Tussen Vonk en OmroepDraadloze communicatie in België en Kongo 1900-1918

22-11-2016Verdeeld door www.congo-1960.beAuteur : Bruno Brasseur en Guido Nys

Meer info via de link http://www.congo-1960.be/

De “campagne Lacoste” en de school voor telegrafie te Laken.

Afb. B4-2 De villa Lacoste. Op de achtergrond 2 antennemasten.Foto G. Onkelinx, archief Laca.

Bijlage 4: De “campagne Lacoste” en de school voor telegrafie te Laken.

De “campagne Lacoste” was gelegen in het oosten van het koninklijk domein van Laken (Brussel), tussen de Koning Albertdreef en (buiten het park) de J. Van Praetlaan (afb. B4-1, B4-2 en B4-3. Het domein Lacoste bedroeg 5,5 hectaren. Vanuit de Van Praetbrug steekt men de Vilvoordsesteenweg over en kan men het domein betreden langs een grote metalen poort en de Koning Albertdreef, die beiden nog bestaan (afb. B4-3). Dank zij de voorzitter van de Geschied- en Heemkundige Kring van Laken, Wim Van der Elst, kon ik hierover een tekst bekomen uit 1914 van A. Cosyn (1) en een Nederlandstalige ingekorte bewerking van G. Vanden Bussche verschenen in het tijdschrift LACA Tijdingen (2). Hiervan volgt een uittreksel:[…] De campagne Lacoste behoorde tot de staatseigendommen ingevolge de Koninklijke schenking van 9 april 1900). […] Ze omvatte een groot gedeelte van het oude buitenverblijf “La Coste”, ook Nederleest genoemd, en kon in zekere zin als een uitbreiding van het Lakense kasteeldomein beschouwd worden.Het domein Nederleest was waarschijnlijk een van de zeven Lakense heerlijkheden, met name de heerlijkheid Cattenbroeck, ook nog Cauwegem of Couwegom genoemd (een akte uit 1491 vermeldt : “het heerlijck huys van Couwegom”. De naam van het buitenverblijf of “Villa Lacoste”, waarmee het kasteel Nederleest gewoonlijk wordt aangeduid, herinnert ons aan een oude adellijke familie afkomstig uit Vlaanderen die tijdens het grootste gedeelte van de 19de eeuw in het bezit was van het domein. In de Lakense kadastrale leggers van 1811 vindt men als eigenaar Marie van der Foste, weduwe van Alex de la Coste, heer van Terstraeten. Na haar overlijden gaat het domein over op haar oudste zoon en in 1878 op haar kleindochter. Deze laatste verkocht Nederleest aan koning Leopold II in 1884.

1 Arthur Cosyn, La station de T.S.F. de Laeken, Touring Club de Belgique, 15 juni 1914.2 Georges Vanden Bussche, Een station voor draadloze telegrafie in Laken, LACA tijdingen, nr 3, maart 1998.

2

Afb. B4-1 Het huidige koninklijk domein van Laken, met rechts de vroegere "Campagne Lacoste".

Afb. B4-3 De Koning Albertdreef, onderaan de schaduw van de poort.Eigen foto.

Nog meer gedetailleerde inlichtingen in verband met het ontstaan van Nederleest kan men lezen in het genoemd verslag van Arthur Cosyn:[…] De villa Lacoste was oorspronkelijk een banale constructie (afb. B4-4) die koning Leopold II volledig had laten moderniseren en tot een weelderig ingericht restaurant wou laten uitbouwen, omgeven door sportpleinen en een golfterrein.Op de kaart uit 1906 (afb. B4-5) vindt men de villa terug bovenaan tussen de U-vormige vijver.

Het restaurant is er echter nooit gekomen en koning Albert gaf Goldschmidt (vermoedelijk na 1910) de toelating om in de villa de school voor telegrafie onder te brengen. Alle lokalen en zalen kregen een eigen bestemming. Een galerij met glasramen vormde nu een mooie tentoonstellingsruimte, met didactisch materiaal voor de school, zoals verschillende typen toestellen, kaarten, enz. Zo konden een vijftiental leerlingen, zowel blanken als zwarten, gedurende zes maand terecht in salons die omgetoverd waren in studieruimten, zoals klaslokalen, tekenzalen, ateliers. En op de eerste verdieping waren nog ruimten ingedeeld in laboratoria.

