Toiletgang bij dementie

Aliëtte Jonkers

Medisch journalist

Toiletgang bij dementieISBN: 978 90 352 3239 6

De mens heeft het vermogentot genoegens wonderzoetDe grootste vreugde iste kunnen als men moet.

- Piet Hein

Bij dementie is ‘kunnen als men moet’ niet vanzelfsprekend. Twee redenen:

• Veel ouderen met dementie kunnen het toilet niet vinden, bereiken of gebruiken = toiletgangproblemen

• Aandoeningen van blaas, sluitspieren en/of bekkenbodem kunnen de beheersing over urineren en defeceren verstoren

Incontinentie bij dementie = complex

• Verschillende chronische aandoeningen (multimorbiditeit) kunnen van invloed zijn op toiletgangproblemen of functie van blaas, darm of sluitspieren

• Bij behandeling van deze aandoeningen wordt medicijnen gebruikt die invloed hebben op toiletgangproblemen of functie van blaas, darm of sluitspieren.

Welke aandoeningen hebben invloed op continentie? Veel!

• Diabetes

• Reuma

• COPD en astma

• Hartfalen

• OSAS (slaapapneu)

• Ernstige obstipatie

• CVA

• Parkinson

• Depressie

• Delier

• Botbreuken

… en dan hebben we het nog niet eens over de dementie zélf

Welke medicijnen beïnvloeden de continentie?

• Antidepressiva• Anti-jeukmiddelen• Anti-parkinsonmddelen• Antipsychotica• Slaapmiddelen• Plaspillen• Bloeddrukmiddelen• Morfine• Middelen tegen staar

Welke vorm van incontinentie zien we vaak bij ouderen met dementie?

Functionele incontinentie:

ontstaat wanneer de patiënt niet zelfstandig naar toilet kan door bijv. medicatie, desoriëntatie, cognitieve/lichamelijke beperkingen, lastige kleding, te lange afstand naar het toilet of obstakels bij het vinden van het toilet

Dit zien we dus NIET bij ouderen met dementie

Toiletgangproblemen bij dementie

• Initiatief om naar het toilet te gaan is bij dementie niet vanzelfsprekend

• Plaats van het toilet is belangrijk• Mobiliteit• Problemen met laten zakken van kleding• Problemen met gaan zitten op het toilet• Problemen met opstaan en aankleden• Hygiëne

Worden ouderen soms in het verpleeghuis ‘incontinent

gemaakt’?Het antwoord is…

ja

Verhuizen van thuis naar verpleeghuis is alleen al ‘trigger’ voor ontstaan van incontinentie

Vrijheidsbeperkende maatregelenmaken incontinent!

Zweedse bandPols- en enkelbandjesLichaamsvestjesRiemen etc.

…zorgen ervoor dat oudere nietzelfstandig naar het toilet kan -> onrusten agitatie

Als sederende druppels worden gegeven om het werk van zorgpersoneel lichter te maken, is er sprake van ouderenmishandeling!

Antipsychotica en sederende middelen worden dan vaak voorgeschreven om die onrust te bestrijden. Onwenselijk!

-in 82% van de gevallen niet werkzaam

- verhogen valrisico

- beperken niet alleen bewegingsvrijheid van cliënten, maar ook de wilsvrijheid of autonomie

- vaak ernstige bijwerkingen: sufheid, zweten, trillende handen, rusteloosheid, slaapproblemen, verkramping spieren en stijfheid

Ouderen met dementie die aan de ‘rustdruppels’ moeten, hebben

3x zo veel kans op een herseninfarct en 70% meer kans om binnen een jaar te overlijden

dan iemand die deze middelen niet krijgt*

*Banerjee S. The use of antipsychotic medication for people with dementia: time for action. A report for the Minister of State for Care Services London: Department of Health, 2009.

Deze sederende middelen beperken de mobiliteit en vergroten de kans op het ontstaan van incontinentie.

In Nederland overlijden jaarlijks 550 tot 760 ouderen als direct gevolg van het slikken van antipsychotica (onderzoek Trouw en Medisch Contact)

Stellingen

1. ‘Incontinentie bij dementie is lang niet altijd te voorkomen’

Waar: in het eindstadium van dementie is iederéén (dubbel) incontinent en is de incontinentie niet meer behandelbaar, maar onderdeel van het ziektebeeld.

