Uitgever: Hagemeister GmbH & Co. KG, KlinkerwerkBuxtrup 3, D-48301 NottulnTelefoon 00 49 - 2502 804-118 Telefax 00 49 - 2502 7990info@hagemeister.dewww.hagemeister.nl

Redactie en design: presigno GmbH, DortmundFoto's: Ulrich Metelmann, RatingenOverige fotografen: zie beeldrand.

15

Poort naar De elbe

Het samenknopen van stad en Elbe is het leidmotief van de bebouwing aan de Holzhafen in Hamburg naar het winnende prijsvraagont-werp van ASTOC Architects and Planners, in samenwerking met de Nederlandse architect Kees Christiaanse en architect Christian Herbert uit Hamburg. Twee massieve, meandrische kan-toorgebouwen met baksteenfaça-des flankeren een twintig verdiepin-gen tellende glazen woontoren aan de noordelijke oever van de Elbe en verbinden de charme van het historische Havenkwartier met de uiterst moderne kantoorarchitectuur.

Het behoedzaam op de locatie inspelende bebouwingsconcept, dat zich als een poort opent naar haven en stad, belichaamt in vorm en materie een spel met contrasten. De dynamische vorm en de vlakke glasfaçade met ‘Kastenfensters’ onderstrepen het kristallijne karakter van de centrale woontoren. De massieve baksteenfaçades van de flankerende kantoorkubussen Oost en West, voorzien van een oranje-terracottakleurige Hagemeister baksteen „Luca FU“, corresponde-ren met de historische Hamburgse havenarchitectuur en laten het gebouwensemble harmonieus in de stedebouwkundige omgeving inpassen. Tegelijkertijd voldoen de bij hoge temperaturen gebakken bakstenen aan de hoogst denkbare technische eisen; de gebouwen zijn dag in dag uit blootgesteld aan het water van de Elbe. De ruwe, ambachtelijke oppervlakken van de met de voet naar voren vermetselde baksteen citeren de historische buurpanden. De talrijke kleurnuances en de antraciet-zwar-te kolenbrand zetten onmiskenbaar hedendaagse architectuuraccenten.

TOPI D E E Ë N – I M P U L S E N – I N N O V A T I E S – A R C H I T E C T E N

Holzhafen Hamburg

bekroonDe ParelsIn 2002 koos de Architektur- und Ingenieur-verein Hamburg het kantoorgebouw Holz- hafen Oost, een ontwerp van ASTOC Archi-tects and Planners, vanwege zijn opmerke-lijke architectuur tot „Gebouw van het Jaar“. Reden: de kantoorgebouwen Oost en West introduceren, in samenspel met de twintig verdiepingen hoge woontoren, een mondaine flair in de historische haven van de Hanze-stad en belichamen op indrukwekkende wijze het potentieel van grote bouwvolumes, zonder massief over te komen. Bovendien zet het gebouwensemble op voorbeeldige wijze het concept van een „parelsnoer“ van oud en nieuw langs de oever van de Elbe om.

Van een afstand herinnert de vorm van de zeven verdiepingen tellende gebouwen rechts en links van het woonkristal aan reusachtige liggende bakstenen. In de geperforeerde, van grote doorbrekingen voorziene façade met Hagemeister baksteen „Luca FU“, weeklinkt de

historische havenarchitectuur met de nabijge-legen Köhlbrand-Treppe en Hamburgs oude Speicherstadt. Wie de gebouwen benadert, ontdekt talrijke inkijkjes en doorkijkjes naar het water. De transparantie van de bouwvolumes wordt benadrukt door groot gedimensioneer-de onderdoorgangen, vervaardigd uit spe-ciaal geproduceerde prefab baksteendelen.

