Faculteit Natuur en Techniek

HOE ZAL HET TAKENPAKKET VAN DE LANDMETER-EXPERT EVOLUEREN

TIJDENS DE UITBOUW VAN SLIMME STEDEN?

Cédric Verkinderen

Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van

Bachelor in het vastgoed

Promotor:

Thomas Couckuyt

Instelling: HoGent Natuur & Techniek

Academiejaar 2016-2017

Tweede examenperiode

‘The 19th century was a century of empires,

the 20th century was a century of nation states.

The 21st century will be a century of cities.’

— Wellington Webb, burgemeester van Denver, 2001 —

Abstractie

Een wereldbevolking van 7,5 miljard, dat brengt toch serieuze gevolgen met zich mee.

Het brengt natuurlijk nog meer problemen binnen de stedelijke gebieden. Uit onderzoek blijkt

dat we de grens fifty-fifty overschreden hebben van het aantal inwoners die de stad als hun

thuis aanzien aangeeft. Dit zal natuurlijk niet stoppen, zo zal naar schatting de stedelijke

bevolking tegen 2050 zesenzestig procent van de wereldbevolking omvatten. Wat dan met

stedelijke problemen?

Informatie- en netwerktechnologie zullen gezien worden als de middelen om deze

toenemende stedelijke bevolking te organiseren en in goede banen te leiden. Een andere

onmisbare technologie is die van de communicatie die een grote rol speelde in het vormen

van steden. Het komt in elk verhaal neer op hetzelfde, vooruitgang.

Eén van de belangrijke ontwikkelingen zal die van de slimme steden zijn. Betere

stedenbouwkundige ontwikkelingen kunnen ervoor zorgen dat de ongebreidelde consumptie

van ruimte kan beperkt en zelfs gestopt worden. Technologische gadgets en apparatuur zal

ervoor zorgen dat de efficiëntie en de snelheid in de stad wordt opgedreven. Denk maar aan

onze smartphones en bijhorende smartwatch. Sowieso hebt u momenteel een op zak, als het

er geen twee zijn. Deze produceren dagelijks heel wat data die de ambtenaren van de steden

helpen hun steden beter te maken. Deze ‘Big Data’ is de brandstof van de slimme stad, het is

het bloed dat door de aderen stroomt en de stad draaiend houdt.

In een eerste deel van deze bachelorproef komt u alles te weten over de

slimme/intelligente stad. In het eerst hoofdstuk van dit deel komt u vooral te weten wat een

slimme stad precies is. Bij sommigen is een tekening al niet meer nodig aangezien de

maatschappij volop bezig is met het uitdenken en zelf al produceren van deze technologische

steden. Aan de hand van een aantal eigenschappen en karakteristieken zal ik een top definitie

voor u op tafel leggen die duidelijk en verstaanbaar is voor iedereen.

Het concept is natuurlijk niet vanzelf uit de lucht komen vallen en heeft enkele jaren,

eeuwen, decennia, millennia nodig gehad om zich eerst en vooral populair te maken en daarna

te kunnen manifesteren. Elke nieuwheid heeft eerst tijd nodig om zich te kunnen wortelen in

de beschaving om zich dan tot slot te kunnen ontpoppen. Deze ontpopping is toch al een paar

jaar achter de rug. Overheidsbesturen en stadsbesturen zijn druk in de weer om van hun stad

een stad van de toekomt te maken. Technologie en communicatie vervlochten in de gewone

infrastructuur. Vanwaar komt het zaadje dat nu uitgegroeid is tot een volwassen boom?

Daarom hebben we toch wat nood aan een beetje geschiedenis omtrent deze ontwikkeling,

terug te vinden in hoofdstuk twee.

Hoe men zulke slimme steden kan uitbouwen en onderhouden zal een derde

hoofdstuk inpalmen. We staan stil bij de infrastructuur die zal geüpgraded moeten worden op

een technologische manier. De smartphone zal daar natuurlijk een belangrijke rol in spelen

net zoals de vele sensoren en beacons die volop in ‘Living Labs’ worden ontworpen en

uitgetest. Hier kunnen niet alleen maar voordelen uit komen, ook de nadelen en problemen

worden besproken in het vijfde en laatste hoofdstuk van dit deel. Privacy en organisatie zijn

daar hoofdrolspeler in.

Een tweede deel zal het internet of things wat verder uit de doeken doen. Een

combinatie van steden met het internet of things leidt tot de slimme stad. In het derde deel

komen we de rol van de landmeter-expert te weten in dit verhaal. Aan de hand van enkele

enquêtes en een interview, met de schrijver van een artikel waaruit ik mijn inspiratie haalde,

zal de onderzoeksvraag beantwoord worden. Ook de toekomst van de landmeter-expert en

zijn taken wordt nader bekeken en nader voorspeld.

In een laatste deel zal de theoretische benadering in de praktijk worden bekeken en

zullen een aantal casestudies besproken worden, niet alleen voor België (West- en Oost-

Vlaanderen) maar ook voor Montréal, de tweede grootste stad van Canada.

Als schrijver, student landmeten en geïnteresseerde wens ik u veel leesgenot.

Voorwoord

Deze bachelorproef vormt de neerslag van een zoektocht naar de rol van een

landmeter-expert in de wereld van de slimme-stads-technologie. Dit werk is het sluitstuk van

mijn opleiding als landmeter-expert. Ik heb enorm genoten van mijn opleiding en heb dan ook

een onderwerp gekozen die mij zeer hard interesseert. Stedelijke ontwikkeling, ruimtelijke

ordening en woonbeleid waren dan ook twee van mijn favoriete vakken. Daarom koos ik een

onderwerp dat onder die categorie valt, de stad van de toekomst.

Oorspronkelijk wou ik de studie ‘architectuur’ proberen maar omdat dit iets te hoog

gegrepen was, was landmeten dé perfecte richting om toch het bouwkundige en architecturale

aspect op te zoeken. Ik had ook nooit gedacht dat stadsontwikkeling en woonbeleid mij zo

zouden interesseren.

Ik wil in het bijzonder nog eens mijn ouders bedanken die mij door mijn opleiding

geholpen, gesteund en aangemoedigd hebben maar ook omdat zij mij financieel

ondersteunden. Speciaal wat betreft mijn stage naar Montréal, die ook in een hoofdstuk terug

te vinden valt.

Mijn promotor mag ik ook zeker en vast niet vergeten, Thomas Couckuyt, die mij op

weg hielp om dit sluitstuk te kunnen schrijven. Hij heeft mij niet alleen een duwtje in de rug

gegeven maar mij ook goede raad omtrent delen van mijn bachelorproef en mijn enquête. Hij

deed alles om van mijn sluitstuk een prachtwerk te maken, waarvoor nogmaals dank.

Joël Van Cranenbroeck wil ik ook bedanken omdat hij mij meer bijbracht omtrent de rol

van een landmeter-expert op gebied van slimme steden. Zijn artikel inspireerde mij om het

onderwerp slimme steden verder uit te pluizen in mijn bachelorproef. Ik wil hem ook nog eens

bedanken voor het interview dat ik via mail mocht afnemen.

Aan de andere kant van de wereld wil ik Harout Chilitian bedanken. De smart-city-

expert van Montréal, stad waar ik stage liep, met wie ik een exclusief interview mocht afnemen

en veel bijleerde over het leven in Montréal als smart citizen.

Tot slot wil ik ook al mijn docenten van de HoGent bedanken die mij heel wat bijleerden

over ons nobele en vrije beroep. Ik ben blij en fier dat ik deze richting kon en mocht volgen om

een echte landmeter-expert te worden.

Ik wil ook u bedanken om dit werk alvast te lezen, het was ook namelijk de bedoeling

om mensen duidelijk te maken dat de stad van de toekomst dichter dan ooit ligt. We moeten

vooruit kijken en dat is in onze maatschappij soms moeilijk, aangezien heel wat mensen

conservatief zijn en de technologie als probleem aanzien. Ik hoop dat met deze proef net het

tegendeel bewezen wordt en we met hulp van deze technologie problemen uit de weg zullen

ruimen. Natuurlijk is het feit dat de landmeter-expert er een belangrijke rol in kan en misschien

wel zal spelen, wat centraal staat, ook van belang. De mensen weten nog altijd niet goed wat

een landmeter-expert is en wat het belang van dit vrije beroep is. Daarom hierover ook meer

info samen met de vraag ‘Hoe zijn takenpakket in de toekomst er zal uitzien’.

Mei 2017

Cédric Verkinderen

Inhoudstafel

Abstractie .....................................................................................................................

Voorwoord ...................................................................................................................

Inhoudstafel .................................................................................................................

Lijst van illustraties .......................................................................................................

Inleiding ..................................................................................................................... 1

1 De intelligente stad .............................................................................................. 4

1.1 Wat? ............................................................................................................. 4

1.2 Geschiedenis … ..........................................................................................10

1.2.1 ICT-golven? L’histoire ce repète … .........................................................10

1.2.2 Triple cross .............................................................................................15

1.2.3 Waarom precies steden? ........................................................................21

1.3 Beste aanpak? .............................................................................................22

1.3.1 Een bestaande stad of een gloednieuwe? ..............................................28

1.3.2 Hoe opbouwen? .....................................................................................29

1.4 Probleem? ...................................................................................................36

1.4.1 Privacy, wat is dat? .................................................................................41

1.4.2 Strijdlust … Wie aan de macht? ..............................................................45

1.4.3 Organisatie? ...........................................................................................49

2 The internet of things ..........................................................................................51

2.1 Wat? ............................................................................................................51

2.2 Link met ‘Smart cities’? ................................................................................51

2.3 Internet van alles? .......................................................................................52

2.4 Gevaar? .......................................................................................................52

3 De rol van een landmeter-expert .........................................................................53

3.1 Takenpakket van een landmeter-expert in 2017 ..........................................54

3.1.1 Wettelijk gereglementeerde activiteiten ..................................................55

3.1.2 Bijkomende activiteiten uit de bouw- of vastgoedsector ..........................55

3.1.3 De concrete taken? ................................................................................57

3.2 Evolutie van het takenpakket .......................................................................59

3.3 De landmeters in de toekomst? ...................................................................61

3.3.1 Landmeter 2.0 ........................................................................................61

3.3.2 R.I.P. Landmeter ....................................................................................62

3.4 Afsluitend interview ......................................................................................63

4 Theorie wordt praktijk..........................................................................................68

4.1 België ..........................................................................................................68

4.1.1 Gent .......................................................................................................68

4.1.2 Antwerpen ..............................................................................................69

4.1.3 Wat met de eigen kleine gemeente .........................................................69

4.1.4 Wat denken de regionale Landmeter-experten hiervan vandaag? ..........70

4.2 Canada ........................................................................................................73

4.2.1 Montréal .................................................................................................73

4.3 Songdo ........................................................................................................82

4.4 Actualiteit .....................................................................................................83

5 Conclusie ............................................................................................................84

6 Literatuurlijst .......................................................................................................86

7 Lijst van afkortingen ............................................................................................93

8 Bijlage(n) ............................................................................................................94

Lijst van illustraties

Figuren

Figuur 1: de antropogene wereld en zijn connecties .................................................. 2

Figuur 2: stad waarin al deze kenmerken zit verweven .............................................. 9

Figuur 3: toepassingsgebieden die de stad slim maken ............................................24

Figuur 4: smartphones als afstandbediening voor de slimme stad ............................25

Figuur 5: Medinat Masdar City, volledig nieuwe stad in de Verenigde Arabische Emiraten ..29

Figuur 6: de verschillende soorten data die afhankelijk van elkaar zijn om een goede analyse uit te kunnen voeren ...........32

Figuur 7: model voor de Vlaamse Virtuele Gemeente en haar ondersteunende, horizontale lagen ....35

Figuur 8: het panopticon, ouderwets of modern? ......................................................42

Figuur 9: actoren nodig om de slimme stad uit te bouwen .........................................50

Figuur 10: alles is verbonden met alles .....................................................................52

Figuur 11: waar ressorteert de landmeter-expert? .....................................................54

Figuur 12: opmaken GIS database van de stad ........................................................56

Figuur 13: uitstervend beroep? .................................................................................63

Figuur 14: Joel Van Cranenbroeck ............................................................................67

Figuur 15: gebied waar de steekproef binnen werd uitgevoerd .................................70

Figuur 16: toekomstbeeld van Montréal als slimme stad ...........................................80

Figuur 17: Songdo international business district, Zuid-Korea, stad Seoel ................83

Tabel

Tabel 1: verschil tussen bestaande en nieuwe slimme steden ..................................28

Tabel 2: evolutie van de taken die een landmeter-expert uitoefent ............................59

Smart I 1 I Cities

Inleiding

We gaan doorheen deze bachelorproef op pad en starten een zoektocht naar een

cruciale zaak. Een antwoord op de onderzoeksvraag van deze bachelorproef, namelijk

‘Hoe zal het takenpakket van de landmeter-expert evolueren tijdens de uitbouw van

slimme steden?’. Tijdens deze zoektocht zijn er heel wat wegen die te bewandelen zijn,

enkel de interessantste op gebied van vastgoed (meer bepaald landmeten) werden dan

ook ingeslagen.

Als student landmeter-expert ben ik aangesloten bij de vereniging van de Belgische

Orde van de Landmeter-Experten (BOLE), waar het driemaandelijkse tijdschrift ‘Expert’

op wordt geplaatst. Het was wanneer ik in het tijdschrift van februari een artikel las over

slimme steden dat het onderwerp van deze bachelorproef bepaald was. Daarin vertelt,

landmeter-expert / wetenschappelijk adviseur voor de universiteiten van Luik en Gembloux

/ vice-voorzitter van de WG 6.2 van de Commission 6 Surveying Engineering van de FIG

/ erelector aan de Universiteit voor Geodesie van Siberië (Russische Federatie) / nationaal

expert voor het GNSS / auteur van verschillende brevetten en copyrights op het gebied

van geodetic engineering, Joël Van Cranenbroeck dat het takenpakket van de

landmeter-expert de komende jaren zal veranderen. Deze aanpassing zal simultaan

moeten verlopen met de ontwikkeling van slimme steden. Er zal dus beter moeten

ingespeeld worden op slimme-stads-technologieën, door de landmeter-expert hierin ook

te betrekken.

Er is wel degelijk een maatschappelijk belang. Steden worden alsmaar

belangrijker, aangenamer, veiliger en gezonder zodat heel wat mensen zich aangetrokken

voelen door het verhuizen naar de stad. De stijgende bevolkingspopulatie alleen al is een

enorm probleem dat met de komst van slimme steden uit de wereld kàn geholpen worden.

Een ander probleem is de veiligheid en gezondheid van de stedelijke gebieden. Door

allerhande technologische sensoren, apparatuur en gadgets in de stad te plaatsen kan

alles gemonitord worden en zal men een beter zicht krijgen van waar deze problemen zich

afspelen. Het is de landmeter die hierbij komt kijken want met zijn kennis over het vastgoed

en GIS kan hij gemakkelijk ontelbare stromen data in databases sorteren en er een

geografische marker aan mee geven, zodat deze data gelokaliseerd zijn. Dit is maar één

taak van de landmeter-expert in dit verhaal. Zo zullen we nog een aantal

taken tegenkomen die door de landmeter-expert kan uitgevoerd worden.

Smart I 2 I Cities

Dit sluitstuk van mijn studie zal een beter beeld schetsen over eerst en vooral de

slimme stad met de bijhorende stroom aan data (ofwel ‘the internet of things’) en ten

tweede (wat zich meer toespitst op de landmeter-expert) de rol en het takenpakket van de

landmeter-expert gekoppeld aan het vraagstuk wat de toekomst zal bieden voor hem. Tot

slot kunnen we ook enkele realistische uitwerkingen zien. Het is nu eenmaal geen utopie

die we creëren (een ideaal beeld in ons hoofd, in theorie) maar een

u-chronie (ideaal beeld in werkelijkheid, in praktijk).

Ik wil toch ook even stil staan bij het gegeven ‘utopie’ omdat u verder hieromtrent

heel wat terug vindt. De slimme stad werd vroeger, bij sommigen, aanzien als een utopie

omdat deze een ideaal beeld gaf van de stad. Hoe een gemeenschap het best kan

samenleven op een ecologische, gezonde, veilige en aangename manier. Niet iedereen

was daar natuurlijk voor omdat deze groep mensen het achterliggend doel ervan inzagen,

ontstaan van een controlesysteem waarin de mens als zombie rondloopt. We zullen het

nooit weten hoe een echte utopie eruitziet, of toch? Wordt dit de slimme stad?

Figuur 1: de antropogene wereld en zi jn connecties

Smart I 3 I Cities

Utopia

Het eiland waar alles wordt opgehelderd.

Hier kan men op vaste bewijsgrond staan.

Er zijn geen andere wegen dan de toegangsweg.

De struiken buigen door van alle antwoorden.

Hier groeit de boom van het Juist Vermoeden

met eeuwig ontwarde takken.

De verblindend simpele boom van het Begrijpen

bij de bron die de Ah Dus Zo Zit Het heet.

Hoe dieper het bos in, des te breder

het Dal der Vanzelfsprekendheden.

Rijzen er twijfels, dan verjaagt de wind ze.

De Echo neemt ongeroepen het woord

en verheldert graag de geheimen van de werelden.

Rechts de grot waar de Betekenis ligt.

Links het meer van de Diepe Overtuiging.

Van de bodem maakt zich de waarheid los

en komt zachtjes omhoog.

Het dal wordt gedomineerd

door de Onwankelbare Zekerheid.

Van haar top een vergezicht over het Wezen der Dingen.

Ondanks al deze verlokkingen is het eiland onbewoond,

en de vage voetsporen die je op de kusten ziet.

wijzen zonder uitzondering in de richting van de zee.

Alsof men hiervan alleen vertrekt

en onherroepelijk in het diepe onderzinkt.

In een leven dat niet te doorgronden is.

Schrijver: Wislawa Szymborska, uit 1976

Bron: http://www.janvanduppen.be/?p=1699

Smart I 4 I Cities

1 De intelligente stad

1.1 Wat?

Als startpunt van de zoektocht naar een antwoord op ‘Hoe zal het takenpakket van

de landmeter-expert evolueren tijdens de uitbouw van slimme steden?’ moeten we bij het

oplossen eerst enkele vragen stellen. Zoals ‘Wat is een intelligente stad?’. Deze vraag is

natuurlijk cruciaal om een antwoord te krijgen op dé grote hamvraag van deze

bachelorproef.

Een decennium geleden zou iedereen bij het horen van de term ‘slimme of

intelligente steden’ de boeken toe geslagen hebben, vandaag de dag is deze term al beter

ingeburgerd. Velen krijgen een beeld in hun hoofd van hoe deze steden er kunnen en

misschien wel zullen uitzien. Dit is dan ook de reden waarom er de laatste jaren al heel

wat commotie rond is. Toch is nog niet iedereen bekend met deze futuristische, moderne

term. Het brengt nog heel wat vragen met zich mee. We kunnen ons natuurlijk ook

afvragen of dit concept wel een realiteit kan worden of het enkel een tijdelijke trend is, die

zoals andere trendy en technologische hypes, zal passeren.

Om een slimme stad, ook wel intelligente en duurzame stad, te definiëren zijn er

heel wat belangrijke factoren die in zijn definitie terugkomen. Hieronder werden een aantal

definities opgenomen die onze futuristische stad het best omschrijft. Deze werden

verzameld uit technologische tijdschriften en artikels geschreven door ‘Smart-City-

Experts’.

“Een intelligente en duurzame stad is een stad die de informatie- en

communicatietechnologie maar ook andere middelen inzet om de levenskwaliteit, de

efficiëntie van het beheer van de stad en de stadsdiensten maar ook de competitiviteit te

verbeteren, met respect voor de behoeften van de huidige en toekomstige generaties op

het gebied van economie, welzijn en milieu.” (J. VAN CRANENBROECK, 2016).

“The urban center of the future, made safe, secure environmentally green, and efficient

because all structures - whether for power, water, transportation, etc. are designed, constructed,

and maintained making use of advanced, integrated materials, sensors, electronics, and networks

which are interfaced with computerized systems comprised of databases,

tracking, and decision-making algorithms.” (B. Bowerman, J. Braverman, J.

Taylor, H. Todosow & U. von Wimmersperg, 2000).

Smart I 5 I Cities

VERTALING: “Het stedelijk center van de toekomst, dat voor een veilige en groene

omgeving zorgt en efficiënt is omdat alle structuren (zowel voor energie, water, mobiliteit,

toegankelijkheid, beleid etc.) ontworpen, gecreëerd en onderhouden zijn gebruik makend

van vooruitstrevende en geïntegreerde materialen, sensoren, electrische toestellen en

netwerken die kunnen communiceren met slimme geïnformatiseerde systemen bestaande

uit databanken en zelf-beslissende volgalgoritmes.”

“A Smart City is defined as a city that uses information and communication technologies to

make the critical infrastructure components and services of a city such as administration, education,

healthcare, public safety, real estate, transportation, and utilities, in a more aware, interactive, and

efficient way (Belissent, 2010).” (R. De Castro, 2016).

VERTALING: “Een stad dat informatie- en communicatietechnologieën gebruikt

om kritische infrastructuur elementen en diensten te maken voor de stad (zoals

administratie, opleidingen, gezondheidszorg, veiligheid van de bevolking, vastgoed,

vervoer en het gebruik van de stad). En dit op een overzichtelijke, interactieve en efficiënte

manier (Bélissent, 2010).”

“Dankzij innovatieve technologie wordt onze stad een slimme stad, waarin

machines en apparaten met elkaar communiceren. Zo blijft de stad, ondanks de drukte, in

beweging, komen wij beter van A naar B, is duurzaamheid een randvoorwaarde, wordt

ons werk efficiënter en veiliger en hebben wij ontelbare handige gadgets voor in en om

ons huis. Welkom in de slimme stad.” (E. Van Gameren & K. Meerman, 2016).

“De idee van de ‘slimme stad’ ontstond in de jaren 1990 en verwijst naar een reeks

initiatieven om digitale informatie- en communicatietechnologie in het stedelijk weefsel te

integreren” (P. DE MEYER & K. VERREYKEN, 2015).

“Smart cities are places where information technology is wielded to address problems old

and new. In the past, buildings and infrastructures shunted the flow of people and goods in rigid,

predetermined ways. But smart cities can adapt on the fly, by pulling readings from vast arrays of

sensors, feeding that data into software that can see the pig picture, and taking action.” (Smart

Cities, A. M. Townsend, 2014).

