Tweede Kamer aan het werk

De Nederlandse democratie 4

De Tweede Kamer vergadert 6

Taken en rechten 8

Van wetsvoorstel tot wet 10

Verkiezingen 12

Kabinetsformatie 14

Prinsjesdag 16

Rijksbegroting 18

Verantwoordingsdag 20

Uw mening telt 22

Inhoudsopgave

4

De Nederlandse democratie

Tweede KamerDe belangrijkste taken van de Tweede Kamer zijn medewetgeving en controleren of de regering haar werk goed doet. De leden van de Tweede Kamer worden direct gekozen door de Nederlandse stemgerechtigden. Door te stemmen tijdens de landelijke verkiezingen bepalen de kiezers welke 150 Tweede Kamer­leden hen de komende kabinetsperiode verte­genwoordigen. Minimaal eens in de vier jaar zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer.

Rechten KamerledenDe leden van de Tweede Kamer hebben rechten

In een parlementaire democratie controleert het parlement de regering en maakt het samen met de regering nieuwe wetten. De leden van het parlement, de Eerste Kamer en de Tweede Kamer, vertegenwoordigen dekiezers. Eenmaal gekozen, zorgen volks­vertegen woor digers ervoor dat zij weten wat er in de samen leving leeft. Elke politicus doet dat op eigen wijze. Politici praten zoveel mogelijk met hun achterban en met allerlei belangenvertegenwoordigers. Zij leggen werkbezoeken af, lopen stages, houden enquêtes, hoorzittingen en spreekbeurten en doen mee aan discussies.

De koning is staatshoofd. Het parlement bestaat uit de Eerste Kamer en de Tweede

Kamer, ook wel de Staten-Generaal genoemd. Tijdens de verkiezingen kiest de

Nederlandse bevolking haar vertegenwoordigers in de Tweede Kamer.

5

om hun taken zo goed mogelijk uit te voeren. Zij mogen zelf wetsvoorstellen indienen of wijzigingen voorstellen op wetsvoorstellen van de regering. Tweede Kamerleden kunnen de ministers en staatssecretarissen vragen stellen en ter verantwoording roepen. Ministers en staatssecretarissen zijn verplicht om deze vragen te beantwoorden.

Eerste KamerDe belangrijkste taak van de Eerste Kamer is medewetgeving. Dat houdt in dat de Eerste Kamer wetsvoorstellen moet goedkeuren die de Tweede Kamer heeft aangenomen. Pas dan kan een wetsvoorstel ook daadwerkelijk een wet worden. In tegenstelling tot de Tweede Kamer mag de Eerste Kamer geen wijzigingen aanbren­gen in een wetsvoorstel.

Getrapte verkiezingenDe leden van de Eerste Kamer worden getrapt gekozen. Dat betekent dat zij niet rechtstreeks gekozen worden door de Nederlandse be­volking. De Nederlandse stemgerechtigden kiezen de leden van de Provinciale Staten. Deze kiezen op hun beurt de Eerste Kamerleden. De Provinciale Statenverkiezingen zijn eens in de vier jaar.

KabinetDe minister­president, de ministers en de staats­secretarissen vormen samen het kabinet. De regering bestaat uit de koning plus de minis­ters. Het kabinet maakt het regeringsbeleid en is daar verantwoordelijk voor. Na de Tweede Kamer verkiezingen is de kabinetsformatie. Tijdens de formatie wordt gekeken welke partijen samen gaan regeren. Dit zijn de coalitie partijen. Vervolgens onderhandelen de coalitie partijen over de verdeling van de posten van de ministers en de staatssecretarissen en over het regeerakkoord. Dat is een akkoord tus­

sen de coalitiepartijen over de hoofdlijnen van het toekomstige regeringsbeleid.

Coalitie versus oppositieDe partijen die niet deelnemen aan de regering zijn de oppositiepartijen. In een democratie heb­ben zowel regeringspartijen als oppositiepartij­en een stem in het parlement. Vaak probeert de oppositie regeringsvoorstellen tegen te houden of te veranderen. Door oppositie te voeren wordt de regering dus scherp gecontroleerd. Coalitiepartijen moeten ook kritisch zijn, maar zullen het kabinetsbeleid eerder steunen dan afkeuren, omdat hun partijen deel uitmaken van de regering.

Rol koningDe macht van de koning is zeer beperkt. Zo leest koning Willem­Alexander op Prinsjesdag de troonrede voor, waarin de regering de plannen voor het komende jaar bekend maakt. Hij leest dit voor, maar de regering stelt de troonrede op. De ministers zijn verantwoordelijk voor het han­delen van de koning, de zogenoemde ministeri­ele verantwoordelijkheid. Verder zet de koning zijn handtekening onder alle wetten en alle Koninklijke Besluiten, zoals de benoeming van een burgemeester.

6

De Tweede Kamer vergadert

altijd om een plenaire vergadering. Dan zit de zaal vaak vol. Bij vergaderingen over onderwer­pen die eerst in een commissie zijn besproken, zijn meestal niet alle zetels bezet. Dan gaan alleen de Kamerleden van verschillende fracties die woordvoerder zijn op dat beleidsterrein met elkaar in debat.