In het directe contact met de Elbe ontvouwt de tegen vorst en zout water bestendige baksteen zijn technische kwaliteiten als speciaal materiaal voor waterbouw, dat kan worden blootgesteld aan wisselende water-standen. Slechts een boardwalk, voortzetting van het wandelpad langs de Elbe, scheidt de gebouwen van het water in het havenbekken. Op grond van de hoge dichtheid van de bij 1300°C gebrande klei, trotseert de baksteen deze Noord-Duitse omstandigheden en zorgt in de Hamburgse Holzhaven voor een duur-zame gebouwbekleding in warme tonen.

Projectgegevens Holzhafen HamburgArchitectuur: ASTOC Architects and Planners, Keulen, in samenwerking met Kees Christiaanse en Christian Herbert uit HamburgOpdrachtgever: B&L Gruppe, HamburgBaksteen:Luca FUDF (240 x 90 x 52 mm) SF (215 x 90 x 52 mm)Gemetseld oppervlak: 7.500 m2

Gra

phic

s: ©

AST

OC

Arc

hite

cts

and

Plan

ners,

Köl

n

Kleuterschool „Apfe lbäumchen ,̋ Ber l i jn

Weldadig eenvoudig

De nieuwbouw van de protestantse kleuter-school „Apfelbäumchen˝ in Berlijn-Grünau bekoort door zijn elementaire eenvoud – zijn rechtlijnige bouwvorm, zijn natuurlijke bouw-materialen en zijn oriëntering op de tuin. Winkens Architekten voegde de één bouw-laag hoge nieuwbouw van het protestantse kerkgenootschap Bohnsdorf-Grünau, nabij het Technologiecentrum in Berlijn-Adlershof zeer terughoudend in het tuinlandschap van de buitenruimte; het gebouw heeft een lineair volume, met façades uit baksteen in aardkleuren en houten elementen. De ruwe, zandokerkleurige Hagemeister baksteen „Gent FU“ met zijn krachtige kolenbrand- en sinter-sporen en onregelmatige randen, refereert aan de traditie van de handvorm baksteen. Het langgerekte moduulformaat onderstreept de horizontale belijning en het solide karakter van het gebouw.

De verbinding van binnen en buiten en de directe relatie tussen interieur en tuin zijn fundamentele ontwerpprincipes van de kleuterschool. De nieuwbouw biedt plek aan een kinderopvang voor kinderen tot en met drie jaar en een kleuterklas van drie- tot zesjarige kinderen. De ruimtes zijn vorm- gegeven als woningen, zeer open en aan de kopgevels van het gebouw voorzien van een overdekt houten terras. In deze warme, door hout gedomineerde omgeving, kunnen de kinderen het hele jaar door buiten zijn. Een centrale multifunctionele ruimte met toegang tot de tuin dient voor de gemeen-

schappelijke start van de dag en als ruimte voor festiviteiten en activiteiten.

Hout en baksteen zijn, als bouwmaterialen met een natuurlijke herkomst, de beeldbepa-lende elementen in de façade. De buitenbe-kleding is ambachtelijk gemetseld uit Hage-meister baksteen van de soort „Gent FU“, en is qua kleur afgestemd op het lichte hout in de façade en op de terassen. „Met zijn aard-kleuren, zijn ruwe textuur en door kolenbrand bepaalde kleurigheid past de baksteen zeer goed bij deze locatie, met zijn zandige, leemachtige aarde. De baksteen is zeer solide en bezit een schaal en maat, die het elementaire van de horizontale belijning van het gebouw onderstreept“, beschrijft architect Karl-Heinz Winkens het verschijningsbeeld. Het veel-zijdige kleurenspel van de baksteen, van een geelachtige zandtoon tot lichte en donkere bruin- en okertonen en diepzwarte gesinterde partijen, harmonieert eveneens met het hout van de façade, wanneer dit door de inwerking van het weer op den duur zichtbaar verandert. Ook de wanden van de multifunctio- nele ruimte zijn, als openbaar gebied in het gebouw, voorzien van baksteen, terwijl in de meer besloten groepsruimtes hout domineert.