VERTALING: “Slimme steden zijn plaatsen waar informatietechnologie wordt

gehanteerd om de oude en nieuwe stedelijke problemen aan te pakken. In het verleden,

kwamen gebouwen en infrastructuren op de eerste plaats en kwamen dan pas de

inwoners van de stad. Maar slimme steden kunnen dit doorbreken door de informatie te

verzamelen uit een uitgebreid netwerk van sensoren, die de software

voedt die nodig is om een overzicht van de stad te krijgen en de nodige

acties te ondernemen.”

Smart I 6 I Cities

“Een van de beknoptste en helderste definities van de smart city geeft het goed

weer: een plaats waar ICT gecombineerd wordt met infrastructuur, architectuur, dagelijkse

voorwerpen en zelfs ons lichaam, om sociale, economische en ecologische problemen

mee aan te pakken.” (A., Townsend, 2014)

Er werden in deze definities heel wat belangrijke sleutelelementen naar boven

gebracht die belangrijk zijn om een algemene, overzichtelijke en vooral neutrale

begripsomschrijving op te kunnen bouwen. Hieronder een verfpallet van de belangrijkste

elementen.

Hoe hebben de mensen al die honderdduizenden jaren overleefd met de

gewone (domme) objecten/apparatuur. “Wat als … technologie en innovatie niet

bestond?” Welk beeld zouden we dan krijgen, of in welke wereld zouden we dan terecht

gekomen zijn? Alles de dag van vandaag moet slim/intelligent zijn. Wat dus in de

eerste plaats verwijst naar de technologische vooruitgang en evolutie (in het volgende

punt meer). Kinderen worden vanaf een bepaalde leeftijd van alles en nog wat

aangeleerd. Ouders willen dat ze presteren op school en een carrière maken. Om dit

te kunnen, verwachten ze dat hun kinderen gaan studeren. Ze moeten slim en geleerd

worden. Maar niet enkel de mensheid moet slim zijn (smart people), dit gaat veel

verder. Vandaag bestaan ook al heel wat slimme toestellen en apparaten zoals de

computers, smart watches, smartphones, slimme wagens … (smart things)

Smart I 7 I Cities

Een tweede aspect … Technologie: Eén van de belangrijkste pilaren in

onze maatschappij. Alles wat vandaag in onze samenleving tot stand gekomen is, is

dankzij dit. Zonder zouden we niet evolueren, anders gezegd zonder de technologische

ontwikkelingen zouden we misschien nog in grotten wonen of zouden we nog van de

ene plek naar de andere plek moeten trekken omdat het voedsel in die regio opraakt.

We zouden in plaats van een sedimentair bestaan nog leven als

voedselverzamelaars/jagers. Bedenk dat de eerste mensachtigen, zo’n twee miljoen

jaar geleden, wapens ontwikkelden om te overleven, daarbij hoorde ook verbeteringen

aanbrengen (upgraden/evolutie). Sindsdien zijn we steeds meer gaan ontwikkelen en

steeds meer gaan verbeteren. Het resultaat van dit is het heden waarin kennis en

technologie de hefboom voor nieuwigheden vormen. Deze brengt heel wat

(technologische) uitvindingen, ontwikkelingen en innovaties met zich mee. De

maatschappij verandert voortdurend aan een onbepaald ritme dat niet constant is. De

ene eeuw kan men zeggen dat ontwikkelingen aan de lopende band worden

geproduceerd terwijl de andere eeuw deze band stil ligt en het tijd is voor het

onderhoud. Maar om technologisch te kunnen innoveren moeten we doelbewust

investeren. Dit is de taak van bedrijven en overheden omdat zij moeten inzien dat deze

investering maatschappelijk of/en economisch nuttig en belangrijk zijn. Enkel en alleen

zo is het mogelijk een slimme en intelligent stad uit te bouwen en te onderhouden. De

relatie tussen bedrijven, overheid, stad en inwoners moet gunstig, professioneel,

stimulerend (in de zin van maatschappelijk en economisch) en langdurig zijn om dit te

volbrengen (zie later).

Conclusie: het woord slim of intelligent slaat dus op de technologie die zorgt

voor vooruitgang in het leven. Een stad verandert fysiek constant zoals deze

verandering ook plaats vindt op vlak van economie of technologie. Deze

dynamiek zorgt ervoor dat een stad bloeit en mensen aantrekt. Daar komt het

op neer, we zullen met meer en meer in steden moeten wonen als we van de

Aarde een leefbare plaats willen maken.

Symbiose tussen urbanisatie en de alomtegenwoordige digitale

technologie. Mensen zijn al heel lang bezig met de ultieme en perfecte gemeenschap

te ontwikkelen. Om dit te doen moet men de technologie die gebruikt wordt opnemen

in de stadsontwikkeling en omgekeerd. Denk maar aan de vestigingsmuren die de stad

beschermde tegen indringers in relatie met de wapens; technologie. Enerzijds werden

de wapens efficiënt ingezet op de bestaan infrastructuur

(vestigingsmuren) en anderzijds werd later de vestigingsmuur

aangepast aan de wapens (schietgaten, torens, loopbruggen …).

Smart I 8 I Cities

Serendipiteit, het vinden van iets terwijl u eigenlijk op zoek was naar iets

totaal anders. Dit kan natuurlijk zeer productief zijn. U kunt namelijk zeggen dat slimme

steden zo zijn uitgevonden. Men was bezig met het IoT (Internet of Things) en opeens

dacht men aan steden. De combinatie van deze is de slimme stad.

Communicatietechnologie: een stad zou geen stad zijn als er geen

communicatiemiddelen voorzien waren. Dit is dan ook heel belangrijk in een slimme

stad. Gemakkelijk met iedereen en overal kunnen bellen, sms’en, facetimen, skypen …

het is een must. Daarbij hoort natuurlijk ook een goede internetverbinding via kabel en

zeker via radiogolven (wifi).

Hoogtechnologische en slimme infrastructuren: infrastructuren en

meubilair voor de openbare ruimtes moeten natuurlijk aangepast zijn aan de stad

waarin we ons bevinden. De ene stad is de andere niet. Het belangrijkste is misschien

wel de openbare weg. Het aanpassen van dit, zodanig dat het verkeer vloeiend en vlot

doorheen de stad kan geloodst worden of omgeleid worden, behoort tot het

takenpakket van de smart-city-technologie (SCT). Dit gaat ook veel verder zoals

bijvoorbeeld een slimme ophaaldienst van afval die weet in welke straten de

vuilnisemmers al goed vol staan. De lijst gaat zo maar door.

Collectieve intelligentie: verwijst onrechtstreeks naar het ‘internet of

things’ dat verbonden is via een netwerk waaraan ontelbare apparaten en toestellen

zijn verbonden. Dit systeem moet natuurlijk ook intelligent zijn. Het moet weten met

welke toestellen het mag verbinden en kan zelfs met sommige in interactie komen.

Zoals bijvoorbeeld de koelkast die een bericht stuurt omdat een bepaald, veelgebruikt,

product niet meer voor handen is. Het lijkt futuristisch maar het is al geen toekomst

meer. Er zal dus een gemeenschap ontstaan van apparaten, toestellen … die constant

verbonden zijn met elkaar.

Milieu, economie en de sociaal-politieke samenleving: natuurlijk komt

milieu, economie, politiek en het sociale plaatje erbij kijken. In een stad zijn deze

factoren niet ongekend. De SCT brengt dan ook verschillende oplossingen mee voor

problemen die zich op deze vlakken situeren.

Smart I 9 I Cities

Na deze ferme boterham, zal het concept smart city nu toch al wat duidelijker zijn.

Toch vindt u als afsluiter van dit hoofdstuk nog een laatste echt duidelijke definitie.

Een slimme stad is een plaats waar sociale, economische en milieuproblemen

aangepakt worden door informatietechnologie te combineren met infrastructuur,

architectuur, alledaagse objecten en mensen. De grote vraag is “Hoe wilt u dat een slimme

stad is?”. Er zijn verschillende visies, afhankelijk vanuit wiens oogpunt men kijkt en wat

het achterliggend doel is. Vraag een IBM-ingenieur bijvoorbeeld en hij plaatst effectiviteit

en optimalisatie voorop, terwijl een ontwikkelaar sociale interactie op publieke plaatsen

wil.

Figuur 2: stad waarin al deze kenmerken zit verweven

Smart I 10 I Cities

1.2 Geschiedenis …

Om de huidige situatie omtrent intelligente steden te kunnen begrijpen moeten we

teruggaan in de tijd. Dit omdat elke ontwikkeling, uitvinding of evolutie een stuk(je)

geschiedenis met zich meebrengt, dat (metaforisch) als het ware metadata is in de GIS-

database met als titel ‘innovaties’. Daarnaast is er ook het feit dat de geschiedenis zich

constant herhaalt in onbepaalbare periodes, dit is niet anders in het geval van slimme

steden.

1.2.1 ICT-golven? L’histoire ce repète …

Al van bij de Grieken en de Romeinen waren de stadsontwikkelaars volop bezig

met het uitdenken van gesofisticeerde hulpmiddelen om de stad leefbaarder te maken.

Denk maar aan de vele aquaducten die het water gemakkelijk van de rivier tot in de stad

bracht. Dit is slechts een voorbeeld maar in de massa ‘big data’ die we ter onze

beschikking hebben, op het wijde net, zijn er nog heel wat andere voorbeelden te vinden.

Ook onze voorvaderen, maar dan dichter naar ons tijdperk toe, waren volop bezig

met het uitwerken van systemen, infrastructuren en instrumenten om de urbane

problemen te verhelpen. Dit brengt ons terug naar wat nu precies ‘slim’ verwijst in de term.

In de jaren tachtig kon de moderne ICT op hang komen. De tele-generatie … De tele-

visie, de tele-graaf, de tele-foon, de tele-fax … waren dé koplopers van deze golf. Dat

kleine woordje ‘tele’ werd overgenomen uit het Grieks en betekend ‘ver’. Men wil op een

afstand beelden bekijken, op afstand met elkaar bellen of een bericht op afstand versturen.

Het openen van de virtuele communicatiekanalen zorgt ervoor dat de limitaties van de

fysieke wereld op geheven worden. Dit bracht een ware innovatiegolf met zich mee die,

om het op zijn Engels te verwoorden, onder ‘general purpose technology’ geclassificeerd

werd. Het succes werd ferm opgelaaid door de liberalisering van de telecomsector in de

jaren 1985-1995, dit in combinatie met de opkomst van de digitale netwerktechnologieën.

Er is dus sprake van digitaal communiceren op afstand of dus kortweg telecommunicatie

die zich uit in vele spectra: tele-werken, tele-learning, tele-conferencing …

Smart I 11 I Cities

Dit brengt ons tot, opnieuw een Engelse term, ‘the death of distance’ die een

journaliste van The Economist ter sprake bracht. In deze term spreekt zij over het

verdwijnen van afstanden die nodig zijn om onze boodschap over te brengen. Deze wordt

overgedragen dankzij het tele-kanaal. Wil men het nieuws van de dag horen dan zet met

de radio op. Wil men aan de Canadese familie laten weten dat zij afkomen dan kan men

de telegraaf of telefax gebruiken.

Natuurlijk waren er ook nadelen, zoals elke nieuwigheid met zich mee brengt. Het

bleek dat de mensen nog altijd liever persoonlijk, tegenover de ontvanger van de

boodschap zelf, staan. Dit maakt het gesprek aangenamer en interactiever. Het gesprek

dat men in persoon voert kan alle kanten op en de persoon zelf ziet aan de ontvanger

waar hij met zijn gesprek naar toe wil, terwijl via telecommunicatie men elkaar niet zag en

deze manier van communiceren veel onpersoonlijker en passiever maakte. Het was dus

even wennen aan deze aanpassing. Dit is natuurlijk een normale zaak, wanneer een

nieuwe systemische innovatie optreedt, omdat er enige vertraging wordt opgelopen. De

maatschappij moet als het ware eerst klaar gestoomd worden zodat men deze

ontwikkeling kan accepteren. Het is in deze laatste fase dat alweer een nieuwe golf zit aan

te komen klaar om de kustlijn te bereiken. We zitten nog maar op de top van de eerste

golf en de tweede is al op komst.

Met de Engelse term ‘general purpose technology’

wordt bedoeld dat die bepaalde uitvinding een zeer grote

impact heeft die in alle layers van de samenleving en

economie (zelfs soms politiek) doordringt. Andere

voorbeelden zijn het wiel, de stoommachine, elektriciteit …

en nu het internet (ICT).

Smart I 12 I Cities

Systemische innovatie is het proces van op elkaar inwerkende

elementen waarbij een nieuwe trend zich niet zonder slag of stoot in de

samenleving integreert. Wanneer een nieuwe technologie zich klaar maakt om

de levens van de mensen te veranderen zal de maatschappij deze eigen moeten

maken. Er ontstaat terzelfder tijd ook een omgekeerd proces waarbij de

technologie de noden van de maatschappij zal moeten bevredigen. Het is de

reden waarom de technologie vergeleken kan worden met epische centra van

aardbevingen. De ene brengt een golf voort die wat later een andere aanwakkert.

De noodzaken om een stedelijk probleem op te lossen brengt een technologie

met zich mee om dit probleem van de wereld te helpen, die op hun beurt een

nieuwe technologie voortbrengt waarmee andere noden kunnen opgevuld

worden.

De tijd die daar tussen zit is van belang en is zeer moeilijk te voorspellen.

Het kan zijn dat een reeks golven om de x aantal jaar voorkomen maar dat op

een gegeven moment de volgende golf op y aantal jaar van de vorige zich voor

doet. Waarom? Dit en de juiste richting waarin een golf zich begeeft is dé

provocatie voor ieder die technologieën in slimme steden op een ander niveau

wil brengen.

De richting is nog een andere factoren die een rol speelt bij het

systemisch innoveren. Er werd vanuit de anatomie een opdeling (richting)

gemaakt omdat er op den duur zodanig veel informatie was dat dit domein van

de wetenschap bijna explodeerde. Er zijn technologieën die verder bouwen op

andere, eerder ontwikkelde zoals pathologie, fysiologie, cytologie en fysica die

takken zijn van de anatomie.

Daarnaast worden de technologieën ook aangepast door de omgeving of

worden die juist daardoor versneld of vertraagd. Bijvoorbeeld door de vergrijzing

van de bevolking worden de zorgtechnologieën (toepassing van robot’s in de

zorgsector, tablets die alles in het huishouden op afstand bedienen … zie bijlage,

artikel) aan een versneld tempo ontwikkeld. Op die manier onstaan deze golven

waarover wordt gesproken.

Smart I 13 I Cities

Deze golven komen telkens in periodes van tien jaar. De volgende golf was die van

de jaren negentig waaraan men het voorvoegsel ‘e’ toevoegde. De telecommunicatie was

nog niet volop ingeburgerd of een volgende kwam er al aan. U kunt zich afvragen hoe de

mens deze veelvoud aan maatschappelijke veranderingen overleefd heeft. Het is juist door

dit veelvuldig innoveren dat de mensen zich sneller zijn gaan aanpassen en anders zijn

beginnen denken. De mens is veel flexibeler en pragmatischer geworden, langs de andere

kant werd hij ook kritischer en aandachtiger.

E-commerce, e-business, e-governement … alles in de maatschappij kon men toe

schrijven onder de noemer e-everything. Deze e-volutie die in het jaar 1995 echt

doorbreekt met een heel andere kijk op de wereld. U hoeft fysiek niets meer te doen,

uiteraard mits een paar muisklikken en een paar aanslagen van uw toetsenbord. De

mensen van de echte wereld werden vervangen door ideale en aanpasbare

persoonlijkheden die door een virtuele wereld lopen en interactie met elkander kunnen

hebben. De slogan: ‘doen wat je wil, zijn wie je wil’ sluit het best aan op deze nieuwe golf.

Het internet of world wide web was geboren.

Dit is heel andere koek dan het communiceren over (grote) afstanden zonder

elkaar te zien. Deze e-wereld valt het best te vergelijken met een informatie superhighway

die simultaan loopt aan die waarin de alledaagse realiteit voorkomt maar dan in een

virtuele dimensie. Een massa websites en commerciële platformen zijn de virtuele winkels

en shopcentra voor de virtuele consumenten.

Het enige nadeel hier is dat de gebruikers van deze e-wereld los staan van het

echte dagdagelijkse leven. Je zit achter het scherm en de interactie tussen realiteit en web

is ver zoek.

De volgende golf, die men eigenlijk kan beschouwen als een nieuw tijdperk, die in

het begin van het nieuwe millennium op gang werd getrokken, doopte men met de naam

‘I-centric communications’ of in het Nederlands ik-centrische communicatie. U ziet het

misschien al aankomen, vandaag de dag gebruiken we hét middel dat centraal staat in

deze golf nog altijd (maar ferm upgradet) … de mobiele telefoon. Omdat men, in de vorige

golf, het beu was om constant achter het bureau op dat verdomde scherm te kijken en

men dus vastgenageld werd, besloot men een oplossing te zoeken. Dé oplossing was een

gadget dat gemakkelijk mee te nemen was, waarmee men overal geraakte en dat

hyperindividueel werd met de mogelijkheid om het te personaliseren. Denk maar aan de

iPhone die in 2007 door Apple deze ‘i-wereld’ inging en bevestigde.

Smart I 14 I Cities

De meeste onder ons beseffen dit niet maar in de jaren dat deze ICT-golven op

gang kwamen, is onze mentaliteit gaan wijzigen. In de jaren voor de millenniumwissel was

er niemand die nood had aan een mobiele telefoon, terwijl we in de jaren nadien het ‘global

system for mobile communication’ toegediend kregen met de paplepel. Opeens werd onze

‘personal computer’ zo klein dat hij met gemak in onze broekzak past.

Onze computers bleven nog altijd broodnodig ook al hadden we nu onze

draagbare, persoonlijke, individuele pocketcomputer bij de hand. Het internet was niet het

enige wat een metamorfose onderging. In deze tienjarige golf was het Tim O’Reilly die het

Web 2.0 introduceerde. Zijn verhaal begon in de lente van 2001, wanneer (om het

metaforisch te verwoorden) de ‘dote-com’ bubbel openspatte en dit een wentelpunt voor

het web werd. Doordat het internet, zoals ze het toen kenden, al heel wat jaren dienst

deed en het Web 1.0 verouderde, had men nood aan vernieuwing. Dit is een typisch

kenmerk van technologische (r)evolutie, dat zich meerdere malen herhaalt op elk soort

technologisch snufje, vooral het internet. Toch bleef het net zeer belangrijk omdat geregeld

nieuwe applicaties en sites op popten die heel wat hulpmiddelen en -bronnen ter

beschikking stelde. Het internet was een platform geworden waar allerlei informatie op

stond, maar dat was het …

Tot dat … Web 2.0 geactiveerd werd. Een dynamischer en persoonlijker internet

werd nu aangeboden. De interesses, vrienden en likes stonden op de eerste plaats. Het

was in deze periode dat zeer bekende en gekende sociale media platformen ontstonden,

sommigen zijn vandaag uit gegroeid tot populaire en meest gebruikte sites. Denk maar

aan facebook (2004), YouTube (2005), Twitter (2006) of minder populaire sites zoals

Myspace (2003), Netlog (2006-2014). Deze golf is nog niet voorbij, ook al is deze tienjarige

periode al gepasseerd en zitten we al in de volgende. De top is wel al bereikt maar het

kan lang duren eer we de grond opnieuw bereiken.

Een laatste gekende golf, waarin we vandaag de dag zitten en die volop ontdekt

wordt, is de ‘smart’ golf. De eerste tendensen komen stilletjes aan boven water, alles

moet smart zijn. De smartphone, smartwatches, smart cars en waarom geen smart cities.

Het is deze golf die vooral in deze bachelorproef ter sprake komt.

Smart I 15 I Cities

In deze smart-evolutie komen een drietal hypes voor die in de vorige golven ook al

aanwezig waren, het gaat over de steeds efficiëntere connectiviteit, steeds grotere

rekenkracht en het steeds kleiner worden van technologische gadgets. Het zijn deze drie

zaken die samen gecombineerd worden tot een zeer krachtig middel die in elk object kan

gestopt worden zodat een netwerk verkregen wordt van objecten met ICT. Kortweg ‘The

internet of things’! Momenteel zitten we nog in de beginfase van de smart-evolutie maar

eens goed op gang zal deze golf weer snel gepasseerd zijn en zal een nieuwe al in

beweging zijn. Maar om toch een beter zicht te krijgen wat precies deze smart-golf is

moeten we de ontstaansreden kennen.

1.2.2 Triple cross

2008, stijgende olieprijzen met het gevolg van stijgende voedselprijzen of de

bankencrisis. Het zijn de twee grootste redenen waarom 2008 een jaar is om te vergeten.

Toch vond er in dat jaar ook een positieve ontwikkeling plaats, namelijk die van de smart-

city-technologie. In dit jaar zijn heel wat zaken (op stedelijk gebied althans) veranderd

onder invloed van een aantal gebeurtenissen. Deze gebeurtenissen hebben allen één iets

gelijk, het zijn historische drempels die bereikt werden.

Een eerste drempel die overschreden werd is die van de stedelijke populatie. In

elk werk omtrent slimme steden wordt er geopend met dit megaprobleem aan te halen.

Als deze trend van overbevolking in steden zich blijft voortzetten dan zal zo’n zeventig tot

tachtig procent van de wereldbevolking urbanistisch wonen. We zagen in 2013 dat 3,5

miljard mensen in steden/stedelijke gebieden woont. Dat is een hele hoop als je weet dat

de wereldbevolking toen 7,2 miljard mensen telde. Wat dus wil zeggen dat de bevolking

van de wereld opgesplitst wordt in vijftig procent stedelijke bevolking en de overige vijftig

procent woont in niet-stedelijke gebieden waarmee de gebieden buiten de stedelijke

wijken/buitenwijken/landelijke dorpen bedoeld wordt. Een schatting van de United Nations

projections vertelt ons dat in 2060 6,5 miljard mensen in steden zullen wonen. Zullen

steden niet veel te groot worden? Zullen steden niet op een bepaald moment allemaal

samen komen? Zal de aarde zelf niet één grote stad worden door deze te snelle

uitbereiding? Dit brengt ons dus tot het smart-city-gebeuren dat als een oplossing aanzien

wordt om de te kleine steden en zijn problemen in kaart te brengen en aan te pakken. Of

niet?

