Inspirati egids voor ruimtelijke kwaliteit en ontwikkelings-mogelijkheden van kernrandzones in de provincie Utrecht

TOOLKITKERNRANDZONES

FREELANdSCHAP

1

Provincie Utrecht

FREELANdSCHAPir. Marc Nolden

17 juli 2014

TOOLKITKERNRANDZONES

3

INHOUD

1. Inleiding blz 21 Inleidingendoel blz23 Afbakeningenmethodiek blz25

2. Theoretisch fundament blz 27 Kernrandzonesinhistorischperspectief blz29 Woerdenendewandelendekernrand blz31 Kernrandzonealslandschappelijkebijkeuken blz33 Bouwstenenvooreengoedebijkeuken blz35

3. Het landschap blz 37 De5Utrechtselandschappen blz41 GroeneHart,essentieendeelgebieden blz43 Heuvelrug,essentieendeelgebieden blz47 Rivierengebied,essentieendeelgebieden blz51 Eemland,essentieendeelgebieden blz55 Vallei,essentieendeelgebieden blz59

4. De kernen en hun families blz 63 GroeneHart-KleineRivierkernen blz67 GroeneHart-Stroomrugkernen blz75 GroeneHart-Lekzonekernen blz83 GroeneHart-Veenweidelintkernen blz91 GroeneHart-Droogmakerijkernen blz99 Heuvelrug-Boskernen blz107 Heuvelrug-Zuidflankkernen blz115 Heuvelrug-Achterflankkernen blz123 Rivierengebied-KrommeRijnkernen blz131 Eemland-Openpolderkernen blz139 Eemland-Eemzonekernen blz147 Vallei-Mozaiëk-wegkernen blz155 Weeskernen blz163 5dorpen blz165 3steden blz167

5. Tot besluit blz 175 Nabeschouwing blz177 10goudenregels blz179

5

“Breng mij naar uw rand en ik zeg wat voor stad u bent.”

(Guy Debord)

7

De Utrechtse kernrandzones

9

11

13

15

17

19

INLEIDING

context en leeswijzer

1

21

Kernrandzone als rommelige ‘stortplaats’

buitengebied kernrandzone woonkern

Vooruligteeninspiratiegidsvoorruimtelijkekwaliteitinkernrandzones.HetiseenverdiepingslagvandeKwaliteitsgidsUtrechtseLandschappen,specifiekgerichtopditonderwerp.

Kernrandzoneszijnbijzonderegebied:hetzijndeovergangszonestussenstadenland.Kernrandzoneszijnperdefinitiedynamischeplekkenmeteenmultifunctioneelkarakter.Naastlandbouwenverspreidwonenbevindenzichhierstedelijkgelieerdefuncties,waaronderrecreatievevoorzieningen,begraafplaatsen,rioolwaterzuiveringen,kwekerijen/tuincentraencaravanstallingen.Devormenomvangvandekernrandzoneverschiltperkern,evenalshettypefunctiesendegebruiksactiviteiten.Allesisaltijdinbeweging.

Erwordtweleensgezegddatkernrandzonesineenpermanentestaatvan‘onafheid’verkeren:dynamiekentijdelijkheiddomineren.Datmoetjenietwillenfixerenof‘bevriezen’.Daarmeegooijehetkindmethetbadwaterweg.Welkunjealsgemeente,opbepaaldeplekke,goedekadersbieden,waarbinnendedynamiekgestaltekankrijgen.Eengoedlandschappelijkraamwerkisdesleuteltotruimtelijkekwaliteit,nietdefocusencontroleopindividueleinitiatieven.

Kernrandzonesontberenmomenteeleenintegralebeleidsaanpakenworden(nog)nietalsgeheelenalszodanigbeoordeeld.Daardoorwordenzevaakals

Inleiding en doel

rommeligenonsamenhangendervaren.Ditvraagtomeenherzieningvandebestaandekernrandenenhuninvloedsgebieden,watkanresultereninnieuwpassendbeleidvoordezegebieden.Kernrandzonesvormeneenurgenteontwerpopgave,waarpassenderuimtelijkeconceptenenreceptenvoormoetenwordenontwikkeld.Kernrandzoneszijndevisitekaartjesvanzowelkernalslandschap.Somsbetekentdatactiefbehoudvanbestaanderandenenovergangen.Somsbetekentdatactiefingrijpenenhetcreëerenvannieuwekaders,conditiesofstructurenwaarbinnennieuwe(aldanniettijdelijke)functiesdesgewensthunplekkunnenkrijgen-bijvoorbeeldstadslandbouwofwaterberging.

Dezeinspiratiegidsbiedtuhandvattenvoordeaanpakvandezegebieden,enomderuimtelijkekwaliteitervantestimuleren.

DeProvincienodigtgemeentenuitomeenruimtelijkevisievoorhunkernrandzonesteontwikkelen.Binnendezevisiestaatruimtelijkekwaliteitvoorop.Deprovinciebiedtruimtevoorkleinschaligebouwinitiatieven,mitsdezebijdragenaanhetborgenofvergrotenvandekwaliteitvandekernrandzones.Deambitieisomdekernrandzonesteontwikkelentotwaardevollebetekenisvolleovergangsgebieden,meteengoede(recreatieve)dooradering,waarbijroodeenmiddelis,engeendoel.

Overgangsgebiedtussenstadenland,eendynamischeenconstantbewegenderuimte: the urban fringe

23

kern

kernrandzone 2

kernrandzone 1

kernrandzone 3

kernrandzone 4

?

= projectgebied

Modelterverduidelijkingvandeopgavevoorkernrandzones:Nietelkekernrandzonebehoefteenaanpak.Ontwikkelingisalleengewenstdaarwaardekwaliteitvanderandofderandzoneonderdemaatis,en/ofdaarwaarkansenzijnommeerdereopgavenenbelangenteverenigentoteennieuwaansprekendlandschap.

Dedefinitievankernrandzonesbehoeftuitleg,medealsaanvullingopdetekstindeProvincialeRuimtelijkeStructuurvisie(PRS).Kernrandzoneszijnindeeersteplaatsfenomenen,geenprojectgebieden-althansnogniet.Elkekern(ofagglomeraat)isomgevendooreenlandschap.HetovergangsgebiedtussenkernenbuitengebiedISkernrandzone.Nietelkekernrand(zone)behoefteentransformatie.Gemeentenhebbendekeuzeombepaalderandenenovergangsgebiedentebehouden(daarwaardekwaliteitgoedis,enhoejedatkuntbehouden)enandererandzones(vanminderekwaliteit)teontwikkelentotaansprekendegebiedenmetkwaliteiteneenmixvanfuncties.Zieschemalinks.

Kernrandzoneszijnonlosmakelijkverbondenmethetrodecontourenbeleid.Rodecontourenzijngrenzendiesindshetbeginvandezeeeuwomdorpenenkernenheenzijngetrokkenomverdereverstedelijkingvanhetlandschaptegentegaan.Maardatlijdtnietvanzelfsprekendtotruimtelijkekwaliteit.Somsvolgendelijnenindivuelekavelsengebouwen,ofzeliggenvervandebebouwingaf,waardooreronlogischeranden,hoekenenrestruimtesontstaan,waarverrommelingopdeloerligt.

Dekwaliteitvankernrandzonesstaatofvaltmetgoederuimtelijkebegrenzingen,bijvoorkeurgebaseerdop(landschappelijke)stucturen,zoalsbebouwing,wegen,lanen,bosofwater.Zevormeneenraamwerk.Het

Afbakening en methodiek

KaartmetrodecontourenomdorpenenstedenindeprovincieUtrecht

nieuwebeleidvoorkernrandzonesbiedtkansenomsommigegrilligebebouwingsrandenteherzienenomtevormentotvanzelfsprekendeovergangentussenkernenlandschap.Duidelijkmoetzijndatwevangemeentenvragenomnietvanuitprogrammatedenken(waarkunnenweeenmanegeplaatsen?),maarvanuitdekernrandzoneszelf(watisderuimtelijkekwaliteitvanonzeovergangsgebieden,enhoekunnenwedie-aldannietmetprogramma-verbeteren?).

Dezeinspiratiegidsbiedthandvattenvoordewaardebepalingvankernrandzonesenschetstkadersvoordeontwikkelingvandezebijzonderegebieden.Omdathetnietmogelijkisvoorelkekernspecifiekuitsprakentedoen,zijnde115kernenondergebrachtinfamilies-clustersvankernenineengemeenschappelijklandschap.Voorelkefamiliebiedenwehandreikingenvoorhetmakenvananalyses,kernrandtyperingen,detemakenkeuzes(behoudofontwikkelen)enbiedenwekadersengereedschappenvoorgebiedsontwikkeling.

QuaopbouwenonderverdelingiseenduidelijkelinkmetdeKwaliteitsgidsUtrechtselandschappengelegd.Defamiliesvankernenkomendirectvoortuitdegedefinieerdelandschappelijkeeenheden.

25

THEORETISCH FUNDAMENT

een kleine geschiedenis en een werkbare metafoor

2

27

Gezicht op Haarlem met bleekvelden, Jacob van Ruysdael, 1670

Zijnkernrandzonesnieuw?Nee.Zolangerstedenzijn,zijnerkernrandzones.DitbewijstbijvoorbeeldhetschilderijvanJacobvanRuysdael:‘gezichtopHaarlemmetbleekvelden’uitdeGoudenEeuw.Langestrokenwitlinnenliggenhierteblekenindezon.Indeomgev-ingvanHaarlemwarenveelvanzulkeblekerijen,diegebruikmaaktenvanhetzuiverewateruitdeduinen.Delocatie,deomstandighedenendebodemgesteld-heidgavenaanleidingvoordezeactiviteitenindezekernrandzone.Ditgaatnietovermooioflelijk.Ruimtel-ijkekwaliteitgaat,zekerinkernrandzones,vooraloverlogicaenlocatiespecifiekeactiviteiten,passendbijdedynamiekvandeplek.

EenandervoorbeeldishettuinbouwgebiedtenwestenvandestadUtrecht,omstreeks1740.Ookhiertalvanactiviteitenenreuringindekernrandzone,opdevruchtbaregrondenvanhetvoormaligestroomgebiedvandeRijn.Laterwerdeenruimtelijkraamwerkoverhettuingebiedgelegd,indevormvanMoesgrachten(o.a.Croeselaan),waarmeeenerzijdsdewildgroeiaanfunctiesaanbandenwerdgelegd,anderzijdsleiddedittoteenbetervormgegevenenafgebakendgebiedmeteenbetereontsluiting,datweernieuwefunctiesaantrokenhetgebiedverderontwikkelde.Interes-santomtezienhoedezekernrandzoneisingekapseld,getransformeerdenonderdeelisgewordenvanhethedendaagsestedelijkweefsel.Bijna300jaarnadatoisnogsteedshetraamwerktelezenenfungeerthetnogsteedsinderuimtelijkezoneringvanfunctiesensferen.

Kernrandzones in historisch perspectiefGezichtopUtrechtvanuithetwesten,1740

Kortom:kernrandzoneszijnperdefinitieveranderlijkematerie.Watgisterwas,ismorgennietmeer,ofopeenandereplek.Eengroeiendestadstuwtvoortdurendhaarkernrandzonesvoorzichuit,alseenboeggolf.Ditlevertnietalleenbinnenstedelijkerelictenop,zoalshetraamwerkronddeCroeselaanofhetZocherpark(devoormaligegrensenwal)inUtrecht,hetzorgterookvoordatdorpenenstedenvandaagdedag-alsgevolgvanverschillendegroeispurten-eenzeergevarieerdeensamengestelderandhebben.Inelkekernrand(zone)schuilteenschataaninformatieoverdeidentiteitendehistorievandekern,diehandvattenbiedenvoordeontwikkelingvankernrandenenhunzones.

29

1900 1950 1980

deoudestad,wallen,waterenmuren:de defensieve rand singelparken,buitens,jaren30tuinwijken:de parkrand jaren70bloemkoolwijken,omzoomdewoonerven:de groene rand

1995 2012

jaren90,vinex,thema’s,vollekavels:de ‘naakte’ rand laat-vinex,randjes,verdichting,individualiteit:de rafelrand

IndeontwikkelingvanWoerdenisteziendatdekernrandeendynamischverschijnselisentelkensopschuiftalsgevolgvanuitbreidingen.Ofscher-per:elkekeerontstaateennieuwerand,dietebeschouwenisalseendaadenproductvaneentijdgeest.

Debetekenisvandegrens(zone)verandertmetdejaren:vanaanvankelijkgeslotenendefensiefrond1900,naaropenenparkachtigindejaren30,vanformeelenmarginaalnadeoorlog,breedengroenindejaren70,enweerhardennaaktindejaren90.Eentijdmachineopzich.

Ditlevertvandaagdedageenzeergenuanceerderandop.Dékernrand(zone)bestaatniet.Elkekernheeft,opbasisvanlocatieenomstandigh-edeneenuniekesetaankernrandenvoortge-bracht.Indeprovinciezijntallozetypenkern-randenenzones,diequasamenstelling,leeftijdenruimtelijkeconfiguratieallemaalverschillen.

Belangrijkisdusdevraag:hoegaanweommetdekernrand(zone)alsrelict/erfgoed?Welkeideeënenidealengingendaarachterschuil?Enhoekunnenwedaaropvoortborduren?En:welkebetekenis/vormgevenweaandehedendaagsekernrand(zone)?Watisdeactuelewaardevanhetovergangsgebiedtussenstadenland?Esthetisch?Agrarisch?Recreatief?Elkegemeentevultditnaareigeninzichtin.

Woerden en de wandelende kernrand

terillustratie

31

Opgave: maak een landschappelijke bijkeuken

lossespullenbijdeachterdeur

lossefunctiesindekernrandzone

bijkeukenalsordenendestructuur

bijkeukenalsrichtinggevenderuimte

goedopbergsysteemvoordespullen

goedeordeningvoordiversefuncties

?

SMA

LLsize:ro

ndhethuis

LARG

Esize:ron

dde

kern

Vanuitantropologischperspectief-metafstandenabstractie-zijnkernrandzonestevergelijkenmetdeplekkenbijdeachterdeurenvanonzehuizen.Indatkleinestukjeachtertuinnetnaasthetstoepjezettenwevaakdeafvalcontainers,deklompen,debezems,oudglas,(tijdelijk)afvalenanderespullenneer:netevenuithetzicht,maarwelbinnenhandbereik.

Indekernrandzone,netbuitendestad,isdatnietanders,zijhetopeenandereschaal.Daarvindjesportvelden,begraafplaatsen,tankstations,crossbanen,vuilnisbelten:ookspullenenvoorzieningen,diezeernuttigzijn,maardiewegeenvasteplekgeveninonzedorpenensteden;daarvoorisdegrondvaakteduurendefunctiestetijdelijk.Wezettendezespullenlieverbijdeachterdeurenvanonzedorpenensteden:netevenuithetzicht,maarwelbinnenhandbereik.

Alsjekernrandzonesopdezemanierbekijkt,kunjeconcluderendathetgeenschandeisdatwezehebben.Rafelrandenenrommelzoneshorennueenmaalbijstedenendorpen,zoalsweookaltijdwelwatspullenbijdeachterdeurzullenzetten.Ditgaatvoorbijaanmooioflelijk.Hetislogisch,enverklaarbaar.Devraagisalleen:Hoehoudjehetintoom?Ruimtelijkekwaliteitheeftimmersweleenondergrens.

Watweindelandschapsarchitectuurzoeken,isindebouwkundealbedacht:eenbijkeuken.Debijkeukenis,indebasis,eenbouwwerkaandeachterzijdevanhethuis,datindeloopdereeuwenisontstaanenruimtebiedtenstructuurgeeftaandeverschillende

Kernrandzone als landschappelijke bijkeuken

spullendiezichhierkunnen‘ophopen’.Debijkeukenvormteennuttigeovergangszonetussenhuisentuin,waarbinneneenhelderkadereenvormvanvrijheidenchaosheerst.Jevindterdewasmachine,decv-ketel,hetwasrek,jassen,laarzen,tassen,strooizout,voedselvoorraden,oudpapier,glas-allesnaastelkaar.Debijkeukenalsgebouwheefteenuitstralingdieisafgestemdopdegevelendetuin.

Eengoedebijkeukenheefteengoedopbergsysteem(kastenwanden,planken,stapels),waarbovendieneensysteeminzit(soortbijsoort,ophoudbaarheid,opbereikbaarheid).Kenmerkendisdevrijelooproutetussenbijkeukendeurenachterdeur.Verderiselkebijkeukenanders;elkhuishoudenheeftanderespullenomtebergen,waardoorelkeinrichtingensfeerandersis.Jekuntbijkeukenszelfsgebruikenomjefietstereparerenenjekinderenertelatenspelen-zodatjezoukunnensprekenvanrecreatiefmedegebruik.

Waternodigisinkernrandzoneszijngoedelandschappelijkebijkeukens:robuustegroeneraamwerken,waarinverschillendefuncties(agrarisch,recreatief,wonen,afval,energie),aldanniettijdelijk,eenplekkunnenkrijgen.Dekwaliteitschuiltindestructuur,nietindevormgevingvanfunctiesenbouwvormenopkavelniveau.Debijkeukeniseenframewaarbinnenvrijheidvanbewegenmogelijkis.