Dit samenspel van binnen en buiten, van levendig hout en solide, bestendige baksteen zorgt in de kleuterschool met zijn buitenruimte voor een weldadige, ontspannen sfeer, waar-over kinderen, begeleidsters en bezoekers enthousiast zijn.

Projectgegevens Kleuterschool „Apfelbäumchen”,Berlijnarchitectuur: Winkens Architekten, BerlijnOpdrachtgever:Protestants Kerkgenootschap Bohnsdorf-GrünauBaksteen: Gent FU ModF (290 x 90 x 40 mm) Gemetseld geveloppervlak: 375 m2

Gra

fik: ©

Win

kens

Arc

hite

kten,

Ber

lijn

»Baksteen is een bouwmateriaal, waarmee we zijn opgegroeid. Baksteen is voor onze architectuur in de omgang met kinderen een elementaire bouwstof. Want in het stapelen van de stenen herkent men heel gemakkelijk het basisprincipe van het bouwen.«Karl-Heinz Winkens

Foto

s +

Portr

etfo

to: ©

Win

kens

Arc

hite

kten,

Ber

lin

Stadhuis Beverwi jk

TroTse sfinx

ProjectgegevensStadhuis BeverwijkArchitectuur: Jeanne Dekkers Architectuur, DelftOpdrachtgever: gemeente BeverwijkBaksteen: Blaaktooren Profielklinker Lava (glad en geribbeld)Gemetseld geveloppervlak:3.500 m2

Als poort naar een nieuwe, levendige binnen-stad, zo ontwierp architectenbureau Jeanne Dekkers het stadhuis van Beverwijk. De nieuwbouw is een ontwerp, dat kan uitgroeien tot icoon van de gemeente. En het ontwerp nodigt de rond 40.000 inwoners van de Noord-Hollandse gemeente uit, zich met het gebouw te vereenzelvigen. Hagemeister bak-steen in de goudgele sortering „Blaaktooren“, gecombineerd met de zwarte profiel-klinker „Lava“, onderstreept de vorm van het gebouw en zet een heel scala aan accenten.

Stijlvol als de neus van een sfinx en al vanverre zichtbaar, markeert een naar voren staande toren het bijzondere stadhuis van Beverwijk. In de façade geven grote raampar-tijen over drie verdiepingen aan, dat in het interieur burgerzaken en bestuurlijke functies harmonieus met elkaar verbonden zijn. Op de begane grond met zijn riante daglichttoetre-ding, kunnen inwoners van Beverwijk terecht voor hun burgerzaken. Een ronde trap leidt naar de daarboven gelegen raadzaal, die ook

als trouwzaal wordt gebruikt, en naar een uitnodigend restaurant.„Wij wilden een stadhuis realiseren, waarin de bewoners zich thuis voelen. Het moet hún gebouw worden. De burgers van Beverwijk herkennen al op het eerste gezicht, dat het gebouw iets bijzonders is…“, zo schetst architecte Jeanne Dekkers het leidende idee achter haar ontwerp. Transparantie en de durf speelse vormen en kleuren te gebruiken, typeren het nieuwe stadhuis. Het gebouw is georiënteerd op het ongeveer honderd meter verderop gelegen station en het busstation direct voor het gebouw. De elegante ronde

vorm van de façade onderstreept de nabijheid van het stadhuis tot deze openbare functies.De koninklijk ogende Hagemeister baksteen van de goudgele sortering „Blaaktooren“ ver-leent het gebouw levendigheid. De glanzende steen zorgt door zijn leisteenachtige oppervlak voor een tijdloze elegantie. Zwarte profielste-nen van de sortering „Lava“ zetten accenten bij het majesteitelijke goudgeel en verlenen de façade diepte en tactiliteit. De zwarte vlakken in de façade zijn deels gemetseld met de gladde steen in het zicht, op andere plekken met een geribbelde strek aan de voorzijde. Deze afwisseling van oppervlakken en het contrastrijke kleurenspel geven de façade een bijzondere spanning. „We hebben een veelzijdige structuur gecreëerd, die door de beschouwer „gelezen“ kan worden. Je kunt de façade meerdere malen aandachtig bekijken en toch steeds weer iets nieuws ontdekken“, beschrijft Jeanne Dekkers het effect van het materiaal en de afwisseling van geprofileerde en gladde oppervlakken.