Smart I 16 I Cities

Het echte gevaar zit hem in de trend waarbij mensen als maar meer in steden

willen wonen en de steden op een bepaald moment te groot worden. De ongebreidelde

uitbereiding van steden kan ervoor zorgen dat de steden te groot worden en men het

overzicht verliest. Hierdoor zal een stad leiden en op orde brengen moeilijk worden want

de problemen van een stad groeien mee met de stad zelf. Het procent dat de stad een

thuis noemt zal groter worden dan de mensen die zich buiten de stad thuis voelen. We

moeten dus oppassen want als een stad te groot wordt en de controle en overzicht verliest

zal de stad ophouden te functioneren. Het verzadigingspunt zal dan overschreden worden.

Opnieuw keren we terug naar de Romeinen waar steden wel tot honderdduizend

inwoners telden, meer konden deze grote steden niet aan omdat de technologieën van

toen beperkt waren. Maar watervoorzieningen, rioleringssystemen, bouwtechnieken,

afvalverwerkingssystemen en informatie- en communicatietechnologieën speelden in die

tijden al een zeer belangrijke rol. Hier hebben we opnieuw bewijs dat de geschiedenis zich

herhaalt. De relatie stedelijke groei en technologie is iets waar stadsplanners van vorige

eeuwen al druk mee bezig waren. Er werden plannen teruggevonden die een ideale

stadsgemeenschap konden voorstellen en door middel van technologie wel degelijk

konden uitgebouwd worden. Enkele uitdagingen waarvoor ze kwamen te staan kennen

we de dag van vandaag nog denk maar aan de val van het Romeinse Rijk en zijn glorieuze

steden of de zwarte dood (de Pest) die een hoge mensentol eiste. De dag vandaag moeten

we opnieuw een belangrijke keuze maken die kan leiden tot ofwel groei ofwel (ver)val.

Hierbij kan het van groot belang zijn om terug te kijken naar de visies die door de eeuwen

heen evolueerden, werden aangepast en ons belangrijke lessen leren uit onze eerdere

mislukkingen.

Denk hier maar eens over na: in België zullen de mensen meer en meer in steden

moeten gaan wonen om de ruimtelijke problemen in ons land op te lossen terwijl elders in

de wereld de bevolking dit al doet. Op dit moment zijn er problemen als lintbebouwing en

tuinwijken, die zijn uitgegroeid tot kleine dorpen en die zich stilletjes aan kleine steden

mogen noemen. Vlaanderen en Brussel kan beschreven worden als een stedelijk gebied

met op sommige plaatsen (zeldzame plaatsen) nog echt landelijke dorpen. België is een

van de rampzaligste landen op het gebied van ruimtelijke ordening. Daarom is de vraag

of smart-city-technologieën een oplossing kunnen bieden hier zeer relevant. Het begint

zichzelf misschien op te dringen als we België terug normaal willen maken.

Smart I 17 I Cities

Een tweede drempel die overschreden werd is de afstapping van het net of de

kabel. In een tijd als deze, waarbij iedereen zijn smartphone op zak heeft, is het toch altijd

handig om online te zijn. Hoeveel mensen vragen er per dag het passwoord van de wifi

niet in een restaurant of wanneer men op vakantie gaat en men toekomt op hotel. Wat is

het eerste dat u doet of zoekt. De mensen van vandaag willen niet meer met rust gelaten

worden. Men zegt dikwijls: “Ik kom op vakantie om gerust gelaten te worden, een paar

weken geen rinkelende gsm’s of dringende mails.” maar wanneer ze een paar uren op

vakantie zijn zie je dat ze toch niet zonder hun persoonlijke zakcomputer kunnen.

We stellen er ons geen vragen bij van waar dat internet nu komt. Van waar komt

dit nu? Voor velen misschien wel een interessante vraag want dagelijks gebruikt men

miljarden gigabytes aan internet.

Vroeger had men cyberspaces die nog fysieke verbinding nodig hadden om in

verbinding te staan met het wijde net. Vandaag hebben we onszelf losgekoppeld van de

ruggengraat, de fysieke internetverbinding, omdat andere en betere mogelijkheden de

bovenhand krijgen. Veel gesjoemel met die internetkabel die we telkens opnieuw nodig

hadden zal er dus niet meer aan te pas komen of het feit wanneer je die vergat, je pech

had. Nu komt ons internet bijna uitsluitend binnen via radiogolven die we draadloos

ontvangen (wifi). Deze netwerken zullen de belangrijkste infrastructuren zijn die een

slimme stad aansturen, het zijn als het ware de aderen van de slimme stad die voor

zuurstof zorgen.

Het hele wifi-verhaal begint bij de ‘walkie talkie’ uit 1940. Twintig jaar eerder (1920)

had een zekere radio-enthousiast W. W. Macfarlane een experiment uitgevoerd waarbij

een rijdende wagen kon communiceren met de ontvanger die enkele kilometers verder

stond. Het doel van dit experiment, de maatschappij klaarstomen op de komst van het

tele-tijdperk (zoals eerder vermeld). Omdat men toen in de periode zat tussen twee

wereldoorlogen en men een nieuwe (tweede) oorlog al zag aankomen, zag Macfarlane de

waarde en het nut hiervan om dit in te zetten in de oorlog zodat het militaire leger mobiel

kon communiceren. Op deze manier had men geen lopers meer nodig die elke keer weer

hun levens op het spel te zetten. Op een dag deed hij zelf een voorspelling dat hele

regimes uitgerust zouden zijn met telefoon ontvangers waarmee ze constant in contact

stonden met de leidinggevende officier waardoor het comfort verbeterde, althans op

gebied van oorlog voeren.

Smart I 18 I Cities

Zo ontstond dus in 1940 de ‘walkie talkie’ die een mobiele FM-radio transponder

had die gemakkelijk in de rugzak van de soldaten paste. Wanneer de soldaten terug

huiswaarts keerden vertelden ze over hun avonturen en over hoe deze mobiele

communicatie soms hun leven redde. Zo werd deze nieuwheid stilletjes in de maatschappij

opgenomen en werd ze klaar gemaakt voor een echte doorbraak.

Het was wachten tot in 1946 wanneer in Saint-Louis het eerste US mobiele

telefoonnetwerk gelanceerd werd, dit systeem was gebaseerd op de technologie die

ontwikkeld werd voor de politie in 1928. Dat systeem was een radio politie dispatch

systeem waarbij draadloze ontvangers in de wagens werden geïnstalleerd. Men kon enkel

in één richting communiceren, een twee-richtings-systeem werd maar gebruikt in 1933.

Deze vernieuwing werd toen over de hele natie in gebruik genomen. Dit primitieve

radiotelefoon-systeem, gelanceerd in 1946, kon maar een beperkt aantal gesprekken

ontvangen en doorsturen over een gebied van een hele stad. Deze beperking, van drie

gesprekken terzelfder tijd zorgde ervoor dat de nood om meer gesprekken, op hetzelfde

moment te voeren, hoog werd en er dus geïnnoveerd moest worden. Omdat deze dienst

zo beperkt en redelijk duur was, was deze luxe enkel voor de rijke en machtige

bureaucratie, met een gebruikersaantal van vijfduizend abonnees.

In 1965 kon men deze capaciteit verhogen naar veertigduizend abonnees. De

telefonie was dus niet enkel meer voor de allerrijksten maar ook de middenklasse kon dit

zich permitteren. Men kon vanaf toen meteen rechtstreeks bellen naar de ontvanger in

plaats van eerst naar de operator te bellen, die dan op zijn beurt uw lijn doorverbond naar

de echte ontvanger. Helaas was het systeem nog altijd te gelimiteerd en was er dringend

behoefte aan meer gedeelde radiogolven.

Een volgende mijlpaal in de zoektocht naar ons wifi-signaal is het jaar 1970 waarin

men het net al had geëxpandeerd en verdeeld in een mozaïeken map van hexagonale

zones die ‘cells’ werden genoemd. De idee was om de kanalen te installeren en te

gebruiken, per zone, om op deze manier interferentie onmogelijk te maken afkomstig uit

andere zones. Een verdicht netwerk was dus de oplossing. Er dook echter een ander

probleem op wanneer men in de wagen wou telefoneren en verschillende zones binnen

en buiten rijden. Het kon zijn dat het gesprek op een andere frequentie zat, voor dit waren

er ingenieurs nodig om op te kunnen lossen. De overdracht van het signaal moest men

beter coördineren in de uitzendtorens. Door deze nieuwe digitale wissel mogelijkheid in

het publieke telefoonnetwerk was het netwerk slimmer geworden en kon men nu

gemakkelijker en veelvuldiger communiceren via de telefoon. Dankzij

de onderverdeling van het draadloze net in ‘cells’ had men minder

stroom nodig om in verbinding te staan met de zendmast. Dankzij een

Smart I 19 I Cities

antenne op het dak, als tussenverbinding naar de zendmast, kon men gemakkelijk en

zonder al te veel stroom te verbruiken bellen in plaats van rechtstreeks de verbinding te

maken met de zendmast, dat heel wat meer stroom eist. Hier komt onze systemische

innovatie terug bij kijken, een nieuw idee dat de bestaande technologie organiseert en

deels vervangt maar dan op een grotere schaal. Begrijp dit niet verkeerd deze nieuwe

technologie verving de oude niet (toch niet helemaal). Zo was de Motorola telefoon een

voorbeeld van deze technische innovatie. Een kleinere batterij kon geïmplementeerd

worden in draagbare telefoons omdat men minder stroom nodig had. Zo kwam de eerste

gsm op de markt.

Opnieuw komen er hier een aantal ICT-generaties terug. Een eerste is een

generatie van cellulaire netwerken die in die tijd analoog bediend werden. Wanneer men

belde dan besloeg men een heel kanaal voor de volledige duur van het gesprek. Een

tweede generatie cellulaire netwerken, die in de jaren 1990 dienst deden, gebruikten

digitale signalen die enkel het kanaal in beslag nam wanneer je wel degelijk aan het praten

was. Een kanaal waarop in de vorige generatie maar één gesprek kon gevoerd worden,

kon nu een zestal sprekers tegelijkertijd bedienen. Natuurlijk waren deze netwerken

opnieuw niet genoeg. De dichtheid en de vraag van de steden duwden het systeem naar

zijn breekpunt. Een derde generatie netwerken kwam zich noodgedwongen aanbieden,

het 3G netwerk. Haar infrastructuur, dat meer frequenties kon gebruiken en dat een meer

geavanceerde samendruk regeling had dat de bandbreedte van de kanalen verdichte, was

gelanceerd. Het netwerk met de zogenaamde ‘cells’ werd nog verder onderverdeeld tot

‘micorcells’ en zelfs ‘picocells’ zodat met hetzelfde spectrum 100 keer meer gesprekken

kunnen verspreid worden door deze kanalen/signalen te hergebruiken.

In 2007 kwam de iPhone op onze aarde. Misschien wel één van de grootste

uitdagingen die onze ongebonden telefonie/mobiele infrastructuren moesten voor ogen

komen. Het onverwachte succes van de smartphones en tablets hebben ervoor gezorgd

dat opnieuw de vraag om een dichter netwerk te installeren zich voor deed. Dit leidde tot

het 4G netwerk, omdat als maar meer video’s, afbeeldingen … van het internet

gedownload werden waardoor deze netwerken als maar meer overbelast geraakten. Dit

probleem zal zich als maar meer en sneller voordoen met de komst van ‘The internet of

things’. Telkens wanneer men denkt dat het internet niet verzadigbaar zal geraken komt

er een nieuwe killer-app op de markt klaar om het net opnieuw te overstelpen. Denk

bijvoorbeeld maar aan de Wi-Fi hot spots waarmee steden hun netwerken willen

verdichten tot het kleinste niveau. Onze smartphones zijn uitgerust met

de opties ‘Wi-Fi’ of ‘Mobiele data’ maar in de dichtbije toekomst zullen

deze twee opties beiden gebruikt worden door onze slimme gsm. Deze

Smart I 20 I Cities

zal onbewust switchen tussen een verbinding met de cellulaire zendmast en een dichtbije

Wi-Fi hot spot.

Maar toch … internet via de kabel kan meer informatie dragen dan de radiogolven

in de lucht. Er is dus een grote kloof tussen beide kanalen. Al zal de maatschappij toch

dichter aan leunen bij het internet via radiogolven, het is veel handiger en gemakkelijker.

Je kunt over straat wandelen en hoeft dus niet te zoeken naar die glasvezelkabel. “De

kabel is uit het verleden, we leven in de toekomst dus we gebruiken het draadloze net,

punt.” Zo redeneren de meesten onder ons.

En tot slot komen we bij onze derde en laatste drempel die eigenlijk al

onrechtstreeks vernoemd werd. Het gaat hem hier over het feit dat het aantal toestellen

die verbonden zijn met het net, die onrechtstreeks in verbinding staan met andere

toestellen of apparaten, aan het stijgen zijn. Nu zijn er gemiddeld twee toestellen per

persoon verbonden met het internet. Naar schatting zal in 2020 het ‘internet of things’ al

dubbel en zelfs driedubbel zoveel connecties hebben met haar netwerk. Net zoals elke

sector zijn bepaalde markt heeft zal de technologie een markt aan ‘big data’ hebben. Deze

markt zal de komende jaren uitgroeien en een massale massa aan bijkomende informatie

moeten verwerken. Facebook, twitter of andere sociale media zijn de grote leveranciers

van deze ‘big data’. Denk maar eens aan wat u allemaal plaatst op uw YouTube-kanaal of

wat u postte op uw prikbord. Zo worden er dagelijks tien miljoen foto’s geüpload op deze

prikborden, deze beslaan 1,5 petabyte (1 petabyte is gelijk aan één miljoen gigabytes).

Deze markt heeft natuurlijk niet alleen aanbieders maar ook vragers. In ons geval

gebruikers, die deze data meestal zomaar van het net kunnen rapen. Sommige van deze

data wordt niet zomaar aangeboden, men zal dus moeten betalen vooraleer men deze ter

beschikking krijgt. Bedrijven, overheden en soms ook burgers (sociale hackers) hebben

speciale software voor handen die hen erin doen slagen om bepaalde stromen data

massaal af te tappen om op deze manier een andere kijk op de wereld te hebben of om

bepaalde gebeurtenissen te voorspellen. De ‘big data’ die hier dus benuttigd worden zullen

een inwendig werkende kracht worden die de stad zal doordringen en zal ondersteunen.

Dit overvolle en verbonden afzetgebied is geen glimp van de toekomst meer die

hier geschetst wordt. Het beeld dat hier gevormd wordt is de wereld waar we vandaag al

in leven, deze evolutie is al lang in werking getreden.

Smart I 21 I Cities

1.2.3 Waarom precies steden?

Waarom zijn mensen beginnen wonen in steden? Waarom zijn steden ontstaan?

Het komt allemaal neer op hetzelfde antwoord, namelijk evolutie, ontwikkeling en

technologie. De primaten/mensen kunnen niet stil zitten en niet gefixeerd blijven verder

leven zoals ze momenteel leven. De drang om nieuwe en uitdagendere zaken te

ontwerpen, creëren, construeren, materialiseren … zit er bij ons nu eenmaal in gebakken.

Dan is dus de vraag waarom evolutie, ontwikkeling en technologie? Samen sterker! Een

kort maar bondig antwoord dat een antwoord biedt op deze vraag. Mensen zijn

groepsdieren, ze kunnen niet zonder sociale contacten. Hun vrienden, vriendinnen en

familie. Samen naar de pub of café trekken, samen een potje volleyballen, samen naar tv

kijken, samen op reis gaan … Bij bijna elke activiteit die we in ons leven uitvoeren is er

wel iemand in de buurt die moet helpen of waarbij u niet verder kunt zonder een ander te

raadplegen.

Steden zijn broedplaatsen waar ideeën tot stand komen om nieuwe zaken, winkels,

restaurants, bedrijven op te starten. Deze hebben nood aan klanten/cliënten om draaiend

te blijven en rendabel te zijn. De stad is de ideale plaats om mensen te leren kennen en

uw sociale contacten eens uit te breiden. Het is ook de plaats om een job te vinden die bij

u past en die u graag doet, de economie-reden is dé reden waarom steden ontstaan zijn.

De mensheid is van in het begin afhankelijk van elkaar geworden, de

voedselverzamelaars en jagers konden niet zonder elkaar. Samen konden ze heel wat

meer voedsel verzamelen dan alleen. Ook bij de overgang naar een sedimentair bestaan

is men zich beginnen groeperen. In deze primitieve eerste dorpen had ieder zijn eigen

specifieke taak die voor samenhang en vooruitgang leidde in de ‘stad’. De één was

houthakker en zorgde voor planken om de woningen te bouwen of voor houtblokken om

het vuur gaande te houden terwijl de ander kleren maakte en nog een ander brood bakte.

Zo is het nog altijd in onze maatschappij. Alles dichtbij dat het leven in de stad goed maakt!

In de geschiedenis hebben heel wat nieuwigheden voor vooruitgang, welvaart, welzijn en

cultuur gezorgd. Steden in Europa zijn historisch en brengen heel wat historische verhalen

mee. Steden zorgen ook voor tewerkstelling die de welvaart en het welzijn opkrikken.

Smart I 22 I Cities

Het lijkt wel of het leven in de stad elke dag een feest is, jammer genoeg is dit niet

altijd zo. De grootste problemen spelen zich nog altijd af in de stad. Denk maar aan het

plaatstekort in de steden of de verkrotting van panden. De stad wordt ook altijd

geassocieerd met onveilig vervoer, milieuproblemen door de CO² van de grote massa

wagens en vrachtwagens, lawaai, files, vervreemding … Het verkeer op de wegen zit pot

dicht, meer en meer bomen moeten plaatsmaken voor vervuilende industrie ...

Waarom nu precies een stad slim maken? Slimme plattelandsdorpen of slimme

boerderijen … wat is daar mis mee? Wel juist om al deze problemen die de stad met zich

mee brengt, op te kunnen lossen. De problemen die zich voordoen in de verschillende

steden, herhalen zich meestal. Let op, niet elke stad heeft dezelfde problemen. Dit hangt

deels af van het beleid dat het bestuur voert maar ook van de ligging van de stad. De

stedelijke problemen zijn dan ook de zaken die SCT uit deze wereld kunnen verhelpen.

1.3 Beste aanpak?

Technologie en communicatie zijn twee belangrijke elementen die meebepalend

zijn hoe we onze steden slim kunnen/zullen maken. Het luikje ‘aanpak’ kunnen we opdelen

in twee aspecten. Enerzijds zijn er de steden die vandaag de dag bestaan en volop bezig

zijn met het ontwerpen en zelfs al uitbouwen van hun ‘smart nation’. Dit kan niet simpel

zijn om zomaar een bestaande stad waar ruimte zeer schaars is om te vormen tot een

stad die op zichzelf leeft en functioneert. Zal het dan niet makkelijker zijn om van nul te

beginnen? Anderzijds hebben we dus een totaal leeg blad, een ongerept stuk van de

Aarde dat omgevormd wordt tot een technologisch hoogstaande stad?

U kunt zich afvragen hoe we nu precies beginnen aan het bouwen van deze ‘smart

nations’. Een stad wordt pas slim als hij, op voorhand, de problemen die hij voorspelde op

een efficiënte en snelle manier kan oplossen maar deze ook in de toekomst kan

verhinderen. Door bijvoorbeeld in of aan de openbare infrastructuur sensoren te hangen

die van alles en nog wat kunnen registreren. Een fietser die in het midden van de baan

rijdt en niet op het speciaal aangelegde fietspad of een wagen die door het rood gereden

is en de kans op accidenten vergroot. Al deze zaken worden geregistreerd maar de info

moet dan ook wel degelijk gebruikt worden.

Smart I 23 I Cities

Harvard-goeroe Michael Porter en software-CEO James Heppelmann hebben vier

kenmerken gevonden die elk smart object heeft. Informatie en communicatie spelen

daarbij een grote rol. Om deze vier eigenschappen toe te lichten, wordt een voorbeeld

gebruikt: het slimme verkeerslicht die voor een betere mobiliteit zorgt op de wegen.

Het verkeerslicht registreert of er auto’s, vrachtwagens, taxi’s of andere

verkeersdeelnemers aankomen. Op deze manier verzamelt men continue data over het

eigen functioneren en over de omgeving. Dankzij het slimme digitale

communicatienetwerk wordt deze data in real-time doorgegeven aan het controlecentrum.

Deze stap wordt het monitoren van de stad genoemd. Het verkeerslicht zal op

regelmatige tijdstippen van groen naar oranje naar rood en tot slot opnieuw op groen

springen. Het zal via de sensoren weten hoeveel wagens, fietsers en voetgangers er staan

te wachten op de ene as van het kruispunt en dit in relatie brengen met het aantal op de

andere as. Zo berekent het systeem om de hoeveel tijd ze de ene as laat doorrijden en

hoeveel de andere. Het kan zijn dat een hoofdstraat een kleinere straat kruist waarbij de

kleine straat bijna nauwelijks verkeergebruikers heeft. Een functie, waarbij het licht op

groen springt als er op de kleine as toch voertuigen staan te wachten, kan dan handig van

pas komen. De controle van het verkeer wordt hier dus slim geregeld via

bewegingsbeelden of bewegingssensoren. Zo zorgt het systeem ervoor om de beste en

vlotste verkeersdoorstroming te garanderen. Nadat deze massale stroom aan data

binnenkomt moet deze dus gesorteerd worden met software die op deze data allerlei

algoritmes en filters loslaat en op deze manier informatie sorteert/aanpast naar wat u er

precies mee wil doen. Het verkeerslicht wil dat het verkeer vlot passeert en zal dus

voertuigen in de gaten houden. Een ander verkeerslicht zal de voetgangers of de fietser

in het oog houden. Dit brengt ons naar de volgende stap, het optimaliseren van de

apparatuur. Zo zal een diagnose opgesteld worden die het wenselijke gedrag van de

gebruiker in kaart brengt en die dus de tijd berekent van de groen-rood fases op een

optimale verkeersdoorstroming te creëren, zoals hierboven al vermeld. Het systeem zal

helemaal intelligent worden als de verschillende verkeerslichten in de stad met elkaar

verbonden zijn en dit netwerk voor een groene golf zorgt die de bestuurders vlot door

steden loodsen. Op een autonome manier (autonomie) zullen de lichten met elkaar

‘praten’ en elkaar vertellen wanneer ze juist op groen moeten springen om deze groene

golf voort te brengen.