CommissievergaderingVan maandag tot en met donderdag zijn er commissievergaderingen. Commissieverga­

De vergadering waarbij alle 150 Tweede Kamer­leden aanwezig kunnen zijn, heet de plenaire of voltallige vergadering. Plenaire vergaderingen zijn op dinsdag, woensdag en donderdag. Soms tot diep in de nacht. Als er ten minste 76 Kamer­leden in het Kamergebouw aanwezig zijn, mag er plenair worden vergaderd. Het gaat hierbij om de helft van 150 plus één. Dit heet het quo­rum. Bij grote politieke debatten, zoals debat­ten over actuele zaken en de behandeling van wetsvoorstellen en begrotingen, gaat het vrijwel

Het werk van Kamerleden bestaat voor een groot deel uit vergaderen en stemmen

over politieke onderwerpen. Grote politieke vergaderingen zijn in de plenaire zaal,

de zaal die herkenbaar is aan de blauwe stoelen met het logo van de Tweede

Kamer. Daarnaast vergaderen Tweede Kamerleden in commissies, waar onderwer-

pen tot in detail kunnen worden besproken.

7

deringen zijn vergaderingen van een vaste groep Kamerleden uit de verschillende fracties. Iedere commissie houdt zich bezig met vaste onderwerpen die in principe overeenkomen met de beleidsterreinen van de ministeries. Kamerleden die zitting hebben in een bepaalde commissie hebben het woordvoerderschap op dat terrein. Commissievergaderingen zijn voorbereidend van aard, waardoor details niet meer plenair besproken hoeven te worden. De commissievergaderingen zijn in kleinere ver­gaderzalen, vaak tegelijkertijd met de plenaire vergadering.

Algemeen overlegDe belangrijkste commissievergadering is het algemeen overleg (AO). Een algemeen overleg is een overleg tussen een commissie en een minister of staatssecretaris. In een AO stellen Kamerleden vragen aan de minister of staatsse­cretaris, die daar vervolgens op antwoordt.

De VoorzitterDe Voorzitter van de Tweede Kamer opent en sluit de plenaire vergadering. Kamerleden, ministers en staatssecretarissen spreken nooit rechtstreeks tot elkaar, maar altijd via de Voorzitter. De Voorzitter wordt bij afwezigheid vervangen door een van de ondervoorzitters van de Tweede Kamer.

Het debatEen debat verloopt volgens een vast patroon. Eerst komen de Tweede Kamerleden aan het

woord. De minister of staatssecretaris reageert hierop. Dit heet de eerste termijn. Meestal zijn nog niet alle vragen voldoende beantwoord. Dan volgt een tweede termijn, waarin verschil­lende Kamerleden opnieuw het woord voeren. De minister of staatssecretaris antwoordt weer. Als de vragen nog niet afdoende zijn beant­woord, kan nog een derde termijn volgen.

SpreektijdTijdens vergaderingen debatteren Kamerleden met de minister of staatssecretaris en ook met elkaar. Kamerleden hebben een van tevoren afgesproken spreektijd van een aantal minuten. Eventuele interrupties en antwoorden daarop vallen buiten de spreektijd. Daardoor kan een debat lang duren. Het debat is op zijn levendigst wanneer sprekers elkaar onderbreken en in hun betoog scherpe vragen stellen. De zogenaamde interrupties.

StemmingenDe Tweede Kamer neemt besluiten door na discussie over een onderwerp te stemmen. Er kan op drie manieren worden gestemd. Door handopsteken, hoofdelijk en schriftelijk. Omdat elke stem telt, is het belangrijk dat zo veel mogelijk Kamerleden naar de vergaderzaal komen. Daarom laat de Voorzitter voor een stemming in het hele gebouw een bel gaan. De meeste stemmingen staan op de agenda en zijn van tevoren bekend.

OpenbaarheidDe vergaderingen van de Tweede Kamer zijn vrijwel altijd openbaar. Van alle openbare vergaderingen worden verslagen gemaakt die iedereen kan raadplegen op www.tweedekamer.nl. U kunt een openbare vergaderingen ook bij­wonen of live volgen via www.tweedekamer.nl.

8

Taken en rechten

samen. Een begroting heeft namelijk de vorm van een wetsvoorstel. Net als bij een wetsvoor­stel van de regering kan de Tweede Kamer in een begrotingswetsvoorstel wijzigingen aan­brengen.

Nadat de begroting is aangenomen, controleertde Tweede Kamer de uitvoering ervan. Begro­tingsdebatten hebben een centrale plaats in het overleg tussen regering en parlement.

Het budgetrecht is het recht om de staatsuitga­ven (de rijksbegroting) en de staatsinkomsten (de belastingheffing) te beoordelen, te verwer­pen of goed te keuren. Zo bepaalt de Tweede Kamer samen met de regering hoeveel geld de overheid mag uitgeven en aan welk doel zij dit gaat besteden.

In het budgetrecht komen beide hoofdtaken van de Tweede Kamer, controle en wetgeving,

De Tweede Kamer heeft twee hoofdtaken: de regering controleren en samen met

de regering wetten maken. Om de Tweede Kamer de gelegenheid te geven de

regering goed te controleren, is de regering verplicht de Tweede Kamer te informe-

ren. De Tweede Kamer heeft een aantal speciale rechten om haar taken te kunnen

uitvoeren.