Devraagis:hoemaakjeeengoede‘groene’bijkeuken?Hoezietdezeeruit?Waaruitbestaatdie?

Debasis-bijkeuken:eenschakelruimtetussenhuisentuin(ofkernenlandschap)meteenduidelijkebegrenzing(randen),eenvrijelooproute(dooradering),ramen(visueelcontactmetbuiten),eeneigenuitstraling(derand/wandzelf),waareenbonteverzamelingspullen(functies,gebruik)inmoetpassen,‘gevangen’ineenslimopbergsysteem(ordeningsprincipe).

33

locatiekeuze / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees functies / ordening zichtlijnen / aanzichtlocatiekeuze / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees functies / ordening zichtlijnen / aanzichtlocatiekeuze / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees functies / ordening zichtlijnen / aanzichtlocatiekeuze / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees functies / ordening zichtlijnen / aanzicht

Debijkeukenplaatsjedaarwaardynamiekis,ofwaarjedieverwacht.Waarliggendeopgavenenkansenomhuidigeentoekomstigevraagstukkenenontwikkelingenaanelkaartekoppelen?Waarkandebijkeukenbijdragenaanhetbehouden/versterkenvanderuimtelijkekwaliteitvandeomgeving?

Debijkeukenisdeintermediartussenhuisentuin,enkernenlandschap.Deafmetingvandebijkeuken/kernrandzonemoetenzichverhoudentenopzichtevandekernenhetlandschap.Maatenschaalhangtafvandesituatieenhet‘laadvermogen’vanhetlandschap/deomgeving.Kleinalshetkan,grootalshetmoet.

Debijkeukeniseenkamerinhetlandschapenheefthelderewanden/randen.Hetlandschapgeeftdaarvaakaanleidingvoor:dijken,wegen,waterlopen,bomenrijen,etc.Nieuwerandenkunjemakenmetdijken,wallen,bomen,water,etc.ErzijninNederlandvelevoorbeeldenvanfraaiegroeneovergangen.

Debijkeukeniseen‘doorwaadbare’ruimteenheefttenminste1logischeroutevanbinnennaarbuiten.Ditkaneenbestaandewegzijnofeennieuwe.Deroutedooradertdebijkeukenenmaakthembereikbaar,zowelvanbinnenuitalsvanbuitenaf.Deentreeszijncrucialeplekken,envormendesgewensthelderebakens.

locatie / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees

locatiekeuze / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees functies / ordening zichtlijnen / aanzichtlocatiekeuze / oriëntatie afmeting / begrenzing type randen / overgangen routing / entrees functies / ordening zichtlijnen / aanzicht

Debijkeukenisperdefinitieeenruimtedatplaatsbiedtaanveleverschillendefuncties.Omdatdefunctiesveriërenishetbelangvaneenrobuustopberg/ordeningssysteemvooraldeze‘spullen’temaken.Bestaandekavel-enlandschapsstructurenkunnenaanleidingzijn,maarooknieuwe(rationele,conceptuele)systemenzijndenkbaar.

Debijkeukenverbindtbinnenmetbuiten.Zichtrelatiesenhetvisuelecontacttussenkernenbuitengebiedzijndaarbijcruciaal.Erzijnvelemanierenenvormenomzichtrelatiestotstandtebrengen.Hetlandschapgeeftdaarvaakzelfalaanleidingvoor:openvelden,zichtopkerktorens,doorkijkjestussendebomendoor,etc.

Bouwstenen voor een goede bijkeuken

Hetoverzichthiernaastbiedtinspiratieenhouvastvoorhetkomentoteengoedebasisuitrustingvoordeinrichtingvankernrandzones,wanneerdezeactiefontwikkelddienenteworden.

Hetisnietzodatelkekernrandzoneontwikkeld(getransformeerd)moetworden.Nietoveralhoeven‘bijkeukens’tewordengebouwd.Kernrandzonesdiequakwaliteitprimascorenenwaargeenaanleidingisomietsteveranderen,blijvenbehouden-ofwordenoppunten(routing,verblijf)geoptimaliseerd.

Geenenkelebijkeukenisuiteindelijkhetzelfde.Deinvulling,sfeerensystematiekverschiltperlandschap,enperregio.Debasisuitrustingvanelkekernrandzonewordtingevuldvanuitdespecifiekelandschappelijkeligging,situatie,omstandighedenenbehoeften.Zoonstaanregiospecifiekeraamwerkenronddekernen,waarruimteisvoorspecifiekefunctiesensferen.

functies / ordening zichtlijnen / aanzicht

35

HET LANDSCHAP

als basis en vertrekpunt voor de ontwikkeling van kernrandzones

3

37

Topografischekaart,2013

39

1.openheid2.(veen)weidekarakter

3.landschappelijkediversiteit4.rustenstilte

1.robuusteeenheid2.reliëfbeleving

3.extremehistorischegelaagdheid

1.schaalcontrastvanzeeropennaarbesloten2.ensemblevanrivier-uiterwaard-oerverwal-kom

3.ensemblevanstuwwal-flank-kwelzone-oeverwal-rivier4.dekrommerijnalsvestingenvestiging

Groene Hart Heuvelrug Rivierengebied

Q:

DeprovincieUtrechtkent5hoofdlandschappen,namelijk:hetGroeneHart,deUtrechtseHeuvelrug,hetRivierengebied,EemlandendeGelderseVallei.DezeonderverdelingisovergnomenuitdeKwaliteitsgidsUtrechtseLandschappen,envormthetvertrekpuntvoordekernrandtyperingen.

Voorelklandschapishierhetruimtelijkschemaweergegevenenzijndekernkwaliteitenbenoemd.Hetvormtdecontextvoordekernrandzones.Doelisomvanuitdezebepalingenverderdoorteredereneren.

Opdevolgendepagina’swordtperlandschapdeessentieendedeelgebiedenbeschrevenenbenoemd,bijwijzevansamenvattingvandeKwaliteitsgids,waarmeewesystematisch-vangrootnaarkleinenvanbuitennaarbinnen-indebuurtvandekernrandzoneskomen.

De 5 Utrechtse landschappen

1.extremeopenheid2.slagenverkaveling

3.(veen)weidekarakter4.historievandezuiderzee

1.rijkgevarieerdekleinschaligheid2.stelselvanbeken,griftenenkanalen3.overgangvanvalleinaarstuwwal

4.grebbelinie

Eemland Vallei

41

Topografie2013

Water

Topografie1920

Infrastructuur

Reliëf

Bebouwing

Bodem

Dynamiek

Groene Hart

HetUtrechtsedeelvanhetGroeneHartisindebasiseenveenweidelandschap,waarrustenopenheiddebelangrijk-stedragerszijn.MaarhetGroeneHartismeerdandat.Opdehogergelegenstroomruggenheeftdedynamiekdeoverhand.Hierhebbendeaanvankelijkoudetransportassen-rivierenenoevers-moderneopvolgersgekregen:snelwe-gen,spoorlijnen,kanalen-dieophunbeurtweernieuweimpulsenaanhetlandschaphebbengegeven.

Verderheeftdeaanlegvanbuitenplaat-sen,inbijvoorbeelddeVechtzone,geleidtothetontstaanvanlandschappenmetmonumentalebebouwingenoudeparkbossen,dieintiemenbeslotenzijn.DatgeldtookvoorgrotedelenvanPlas-sengebiedenhetpetgatenlandschap.Erzijnveleboerderijenlinten,gehuchten,dorpenenstedenzoalsWoerdenenMijdrecht,vanoudtotjong,diededy-namiekinhetGroeneHartaantonen.

HetGroeneHartisuniekvanwegedecentraleliggingtenopzichtevandegro-terestedelijkeagglomeratiesindeom-geving-deRandstad.Datspanningsveld,deinteractiemethetstedelijkgebieden

essentiederolvanhetGroeneHartalsuitloopge-biedvoordevelebewoners,maakthetdatditlandschapstypezofacinerendis:rustenreuringgaansamen.

Deovergangentussendeverschil-lendelandschappenzijnvaakeeuwe-noud:somshardenscherp,somszachtengeleidelijk.Datgeldtookvoordehedendaagseovergangentussenstadenlandendemanierenwaaropsnelwe-genende(groene)omgevinginelkaargrijpen.

Deambitieisomdediversiteitophetschaalniveauvandelandschappenendedeelgebiedentevergroten.Daarbijwordendekernkwaliteitengerespect-eerd.Defocusligtophetbehoudenenversterkenvandedeelgebiedenenhetcontrasttussen:

1. openheidenintimiteit2. rustenreuring3. oudeennieuweovergangen

Beschrijving

43

Rivierlinten

Smallezonerondeenkleinerivier,metwegen,ervenenbeplantingenaanweerszijden.Hetligtverhoogdinhetopenweidelandschap,metgrastaludsopdeovergang.

Bredezonerondeenmeanderenderivier,meteenmozaïekvanlandgebruik.Veelopgaandgroen,dorpenlangsderivierenslingerendewegenmetgeleidelijkeovergangennaarhetomliggendelandschap.Nabijheidvanhardeinfrastructuur.

Openzonerondeenbrederivier,ingekaderddoordijken,waarlangsbebouwingslintenenmozaïekvanlandgebruik.Buitendijksisopenenonderinvloedderivierdynamiek.Debinnendijksezonegaatgeleidelijkoverinopenweidelandschap.

Openruimtevanweideland.Slotenmethogewaterstandengevenrichtingaanhetgrasvlak.Randenvandeopenruimtewordenscherpbegrensddoorrivierlinten.Hetgebruikvanhetweilandgebeurtvanuitdielinten.

Uitgestrektopenweidelandschapmetstrokenverkavelingenhogewaterstanden.Ontginningsassenenbebouwingslintenstaanhaaksopelkaar,achterkadenzijnbeplant.Maatenschaalkomtvoortuitdecope-ontginningen.

Uitgestrektopenweidelandschapmetopstrekkendeverkavelingenhogewaterstanden.Rechteengekromdebebouwingslintenlopenhaaksopdeverkavelingenbegrenzenderuimtenaardehorizon.Erzijndrievarianten:opstrekkendveen,petgatenenplassen.

Openweidelandschapmetorthogonaleopzet.Openboerderijlintenlangsstrakkewegenmetbomenrijendoorsnijdenderuimte.Hogegrasdijkenbakenendedroogmakerijafvanhetomliggendelandschap.

Openweidelandschapmetstrokenverkaveling.Openruimtenwordenbegrensddoorlangedichtebebouwingslintenenparallellebeplanteachterkaden.Hetlandschapheefteensterkelengterichting(XL).Dedieptevanderuimteheeftzijnbasisindecopeontginning.

Rivierlintenverbindendestadmethetbuitengebiedenmoetenruimtebiedenvoorverblijfsrecreatieenlandelijkwonen.Vanbelangisaantesluitenbijdemaatenschaalvanditdeelgebied.Kleinschaligheidstaatdusvoorop.

Opdestroomrugblijftdedynamiekbepalend.Ruimtevoorgolfterreinenengroenvoordebewoners,incombinatiemetrood,ishiermogelijk.Behoudvandoorzichtennaardevelden,behoudvanafzonderlijkekernen,behoudenlogicavanvoor-enachterkantenvankernen.

IndeLekzoneoverheerstopenheidenrust.Binnendijks,aandevoetvandedijk,isdoorbebouwing,erfbeplantingenenboomgaardenveeldynamiek.Opgave:versterkenvanhetdoorgaandekaraktervanrivierensemblemetbehoudvancontrasttussenbuitendijksenbinnendijks.

Indebasis:uiterstzorgvuldigeomgangmetdelegeruimte.Contrastenversterkenmetbeslotenlintenenstroomruggen.

Groteterughoudendheidinhettoevoegenvanelementendiederagfijnelijnvoeringtebovengaan.Geeninbreukdoenopdekarakteristiekeindelinginkamers,enopdeoverheersendeleegtedaarbinnen.

Extraaandachtvoorhetbelevenvandeopenheidvanafdedwarsverbindingen.

Decivieltechnischeratiovandenegentiendeeeuwmoetherkenbaarblijven.

Delintenendeachterkadenblijvendehoofdrichtingvandeopenheidbepalen.Derandenvandewaardenvrageneenmeergenuanceerdebenadering.

zones velden

Stroomruggen Lekzone Openpolder Blokontginningen Opstrekkendveen Droogmakerijen Waarden

Deelgebieden

dynamiek

essentie

opgave

Groene Hart

deelgebiedenen opgaven

Opbasisvanhetoverzichtvandeelgebiedenendegeschetsteopgavenkunjestellendatindezones-dusderivierlinten,stroomruggenenlekzon-relatiefveeldynamiekindekernrandzonestoelaatbaaris,endatjuistindevelden-indeopenveenweidelandschappen-gepleitwordtvooreengenuanceerdeenzoterughoudendmogelijkeomgangmetdekernrandzones.

Ingeenlandschapisdedynamiekgelijk.Datheeftverschillendeconsequentiesvoorkernrandzones.Bijderivierlintenendestroomruggen,endekernrandzonesterplaatse,isdedynamiekgebaseerdopdenabijheidvaninfrastructuur,bijdedroogmakerijenisdatmedeingegevendooreencombinatievandelandschappelijkeschaalenbeleid(bedrijventerreinen).

Indebasisgeldt:daarwaardynamiekiskanopwordenvoortborduurd:daarzijnenerzijdskansenomaantehakenopdehoogdynamischeprocessen,enanderszijdsomdezeontwikkelingenzogoedmogelijkte‘vangen’enteverankereninhet(‘tragere’enlaagdynamische)landschap.Datvraagtomgoedelandschappelijkraamwerken,waarbinneneenbepaaldevrijheidvanfunctieskanbestaan.Waarweinigtotgeendynamiekis,kanhetbestewordengeconsolideerdenwordeningezetopeenzosmalmogelijkeovergangszone.

Uitgangspunten voor kernrandzones

45

Topografie2013

Water

Topografie1920

Infrastructuur

Reliëf

Bebouwing

Bodem

Dynamiek

Heuvelrug

DeUtrechtseHeuvelrugmanifesteertzichalseenlandschappelijkeeenheid.Dezewordtbepaalddoorhetdoorlo-pendereliëf,watzichsterkmanifesteerttenopzichtevandeomliggendevlakkereenmeeropenlandschappen.Hetgrond-gebruikisgevarieerd.

HetdominantevoorkomenvanbosgeeftdeUtrechtseHeuvelrugeensortbosdeken.Dezewordtafgewisseldmetheide,vennenenstuifzand,waardoordeUtrechtseHeuvelrugeenrobuusteschakelisvoorhetnatuurnetwerkindeprovincieUtrecht.OpenplekkenopdeUtrechtseHeuvelrugzijnaanhetbosgerelateerdennietaandewegen.Dor-penenkernenliggenvoornamelijkaandezuidflank,langsdeprovincialeweg.Dedynamiekconcentreertzichdanooklangsdezezone,enlangsdeprovincialewegtussenUtrechtenAmersfoort.

Deambitieisomderuimtelijkeenverha-lendekernkwaliteitenvandeUtrechtse

essentieHeuvelrugtebehouden,endaarwaarmogelijk,teversterken.Hetgaatom:

• instandhoudenvanhetreliëf;• instandhoudenvanhetsamen-

hangendboscomplex.

Deprovinciezetinophetversterkenvandediversiteitindelandschappenendeelgebieden,enrichtzichopdriezaken:

1. Reliëfendoorsteken:deheuveltop-penenwegen

2. Zoneringgebruik:wonen-werken-recreatie

3. Bijzondereaandachtvoordriege-bieden(z.o.z.)

Beschrijving

47

Deelgebieden

bebostetoppen zuidflank achterflank laagten

Beslotenboslandschap,opeenlanggerektereliëfrijkezandrug,metverspreidliggendeopenplekken.Gemengdloof-ennaaldhout,lanenenhakhout.Doorgaandewegenvoerenhaaksoverderug.Eenuitgebreidnetwerkvanpadendooraderthetgebied.Bebouwingbeperktzichtotenkeleconcentraties.

Overgangslandschapopderandvandestuwwal,Ingeklemdtussenbeslotenbosopdeheuvelrugendemeeropengraslandenvanhetrivierengebied.Eendoorgaandewegvoertdoorhetgebiedenrijgtdevelekernen,landgoederenenbuitenplaatsenaaneen.Dekernenzijnvanelkaargescheidendoorbos.

Overgangslandschapaandenoordoostzijde,tussendebebostestuwwalrugenhetlagergelegenhalfopenlandschapvandeGeldersevallei.Dezezijdekentgeendoorgaandestructurenparallelaanhetreliëf.Dehoeveelheidbebouwingisbeperkt.Luwteoverheerst.

Bebostgebiedmetdrieheuvelsomgevendoorlaagten.Bebouwingskernenliggentegenenopdeheuvels.Langsderandenvandelaagtenliggenlandgoederenenbuitenplaatsenmetgrachtenenwaterpartijen.Indelaagtenliggenlanggerekte,openruimtenvangrasland:eenverveendgebiedwaartweeflankensamenkomen.