Smart I 24 I Cities

Dit brengt ons nu tot de vraag hoe we dit stappenplan overbrengen naar onze

steden. Daarom moeten we kijken op welke vlakken we technologische gadgets en

apparatuur willen inschakelen die in verbinding staan met het alomtegenwoordige internet

om stedelijke problemen de wereld uit te helpen. Om daarop een antwoord te ontvangen

heeft de Oostenrijkse professor Rudolf Giffinger, in 2007, een opdeling gemaakt waarin

alle problemen op stedelijk gebied kunnen onder gebracht worden. Het zijn diverse

toepassingsgebieden die de SCT gebruiken. In de onderstaande figuur ziet u deze zes

domeinen/toepassingsgebieden.

Voordat een stad zijn problemen wil aanpakken met SCT moet hij zijn problemen

uitgebreid kennen en weten hoe deze te verhelpen. Een voorstudie is daarom de beste

methode om dit proces van start te laten gaan. Het belang van uw stad goed te begrijpen

en te kennen zal daarbij broodnodig zijn.

SMART economy

• welvaart

SMART people

SMART governance

• transparant beleid

SMART mobility

• infrastructuur

SMART environment

• milieu

• energie

SMART living

• levenskwaliteit

• welzijn

• stedenbouw

Figuur 3: toepassingsgebieden die de stad sl im maken

Smart I 25 I Cities

Als men de definitie er nog eens bij neemt, dan ziet u dat de technologische snufjes

en gadgets, die in sommige van deze uiteenzettingen voorkomen, veel te overdreven en

futuristisch zijn. Sommige lezers zullen teleurgesteld zijn maar zelfs de oudste routines of

gewoonten blijven bestaan. Het is niet de technologie of onze dagelijkse routines die zullen

veranderen maar de maatschappelijke effecten. Neem het voorbeeld van onze slimme

verkeerslichten. Deze doen niemand vreemd, met enkele aanpassingen worden deze

intelligent waarbij het enige dat verandert de vlottere en betere verkeersdoorstroming is,

een maatschappelijk effect dus.

U kunt de aanwezige smart-city-infrastructuren die vandaag al bestaan onder

brengen in een aantal doorbraken. Het zijn er echter maar bitter weinig of ze zijn nog veel

te jong en werken nog niet voor de volle honderd procent. Om toch een beeld te krijgen

van de intelligente toekomststad werden een aantal doorbraken, die in het smart-city-

scenario kunnen voorkomen, opgesomd. U krijgt een glimp van de toekomst.

Figuur 4: smartphones als afstandbediening voor de sl imme stad

Smart I 26 I Cities

Infrastructuur de openbare ruimte is voorzien met tal van nuttige

en gebruiksvriendelijke installaties, apparatuur,

diensten ... Deze uitgebreide basisinfrastructuur zal

voor een opmars zorgen op gebied van gemak en

ethische zicht. Er zullen elektrische oplaadpalen en

private parkeerplaatsen aanwezig zijn, uw afval zal

via ondergrondse vuilcontainers tot bij de

verwerkingsdienst geraken, een sensorennetwerk/

camera’s zullen in de hele stad aanwezig zijn.

Publieke dienstverlening naast de gewone diensten zullen er heel wat nieuwe

aangeboden worden zoals het openstellen van

parkeer- en cameradata of 3D-printingcentra.

Privaat dienstenaanbod niet alleen de diensten die voor het ruimte publiek

beschikbaar zijn zullen uitbreiden, ook de private

services die te maken hebben met mijn leven en

mijn omgeving. Ze zullen mijn mobiliteit, cultuur,

evenementen … ondersteunen.

Efficiëntie al deze diensten zullen moeten zorgen dat de

gebruikers (naast de maker/ontwikkelaars) op

een efficiëntere manier om zullen gaan met de

schaarse middelen: schone lucht, vrije bouwruimte,

energie, tijd, geld …

Personalisatie dit privaat dienstenaanbod zal inspelen op uw

voorkeuren en gedragingen. Vandaag krijgen we

in onze inbox heel wat aanbiedingen die

gebaseerd zijn op eerdere aankopen. Daarnaast

zullen de aanbieders voor een gebruiksvriendelijke

privacyoptie zorgen die hun persoonlijke gegevens

beter beveiligen.

Interactie gemeenschapsdiensten zoals ‘Share your Ride’

zullen meer en meer gebruikt worden. Andere

mogelijkheden die leiden tot zinvolle en aangename

interactie.

Smart I 27 I Cities

Betaling systemen die betere inzichten geven over de kosten

en premies waarmee je makkelijker overweg

kan en die één overkoepelend en flexibel netwerk

vormen.

Controle de overheid zal controle en veiligheid opdrijven

waar nodig zoals het ‘Watch my Street’-platform of

beveiligingscamera’s en geluidsoverlastsensoren.

Platformen diensten die aangeboden worden op

overkoepelende platformen zullen instaan voor een

vlotte gegevens uitwisseling (bv. persoonlijke

gegevens uitwisselen naar andere gemeenten bij

de verhuis naar andere gemeente).

Maatschappelijke effecten de mobiliteit, veiligheid, duurzaamheid,

economie, samenleving en welzijn zullen geen

al te grote problemen meer geven. Dit zal bepaalde

uitwerkingen geven op de samenleving.

‘Verwarring bij de academici, hype bij de grote bedrijven en scoringsdrang bij de

burgemeesters. We zijn nog nauwelijks toe aan het realiseren van de smart city en het

kernidee dreigt al volledig ondergesneeuwd te raken. Vaagheid, futurisme en

overspannen verwachtingen alom.’

- Pieter Ballon in zijn boek ‘Smart Cities’, 2016 -

Smart I 28 I Cities

1.3.1 Een bestaande stad of een gloednieuwe?

Er valt natuurlijk te discussiëren wat nu de beste start is om tot een slimme stad te

komen. Gaan we vanuit onze grootsteden, die vandaag kruispunten zijn waar economie,

politiek en mensen samenkomen, beginnen bouwen aan een ‘smart nation’? Of beginnen

we met niets waardoor we vrij spel hebben maar ook nog heel wat mogelijkheden voor

ogen hebben?

De bestaande stad De stad vanuit het niets optrekken

Openbare infrastructuur bestaat al, kan

gewoon op verder gebouwd worden

Zorgen voor de openbare infrastructuur,

die meteen SCT bezit

Sensoren en beacons integreren in de

bestaande infrastructuur

Sensoren en beacons zitten al in de

infrastructuur die geplaatst wordt.

Infrastructuren vervangen waar nodig

Bestaand team van stadbeheerders, die

zich moeten bijscholen op vlak van slimme

steden of team aanvullen met experts

Nieuw team aan stadbestuurders zoeken,

die al ervaring hebben met slimme steden

Het bestuur heeft al ervaring in haar stad,

elke stad is verschillend, er zijn altijd

problemen die niet te voorspellen vallen

Het bestuur is jong en zal de stad

opbouwen volgens hun inzichten en hun

kennis die recenter is dan dat van ervaren

bestuursleden.

De stedelijke problemen zijn al over een

lange periode mee gegroeid met de stad

De stedelijke problemen kunnen meteen

aangepakt worden bij het begin

Onvoorziene problemen kunnen

aangepakt worden op dezelfde manier als

in de bestaande slimme stad

Burgers worden ook al van in het begin

betrokken maar op vlak van slimme steden

kunnen ze nog meer

Burgers kunnen van in het begin mee

helpen bouwen aan het slimme beleid

Living Labs worden in de stad opgetrokken Living Labs worden, vanaf het begin, in de

stad gehuisvest

Tabel 1: verschil tussen bestaande en nieuwe slimme steden

Smart I 29 I Cities

U ziet er zijn heel wat voordelen en nadelen bij elk van de beide opties. Toch zien

we beiden terugkomen in de praktijk (zie later in het vierde deel).

Figuur 5: Medinat Masdar City, volledig nieuwe stad in de Verenigde Arabische Emiraten

1.3.2 Hoe opbouwen?

In dit hoofdstuk staan we stil bij de vraag welke bakstenen we nodig hebben om

een slimme stad te ontwikkelen, maar ook welke lijm we nodig hebben.

In deze technologische bouwdoos zitten heel wat verschillende elementen. Wat

meteen opvalt is hoe klein al deze gadgets en elementen zijn. ICT zal de komende jaren

nog kleiner, krachtiger en goedkoper worden dan het nu al is. Rondom ons zien we heel

wat apparaten die gebruik maken van deze minuscule computertjes. Er bestaan nu al

kwantumcomputers die een snelheid hebben te vergelijken met die van de digitale

computers maar dan vele malen sneller. We kunnen hierbij ons de vraag stellen, en ik

citeer: “Is deze onuitgegeven en volgehouden technologische ontwikkeling die het weldra

mogelijk maakt om, zoals we in de definitie van een slimme stad zagen, ICT naar believen

te combineren met infrastructuur, architectuur, dagelijkse voorwerpen en zelfs ons eigen

lichaam?” (Townsend, 2016). Wel, dit valt natuurlijk nog af te wachten

maar vele toepassingen zijn, op dit moment, al in uitvoering.

Smart I 30 I Cities

1.3.2.1 Onze smartphones en wearables

Met de komst van de iPhone in 2007 werd een ‘dominant design’ op de markt

gebracht dat de hele smartphone wereld domineert. De scheidingslijn die getrokken werd

met de komst van al onze technologische snufjes tussen de inwoners, bevolking, u en ik

én de technologie werd opgetrokken door de komst van de iPhones. De ervaring die je

met deze toestellen opdoet zijn gewoon niet te beschrijven, het onthoudt heel wat van uw

gedachten en het is makkelijk in gebruik (voor heel wat mensen althans).

Vandaag brengt men heel wat andere apparaten op de markt die deze rol willen

overnemen en een nog makkelijkere interface te bieden heeft. Denk maar aan de iWatch,

Google Glasses … Maar deze wearables zijn nog niet helemaal wat ze moeten zijn. We

moeten ze persuasief maken enkel en alleen dan zal men een dominant design worden.

Als men dit koppelt aan de data op je account op sociale netwerken, andere data

vanop het wijde net en deze uit je omgeving zal de slimme stad een zeer actieve, real-

time en krachtvolle interface worden.

Er zit wel een grote ‘maar’ aan verbonden. We kunnen deze interface enkel

bekomen als onze mobiele toepassingen constant linken leggen tussen de gebruikers, de

omgeving en onze persoonlijke informatie op het internet (sociale media). Niet te vergeten

is er natuurlijk een gestandaardiseerd design nodig. De slimme gebruikers moeten op

eenzelfde manier gemakkelijk en efficiënt deze interface kunnen bereiken.

Stel u voor dat u een stad bezoekt waar er heel wat zaken online kunnen afgehandeld

worden. U wilt uw wagen parkeren en u moet daarvoor de parkeerapp installeren, u wilt

eens lekker gaan eten op restaurant en gebruikt daarvoor een andere app, u wilt afrekenen

en betalen via de app van uw bank. U bent zo aangetrokken tot deze stad dat u

nieuwsgierig bent of er nergens een appartement of woning te koop staat. U download de

handige app die u toegang heeft tot een database vol met aanbiedingen. In totaal moet u

dus vier apps downloaden, wat heel wat ruimte in beslag neemt op uw smartphone. Zou

het niet beter zijn om een overkoepelende app te ontwikkelen met al de functies van de

afzonderlijke apps ineen?

Er zal dus moeten gestandaardiseerd worden als we alles simpel en

gebruiksvriendelijk willen houden. De app economy zal moeten ingeperkt worden als we

de exponentiele groei van apps over de hele wereld willen beperken. Gelijk ook hoe, de

smartphone zal een belangrijke bron van data zijn, die de stad levendig

zal houden en zal ontdoen van stedelijke problemen.

Smart I 31 I Cities

1.3.2.2 Sensoren met beacons en slimme camera’s

Door de samenloop van twee ontwikkelingen zijn we meer en meer sensoren,

beacons en camera’s gaan installeren. De eerste ontwikkeling was die van steeds kleinere

en snellere computertjes. De tweede was het creëren van kleine, duurzame batterijen die

heel lang mee kunnen gaan. Dit zorgt er dus voor dat we onze omgeving kunnen

monitoren en in de gaten houden voor een lange tijd.

Dit deel staat onvermijdelijk in connectie met het ‘internet of things’. De naam

alleen al doet vermoeden dat we dus alledaagse ‘dingen’ zullen verbinden met het internet.

Op deze manier kunnen de apparaten, toestellen, gadgets … informatie ontvangen,

verwerken en versturen. Zo zal men alle energietellers vervangen door digitale

energiemeters om de elektriciteit beter te kunnen beheren. Dit is dringend nodig omdat

doorheen de jaren en zelfs eeuwen, terwijl het telefonienetwerk verschillende keren werd

aangepast en geüpgraded sedert 1900, het elektriciteitsnetwerk onveranderd is gebleven

terwijl dit net het bloed voor de slimme steden wordt. Men schakelde over van enkele

kabels naar dubbele kabels, naar de antennes die signalen via radiogolven versturen, naar

uiteindelijk de fiber-kabel of het wifi-netwerk (ook via radiogolven). Het is dus vanaf

vandaag dat men het elektriciteitsnetwerk zal upgraden, men weet nu dus nog altijd niet

wanneer en hoeveel energie er precies door de kabels stroomt. Deze smart-meters zullen

dus zorgen voor een beter beheer over het bloed van de slimme stad.

De sensoren en camera’s worden de ogen, oren, neus en snorharen van de stad

die heel wat data zal opleveren. Ze zijn zelf beter dan die van de mens, ze nemen niet

alleen waar dat er heel veel mensen op een plein aanwezig zijn, maar ook het precieze

aantal zal geregistreerd worden. Hetzelfde geldt voor de beacons, wanneer sensoren

bepaalde bluetooth-signalen opvangen weet het systeem exact waar u zich bevindt. Uw

gsm wordt contextbewust en zal zich op den duur vragen beginnen stellen en zijn gedrag

kunnen aanpassen. Dit waren voorbeelden van ‘short range’-oplossing om plaatsen waar

men geen verbinding met het net heeft te overbruggen.

Wanneer we een groter gebied hebben waar de data moet verzameld en

doorgestuurd worden, zullen we ‘long range’-oplossingen zoeken. Het netwerk hier is te

vergelijken met dat van onze gsm’s met het verschil dat een simkaart niet meer nodig is.

Er wordt dus een eigen netwerk op poten gezet, los van het mobiele netwerk, die deze

data gemakkelijk kan ‘oogsten’ en deze kan doorsturen naar wie dan ook. Er zijn

momenteel twee verschillende protocollen uitgeschreven die zulks

kunnen aanbieden. Sigfox dat voor één operator zorgt per land en LoRa

dat verschillende lokale netwerken toestaat.

Smart I 32 I Cities

1.3.2.3 Big data

Er komt een massa aan data dagelijks vanuit de stad binnen op het wijde net. Deze

gigantische ‘cloud’ data zal heel nuttig en bruikbaar zijn in de slimme stad. De data die

binnen komt helpt meestal in het stadsbeleid om problemen in kaart te brengen. Maar

eerst moet deze schat aan informatie geanalyseerd worden vooraleer we die kunnen

inzetten en gebruiken. Bij deze analyse is het belangrijk om de patronen terug te vinden

die bij heel wat verschillende mensen, bronnen van data, overeen komen. Deze kunnen

dan ook perfect voorspeld worden. Een voorbeeld van voorspelbaar gedrag in de

marketing: bij het binnenkomen in een winkel loopt de klant bijna altijd naar rechts.

Op deze manier kunnen heel wat voorspellingen gemaakt worden. Zo is de 311-

telefoonlijn nog een heel goed voorbeeld maar dan op vlak van slimme steden. Een lijn

waar men terecht kan men zijn/haar klachten, 24/7. Men is deze data, die dagelijks binnen

komt, beginnen registreren en aan de hand daarvan kan men bijvoorbeeld de zones waar

heel wat nachtlawaai is onder handen nemen of waar de straat heel slecht ligt vervangen,

een zeer doelgericht middel dus. Men vindt dus geregeld patronen terug in de stad van

allerhande stedelijke problemen.

Figuur 6: de verschil lende soorten data die afhankeli jk van elkaar zi jn om een goede analyse uit te kunnen voeren

Big data

Small data

Long dataLinked data

Realtime data

Smart I 33 I Cities

Big data spreekt voor zich natuurlijk, we hebben het er al constant over gehad.

Maar deze soort data op zich geeft ons vaak een niet al te duidelijk en statisch beeld, we

kunnen deze data versterken door ze te koppelen aan andere soorten informatie. Zo is de

‘long data’, die evoluties en patronen weergeven over een lange periode, één van deze

vele soorten om de big data mee aan te vullen. Een voorbeeld verduidelijkt dit, wanneer

we de klachtenlijn van daarnet nemen, die in de meeste Amerikaanse steden bestaat, dan

is het interessant om naast het problemen ook de veranderingen van dat probleem te

kunnen waarnemen, zo kan men een grafiek maken waarin delen van de stad worden

opgenomen met de evolutie van het aantal klachten ‘lawaai’. Zo zijn er tal van

toepassingen mogelijk.

Daarnaast is ‘small data’ nog een andere soort. De naam doet het eigenlijk al een

beetje zeggen maar deze data zorgt ervoor dat we de problemen meteen kunnen

aanpakken en misschien wel verhinderen of verhelpen. Data uit sensoren, slimme

camera’s en andere netwerkantennes zullen veel preciezere gebeurtenissen en

activiteiten kunnen monitoren dan de 311-klachtenlijn. Men spreekt hier van ‘het opmerken

van microgedrag’. Bijvoorbeeld in een bepaalde wijk waar er heel wat klachten binnen

komen omtrent nachtlawaai, kan een camera een illegale nachtclub waarnemen. Deze

data is cruciaal, omdat deze data ervoor zorgt dat de problemen gedetecteerd worden en

men op een kleinere schaal deze kan oplossen. Het privacy probleem zal hier echter ook

van de partij zijn en zal misschien nog sterker zijn juist omwille van de kleinschaligheid.

Een derde soort is de ‘realtime data’ die natuurlijk voor zich spreekt. In hoeveel

restaurants kunnen we nog een reservatie krijgen voor deze avond (zaterdag)? of hoeveel

parkeerplaatsen zijn er nog vrij in het stadscentrum? Deze data is misschien wel het

handigst voor de gebruikers.

Tot slot is er de ‘linked data’ die ook veelvoudig voorkomt in de wereld van de GIS.

Het is data die in een welbepaald formaat wordt geplaatst waaraan men metadata koppelt.

Metadata is specifiekere data over de data die gezonden wordt. Bijvoorbeeld men krijgt

data binnen over de percelen van de stad Gent, bij deze data (coördinaten van de

hoekpunten) krijgt men de mee of deze coördinaat gematerialiseerd werd of uit welk

materiaal de grenspaal bestaat. Bij de data omtrent het hele perceel krijgt men data die

aangeeft of het bouwgrond is, of er al dan niet huizen op staan …

Smart I 34 I Cities

1.3.2.4 De platformisering: cAAS

Een laatste element dat uit onze SCT-bouwdoos komt is het platform. Op onze

smartphones kent iedereen wel de cloud, waar men de foto’s van de reizen of uitstappen

bewaart maar ook documenten en andere zaken. Dit is zowat te vergelijken met deze

platformen maar dan met heel wat ruimtecapaciteit meer en op een professionelere basis.

Dit zou natuurlijk niet uitgevonden zijn mochten er geen grote bedrijven mee gemoeid zijn

die er winst proberen uit te slaan. Ook op deze markt zit de privésector, heel wat grote

ondernemingen zijn volop bezig om deze massale rekenkracht en opslagcapaciteit aan te

bieden aan andere ondernemingen of aan overheden. Zo kwam het xAAS-businessmodel

er die u kunt toepassen op verschillende zaken zoals infrastucture-As-A-Service, software-

As-A-Service en platform-As-A-Service. Via pAAS kan de stad dus gemakkelijk een

dienstencentra maken op het net waar mensen gemakkelijk alle info en diensten terug

kunnen vinden maar ook zelf heel wat zaken zelfstandig kunnen afronden waardoor een

ambtenaar minder nodig zal zijn.

Waarom geen CAAS of City-As-A-Service zal dan een volgende vraag zijn wat heel

wat voordelen oplevert waaronder een betere communicatie tussen burger en overheid.

Daarbij zijn heel wat minder ambtenaren nodig op het stadhuis of andere stedelijke

diensten. Waar gemeenten ook heel dikwijls slecht op scoren is de overdracht van

inwoner-gegevens aan een andere gemeente of zelf andere dienst binnen de gemeente.

Met de platformisering volstaat één druk op de knop om dit te verhelpen.

Platformisering zit al verweven in bijna elke sector van de beroepsmarkt, waar men

vroeger enkel diensten kon gebruiken die aangeboden werden door uw operator kan men

nu naar de appstore gaan en van alles en nog wat beginnen downloaden, inclusief apps

die niet door uw gsm-netwerk worden aangeboden.

We kunnen dit concept zowel op nationaal als op regionaal niveau gaan bekijken.

Denk hier eens bij na: Als elke gemeente, en het zijn er 308 Vlaamse en 262 Waalse, een

eigen programma koopt om hun platform op te bouwen dan zullen de softwareleveranciers

een gat in de lucht springen met de winst die ze daar aan overhouden. Sommige

gemeenten hebben al genoeg schulden en kosten dus waarom kunnen we deze software

niet gezamenlijk kopen?

Smart I 35 I Cities

Er werd in 2013 door V-ICT-OR, de Vlaamse ICT organisatie, een idee uitgebracht

dat zichzelf de naam VlaVirGem noemde waarbij een 309ste Vlaamse virtuele gemeente

op gericht werd. Deze zou dienen als referentie voor de andere 308 Vlaamse gemeenten.

In deze virtuele gemeente worden virtuele stadsdiensten aangeboden die worden

verzorgd door verschillende softwareaanbieders, alle 308 Vlaamse gemeenten kunnen

hieruit hun kennis en ideeën halen om hun gemeente te technologiseren. Velen denken

bij het horen aan e-gouvernement aan de federale overheidsdiensten die via platformen

worden ontsloten maar daarbij hoort ook het lokale e-gouvernement (gewest, provincie,

gemeenten, stad, dorp)!