9

AmendementsrechtHet recht om wijzigingen aan te brengen in wetsvoorstellen van de regering of in initiatief­voorstellen, heet het recht van amendement. De Tweede Kamer stemt over de voorgestelde wijzigingen of amendementen en over het bij­behorende wetsvoorstel. Als de amendementen worden aangenomen, gaan ze deel uitmaken van het wetsvoorstel.

Recht om moties in te dienenTweede Kamerleden kunnen tijdens de verga­dering moties indienen. Daarmee kunnen zij de regering vragen om ergens aandacht aan te besteden, een wetsvoorstel te maken of een oordeel te geven over het gevoerde beleid. Met een motie van wantrouwen kan de Tweede Kamer het vertrouwen in een minister opzeg­gen. De minister kan dan niets anders doen dan daar consequenties aan verbinden en opstappen.

InterpellatierechtIeder Kamerlid mag een minister of staatssecre­taris ter verantwoording roepen en mondelinge of schriftelijke vragen stellen. Dit heet het recht van interpellatie. Een minister of staatssecretaris is verplicht antwoorden te geven op deze vragen. Tenminste dertig Kamerleden moeten het verzoek tot interpellatie ondersteunen.Behalve interpellaties kent de Tweede Kamer ook ‘dertigledendebatten’. Voor het houden van een dergelijk debat is de steun van tenminste dertig leden nodig.

Recht van initiatiefTweede Kamerleden hebben ook het recht om op eigen initiatief een wetsvoorstel in te dienen. Initiatiefvoorstellen worden op dezelfde wijze behandeld als wetsvoorstellen van de regering. Het enige verschil is dat het Kamerlid dat het

initiatiefvoorstel heeft ingediend het voorstel in de Tweede Kamer verdedigt.

Onderzoeks- en enquêterechtAls het parlement vindt dat een bepaalde zaak tot op de bodem uitgezocht moet worden, kan het een parlementair onderzoek instellen. De zwaarste onderzoeksvorm is de parlementaire enquête. Bij een parlementaire enquête mogen getuigen onder ede worden ondervraagd. Bij een gewoon onderzoek niet. Een onder­zoekscommissie kan ook tot de conclusie komen dat een parlementaire enquête ongewenst is. Voor het instellen van een parlementair onder­zoek of enquête is een meerderheid nodig in de Tweede Kamer.

10

Van wetsvoorstel tot wet

het namelijk van belang dat bepaalde zaken op dezelfde manier zijn geregeld. De Nederlandse regering vertaalt de Europese richtlijnen in Nederlandse wetten. De regering en de Tweede Kamer hebben beperkte invloed op de inhoud van dit soort wetten omdat de richtlijnen moe­ten worden gevolgd.

WetsvoorstelAls een minister of staatssecretaris iets wettelijk wil regelen, laat hij zijn beleidsambtenaren een wetsvoorstel maken. De ministers bespreken dit

De regering en de Tweede Kamer zoeken voortdurend naar oplossingen voor problemen. Op deze manier willen ze ervoor zorgen dat de maatschappij goed functioneert. Dat er werk, onderwijs en gezondheidszorg is voor iedereen. Om ervoor te zorgen dat dit lukt, is het soms nodig dat er een nieuwe wet komt.

Europese richtlijnenOok de Europese Unie maakt regels, die worden vastgelegd in Europese richtlijnen. Voor de samenwerking tussen de Europese landen is

In de samenleving moet duidelijk zijn wat er wel en niet mag. De overheid maakt

daarom regels, zodat alles goed verloopt. Deze regels worden vastgelegd in wet-

ten. Er wordt veel werk verzet voordat een nieuwe wet klaar is. De Tweede Kamer

en de Eerste Kamer moeten het wetsvoorstel grondig bekijken en goedkeuren.

11

voorstel in de ministerraad. Het komt ook voor dat leden van de Tweede Kamer aan de regering vragen om een wetsvoorstel op te stellen, maar dat de regering dit niet wil. In dat geval kun­nen een of meer Kamerleden zelf het initiatief nemen om een wetsvoorstel te maken. Daarbij krijgen zij hulp van Bureau Wetgeving van de Tweede Kamer of van de ministeries.

Advies Raad van State Wanneer de tekst van een wetsvoorstel klaar is, gaat die naar de Raad van State. Dit is een belangrijk adviesorgaan dat kritisch bekijkt of de voorgestelde wet niet in strijd is met andere wetten of verdragen. Ook bekijkt de Raad van State of de wet goed zal uitpakken voor de bevolking. De opsteller van een wetsvoorstel hoeft het advies van de Raad van State niet op te volgen. Meestal gebeurt dat wel en wordt het wetsvoorstel aangepast.

Indiening Tweede KamerEen wetsvoorstel van de regering gaat samen met het advies van de Raad van State naar de koning. De koning dient het wetsvoorstel met een aanbiedingsbrief in bij de Tweede Kamer. De aanbiedingsbrief wordt Koninklijke Bood­schap genoemd.

Voorbereidend onderzoekIn de Tweede Kamer wordt het wetsvoorstel behandeld in de commissie voor dat beleidster­rein. Tijdens deze behandeling kan elke fractie haar eigen kijk, opmerkingen en vragen over het wetsvoorstel inbrengen. Bij gevoelige of omstreden plannen kan de commissie besluiten om deskundigen en belanghebbenden uit de samenleving om commentaar te vragen.