Vergrotenvanhetverschiltussendebeslotenbebostetoppenendemeer(half)-openflanken.Laatdebostoppenhetecologischehartvandeheuvelrugzijn.Geenextrabebouwingopdehogerug,alleenopdeflanken.Nietvergravenvanhetreliëf,maarhetaccentuerenervan.

Blijfteenintensiefgebiedmetvelegebruiksvormen.Eventueleuitbreidingenvankernenzijnkleinschaligtezijn,enliggentennoordenoftenzuidenvandekernen.Permanenterecreatiezijnhieropophunplaats.Locatieeninrichtingvandeterreinenmoeteneenbijdrageleverenaandeversterkingvandeidentiteitvandezuidflank.

Blijftdeluweflank.Enkelewoonkernenliggenalslosseeilandjeslangsdehelling.Geenuitbreidingsmogelijkhedenvoorkernen.Indeachterflankistijdelijkerecreatie(zoalskampeerterreinen)ophunplaats,dichtbijwegendievanafdeUtrechtseHeuvelrugkomen.

Consolideren.Uitbreidings-mogelijkhedenbuitendekernenzijnzeergering.Intensiefwonenenrecreatiebijvoorkeuropdezuidflank,extensievevormenopdeachterflank.

dynamiek

essentie

opgave

Heuvelrug

deelgebiedenen opgaven

OpbasisvanhetoverzichtvandeelgebiedenendegeschetsteopgavenkunjestellendatdezuidflankhetmeestdynamischedeelgebiedvandeHeuvelrugis,enzichomdieredenhetbesteleentvooreventuelenieuweontwikkelingenindekernrandzones.Hetlaadvermogenvandezezoneisgroterdanindeanderedeelgebieden.Bovendiengeldendebebostetoppenprimairalsnatuurgebiedwaarluwteenrustkwaliteitenzijnenwordennagestreefd.

Voorwaardebijeventueleontwikkelingenindeflankisdatdekernenalskralensnoerlangsdewegblijvenbestaan,endetussenliggenderuimteonbebouwdblijft.Eventuelenieuweontwikkelingenindekernrandzoneskunnentennoordenoftenzuidenvandekerneneenplekkrijgen.Demogelijkhedenzijndanrelatiefgroot.Functieskunnenvariërenenmogenintensiefenpermanentvankarakterzijn.Middelgrotegebouwenkunnenhierbijvoorbeeldeenplekkrijgen.

Inhetbetreffendehoofdstukover‘Flankdorpen’leesjeovereenspecifiekeaanpakvoordekernrandzones.

Uitgangspunten voor kernrandzones

49

Topografie2013

Water

Topografie1920

Infrastructuur

Reliëf

Bebouwing

Bodem

Dynamiek

Rivierengebied

HetRivierengebiediseenlandschapmeteenlanggerekteopbouw.Doordefysiekeondergrondenhetmenselijkge-bruikdaarvan,zijnverschillendedeelge-biedenontstaan.Elkdeelgebiedheeftzichontwikkeldrondomeencentraleruggengraat.Ronddezeruggengraatisdeeigenidentiteitvanelkdeelgebiedhetsterksteteervaren.Deovergangentussendeelgebiedenzijnvrijweloveralgeleidelijk,zonderscherpegrenzen.Deverschillentussendedeelgebiedenzijngoedtebelevendoorroutesdwarsopderuggengraatenkenmerkendeverge-zichten.Deplekkenwaarruggengratenbeginnen,eindigenofelkaarontmoetenverdienenextraaandacht.Hierkomenruimtelijkekenmerkenenverhalenbijelkaar.

DitzijndefocuspuntenvanhetRivierengebied.Enkelezijnalsaan-dachtsgebiedaangewezen,omdaterveeldynamiekisofomdatbehoudextrainzetvraagt.Dekernkwaliteitenstaanhieronderdruk.

Centraalstaathetwaarborgen,versterk-enenontwikkelenvandeeigenident-iteitenvandevijfdeelgebieden:

essentieFlank,Langbroek,KrommeRijn,Ned-errijn/LekenSchalkwijk(zievolgendepagina),waarbijdekarakteristiekekenmerkenlangsdecentraleruggen-graathetbesttotuitingkomenendedeelgebiedenaanderandengeleidelijkovergaaninanderedeelgebieden.

DeprovincieondersteunthetuniekekaraktervanhetgebieddoordeambitiesterichtenopdemeestonderscheidendekenmerkentenopzichtevandeandereUtrechtselandschappen.Ditbetekentdatdeprovinciehaarambitiemetbe-trekkingtotdekernkwaliteitenvanhetRivierengebiedtoespitstoptweezaken:

1. Versterkenvandegebiedsidentiteitronddevijfruggengraten

2. Bijzondereaandachtvoorgebiedenwaarruggengratenbeginnen,eindi-genofelkaarontmoeten

Beschrijving

51

Deelgebieden

flank langbroek krommerijn schalkwijk nederrijn/lek

BosrijkgebiedronddeoudewegvanUtrechtnaarKeulen,metstatigelandhuizen,tabaksschuren,eenkralen-snoervandorpenentalrijkelanenenzichtrelatiesdehellingaf.

Natvlakgebiedrondeenwegenweteringineenasymmetrischprofiel,meteenlintvanridderhofstedenenboerderijenenaanweerszijdeneenopstrekkendeverkavelingmeteenritmischeafwisselingvanbosjes,kavelbeplantingenvelden.

SlingerendlandschapmetKrommeRijnenprovincialewegalsbelangrijkstelijnen,voerendlangsdorpen,boomgaarden,weilandenenakkers,meteengrotevariatieaandwarsrelaties.Rivierenwegzijnindegeschiedenisvelemalenverlegd,watherkenbaarisaandiverseouderivierlopenenoudewegenmetbebouwingslinten.

Openweidegebiedrondeenweteringmetveledwarssloten.Oostelijkwordtdeweteringbegeleiddooreenwegenlintbebouwing,westelijksplitsenwegenlintbebouwingzichvandeweteringaf.

Openlandschaprondderivierenparallelledijken,metweidenenvloedbosjes,steenfabriekenenveerhuizenaandwarskades,boerderijlintlangsdedijkenpanoramischeuitzichtenoverdeomgeving.

OntwikkelenvanzichtlijnenvandestuwwalrichtingdeKrommeRijn.Hetversterkenvanhetbeplanteprofielenhetdoorgaandezichtoverdeprovincialeweg.Behoudenenversterkenvaneenduidelijkeafwisselingvanlossekernenenruimegroengebiedenronddeweg(=ruggengraat).

BehoudvanhetprofielvandeLangbroekerweteringmetdoorkijkjesvanennaarderidderhofsteden.Behoudvandekarakteristiekecopeverkavelingmetdeafwisselingvanopensmalle,langgerekteruimtenenopstrekkendeboskavels,grienden,houtsingelsenlanen.Recreatieveroutesdwarsdoorlangbroek,vanKrommerijntotstuwwal,zodatdedwarsdoorsnededoordeverschillendedeelgebiedenbeterbeleefbaarwordt.

ZichtbaarmakenvandeKrommerijnalsrivier,ookvanafdeprovincialeweg.Vergrotenvandebelevingvanfruitteeltlangswegenwater.Eenbeterevisuelerelatietussendedorpen,rivierenwegdoormiddelvangebiedseigenlandmarks(kerktorensenmolens).

Behoudvancopeverkavelingindeopenkom.Infrastructuuristegastinhetlandschapendusonbeplant(behalveAR-kanaalenA27).Behoudvanzichtopenvanafhet‘eiland’.Ontwikkelingenmetbehoudvanlintstructureni.c.m.deweteringen.Vergrotentoegankelijkheidenbeleef-baarheid.NHWkanaanleidingzijnvooranderevormenvanrecreatie.

Behoudvisueelcontactmetriviervanafdedijk;aaneen-geslotenooibossenzijnhiernietophunplaats.Verbeterenvandezichtbaarheidvandijken,wielen,vergravingenencivielewerken.BenadrukkenvandedijktussenAmerongenenWijkbijDuurstede,alsmarkantedijklichaamenontginningsbasisvandebinnen-énbuitendijksegronden.BehoudenversterkenvandegeleidelijkeovergangtussenLekdijkenLangbroek.

essentie

opgave

dynamiek

Rivierengebied

deelgebiedenen opgaven

Opbasisvanhetoverzichtvandeelgebiedenendegeschetsteopgavenkunjestellendatveelvandegesteldelandschappelijkedoelentendelebehaaldkunnenwordendooreengoedeontwikkelingvanuitdekernrandzones.Delinktussenkernenlandschap,enderecreatieveverbindingen,kunnenhierhetbestetothunrechtkomen.

BijvoorbeeldhetvooreengrootpubliekenaanwonendenbeleefbaarmakenvandeKrommeRijn,datalseenblauweadervlaklangsdekerneninhetrivierengebiedmeandert.Metkleineingrepenindekernrandzoneskandekerninkwestieeenfrontaandezerivierkrijgen.OmdatdoorhetRivierengebiedookeenprovincialewegvoert,nagenoegparallelaanderivier,iserdubbeledynamiekenzijnmeerdereopgavenmetelkaartecombineren.

DeovergangtussenRivierengebiedenHeuvelrug-deFlank-iseveneenseenboeiendendynamischgebied,waarmomenteelalveelgebeurdenwaarveelontwikkelingenindeluchthangen.Eengoedekernrandontwikkelingkanhetverschilmaken.Ditlandschapsensemblewordtnaderuitgewerktinhethoofdstukover‘Flankdorpen’behorendebijdeHeuvelrug.

Uitgangspunten voor kernrandzones

53

Topografie2013

Water

Topografie1920

Infrastructuur

Reliëf

Bebouwing

Bodem

Dynamiek

Eemland

Arkemheen-Eemlandiseenweidsenopenweidegebied.Deopenheidwordtbegrensddoorduidelijkherkenbareranden.Opafstandlijkenzestrakeneenduidig,vandichtbijvariërenderandenvanplektotplek.

Hetcontrasttussendeweidseopenruimte,waardelucht360˚rondzich-tbaarisendewindvrijspelheeft,endegeborgenbeschutteruimteopdeervenenachterderanden,iscruciaalindebelevingvanArkemheen-Eem-land.

OphetooglijktEemlandeenduidig,maaringebruikeninfunctiesishetmeervoudigmeteensamenspelvanvoornamelijkagrarische,ecologischeenrecreatievefuncties.Bebouwingligtachterderandenofalseilandeninopenlintenindeweidseruimte.Sub-tieleverschillenindeopenheid,doorbeheervanhetgrasland,lijneninhetmaaiveldenlagegrasdijken,verrijken

essentiedebelevingvanhetopengebied.Vandichtbijgevendelagedijkenenopenlinteneengeledingindeopenheid.Gezienvaneenafstandwordenzeonderdeelvaneengrotereopenruimte.

DeambitievoorEemlandrichtzichop:

1. Versterkenvandeopenheidinhetalgemeen.

2. Bijzondereaandachtvoorderandenenstad-landovergangen(Heuvelrug,Bunschoten,Amersfoort,Veluwe-meer)

3. Aandachtvoorspecifiekegebieden:A1,spoorBaarn-Soest,Wespentaille

Beschrijving

55

Deelgebieden

eempolder eemzone overgangen

Eenopengrastapijtmetrechtelijnen.Rechteslotenenwegendoorkruisenhetinslagenverkaveldeweidelandschap.Boerenervenliggenalsbeplanteeilandjesinlosselintenindeopenruimte.Deweidsheidwordtbenadruktdoordemeerbeslotenrandeneromheen.

VlakgraslandmetrechteenmeanderendelijnentussenbeidedijkenvandeEem.Hetgebiedbestaatuiteenopenveenweidelandschapmetlijnenhaaksopderivier.Binnendijksligtlangsdedijkeenopenlintvanbebouwing.Buitendijksliggenervenopterpen.

Graslandmetrechteengekniktelijnenmetmeerofminderbeplantinglangskavelranden.Deovergangvandeopenpoldersnaardezeflankenwordtgekenmerktdoorhettoenemenvanopgaandebeplantingenbebouwing.Debeslotenrandenbenadrukkendeextremeopenheidvandepolders.

Behoudenvanhetopenlandenhetveenweidekarakter.Voorkomenvannieuwebebouwinginhetopengebied.Voorkomdichtslibbenvandeboerderijlinten:behouddoorzichten.Eventueleanderebebouwingsvormen,zoalsmaneges,zoveelmogelijkinderandzonesvestigen.Eventuelenieuwbouwofanderefunctiesbijvoorkeurindedorpen,achterderandenvandeopenheid.

HerkenbaarhoudenvandeEemzone,alsdeelgebiedmeteigenruimtelijkekarakteristieken.Behoudenvandecontinueopenruimtelangsdeeem,vanrandmeertotAmersfoort.Wanneerzichontwikkelingenvoordoen,dezeaangrijpenomdeopenheidteversterkendoorverplaatsingvanbebouwing,begroeiingofandereopgaandeelementen.

Ruimtevoorontwikkeling;wonen,recreatie,bedrijvigheid.Funcitesopgenomenbinnen(aangezette)beplantingsstructuren.

essentie

opgave

dynamiek

Eemland

deelgebiedenen opgaven

OpbasisvanhetoverzichtvandeelgebiedenendegeschetsteopgavenkunjestellendaterzowelindeopenpolderalsinhetstroomgebiedvandeEemweinigruimteisvoor(grootschaloige)ontwikkelingenindekernrandzones.Erwordtmetnameaangestuurdopeensmallegestileerdeovergangvankernnaarlandschap:kernenzijnkleineeilandenineengroenezee.Datbetekentnietdaterniksmag.Nieuwefunctieskunnenbijdragenaanhetnuancerenvaneenrand,ofdezeaanhalen.Groenkanzobetaaldwordenuitrood.Alsderuimtelijkekwaliteitvandekernrandzonemaarvooropwordtgesteld.

LangsderandenvanEemland,indezogenaamde‘overgangen’,ismeerdynamiek-medeingegevendoordenabijheidvanhet(uitbreidende)Amersfoort,endeagrarisch-recreatieveontwikkelingenlangsdedijkbijEemnes.Omdaternietmeerderekerneninditlandschapsensemblebevinden(geenkernenfamilie),ishiergeenaparthoofdstukaangewijd.DealgemenebepalingenuitdeKwaliteitsgidszijnhiervankracht.

Uitgangspunten voor kernrandzones

57

Topografie2013 Topografie1920 Reliëf Bodem

Water Infrastructuur Bebouwing Dynamiek

Vallei

Inhetvoornamelijkagrarischeland-schapvandeGelderseValleiishetlastigomjeteoriënteren.AlleendeHeuvelruggeeftenigeoriëntatieaanhetgebied-vooralinhetBinnenveld.DeValleiisrijkgevarieerddoorafwis-selingvanbebouwing,bosjes,lanen,agrarischepercelenmethoutwallenen-singelsopdekavelgrenzen.Deopenruimtenverschillenvanmaatenschaal.

VerborgenindeValleiliggenlijnstruc-turenalsbeken,kanalen,griften,deGrebbelinieendePonlijn.Ooklandgoederen,kastelenenfortenliggenminofmeerverscholeninhetlandschap.Somszijndezeverborgenelementenineenszichtbaar,maarmeestalzijnzenietherkenbaar.Ditmaaktzetotbijzon-derelijnenenpunteninhetlandsc-hap.

Vroegerwashetlandschapvelemalenkleinschaliger.Deruimtenzijngrotergewordendoordatveellandschape-lementenzijnverdwenen.Deklein-schaligheid,dieditlandschapjuistzoaantrekkelijkmaakt,dreigthierdoorverlorentegaan.

essentieIndeValleizijn3deelgebiedenteonderscheiden:Mozaïek,StrokenenBinnenveld(zieookvolgendepagina).Elkgebiedheefthaareigensfeerenidentiteit.

Deprovinciezetinophetwaarborgenenversterkenvandecontrastentus-sendedeelgebieden.Deverborgenstructurenmoetenbehoudenblijvenenbijzondereaandachtkrijgendoorzeplaatselijkteaccentueren.

DeambitieisomhetonderscheidendvermogenvandeValleitenopzichtevandeandereUtrechtselandschap-pentevegroten.Ditbetekentdatdeprovincieinzetopdriezaken:

1. Versterkenvandegebiedsident-iteitindedriedeelgebieden

2. Hetbehoudenvandeverborgenstructuren

3. Bijzondereaandachtvoor3ge-bieden

Beschrijving

59

Deelgebieden

mozaïek stroken binnenveld

Halfopencoulisselandschapmetgrotediversiteitbeplantingselementen.Inmaatenvormvariërendelandschapskamersvormeneenmozaïek.Bomenrijen,lanen,bospercelen,houtwallenenboomgroepenomkaderenakkers,weilanden,tuinbouwpercelenenkwekerijen.Wegenenverscholenbekenslingerendoorhetgebied.Dorpenenervenliggendoorelkaarenzijnverscholentussenhetgroen.