Het stadhuis van Beverwijk demonstreert, hoe een moedige vormgeving met baksteen een openbaar gebouw een ziel geeft. Het metselwerk draagt er in al zijn facetten toe bij, dat de bewoners van Beverwijk het stadhuis accepteren als hun thuis en zich kunnen identificeren met het nieuwe gezicht van de gemeente.

»Een baksteengevel kan verouderen als een goed stuk leer. Als het gebouw leeft en karakter ontwikkelt, wordt het voor zijn gebrui-kers een verrijking.«Jeanne Dekkers

Portr

etfo

to: ©

Rie

s W

ende

l de

Jood

e

Gra

phic

s: ©

Jean

ne D

ekke

rs Ar

chite

ctuu

r, De

lft

Het woonblok-ensemble IJburg 48 in het oosten van Amsterdam verbindt de rust en de wijdsheid van het water met de levendigheid en verscheidenheid van een moderne metro-pool. Met het opvallende bouwblok hebben KENK architecten langs de historische scheep-vaart-route in de oude handelsstad de sfeer van de haven opgepakt. Centraal vormge-vings-element van het gebouw met zijn grote visuele variatie in de verdiepingen, zijn de Hage-meister-gevelstenen „Lübeck“, „Münster-land“, „Rostock“ en „Lüneburg“. Van roodbruin tot een diep rood, van geel tot donkerbruin, plaatst de duurzame baksteen markante kleur-accenten en onderstreept de verscheidenheid van het nieuwe havenleven, dat zich ontvouwt bij Blok 48, rond de Pampuslaan en de Krijn Taconiskade.

„Bij ons ontwerp gaat het om de afgewogen combinatie van urbane en suburbane in-vloeden. De bewoners moeten evenzeer profiteren van de levendige boulevard als van de rustige ligging aan het water. Om dat te bereiken hebben we de de blokbebouwing onderverdeeld in kleinere, attractieve eenhe-den“, zo verklaart Pim Köther, één van de projectarchitecten van Blok 48, het ontwerp.

I Jburg, Amsterdam

In het wooncomplex zorgen drie verschillende gebouwstructuren voor afwisseling. In het wes-ten verrijzen markante gebouwen met tot acht bouwlagen een representatief havenfront, in het oosten staan zij langs de boulevard. In het noorden en het zuiden bevinden zich woonstraten met portiekwoningen van drie bouwlagen en in het centrum van het bouw-blok ligt een verkeersvrije zone met tien eensgezinswoningen.

De westzijde is verbonden met een kleine jachthaven. Als pakhuizen rijzen de gebou-wen met acht bouwlagen omhoog, met een plint van twee tot zes verdiepingen hoog. De open vormgegeven façades met talloze smalle vensterpartijen hebben een industriële charme. Vooral de roodachtige baksteen van de sor-teringen „Lübeck“ en „Münster“ onderstepen deze industriële referentie. Met hun slanke Waalformaat en in hun eenvoudig halfsteens metselverband, encadreren zij de ramen. Direct aan het waterfront stappen de architec-ten af van dit industriële karakter. Hier vullen de kolenbrand-gele sortering „Rostock“ en de bruin glanzende sortering „Lüneburg“ de rode tonen aan. Aan de achterzijde bevindt zich een groen binnenhof. Langs de Pampus-

laan is een groot deel van de 94 woningen gerealiseerd als sociale woningbouw. In het gepatineerde geel van de baksteen „Rostock“, stralen de acht lagen hoge gebouwen vrien-delijk in het zonlicht. De balkonafscheidingen zijn harmonieus geïntegreerd in de façade en zorgen op de levendige boulevard voor een vakantiestemming. De gevarieerde kleurpalet-ten van de bakstenen, geaccentueerd door het karakteristieke kolenbrand, verlenen de gebouwen een urbanistisch aanzicht.