Aanpassen en aannemenNa de behandeling in de commissie wordt het wetsvoorstel in de plenaire vergadering van de

Tweede Kamer verdedigd door de indiener(s), meestal één of meer ministers of staatssecreta­rissen en soms één of meer Kamerleden. In het debat proberen ze elkaar te overtuigen van de eigen visie op het wetsvoorstel.

Als Kamerleden het met een deel van het wets­voorstel niet eens zijn, kunnen zij voorstellen om dat te veranderen. Zo’n wijzigingsvoorstel heet een amendement. Na de plenaire behande­ling stemmen de Kamerleden over de amende­menten en het wetsvoorstel.

Eerste Kamer: ja of nee?Nadat een wetsvoorstel in de Tweede Kameris aangenomen, gaat het door naar de Eerste Kamer. De Eerste Kamer onderzoekt en bespreekt het wetsvoorstel op hoofdlijnen en mag een wetsvoorstel alleen goedkeuren of afkeuren. Zij kan het wetsvoorstel dus niet, zoals de Tweede Kamer, wijzigen door het aannemen van amendementen.

Nieuwe wet treedt in werkingWanneer ook de Eerste Kamer het wetsvoorstel heeft aangenomen, ondertekent de koning het voorstel. Vervolgens tekent de verantwoordelij­ke minister. Dit is het zogenoemde contraseign, waarmee duidelijk wordt gemaakt dat niet de koning maar de minister verantwoordelijk is voor de inhoud van de wet. Tot slot tekent de minister van Veiligheid en Justitie, die de wet bekendmaakt op http://zoek.officielebekend­makingen.nl. De wet kan nu in werking treden, iedereen moet zich houden aan de regels die erin staan.

12

Verkiezingen

Zowel politieke partijen als particulieren kunnen meedoen aan de verkiezingen.

Campagne voerenEen politieke partij wil zo veel mogelijk mensen enthousiast maken voor haar plannen. Want, hoe meer stemmen, hoe groter het aantal zetels, des te meer invloed op het beleid. En bovendien ook meer kans om in de regering te komen. Vlak voor de verkiezingen gaan de poli­tieke partijen campagne voeren. Zij maken hun plannen bekend in de verkiezingsprogramma’s. Tijdens de verkiezingscampagne promoot elke

Nederland kent sinds 1919 algemeen kiesrecht. Iedereen die achttien jaar of ouder is en de Nederlandse nationaliteit heeft, mag stemmen en zich kandidaat stellen voor de Tweede Kamer. Dit heet ‘actief’ en ‘passief’ kiesrecht. Door te stemmen, maken kiezers kenbaar welke poli­tieke partij het beste hun mening verkondigt.

Kandidaat stellenWie de Nederlandse bevolking wil vertegen­woordigen, moet zich kandidaat stellen. Iemand kan zich bijvoorbeeld aansluiten bij een politieke partij of een nieuwe partij oprichten.

Minimaal één keer in de vier jaar kiest de Nederlandse bevolking een nieuwe

vertegenwoordiger in de Tweede Kamer. Door te stemmen bepalen

kiesgerechtigde Nederlanders door wie en hoe Nederland wordt bestuurd.

13

partij haar standpunten op internet en tijdens lijsttrekkersdebatten op radio en televisie. En door het land in te gaan, spreekbeurten te ge­ven en folders uit te delen.

StemmenUiterlijk veertien dagen voor de verkiezingen ontvangen kiesgerechtigde Nederlanders thuis een oproepkaart of stempas. Ook krijgen de kiezers uiterlijk vier dagen voor de verkiezingen een kandidatenlijst in hun brievenbus.

VerkiezingsuitslagNa de verkiezingen worden de stemmen geteld. Het Centraal Stembureau in Den Haag verzamelt alle uitslagen, telt ze op en stelt de uitslag van de verkiezingen vast. Dan wordt vastgesteld hoeveel zetels elke partij krijgt.

GeloofsbrievenDe voorzitter van het Centraal Stembureau brengt alle gekozen Kamerleden na de verkie­zingen officieel op de hoogte van hun benoe­ming. De Kamerleden laten dan weten of zij hun benoeming aanvaarden. Zij geven de Tweede Kamer een uittreksel uit het bevolkingsregister. Ook doen zij opgave van eventuele openbare betrekkingen, zoals een baan of een bestuurs­functie. Deze verklaringen samen heten de geloofsbrieven. De commissie voor het onder­zoek van de Geloofsbrieven van de Tweede Kamer onderzoekt de geloofsbrieven. Ook stelt de commissie vast of de verkiezingen goed zijn verlopen.

Nieuwe KamerledenDe voorzitter van de commissie voor het onder­zoek van de Geloofsbrieven brengt verslag uit van het onderzoek in de Tweede Kamer. Dat gebeurt tijdens de laatste vergadering van de Tweede Kamer in de oude samenstelling. In

de hierop volgende vergadering worden alle nieuwe en opnieuw gekozen Kamer leden door de Kamervoorzitter beëdigd.

Eed en belofteEen Kamerlid legt de volgende eed of verklaring en belofte af:

“Ik zweer (verklaar en beloof) dat ik, om tot lid van de Staten­Generaal te worden benoemd, rechtstreeks noch middellijk, onder welke naam of welk voorwendsel ook, enige gift of gunst heb gegeven of beloofd.”

