwicht te brengen De lokale besturen financieren dit volledig zelf

Pensioenboemerang – zware lasten komen terecht op lokale besturen Waar komt die boemerang vandaan?

2019-2024

!

14

Op basis van vooruitzichten van de FPD Belangrijk globaal bedrag op macro-economisch vlak

Maar sterke individuele verschillen

0

100

200

300

400

500

600

700

800

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

OCMW - PZ - HVZ

Gemeenten

Responsabiliseringsbijdrage

Waar komt die boemerang vandaan?

Pensioenboemerang – bijdragen stijgen sterk

Raming responsabiliseringsbijdrage – in mio EUR

15

Waar komt die boemerang vandaan?

Welke gemeenten voelen de impact?

16

Pensioenboemerang – meer en meer gemeenten betrokken Welke gemeenten voelen de impact?

Volgens aantal inwoners Volgens regio

Evolutie (2018-2023) van % gemeenten met responsabiliseringsbijdrage .

• Groeiend aantal gemeenten moet een responsabiliseringsbijdrage betalen: 50% vd gemeenten in 2017 meer dan 75% in 2023 • Meeste grote steden zijn reeds betrokken

* 3 Brusselse en 4 Vlaamse gemeenten zijn niet aangesloten bij het solidariteitsfonds

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

Vlaanderen

Wallonië

Brussel

Totaal land

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

<10000

10-50000

>50000

Totaal land

17

Pensioenboemerang – pensioenkosten nemen grotere hap uit inkomsten Welke gemeenten voelen de impact?

Aandeel pensioenkosten in de gemeentefinanciën groeit responsabiliseringsbijdrage als % van fiscale ontvangsten

FPD raamt cijfers hoger dan in 2017 + impact hogere basisbijdragevoet + impact geconsolideerde entiteiten (OCMW, PZ, HVZ, ….)

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

Minder dan 10.000 inw.

10.000 - 50.000 inw.

Middelgrote tot grote steden

Totaal nationaal

18

De pensioenkosten nemen een alsmaar grotere hap uit de inkomsten van de gemeenten, tot meer dan 15% van de fiscale ontvangsten voor een aantal gemeenten

Waarvan voornamelijk grote steden (45 gemeenten = 25% van de totale bevolking)

Pensioenboemerang – meeste impact in grootsteden Welke gemeenten voelen de impact?

173

126

153

70

20

17

8

0 50 100 150 200

moins de 1%

de 1 à 2,5%

de 2,5% à 5%

de 5% à 7,5%

de 7,5% à 10%

de 10% à 15%

Plus de 15%

Aantal gemeenten volgens gewicht van responsabiliseringsbijdrage in 2023

als % van de fiscale ontvangsten

meer dan 15%

van 10% tot 15%

van 7,5% tot 10%

van 5% tot 7,5%

van 2,5% tot 5%

van 1 tot 2,5%

minder dan 1%

19 19

Pensioenproblematiek:

geen pasklare oplossingen!

Eigen middelen van de gemeenten? • Fiscaliteit (fiscale capaciteit? Belastingdruk is al hoger

in de grootsteden) • Kiezen voor leningen? Inbreng via externe financiering? • Zie advies van de Commissie Pensioenhervorming • Federale tussenkomst in het financieringsstelsel • Regionale hulp (toezichthoudende overheid) /

hervorming subsidies aan lokale besturen Aanpassing van de Pensioenvoorwaarden (kostenverlaging)? • Impact van de wet van 2018 (gemengd pensioen /

veralgemening 2e pijler) • Verhoging aandeel werknemersbijdrage (7,5%)?

20

Welke impact is er op investeringen?

21

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

3,0%

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Evolutie publieke investeringen (2012-2018)

Andere publiekeoverheden

Lokale overheden1,0% BBP

Bron: INR

0,8% BBP

• 2017 = 80% van het niveau van in 2012

• Het lage investeringsniveau van

de lokale besturen versterkt de publieke onderinvesteringen in België (2,4% van het BBP t.o.v.

+/- 3% in de E.U.)

Gemiddeld in de EU

Tijdens de vorige legislatuur, merkten we reeds dat lokale besturen minder investeerden

Ruimte om te investeren

2016: 0,6% BBP = laagste niveau sinds 30 jaar!