Het ontwerp van Köther, Salman, Koedijk Architekten vertaalt het basisidee van IJburg consequent: de bewoners genieten in Blok 48 evenzeer van de voordelen van een stedelijke omgeving als van de rust van het IJmeer en de aangrenzende groengebieden. De Hage-meister gevelstenen „Lübeck“, „Münsterland“, „Rostock“ en „Lüneburg“ zijn de fundamenten van de vormgeving, die deze beide facetten van Blok 48 met elkaar weet te verbinden.

vakanTiesTemming aan de PamPuslaanProjectgegevens IJburg, AmsterdamArchitectuur:Köther I Salman I Koedijk Architecten BV, sinds 2012: KENK Architecten BV, AmsterdamOpdrachtgever: De Principaal, AmsterdamBaksteen: Lübeck WF (210 x 100 x 51 mm)Münsterland WF (210 x 100 x 51 mm)Rostock WF (210 x 100 x 51 mm)Lüneburg WF (210 x 100 x 51 mm)Gemetseld geveloppervlak: 6.000 m2

Foto

s: ©

Roo

s Al

dersh

off

Foto

: © R

oos

Alde

rshof

fFo

to: ©

Roo

s Al

dersh

off

Gra

phic

s: ©

Köt

her I

Sal

man

I Ko

edijk

Arc

hite

cten

Gra

phic

s: ©

Köt

her I

Sal

man

I Ko

edijk

Arc

hite

cten

»De verschillen in vormgeving van de façades zijn eenvoudig, maar substantieel. Een eigen gezicht krijgen de façades aan de Frans Ziegler-straat vooral door de variaties in baksteen.«Köther | Salman | Koedijk

Foto

: © R

oos

Alde

rshof

fG

raph

ics:

© K

öthe

r I S

alm

an I

Koed

ijk A

rchi

tect

enG

raph

ics:

© K

öthe

r I S

alm

an I

Koed

ijk A

rchi

tect

en

Projectgegevens Quartier am Zeughaus, HamburgArchitectuur: HPP Hentrich-Petschnigg & Partner GmbH + Co. KG, Düsseldorfbouwbegeleiding en detail-ontwerp:BFK Architekten, StuttgartOpdrachtgever: Calliston Gesellschaft für Projektentwicklung GmbH, HamburgBaksteen:Alt-Berlin ModF (290 x 90 x 90 mm)Lausanne ModF (290 x 90 x 90 mm)Friesland ModF (290 x 90 x 90 mm)Gemetseld oppervlak: 6.100 m2

Quar t ier am Zeughaus, Hamburg

»Baksteen is een bouwmateriaal, dat evenzeer tradioneel is als eigentijds, dat de stenige, stedelijke façadestructuur van de Europese stad oppakt en zo een vertrouwd beeld, lees: welbevinden, oproept.«Helmut Ritzki

eigentijDs voortgezet

Als een aangename, moderne wijk, waar alles voorhanden is, met een flexibele mix van kan-toren, woningen, dienstverlening en horeca, zo ontwierp HPP Architekten het kantorencom-plex Quartier am Zeughaus in Hamburg. BFK Architekten heeft de architectuur van het histo- rische Zeughaus met zijn markante baksteen-banden, omgezet in nieuwbouw uit baksteen, staal en glas. Met zijn uitstraling en materiaal-keuze verbindt de als wijk opgezette nieuw-bouw traditie zich met de moderne tijd en geeft door zijn levendigheid impulsen aan de ontwikkeling van de omringende bouwkavels.