“Ik zweer (verklaar en beloof), dat ik, om iets in dit ambt te doen of te laten, rechtstreeks noch middellijk enig geschenk of enige belofte heb aangenomen of zal aannemen.”

“Ik zweer (verklaar en beloof) trouw aan de Koning, aan het Statuut voor het Koninkrijk en aan de Grondwet. Ik zweer (beloof) dat ik de plichten die mijn ambt mij oplegt getrouw zal vervullen.”

14

Kabinetsformatie

Tweede Kamer tot de wijziging van het Regle­ment van Orde besloot, speelde het staatshoofd een belangrijke rol bij de formatie. In het Reglement van Orde is nu opgenomen dat de Tweede Kamer uiterlijk een week na de installatie van een nieuwe Kamer debatteert over de verkiezingsuitslag. In dit debat wordt een informatieopdracht opgesteld en een

informateur benoemd, die deze opdracht uitvoert. Ook kan de Kamer besluiten om de informatie fase over te slaan en direct te begin­nen met de formatie. Het debat heeft dan als doel een of meer formateurs te benoemen en aan hem of hen een formatieopdracht mee te geven.

In de Grondwet staan geen regels over de procedure voor de kabinetsformatie. De Grond­wet behandelt alleen het begin en einde van de kabinetsformatie: het ontslaan van het oude kabinet en benoemen van het nieuwe kabinet door het staatshoofd. De procedure van de ka­binetsformatie berust dan ook voornamelijk op ongeschreven staatsrecht en gewoontes.

Reglement van OrdeOp 27 maart 2012 besloot de Tweede Kamer de regels over de formatie aan te passen in het Reglement van Orde. Doel van deze wijziging is dat de Tweede Kamer voortaan zelf het initiatief kan nemen bij de kabinetsformatie. Voordat de

Na de verkiezingen voor de Tweede Kamer begint de formatie van een nieuw

kabinet. Een ingewikkeld en spannend proces.

15

InformateurDe informateur gaat na welke partijen met elkaar een nieuw kabinet kunnen en willen vormen en welke eventuele problemen daarbij overwonnen moeten worden. Het is in Neder­land nog nooit voorgekomen dat één partij meer dan 50% van de stemmen kreeg. Daarom moeten partijen samenwerken om te regeren: de coalitie. Partijen die geen deel uitmaken van de coalitie vormen de oppositie. Hoe ver de opdracht van de informateur reikt, hangt af van de verkiezingsuitslag. Als twee partijen een meerderheid hebben en het eens zijn, kan de informateur een beperkte opdracht krijgen. Dat was in 2012 het geval. De opdracht aan de informateurs luidde toen om op zo kort mogelijke termijn de mogelijkheid te onderzoe­ken van een stabiel kabinet bestaande uit VVD en PvdA. Na afronding van hun werkzaamheden stellen de informateurs of informateur de Kamer voor een formateur te benoemen.

FormateurMeestal is de beoogde minister­president de formateur. Over het algemeen levert de grootste partij de minister­president. De formateur rondt de besprekingen af en verdeelt de ministers­posten. Daarna kan hij/zij mensen gaan zoeken die namens de coalitiepartijen minister of staats­secretaris kunnen worden. Zodra de nieuwe ministersploeg compleet is, komt het nieuwe kabinet bijeen voor een constituerend, vor­mend, beraad. Daarbij verklaren de ministers het eens te zijn met het regeerakkoord. Daarin staan de gezamenlijke doelstellingen en de hoofdlijnen van het beleid van het toekomstige kabinet. Vervolgens beëdigt het staatshoofd de ministers en staatssecretarissen. Kort daarna legt het kabinet in de Tweede Kamer de rege­ringsverklaring af.

KabinetsformatieSoms duurt een kabinetsformatie in Nederland erg lang. Dat is lastig omdat het demissio­naire kabinet in principe alleen lopende zaken afhandelt. Een kabinet wordt demissionair zodra de minister­president het ontslag bij het staatshoofd heeft ingediend. Vanaf 1946 is de gemiddelde duur van een kabinetsformatie 89,5 dagen. De kortste formatie was die van het kabinet­Drees I in 1948; deze duurde tien dagen. De langste formatie – 208 dagen – was die in 1977 van het eerste kabinet­Van Agt. De formatie van het huidige kabinet­Rutte II werd in 52 dagen afgerond.

Verandering formatieprocesOp 27 maart 2012 besloot de Tweede Kamer om de regels over de formatie aan te passen in het Reglement van Orde. Doel van deze wijziging is dat de Tweede Kamer voortaan zelf het initiatief kan nemen bij de kabinets­formatie. Voordat de Tweede Kamer tot de wijziging van het Reglement van Orde besloot, speelde het staatshoofd een belang­rijke rol bij de formatie en verliep deze vol­gens een vast patroon. Na raadpleging van haar adviseurs benoemde het staatshoofd een informateur, die moest onderzoeken of er een kabinet kon worden gevormd dat kon rekenen op voldoende steun in de Tweede Kamer. Als dat onderzoek tot een duidelijk resultaat leidde, benoemde het staatshoofd een formateur.

16

Prinsjesdag

vormt het begin van het nieuwe parlementaire vergaderjaar.