Halfopenlandschapvanlanggerekteruimten,omzoomddoorbeplantewegenenkavelgrenzen.Eenmixvanlanen,rijenknotbomen,houtsingels,bospercelen,graslandenmaïsakkers.Beplantewegenengriftenlopenmetgeknikterechtstandendoorhetlandschap.Ervenmetoudeennieuwegebouwenliggendoorelkaarinopenlinten,verscholentussenhetgroen.

OvergangslandschapvandeheuvelrugnaarhetopenweidegebiedronddeGrift.Continuzichtopdehogebebosteheuvelrugendelaaggelegenopenruimte.Destrokenverkavelingligthaaksopdeheuvelrug,metlangewegendieloodrechtopdeverkavelinglopen.Weg-enkavelrandbeplantinginhetnoordelijkdeelverdwijntinhetzuidelijkdeel;evenalsdeagrarischelintbebouwing.Hetgemengdelandgebruikinhetnoordengaatoverinnatgraslandinhetzuiden.

Hetintacthoudenvandeonregelmatigemozaïekverkaveling.Verdichtingvanhetlandschappelijkraamwerk:wegenenperceelgrenzen(eiken).Stimulerenvanafwisselendlandgebruikvanweilanden,akkers,enbospercelenenlandgoederen.Aanzettentotcompactedorpenofverspreidebebouwinglangswegen(voornamelijkopdekzandruggen).

Instandhoudenvandelanggerektepercelen.Verdichtenvanhetlandschappelijkraamwerk:wegenenperceelgrenzen(houtsingelsofwilgen).Stimulerenvanafwisselendlandgebruikvanweilanden,akkers,enbospercelenenlandgoederen.Aanzettentotcompactedorpenofopenlintenlangswegen.Eventuelebedrijfsvergrotingbinnenmaatenschaalvanhetlandschap.Versterkenvangroterelanggerekteruimteninhetlandbouwontwikkelingsgebied.

InstandhoudenvanlanggerektepercelenendebijzondereverkavelingvandeMeent.Behoudvanslotenpatroon.Verdichtenvanhetlandschappelijkraamwerkcomformbestaandelandschappelijkegradienten(oostbesloten,westopen):geldtvoorwegenenperceelgrenzen.Behoudvanafwisselendlandgebruikinhetwestennaarweilandeninhetoosten.Stimulerenvannieuwelandgoederentegendeheuvelrug.Behoudvanzichtlijnendwarsopdeheuvelrugenzichtenoverdevelden.

essentie

opgave

dynamiek

Vallei

deelgebiedenen opgaven

Opbasisvanhetoverzichtvandeelgebiedenendegeschetsteopgavenkunjestellendatinhetmozaïeklandschap,waarnaastveleervendiversedorpenlangsdoorgaande(oude)wegenenlanenliggen,endatdaardemeestedynamiekis-endusdeopgavenvoordekernrandzoneshierhetmeestnaarvorenkomen.Deovergangsgebiedeninde‘stroken’enhetbinnenveldzijnvooralagrarisch,metveelverspreideerven,maarweinigkernen.

Deambitieominhetmozaïekdeonregelmatigeverkavelingintacttehoudenenhetlandschappelijkeraamwerkteverdichtenkandirectgekoppeldwordenaandeopgavenvoorkernrandzones.Datgeldtookvoorhetaanzettentotcompactedorpenofverspreidebebouwinglangswegen.Daarwaarderandenrafeligendiffuuszijn,kunnenontwikkelingenbijdragenaandelandschappelijkeherstelopgave.

Inhethoofdstuk‘Mozaïek-wegkernen’wordthierverderopingegaan.

Uitgangspunten voor kernrandzones

61

DE KERNEN EN HUN FAMILIES

en de overeenkomstige aanpak voor kernrandzones

4

63

De Utrechtse families van dorpen

Gro

ene

Har

t

Kleine rivierkernen

Boskernen

Kromme Rijnkernen

Stroomrugkernen

Zuidflankkernen Achterflankkernen

Lekzonekernen Veenweidelintkernen Droogmakerijkernen

Heu

velr

ugRi

vier

enge

bied

Eem

land

Valle

i

Open polderkernen Eemzonekernen

Mozaïek-wegkernen

65

Kleine rivierkernen

GROENE HART

67

Abcoude

De Hoef

Baambrugge

Hekendorp Loenersloot

Nieuwer ter Aa

Oudewater Amstelhoek

Nigtevecht

Vreeland

Linschoten

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKDIJKKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGEMAKERIJKERNEN

Kleinerivierkernenzijnkernenineensmallelandschapszonerondeenkleinerivier(zoalsdeVecht,Angstel,WaverenGein),metwegen,ervenenbeplantingenaanweerszijden.Indebuurtliggenrelatiefgrootschaligeinfrastructuur.Dekernenzijnkleinschaligenagrarischvanaard.Dekernenhebbeneenmatigegroeimeegemaaktenzijndaardoorcompactvanopzet.Indekernrandzonegebeurtweinig.Deovergangvankernnaarlandschapisrelatiefsmalenabrupt,watindezespecfiekesituatiealseenkwaliteitwordtgezien.

Overeenkomsten en kenmerken

1

smalle verhoogde zonne in openlandschap: = structuurdrager

hoofdzakelijk veeteelt in het omliggende landschap

boerenerven en wegbeplanting op en langs het lint

DNA kleine rivierdorpen: overeenkomsten en kenmerken

historische kern is klein en nog steeds herkenbaaan aan het water

ligging van nabije infrastructuurbrengt stedelijke dynamiek

gelijkmatige stedenbouwkundige groei, geen dominante groeifasen

kleinschalige verspreide functiesin de kernrandzone

Kleine rivierkernen

69

1900

1970

1990

2013

Opvallendbijdekleinerivierdorpenisdegrotediver-siteitaan(bebouwings)randenrondomdekern.Elkegroeifasevandekernisvertegenwoordigd,waarmeedehistorischegroeivandekerninderandisaftelezen.Jetrefterdeoudelinten,bijdeentrees,jaren50blokken,jaren70blokkenomzoomdmetgroen,enrecentenieuwbouw.Ditiseenkwaliteitopzich,eniseenrondgangwaard.

Destaatenkwaliteitvanderandenverschiltwelerg.Somsiseenrandfraaigestilleerd(zoalsdejaren50rand,meteenwilgendijkjealsintermediairtussenkernenlandschap),somsiseenrandhardenbot(zoalsbijrecentenieuwbouw).Doorverschillendeoriëntatiesvandewoningen,zowelnaarbinnenalsnaarbuitengekeerd,ontstaanachterkantenenvoorkanten,enduskansenenopgavenvooreenkwaliteitsslag.

Dekleinerivierislangetijdstructuurdragergeweest,dekernwasaltijdgerichtophetwater,maarsindsdejaren70isditordenendprincipegrotendeelsverlaten,enwordtermeervlaksgewijsdepolderinontwikkeld.Ditiseenvalkuil.Blijfzoekennaareenmanieromhetwaterweermeeralsstructuurdragervoorontwikkelin-genintezetten,zodatdezekernenspecifiek,enbinnenhunidentiteitblijven.

Observati es

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKDIJKKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Kernrandtypering

= OK = OK = OK = KANS/OPGAVE

afwisselendgrondgebruikkleinschaligheid,zichten

kleinesobereblokkenvolwassentuinen

bredegroenzoom:intermedi-artussenveenweideenkern

volgebouwdekavelnaaktinlandschap

Baambruggealsrepresentatievekern

71

uitgangssituatie

BEHOUD+

ONTWIKKELING

versterkenwegbeplantingbehouddoorkijken

vergroenenachterkanten

nvt nvt nvt

behoudgroenerandevt.zoneverbreden

delentoegankelijkmaken

behoudgroene(tuinen)zoomdeelstoegankelijkmakenklompenpad/uitzichtpunt

realiserenvangroenezoomparkzoneof‘overtuinen’

variatiebomen

KANS:nieuwgebiedmetmixvanfunctiesbinnengroenraamwerk

dijklinten jaren50rand jaren70rand jaren90-00rand

Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKDIJKKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling

Opgave

Ontwikkelingenindekernrandzoneszijnquamaatenschaalbeperkt.Kleinschaligeontwikkelingenzijnmogelijk,mitszebijdragenaanhetherstelvande(genuanceerde)dorpsrand.Datkanmetkleinprogramma,dateenafwisselendbeeldvanroodengroenoplevert.Gebouwenhebbeneenkleinekorrel.Essentieelisvoorttebordurenopderuimtelijkekarakterstiekenvanhetgebied:ontwikkelingenzijnbijvoorkeurgebaseerdopdestructuurdrager(ofeenafgeleidedaarvan):eenwaterlint.Belangrijkeruimtelijkeaspectenenensemblesindekernrandzonezijnhetdorpssilhouette(aanzicht),dedorpsentree(aankomst),dedorpsrand(vormenstaat)endeuitzichtenoverhetpolderland.

Ontwerpgereedschappen

Inhetvoorbeeldhierboveniseen2ewaterloopgegravenaandeoostrandvandekern(daarwaardekwaliteitmatigis).Langshetwaterzijnwoonkav-elsgesitueerdmeteenjaag-enwandelpadmetwilgenerlangs.Inderuimteertussenzijnhuidige(eneventueletoekomstige)randfunctiesingebed(sport,kleinschalig,groen,lokaal),dieindeloopdertijdkunnentrans-formerennaarbijvoorbeeldpermanenterewoonfuncties.

Voorbeeld

73

Stroomrugkernen

GROENE HART

75

Breukelen Harmelen

Woerden

Montfoort IJsselstein

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKDIJKKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Stroomrugkernenzijnmiddelgroteplaatsenineenbredelandschapszonerondeenmeanderenderivier.Dezoneligtverhoogdinhetlandschap,endestedelijkedynamiekis,mededoordenabijheidvaninfrastructuur(bundels),relatiefgroot.Dekernrandzonesparallelaandestroomrugvormenaanweerszijdeneengeleidelijkeovergangnaarhetopenlandschap.Daarvindjeakkers,weiden,bossagesenboomgaarden,waarnahetlandschapovergaatinopenveenweidenmetstrokenverkaveling.Denieuweinfrastructuurisgrootschaligenligtparallelaandeouderivierendestroomrug.Hierdoorisopbepaaldeplekkendegeleidelijkeovergangveranderdineenscherpegrens.

2

brede semi-besloten zone met mix van grondgebruik

open veenweidelandschap rondom stroomrug en kern

sterk gegroeide kernen (’70)met uitbreiding de polder in

DNA stroomrugkernen en omgeving

industrieterreinen rond de kernop stroomrug, bij dorpsentrees

invloed nabije infrastructuur/bundels parallel aan stroomrug

kernranden raken vaak oude linten

verspreide middelgrote functies(sport en groencomplexen)

Overeenkomsten en kenmerken

Stroomrugkernen

77

1900

1950

1980

2013

Opvallendisdaterindeafgelopendecenniaeensemi-industriëleverstedelijkingsbandisontstaanopdestroom-rug(tussenrivierendijk/weg),meteenuitbreidingsklontdepolderin.Ditzijnvoornamelijkwoningenuitdejaren70,meteenrandjevanwoningenuitdejaren90.Dezeuitbreidingenlijkentezijngerichtopderegionaleinfra-structuur.Hetcontrastmetdeopenpoldersindeomgev-ingblijftbehouden,ookalschurkensommigestroom-rugkernentegenanderelandschapsstructurenaan,zoalsveenweidelinten.

Vergelekenmetrivierlintenvertellenderandeninveelminderematedehistorischegelaagdheidvandekern:monotoner:grotegroeiindejaren70(depolderin,vandestroomrugaf).DoorgaandedijkwegenzijnindeloopderjarengeasfalteerdenN-wegengeworden,diebed-rijventerreinenhebbenaangetrokken-endenieuwedorpsentreesvormen.Kernrandenrakensomsdeoudedijkenenkleinschaligelintenindewaarden,endenieuwebedrijventerreinenmethungrotekorrelinterfererenmetdefijnzinnigestructuurvandeoudedijklinten.

Dezichtenopdeomliggendewaardenvanafdestroom-rugendekernrandenzijneenkwaliteit,maarheleharderanden-zoalsbijrecentenieuwbouw-ondermijntdezekwaliteit.Beteristezoekennaarnuanceringvandezeovergang.Degrootsteopgaveligtbijhetverzachtenvandeovergangbijzoweldebedrijventerreinenalsbijderecentenieuwbouw,dienaaktinhetlandschapliggen.

Observati es

Kernrandtypering

afwisselendgrondgebruikkleinschaligheid,zichten

= OK = REDELIJK = OK = KANS/OPGAVE

forseloodsenlangsweg,achterweteringenbomenrij

bredegroenzoom:intermedi-artussenveenweideenkern

volgebouwdekavelnaaktinlandschap

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKDIJKKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Montfoortalsrepresentatievekern

79

uitgangssituatie

BEHOUD+

ONTWIKKELING

versterkenwegbeplantingbehouddoorkijken

vergroenenachterkanten

nvt nvt nvt

aanleggroenblauweoeveraanzettenhaakselandschapsstructuurafwisselendezichtenopveenweiden

behoudgroene(tuinen)zoomdeelstoegankelijkmakenklompenpad/uitzichtpunt

realiserenvangroenezoomparkzoneof‘overtuinen’

variatiebomen

KANS:nieuwgebiedmetmixvanfunctiesbinnengroenraamwerk

dijklinten bedrijvenrand jaren70rand jaren90-00rand

Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKDIJKKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling

Opgave

Houddekernopdestroomrug.Ontwikkelingindezekernrandzoneskunnen/mogenquamaatenschaal(relatief)grootzijn.Destroomrugiseenbrederobuustestructuur.Doelisvooralommeteventuelenieuweontwikkelingenbijtedragenaanhetherstelvandedorpsrand,metnameindepolder-waardejaren70en90uitbreidingeneendominantbeeldindeopenheidopeisen.Datkandoorbijvoorbeeldoverdehelelengteeennieuwegroenstructuurmetprogrammaterealiseren.Lievernogvindenontwikkelingenplaatsopdestroomrugzelf:destructuurdragervankernenindezelandschapszone-waarmeedezeontwikkelingenkunnenbijdragenaanhetverstevigenvandeidentiteitvandezekernen.

Ontwerpgereedschappen

Inhetvoorbeeldhierbovenislangsdeoostelijkerandeenlandgoedgetekend,omderafeligenieuwbouwrandvaneenrobuustezoomtevoorzien,metmogelijkhedenvoorwoonclustersenandere(recreatieve,tijdelijke)functies.Tegelijkertijdvormthetlandgoed,meteenlangesingel,eenhelderegroenegrensmethetopenveenweidelandschap.Gekoppeldaandezestructuurzoueenontwikkelingopdestroomrugeenbijdragekunnenleverenaaneenmeerrepresentatieveentree,meteenduidelijkconnectiemethetwaterengebruikvan‘stroomrugse’beplanting.

Voorbeeld

81

Lekzonekernen

GROENE HART

83

Jaarsveld Tull en ‘t Waal

Lopikerkapel

Uitweg

Hagestein

Vianen

Everdingen

Wijk bij Duurstede

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKZONEKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Lekzonekernenzijn,metuitzonderlijkvanVianenenWijkbijDuurstede,relatiefkleinewoonkerneninhetinvloedsgebiedvandeLek.Dezonebinnendijksisrelatiefbesloten,metdaarindekernen,debebouwingslinteneneenmozaïekvanlandgebruikenboomgaarden.Hetopengebiedbuitendijksisextensieverenonderdeelvandedynamiekvanderivier.Deintiemebinnendijksezonegaatgeleidelijkoverinhetopenweidelandschap.Dedijkenmetdaaraanenlangszijnforsenlopenparallelaanderivier.Bijnaelkekernheefteenkerk,eenkerkpleintjeenisinmeerofminderemategegroeidvanuiteenlintstructuur.

3

Overeenkomsten en kenmerken

Lekzonekernen

+Tullaan‘tWaal(rivierengebied)+wijkbijDuurstede(rivierengebied)

85

1900

1950

1980

2013

OpvallendisdewijzewaaropdeLekzonekernenvanafdejaren70vlaksgewijszijngegroeid.Daarvoorontwikkeldendekernenzichvoornamelijklangsdedijkenbinnendeoeverwal-alsnatuurlijkestructuurdragervoorbebouwing.Netalsbijdekleinerivierlintenzijndezedijkdorpenbinnenenkeledecenniavanlintennaar‘klonten’getransformeerd.Hierdoorzijndecharmanterafelrandenvanhethistorischelintonzichtbaargeworden,engaannuschuilachterdenieuwerandenvandejaren70en90bebouwing,dieminofmeernaaktinhetlandschapliggenenzichopdekomgrondenoriënteren.

VanafdeLekdijkervaarjenogwelsteedsdehistorischelintbebouwing,dekerkenenkelemonumentaleboerderijen.Zolangdedijkdedoorgaandewegblijft,isditeenbelangrijkekwaliteit.Verspreidindeomgeving,opdekomgronden,zijnenkelesportcomplexenenkleinegroenerecreatievefunctiesgesitueerd.Dezezijnsomsverwevenmethistorischerelicten.