22

Welke pistes om de investeringen te herlanceren?

• De subsidiemechanismes versterken en vereenvoudigen • De boekhoudkundige en budgettaire regels versoepelen • Beheer van investeringsprojecten verbeteren • Alternatieve financieringsformules gebruiken + budgettaire onzekerheden wegwerken, waaronder de pensioenfactuur

Ruimte om te investeren

23

Investeringen noodzakelijk om uitdagingen het hoofd te bieden

• Maatschappelijke noden opvangen (vergrijzing, bevolkingstoename

in de grote steden)

• Nieuwe maatschappelijke uitdagingen / energie-efficiëntie / Smart mobility / Digitalisering

• Onderhoud van het patrimonium (verouderd gemeentelijk

wegennet, renovatie van gebouwen)

• Positieve impact op de economie (lokale besturen doen 35% van de overheidsinvesteringen) – Zie nationaal pact voor investeringen

24

Uitdagingen zijn talrijk

Beschikbaar op de site : research-belfius.be

Drie delen: • Samenleving en omgeving • Financiën • Governance

Dossier “uitdagingen” nieuwe legislatuur (2019-2024)

25

Zoom op

26

Vergrijzing zet extra druk op gemeentebudgetten,

grote regionale verschillen

27

Uitdaging: evenwicht beheren tussen vraag en aanbod van lokale openbare dienstverlening en financiële draagkracht

Vergrijzing – impact op gemeentefinanciën en beleid

Impact op talloze transversale beleidsdomeinen: • Ruimtelijke ordening en infrastructuur • Diversiteitspolitiek en beheer van sociale / intergenerationele cohesie

Minder inkomsten

Meer uitgaven

28

Globale verouderingstrend bij de bevolking

Maar met sterke lokale verschillen

Vergrijzing – globale trend, lokale verschillen

Variabiliteit van demografische indicatoren op gemeentelijk niveau (2018)

Minimum Gemiddeld Maximum

3,5%

33,7

-5,7%

9,2%

41,5

6,7%

17,0%

52,6

23,6%

Bevolking van 75 jaar en ouder (in % van de totale bevolking)

Gemiddelde leeftijd

Bevolkingsaangroei (2008-2018)

Bron: berekeningen van Belfius op basis van gegevens uit de FOD economie – Statbel

29

Demografische dynamiek

Vergrijzing – bepaalde gemeenten voelen meer impact

Verouderingscoëfficient

Bevolking ouder dan 65 jaar --------------------------

Bevolking jonger dan 20 jaar

30

Duurzaam ontwikkelen – Gemeenten hebben hefboomrol

in klimaatstrijd

31

Energiezuinig

• Isoleren van gemeentelijke gebouwen • Groen wagenpark

Duurzame mobiliteit stimuleren op gemeentelijk niveau

• Fietspaden en fietsenparkings • Lage-emissiezones uitrollen • Herinrichten van openbare ruimte

(voetgangerszones, …)

Duurzaam ontwikkelen – lokale besturen ondernemen concreet actie

32

Klimaatplan op lokaal niveau in het kader van het “Burgemeestersconvenant”

• Opstellen van een inventaris van de emissies van broeikasgassen op het

territorium en uitwerken van een actieplan rond duurzame energie met de verschillende lokale spelers

• Concreet maken en opvolgen van het actieplan met een toegewezen team

Duurzaam ontwikkelen – concrete acties van lokale besturen

Meer dan 75 % van de gemeenten hebben zich geëngageerd

33

WAT ZIEN WE IN DE BUDGETTEN 2019?

34

0 100 200 300 400 500 600

Personnel (+2,8%)

Fonctionnement (+1,3%)

Dotat° CPAS (+4,6%)

Dotat° zone police (+1,9%)

Dotation Zone de secours (+1,8%)

Autres dotations (+1,2%)

Charges dette (+5,3%)

Gewone uitgaven: +2,8% in EUR/inw.