Rijksbegroting Na de troonrede gaan de leden van de Tweede Kamer en de minister van Financiën naar de plenaire zaal van de Tweede Kamer. Daar biedt de minister van Financiën de rijksbegro­ting en de Miljoenennota aan de Tweede Kamer aan.

Op Prinsjesdag rijdt koning Willem­Alexander in de gouden koets naar het Binnenhof. Als staats­hoofd en als lid van de regering leest hij in de Ridderzaal de troonrede voor. Koning Willem­Alexander schrijft de troonrede niet zelf. Alle ministers schrijven een stuk over hun eigen be­leidsterrein. De minister­president maakt van al die stukken een geheel. In de Ridderzaal zitten onder meer de leden van de Eerste Kamer en de Tweede Kamer. Deze Verenigde Vergadering

Elke derde dinsdag van september is het Prinsjesdag. Prinsjesdag is een belangrijke

dag voor de Nederlandse politiek. Koning Willem-Alexander leest dan de troonrede

voor in de Ridderzaal. In de troonrede staan de plannen van de regering voor het

komende jaar. Later op de dag biedt de minister van Financiën de rijksbegroting en

de Miljoenennota aan de Tweede Kamer aan.

17

In de rijksbegroting staat wat de regering wil bereiken, op welke wijze en wat dat gaat kosten. De rijksbegroting bestaat uit de afzonderlijke begrotingen van alle ministeries. Deze begro­tingen hebben betrekking op het komende begrotingsjaar dat loopt van 1 januari tot en met 31 december.

Miljoenennota De Miljoenennota is de financiële vertaling van de troonrede en gaat over miljarden euro’s. De nota beschrijft de huidige economische en financiële situatie van Nederland en de ver­wachte ontwikkelingen in Nederland, Europa en daarbuiten. Ook geeft de nota inzicht in de overheidsfinanciën; de schatkist.

Algemene politieke beschouwingenVoordat het kabinet de kabinetsplannen mag uitvoeren, moet het parlement ze beoordelen en goedkeuren. Dit gebeurt tijdens de alge­mene politieke beschouwingen. Deze vinden na Prinsjesdag plaats en duren meestal twee dagen. Het voltallige kabinet, de ministers en staatssecretarissen, en alle Tweede Kamerleden zijn aanwezig. De Tweede Kamer debatteert dan over de betekenis van de gepresenteerde kabi­netsplannen voor de Nederlandse samenleving. De minister­president voert het woord namens de regering en de fractievoorzitters spreken namens de fracties. Tijdens deze vergadering wordt bepaald wat de regering het komende jaar gaat doen. De Kamerleden kunnen met moties laten weten dat ze het niet eens zijn met onderdelen van de voorstellen van de regering, of er iets aan toevoegen. Algemene financiële beschouwingenIn oktober volgen de algemene financiële beschouwingen in de Tweede Kamer. De financi­eel specialisten van de Kamerfracties gaan

dan met de minister van Financiën in debat over de rijksbegroting.

BegrotingsdebattenIn de volgende twee maanden verdedigen alle ministers hun eigen begroting in de Tweede Kamer. De Tweede Kamerleden hebben tot 1 januari de tijd om alles met elkaar door te spreken. Op 1 januari begint het begrotingsjaar waarin de ministeries de begrotingen uitvoeren. De Tweede Kamer controleert of de ministe­ries dat goed doen en of wordt gedaan wat is beloofd. Op 31 december eindigt het begro­tingsjaar.

VerantwoordingsdagOp de derde woensdag van mei is het Verant­woordingsdag. Op deze dag biedt de minister van Financiën het Financieel Jaarverslag van het Rijk aan de Tweede Kamer aan in een speciaal koffertje. Naast het Financieel Jaarverslag van het Rijk zijn er jaarverslagen per ministerie die laten zien waaraan de regering het afgelopen jaar geld heeft uitgegeven. Aan de hand hiervan kunnen de Eerste Kamer en de Tweede Kamer controleren wat er van de regeringsplannen terecht is gekomen.

Wettelijke regelsDe Algemene Rekenkamer controleert de jaar­verslagen en beoordeelt of de regering de plan­nen goed heeft uitgevoerd. En of het kabinet zich aan de wettelijke regels heeft gehouden. De president van de Algemene Rekenkamer biedt het rapport op Verantwoordingsdag aan de Tweede Kamer aan. De ministers moeten zich verantwoorden tegenover de Eerste Kamer en de Tweede Kamer over wat men wilde bereiken, wat men daarvoor heeft gedaan en wat dat heeft gekost.

18

Rijksbegroting

MiljoenennotaIn de troonrede vertelt de koning hoe Neder­land er als land voor staat en wat de regering van plan is het komende jaar te doen. De Miljoenennota is de financiële ‘vertaling’ van de troonrede. De minister van Financiën geeft in de Miljoenennota een toelichting op de rijksbegroting.

Cijfers en getallen, daaruit bestaat de rijksbegro­ting. Alle geplande uitgaven en inkomsten van de overheid voor het komende jaar staan erin. Verder legt de regering uit wat zij wil bereiken, wat zij daarvoor gaat doen en wat dat mag kosten. Ieder kalenderjaar moet dit opnieuw worden vastgesteld. Voor ieder ministerie is er een aparte begroting.