Vanafdejaren90ziejedeuiterwaarden(vanuitdegedachtevanPlanOoievaar)verandereninwaterrijkenatuurgebieden,alsonderdeelvandegehelerivierendynamiek.Hiermeeisdenadrukopdedijk/oeverwalalsdragervoor‘verstedelijking’vergroot,endaarmeeookhetcontrasttussenbinnen(inhetdorp)enbuiten(hetrivierenlandschap).

Observaties

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKZONEKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Kernrandtypering

continudijklichaammetboerenervenendijkwoningen

= OK = OK = REDELIJK = KANS/OPGAVE

concentratiehistorischebebouwinglangsdedijk

vlaksgewijzewoningbouwmetgroeningepakt

lossevoorzieningenachteroudelintennaastweg/entree

Everdingenalsrepresentatievekern

87

uitgangssituatie

BEHOUD+

ONTWIKKELING

aanzettenerfbeplantingbehoudopenheidenzichten

eventueelextrapadenbuitendijks

nvt nvt nvt

versterkenbeslotensfeer,vergroenenbehoudzichtennaardeLek

eventueelextrapadenbuitendijks

aanzettentuinenrand,diversiteitopenbaarpad,zichtenopkommogelijkhedenvoorommetjes

behoudontsluitingvanafdijk/lintgroenraamwerkalsovergangnaarkom

behoudkleinschaligheid

KANS:nieuwoeverwallandschap,focusopdijk;groenraamwerkvan

fruitbomen,plekvoorwonenensport

ervena/ddijk oudekerna/ddijk jaren70/90rand ouderandmetachterkavels

Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering

Voorbeeld

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKZONEKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling

Opgave

Houddekernopdeoverwal.Vermijdgroeidekommenin.Ontwikkelingindekernrand-zoneszijngeörienteerdopdeLekdijk.Hetensemblevandijkenoeverwalisdebelan-grijkstestructuurdrager.Achterkavelskunnenbenutworden,mitszeontslotenwordenvanafdedijk.Hiermeewordtdelogicavandelekdijkdorpenintactgehouden.

Ontwikkelingenzijnquamaatenschaalger-ingendienenzichteverhoudentotdekorrelvanbebouwinglangsdedijk.Gebruikvaneenlandschapsstructurenhaaksopdedijkbiedenhouvastvoorhetcreëerenvaneenrobuustraamwerk.Dezecoulissenwerkingdraagtbijaandehetbehoudenenversterk-envandegeleidelijkeovergangvandebeslo-tenoeverwalnaardeopenkomgronden.

Ontwerpgereedschappen

Inhetvoorbeeldhierbovenislangsdewestelijkekernrandeenlandgoedgetekendmetwoningenensportvelden.Eenlaanvanafdedijkdeoever-walinwordtbegeleidmeteenstripvanfruitbomen.Dewaaiervormvanbeplantingsstrokenenopenplekkenvormtvanafdedijkeenritme.Samenmetanderebomenrijen,hagen,enpadenvormtditeenraamwerkvoorontwikkelingen.

89

Veenweidelintkernen

GROENE HART

91

Zegveld

Tienhoven

Groenekan

Kokengen

Westbroek

Polsbroek

Kanis

Hollandse Rading

Cabauw Benschop

Kamerik

Maartensdijk

Lopik Zijderveld Schalkwijk

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKDIJKKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Veenweidelintkernenzijnwoonkerneninhetextreemopenlandschapvandeveenweiden.Zezijnontstaanvanuitdeontginningsassen,vaakbijeenkruisingmeteenweg,enzohaaksdepolderin.Deopenruimtenronddekernenwordenvaakbegrensddoorverderopgelegenrechte/gekromdebebouwingslinten,dijken,rivierlintenenbospercelen.Maatenschaalisenorm.Leegteendewolkenluchtenbepalenhetbeeld.Hetlandschapheefteenstrokenverkavelingmetlanggerektepercelenensmallesloten.Dekernenzelfzijnrelatiefkleinenhebbeneenbescheidengroeimeegemaakt.Indekernenligthetaccentophetagrarischeleven.Dedynamiekisbetrekkelijk.

4

Overeenkomsten en kenmerken

Veenweidelintkernen

+Schalkwijk(rivierengebied)

93

1900

1950

1980

2013

Bijnalleveenweidelintdorpenhebbenindejaren50en70eengroeispurtmeegemaakt.Deoorspronkelijkeagrarischelintenzijnverdichtenvaakzijnuitbreidingenvanditlintafgekomen,dewaardenenkomgrondenin.Ditresulteertinkernranden,waarvandebebouwingminofmeernaaktinhetlandschapstaan.Jezietookmooierevoorbeelden,waarbijtuineneenzoomvor-menendaarmeeeenfraaieintermediairtussenkernenlandschap.Ontwikkelingenuitdejaren90enrecenteuitbreidingenzijnseriematig,waarbijdekavelsveelvollerzijnbebouwd,ennognaakterinhetlandschapstaan.Hierisderuimtelijkekwaliteitvandeovergang-szonematig.

Opvallendisookhoespaarzaamdedoorkijkenvanafhetlintdepolderinnogzijn.Doorverdichtingvanhetlint,endeverlengingdaarvandeafgelopenjaren,iservanafdewegsteedsmindercontactmethetommel-and.Resterendedoorkijkenzijnwaardevol.

Diversefuncties(sport,waterzuivering,tuinen)liggenverspreidronddekern.Somszijndezeplekkenland-schappelijkingepast,somstotaalniet.Opvallendisweldatdemaatenschaalvandezenieuwe(haakse)structuren-dwarsdoordepolder-somszogrootis,datdezebijnatweeontginngingsassenmetelkaarverbindt.Hierdoorwordensomscrucialeopenruimtengehalveerd.

Observaties

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKDIJKKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Kernrandtypering

compactengevarieerdlintmetdoorkijkenopdepolders

= OK = OK = KANS/OPGAVE = REDELIJK

tuinenzoomalsintermediartussenkernenlandschap

recentenieuwbouw,vollekavels,palaanlandschap

divfunctiesinopenheid,tus-sen2ontginningsassen

Benschopalsrepresentatievekern

95

uitgangssituatie

BEHOUD+

ONTWIKKELING

stimulerendiversiteitvoortuinenbehoudzichtenoverdeweideneventueelextrapadenhetlandin

nvt nvt nvt

strevennaar‘platte’randzoneterugbrengenbeplanting/bebouwing

vlakkefuncties:sportveldenetc

nieuwehaaksewoonlintengroenraamwerkvansingels

ruimtevoorgroenefunctiesicmwonen

oudelint/basis jaren70rand jaren90-00rand tussenland

Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering

behoudgroene(tuinen)zoomdeelstoegankelijkmakenklompenpad/uitzichtpunt

realiserengroenezoomparkzoneof‘overtuinen’

groeneintermediair

Voorbeeld

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKDIJKKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling

Opgave

Houddekernzosmalmogelijkengerichtopdeoudeontginningsas.Voorkomverdere‘verstening’vandekommenendewaarden.Deopgaveligtinhetzoekennaarhetmaxi-malelaadvermogenvanhetoudelint.Somsbetekentdatverdichtenvanhetlint,somsbetekentdathetcreeërenvanstructurenhaaksophetlint.

Belangrijkishetbehoudvanzichtenopdeopenweidenvanafhetlint.Daarvoorzijnmogelijk‘panorama-percelen’nodig,dieaangekochtkunnenworden.Ditzoudentegeli-jkaanleidingenkunnenzijnvooreenwegnaarachteren,waarlangswoningengepositioneerdzoudenkunnenworden.Belangrijkisomderuimtetussendebestaandekernrand(metrecente‘naakte’nieuwbouw)eneennieuweontwikkelingopentelaten.

Ontwerpgereedschappen

Inhetvoorbeeldhierbovenzijnlangsdewestelijkekernrand2haaksewoon-lintengetekend,diebestaandebeplanteperceelgrenzenvolgen.Deruimtetussendebestaandekernrand(metrecentenieuwbouw)enzo’nwoonlintisbewustopengelaten,omzichtenoverdeweidentekunnengaranderen.Indezeruimtekunnen‘platte’functies,zoalssportveldenenbegraafplaatseneenplekkrijgen.

97

Droogmakerijkernen

GROENE HART

99

(nieuw) Mijdrecht (nieuw) Vinkeveen

(nieuw) Wilnis Waverveen

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKDIJKKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Droogmakerijkernenzijnkernenopnieuwland,datisaangewonnennadroogleggingvanveenmeren.Dekernenzijnveelaluitbreidingenvanouderedijkdorpendieaanvankelijkaanhetmeerlagen.Hetgaatomwoonbebouwingenbedrijventerreinen.Zeliggeninnieuweopenweidelandschapenzijningepastindeorthogonaleopzetvandedroogmakerij.Jevindernaastdekernenookveleopenboerderijlinten.Rechtlijnigewegenmetbomenrijendoorsnijdenderuimte.Hogegrasdijkenbakenendedroogmakerijafvandeomliggendelandschappen.

5

Overeenkomsten en kenmerken

Droogmakerijkernen

101

1880

1950

1980

2000

Opvallendindeontwikkelingvandedroogmakerijkernenisdatzijvanafdejaren50eenenormegroeispurthebbenmeegemaakt,enhetnieuwelandhebbengekoloniseerd.Dezeontwikkelingzijngrootschaliggeweest,waarbijvlaksgewijs,binnendemoduulmaatvandepolder,won-ingbouwisgepleegd.Hierbijishetlint,alseeuwenoudestructuurdragerverlaten.

Inzekerezinisditnieuwelandschapmetzijnorthogo-nalestructuurdenieuwebasisvoorontwikkelingen.Derationaliteitvandewegen,beplantingenbebouwingiseenkwaliteitopzich.Desnelheidwaarmeedeafgelopendecenniaisgebouwdroeptwelvraagtekensop.Hetlijktalsoferweinigtijdwasvooreengoedelandschappelijkeinpassing.Dejaren70wijkenzijn,vergelekenmetanderelocaties,vrijsober,waarbijdebebouwingsrand-opeendunnetuinenzoomna-vrijwelnaaktinhetlandschapligt.Voorderecentenieuwbouwuitdejaren‘90en‘00geldthetzelfde.Hierisderuimtelijkekwaliteitmatig.Diverseparkjes,groentjes,golfbaantjesensport-enspeelveldjesvoordeze‘linie’zijngeprojecteerd,wateen(voordroog-makerij-begrippen)rommeligbeeldoplevert..

Degrootschaligebedrijventerreinvormendoorhunmaatenschaaleigengebieden,diemisschiennietuitnodigenvoorverblijf,maarweldegelijkgoedzijningepastindestructuurvandedroogmakerij.Aandachtspuntzijndeen-treesendedoorgaandewegenerlangs,dieweinigvandekernenzelflaatzien.Indekernrandzonevandedroog-makerij-kernenvindjeookmetregelmaatglastuinbouw,watindeopenpolderopvallendeelementenzijn.

Observaties

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKDIJKKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

Kernrandtypering

compactengevarieerdlintmetdoorkijkenopdeweiden

= OK = OK = KANS/OPGAVE = REDELIJK

vaaktuinenzoomalsschakeltussenkernenlandschap

recentenieuwbouw,vollekavels,naaktinlandschap

omvangrijkehallenenloodsen,zichtbaarvanuitpolder

Mijdrechtalsrepresentatievekern

103

uitgangssituatie

BEHOUD+

ONTWIKKELING

behoudintiemesfeer,variatie,groenbehoudzichtennaardepolderbescheidenerfbeplanting,achter

nvt nvt nvt

verzachtenhardehardgroen-blauwebermlangsweg

daarwaarkanbeplantingbijhallen

KANS:nieuwpolderlandschap,zo‘vlak’mogelijk,binneneenheidvandroogmakerijcombinatievanfuncties,wonenensport

oudelint jaren70rand jaren90-00rand bedrijvenrand

Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering

behoudgroene(tuinen)zoomdeelstoegankelijkmakenklompenpad/uitzichtpunt

realiserengroenezoomparkzoneof‘overtuinen’

groeneintermediair

Voorbeeld

Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling

Opgave

Eventuelenieuweontwikkelingenindekernrandzoneszijnzoveelmogelijkgebaseerdopdemodulmaatenorthogonalestructuurvandedroogmakerij.Hetismogelijkombinneneeneenheidvandedroogmakerijeenandereinvullingtekiezen,bijvoorbeeldwater,ofmoerasnatuur-waarbinnennieuwefunctiesingepastkunnenworden.Benuteerstdenogonbenuttenruimtebinnenderodecontour.Maakheldereentrees.Daarwaardatnietis,zijnaanleidingenomhetbetertedoen.Vaakisdatbijrecente(kleinschalige)woningbouw,diealskleinerommelblokjesvoordebebouwingsrandliggen.Omdatdekernendichtbijelkaarliggen,iserredenvoorgemeentenomsamenplannentemakeninhetgezamenlijketussengebied.

Ontwerpgereedschappen

Inhetvoorbeeldhierbovenisbinneneenmoduulmaatvandedroogmakerijeenwatervlakmetmultifunctioneleeilandengetekend.Aanleidingwaseennieuwebouwblokbijdeoostelijkeentreevandekern,datals‘ruis’voordebebouwingsrandligt.Deingreepintroduceerteenrobuustestructuurwaarbinneneenritmevanclustersliggen.Deboerenervenaanhetlintzijngeïntegreerd.Deeilandenbiedenplaatsvoorwoningen,sportveldenenanderelokalefuncties,dieoptermijnweertetransformerenzijn.

Groene Hart

KLEINE RIVIERKERNEN

STROOMRUGKERNEN

LEKDIJKKERNEN

VEENWEIDELINTKERNEN

DROOGMAKERIJKERNEN

105

Boskernen

HEUVELRUG

107

Den Dolder Soesterberg

Austerlitz Lage Vuursche

Heuvelrug

BOSKERNEN

ZUIDFLANKKERNEN

ACHTERFLANKKERNEN

Boskernenzijnkleinetotmiddelgrotekernenineenvoornamelijkaaneengeschakeldbeslotenboslandschap.Dekernenendebossenliggenbovenopeenlanggerekte,reliëfrijkezandrug,metverspreidliggendeopenplekkenenzandverstuivingen.Tussendekernenvindjeeendiversiteitaanloof-ennaaldhout,lanenenhakhout.Doorgaandewegenvoerenhaaksoverhetreliëf,doordedorpen,terwijleenuitgebreidnetwerkvanpadenparallelaanhetbosmassiefloopt.Dekernenenhunbebouwingzijnhelderafgebakende(‘open’)plekkeninhetbosmassief.

Overeenkomsten en kenmerken:

1Boskernen

109

1900

1950

1980

2000

Bosdorpenzijnvanoudsherkernendiezijnontstaanopdekruisingvan(zand)wegenopdeheuvelrug.Deinvloedvanhetspoorisgrootgeweestopdegroeienon-twikkelingvandezekernen,enopdebedrijvigheid.Tochzijndekernenaltijdbescheidenvanomvanggebleven.

Nadeoorlogzijnervelewoonblokkenbijgekomen,metnameindejaren50,60en70.Datgeldtookvoordetoenamevanbedrijventerreintjes.Demeestenwoningenuitdieperiodenzijngeörienteerdopdenaarbuitenvoer-endewegenenvormengroenewoonlintendoorhetbos,terwijlrecentewoningen(woonclusters)vlaksgewijszijnontwikkeldenminofmeereenhapuithetboshebbengenomen.Rondomdekern,inhetbos,bevindenzichen-kele‘satellieten’vanhetdorp:inrichtingen,sportparken,bedrijventerreintjes.

Derandenenovergangenzijngrillig.Woonwijkenenbebouwingsconcentratieszijnalsrodevingersdienaarbuitenwijzen.Evengoedprikthetomliggendebosmassiefmethaargroenevingersnaarbinnen.Hetvaltopdathetlaadvermogenvanhetbosgrootis:hetvisueleeffectvannieuwebebouwingofanderefunctiesindekernrandisvanverafniettezien,alleenvandichtbij.Ditmaaktveelmogelijk,maarisgeenvrijbriefvoorvoortgaandever-stedelijkingvanhetbos.Inhet(aaneengesloten)boszijndenatuurwaardenhetgrootstegoed.Dewoonlintenvor-mengeschiktemanierenomroodengroenmetelkaartevervlechten.Erzijngeenprominenteentreesofpoorten.Dorpenopenenzichineens.