Financiële toestand in het budget 2019 – Waalse gemeenten

Exploitatie-uitgaven en -inkomsten

0 100 200 300 400

Prestations (1,3%)

Addit. Préc. Immob (+5,3%)

Addit. IPP (+0,5%)

Autres taxes addit. (-0,8%)

Taxes communales (+1,0%)

Fonds (+3,7%)

Autres subsides reçus (+3,5%)

Produits financiers (+0,4%)

Gewone inkomsten: +2,6%

35

Saldi in % gewone inkomsten

-0,1% -0,2%

0,6% 1,2%

2,7%

1,3% 1,6% 0,9%

7,4%

5,2%

6,2% 6,7%

5,5% 5,3% 5,5% 5,3%

Solde expropre

Solde ex global

Aantal gemeenten met een begrotingstekort 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Gemeenten met een tekort 88 96 36 5 2 1 0 Min. 2

Verplichting sinds 2014 om een begroting in evenwicht

voor te leggen

Het positief saldo van het eigen dienstjaar 2019 verslechtert

(-14 miljoen EUR) Dit wordt daarentegen

opgevangen door: Speciaal ontvangstenkrediet

(+/- 30 mio EUR) Responsabiliseringsbijdrage

«pensioen» - vorige dj. (45 mio EUR)

R2012 R2013 R2014 R2015 R2016 B2017 B2018 B2019

Financiële toestand in het budget 2019 – Waalse gemeenten

Financieel evenwicht

36

2019: daling van +/-30%, maar dit is een jaarlijks gegeven in het 1e jaar van een gemeentelijke bestuursperiode (‘investeringscyclus’)

Wat zijn de vooruitzichten voor de investeringen voor de budgetten 2019?

Investeringen

in mio EUR

0

500

1 000

1 500

2 000

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Investeringen Waalse gemeenten (budgetten)

-12%

37

0 100 200 300 400 500 600

Werking (+2,4%)

Personeel* (+4,2%)

Gemeentetoelage OCMW (-)

Gemeentetoelage politie (+4,2%)

Gemeentetoel. brandweer (+2,2%)

Andere toelagen (+2,9%)

Financiële uitgaven (-4,8%)

Exploitatie-uitgaven : +1,1 % in EUR / inw.

Hoe evolueren de financiën in budget 2019 ? – Vlaamse gemeenten

Exploitatie-ontvangsten en -uitgaven

0 100 200 300 400

Ontvangsten uit werking (+1%)

Aanvul. personenbelasting (+1,1%)

Opc. onroerende voorheffing (2,1%)

Lokale belastingen (+0,9%)

Fondsen (+3,5%)

Specifieke werkingssubsidies* (-8,9%)

Financiële opbrengsten (+3,7%)

Exploitatie-ontvangsten : +2%

• Zonder gesubsidieerd onderwijzend personeel (109 EUR/inw.) Bron: open data Lokaal Bestuur Vlaanderen

38

Autofinancieringsmarge (AFM)

AFM = buffer om schokken op te vangen

Budget 2019: 340 miljoen EUR

52 EUR/inw.

= 3,4% van de exploitatie-ontvangsten

In de jaarrekeningen > 10%

Exploitatie levert marge voor

beleid (financieel draagvlak)

Jaarrekeningen Budget

Hoe evolueren de financiën in budget 2019 ? – Vlaamse gemeenten

Financieel evenwicht

0

200

400

600

800

1 000

1 200

1 400

2014 2015 2016 2017 2018 2019

Aan evenwichtscriteria voldaan • Jaarlijks: resultaat op kasbasis >= 0 • Structureel evenwicht met AFM >= 0

in mio EUR

39

2019: intentie om te investeren blijft Rekeningcijfers vertonen “investeringscyclus-effect” Realisatiegraad hoger op einde van de bestuursperiode (60%)

Investeringsvooruitzichten in budget 2019 ?