Prinsjesdag is niet alleen de dag van de troonrede, het is ook de dag van de rijks-

begroting. Nadat de troonrede is voorgelezen, komt de minister van Financiën

naar de Tweede Kamer om ‘het koffertje’ aan te bieden. In dit koffertje zitten de

rijks begroting en de Miljoenennota. Bijna een jaar lang is er op de ministeries en

door het kabinet aan gewerkt. Nu moet het kabinet afwachten wat de verschillende

fracties ervan vinden.

19

Miljoenen? Miljarden!Dagelijks maakt iedereen gebruik van voor­zieningen die de overheid verzorgt of (mede) betaalt: openbaar vervoer, politie, onderwijs. Al deze collectieve voorzieningen kosten geld. Het gaat om miljarden euro’s. Het meeste geld dat voor de collectieve voorzieningen nodig is, betalen burgers en bedrijven via belastingen. Er is accijns op bijvoorbeeld sigaretten of ben­zine, btw op brood en kleding en loonbelasting op salaris. Daarnaast krijgt de regering geld van premies en uit de verkoop van aardgas.

Algemene beschouwingenVoor de regering al haar plannen mag gaan uitvoeren, moeten de Eerste Kamer en de Tweede Kamer de plannen goedkeuren. Daarom gaat de minister­president meteen na Prinsjes­dag in debat met de fractievoorzitters van de Tweede Kamer. Ze praten over wat de voorstel­len betekenen voor de Nederlandse samen­leving. Alle Kamerleden, ministers en staats­secretarissen zijn daarbij aanwezig. Dit debat heet de algemene politieke beschouwingen en duurt meestal twee dagen. De Tweede Kamer­leden kunnen met moties laten weten dat ze het niet met de voorstellen eens zijn of dat zij een eigen voorstel hebben.

Eind september of begin oktober volgen de algemene financiële beschouwingen. De finan­cieel specialisten van de Tweede Kamerfracties praten dan met de minister van Financiën over de rijksbegroting. In de twee daaropvolgende maanden komen alle ministers één voor één naar de Tweede Kamer om hun eigen begrotin­gen te verdedigen. De minister van Onderwijs legt bijvoorbeeld uit waarom er extra leraren moeten komen. Ook licht hij toe hoe die er moeten komen en wat dat gaat kosten.

Wijzigen of schrappenMet amendementen kan de Tweede Kamer de plannen en de begrotingen van de ministers wijzigen of schrappen en zelf met nieuwe voor­stellen komen. Meestal zijn er niet meer dan enkele tientallen wijzigingen. Dit komt omdat de bedragen niet alleen betrekking hebben op nieuw beleid, maar ook op lopende zaken of eerder aangegane verplichtingen. En die kun­nen niet meer gewijzigd worden.

Een jaar voorbereidingKort na Prinsjesdag stuurt de minister van Financiën een brief aan de andere ministers waarin staat hoe zij hun begrotingsvoorstellen moeten voorbereiden die zij op Prinsjesdag van het volgende jaar zullen presenteren. In april spreken de ministers samen de grote lijn van de begroting af. Zij besluiten aan welke zaken meer en aan welke minder wordt uitgegeven. De ministeries werken de hele zomer aan hun begrotingsvoorstellen om ze voor Prinsjesdag af te krijgen. De minister van Financiën schrijft de Miljoenennota.

20

Verantwoordingsdag

Net als op Prinsjesdag komt de minister van Financiën op Verantwoordingsdag met een koffertje naar de Tweede Kamer. Alleen zitten er geen rapporten in over wat de regering gaat doen, maar verslagen over wat er het afgelo­pen jaar is gedaan. Voor elk ministerie is er een apart jaarverslag. Daarin staat welke prestaties het ministerie heeft geleverd, hoe deze passen in het regeringsbeleid en hoeveel geld de activi­teiten hebben gekost.

Het gaat om de vragen:­ Heeft de regering bereikt wat zij in de rijksbegroting als doel had gesteld?­ Heeft de regering gedaan wat zij had gepland?­ Heeft de uitvoering van de plannen gekost wat de regering ervoor begroot had?

Natuurlijk gaat de verantwoording niet over de plannen van dit jaar. In dit jaar wordt er

Bijna iedereen kent Prinsjesdag op de derde dinsdag in september. Koning Willem-

Alexander leest dan de troonrede voor. Daarna worden in de Tweede Kamer de

regeringsplannen gepresenteerd in de rijksbegroting en de Miljoenennota. Om te

controleren wat er van deze plannen terecht is gekomen, is het op de derde

woensdag in mei Verantwoordingsdag.

21

verantwoording afgelegd over de plannen die op Prinsjesdag twee jaar geleden zijn ingediend en afgelopen jaar zijn uitgevoerd.

Financieel jaarverslag Naast de jaarverslagen van alle ministeries biedt de minister van Financiën ook het over­koepelende ‘Financieel Jaarverslag van het Rijk’ aan. Onder het Rijk wordt de centrale overheid verstaan. In het Financieel Jaarverslag van het Rijk staat informatie over de financiële prestaties van de centrale overheid als geheel.Ook de president van de Algemene Rekenkamer biedt de Tweede Kamer een rapport aan. De Rekenkamer kijkt zelfstandig of de gewenste doelen zijn bereikt en controleert bovendien of de regering de wettelijke regels heeft gevolgd. In een apart verslag geeft de Rekenkamer commentaar op de jaarverslagen.