Observaties

Heuvelrug

BOSKERNEN

ZUIDFLANKKERNEN

ACHTERFLANKKERNEN

Kernrandtypering

chiquewoonlintendoorhetbos,besloten,afwisselend

= OK = KANS/OPGAVE = OK = REDELIJK

grootschaligegekleurdelood-senenpandentegenbosrand

weelderigegroenzonemet2-onder-1kappersaanbos

chiqueprojectmatigewoon-clusters,‘hapjes’uithetbos

DenDolderalsrepresentatievekern

111

uitgangssituatie

BEHOUD+

ONTWIKKELING

minderdominantewegbeplantingwegbeeldbepaalddoor(bos)tuinen

bijentreesopeningenmaken

nvtnvt nvt

minderhekken,meernatuur:greppels,wallen,struweel,berkenpadennaar/doorbos(pauzerondje)

KANS:nieuwewoonlintenmakenverlevendigenbedrijfsrandevt.nieuweplekinbos

minderhekken/erfgrenzenmaarnatuurelementen:greppels,wallen,struweel

aanplantbomen/heestersopterreingeleidelijkeovergangnaarbos

minderverharding,meergras,zand

woonlinten bedrijvenrand jaren50-70rand recentewoonclusters

Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering

Voorbeeld

Heuvelrug

BOSKERNEN

ZUIDFLANKKERNEN

ACHTERFLANKKERNEN

Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling

Opgave

Houddekerncompact.Kernrandzonesdienenmetterughoudendheidaangepaktteworden.Denabijheidvanhetbosiseenkwaliteit.Hetgevaarbestaatdatwoningbouwofandereontwikkelingenaandebestaanderandgeplaktworden,ensteedsmeervanhetbosafsnoeptenhetbosnietalleenfysiekmaarookmentaalsteedsverderwegkomtteliggen.

Beteris,wanneermenbesluiteenbepaaldekernrandzonetetransformeren,omvoorttebordurenophetprincipevandewoonlinten.Maaknieuwelintendoorhetbosdienaareenbestaandeofnieuweplekvoeren.Ditzijndestructuurdragersvoornieuweontwikkelingen.

Ontwerpgereedschappen

Inhetvoorbeeldhierbovenisterplekkevanhetbedrijventerrein,buitenderodecontour,eentweetalwoonlintenvoorgestelddiehetomliggendebosinslingeren.Aanditlintzijnwoningengesitueerdmettuinendiedoorlopenhetbosin.Elkelintvoertnaareenreedsbestaandeofeennieuweplek;inditgevalvoormaligvliegveldSoesterberg.Hierkunnennieuwefuncties(aldanniettijdelijk,agrarisch,gerichtopsport,etc)eenplekkrijgen.

113

Zuidflankkernen

HEUVELRUG

115

De Bilt / Bilthoven Zeist

Doorn Leersum

Driebergen

Elst Remmerden

Amerongen

Rhenen

Heuvelrug

BOSKERNEN

ZUIDFLANKKERNEN

ACHTERFLANKKERNEN

Zuidflankkernenzijnkerneninhetovergangslandschaptussendebebostestuwwalendemeeropennattegraslandenvanhetrivierengebiedtenzuidenervan.Kenmerkendisdedoorgaandewegoverdegehelelengtevandeflankdiedekernenaaneenrijgt,enrichtinggeeftaandestructuurenontwikkelingvandekernen.Erliggenvelelandgoederenenbuitenplaatsenrondomentussendekernen.Dekernenopdezuidflankzijnduidelijkvanelkaargescheiden.Dooraanpassingenindewegverlichtingbuitendebebouwdekom,zijndewoonkernenook’snachtsvanelkaargescheiden.Deruimtetussendekernenisvoornamelijk‘landschap’enbos.

2Zuidflankkernen

Overeenkomsten en kenmerken

117

1900

1950

1980

2013

Flankkernenzijngemiddeldgrote(somsgrote)kernenopdeflankvandeheuvelrug,tussenbossenenenken,enpoldersenlandgoederen.Langetijdzijndezekernencompactgebleven,eniserweiniggroeigeweest.Totnadeoorlog,waarvanafdejaren50totdejaren80gelijkmatigmaarstelselmatignieuwewoningenzijngebouwd-eerstlangsdedoorgaandeweg,toenlangsdewegenhaaks(enkruislings)opdeweg,laterzijndezetussenruimtenopgevuld.

Eriseenduidelijkonderscheidinwoontypologieensfeertussendenoordenzuidrandvandezekernen.Inhetnoordenishetbosconstantvoelbaar,zijnergroenestratenenboslanen,enisdeovergangnaardeheuvelruggeleidelijk.Tenzuidenvandekernishetmindergroen,enhebjevanafdestratenzichtophetlagergelegenopenpolderlandschap.Dewoningenzijnhiergoedkoper,enhiervindtjeookdemeestevoorzieningenen(tijdelijke)functiesbinnenofvlakbuitendekernrand.Destructuurvanhetlandschapendelamellenwerkingdieuitgaatvandebeplantingvanperceelrandeniskenmerkend.

Degrootsteopgaveindekernrandzonesrondomdeflankdorpenligtinhetbehoudenvandetweeverschillendesferentussennoordenzuid.Metnameaandezuidkantzijnerkansenomdesomsnaaktliggendebebouwingenfunctiesbeterteintegrerenindestructuurvanhet(polder)landschap,metbehoudvanzichtenenzondereenfronttemaken.

Observaties

Kernrandtypering

boslanenalsintermediairtus-senkernenbos,gevarieerd

= OK = OK = OK = KANS/OPGAVE

oudeweg/lintmetverspreidehuizenenwinkels,entree

woonblokkenenrijwoningenmettuinenaanopenenk

hardeonlogischeovergangtussenkernenpolder

Heuvelrug

BOSKERNEN

ZUIDFLANKKERNEN

ACHTERFLANKKERNEN

Leersumalsrepresentatievekern

119

uitgangssituatie

BEHOUD+

ONTWIKKELING

minderhekkenenhardeerfgrenzenmeernatuurlijk:wallen,greppelstoegankelijkheidbosmetpaden

nvtnvtnvt

aanzettenwegbeplantingeventueelverdichtennoordzijdebehoudzichtennaarzuiden

zwaretuinenalsgroeneenk-randpubliekebereikbaarheidrandeventueelpadoverakker

verzachtenvandeovergangaanzetten(haakse)erfbeplanting

versterkenzichtenengroenstructuren

KANS:nuancerenrand:coulissenmakennatuurontwikkelingmetrecreatieen/oflandgoedmetwoonclusters

jaren50-70bosrand oudeweg/lint jaren50-70enk-rand polderrand

Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering

Voorbeeld

Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling

Opgave

MaakvandezuidelijkekernrandzoneeengeleidelijkeovergangnaarhetstrookverkaveldepolderlandschapendeLangbroekerwetering.Kenmerkendzijndaardeafwisselinginbosstrokenenopenland:coulissen.Jevindternaastagrarischebedrijven,ooklandgoederen.Eencombina-tievaneenlandgoedmetagrarischeerveneneventuele(tijdelijke)sport-ofcultuur-functieskanhaalbaarzijnvoordegewenstetransformatie.

Vanbelangisomquamaatenschaalaantesluitenophetlandschap.Programmadientlokaalengroentezijn,methetaccentsportenvoedsel.

Ontwerpgereedschappen

Inhetvoorbeeldhierboveniseenlandgoedgetekenddatisingepastindeverkavelingvandepolder.Groenstructuren(singelsensloten)diehaaksopdeheuvelrugstaanzijnaangezet.Incombinatiemetdebestaandeerven,en-kelebosstroken,openlandenditlandgoedonstaateenafwisselenderand,endaarmeeeengeleidelijkeovergangnaarhetlandschap.Ophetlandgoedkunnenmeerderezones/functiesbestaan,metelkeenandereinvulling:vanagrarisch,cultureel,sportenwonen-ofcombinaties.

Heuvelrug

BOSKERNEN

ZUIDFLANKKERNEN

ACHTERFLANKKERNEN

121

Achterflankkernen

HEUVELRUG

123

Maarn Maarsbergen

Overberg Achterberg

Heuvelrug

BOSKERNEN

ZUIDFLANKKERNEN

ACHTERFLANKKERNEN

Achterflankkernenzijnkerneninhetovergangsland-schaptussendebebostestuwwalenhetlagergelegenmozaïeklandschapvandeGelderseVallei.Kenmerkendzijndelanggerektebospercelen,afgewis-seldmetakkers,weilandenenboerenerven,diedoor-lopentotaandewoonkernenendekernranden,ensomsookverder.DenoordflankvandeHeuvelrugisluwerdandezuidzi-jdeenkentgeendoorgaande(weg)structuurparallelaanhetrelief.WelvoertdeA12overdeHeuvelrugenschampt,samenmethetspoor,dekernenMaarnenMaarsbergen.Deoverigewegenzijnkleinschaligerenvolgeneenmeerwillekeurigpatroon.Dekernenopdeachterflankzijnvoornamelijkagrarischvanaard.Dehoeveelheidbebouwingisbeperkt.Dekleinewoonk-ernenenlandgoederenliggenalslosseeilandjeslangsdehelling.

3Achterflankkernen

Overeenkomsten en kenmerken

PM

125

1900

1950

1980

2013

Kernenopdeachterflankzijnkleinencompact.Vanoudsherwarenditagrarischegehuchten,opdegrensvanstuwwalenvallei.Nogsteedstrefjeermonumentaleboerderijen.Derolvanhetspoor,enlaterdeautowegen,ismedebepalendgeweestvoordegroeivandekernen.Erverrezenbeginjaren20specialearbeiderswijken.Degroeiisechternietexplosiefgeweest.Hoeweldeinvloedvandejaren70goedzichtbaaris,zijndemeestekernenkleinenagrarischgebleven.InMaarnheeftdejaren70eenietszwaarderestempelgedruktopdeontwikkelingvandekern,alsookopdekernrandenzones.Traditionelerijtjeswoningenstaanhiersomspalaanhetcoulisselandschap.

Hetcoulisselandschapaandeoostkantvandekernenkentnogvelegavesingels,houtwalleneneikenlanen.Erzijnlanggerektelandschapskamersmetverschillendagrarischgebruik,datincombinatiemetenkelehistorischeboerderijeneenafwisselendbeeldoplevert.

Deentreesvansommigekernenzijndoorinvloedvaninfrastructuurenmobiliteitgetransformeerdtothybrideruimtenwaaroudeboerderijen,tankstations,jaren50-woningenenanderegebouwennaastelkaarstaan.Ditlevertnietaltijdeenfraaienrepresentatiefbeeldvandekernop.Dekernrandentegendebosrandenzijnmeeruniformenbesloten,metenkelenuancesinbouwtypologie.Jetrefterwoningenuitdejaren20en30,maarookhedendaagsevilla’s.Hetlaadvermogenvandezekernrandzonesisrelatiefgroot.

Observati es

Heuvelrug

BOSKERNEN

ZUIDFLANKKERNEN

ACHTERFLANKKERNEN

Kernrandtypering

beslotenbosranden,gevarieerdebebouwing

= OK = OK = REDELIJK = KANS/OPGAVE

singelsenlanenmetboerenervenenkamers

uniformewoonblokken,minimalegroenerand

interngerichte‘eilanden’,autonomecampingstrip

Maarnalsrepresentatievekern

127

uitgangssituatie

BEHOUD+

ONTWIKKELING

minderhekkenenhardeerfgrenzenmeernatuurlijk:wallen,greppelstoegankelijkheidbosmetpaden

nvtnvtnvt

behoudlangestructuren,doorkijkencontrasttussenbosstrokenensingelsmeerklompenpaden,dooradering

meer‘grensgroen’,intermediairevt.verbredensloot,oevers,riet

nieuwerouteslangs/doorlandschap

verzwarengroeneomzominggebruik/dooradering‘inpakgroen’contrastmetopenkamerstructuur

KANS:ontwikkelingcoulissestructuuraanzettenlandschapsstrook,coulisseXLruimtevoordivprogrammaenroutes

massievebosrand oudecoulisserand jaren70rand nieuwbouwenleisure

Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering

Heuvelrug

BOSKERNEN

ZUIDFLANKKERNEN

ACHTERFLANKKERNEN

Voorbeeld

Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling

Opgave

Voorkomverrommelingvandeoostelijkekernrandzoneenzetinopeenrobuusthalfopenstrokenlandschap,alsovergangsgebiednaardemeeropenvallei,enversterkdaarmeehetcontrastmetdebeslotenbosrandenaandezuidwestkantvandekern.Gebruikbestaandelandschapspatronenom‘boslamellen’temaken,diesamenmetdeopenkamerseenaangenaamritmevormeneneenafwisselendbeeldoplevert.Binnendebeslotenbospercelenontstaatruimtevoordiverseontwikkelingenenfuncties.Vanbelangisomquamaatenschaalaantesluitenophetlandschap.Programmadientlokaalengroentezijn,methetaccentsportenvoedsel.

Ontwerpgereedschappen

Inhetvoorbeeldhierbovenisbinneneenvandeboslamelleneenvoorzie-ningenstrookgetekend,dielangsdedoorgaandewegvanhetcentrumtotdeValleiligt.Opdezemanierwordtdelengterichtingvanhetlandschapbenadrukt.Binnendezestrookiseencombinatievanwonen,recreatie,sportennatuurmogelijk.Destrookisomringdmetwatergangenenwandelpaden.Haaksopdestrookiseveneenseenpadgetekent,dieverschillendegroeneplekken(vancampingnaargolfbaan)inhetlandschapaaneenrijgt.

129

Kromme Rijnkernen

RIVIERENGEBIED

131

Bunnik

Werkhoven

Odijk

Cothen

‘t Goy

Rivierengebied

KROMME RIJNKERNENKrommeRijnkernenzijnkernenineenrelatiefkleinschaligenslingerendlandschapvandeKrommeRijn.Derivierendeprovincialewegzijndebelangrijkstecontinuedoorgaandelijneninhetgebied,waaraandekernenliggen.Dekernenliggenvaakeen1zijde(bocht)vandeKrommerijn,enhebben(zekervanafdejaren70)eenbehoorlijkegroeidoorgemaakt.Tochvormendekernenrustigewoongemeenschappen.Indeomgevingzijnboomgaarden,weilandenenakkerstevinden,meteengrotevariatieaandwarsrelatiesvanafdeweg.DeKrommeRijnendewegzijnindeloopdereeuwendiversemalenverlegd,watherkenbaarisaanouderivierlopenenwegenmetbebouwingslinten.

1Kromme Rijnkernen

Overeenkomsten en kenmerken

133

1900

1950

1980

2013

Opvallendisdewijzewaaropdekerneninslechts30jaarinomvangzijnverdubbeld.DemeesteKrommeRijnkernenhebbenderivierofdeoudewegenalsordenendestructuurverlaten.Woonblokkenenwijkenkruipenvlaksgewijsdepolderin.Deinvloedvaninfrastructuurisgroot,veeluitbreidingenvolgennieuwegroteinfrastructuurinendoordekernen:radialen,singelsenrondwegen.Derandendiedaarmeeontstaanzijngeneriekeninwisselbaar.Deoudestad(metbrinkenkerk)gaathierachterschuilenisnauwelijksmeervanbuitenafteervaren.

Recentewoningbouwprojecten,metdenadrukopvrijstaandewoningen(vaakzondertuinof‘buffer’tussenwoningenlandschap)leverteennaakterandeneenonrustigbeeldvanuithetlandschapop.Derandenzijnvaaknietopenbaartoegankelijk.

Rondomdekerntrefjeveelkleinschaligegroenerecreatievefuncties,zoalsparkjes,voetbalvelden,tennisvelden,golfbanenetc-dieinderestruimtentussenderodecontour/bebouwingsrandenderivierofwegterechtzijngekomen.Ditlijkteenslimmebenuttingvanoverhoekjes,maardeoptelsomvandezeplekkenisgeenuitnodigenderepresentatieverand-metnamebijentrees.

Observaties

Kernrandtypering

weelderigetuinenlangsKrommeRijnmetuitzicht

= OK = KANS/OPGAVE = OK = REDELIJK

parkweg:1kanthuizen/tuinen,anderekantonbepaalderuimte

zwaarbeplantewegmetredelijkzichtopkern

ingepaktblokjenieuwbouw,groen,maarinterngeörienteerd

Rivierengebied

KROMME RIJNKERNEN

...alsrepresentatievekern

Odijkalsrepresentatievekern

135

uitgangssituatie

BEHOUD+

ONTWIKKELING

meergevarieerdebeplantingaanplantmeerfruitbomenjaag/wandelpadoverkant

nvtnvt nvt

nuanceren/stilerenparkwegtoevoegenhagenenbloemvakkenbehoudzichtenopKrommeRijn

meervariatiebeplantingswaleventueelaanplant2-zijdiggebruikvanfruitbomen

verstevigengroenerandalszoommeergevarieerdebeplanting

meerfruitbomen

KANS:nieuwoeverlandschap,‘voorkant’tijdelijkenpermanentprogrammagroen-blauwraamwerkmetroutes

watertuinenzoom parkweg provincialeweg jaren90-00rand

Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering

Voorbeeld

Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling

Opgave

Maakvandekernrandzoneeennieuwoever-landschap.Maakvoorkanten.GebruikdeKrommeRijnalsstructuurdragerenbasisvoorruimtelijkekwaliteit.Maakvandeonbepaalderestruimteswezenlijkeplekkenaanhetwater(aldannietprogramma)erverbindtzedoorpadenhaaksophetwaterenaanweerszijdenvandeKrommeRijnaanteleggen.Zoontstaateenraamwerk.GezienhetrelatiefhogelaadvermogenvanhetKrommeRijngebied(halfopenlandschapencoulissenvanakkersenboomgaarden)kanerquaprogramma,maat/schaalenkor-relgroottevanbebouwingvrijveel.Program-madientgerichttezijnoplokalebehoeften(sport,cultuur,voedsel);geenregionalefuncties.