Investeringen

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Evolutie investeringsuitgaven Vlaamse gemeenten

Budget Rekening

+1,8% +6,5% In mio EUR

40

0 200 400 600 800 1000

Personeel (+4,3%)

Werking (+4,7%)

Toelage OCMW (+2,6%)

Toelage politiezone (+0,9%)

Andere toelagen (+8,0%)

Schulduitgaven (+1,3%)

Gewone uitgaven (Budget 2019) : +3,5%

In EUR/inw. 0 100 200 300 400 500 600 700

Prestaties (+4,4%)

Opc. Onroer.voorh (+2,8%)

Aanvul. PB (+2,9%)

Ander aanvul.bel. (+4,8%)

Lokale belastingen (+0,0%)

Fondsen (+2,3%)

Andere ontv. toelagen (+4,5%)

Financiële opbrengsten (+1,9%)

Gewone ontvangsten (Budget 2019) : +2,8%

Hoe evolueren de financiën in het budget 2019– Brusselse gemeenten*

Exploitatie-ontvangsten en -uitgaven

* Op basis van 17 gemeenten op 19

41

-0,4% -1,3%

-0,5% -0,6%

0,1%

-0,8%

0,3%

5,7% 4,5%

2,6% 2,9%

4,5% 5,4% 7,0%

Saldoeigendienstjaar

Algemeentotaal

Saldi in % van de gewone ontvangsten

R2012 R2013 R2014 R2015 R2016 B2017 B2018 B2019

Aantal gemeenten met een tekort op het budget (eigen dienstjaar)

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Gemeenten met een tekort 11 10 10 5 7 5 3

In mio. EUR 2018 2019

Saldo eigen dj. 6,2 6,3

Algemeen totaal 176,2 193,6

Hoe evolueert het financiëel evenwicht in het budget 2019 – Brusselse gemeenten*

Financieel evenwicht

Verdere verbetering van de budgetsaldi sinds 2015

Steeds minder gemeenten met een tekort voor het eigen dienstjaar

* Op basis van 17 op 19 gemeenten

42

2019: 7,4% minder investeringen maar is een typisch fenomeen voor het 1ste jaar van een bestuursperiode («investeringscyclus»)

Investeringsvooruitzichten in budget 2019?

in mio EUR

0

100

200

300

400

500

600

700

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Investeringen van de Brusselse gemeenten (budget)

-7,4%

Investeringen

43

Belastingbasis blijft zwak stijgen • Economische groei blijft beperkt • Impact Taxshift op APB • Impact vergrijzing op APB • Steeds meer vrijgesteld kadastraal inkomen (onroerende

voorheffing stijgt steeds zwakker) (bedrijven, woningen,..)

Kunnen gemeenten hun aanslagvoet verhogen ?

Beleid rond toelagen van het Gewest • Blijft het gemeentefonds groeien? • Andere werkingssubsidies (personeel) ?

Kunnen gemeenten andere ontvangsten vinden?

• Tarieven van werking herzien (inkomgeld, gebruikers, …) • Financiële inkomsten (dividenden, interest)

Fiscaliteit

Fondsen & Toelagen

Eigen middelen

Welke marge aan ontvangstenzijde (2019 – 2024)?

Wat mogen gemeenten verwachten?

44

Personeelsuitgaven • Effect “volume” / druk op de effectieven (FTE) • Effect “kost”

• sociale akkoorden • Spilindex (+2%) • Pensioenlasten!!!

Werkingsuitgaven onder controle? Energieprijzen en verbruik? Aankoopcentrales/ energie-efficiënte investeringen

Wettelijk verplichte bijdragen in tekorten (OCMW, PZ, HVZ, ziekenhuizen,….)? Quid impact van de pensioenen?

Financiële kosten? interestgevoelig

Personeel &

werking

Toegestane subsidies

Schulduitgaven

Welke marge aan uitgavenzijde(2019 – 2024)?

Wat mogen gemeenten verwachten?

45

Financiële meerjarenplannen zijn noodzakelijk

maar nu extra complex

46

Simulator meerjarenplan: een tool die beleidsbeslissingen ondersteunt

47

B

Open voor publiek + gesloten gedeelte voor lokaal bestuur

• Vrije toegang via internet - web only • Facultatief

• Betalende toegang alleen voor besturen (administratie + mandataris)

• Modules voor simulatie

Simulator meerjarenplan: een tool die beleidsbeslissingen ondersteunt

48

Gaan we naar een lokaal niveau op twee snelheden?

3 op 4 gemeenten kan de pensioenfactuur niet ontlopen Er zijn grote lokale verschillen op vlak van vergrijzing Impact op investeringsmogelijkheden nog onbekend Meerjarenplanning is noodzakelijk maar nu extra complex