Er was ook nog de tunnel van Leopold II. De Koning had die laten bouwen om vanuit het paleis van Laken, het kasteel Schoonenburg, met een elektrisch treintje te kunnen aansluiten op het spoorwegnet. De tunnel kwam de Vilvoordsesteenweg onder door, die hier wat hoger ligt. Dat is even voorbij de Van Praetbrug. De kosten liepen echter hoog op en de tunnel is nooit afgewerkt. Het werd de ideale plaats om de zware mechanische toestellen van de grote zender op te stellen: dynamo’s, transformators, alternators, aandrijfmotors. Maar ook het telefoniegebeuren had plaats in de tunnel..De zendapparatuur kon vanuit de villa bediend worden.Alle antennemasten werden opgetrokken op het domein Lacoste, in de vlakte onder de villa, en vernietigd op 19 augustus 1914 (zie hoofdstuk 7 en afb. 7-16).

3

Afb. B4-4 De villa Lacoste, vóór de transformaties door Koning Leopold.Archief Koninklijk Paleis, Brussel.

Afb. B4-5 De "Campagne Lacoste", schets uit 1906, met eigen bijvoegsels.Archief Laca.

Colofon en dankwoord 1

Inleiding 3

1. Voorgeschiedenis 5Wat noemen we draadloze telegrafie? 5Verdere ontwikkeling in België 8Koning Leopold II en Marconi 9De Panne en Nieuwpoort 12

Villa "Les Pavots" 12De toestellen 13

2. Banana - Ambrizette 17Even terugblikken 19Luitenant Paul De Bremaecker 20Biot (Antibes) - Calvi 21

De techniek 22Een anekdote 25

Banana 26Ambrizette 28Conclusie 30Anekdote: witte magie 32

3. Robert Benedict Goldschmidt 35Korte biografie 35Het populair laboratorium 40

Terug naar het populair laboratorium: wat was er te zien? 42Telefonie met Philippson en Rühmer 44

Het koloniaal museum van Tervuren 44Ducretet 46Ruhmer laat in zijn kaarten kijken 51Het justitiepaleis te Brussel 53"Als de baas nu denkt…" 57Enkele bedenkingen 58

4. Draadloze telegrafie in Belgisch Kongo 61Vooraf 61

Contract met Goldschmidt 64De zending Verd’hurt: Boma en Banana 65

De installaties 69De zending Wibier 77

Raymond Braillard 79De posten voor draadloze verbinding

Boma-Elisabethstad worden opgericht 82Verder verloop van het verhaal 120

Maatregelen tegen de atmosferische storingen 122 De eerste twee jaren 124 Albert

Wibier 125 Na 1912126

5. De praktische school voor T.S.F. te Laken 131Le diamant noir 139

6. Expo 1913, wetenschap en onderwijs 141Montefiore 141Wereldtentoonstelling van Gent in 1913 142Ferrié te Laken 145

4

De zending Stinglhamber 147De T.S.F., voorloper van de U.R.S.I. 147

7. De grote zender van Laken 151 De antennes worden gebouwd 153

"Une grosse nouvelle" 156De grote zender 161

Duitsland en de zender van Laken 164We zoeken verder 166Conclusie 168

De afbraak 1748. De radioconcerten van Laken 177

Mevrouw Boon 177Radioconcerten te Laken 180De zender van Laken meer in detail 183

Marzi en zijn sterkstroomrelais 185De Morettiboog 192

De afdeling telefonie 194De opstelling van Laken in maart 1914 194Conclusie 199

Hallo, hallo, hier radio Laken! 200Joseph Longé 200Programma van het concert van 28 maart 1914 202

Omroep of geen omroep? 203Marzi te Parijs 205

9. De Belgische radioamateurs, stiefmoederlijk bedeeld 207De arm der wet stelt orde op zaken 210

Radioamateurs wedijveren 214En de telefonie? 216

10. T.S.F. in het leger vóór de eerste wereldoorlog 217Briffaux weet het leger te interesseren voor draadloze telegrafie 217Pater Lucas neemt deel aan experimenten van Poncelet en Guarini 220Telefunken in België 220

De zender 221De ontvanger 223De testen 223

Veel studies en voorstellen, maar weinig vooruitgang 22811. België en Calais 231

Mobilisatie 231Begin van de oorlog 233Rapport van Raymond Braillard over het begin van de campagne

van de 1ste augustus tot de 22ste oktober 1914. 2351915 239De basis van Calais 242