Ontwerpgereedschappen

InhetvoorbeeldhierboveniseenoeverparkofringparkvoorgesteldlangsdeKrommeRijn,waarinverschillendeplekken,veldenenzonesliggen,diedooreennetwerkvanpadenaaneengeschakeldzijn.Belangrijkisdetoegankelijkheid,zowelvanafhetlandalshetwater.Programmakanvariëren:wonen,sport,cultuur,natuur-gebaseerdopspecifiekekwaliteitenvandeplek.

Rivierengebied

KROMME RIJNKERNEN

137

Open polderkernen

EEMLAND

139

Bunschoten-Spakenburg

Eemnes

Eemland

OPEN POLDERKERNEN

EEMZONEKERNEN

Openpolderkernenzijnkernendiealscompacteeilandenineengroeneopenzeeliggen.Kenmerkendzijndeorthogonalestructurenenrechtelijnenvandekavelsensloten-diehunoorspronghebbenindeopstrekkendeontginning.Rechteslotenenwegendoorkruisenhetinslagenverkaveldegroenegras.Deweidsheidvanhetlandschapbestaatbijdegratievangoedelandschappelijkebegrenzingen-endusookvangoedegeslotenkernranden.Dieovergangenzijnsmalenderandenzijncompactenwordenvoornamelijkgevormddooreenzoomvanopgaandebeplantingenbebouwing.

1Open polderkernen

Overeenkomsten en kenmerken:

141

1900

1950

1980

2013

Opvallendisdemanierwaaropdekernenvankleinschaligelintbebouwingeninenkeledecenniazijnuitgegroeidtotforsewoonkernenmeteenhaastvierkanteopgezet.Metnamedeontwikkelingenindejaren70,meteenvlaksgewijzeinvullingvanderuimteineenpoldergrid,hebbendaartoebijgedragen.

Detypewoningenenstedenbouwkundigepatronendiedatmetzichmeebrachtenhebbendebelevingvandekernenvanuitdepolderdrastischveranderd.Debouwblokkenkerenzichnaarbinnen,naarhetwoonerf,waardooraandeachterkant(dekantvanhetlandschap)eenzoomvantuinenisontstaandieweliswaareenaangenameintermediairvormttussenkernenlandschap,maardieweiniggebruikswaardeheeftenniettoegankelijkisvoorpubliek.

Bijdedorpsentreeszijnveelbedrijventerreinenontstaan,endeverschillendevormenenkleurenvandehallenenpandenzijnvanvertezien.

Bijrecentenieuwbouwvanafdejaren90ziejedat,vergelekenmetdejaren70blokken,dekavelsveelvollerzijnbebouwdenerweinigruimteisvoortuinen.Hoeweldezehuizenwelgerichtzijnophetlandschap,enduseenvoorkantvormen,isdemonotonestripaanhuizenvanuitdepoldereendoorninhetoog.

Observaties

Kernrandtypering

openlanschaprijkttotoudelintenbebouwing

= OK = OK = KANS/OPGAVE = REDELIJK

tuinenzoomalsintermediairtussenpolderenwoonerf

onbepaalderuimtetussenbebouwingsrandendijk/lint

forseloodsenengebouwenachterlagegroeneberm

Eemland

OPEN POLDERKERNEN

EEMZONEKERNEN

Bunschoten-Spakenburgalsrepresentatievekern

143

uitgangssituatie

BEHOUD+

ONTWIKKELING

versterkenlintalsstructuuraanzettenwegbeplanting

behoudcontrast/zichtoppolder

nvt nvtnvt

verduurzamensortimenttuinenmakendoorsteek,toegangrandpadlangsslootaanoverkant

kaderen/‘framen’tussenland:toevoegenwal,hagen,bomenbehoudzichtenoplint/dijk

verzachtenrand,camouflerenaanleggroen-blauweoevers

wal,sloot,bomenrij

nieuwelandschapsstrip,‘voorkant’tijdelijkofpermanentprogramma,routes

makenvangroen-blauwraamwerk

oudelint jaren70rand tussenland bedrijvenrand

Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering

Voorbeeld

Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling

Opgave

Houdekernrandzonecompact.Datwillenzeggen:streefnaareensmalleovergang-szone.OntwikkelingenzijnmogelijkbinneneenlandschappelijkraamwerkdatgebaseerdisophetorthogonalegridvandeEempol-der.Ditisdestructuurdrager.Dezestructuurmoetdanwelverstevigd,danwelgemaaktworden.Ditkandoormiddelvanwegen,slotenenwegbeplanting.DeopenheidvandeEempolderiseenkwaliteit/ervaringdiedichtbijmoetzijn.

Bestaandegroengebiedjesensportfunctieswordenopdezemanierverankerdinhetgrid,ennieuwefunctieskunnenbinnenditsysteemeenplekkrijgen.Belangrijkishetbehoudvanzichtlijnenenopenheidrichtingdepolder.

Ontwerpgereedschappen

InhetvoorbeeldhierbovenisaandeoostrandhetorthogonaleverkavelingssysteemvandeEempolderaangezetenverstevigd.Hetkadertbestaandeontwikkelingenvormtdebasisvooreventuelenieuwe(gebouwde)ontwikkelingen.Debestaandebebouwingsrandvaltbinnenditgridenwordtaangezetmeteengroenezoomenwegbeplanting.Indeopenruimtewordengebouwenvoorgesteld(inlijnmethetlandschap)metdaartussenopenplekkenvoordiversefuncties.

Eemland

OPEN POLDERKERNEN

EEMZONEKERNEN

145

Eemzonekernen

EEMLAND

147

Eemdijk

Eembrugge

Eemland

OPEN POLDERKERNEN

EEMZONEKERNEN

EemzonekernenzijnkernendiegerelateerdzijnaanhetstroomgebiedvandeEem.Dedorpenliggenopofaandedijkenenzijnomslotendooropenveenweidelandschapmetlijnenhaaksopderivier.Infeitezijnhetkerkdorpen,diedeafgelopenjarenniettotnauwelijkszijngegroeid.DedynamiekronddeA1isweltezien,indevormvanbedrijventerreinen.Binnendijks,langsdedijken,ligteenopenlintvanbebouwing.Buitendijksliggenervenopterpen.Deextremeopenheidiseenkwaliteit,diedoorloopttotaanderandenvandedorpen.

2Eemzonekernen

Overeenkomsten en kenmerken:

149

1900

1950

1980

2013

Opvallendindeontwikkelingvandezekernenisdewijzewaarop,metnamerecentelijk,deloopvanderivierwordtaangepastaandebehoeftenvandetijd.Indejaren90ziejebijvoorbeeldbijEembruggedatereenbochtwordtafgesneden,enereennieuweluweoeverlangsdeEemontstaat.

VerderzijndeEemzonekernenindebasiskleinekernendieindeafgelopendecenniaamperzijngegroeid.Tenminstequawoonbebouwing.Detoenamevanbedrijventerrein,indebuurtvandesnelweg,isaanzienlijk.Hierziejedathetaanvankelijkedijkdorpjegeheelomsloteneningekapseldisdoorbedrijventerreinenenindustrie,gerichtopdeprovincialeweg,maardieeenachterkantnaarderivieroplevert.Hoogdynamischeprocessenhebbengripgekregenophet(laagdynamische)landschapssysteem.Hierisderuimtelijkekwaliteitvertezoeken.

Hetcontrasttussendebeslotensfeerindekern,endeopenheidvanhetomliggendelandschapisgroot:eenkwaliteit.Hetaangezichtvanhetdorpvanuithetlandschapverdientextraaandacht.

Observaties

Kernrandtypering

geleidelijkeverdichtingtotaanhistorischekern

= OK = OK = KANS/OPGAVE = REDELIJK

agrarischeervenlangsdijkvormenlosseelementen

industrieenhavensdominerenrivieroever

loodsenlangsweg,bijentree,achterlagegroeneberm

Eemland

OPEN POLDERKERNEN

EEMZONEKERNEN

Eemdijkalsrepresentatievekern

151

uitgangssituatie

BEHOUD+

ONTWIKKELING

accentuerenkaaldijklichaambehoudcontrastbeslotendijkdorpen

versterkenzichtenoverweiden

nvt nvtnvt

behoudlossestructuurervengeenhoge,maarlageerfbeplantingversterkenzichtenoverweiden

daarwaarmogelijk:rietkragennadrukopzichtenanderekant

wandelpadlangsoever

aanleggroen-blauwebermgebruikvanwallenensingelsbomenplantendaarwaarkan

opzoeknaardijkalsstructuurdragerbuitendijkskansenvoornattenatuurmogelijkewoningbouwlangsdijk

oudedijk/lint ervenrand industrie-oever bedrijvenrand

Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering

Voorbeeld

Eemland

OPEN POLDERKERNEN

EEMZONEKERNEN

Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling

Opgave

Houdekernrandzonecompact.Volgtenallertijdendedijkalsstructuurdrager.Kansenzijnervooralbuitendijk-hetgebiedtussendedijkenvanhetstroomgebiedvandeEem.Hierkunnennatuurlijkontwikkelingenrecreatienieuweeconomischemogelijkhedenbieden,eventueelaangevuldmetnieuwebebouwingaandedijk.

Belangrijkeruimtelijkeaspectenindezekernrandzonezijn:hetdijklintendaarmeehetdorpssilhouette(eenhuizenplukjeopdedijkomringdooreengroenezee),dedorpsentree(zoveelmogelijkzichtoppoldereneem)endedorpsrandzelf(voorkanten,kleinekorrel,tuinen,rietkragen).

Ontwerpgereedschappen

Inhetvoorbeeldhierboveniseenextrawaterloopgegraven,inlijnmetdevergravingenvanenkelejarengeleden.DitbrengtdeEem,derivier,hetwater,hetrietzodichtmogelijkbijdedijkendeweg.PassantenervarenzozoveelmogelijkdeEemendiensnatuur.Ditkanversterktwordendoordeoeversaantezettenmetrietkragen.Hiermeewordtdeindustriemeernaardeachtergrondgedrukt.Langsdedijkkunnen,inlijnmetdeandereerven,nieuwewoonkavelswordengesitueerd.

153

Mozaïek-wegkernen

VALLEI

155

Achterveld Woudenberg

Renswoude

Vallei

MOZAIEK-WEGKERNENMozaïek-wegkernenzijnmiddelgrotekernenopdekruisingvanwegenineenhalfopencoulissenlandschap.DekernenvindenvaakhunoorsprongalskIeingehuchtbestaandeuiteenclusterboerderijenenenkelevoorzieningen.Indeomgevingvandekerneniseengrotediversiteitaanbeplantingselementen,diesteedsinmaatenvormvariëren,enzoeenmozaïekvanlandschapskamersvormen.Bomenrijen,eikenlanen,bospercelen,houtwallenenboomgroepenomkaderenakkers,weilanden,tuinbouwpercelenenkwekerijen.Wegenvanennaardekernenzijnbeplant.Dedorpenenveleboerenervenliggenverscholeninhetgroen.

Overeenkomsten en kenmerken:

1Mozaïek-wegkernen

157

1900

1950

1980

2013

Opvallendindeontwikkelingvandezekernenisdatzetotdejaren60vrijeenvoudigeagrarischewegdorpenwareneninnoggeen50jaarzijnuitgegroeidtotforsedorpen,waarsteedsmeervraagisnaarnieuwewoonmilieus.Ditlegtnietalleeneendrukopdevoorzieningen,ookopderuimteindekernrandzones.

Hetlandschapisvergelekenmetdesituatierond1900minderkleinschalig.Doorschaalvergrotingindelandbouwenderuilverkavelingenindejaren50en60ishetaanvankelijkecoulissenlandschapopenergeworden.Hetareaallandbouwgrondisminofmeergelijkgebleven,maarhetaantalboerenisdrastischteruggenomen.Tegelijkertijdisderecreatievedrukophetlandschapgroot.Ronddekernenziejecampings,B&B’s,recreatieplassenenbungelowparken.

Deuitbreidingenvandekernenvanafdejaren70hebbenrelatiefhardegrenzenopgeleverdnaarhetlandschap.Tochvaltopdathetcoulisselandschap,doorzijnkamersstructuurditgoedkanhebben.Ditgeldtvoornamelijkvoordekleinschaligeplannen.Recenteseriematigenieuwbouwvoegtzichmindermakkelijkinhetlandschap.Welwordennatuurlijkebegrenzingengezochtvoordewoningbouwprojecten,zoalsbosrandenenandereinhetcoulisselandschapaanwezigeelementen.Doordegroeivandekernenneemtookdedrukophetverkeertoe.Rondsommigekernenisaleenrondwegaangelegd,bijanderenhangthetindelucht.Hierendaarzijnbedrijventerreinerggrootuitgevallenenoverstijgendeschaalvanhetlandschap.

Observaties

Vallei

MOZAIEK-WEGKERNEN

Kernrandtypering

gevarieerdebebouwing,intiemesfeer,zichtopkamers

= OK = REDELIJK = OK = KANS/OPGAVE

hallenenloodsenbijentreeenlangsoeversvanbeek

bouwblokkenverscholenachtertuinenenbospercelen

recentenieuwbouw,vlakken,nietinlijnmetlandschap

Renswoudealsrepresentatievekern

159

uitgangssituatie

BEHOUD+

ONTWIKKELING

versterkenzichtenopkamersvergrotenentree-ervaring

evtafwaarderendoorgaandeweg

nvt nvt nvt

aanplantenbeek,riet,wilgversterkenkamerstructuur

evt.padviabrugnaaroverkant

stimulerenstijlimpulstuinenminderwilgroei/onderbeplanting

openbareroutebuitenkant

aanleggroenezoomversterkenkamerstructuur

routeslangsranden

gebruik/benuttinglandschapskamerprogrammaaanderanden,reuringlage/plattefunctiesinderuimte

oudeweg bedrijvenrand/oever jaren50-70rand jaren90-00rand

Keuzemogelijkheden en recepten voor kwaliteitverbetering

Voorbeeld

Vallei

MOZAIEK-WEGKERNEN

Opgave en gereedschappen bij ontwikkeling

Opgave

Ontwikkelingenindekernrandzonedienenzoveelmogelijkgepaardtegaanmetlandsc-hapsbouwen-herstel.Hetcoulissenlandsc-hap,zoalszichdatrond1900manifesteerde,vormteenbelangrijkeinspiratiebronenbasisvoorontwikkelingeninrichting.Kansenliggendaarwaarhetlandschapalkleinschaligenbeslotenis-zodatdaaropin-gespeeldkanworden,ofdaarwaardit(nog)nietzois,enerkansenzijnomdetransfor-matieingangtezetten.Dehardemonotone(langgerekte)bebouwingsrandvanrecentenieuwbouwvormteendirecteaanleidingomdezetenuancerenenbetertevervlechtenindestructuurvanhetlandschap.Dewegalskarakteristiekelementinditland-schapkaneenrichtsnoerzijnomfunctiesenontwikkelingenaantekoppelen.

Ontwerpgereedschappen

Inhetvoorbeeldhierboveniseenhardelanggerektebebouwingsrandvanrecentenieuwbouwaangepakt,enhaaksdaarop-vanuitdekern-eenweg/laangetekendmetervenerlangs.Delaanmeteikenisgebaseerdopeenoudelijninhetlandschap,envormtdeaanzetvaneennieuwraamwerkvanlanenensingels,bekenensloten.Hierbinnenonstaannieuwelandschapskamers,diegeschiktzijnvoordiversefuncties.Afwisselingenvariatiezijnuitgangspuntenbijdeinvulling.

161

Losstaande dorpen en steden

WEESKERNEN

163

Baarn Houten

Leusden Soest

Langbroek

Weeskernen

5 DORPEN

3 STEDEN

Ineensystematiekwaarindevelekernenvandeprovinciewordenondergebrachtinfamiliesvankernenineengemeenschappelijklandschapsensemble,zijneraltijdkernendienietbinnendezefamiliestevangenzijn,enopzichzelfstaan.Omdatergeziendeeigenheidvandezekernenniet1:1naarandere(aangrenzende)kernen,enhunbepalingen,verwezenkanworden,ishetvanbelangomhetstappenplantedoorlopen,datalsbasisdientvoordeanderekernrandtyperingen:

Maakeenhistorische(morfologische)analysevandekern,enbepaaldelandschappelijkeonderleggerendestructuurdragervandekern,alsmededeplekkenmetdemeestedynamiekendeinvloedvaninfrastructuur.

Typeerdeverschillende(bebouwings)randenvandekernenderelatiemethetaangrenzendelandschap.Beoordeelderuimtelijkekwaliteitvanzowelderandalsdekernrandzoneenbepaalwelkerandenaankwaliteitkunnenwinnenenwelkerandenbehoudenkunnenblijven-enformuleervoorbeidedeopgave.