Figuur 7: model voor de Vlaamse Virtuele Gemeente en haar ondersteunende, horizontale lagen

Het komt er dus op neer dat de overheid zich gebruiksvriendelijk en zo efficiënt

mogelijk wil open stellen naar de slimme burgers en slimme bedrijven toe, die op

zelfstandige basis zelf aan de slag kunnen gaan, zelf een eigen gemeentelijke ambtenaar

worden en beter kunnen communiceren met de overheden. De overheid wil zo hun

achterstand op de digitalisering inhalen door de gemeenten te helpen in het kiezen van

infrastructuren om digitaal contact te leggen met de overheden.

Smart I 36 I Cities

1.4 Probleem?

Een utopie brengt natuurlijk ook heel wat problemen met zich mee, dit bewijzen de

beroemdste utopisten omdat bij hen het nu en dan wel eens verkeerd liep. Zo werden

Plato, Jean-Jacques Rousseau en Thomas More ervan beschuldigd hun utopische wereld

in te voeren maar dan onder streng autoritair gezag dat onmenselijke regimes in de

samenleving bracht. Dit deden ze door historisch gegroeide werkelijkheden te vergeten

en dus een ‘tabula rasa’ door te voeren, wat dus niet voor een valabele, ideale en werkbare

uitkomst zorgde. Hoe moeten we dan een correcte en democratische utopie uitbouwen?

Het was de moraalfilosoof John Rawls die een mogelijke oplossing vond. Hij wou naar een

‘realistische utopie’ streven, met zijn gedachte-experiment die hedendaagse problemen

en historisch groeiende vraagstukken naar voor schoof door een oplossing te zoeken die

niet het eigenbelang voor trekt maar waar ook andere factoren en actoren in rekening

worden gebracht. Het is dus belangrijk dat we de geschiedenis in rekening brengen om

problemen te herkennen uit andere tijdperken en deze op te kunnen lossen.

Stedelijke geschiedenis, ideeëngang die leidde tot de slimme stad.

In de voorbije jaren, eeuwen, decennia, millenia … zijn er heel wat grijze

hersencellen in het werk gezet om een samenleving te organiseren en te beheersen

die een ideaal beeld in de hoofden van de inwoners voorstelde. Er zijn heel wat

verschillende manieren om dit te verwezenlijken, dit bewezen heel wat historische

filosofen, urbanisten, architecten, stadsontwikkelaars … Dit stuk bevat zeker géén

uitgebreid verhaal en overzicht van alle stadsplanners. Het is een korte samenvatting

van gebeurtenissen die geleid hebben tot het concept ‘slimme steden’.

Smart I 37 I Cities

Beginnen doen we bij Aristoteles, een Grieks filosoof, die drie kenmerken

gaf aan zijn ‘polis’ (lees: stad, gemeenschap). Er is een onderscheid tussen stad

en platteland. Dit onderscheid zit hem in de variëteit, een stad biedt een

diversiteit aan persoonlijkheden, mensen en meningen die voor discussie zorgt

waarin belangen verdedigd worden en conflicten worden opgelost. Een tweede

kenmerk is de niet statische stad ofwel de dynamische stad waarin

mensenstromen dagelijks de stad verlaten of aankomen en die zich ontwikkelen

om een ideale burger te worden. Dit brengt ons tot een derde kenmerk namelijk

de actieve rol van de burgers. Hun participatie en niet hun slaafse

onderdanigheid zoals de Afrikaanse bevolking ondervond.

In de Middeleeuwen werden steden aanschouwd als toevluchtsoorden

omdat de stad omwald was om zicht te beschermen tegen plunderaars en dieven

maar ook vijandige heersers van andere steden. De steden krijgen in deze

periode ook hun eigen privileges en stadsrechten, waarbij de stedelingen vrijer

worden. Toch gelden nog een aantal verplichtingen en verboden, die hoog in het

vaandel werden gedragen. Teken van ongehoorzaamheid zagen reizigers aan

de stadspoort die rijkelijk versierd was met afgehakte hoofden en lichaamsdelen

en hen waarschuwde om zich goed te gedragen. De stad was meestal ook een

kruispunt van wegen of waterwegen, een ontmoetingsplaats voor reizigers op

doortocht of handelaars die hun brood kwamen verdienen. De middeleeuwse

stad kan dus gezien worden als een prototype waar vrijheid centraal staat met

utopische trekjes die vanzelf groeit en weinig planning nodig heeft.

Natuurlijk kan Thomas More in dit werk niet ontbreken, hij wordt aanzien

als pionier in het uitdenken van de utopie, als prototype van een denker die de

samenleving planmatig en volgens rationele overwegingen schetst. Dit lijkt toch

al meer op een beschrijving van een slimme stadsplanner.

Smart I 38 I Cities

Nu we het constant over theoretische gedachtenissen gehad hebben

wordt het tijd om de praktijk er eens bij te halen. In de Renaissance werden heel

wat delen van de stad opgetrokken die de utopie van een geordende beschaving

voorstelde. De Italiaanse stad Sabbioneta, die ontstond in de zestiende eeuw

aan de oever van de rivier Po. Stervormige vestigingsmuren van Vauban, een

rationeel en rechthoekig stratenplan die de verschillende functies logischer wijze

bij elkaar brengt en waarin ook het eerste moderne theatergebouw van de wereld

werd gebouwd. In 2008 werd deze stad, die een goed bewaard voorbeeld is van

een nieuw gebouwde ‘Città Ideale’ opgenomen in de Unesco-Werelderfgoedlijst.

In de Verlichting werden heel wat vestigingen opgetrokken die

utopische gemeenschappen huisvestigden, zoals Arc-et-Senans of de

gloednieuwe haven in de hoofdstad Sint-Petersburg. Dit zijn maar twee

voorbeelden waarin samenwerking en productiegerichtheid voorop staan en

worden versterkt door de ‘sprekende architectuur’. Arbeid staat er centraal

waardoor men denkt een kil en koude look te krijgen maar toch brengt deze

architectuur een gevoel van harmonie en rust in deze samenwerkende

gemeenschap. We spreken niet meer van een utopie maar van een u-chronie

omdat dit ideaal beeld wel degelijk tot stand kwam en komt.

Een grote mijlpaal in deze uiteenzetting is de industriële revolutie.

Europese steden krijgen een face-lift die ze onherkenbaar veranderen.

Opmerkelijk is de nalatigheid van utopische en planmatige inbreng waardoor de

stad als maar meer werd geassocieerd met vuil, sober en onveilig. Beluiken,

ateliers en fabrieken werden langs alle kanten opgetrokken waardoor

ecologische en hygiënische catastrofen ontstonden. Hierdoor trokken mensen

als maar meer naar het platteland, terug naar de natuur. Als de overheid dit niet

in toom houdt dan ontstaat een land dat eruit ziet als een lappendeken van

stedelijke gebieden, zoals België. Mocht men de start van dit iconische tijdperk

beter hebben georganiseerd dan had België zich geen zorgen te maken over

zijn lintbebouwing of veelheid aan plattelandsdorpen (lees: stedelijke kernen).

Smart I 39 I Cities

Nog een belangrijke pionier met krachtige utopische ideeën is, de

Zwitsers-Franse architect, Le Corbusier. Na Wereldoorlog I was er heel wat

ongenoegen en opstand, wat alleen maar door orde in de samenleving kon

vermeden worden. Aan de hand van een nieuw stedelijke architectuur te

ontwerpen waarin Le Corbusier een man was die harmonie en orde perfect kon

uitwerken in de stad konden steden terug op hang getrokken worden. In zijn werk

Cité Radieuse in Marseille wordt dit alles extra in de verf gezet. Rechte lijnen

zodat alles dichtbij is en overzichtelijk en efficiënt kan beheerd worden, nieuwste

technologieën (zoals gewapend beton of prefab maar ook synthetische

materialen) gaan hand in hand met traditionele bouwelementen.

Doordat, vanaf de renaissance, we onze utopie en onze urbanisatie meer

planmatig benaderen en een goed uitgedacht concept op de tafel brachten,

stappen we niet af van de organische stedelijke utopie (lees: utopie die op kleine

schaal wordt gebouwd zonder blueprint of vastomlijnd plan).

Eind jaren 1990 worden netwerkmaatschappijen alsmaar populairder

omdat de maatschappij vroeg naar alternatieve stedelijke utopieën die de

technologische ontwikkelingen implementeerden in de urbanisatie. Zo

ontstonden dus maatschappijen waarin elke inwoner linkte met het ICT-netwerk

maar die de ruimte zelf ook diepgaander ging uitwerken door de diverse

stedelijke functies te gaan decentraliseren, met in het achterhoofd het belang van

de verbondenheid tussen deze. Een ander alternatief voor onze stedelijke utopie

is een veel spontanere, anarchistische en antistedelijke utopie waarbij de

centrale planning of gewoon weg de planning aan de kant werd geschoven en

men een probeert het stedelijke gemeenschapsleven te koppelen aan de

zelfvoorziening van het platteland. Deze doe-het-zelf-steden willen terug naar de

‘basics’, zelf voor eten zorgen, zelf voor onderdak kijken … Zo bestaan er heel

wat settlements, favela’s, kraakpanden en communes die volgens deze utopie

leven. Slab City in Californië of de enorme favela’s in Rio de Janeiro …

Smart I 40 I Cities

Opnieuw wordt het probleem van de Belgische ‘no-plan’-aanpak hier

aangehaald, deze anarchistische aanpak zorgt voor de ‘urban sprawl’ die heel wat

ruimte verspilt in ons land, stadswijken creëert waar elke bewoner één of

meerdere wagens heeft en stadscentra geen ontmoetingsplaatsen meer zijn maar

dezelfde functie krijgt als een andere stadswijk.

In de loop van de geschiedenis zagen we een tegenstrijdigheid ontstaan.

Het planmatig en anarchistisch denken omtrent de uitbouw van een stad vormen

als het ware twee kanten van een utopisch muntstuk, wanneer het ene los van het

andere wordt gerealiseerd zal de stad gedoemd zijn en mislukken. Dit historische

patroon heeft een ‘top-down’ en een ‘bottom-up’ kant die staan voor een

centralistische en rationele aanpak volgens Le Corbusier versus een organische

en spontane aanpak waarbij creativiteit van belang is. Een slimme stad kan deze

twee perfect combineren want beiden zijn nodig bij het ontwikkelen ervan.

‘Een kenmerk van een stedelijke gemeenschap is dat mensen niet verbonden

worden door een gezamelijke afkomst, maar door een gezamenlijk lot.’

- Stadssocioloog Eric Corijn -

Smart I 41 I Cities

1.4.1 Privacy, wat is dat?

Facebook, een platform dat razend populair is, zowel bij jong als bij oud. Hoeveel

tijd spendeert u dagelijks op deze sociale media-site? Kunt u een dagje zonder? Heel wat

uren van ons leven spenderen wij op deze virtuele zones van het wijde internet. We posten

heel wat foto’s en daarnaast delen we deze nog een keer of honderd. Heel wat data komt

dus zo op het net, dan spreken we nog niet over onze chats die wij voeren met onze

facebook-buddy’s die door facebook zelf wordt bijgehouden. Denkt u van niet? Zou

facebook evenveel jaarlijkse omzet hebben mocht het deze gegevens niet opslaan en niet

verkopen? Absoluut niet. Het zijn en blijven beursgenoteerde multinationals die geen

liefdadigheidsinstelling zijn. We zijn dus niet honderd procent zeker wat met onze

persoonlijke data gebeurt. Onze smartphones zijn nog zoiets, het is onze assistent op alle

vlakken, heel wat persoonlijke info kan gemakkelijk opgeslagen worden en met het

arsenaal apps dat ter onze beschikking is wordt het nog efficiënter. We kunnen bij het

installeren van de apps wel de privacy voorwaarden lezen maar kunnen we er iets aan

veranderen en toch de app gebruiken? De problemen die komen kijken bij onze privacy

zijn misschien wel een van de grootste zorgen voor een smart-citizen. We kunnen drie

grote problemen aanhalen.

1.4.1.1 Big Brother or was it Big Sister?

Een heel bekende uitspraak is natuurlijk ‘Big Brother is watching us’. Bij velen komt

nu het beeld van een huis dat 24/24 in de gaten wordt gehouden door camera’s en micro’s

en waarin een aantal mensen werden opgesloten, de bekendste deelneemster is

waarschijnlijk Betty Owczarek. Positieve eigenschappen en karaktertrekken komen voor

gans Vlaanderen op tv, evengoed als je negatieve eigenschappen of zelfs je grootste

geheimen. Het kan dus op verschillende vlakken wel eens verkeerd gaan. Wat is de pointe

nu hiervan, eigenlijk kunnen we dit concept verschalen tot we de stad als spelzone krijgen.

Of waarom niet de hele wereld? Iedereen is toch al constant verbonden met elkaar.

Het is misschien net daarom dat de jongeren de laatste jaren heel wat braver zijn.

Uit onderzoek blijkt dat er minder alcohol gedronken wordt, later aan seks begonnen wordt

maar ook heel wat minder jeugdcriminaliteit is. Mensen zijn bang dat er foto’s van een

wilde party, waar u net iets wat te veel gedronken had, op Facebook of Instagram komen.

Het wordt helemaal tof als ook uw werkgever of uw toekomstige werkgever deze kan

bezichtigen.

Smart I 42 I Cities

We kunnen ons dan afvragen of de tijd van vroeger niet beter was. Terwijl de

bestraffing en disciplinering vroeger heel anders gebeurde, waar men op het midden van

de markt ten schande werd gebracht, is deze van vandaag toch nog op enkele vlakken

gelijklopend. Iedereen komt het te weten, vandaag krijgt het hele internet te horen van uw

wilde feestnacht. Er wordt een onzichtbaar publiek gecreëerd waarin wij geen macht

hebben over wie wat wel mag zien. Op facebook zijn dit natuurlijk geen erge zaken, terwijl

vroeger ook moordenaars en dieven openbaar vernederd of gedood werden.

Tot de komst van de gevangenissen, correctie: moderne gevangenissen. Deze

werden net na de Franse Revolutie ontwikkeld door Jeremy Bentham. Zijn opmerkelijke

uitvinding, die heel toepasselijk is bij dit onderwerpen, kan en zal misschien de slimme

stad voorstellen. We hebben het hier over het panopticum.

Het is een koepelvormig gebouw (lees: gevangeniscomplex) met centraal een

wachttoren. In deze toren zit soms een bewaker, dit kan enkel rond de middag zijn of enkel

in de avond. De bewaker in deze toren kan alle cellen in dit gebouw zien en dus bewaken

maar de gevangenen zelf kunnen niet in deze toren kijken. Zo ontstaat een gevoel van

constante bewaking terwijl er bijvoorbeeld maar zes uur per dag bewaking is in de toren.

Op deze manier wordt de gevangene de bewaker en zal hij als het ware de bewaker over

zichzelf worden.

Figuur 8: het panopticon, ouderwets of modern?

Smart I 43 I Cities

Is onze sociale media niet een soort van panopticum? Of zal dit de slimme stad

worden? Zijn onze steden al panoptica? Dit soort mechanisme is niet enkel in

gevangenissen aanwezig, hoe zou u Facebook of Instagram omschrijven? Onderworpen

aan het gezag van een alziend oog (ofwel de makers van de sociale media-platformen)

worden we bewakers van onszelf. Hoe zal de slimme stad er dus uitzien? We weten zeker

dat utopische architecturen uit den boze zijn zoals het panopticum of harmonieuze

fabrieksgemeenschappen zoals die in Arc-et-Senans. Dit mondt altijd uit in autoritaire

controlesystemen zoals we het big brother concept allemaal kennen.

We hebben natuurlijk nood aan controlesystemen maar dit moet in goede banen

geleid worden met een sterk, decentrale en slimme dirigent.

1.4.1.2 Glijdende schalen

Een tweede probleem is dat van de glijdende schalen. Een glijdende schaal of

hellend vlak is een term dat vooral in de rechtspraak gebruikt wordt. Wanneer men een

hellend vlak of glijdende schaal inroept dan beweert men dat een bepaalde activiteit,

gebeurtenis een reeks opeenvolgende acties zal veroorzaken tot dat men op den duur tot

een ongewenste eindactie zal komen. Met een voorbeeld wordt dit duidelijker.

‘Mijn hond is weg gelopen en ik vind hem nergens meer terug. Ik zag onlangs op facebook

iemand een pagina aanmaken die in dezelfde situatie verkeert. Maar die persoon was haar hond

niet kwijt maar haar kat. ‘Wie heeft mijn kat Suske gezien?’. Ik kreeg dus hetzelfde idee en maakte

de pagina ‘Wie heeft mijn hond Bobbie gezien?’. Als een aantal personen dit doen bestaat de kans

dat op den duur heel wat mensen deze manier gebruiken om hun huisdier terug te vinden. Tot dat

op den duur iemand een stap verder zet en de pagina ‘Wie heeft deze idiote dronkaard gezien die

tegen mijn auto reed?’. Op den duur escaleert dit zodanig dat men pagina’s begint te maken waarop

meisjes worden bestempeld als sletten. Het kan dus zodanig ver gaan dat de bestempelde

personen in de put geraken.’

Dit is maar een klein probleem, wat als we dit verschalen op wereldvlak? Een

voorbeeld de terreuraanslagen in Parijs of Brussel. Heel wat mensen, actief op sociale

media, zijn kritischer geworden op wat zij op het internet smijten. Er was, op dat moment

en zelf nu nog, een trend om onze privacy beter te beschermen net omwille van de

staatsveiligheid. Er blijven natuurlijk mensen waarbij deze reflex niet geldt en die alles toch

blijven openbaar maken. Het is en blijft een gevoelig onderwerp en de meningen zijn

verdeeld.

Smart I 44 I Cities

Het is de overheid zelf die dit deelprobleem maar ook het algemeen probleem

privacy, moet aanpakken. Dit start niet alle bij ambtenaren zomaar toegang te geven tot

private en gevoelige informatie over de burgers. Als de stad de mobiele telefoonnummers

tracken dan kan het zijn dat zij dit enkel gebruiken om het aantal mensen dat in de stad

rondloopt bij te houden. Andere redenen kunnen er natuurlijk ook zijn maar deze schenden

dan wel de privacy van de burger. Als een ambtenaar wil weten waar zijn ex-vrouw

allemaal mee bezig is kan hij door één druk op de knop de telefoongegevens opvragen,

ethisch verantwoord? En om in hetzelfde thema te blijven kan het tracken van mobiele

telefoons ingezet worden bij protestacties, waarbij amokmakers gemakkelijk

geïdentificeerd kunnen worden.

Op politiek vlak is het niet altijd evident om daaromtrent keuzes te maken. Wanneer

men bij de volgende protestactie preventief mobiele telefoondata gaat opvragen, bestaat

de mogelijkheid om een gewone brave burger vast te hebben. Het blijft toch uitkijken naar

de manier waarop overheden deze software en macht gebruiken.

De overheid is allerlei smoesjes aan het verzinnen om toch deze belangrijke data

(over de communicatie van burgers) te kunnen blijven verzamelen. Zo kan men met de

metadata profielen opstellen die gelinkt worden met personen uit een grote massa mensen

en gezochte criminelen eruit gehaald worden. Hebt u bijvoorbeeld een profiel van een

terrorist, dan wordt u op de luchthaven langs de kant gehaald. Zo bestaat het gevaar ook

dat u op de straat opgepikt wordt door de CIA en NSA omdat u net een profiel hebt van

een moordenaar of dief.

‘We kill people based on metadata’

- Amerikaanse generaal Michael Hayden -

1.4.1.3 Onzichtbare hand

Een laatste en derde probleem is de privacy die ons in de andere richting bang

maakt. Privacy werkt, zoals vele zaken, in twee richtingen. We hebben de privacy waarbij

bedrijven, overheden en andere burgers bepaalde zaken, foto’s of video’s maar ook

documenten op sociale media of op het internet, niet mogen zien. Langs de andere kant

is er ook de privacy waarbij wijzelf controle uitoefenen op onze mede facebooker’s of

andere gebruikers van de sociale media en internet. We worden dus als het ware één van

de velen uit het onzichtbare publiek dat zich dagelijks door miljoenen verschillende

profielen begeeft op de platformen.

Smart I 45 I Cities

1.4.2 Strijdlust … Wie aan de macht?

Het antwoord dat nu bij u in uw hoofd zit zal waarschijnlijk de overheid zijn, meer

bepaald de stadsbesturen. Deels correct. Wanneer het gaat over slimme steden zijn er

heel wat meer actoren die meebepalend zijn. Waar zit hem nu het probleem?

In het vorige deel ging het er al over, hier zal de schaduwzijde bekeken worden.

Platformisering, heel wat apps en diensten worden aangeboden. Momenteel weten we

soms moeilijke welke te kiezen. Er is dus een grote markt van aanbieders maar

tegelijkertijd ook heel wat vragers wat natuurlijk goed is voor de economie van een land.

Maar uit onderzoek blijkt dat deze ICT-platformen soms heel grondige en vergaande

controle uitoefenen op zijn eindgebruikers en de concurrentie, het maakt hen daarbij niet

uit of men daardoor heel wat gebruikers verliest. Het is dus belangrijk voor platform-

aanbieders om geen enkel ander platform in zijn gebied te laten. Windows, was goed op

weg om dominant te worden op gebied van besturingssystemen tot Apple erbij kwam. Intel

is dominant op gebied van chips, Google die heerst over het rijk van de search en dan

hebben we nog facebook die koning is van de sociale media en de lijst gaat zo door.

We zien toch dat er meer en meer concurrentie komt. Zo probeert Apple met zijn

Apple Music zo wat Spotify van de markt te halen of probeert Netflix de rol van Telenet op

gebied van filmverhuur over te nemen. Bij de mensen zelf is er niets aan de hand, een

beetje concurrentie is goed voor ons. Maar het gevaar zit in een klein hoekje en ligt altijd

op de loer. De stille monopolisering, die zich verbergt achter dat kleine hoekje aan een

veelvoud van apps en gadgets. Daarbij kunnen sommige platformen uitgroeien tot

dominante bedrijven die alle macht bij hen liggen hebben. Als we dit doortrekken naar de

slimme stad dan komen we tot de constatatie dat we zeker en vast een gecentraliseerde

macht en markt moeten hebben.