Debat Tweede KamerIn de weken na Verantwoordingsdag overleggen de Kamerleden over de jaarverslagen. Half juni debatteren zij vervolgens met de ministers over de jaarverslagen.

Verbeterde controle Verantwoordingsdag is een belangrijk hulpmid­del om de regering te controleren; dat is immers een van de taken van de Tweede Kamer. Wanneer de regering de volgende begroting opstelt, kan zij rekening houden met het com­mentaar van de Tweede Kamer. Het regerings­beleid wordt zo bijgestuurd of veranderd.

GehaktdagOp Verantwoordingsdag komt de koning niet naar het Binnenhof in zijn gouden koets en dragen de vrouwen geen fraaie hoeden. Verantwoordingsdag bestaat pas sinds het jaar 2000 en moet zijn tradities nog verdienen. In de

wandelgangen wordt Verantwoordingsdag ook wel ‘woensdag gehaktdag’ genoemd; het idee is dat ministers stevig aan de tand gevoeld worden over hun resultaten.

22

zen, fabrieken, kantoren en verenigingen. Dat zijn goede gelegenheden om contact te maken met Kamerleden.

Politieke partijenMensen met gelijke opvattingen over de samen­leving vinden elkaar in politieke partijen. Als lid van een politieke partij kunt u proberen uw idee­en bekend te maken bij uw vertegenwoordigers in het parlement en de regering. Politieke partijen vormen een brug tussen kiezers en politiek. Politieke partijen hebben contact met hun

Tijdens verkiezingen kiest u, de Nederlandse bevolking, wie u de komende vier jaar in de Tweede Kamer mogen vertegenwoordigen. De Tweede Kamerleden zijn uw politieke verte­genwoordigers. Als u hen wilt spreken of uw mening wilt geven, kunt u Kamerleden, Kamer­commissies of de hele Tweede Kamer op ver­schillende manieren benaderen. U kunt bellen, mailen, schrijven of langskomen in de Tweede Kamer. Kamerleden zijn actief in het land. Zij zijn aanwezig op bijeenkomsten van hun partij in de regio en gaan op bezoek bij scholen, ziekenhui­

Door te stemmen, bepaalt u hoe en door wie ons land wordt bestuurd. Maar ook

buiten de verkiezingen om is kritiek op het doen en laten van de regering en de

Tweede Kamerleden mogelijk. Door uw mening te laten horen, kunt u de politiek

beïnvloeden.

Uw mening telt

23

achterban, met kiezers zoals u. In de Tweede Kamer zijn politieke partijen vertegenwoordigd door fracties. Het aantal zetels dat een partij heeft in de Tweede Kamer, is afhankelijk van het aantal behaalde stemmen tijdens de Tweede Kamerverkiezingen.

LobbyenMaatschappelijke bewegingen, belangenorgani­saties, verenigingen en actiegroepen proberen op allerlei manieren de politiek te beïnvloeden. Deze groepen hebben weliswaar geen directe stem in het parlement, maar via hun lobbyisten proberen ze Kamerleden te overtuigen. Politici houden rekening met standpunten van deze groepen, vooral als ze veel aanhang onder de bevolking hebben en met goede argumenten komen. Hun lobbyisten zijn dagelijks te vinden in het gebouw van de Tweede Kamer.

BurgerinitiatiefHeeft u een voorstel om de samenleving te verbeteren? Wilt u dat de Tweede Kamer eenonderwerp op de agenda zet? Dan kunt u een burgerinitiatief indienen. Een burgerinitiatief is een voorstel om bijvoorbeeld het milieu, onderwijs of openbaar vervoer te verbeteren, of een regel eenvoudiger te maken of zelfs af te schaffen. Met een burgerinitiatief verzoekt u de Tweede Kamer om uw voorstel te bespreken en er een standpunt over in te nemen. Voor een burgerinitiatief heeft u ten minste 40.000 handtekeningen nodig van mensen die uw plan steunen. Het moet ook een nieuw voorstel zijn en het mag de laatste twee jaar niet in de Tweede Kamer aan de orde zijn geweest.

PetitieAls u het niet eens bent met het beleid van de regering kunt u een petitie aanbieden aan Kamerleden. Een petitie is een verzoekschrift waarin u vraagt een bepaalde maatregel te

nemen of juist na te laten. Vaak wordt een petitie namens een groep mensen aangeboden. Hoe meer handtekeningen er onder een petitie staan, hoe beter.

VerzoekschriftWanneer u meent dat de rijksoverheid u onzorg­vuldig of onjuist heeft behandeld, kunt u een klacht indienen bij de commissie voor de Verzoekschriften van de Tweede Kamer. Het moet gaan om een individuele kwestie, waar­tegen geen bezwaarschriftprocedure of beroep bij de onafhankelijke rechter mogelijk is.

Dit is een uitgave van de Tweede Kamer der Staten­Generaal

Bezoekadres Plein 2, Den Haag

Postadres Postbus 20018, 2500 EA Den Haag

Tekst en ontwerp Dienst Communicatie

Druk DamenVanDeventer

Fotografie Hans Kouwenhoven

Meer informatie Telefoon: 070 ­ 318 30 40 E­mail: publieksvoorlichting@tweedekamer.nl Website: www.tweedekamer.nl

Vermenigvuldigen van informatie uit deze publicatie is niet toegestaan zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever.

april 2013

Colofon