De baksteenbanden uit harmonieus gemeng-de Hagemeister bakstenen „Alt-Berlin“, „Lausanne“ en „Friesland“ sluiten aan op de vormgeving van het Zeughaus, een monument

uit de jaren dertig, en geven hier een eigen-tijdse vorm aan. Vooral de donkerrode sorte-ring „Lausanne“, met zilverachtig oplichtende accenten, gemengd met de baksteenrode en van blauwe nuances voorziene baksteen „Friesland“, correspondeert met de klassieke Hamburgse baksteen. In deze roodbonte mengeling zorgt de zakelijk elegante Hagemeister baksteen „Alt-Berlin“ met zijn stijlvolle antraciet voor een vleug moder-niteit en zorgt voor de overgang naar de rondomlopende, transparante vensterbanden in de façade. De horizontale geleding wordt ondersteund door de langgerekte moduulmaat (290 x 90 x 90 mm) van de bakstenen. Ook de gebouwstructuur van het levendige Quar-tier verbindt, met zijn flexibele plattegronden, de traditionele Hamburgse architectuur met

een eigentijdse doorontwikkeling. De Kontor-häuser, de historische kantoren van de vroege-re handelsondernemingen in de Hanzestad, kenden ook al een flexibele interieurindeling. HPP Architekten ontwikkelde dit door en vatte de klassieke kantoorfunctie in een modern concept met detailhandel en horeca.

Het consequent doorontwerpen van traditio-nele bouw-elementen en ontwerpprincipes zorgt ervoor, dat het nieuwbouwcomplex bij het historische Zeughaus van Hamburg zich stedenbouwkundig in zijn omgeving voegt en tegelijkertijd vensters opent voor de vormge-ving van eigentijdse architectuur. De bijpas-sende bekleding levert de baksteenfaçade met zijn kleuraccenten en zijn levendige nuances in rood en zilverachtig antraciet.

Portr

etfo

to: ©

HPP

Hen

trich

-Pet

schn

igg

& Pa

rtner

, Düs

seld

orf

TOPI D E E Ë N – I M P U L S E N – I N N O V A T I E S – A R C H I T E C T E N

Uitgever: Hagemeister GmbH & Co. KG, KlinkerwerkBuxtrup 3, D-48301 NottulnTelefoon 00 49 - 2502 804-118 Telefax 00 49 - 2502 7990info@hagemeister.dewww.hagemeister.nl

Redactie en design: presigno GmbH, DortmundFoto's: Ulrich Metelmann, RatingenOverige fotografen: zie beeldrand.

Interview met Alexander Schwarz Partner bij David Chipperfield Architects in Berlijn. Als Design Director was hij verantwoor- delijk voor o.a. het ontwerp van het Neue Museum en de James-Simon-Galerie op het Museum-eiland in Berlijn, het Museum voor Moderne Literatuur in Marbach aan de Neckar en Museum Folkwang in Essen. Jongste voorbeeld van zijn activiteiten als docent is zijn gasthoogleraarschap voor architectuur aan de Bauhaus-Universiteit Weimar.

Alexander Schwarz is architect en part-ner bij David Chipperfield Architects in Berlijn. Voor Schwarz is baksteen één van de duurzaamste bouwmaterialen. Op dat gebied kan baksteen zijn kwaliteiten volop uitspelen. Want voor Schwarz betekent energie-efficiënt bouwen: kijken naar de totale levenscyclus van een gebouw.

Waarom is baksteen interessant voor de architectuur van David Chipperfield Architects?Alexander Schwarz: »Het is behoorlijk verbazingwekkend als je je bedenkt wat de baksteen in al zijn onschuld allemaal presteert. De baksteen heeft een zeer grote vanzelfsprekendheid. Hij is zeer gewoon en presteert tegelijkertijd ontzettend veel. Dat wordt duidelijk, wanneer men zich bedenkt wat een monoliet gemetselde muur allemaal kan.«