Het studiebureau en tekenbureel 244Laboratorium 244Werkplaats 244Magazijn voor onderdelen en reservemateriaal 245T.S.F. onderricht 245

1916 247Het materiaal 2581ste en 2de compagnie van het leger 259De T.S.F. in de divisies 261Vliegtuigen 269De T.S.F. sectie van de 11e D.I. 271

5

Biografie van de T.S.F.-officieren 276 12.Kongo gedurende de Eerste Wereldoorlog 283

Inleiding 283Oprichting van een koloniale dienst T.S.F. 283Voorbereiding voor vertrek naar Kongo 2841ste sectie T.S.F. 285Vorming van de 2de sectie T.S.F. 291Dienst telegrafie van de groep Tanganyika 294

Station T.S.F. van Kabalo 294Station T.S.F. van Lukuga 294Engelse T.S.F.-sectie van Tanganyika 297Project voor de verbinding met de troepen in Kivu 298T.S.F. voor de vliegtuigen 299Ombouwen van de stations Vengeur en Dhanis te Lukuga 301Gebruik van de beschikbare mobiele stations 305Definitief station van 5 KW te Lukuga 307Definitieve installatie van het station Dhanis van 2 kW in Kigoma 307Slotbemerking 308

Tweede Sectie 3081917 3091918 311Missie van Braillard naar Kongo in 1917-1918 312

Programma 312Toestand van het civiele T.S.F.-netwerk in september 1917 313Nieuw programma 313Versterkers en raamantennes 314Onderhouden golven 315

13. De Belgische enclave Baarle-Hertog 317De enclave 317Eerste verkenningen van de omgeving 318Installatie van de gasmotor 319Installatie van de zender en ontvanger 320Slot 323

14. T.S.F.-materiaal 325Posten voor automobiel 325

Posten A en F 325 De zender. 329 De ontvanger 331

Ontvanger met flexibele schakeling 331Ontvanger met omschakelaar 334

Extra ontvangstmogelijkheden 334Posten B en C 334 De Zender 336 De ontvanger 338Post D 338 De zender 342 De ontvanger 343Post E 344Posten G.H.I. 351

Draagbare zend-ontvangstposten 356Marconipost met directe montage 356Post type Marconi, omgebouwd door het Belgisch leger, met indirecte montage 358Post T.S.F.B. 1916, met indirecte montage 361

6

Draagbare posten met magneto 363Post type T.S.F.B. 1916 363

Ontvangstposten voor korte golven (vliegtuigen) 365Ontvanger van Marconi 365Ontvanger type “T.M. Française 1915” 367Belgische ontvanger voor korte golven voor vliegtuigen 368Ontvanger “T.M. 1915” aangepast door het Belgisch leger 369Ontvanger voor korte golven type T.S.F.B. 1915 370Ontvanger voor korte golven type A 1915 van het Frans leger 373

Posten voor ontvangen van persberichten 374Post type T.S.F. B. 374

Post T.S.F. B. met magneto voor vliegtuigen 376SFR 500 W voor vliegtuigen van 1916 378Post E3-zender/ontvanger 380

Ontvanger type E3ter 382Versterker 3ter 383Zender E3 384

T.P.S. – Telegrafie via de grond 3862 KW zender, transporteerbaar in kisten 388Zender S.F.R. model 1915 389

Bijlage 1: Montagesystemen voor oprichten van antennemasten 391Richtlijnen van Generaal Jungbluth 391Tweede methode toegepast in Belgisch-Kongo 393Eenzelfde methode, maar in Ierland 394

Bijlage 2: De antenne van de grote zender van Laken (OTL) en het zendprogramma van de T.S.F.S. 395

Bibliografie 397Lijst afkortingen 410Index 411Inhoud 420

Op de bijgevoegde CD:

Bijlage 3: Plaatsing van de zeekabel naar BananaBijlage 4: De “campagne Lacoste” en de school voor telegrafie te LakenBijlage 5: Het Franse patent van R. Goldschmidt

voor de vonkenbrug van LakenBijlage 6: Patent Marzi voor de "koffiemolen"Bijlage 7: Wet (179) op de draadloze telegrafie en -telefonieBijlage 8: Berichten uit vervlogen tijden (vooral krantenknipsels)Volldedig interview mevrouw Boon

Varia.

Uittreksel film "Le diamant noir"

7