Smart I 46 I Cities

Deze macht om de slimme stad kan verdeeld worden in ‘strijd om de infrastructuur’,

‘strijd om de data’ en ‘strijd om de publieke ruimte’.

1. We kunnen het deel omtrent de infrastructuur verdere opdelen in drie,

deze stellen telkens gevaren voor die de steden zeker onder ogen moeten zien:

- Gevaar voor silovorming: Openheid en harmonisering van de systemen

moeten verhinderen dat private bedrijven enkel bepaalde delen van de

stad voorzien van sensoren. Bepaalde delen van de stad die in het oog

worden gehouden, het zijn als het ware silo’s, is slecht voor de

maatschappij. Criminelen krijgen dit snel door en zullen vooral

stadswijken zonder sensoren en camera’s viseren.

- Gevaar voor onmacht: Wanneer het stadsbestuur bepaalde

aanbestedingen voorschrijft dan mogen de slimme-aspecten niet

vergeten worden, wat meestal het geval is. Sommige lokale bedrijven

hebben heel wat in hun mars op vlak van SCT maar de stad werkt liever

met grote en bekende ondernemingen die uit zijn op winst en niet op het

belang van de stad. Zo ontstaat een contrast tussen de visie van de stad

en hoe de stad er in de praktijk uitziet (de resultaten).

- Gevaar van lock-in: Bij het uitbouwen van de infrastructuur bestaat het

gevaar dat het bedrijf, waaraan gekocht, de systemen zodanig uniek

maakt dat in de toekomst aanpassingen door andere bedrijven

onmogelijk worden. De stad wordt dus levenslang gekoppeld aan de

aanbieder en zijn technologisch traject.

Smart I 47 I Cities

2. De strijd om de data afkomstig van sensoren, camera’s, apparaten …

Enkelen onder ons denken natuurlijk dat die in handen van de stad/overheid valt.

Heel wat belangrijke en nuttige data komt binnen bij private ondernemingen. Zoals

de real-time data, verzameld uit apps die info vergaderen over de gebruikers op

het moment van interactie (lees: gebruik van de app) en in handen valt van de app-

ontwikkelaars. De stad onderhandelt dan met deze bedrijven om deze data in

handen te kunnen krijgen maar veel onderhandelen kan de stad niet. Zo heeft

Mechelen een aanbod op de tafel van Telenet gelegd waarbij Telenet de data deelt

met de stad en waardoor zij de binnenstad van gratis wifi mocht voorzien. De

winkeliers en klanten die deze wifi gebruiken, kunnen makkelijk in kaart worden

gebracht waardoor nuttige info beschikbaar komt. De macht ligt dus niet bij de stad

maar in de private sector wat ervoor kan zorgen dat publieke dienstverleningen

vervangen wordt door private dienstverleningen. Zo is recent ontdekt dat Uber, de

online taxidienst, het idee van vaste opstapplaatsen en vaste routes aan het testen

was. Op deze manier zal het openbaar vervoer ook geviseerd worden.

Een probleem die hierbij grote gevolgen kan hebben is het opendatabeleid die een

stad voert in combinatie met de geslotenheid van private platformaanbieders,

waardoor controle minder en minder kan uitgevoerd worden en waardoor de

private bedrijven een heel eind voorop liggen. Ook het feit dat overheidsdiensten

data achterhouden uit angst om de orde en controle te verliezen (bv. verkeersdata

achterhouden om de sluipwegen niet aan te duiden op de GPS). De overheid

beschermt de maatschappij dus waardoor heel wat info achterhouden wordt om de

belangen van de stad en het beleid te verdedigen. Heel wat apps en platformen

gaan daar tegenin.

3. De strijd om de publieke ruimte. Het probleem schuilt hem opnieuw in de

privatisering van de openbare ruimte en infrastructuur. Zullen straten, pleinen en

markten privaat eigendom worden? Dit valt nog af te wachten maar toch moeten

enkele landen, waar heel wat ongelijkheden zijn, uitkijken. Zo kunnen slimme

steden die opgetrokken worden ook helemaal privaat eigendom zijn. Een

voorbeeld van zo een stad is Irvine, Californië. Verkozen tot de beste plaats om te

leven, maar u moet heel wat centen op uw bankrekening hebben om er een

plaatsje te kopen.

Smart I 48 I Cities

“What is the city but the people?”

— Shakespeare - Corrolianus —

Het kan dus alle kanten op, ofwel zorgen overheden en bedrijven voor een goede

samenwerking ofwel wordt de stad een plaats waar wijken van elkaar worden

afgesloten. Op deze manier ontstaan POP’s (Privately Owned Public spaces). Het

kan een gevolg zijn van de vluchtelingenstroom waardoor de hogere klasse zich

hiervan wil distantiëren of de stad die een betere controle wil voeren en de toegang

van deze wijken in toom wil houden.

Wat is de rol van de overheid dan nog in de slimme stad? De overheid is de enigste

partij die burgers, ondernemingen en organisaties kan aanspreken,

vertegenwoordigen en in kaart brengen. Die rol wordt vervangen door platformen

die beheerd worden door private bedrijven, soms multinationals. Komt dit in orde?

Het zou dus best mogelijk zijn dat private bedrijven de rol van de overheid zullen

overnemen.

Een laatste en misschien wel grootste gevaar dat op de loer ligt is dat van de totale

instrumentalisering van de virtuele openbaar-publieke ruimte. In echt alles zitten

sensoren die van alles en nog wat in de gaten houden, die dan gebruikt worden

voor opnieuw van alles en nog wat. In dat geval zullen mensen misschien schrik

hebben om buiten te komen en zal het woord gemeenschappelijkheid velen niets

meer doen zeggen en zal er niets van sociale contacten overblijven. Dit alles is

natuurlijk maar een voorspelling, hoe het zal aflopen is nog maar de vraag.

“Opnieuw is niet het feit dat de private spelers op deze markten actief zijn problematisch,

maar wel dat overheden niet langer de sturingsmiddelen, de goede informatie en de

kennis dreigen te hebben om de slimme stad ten minste mee te kunnen vormgeven.”

— Pieter Ballon in zijn boek ‘Smart Cities’, 2016 —

Smart I 49 I Cities

Deze technologische Giants, waarover we het constant hebben, hebben niet altijd

dezelfde ideeën omtrent slimme-stad-technologieën of zijn het niet altijd eens met wat we

weten over de steden en hoe ze evolueren from bottom-up. Ze maken keuzes in verband

met technologie, overheden, bedrijven, burgerleiders en de burgers zelf, wat natuurlijk niet

hun plaats is. Slimme steden mogen hun slimme burgers zeker niet langs de kant

schuiven. Deze zijn een belangrijke actor en soms bron van kennis omdat zij dagelijks in

de stad zijn en hun leven leiden, de slimme stad moet dus door de mensen zelf opgebouwd

worden. De toelating waarbij een belangrijk deel van het proces door degene moet

gedaan worden die meest verbonden is met de stad is noodzakelijk. Participatie en

gemeenschappelijkheid zijn daarbij dé sleutelwoorden. Momenteel worden de steden te

snel opgebouwd zonder de goeie overwegingen en goede informatie.

1.4.3 Organisatie?

Een laatste dystopische ‘derailling’ gaat over een totale desorganisatie die er komt

door de complexiteit van het systematisch innoveren (de IT die verprutst wordt door de

overheid). We hebben een scheidsrechter nodig die innovatief durft denken en regeren,

natuurlijk met macht die gedecentraliseerd werd.

Als we de slimme stad nader bekijken dan kan men deze beschrijven als ‘een

ruimte waar allerhande slimme-stads-projecten worden uitgevoerd, hoofdzakelijk onder te

verdelen in IT-projecten’. U en ik weten even goed dat de combinatie IT met overheid net

zo is als water en elektriciteit. Het gevolg heel wat miljoenen kosten en een nog groter gat

in de begroting. Hoe kan de overheid op een efficiëntere, gemakkelijke,

gebruiksvriendelijke en vooral snelle manier de digitalisering verbeteren?

In een onderzoek, die bepaalt of slimme-stads-projecten wel hun nut hebben,

kwam men tot de constatatie dat er drie cruciale factoren van belang zijn. Een eerste

factor is het vermogen van steden, gemeenten, dorpen om samen te kunnen werken

(zowel intern als extern), een tweede factor is het vermogen om haalbare en duidelijke

doelen voorop te plaatsen gekoppeld aan meetbare eisen en tot slot is er de factor die het

vermogen om data te kunnen analyseren naar voren brengt. Als de overheid deze zaken

onder de knie krijgt dan zal ze er vast en zeker in slagen om de voorsprong die bedrijven

hebben op vlak van technologisering te kunnen wegwerken en te kunnen samenwerken.

Smart I 50 I Cities

In slimme steden zal het van belang zijn om een gezonde en gedecentraliseerde

samenwerking te bieden met technologiereuzen en -bedrijven maar ook lokale bedrijven

en zijn slimme inwoners. Publiek-private samenwerkingsverbanden zijn cruciaal en

daarom zullen we de bewoners van de stad hierbij moeten betrekken die, als één van de

vele actoren, de taak zullen krijgen om de slimme stadsdoelstellingen na te volgen en te

meten. Wanneer er tussen deze bewoners mensen met veel technologische kennis zitten,

die ten volle benut zullen worden, zal de stad goed functioneren en zal er geen sprake zijn

van desorganisatie.

Stadsbestuur

Lokale technologische

bedrijven (starters)

Multinationals/Grote Tech-bedrijven

De stedelijke bevolking en zijn ideeën

Figuur 9: actoren nodig om de sl imme stad uit te bouwen

Smart I 51 I Cities

2 The internet of things

In de samenleving hebben we heel wat netwerken. Treinnetwerken,

fietsnetwerken, transportnetwerken, postnetwerken, beroepsnetwerken, waternetwerken

… Vandaag de dag komt daar een nieuw netwerk bij en wat voor een. Het ICT-netwerk of

ook wel ‘internet of things’ (IoT) genoemd.

2.1 Wat?

Het is te vergelijken met het telefoon- en gsm-netwerk. Alle telefonische apparatuur

staat in verbinding via een netwerk van radiogolven of telefoonkabels. Hetzelfde kunnen

we doen maar dan op grotere schaal, met alle apparatuur, toestellen en gadgets. Wanneer

we dus alles verbinden via wifi-signalen, radiogolven of kabels zullen we alles op afstand

kunnen monitoren en zelf problemen en rampen voorkomen. De objecten mogen we niet

als belangrijke zaken aanzien maar we moeten ze aanzien als sociale technologieën.

Deze kunnen communiceren met elkaar op een interactieve manier.

Voor 2008 hadden we de periode van het ‘internet of persons’, de sociale media

die op gang kwam door de komst van de smartphones. De mensen die 24/7 in verbinding

stonden met elkaar. Toen kwam het ‘internet of things’ ter zelfder tijd van de slimme

steden. We kunnen eigenlijk zeggen dat het slimme-stads-concept geboren is uit het idee

van een ‘internet of things’.

2.2 Link met ‘Smart cities’?

In de vorige hoofdstukken hebben we het er onrechtstreeks reeds over gehad. De

link is dus niet ver te zoeken. We hebben het IoT nodig om een slimme stad op te kunnen

bouwen. In hoeverre het netwerk zal lopen en hoe dicht dit zal zijn, hangt af van hoe slim

we onze stad willen maken.

Smart I 52 I Cities

2.3 Internet van alles?

Sommigen noemen het IoT al het ‘internet of everything’ omdat we eigenlijk elke

materiele zaak binnenkort kunnen verbinden met elkaar en bepaalde handelingen of

activiteiten daarop kunnen laten inspelen. Bijvoorbeeld: ik ben een zeer druk man en heb

nooit tijd om boodschappen te doen. Ik heb een slimme koelkast, koelkast verbonden met

het IoT, die via mijn smartphone laat weten dat hij bijna leeg is. Via één druk op de knop

plaats ik mijn voorgeprogrammeerde boodschappenlijst op het platform van de supermarkt

die deze aan huis komt bezorgen. Wanneer ik thuis kom kan ik meteen beginnen koken.

Dit alles staat natuurlijk nog maar in zijn peuterschoenen. Een opmars zal weldra

geschieden. Het is dan nog maar afwachten wat er allemaal in de winkelrekken zal komen

te liggen van deze technologische en slimme apparaten.

2.4 Gevaar?

We overliepen al eerder de gevaren die zich kunnen voordoen bij de slimme stad,

maar eigenlijk zijn deze dezelfde als die van het IoT aangezien we het IoT als voorloper

aanzien van de slimme stad. Heel veel andere problemen komen daarbij niet kijken, het

zijn er al genoeg!

Figuur 10: al les is verbonden met alles

Smart I 53 I Cities

3 De rol van een landmeter-expert

Nu we al heel wat meer te weten zijn gekomen over slimme steden en wat dit met

zich mee brengt om de bijhorende technologie te kunnen toepassen of onderhouden,

kunnen we nu het stuk van de landmeter-expert aanhalen. Hoe dan ook, zijn rol speelt wel

degelijk een ‘rol’ maar of die nu echt van belang is, is de vraag. Wat zal hij moeten doen?

Zullen zijn taken dezelfde blijven? Zullen ze veranderen? Kunnen ze veranderen? Op welk

vlak zullen die dan veranderen? Zal hij wel nog ‘echt’ landmeetkundig werk moeten

verrichten? Zal de landmeter wel nog nodig zijn of zal zijn job vergaan? Zal zijn naam

veranderen? Op welk vlak zullen zijn taken dan overgenomen worden in andere

beroepen? Zal deze golf van technologie de landmeter verwerpen? Zal de rol van de

landmeter dezelfde blijven?

Dit hoofdstuk probeert een antwoord te bieden op dé vraag die deze proef uitlicht

en die dus echt wel aansluit bij de studierichting ‘Landmeten’. Om dit antwoord te kunnen

geven zal er als het ware in de glazen bol gekeken moeten worden. In een tijdsmachine

stappen om ons de gebeurtenissen en veranderingen van de toekomst te laten zien die

de landmeter-expert te wachten staat. Hierbij moeten we ons natuurlijk afvragen of we

deze voorspellingen wel kunnen maken en of die haalbaar en realistisch zijn. Dit omdat

deze materie niet echt zeer evident te voorspellen is. Vandaag de dag kan een stad alle

kanten uit. Een stad is ook zeer makkelijk en snel te beïnvloeden door tal van factoren.

Neem nu de economie, die een zeer grote rol speelt in de stedelijke gebieden. In 2008,

het jaartal waar de drie belangrijke drempelwaarden bereikt werden, was een jaar waarin

de economie het (heel) zwaar te verduren had. Dit eist op vele vlakken een tol in stedelijke

gebieden, gebieden waar er dagelijks heel wat mensen hun job uitoefenen. De stad is de

plaats om aan werk te geraken, zoals gezegd de stad verzamelt de mensen die dichtbij

leven. Deze mensen moeten elke dag ook eten, elektriciteit hebben, water in hun kranen

hebben, ’s ochtends de krant kunnen lezen … In 2008 zagen we de werklozen stijgen en

konden heel wat bedrijven de deuren sluiten. Dit allemaal door die ene factor: de

economie. Een andere factor zal hier verder uitgediept worden namelijk de

landmeetkundige aanpak.

Met dit gezegd, bent u dus gewaarschuwd dat deze voorspellingen wel degelijk

kunnen uitkomen maar deze kunnen natuurlijk ook een totaal andere uitwerking geven op

onze geliefde steden. Dit werk geeft ook maar enkele mogelijke wegen

die leiden tot de perfecte(?) technologische en innovatieve

toekomststad.

Smart I 54 I Cities

3.1 Takenpakket van een landmeter-expert in

2017

Nu, omdat niet iedereen zo goed weet wat een landmeter-expert precies doet en

wat hij allemaal kan en mag doen wordt hier het takenpakket (in 2017) even geschetst.

Als mensen het hebben over die mannekes met hun ‘appareil’ die constant foto’s nemen,

dan hebben ze het meestal over landmeter-experten. Een heel verkeerde eerste indruk

dus! Wat houd het beroep landmeter-expert nu precies in?

Vooraleer daar een antwoord op te bieden, zal een opsplitsing moeten gemaakt

worden. De landmeter-expert is een vrij beroep wat dus wil zeggen dat hij onder eed

bepaalde taken, bepaald bij de wet, mag uitoefenen. Dit is een eerste categorie, de

wettelijk bepaalde activiteiten. Langs de andere kant hebben we een aantal jobs die

uitgevoerd kunnen/mogen worden door de landmeter-expert maar ook door de andere

actoren van de bouw- en vastgoedsector waarin hij ressorteert. Om een duidelijker beeld

te krijgen kunt u op de figuur een beeld krijgen waar een landmeter-expert thuis hoort op

de markt van beroepen.

Vastgoedsector

Bouwsector De wereld van de landmeter-expert

Beroepen die instaan voor, of deelnemen aan, daadwerkelijk (handmatige) realisaties van bouw- of kunstwerken. Een 33 tal gereglementeerde deelberoepen

Notaris

Hypotheek-verstrekker

Vastgoed-makelaar

Vastgoed- expert

Vastgoed- promotor

Landmeter

Topograaf Gezworen landmeter-expert

Bemiddelaar (verkoop/verhuur/over-dracht handelsfonds)

Beheerder (syndicus/rentmeester)

Figuur 11: waar ressorteert de landmeter -expert?

Smart I 55 I Cities

3.1.1 Wettelijk gereglementeerde activiteiten

De wet van 11 mei 2003 tot bescherming van de titel en het beroep van landmeter-

expert stelt dat bepaalde werkzaamheden enkel door een landmeter-expert mogen

uitgevoerd worden:

- het afpalen van terreinen;

- het opmaken en ondertekenen van plannen die moeten dienen voor een

grenserkenning, voor een overdracht, voor het regelen van gevallen van

gemeenheid en voor gelijk welke akte of proces-verbaal welke in een identificeren

van grondeigendom voorzien en welke ter hypothecaire overschrijving of

inschrijving kunnen worden voorgelegd.

Bron: Timmermans, R. (2014). Vastgoedwetboek. Mechelen: Wolters Kluwer Belgium NV. (pp. 60 art. 3)

3.1.2 Bijkomende activiteiten uit de bouw- of vastgoedsector

Zoals al eerder vermeld kan de landmeter-expert dus ook buiten zijn wettelijke

bevoegdheden treden om handelingen te verrichten die eigenlijk wel tot zijn expertise

behoort. Het takenpakket van een landmeter-expert is zeer ruim, hij is eerst en vooral een

expert op vlak van vastgoed. Wanneer de landmeter-expert afgestudeerd is kan hij nog

een periode BIV-stage lopen zodat hij een BIV-nummer verkrijgt wat hem dus een

vastgoedmakelaar maakt. Hij kan dan dus ook vastgoed gaan verkopen als derde partij.

Hij kan syndicus of rentmeester worden omdat hij de nodige kennis heeft en voor adviezen

omtrent deze materie kan u natuurlijk ook altijd bij hem terecht.

Daarnaast is hij ook op vlak van leefmilieu zeer belangrijk. Denk maar aan de

ruimtelijke ordening van het Belgisch grondgebied. De landmeter-expert probeert de

percelen zo nauwkeurig mogelijk op te meten of aan te duiden zodat de organisatie en

ordening van het land tip top in orde is. Hij is ook bekwaam om adviezen te geven omtrent

bepaalde projecten of zelf meehelpen ontwerpen en uitzetten ervan. Daarin speelt de

ruimtelijke ordening dus een zeer grote rol, de bestemming die het stuk grond verkreeg

moet gerespecteerd worden en zal dus moeten verwerkt worden in de nieuwe plannen.

Niet te vergeten is natuurlijk de ordening van de steden en zijn ontwikkelingen. Deze

bachelorproef kan onder gebracht worden in de categorie ‘steden’ waardoor deze taak

van de landmeter-expert niet te verwaarlozen is. In de toekomst zal de stad hét werkveld

worden van de landmeter-expert. Als de trend zich blijft verder zetten

dan zal de totale wereldbevolking misschien al in 2060 in steden wonen.

Dit is natuurlijk maar een voorspelling!

Smart I 56 I Cities

Natuurlijk is de landmeter-expert ook het aanspreekpunt om adviezen te vragen

omtrent planmatige problemen zoals waar de grens van het perceel, met de bijhorende

grenspalen en coördinaten, ligt of gewoon advies over een nieuw op te trekken gemene

muur. Hij staat in de bouwwereld en kent dus zeker heel wat over de verschillende

constructies en bouwtechnieken maar ook eventuele problemen die zich daarbij kunnen

voordoen. De nodige materialenkennis en expertise om plaatsbeschrijvingen en

schattingen uit te voeren, maken hem uitermate geschikt om hem te beschouwen als een

vastgoed-expert.

Dé landmeter-expert is dus de persoon, met professionele en academische

kwalificaties en technische expertise, om volgende werkzaamheden te kunnen uitvoeren:

- opmeten, materialiseren en in kaart brengen van private of/en openbare gronden,

3D objecten, banen of/en puntenwolken;

- land- en geografisch gebonden info verzamelen, verwerken en conclusies uit

trekken;

- deze info gebruiken om de structuren op zee en land te plannen en efficiënter te

beheren;

- nauwkeurig wetenschappelijk onderzoek leiden en de praktijk ontwikkelen.

Figuur 12: opmaken GIS database van de stad

Smart I 57 I Cities

3.1.3 De concrete taken?

Wat is nu het volledig takenpakket van een landmeter-expert in het algemeen?

Hieronder vind u een ruime lijst met alle taken die hij kan en mag uitvoeren, een redelijk

ruime lijst.