2. ‘Incontinentie hoort nu eenmaal bij het verouderingsproces’

Niet waar: bij ouderen met lichte tot matige dementie kunnen we meestal wél ingrijpen. Vooral als er sprake is van functionele incontinentie (als de incontinentie niet het gevolg is van een ziekte).

3. Om ervoor te zorgen dat bewoners van een zorgcentrum zo min mogelijk incontinent zijn, zou een verzorgende 3 patiënten onder haar hoedemoeten hebben.

Waar:… maar dat is een utopie en in bijna geen enkel zorgcentrum inNederland het geval

Incontinentie terugdringen bij dementie: factoren van belang

• Meetinstrumenten: inco-dagboek voor ernst en frequentie van de incontinentie gedurende 3 etmalen

• MMSE (Mini-Mental State Examination)

• Diagnostiek: soort incontinentie in kaart brengen

• Controle van inco-materiaal, bijv. om de twee uur, noteren van ‘droog’ en ‘nat’ en aanwezig ontlasting (‘wet checks’)

• Een goede toilethouding

• Regelmatige toiletgang: vaste toiletrondes (timed voiding) in verpleeghuizen zijn ouderwets!

‘Nee’ is soms ‘ja’

Prompted voiding: tussen de toiletrondes door toiletgang aanbieden werkt!

Zo moet het dus niet… (gisteren op twitter)

Incontinentie terugdringen bij dementie: factoren van belang (2)

• Beweging heeft een positieve uitwerking op het brein: stimuleert de uitvoerende hersenfuncties en de geheugenfuncties

• Zorg voor een goede pijnbestrijding

• Blaastraining: vooral bij aandrangincontinentie. Maar… alleen geschikt voor ouderen die nog zelfstandig naar het toilet kunnen lopen en het toilet kunnen vinden

• Bekkenbodemspiertraining: alleen geschikt voor dementerende ouderen die bewust is van deze spieren, de aanwijzingen begrijpt en in staat is de oefeningen zelf te doen

Laatste strohalm: medicatie

• Parasympathicolytica of anticholinergica: middelen die het frequent samentrekken van blaas en blaasspier remmen. Alleen geschikt voor ouderen die nog zelf initatief nemen naar het toilet te gaan.

• Maar… de werking van deze middelen is voor een groot deel te danken aan het placebo-effect

• En ze hebben bijwerkingen: duizeligheid, verwardheid, verhoogde hartslag. Bovendien gaan ze vaak niet samen met andere medicijnen. Voorzichtigheid en terughoudendheid dus geboden!

Ouderen zelf zien incontinentie zelden als het grootste probleem

Ook zorgpersoneel ziet het als ‘bijprobleem’: ‘O ja, mevrouw Veenstra is ook incontinent’

Toch heeft incontinentie, zeker bij lichte en matige dementie, veel invloed op de kwaliteit van leven: kan leiden tot schaamte, depressie,minder koffie drinken, kleding verstoppen, eenzaamheid, angst.

… als de dementie verder gevorderd is

• In beginfasen wordt incontinentie bij dementie vaak veroorzaakt doordat cliënt toilet niet kan vinden: te laat op de wc (‘ongelukjes’)

• In later stadium herkent de oudere met dementie het toilet niet meer als een plaats waar men zijn behoefte kan doen. Dat is de reden waarom er soms in een hoek van de kamer wordt geplast of gedefeceerd

• In nog later stadium wordt een volle blaas of endeldarm niet meer herkend als een prikkel om te urineren of defeceren

Bij blijvende incontinentie:

• Kies het juiste product: juiste maat, niet te groot• Geen extra inleggers in verband: lekkage + huidirritatie• Buikbandsystemen aan de achterkant vastmaken =

sneller losmaken en voorkomt ‘plukken’ door ouderen met dementie omdat gladde kant aan de voorkant zit

• Matige tot zware incontinentie: elastische broekjes, T-vorm en eendelige plaksystemen in scala aan maten en absorberend materiaal

• Fecesincontinentie: anaaltampon als demente oudere op bezoek gaat bij familie

Zorg op maat belangrijk

• Geen ‘standaard beleid’ of standaard materialen

• Ook in verpleeghuis staan de wensen en behoeften van de oudere zelf centraal

Meer weten?

Inkijkexemplaar en bestelformulieren op dit congres!

Bedankt voor uw aandacht