Zoekvoorelkekernrandzonenaaraanleidingenvoorhetversterkenvanhetlandschappelijkeraamwerk,envuldezeaanmetgebiedseigenelementen.Introduceerdesgewenstgeschiktefunctiesdiedeidentiteitvandekern(rand)versterken,envathetgeheelsamentoteensamenhangendruimtelijkontwerp.

5 dorpen

Houteniseengroeikernuitdejaren70endeenigekernopdeHoutensevlakte.HoutenligttechnischgezieninhetRivierengebied,maardekernvoegtzichnietbijdeKrommeRijnkernenalsdeSchalkwijksekern(en).Baarniseenkern,datlandschappelijkgezienin‘tGooiligt,bijBlaricumenLaren,inhethogeboslandschap.BaarnligttussendeHeuvelrugenEemlandin.Soestligtalsenigekernindelaagtetussendehogebossenvan‘tGooiendievandeHeuvelrugengrenstaanEemland.Leusdeniseengroeikernuitdejaren70,tegenAmersfoortaan,enligtinhetovergangsgebiedtussendeHeuvelrugendeVallei.LangbroekiseveneenseenkerninhetRivieregebied,maaruitzondelijkdoorzijnliggingindelandgoederenzonerondomdeLangbroekerwetering.LangbroekligttussendeflankvandeHeuvelrugendeKrommeRijn.

1

2

3

4

5

1

2

3

1

2

3

4

5

165

Utrecht Amersfoort

Veenendaal

Weeskernen

5 DORPEN

3 STEDEN

DeprovincieUtrechtkentdriegrotesteden:Utrecht,AmersfoortenVeenendaal.Dezegebiedenlatenzichmoeilijkvangenindesystematiekvandefamiliesvankernen.Destedenoverstijgenhetlandschapwaarinzeliggen:hetzijnlandschappenopzichgeworden,meteeneigendynamiek,historieenidentiteit.Datvraagtomeeneigenaanpak,ommaatwerk.

Omdatdekernenomvangrijkzijngrenzenzevaaknietaanéén,maaraanmeerderelandschappen.Vanwegedezeverschillendeaangezichten,wordtervoorhetbepalenvandekoersvoordezespecifiekerandzonesverwezennaardekernrandtyperingenuitdevorigehoofdstukken.

Opdevolgendepagina’swordtperstadenperrandnadereuitleggegeven.

3 steden

167

Stroomrugkernen

Lekzonekernen

Veenweidelintkernen

Veenweidelintkernen

Kromme Rijnkernen

Zuidflank-kernen

Weeskernen

5 DORPEN

3 STEDENUtrechtgrenstaan4grotelandschappen,enheeftdaarmee4basistypenkernrandzones.Voorelkezoneverwijzenwenaardelandschappenendekernrandtyperingenindevorigehoofdstukken.

DewestrandDestadgrenstmetLeidscheRijnaanhetGroeneHart.ZievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaandeopenveenweidenendebredestroomruggendehoofdstukkenVeenweidelintkernenenStroomrugkernen.

DenoordrandDestadgrenstookhieraanhetGroeneHart,maardanaandeopstrekkendeveenontginningenrondWestbroekenGroenekan.ZievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaanhetopenlandschaphethoofdstukoverVeenweidelintkernen.

DeoostrandDestadgrenstmetdeUithofaandeHeuvelrugenhetKrommeRijngebied.Zievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaandebossenenhethalfopenrivierenlandschap,dehoofdstukkenZuidflank-kernenenKrommeRijnkernen.

DezuidrandDestadgrenst,metinbegripvanNieuwegeinenVreeswijk(maarzonderIJsselstein),aandeLekzone.ZievoordeomgangmetdekernrandzonegrenzendaandeLek,hethoofdstukoverLekzonekernen.

Utrecht

1

169

Boskernen

Mozaïek-wegkernen

Eemzonekernen

Open polderkernen

Weeskernen

5 DORPEN

3 STEDENAmersfoortgrenstaan3grotelandschappen,enheeftdaarmee3basistypenkernrandzones.Voorelkezoneverwijzenwenaardelandschappenendekernrandtyperingenindevorigehoofdstukken.

DenoordrandDestadgrensthieraanEemlandenArkemheen.TussenAmersfoortenBunschotenisnogeensmallestrooklandschap.ZievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaandeopenveenweidendehoofdstukkenEemzonekernenenOpenpolderkernen.

DezuidwestrandDestadgrensthieraandebossenvandeHeuvelrug.ZievoordeomgangmetdezekernrandzonehethoofdstukoverBoskernen.

DezuidoostrandDestadgrensthieraandeVallei.Zievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaanhetkleinschaligecoulisselandschapvanakkers,velden,lanenenwegenhethoofdstukMozaïek-wegkernen.

Amersfoort

2

171

Mozaïek-wegkernen

Boskernen

Noordflank-kernen

Weeskernen

5 DORPEN

3 STEDENVeenendaalgrenstaan2grotelandschappen,enheeftdaarmee2basistypenkernrandzones.Voorelkezoneverwijzenwenaardelandschappenendekernrandtyperingenindevorigehoofdstukken.

DeoostrandDestadgrensthieraandeVallei.Zievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaanhethalfopencoulisselandschapenhetluwebinnenveld,dehoofdstukkenMozaïek-wegkernenendeAchterflankkernen.

DezuidwestrandDestadgrensthieraandeHeuvelrug.ZievoordeomgangmetdezekernrandzonegrenzendaandebebostestuwwalendeluweflankvandeHeuvelrug,dehoofdstukkenBoskernenenAchterflankkernen.

Veenendaal

3

173

TOT BESLUIT

nabeschouwing en de 10 ‘gouden regels’

5

175

DeProvincieUtrechtkentveletypenlandschappen.Dediversiteitishoog.Desteden,dorpenenkernenzijneveneensdivers.Vandeintotaal115woonkernenishetmerendeelkleinencompact.Veelvandehistorischekernrandenzijnnogintactenbeleefbaar.MetuitzonderingvanMijdrechtenenkelekernenopdeoudestroomruggenvaltdegroeivanindustrie-enbedrijventerreineninhetlandschapmee.Kortom:hetUtrechtselandschap,endaarmeeookdekernrandzoneszijntamelijkgroenenlandelijk.Datmoetwordengehandhaafd.Voorkomurbansprawl.Redeneervanuithetlandschap,nietvanuitprogramma.

Elklandschap,endusookeenkernrandzone,heefteenbepaald‘laadvermogen’.Datbetekentdateengebiedvanuitlandschappelijkoogpunteenbepaaldehoeveelheid(rode)ontwikkelingenkanhebben.Inhetenelandschapisdatmeerdanindeander.HetlaadvermogenvanbijvoorbeelddekernrandzonesindebeslotenbossenvandeHeuvelrugisgroterdandeopendorpsflankenindeveenweiden,vanwegehetvisueleeffect.Inhalfopenlandschappen,zoalshetcoulisselandschapvandeVallei,biedtdekamerstructuurenhetnetwerkvanwegeneveneenseenaardig‘opvangnet’,waarmogelijkhedenzijnvoorontwikkelingen,mitsdezezichvoegeninhetkleinschaligemozaïeklandschap.Hetoverschrijdenvanhetlaadvermogenvaneenlandschapheeftdesastreusegevolgenenisonomkeerbaar.

Nabeschouwing

Kernrandzoneszijnonlosmakelijkverbondenmethetrodecontourenbeleid.Rodecontourenzijngrenzendiesindshetbeginvandezeeeuwomdorpenenkernenheenzijngetrokkenomverdereverstedelijkingvanhetlandschaptegentegaan.Maardatlijdtnietaltijdtotruimtelijkekwaliteit.Somsvolgenlijnenindivuelekavelsengebouwenofliggenvervandebebouwingaf,waardooreronlogischeranden,hoekenenrestruimtesontstaan.Verrommelingligtdanopdeloer.Dekwaliteitvankernrandzonesstaatofvaltmetgoederuimtelijkebegrenzingen,gebaseerdopstucturen,zoalsbebouwing,wegen,lanen,bosofwater.Hetnieuwebeleidvoorkernrandzonesbiedtkansenomdezerafelrandenomtevormentotvanzelfsprekendeovergangentussenkernenlandschap.

Degrootschaligewoningbouwvandejaren70heefteengrotestempelgedruktopdeomvangenuitstralingvandewoonkerneninUtrecht.Veelkernenzijnindietijdverdubbeldenvanhunoorspronkelijkestructuurdragerafgegroeid.Hiermeeissomsdekarakteristiekerelatiemethetlandschapverlorengegaan.Debebouwingsrandenvandejaren70blokkenzijnnietzeldenmonotoon,grauwenhebbeneennegatieveinvloedopdekwaliteitvandeaangrenzendekernrandzone.Somszijndezewoonwijkenechteromzoomdmetfraaiegroenstructurenof

177

tuinzones,welkegoedeintermediairsvormentussenkernenlandschap–metnameindeopenveenweidelandschappen.Opgaveishiervooralomdezekernrandzonesquafunctie,gebruikendooraderingeenkwaliteitsslagtegeven.

Degrootschaligewoningbouwvandejaren90(VINEX),heefteveneenseengroteimpactophetlandschapgehad.Diebouwperiodekenmerktzichdooreenseriematigeenhyperefficientebenaderingvanhetbouwen:kavelswerdenmaximaalbenut,waardoorerweinigtuinofopenbareruimteoverbleef.Gevolgisdatdewoonblokkenvaaknaaktinhetlandschapliggen.Indeperiodevlaknadeeeuwwisselingziejedateropkleinereschaalwordt(door)gebouwdenerperkavelwordtontwikkeld.Ditlevertsomseenwelkomevariatievanderandop,maarsomsookziejedaterrareblokjesenhoekjesontstaan,dieeenonsamenhangenderandoplevert.Somskerendewoningenzichzelfsafvanhetlandschapenontstaanerachterkanten.Deruimtediehetkernrandzonebeleidbiedtkangebruiktwordenomdezerandenteherstellen.

Ervoerenveelspoor-,water-enauto(snel)wegendoordeprovincie.Daarwaarsnelwegenenafslagenzijn,ontstaan‘hetegronden’ofacceleratiegebieden.Ditzijnplekkenwaardehoogdynamischeprocessenvanvervoerenmobiliteitgripkrijgenophet(laagdynamische)landschapmethaarnatuurlijke

systemen.BijvoorbeeldbijWoerden,inderuimtetussensnelwegendorp,waardiverseautogarages,stallingen,moestuinenenverenigingsgebouwenliggen.Hierloerthetgevaarvanverrommelingenhetverliesvanlandschappelijkekwaliteit.Ditvraagtomaandachteneenkwaliteitsimpulsdoormiddelvanhetaanzettenvanlandschappelijkestructuren.Rodeontwikkelingenindekernrandzonekunnenhiereenpositieverolinspelen.Bouweninhetlandschap,enhetcreërenvanwaarde,kaneenimpulsvoorhetlandschapbetekenen,mitsdeontwikkelingengeëntzijnopdelandschappelijkeonderleggerenhetDNAvandekern.

Wegbelevingspeelteenbelangrijkerolbijdeinrichtingenvormgevingvankernrandzones.Deruimtelijkeervaringvanafdeweg,dielangsofdoordekernrandzonevoert,iscruciaal.Ontwerpnietvanafboven,vanafdekaart,maarvanuithetveld,vanafdepaden.Organiseereenschouwmetdebetrokkenpartijeninhetgebied,enbepaalderuimtelijkekwaliteitaandehandvanvragenals:Hoenaderjedekernvanuithetlandschap?Hoeonderscheidtzichdekern?Hoeopentzichdekernrandzone.Hoemakkelijkvindikmijnwegdaarin?Wanneerbenikindekern?Belangrijkeruimtelijkeeenhedendieindevisieenhetontwerpkunnenterugkomenzijn:hetaanzicht(vanveraf),hetdorpssilhouetteendeentree(vandichtbij).

Kernrandzones zijn geen randen of grenzen, maar bredere landschappelijke zones waarin het spanningsveld tussen kern en landschap zichtbaar wordt. Benader kernrandzones daarom altijd op een hoger schaalniveau, niet alleen op het niveau van de rand.

10 gouden regels

123

Kernrandzones zijn gebieden die bij uitstek gekenmerkt worden door dynamiek en verandering. Kernrandzones zijn nooit hetzelfde en altijd in beweging. Plan dat niet dood. Omarm de vrijheid. Durf los te laten.

Kernrandzones zijn niet nieuw. Zo lang er steden bestaan, zijn er kernrandzones. Kernrandactiviteiten schuiven op zodra een dorp of stad uitbreidt, als een boeggolf. Weet dat er na een transformatie van een kernrandzone nieuwe kernrandactiviteiten kunnen ontstaan in de nieuwe kernrandzone. Heb niet de illusie dat het ‘klaar’ is.

179

4567

Kernrandzones vragen niet om een conventioneel masterplan of totaalvisie waarin alles is vastgelegd, maar om een open verhaal - een uitnodiging. Schets een speelveld met aantrekkelijke voorwaarden. Zet in op uitnodigingsplanologie. Zoek de spelers, speel het spel.

Kernrandzones zijn geen ‘stortplaatsen’ voor functies die je toevallig even kwijt moet. Kernrandzones zijn de visitekaartjes van dorpen en steden, het eerste wat men ziet. Wees er trots op. Maak ze aantrekkelijk. Maak ze representatief.

Kernrandzones zijn er in vele soort en maten. Geen enkele kernrandzone is gelijk. Ontdek het unieke van je ‘eigen’ kernrandzone. Ontdek het locatiespecifieke. Stel dat centraal. Draag dat uit. Buit het uit.

Niet elke kernrandzone behoeft een ontwikkeling. Ontwikkel alleen daar waar de landschappelijke kwaliteit onder de maat is, of waar kansen zijn om een nieuw landschap te maken. Behoud de gebieden waar de kwaliteit goed is of waar weinig urgentie is. Koppel kans aan opgave, niet mogelijkheid aan programma.

89

10

Denk bij de ontwikkeling van een kernrandzone aan het bouwen van een bijkeuken (een ruimte tussen huis en tuin, waar - net als tussen kern en landschap - verschillende spullen bij elkaar kunnen staan). Investeer in een goed landschappelijk raamwerk, waarin verschillende spullen (functies) een plek kunnen krijgen. Borg de kwaliteit van de structuur, niet van de afzonderlijke plekken.

Ga als gemeente niet alleen aan de slag. Zoek samenwerking met eventuele buurgemeenten. Ontdek het gezamenlijke landschap waarin de kernen liggen. Vind elkaars belangen. Formuleer samen kwaliteiten en ambities voor het gebied en benoem kansen en opgaven. Daarna volgt maatwerk.

Schoenmaker, blijft bij je leest. Laat je in de fase van inventarisatie en visievorming begeleiden door een erkend landschapsarchitect of ruimtelijke strateeg. Weet wat je niet weet. Laat je adviseren, laat je inspireren. Landschap vraagt om vakmanschap; geef het.

181

• KwaliteitsgidsUtrechtseLandschappen,ProvincieUtrecht,2001• ProvincialeRuimtelijkeStructuurvisie2013-2028,ProvincieUtrecht,2012• Publicatiestadsranden,ArchitectuurcentrumAorta,Utrecht,2012• Rafels,randenenroutes,atelierOverijssel,2008• Elkdorpzijneigenkleur,atelierOverijssel,2008• Tekenenenrekenenaancontourenvankleinekernen,BGSV,2001• Opdesmallegrensvanstadnaarland,afstudeerscriptieGijsBreeman,WUR,2011• Geefkwaliteitaandekernrandzone,afstudeerscriptieNielsDijkstra,HogeschoolUtrecht,2012• KernrandvisieMontfoort,afstudeerscriptieRachelBakbier,WUR,2014• StadsrandenatlasvandeZuidvleugel,LOLA,EricLuiten,2011• Dorpalsdaad,bouwstenenvoordorpeninhetoosten,BuroZijaanzicht,2004• Dorps-DNANoord-Holland,La4Sale,2009• KleineKernenKookboekNoord-Holland,La4Sale,2002• VechtsBouwen,studienaarbouwontwikkelinginplassengebiedUtrecht,La4Sale,2002• VisiestadsrandenNetwerkstadTwente,Strootman,2011• DeOnbebouwdeKom,adviesProvinciaalbouwmeesterZuid-Holland,EricLuiten,2011• Handreikingdorpseigenuitbreiden,ProjectbureauBelvedere,2008• Verstedelijkingindestadsrandzone,Planbureauvoordeleefomgeving,2009• Staatvandestadsrand,interviewDavidHamers,Stadswerk,2011• Tussenland,Planbureauvoordeleefomgeving,DavidHamers,2004• AdviesKernrandzones,ProvinciaalAdviseurUtrecht,IngeborgThoral,2014• KernrandvisieDeBiltWest,NieuweGracht,TerraIncognita,2013

Bronnen en leestips

Copyright©2014,FREELANdSCHAP,Utrecht.Nietsuitdezeuitgavemagwordenovergenomen,verveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestandofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamenofopenigeanderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeauteur.

FREELANdSCHAP|MarcNoldenPostadres:Coornhertstraat493521XGUtrecht06-29193153marc@freelandschap.nlFR

EELANdSC

HAP

183