Horizontale en verticale opmetingen: De landmeter wordt gebeld vanaf wanneer er van de reële en fysieke 3D toestand een 2D overzicht moet gemaakt worden. Dit kan zich in zeer verschillende situaties voordoen. Wanneer een onroerend goed verkocht wordt of te koop staat dan is het altijd handig om de situatie eens van dichterbij te bekijken en eventueel ook te checken op illegale constructies of bouwovertredingen. De eigendomsoverdracht is één specifieke situatie. Wanneer een terrein in de nabije toekomst zal bebouwd worden komt de landmeter-expert heel dikwijls langs om een DTM op het terrein te creëren. Ook bij nieuwe projecten zal hij langskomen om het perceel in kaart te brengen en het project binnen de ruimtelijke ordening in te meten. Wanneer een onroerend goed verbouwd of gerenoveerd wordt, zal opnieuw de landmeter deze aanpassingen in kaart brengen om zettingen of anomalieën te visualiseren. We hebben het hier constant over private terreinen maar ook bij openbare terreinen komt hij te pas. Bij de constructie of het beheer van wegen, waterlopen en uitrustingen die tot de publieke open ruimte behoren zal een nauwkeurige en gedetailleerde 2D voorstelling nodig zijn. Daarnaast worden ook heel wat industriële metingen uitgevoerd, grondverzet berekend en de bijhorende volumeberekeningen en de bodembewegingen in kaart gebracht en geobserveerd. De laatste jaren zijn hier ook heel wat technologische ontwikkelingen gebeurd, denk maar aan de drones en andere UAV’s, 3D-scanners …

Afpalingen: Hij is als enige vakspecialist bevoegd en beëdigd om onroerende

goederen wettelijk af te palen. Hij komt dus grenzen afpalen maar ook erfdienstbaarheden vestigen, muurgemeenheden regelen, onroerende goederen opsplitsen of verdelen en rooilijn- en perceelsplannen opstellen.

Uitzetwerk: Het aanbrengen van zichtbare merktekens zoals bruggen, pikketten en

nagels behoort ook tot zijn takenpakket. Op werven zal hij private, openbare, commerciële en industriële gebouwen, werken, wegen, leidingen, waterwegen en spoorwegen moeten inplanten maar ook grenzen worden uitgezet met de GPS of het totaal station.

Inrichtingen en ordening: Een landmeter-expert biedt zijn diensten zowel aan

stedelijke als aan landelijke ruimtelijke ordening. Hij staat dus met andere woorden in voor zowel stadsrenovaties, (ruil)verkavelingen, drainage, irrigatie, wegenissen en gemeenschappelijke infrastructuren en uitrustingen in de stad. Zowel dus in de stad als op het platteland zoals het irrigeren van landbouwgronden of het aanleggen van rioleringen naar een plattelandsdorp.

Smart I 58 I Cities

Raadgeving: Hij werkt zowel op het terrein als op het kantoor. Wat dus wil zeggen

dat ze andere zaken zoals technische en juridische kantooractiviteiten ook uitvoeren. Het delen van praktijkkennis of zich aanbieden als raadsman of bemiddelaar zijn allemaal taken die hij ook kan omdat hij nu eenmaal een vastgoedspecialist is. Bij een geschil tussen buren kunnen zij als derde tussenkomen om het probleem moeiteloos en zonder tussenkomst van de rechtbank op te lossen. Hij geeft raad omtrent de regeling rond erfdienstbaarheden, muurgemeenheden en/of huurschade. Tot slot kan hij ook aangesteld worden als rentmeester of syndicus om eigendommen te beheren.

Waardebepaling: Omdat de landmeter-expert de bovengenoemde kennis bezit en

door de wetgever onpartijdigheid opgelegd kreeg, is hij uitmuntend geschikt als vastgoed-expert om schattingen uit te voeren, technische raad te geven, in der minne of gerechtelijk meningsverschillen omtrent vastgoed of grenzen op te lossen of op te treden als scheidsrechter. Daarnaast is hij bekwaam en bevoegd om als vastgoedbeheerder aangesteld te worden of om over te gaan tot de verdeling in mede-eigendom.

Vastgoedmakelardij: Mits het volgen van een BIV-stage en een melding te maken bij

de Federale Raad van landmeter-expert, kan de landmeter-expert ook vastgoed gaan makelen. Natuurlijk ook omdat hij een vastgoed-expert is en heel wat weet over onroerende goederen.

Vastgoed-expert: Door de ervaring die de landmeter-expert door de jaren heen krijgt

zal hij op den duur ook bestempeld worden als vastgoed-expert. Voor dit beroep kan je niet leren, men wordt het door ervaring op te doen. Zijn takenpakket bestaat uit het uitvoeren van waardebepalingen, het opstellen van plaatsbeschrijvingen en inventarissen, het opstellen van bevindingstaten en het optreden als deskundige die het beheer van appartementsmede-eigendom en private onroerende goederen zal uitoefenen.

GIS toepassingen: Omdat de landmeter-expert ook heel wat bureau werk doet,

waaronder plannen opstellen, kan hij de opgemaakte plannen digitaliseren. Zo kan heel België digitaal in kaart gebracht worden, mits wat hulp van de overheid om al deze kaarten, van de landmeter-experten, te verzamelen en te digitaliseren. Er werden ook heel wat landmeter-experten aangenomen, door overheidsdiensten, om het Belgisch grondgebied af te gaan en ontbrekende stukken op te meten (zowel met totaal stations als met UAV’s), zoals onder andere de wegenissen en openbare infrastructuren maar ook private eigendommen. Wanneer men allerhande data aan deze kaarten wil koppelen, zoals bijvoorbeeld welke percelen kans maken om te overstromen bij zwaar regenweer, dan krijgt men een geografisch informatiesysteem. Dit kan heel nuttig zijn om een bepaald categorie bouwpercelen te zoeken in een bepaalde gemeente of om restaurants in de buurt te vinden. Er bestaat een zeer divers gamma aan toepassingen.

Welke van deze taken zullen verdwijnen of zullen net belangrijk worden met de

komst van SCT?

Smart I 59 I Cities

3.2 Evolutie van het takenpakket

Deze bachelorproef vindt zijn ontstaan door middel van evolutie. We hebben het

er al constant over gehad. Het is en blijft een belangrijk ‘iets’! De aarde zou niet hetzelfde

zijn zonder. Steden evolueren, producten evolueren, materialen evolueren, gereedschap

evolueert, mensen evolueren, kortom alles evolueert. Inclusief de taken van de landmeter-

expert. In welke zin? Dat valt nog af te wachten, of toch niet? Hieronder een kleine

prognose met wat voorspellingen.

Taak Blijft Vervangbaar/Upgrades

Horizontale en verticale opmetingen

JA Upgrades: Drones en andere UAV’s, 3D-scanners, betere Satellietfoto’s

Afpalingen

JA

Zal altijd blijven nodig zijn, ruzies zullen blijven ontstaan, deze taak valt niet te

‘technologiseren’, enkel de hulpmiddelen, er blijft een nood aan een

onafhankelijke derde met kennis

Uitzetwerk

JA

Upgrades: enkele technische hulpmiddelen zullen het werk

vergemakkelijken, de personen blijven nodig

Inrichtingen en ordening

JA

Upgrades: enkele technische hulpmiddelen zullen het werk

vergemakkelijken, de personen blijven nodig

Raadgeving NEEN

Vervangbaar: Raadpleegbaar op platformen of andere technologische

bronnen

Waardebepaling NEEN

Vervangbaar: Apps en platformen zullen dit overnemen

Vastgoedmakelardij NEEN Vervangbaar: Apps en platformen zullen

dit overnemen

Vastgoed-expert JA

Er zullen altijd landmeter-experts nodig zijn om deze apps en platformen te

ontwikkelen en onderhouden

GIS toepassingen JA

Upgrades: door de ‘big data’ en het ‘internet of things’ zal dit serieuze

business worden/zijn.

Tabel 2: evolutie van de taken die een landmeter-expert uitoefent

Smart I 60 I Cities

U ziet, de landmeter-expert zal dus toch wel nodig blijven aangezien sommige

werken niet gedaan kunnen worden door de cliënten zelf omdat ze eerst en vooral niet

onpartijdig zijn (niet beëdigd) en ten tweede soms niet de nodige kennis hebben. Het

aantal burenruzies omwille van de juiste perceelsgrens zou dus ferm oplopen mocht men

geen onpartijdige landmeter-experten hebben.

Toch zullen er enkele taken overgenomen worden door de technologische

apparatuur en gadgets. De generatie landmeter-experten van voor de millenniumwisseling

had alles nog handmatig op te schrijven en soms thuis ook nog hele berekeningen uit te

voeren, terwijl vandaag enkel de data nog moet worden uitgelezen. Wat wil dit dan zeggen

voor de toekomst? Voor het meten zelf zal natuurlijk nog een landmeter-expert nodig zijn,

maar men kan bijvoorbeeld denken aan het automatisch in real-time doorsturen van de

meetdata naar het bureau zodat het uitlezen niet meer nodig zal zijn.

Het komt er hier dus op aan dat de landmeter-expert heel wat technologische en

innovatieve gadgets en apparatuur ter beschikking zal krijgen om zijn job uit te voeren.

Het zal dus vooral in tijd en gemak gaan schelen. In de jaren tachtig had men een heel

landmeetkundig team om een perceel te gaan opmeten. Men had in eerste plaats de

landmeter-expert (meestal met hoed) die een heel arsenaal aan hulpjes mee had op zijn

‘expeditie’. Bijna veertig jaar later staat de landmeter-expert alleen op het veld dankzij de

robotische totaal stations. Het enige dat niet mee evolueerde zijn de basisprincipes van

de trigonometrie die een bakermat vormen voor het landmeten. De manier, de rollen van

de landmeter-expert, de toestellen die hem dagelijks helpen en de overheidsdiensten die

hem helpen zijn de zaken die constant evolueren.

Net zoals we net deden en de klok naar het verleden terug draaien zullen we nu

hetzelfde doen maar in tegengestelde richting namelijk naar de toekomst.

Smart I 61 I Cities

3.3 De landmeters in de toekomst?

3.3.1 Landmeter 2.0

Als men mocht vragen hoe landmeter-experten hun job in de toekomst zien dan

krijgen we heel verschillende antwoorden, wat natuurlijk te verwachten is (terug te vinden

in deel vier, waar een enquête werd gehouden). De landmeetkundige wereld is zeer klein

en kan gezien worden als één stad. Natuurlijk wel metaforisch en een goede verwijzing

naar het onderwerp van deze proef. In Vlaanderen alleen al ligt een dun netwerk van

landmeter-experten. Niet alleen hier in België maar ook in Canada, meer bepaald de

provincie Québec, waar ik stage gelopen heb.

De landmeter moet mee met zijn tijd en zal dus mee moeten met de technologische

opmars, alhoewel heel wat landmeter-experten daar niet zo over denken (zie deel vier,

opgestelde enquête). We moeten, net zoals onze smartphones, het takenpakket

vernieuwen en de nodige, nieuwe systeemsoftware downloaden. Zo zal de landmeter-

expert 2.0 geboren worden. Dit zorgt ervoor dan zijn rol door deze evolutie van technologie

aan het uithollen is. Hij werd vroeger aanzien als vakman voor topografische opmetingen

maar door de komst van GNSS, laserscanners, drones en het netwerk van

aaneengesloten voorwerpen (het internet of things) is zijn takenpakket veel uitgebreider.

Waardebepalingen, schattingen, beheer onroerende goederen, grensbepalingen …

Door de komst van slimme steden is het takenpakket van de landmeter-expert nog

een niveau meer beginnen uithollen. De landmeter-expert zal dus zijn takenpakket moeten

afstellen op de ontwikkelingen die de intelligente steden ondergaan.

Smart I 62 I Cities

3.3.2 R.I.P. Landmeter

Bestaat er een voorspelling waarin de landmeter-expert verleden tijd is? Zou het

mogelijk zijn om zonder dit nobele en vrije beroep door het leven te gaan? Het antwoord

werd al eerder meegegeven. Maar om zo’n voorspellingen te maken, is men niet altijd

zeker.

In het volgende deel wordt het interview van Joël Van Cranenbroeck opgenomen.

Daarin vertelt hij dat de landmeter-expert aan het sterven is. Hij zal zijn takenpakket

moeten heruitvinden op vlak van SCT. Daar denk ik toch anders over. Hoe kan de

landmeter-expert zijn beroep verdwijnen als een aantal taken bij wet geregeld zijn. Hij is

beëdigd om als expert de grens vast te leggen, om plannen te onderteken die dienen bij

de verkoop of aankoop van erfdienstbaarheden of onroerende goederen. Geen enkel

ander beroep heeft die taak gekregen en burenconflicten omtrent de grens zullen er altijd

blijven bestaan. Een mens zou geen mens zijn mocht er nu en dan geen

meningsverschillen zijn. De landmeter-expert zal dus naar mijn weten niet uitsterven. Een

begrafenis regelen zal dus niet voor binnenkort zijn.

WORST-CASE-SENARIO: Er zal een tijd komen dat het ganse Belgische

grondgebied zal opgemeten zijn en er een database ter beschikking zal komen die door

iedereen kan geraadpleegd worden. In deze database zitten plannen gemaakt door

landmeter-experten maar ook metingen die door landmeter-experten werden uitgevoerd

in opdracht van de overheid (denk maar aan de openbare ruimte). Mocht het perceel

wijzigingen ondergaan dan kunnen de burgers dit met hun drone overvliegen en

gemakkelijk opsturen naar de ambtenaar op de dienst ruimtelijke ordening. Natuurlijk zal

bij grensbepaling en afpaling wel nog een landmeter-expert te pas moeten komen

aangezien hij, en enkel en alleen hij, dit kan uitvoeren. Indien de wet waarin hij deze kracht

krijgt wegvalt, zal zijn beroep wel onder vuur liggen en zal de grafsteen mogen gemaakt

worden.

Smart I 63 I Cities

Figuur 13: uitstervend beroep?

3.4 Afsluitend interview

Om dit hoofdstuk af te sluiten, vindt u een interview terug met Joël Van

Cranenbroeck, Landmeter-Expert / wetenschappelijk adviseur voor de universiteiten van

Luik en Gembloux / vice-voorzitter van de WG 6.2 van de Commission 6 Surveying

Engineering van de FIG / erelector aan de Universiteit voor Geodesie van Siberië

(Russische Federatie) / nationaal expert voor het GNSS / auteur van verschillende

brevetten en copyrights op het gebied van geodetic engineering. Door zijn artikel ben ik

geïnspireerd om dit thema als bachelorproef te nemen. Dat artikel is de bron waardoor

heel dit werk bestaat, daarom was een interview met hem toch zeker de kroon op het werk.

Hieronder het interview:

Eerst en vooral, ik heb uw website eens bekeken en ik zag dat u een drukke man

bent. Ben ik juist als ik zeg dat u bezig bent met het bouwen van slimme gebouwen

en slimme infrastructuur? Geosensing … dat is, volgens mij toch, een deel van het

takenpakket van de landmeter-expert in de toekomst en dus in tijden van slimme

steden. Het is natuurlijk maar een deel van zijn takenpakket, of niet?

Wat vindt u nu zelf van het concept slimme steden? Bent u voorstander of bent u er

tegen, of beiden? Waarom?

Smart I 64 I Cities

Het concept slimme steden komt van Digital City (China), daarna Ubiquity City

(Korea) waarin men startte met het ontwikkelen van GIS gemixt met Internet Mobile en het

IoT. Mensen hebben daarna e-gouvernance aan toe gevoegd (waar de inwoners toegang

hebben aan alle diensten die via de webservers kunnen aangeboden worden) en nu zijn

we in het smart city tijdperk. Het concept is voor het eerst ontwikkeld door IBM en Cisco

die na 2008 nieuwe business bracht en het echt wel goed ontwikkelden (Ik heb het

business model, financiële model … van de USA). Wat me vooral interesseert is wat het

MIT Senseable City lab aan het doen was in 2014, ze brachten een disruptieve

verandering. Mensen en inwoners waren verward over hoe een slimme stad te bouwen

omdat ze dachten dat het een soort coöperatieve ontwikkeling ging worden terwijl het meer

over intelligentie overal ging, in het openbare lichtnetwerk, transportnetwerk … Mijn punt

nu is dat de slimme stad alleen kan slagen als ze de inwoners engageren mee te helpen!

Om dat te kunnen moeten we alle technologie inzetten om een GEMEENSCHAP te

bouwen. We kunnen niet blijven zitten met ideeën van George Orwell in 1984 waarin een

wereld wordt beschreven waar big brother ons in de gaten houdt. Dat is dan ook jammer

genoeg wat, in de meeste van de gevallen, aan het gebeuren is. Videocamera’s overal,

bewakingscamera’s … en terrorisme is dat momenteel aan het aanwakkeren, meer

camera’s en bewaking. Big data is net zoals het snuisteren in de vuilbakken van mensen

om hun manier van leven te verstaan. After all we are not animals in a zoo …

Dus ik ben zeker en vast een voorstander van de slimme stad met als doel het

versterken van de gemeenschap en elkaar helpen waar nodig, zowel jong als oud EN

nieuwe mogelijkheden te brengen (nieuwe werkplaatsen creëren) voor jonge mensen. Ik

ben zeker tegen het ‘big brother’ type als slimme steden. Last not least, we hebben al

eeuwen lang technologie toegevoegd aan onze samenleving en nu is de trend om al deze

technologie naar de straat te brengen ofwel de inwoners. That’s it!

Smart I 65 I Cities

U bent zelf een landmeter-expert, wat doet uw bedrijf? Ik zag heel wat projecten op

uw website maar specifiek over slimme steden, wat doet u meer?

Mijn benadering is zeker en vast het bijdragen aan ‘building positioning

infrastructures’ (vertaal: infrastructuren die de positie van gebouwen bepaalt), die zowel

binnen als buiten de positie van uw gebouw bepalen en deze info gebruiken. Ook om

nieuwe sensoren en beacons te gebruiken zoals BLE, RFID … maar op een manier

waarop landmeter-experten deden voor dit tijdperk. Tot slot is dit mijn aanpak terwijl er

heel wat meer te doen is. Het hoofdprobleem is dat een stad een laag budget heeft (het

meeste voorzien voor onderwijs, management en HR). Er is ook geen enkele stad

(misschien in Azië wel) dat eigenlijk voordeel doet. Ook omdat de stad kosten maakt en

geen winst. De idee is om technologie te gebruiken om het management van een stad te

ontlasten om zo autonome machines te gebruiken in plaats van mensen.

Ik heb ook het concept ‘Enchanted foot bridges’ ontwikkeld en er voor gezorgd dat

men gebruik maakt van de openbare infrastructuren om hen levendig te maken en houden

door gemeenschappen er rond te bouwen.

In uw artikel vertelde u dat de landmeter-expert zijn takenpakket moet veranderen

omdat hij zijn plaats in de maatschappij aan het verliezen is. Hoe ziet u dit

gebeuren? Onze taken aanpassen aan de slimme steden, is dit de oplossing?

Eigenlijk moeten we toegeven dat de landmeter-expert ‘uberized’ is, ik weet zelf

niet als ik het zo mag schrijven maar het is gebaseerd op het Uber concept waarbij

iedereen de job kan doen en geen professional moet zijn op dat specifieke vlak. Met twintig

jaar ervaring in de industrie (Leica Geosystems) zag ik wel dat de industrie instrumenten

aan het produceren is die door iedereen gemakkelijk kan gebruikt worden. De

professionele organisaties in België spenderen en verspillen het meeste van hun tijd door

het beschermen van de afbakening van de economie en niet aan het kijken om juist meer

economie te brengen. Er is heel wat, wat u kan doen om de landmeter-expert te helpen

op economisch vlak.

Dus de landmeter-expert is aan het verdwijnen (steeds minder studenten!), wat

jammer genoeg een wereldwijde trend is.

Smart I 66 I Cities

De landmeter-expert is nauw verbonden met de bouw van steden en ook in het

beleid (betwistingen, schattingen van vastgoed …) en mijn punt is dat de landmeter-expert

zijn job moet heruitvinden en dan zeker in de slimme steden waar de Europese commissie

2 miljard euro in pompt! Ik zeg natuurlijk niet dat dit de oplossing is maar het is de moeite

waard op eraan te beginnen. BIM (wat een gedeelde bron van kennis is of samenvatting

waarin alle informatie zit van het gebouw dienstig als loyale basis om besluiten te nemen

tijdens de levenscyclus van het onroerend goed) is het volgende goud voor de landmeter-

experten. Het kan de toekomst zijn voor een landmeter-expert. BIM, smart cities en IoT

zijn allemaal gelinkt aan elkaar. Dit betekent dat hij dus al van in de ontwikkeling van

slimme steden aanwezig moet zijn in haar projecten. Hij heeft de expertise en wordt erkend

als vastgoed-expert. Opnieuw de professionele verenigingen negeren dit …

Wat zal, volgens u, de taak van een landmeter-expert worden in de intelligente stad?

Met andere woorden wat zal de landmeter-expert 2.0 doen?

De taken van een landmeter-expert in de slimme stad zal eerst en vooral het

brengen zijn van GIS naar de stad die voor 3D modellen zorgen om de BIM voor

bestaande gebouwen op te stellen, ook het monitoren van gevoelige infrastructuren, het

opstellen en onderhouden van indoor positionering, het 3D kadaster, schatten van

vastgoed op een veel modernere manier … dit alles aangeboden op een

overheidsplatform dat ook als sociaal netwerk dient. Er is zeker en vast meer data nodig

maar ook heel wat 3D data. Een gekende ontwikkeling is daarop aan het inspelen namelijk

de UAV’s. Maar opnieuw zijn er zo veel andere mensen die geen landmeter-expert zijn en

toch een drone aanschaffen. De pointe om tot de landmeter-expert 2.0 te komen is dat hij

nieuwe systemen zal moeten ontwikkelen, nieuwe oplossingen en sensoren en

instrumenten moet mixen en installeren. Als landmeter-experts enkel aangeboden worden

door grote industriële bedrijven zoals Leica, Trimble, Topcon … dan zal ons nobele beroep

snel vergeten worden.

Al de nodige diensten moeten worden vastgelegd en opengesteld op een web

server (zoals ze al doen in Frankrijk) en vastgoedschattingen moeten gedeeld worden en

geanalyseerd om real time systemen te ontwikkelen.

Smart I 67 I Cities

Rond 2000-2001 was er een student aan het ISIM dat zijn thesis schreef over de

bijdrage van de landmeter-expert aan GIS en hoe hij wel degelijk een rol kon spelen in

deze ontwikkeling. Jammer genoeg zijn de bijdragen niet om over naar huis te schrijven.

Laat ons dit veranderen met de komst van slimme steden.

Figuur 14: Joel Van Cranenbroeck

Smart I 68 I Cities

4 Theorie wordt praktijk

Er zijn al heel wat studies gemaakt over wat de beste aanpak is om een stad slim

te maken. In deze studies komen zaken zoals watermanagement, parkeermogelijkheden,

groenvoorziening enz. aanbod. Naast de theoretische aanpak zijn ook heel wat praktische

en werkelijke projecten/casestudies op touw gezet. Tien jaar geleden kon je deze nog op

je handen tellen, vandaag vindt je bijna in elk land wel een aantal van deze futuristische

projecten die werden aangestuurd om het concept ‘smart cities’ uit te testen. Nu en dan

ging er natuurlijk ook wel eens iets mis maar we moeten vooral kijken naar de vooruitgang

die geboekt werd omdat wetenschappers en overheden nu al ongeveer twintig jaar druk

in de weer zijn met het regenereren van hun slimme stad.