Zijn daar voorbeelden van?Alexander Schwarz: »Een goed voorbeeld is de herbouw van het Neue Museum in Berlijn. De boodschap van dat gebouw is, van een afstand bezien, niet het voormalig ruïneuze, maar het herstelde gebouw. Voor de grote aanvullingen van het gebouw hebben we als materiaal oude bakstenen gebruikt. Door de kolenbrand ontstaat een kleurenspectrum, dat gaat van rood naar rosé en van geel tot grijs. Dit spectrum sluit aan op de polychromie van het oorspronkelijke gebouw, dat zandsteen nabootst. Als buitenwand heeft het „Neue Museum˝ een één meter dikke gemetselde wand. De ongelofelijke kwaliteit van de bak-steen is, dat hij de – laten we zeggen – zeven problemen oplost, waarmee een buitenwand vandaag de dag geconfronteerd wordt en die in het algemeen met zeven verschillende lagen wordt opgelost. Een baksteenwand van één meter dik kan dat alles ook: dragen, isoleren, opslaan, beschermen, doorstaan en eveneens mooi zijn. We moeten ons af-vragen, wat de integriteit van een wand is. Als het om deze vraag gaat, loopt de bak-steenindustrie ver vooruit.«

»Men is gewend baksteen om zich heen te zien, baks-teen heeft een grote vanzelfsprekendheid. Desalniettemin is het opmerkelijk te zien welke baks-teenwand overtuigt en welke niet. Een gemetselde wand zonder dilatatievoegen is zeer zeker geloof-waardiger dan een wand, waarin exact de normen voor dilatatievoegen zijn gevolgd.«Alexander Schwarz

De onschulD van baksteen

In welke richting moet baksteen zich ont-wikkelen om ook in de toekomst een rol te kunnen spelen?Alexander Schwarz: »Een fantastische eigenschap van baksteen is zijn normaliteit, de onschuld, die baksteen aan de dag legt. Baksteen is niet eenzijdig geoptimaliseerd en is eigenlijk geen product, maar een materiaal. Wij werken veel met oude bakstenen. Juist vanwege de schijnbare zwaktes, zoals bijvoorbeeld de afwijkingen in kleur en maat. Het ontbreken van maatvastheid is voor metselaars altijd weer een uitdaging. Als het lukt, wordt met deze schijnbare nadelen een materiële kwaliteit gerealiseerd, die we zeer op prijs stellen.Bij eigentijdse baksteen is deze materialiteit moeilijk te vinden. Daarom zou ik voor de baksteenindustrie wensen, dat ze zich weer bezint op de oereigenschappen van de ge-brande klei en de natuurlijke, materiaalimma-nente fenomenen, die daarbij optreden.«

Welke eigenschappen van baksteen overtuigen?Alexander Schwarz: »De aanhoudende vali-diteit is een aspect van baksteen, dat ons zeer interesseert. Baksteen bezit het vermogen om te verouderen en heeft als materiaal een on-gelofelijke integriteit, die bij andere materialen maar moeilijk te vinden is – althans gepaard aan de eigenschap, dat baksteen tegelijkertijd ook zeer onpretentieus is.«

Voor welke gebouwen leent baksteen zich bij uitstek?Alexander Schwarz: »Tektonisch gezien is baksteen bijzonder geschikt voor gebouwen, die in hun vorm drukkrachten uitdrukken. Wanneer baksteen trekkrachten uitdrukt, is dat een kunststuk. Dan verliest het zijn vanzelfsprekendheid. Baksteen is steeds dan geschikt, wanneer men probeert het gebouw een fysieke pre-sentie te geven. Bijvoorbeeld als tegenpool van glasarchitectuur. Een ander voordeel is de geringe moduulmaat, waardoor baksteen ook zeer geschikt is als reparatiemateriaal. Baksteen kan kleinschalig op breukvlakken reageren. Baksteenvolumes laten zich zeer vanzelfsprekend repareren.«

Foto

s un

d Po

rtret

foto

: © S

MB

/ Da

vid

Chi

pper

field

Arc

hite

cts,

Ute

Zsc

harn

t