4.1 België

4.1.1 Gent

Omdat Gent de studentenstad is waar elke student van droomt, zal deze op vlak

van slimme-stads-technologie ook eens onder de loep genomen worden. In de wekelijkse

documentaire op kanaal Z, Z Smart Cities, had men het over de stad Gent waarin Daniël

Termont het over zijn slimme visie had.

Een belangrijk project dat natuurlijk niet naast te kijken valt is ‘De Waalse Krook’

ofwel de nieuwe stadbibliotheek en technologische ICT center. Alles draait rond nieuwe

technologie in dit magnifieke gebouw.

Daniel Termont: “Ik droom van een stad waar ouders de voordeur kunnen laten

openstaan en de kinderen binnen en buiten kunnen lopen zonder dat men schrik moet

hebben dat ze aangereden worden. We gaan naar een lagere automobiliteit, een andere

alternatieve vormen van mobiliteit die een veel meer leefbare stad zal brengen. Niet te

doen dat mensen dag in dag uit in de file moeten staan. We moeten de mensen echt op

een andere manier leren rijden met de auto, zodanig dat je meer ruimte en groen in uw

stad krijgt en de leefbaarheid verbetert. Daardoor zullen ook de woningen verbeterd

kunnen worden, zal er meer zuurstof, letterlijk en figuurlijk, kunnen gegeven worden in de

wijken die nu nogal kreunen onder de aanwezigheid van de auto’s. Dat vechtbloed in ons

college zal de moed moeten opbrengen om dat te realiseren deze

legislatuur.”

Smart I 69 I Cities

Hiernaast heeft de stad Gent een website (https://stad.gent/smartcity/ghent-living-

lab), speciaal ontwikkeld om de slimme strategie en visies van de stad duidelijk te maken

en aan de slimme inwoners of slimme toeristen mee te delen.

4.1.2 Antwerpen

Zo komen we bij onze tweede grootste stad van het land, waar de tijd natuurlijk

niet blijft stil staan. Zo werd de ‘start-up-village’ gevestigd in de stad die een symbool moet

worden om de stad als slimme stad te kunnen uitbouwen. Het is een plaats waar mensen,

die technologisch creatief zijn, hun start-up kunnen komen voorbereiden. Het is een soort

living lab waar technologische ideeën realiteit kunnen worden.

Er gebeurt heel wat in de stad Antwerpen, van de gateways tot het grote,

allesomvattende ‘City of Things’-project. Zo wil de universiteit (faculteit Wetenschappen)

van Antwerpen honderd kleine kisten (gateways), over de hele stad, plaatsen. Daarin zit

hardware en communicatieapparatuur waarmee big data over de stad en het leven wordt

verzameld en doorgestuurd. Op deze manier wordt de stad omgevormd tot een labo

waardoor heel wat verschillende parameters kunnen gemeten en geanalyseerd worden.

Dit brengt ons tot bij het serieuze ‘City of Things’-project, wat natuurlijk grootschaliger is

en waar heel wat meer actoren bij betrokken zijn.

4.1.3 Wat met de eigen kleine gemeente

Omdat de grote steden momenteel langs alle kanten bestraald worden met SCT

moeten we ons afvragen wat er met de kleine dorpen/steden zal gebeuren.

Mijn gemeente, Meulebeke (West-Vlaanderen), is momenteel nog niet echt bezig

met het upgraden van het dorp, mits natuurlijk het camerabewakingssysteem en een

systeem die vrachtwagens die illegaal gevuld zijn beboet. Verder is de stad wel al naar

enkele lezingen en workshops geweest omtrent dit onderwerp maar daar blijft het bij.

Er werden natuurlijk wel al enkele initiatieven op touw gezet om andere problemen

aan te pakken zoals in 2008, een burgemeester convenant die door 174 Belgische

gemeenten getekend werd. Zij willen zich allen engageren om de energie-efficiëntie te

verhogen en zich in te zetten om een groter aandeel aan hernieuwbare energie te

investeren. Tegen 2030 wil men veertig procent minder CO² uitstoot, Meulebeke heeft

deze echter nog niet ondertekend.

Smart I 70 I Cities

“The smartest city in the world is the one you live in.”

- Anthony M. Townsend in zijn boek ‘Smart Cities’, 2014-

4.1.4 Wat denken de regionale Landmeter-experten hiervan

vandaag?

Omdat de mening van de regionale landmeter-expert toch ook wel telt is er een

bijhorende enquête gehouden. Het doel van deze was om eens te polsen wat de

landmeter-expert nu precies over dit onderwerp weet en of hij een antwoord op de

onderzoeksvraag klaar heeft. Op deze manier zijn ook heel wat landmeter-experten te

weten gekomen hoe we de stad van de toekomst kunnen en misschien wel zullen

uitbouwen … met SCT.

Het gebied waar deze enquête werd rondgestuurd ligt voor een groot deel in West-

Vlaanderen met een klein deeltje in Oost-Vlaanderen. U kunt eigenlijk zeggen dat de

linkerhelft van de verkeersstrik, het gebied tussen de E40, E 403 en de E17, ondervraagd

werd. Met als grootsteden Tielt, Brugge, Roeselare, Kortrijk en Gent.

In de bijlage vindt u een blanco enquête die opgestuurd werd naar heel wat

landmeter-experten in het bovenvermelde gebied en de resultaten van deze enquête.

Figuur 15: gebied waar de steekproef binnen werd uitgevoerd

Smart I 71 I Cities

4.1.4.1 Conclusies uit deze enquête

Ik wil eerst en vooral hierbij vermelden dat mijn enquête geen goede steekproef

was om het ganse aangegeven gebied te vertegenwoordigen. Uit elke stad heb ik maar

één landmeter-expert ondervraagd wat dus geen representatieve voorstelling geeft van

die gemeente, dit door tijdsnood. Maar het laat me wel een aantal zaken zien over de

mening van de landmeter-experten uit deze regio. Hier een aantal opmerkelijke uitspraken

die mij bij gebleven zijn:

“Waar kan een slimme landmeter dan nog anoniem tijdens de werkuren een pintje gaan

drinken, zonder dat zijn slimme vrouw of zijn slimme werkgever het te weten kan

komen?”

- Respondent uit het afgenomen interview -

“Met een huidige voortgang in de opmars van de technolgie zal de landmeter-expert ook

vervangen worden door de technologie… Net zoals tal van andere jobs, om niet te

zeggen alle jobs.”

- Respondent uit het afgenomen interview -

“Databeheer is één iets, maar de data moet ook nog aangeleverd worden.

De landmeter-expert wordt meer en meer als partner beschouwd door de verschillende

overheden om deze data aan te leveren.”

- Respondent uit het afgenomen interview –

Smart I 72 I Cities

Nu volgen een aantal conclusies die ik kon trekken uit de meningen van de

ondervraagde landmeter-experten.

Het valt op dat vooral de oudere generatie (tussen de 50 en de 70 jaar) landmeter-

experten zeer conservatief zijn en dus eerst en vooral geen kennis hebben over het

onderwerp en ten tweede niet akkoord zijn met de technologisering van de steden. Bij de

landmeter-experten die in de overige categorieën vallen (van 20 tot 50 jaar) zijn de

meningen verdeeld. Het kan eerst en vooral liggen aan de opleiding, maar toch iedereen

van de ondervraagden heeft een diploma behaald. Het kan dus ook zijn dat deze

landmeter-experten al van bij hun opleiding een onderdeel stedelijke ontwikkeling

meegekregen hebben die hen sensibiliseerde over de komst van slimme steden (stad van

de toekomst). Een tweede factor, die deze meningsverschillen zou kunnen uitleggen, is

de ervaring in het vakgebied. De landmeter-experten die al wat ervaring hebben, zullen

eerder tegenstanders zijn dan mensen die weinig ervaren zijn en nog maar net van de

schoolbanken komen. Dit onderwerp is nog maar recent opgekomen en werd dus niet bij

iedere landmeter-expert, die vandaag actief is, in het lessenpakket opgenomen.

Wat ook opvalt is het feit dat de meesten de slimme stad aanzien als stad van de

toekomst en dat ze daarbij zeggen dat deze stad de stedelijke problemen niet zullen

oplossen. Dit is nu net de reden waarom slimme steden er zullen komen/gekomen zijn. U

ziet het onderwerp van deze bachelorproef is dus nog niet voor de volle honderd procent

gekend in de wereld van de landmeter-expert.

Volgens mijn enquête zijn de meesten toch voorstander, ook al hebben sommigen

toch een aantal nadelen in het hoofd. We kunnen dus stellen dat binnen enkele jaren toch

iedere landmeter-expert de term slimme stad gehoord moet hebben. Dit ligt natuurlijk aan

de opleiding en aan de uren permanente vorming die de landmeter volgt. Inspelen daarop

kan dus zorgen voor een betere sensibilisering.

Smart I 73 I Cities

4.2 Canada

4.2.1 Montréal

Omdat de stage die de laatstejaars studenten moeten lopen om hun studieperiode

af te ronden een zeer belangrijk moment is en die tijd ook nodig hebben om aan hun

bachelorproef te werken, wordt de proef beïnvloed op heel wat manieren door deze stage.

De invloed van een buitenlandse stage is natuurlijk helemaal anders dan binnenlandse.

De invloed is sterker en ruimer, de inzichten die de student krijgt zijn helemaal anders op

vlak van ruimte maar ook op vlak van cultuur. Een student aan de andere kant van de

wereld krijgt een heel ander beeld van hoe een landmeter-expert te werk gaat, dit is

afhankelijk van de cultuur en dus de manier hoe deze meet. Natuurlijk is het element

ontwikkeling ook een zeer belangrijke factor. Is de student in een rijk of arm land, heeft het

land zich rijkelijk ontwikkeld of is de economie nog niet helemaal wat het moet zijn.

Studenten in het buitenland zijn niet gelimiteerd en kijken ook buiten de landgrenzen,

vooral als deze zich op een ander continent bevinden. Aangezien ik mijn stage in Montréal,

Canada gelopen heb, vind ik het dus zeker de moeite waard om deze stad in relatie tot

slimme stad op te nemen en er een universele toets aan te geven.

Zoals u ziet zal deze bachelorproef niet alleen België bestuderen maar ook

Canada, wat een heel groot gebied omvat. Omdat het continent Amerika te groot is

specifiëren we ons, in dit deel, verder tot Montréal dat gelegen is in de provincie Québec,

een Franstalig gebied dat heel wat vierkante kilometers in beslag neemt. Slimme steden

kunnen niet slim zijn als zij geen connecties hebben met andere intelligente steden van

over heel de wereld. Dit is dan ook de reden waarom deze bachelorproef steden vermeld

van over de ganse wereld, om een idee te krijgen hoe dit alles evolueert op deze aardbol.

Nu zullen we het vooral hebben over de op één na grootste stad van Canada (na

Toronto), de grootste stad van de provincie Québec en de op één na grootste Franstalige

stad ter wereld (na Parijs). Dit sikkelvormige eiland (Île de Montréal) van zo een 50 km

lang is gelegen bij de samenstroom van de Saint-Lawrence- en de Ottowarivier. Het is ook

daar dat het ontstaan van deze metropool ligt. In de oude haven van Montréal, of beter

gezegd oud Montréal, kunt u nog altijd restanten terugvinden van de kiem die uitgroeide

tot één van het belangrijkste internationale centrum voor handel, economie, industrie,

financiën en cultuur.

Smart I 74 I Cities

4.2.1.1 Montréal comme ville intelligent

Omdat ik als student landmeten mijn stage liep in een bedrijf in Repentigny, een

stadje dicht bij de metropool, heb ik een interview kunnen regelen met de smart-city-expert

van Montréal. Hij is een zeer vriendelijke man die heel wat weet over dit onderwerp en die

al heel wat informatie momenten, voorstellingen, workshops … volgde om tot zijn kennis

te komen. Hieronder het afgenomen interview:

Wat is volgens u een slimme/intelligente stad? U kan antwoorden met een

persoonlijke definitie of een paar belangrijke sleutelwoorden…

Het is eerst en vooral een stad die voor de nodige tools zorgt om de slimme

inwoners van de nodige diensten te voorzien. Het creëert kansen voor onderzoekscentra

en bedrijven die oplossingen ontwikkelen voor de problemen die de inwoners elke dag

moeten onder ogen komen. Het zorgt ook voor een exclusieve benadering omdat het niet

alleen over de technologie en de gadgets gaat maar ook ervoor te zorgen dat er voor alle

demografics gezorgd wordt (tradities). Als laatste is het ook een stad dat twee belangrijke

waardes met zich mee brengt, innovatie (vraag stellen bij zaken, scholen, instituten en

deze willen verbeteren) en de transparantie (want het is een stad dat het vertrouwen van

de inwoners wil winnen, bouwen en houden).

Conclusie: Slimme inwoners met slimme tools die slimme beslissingen maken

maar ook onderzoekscentra, privé instituten, openbare instituten die een kans krijgen om

stedelijke diensten te verbeteren en verder uit te bouwen.

Vanaf het begin hopen zich er heel wat problemen in de stad, elke stad heeft

er. Over de jaren zijn deze enorm veranderd dankzij de evolutie en de technologie.

Vandaag is het tekort aan bewoonbare ruimte en ruimte voor recreatie en bosbouw

een van de grootste. Zijn er hier in Montréal plannen of een beleid dat dit tekort wil

helpen vullen op een geode economische en ecologische manier?

Los van het Smart City program project: een aantal jaar terug, rond 2012-2013,

de stad en de regio kwam met een masterplan op tafel, ‘le plan métropolitain de la

ménagement et de la devolopement’. Het is dus een plan om de metropool uit te bouwen

op vlak van territorium (landontwikkeling), waarin richtlijnen werden opgenomen om de

stedelijke uitbereiding te stoppen en deze te beperken maar vooral om bepaalde gebieden

te verdichten. Een andere oplossing was ook om industriële zones, die buiten gebruik

werden gesteld, te gebruiken voor andere functies zoals woongebied,

recreatie, kantoorruimte … Dit masterdocument werd gebruikt door de

stad om hun beleiden, regels, wetten en stedelijke voorschriften en

Smart I 75 I Cities

ontwikkelingsplannen hieraan aan te passen/up te daten. Vanuit een lokaal perspectief

zien we nu dat we rond bepaalde zones (transit oriented developments = gebieden met

een hoge densiteit op vlak van openbare diensten) van de stad de woongelegenheden

aan het verdichten zijn. We zien ook heel wat industriële en nog niet gebruikte stukken

land transformeren, maar we zien ook dat de openbare domeinen compleet herontwikkeld

zijn. Het evenwicht tussen autoverkeer, voetgangers en fietsverkeer verandert. Elke keer

we een straat vernieuwen, kijken we naar de mogelijkheid om alle verkeersstromen gelijk

te bevredigen en hoe we deze verdelen. Als voorbeeld, ik heb een project in mijn eigen

gebied in de stad waar we de wegstroken bedoeld voor autoverkeer verminderden van vijf

naar drie en er een stedelijke boulevard van te maken en er plaats te maken voor

fietsverkeer maar ook op ecologisch vlak aan te pakken (aanplanten van bomen). Ook om

vormen te creëren waardoor warmte wordt hergebruikt en koelt op een natuurlijke manier

wordt gewonnen. Dit is eigenlijk momenteel aan het gebeuren. Dit is een deel van de

agenda van de stad en niet deel van de smart city agenda maar toch is het een super

belangrijk aspect om de stad aantrekkelijk te maken voor toeristen of toekomstige

inwoners.

Dat is ook het probleem dat een aantal jaren terug begon … namelijk het leeglopen

van de steden. Mensen trekken naar het platteland waar alles rustiger is, maar nu moeten

we deze mensen teruglokken omdat dit maatschappelijk belangrijk is. Denk maar aan

nutsvoorzieningen en dergelijke.

We hebben nog altijd een aantal mensen die de stad verlaten en de mensen die

deze ex-inwoners vervangen komen er door migratie. Dus we krijgen een vlucht van de

middenklasse uit de stad en we hebben de stedelijke gebieden die worden bewoond door

migranten. Sommigen komen uit landen waar zij niet veel hadden, er is dus een uitdaging

om de inwoners hier te houden en deze migranten andere mogelijkheden te bieden zoals

sociale huisvestigingen.

Ik zie dat de stad zijn eigen bureau voor slimme steden heeft, hoe komt het

dat dit er gekomen is? Met andere woorden waarom is de stad beginnen bouwen

aan een slimme stad?

Het is een zeer interessante aanpak … Als een stad/overheid, zitten we in een

situatie waarin we gedwongen zijn, het is geen eigen wil maar een verplichting om de

manier waarop we zaken aanpakken en uitvoeren te veranderen. Deze projecten

veranderen ook de werktuigen die we benutten en ontvangen van de

overheid om deze projecten tot een goed einde te brengen. Hiernaast

hebben we ook de organisaties die niet zo snel evolueren als de noden.

Smart I 76 I Cities

Deze zijn ingewikkelder dan de middelen die we in handen hebben. We hebben twee

opties: we kunnen dit uitbesteden aan de private sector (hogere en meer ontwikkelde

onderzoekscentra om onze strategieën te ontwikkelen en tot de oplossing te komen) maar

de keuze die we maakten was het samen brengen van een groep mensen die we

inhuurden en die zelf een smart city organisatie op touw zette in Montréal om tot slot met

hun expertises, in combinatie met dat van de stad, zelf een strategisch plan op te stellen

en voor te leggen aan de stad. Dit bureau is nu al enige tijd actief en heeft de taak om

onze strategische doelen up to date te houden en dat ons indicaties heeft wat er moet

gebeuren.

Om tot dit concept te komen (plannen om de stad slim te maken) was er nood

aan onderzoek?

Er was een internationale vergelijkend onderzoek (benchmarking). We keken naar

zeven verschillende steden (met de zelfde omvang) verspreid over de hele wereld. We

keken onder andere naar New York, zowel steden in de Verenigde Staten als in Frankrijk,

Canada … Daarnaast deden we ook een openbare raadpleging en keken we naar interne

studiegroepen. Tot slot identificeerden we een aantal sleutelgebieden die we met onze

strategieën moeten beïnvloeden. Eenmaal we deze informatie hadden konden we dus het

hele plan ontwikkelen dat we nu aan het uitvoeren zijn in de laatste maanden van de

strategie.

Wanneer gingen deze plannen van start?

Het plan staat vast voor een periode van 3 jaar (2014-2017). Het plan zal zeker

evolueren naarmate we het einde van 2017 bereiken, wat we natuurlijk nu momenteel niet

kunnen zien omdat er een zeker element aanwezig is dat we niet onder controle hebben.

Dit is de politieke make-up van de stad, we nemen als voorbeeld de stad Barcelona met

burgemeester Trias. De stad steunde het smart city plan zeer hard maar sinds de laatste

verkiezingen (ik denk dat het twee jaar geleden was) hebben ze de stad ervan kunnen

overtuigen om het agendapunt smart city te laten vallen. Dus hier is het belangrijk om dit

onder ogen te zien want we hebben verkiezingen in november. Zaken kunnen dus snel

veranderen. Het is dus zeer sterk gelinkt met de politieke make-up van de stad. Deze

administratie stelt dus prioriteit aan de technologische ontwikkeling en de digitale

transformaties en investeert in de snel veranderende economie van de stad (start ups …).

Er kan dus een andere burgemeester met zijn werknemers komen die een heel andere

mening heeft.

Smart I 77 I Cities

Nu het deel waar de landmeter aanbod komt. Is er plaats voor de landmeter-

expert in Montréal om deze uit te bouwen tot een slimme stad? Wat zullen ze moeten

doen?

Er is een grote plaats voor de fysieke ontwikkelingen van de stad om gelinkt te

worden met slimme-stads elementen. Ik verduidelijk mezelf. Vorige week was ik in een

vergadering met de vastgoedsector, waar we spraken over de impact van de data die

nodig is om de inwoners te kunnen helpen inzien welke woning het best voor hen is of wat

het beste voor hen kan gebouwd worden. Ik denk dat het een kwestie van tijd is, we zien

ook meer en meer start-ups tot de conclusie komen dat heel wat informatie die een slimme

stad produceert van belang is voor de vastgoedsector. Nu keer ik terug naar

stadsarchitecten en ontwikkelaars en landschapsarchitecten, zij hebben een rol omdat de

nieuwe dynamiek van de slimme stad afhangt van de slimme inwoners van de stad. Deze

slimme inwoners willen in een gebied wonen waarin ze kunnen werken, rusten, algemeen

gezegd leven. En waar ze ook belangrijke activiteiten kunnen uitoefenen, ontwikkelaars

hebben een zeer grote verantwoordelijkheid om een gelijkheid te brengen in de

maatschappij, wat het meeste aantrek heeft bij de slimme inwoners. Overal in de wereld

waar je zulke slimme stad initiatieven ziet, met dit gelijkheidssysteem, heb je ook een zeer

strak stedelijk ontwikkelingsplan in de agenda van deze stad dat heel wat

groenvoorziening heeft maar ook veilige en aantrekkelijke buurten en buurten die toegang

hebben tot waterwegen wat een zeer positief punt is. Je ziet heel wat situaties, in Lyon,

Helsinki bijvoorbeeld. Heel wat steden gebruiken deze slimme stad programma’s om

buurten te vernieuwen en te laten herleven door innovatie, technologie en start-ups om

slimme bewoners aan te trekken.

Smart I 78 I Cities

Er zijn natuurlijk ook negatieve zaken aan dit futuristische concept. Zeker op

vlak van politiek: er is nood aan een groep van personen die de data wil verzamelen

die uit deze slimme stad voort gebracht word en die wil beslissen wat er mee gedaan

wordt. Verkopen ze deze info aan multinationals zoals IBM, Cisco, Google … (met

het risico op het geven van zeer gevoelige informatie over de stad en de inwoners).

Of houden we deze info in de stad en gebruiken we deze voor onszelf. Hoe

beschermt Montréal zich tegen deze multinationals en hoe zal de stad deze

informatie gebruiken?

Deze vraag kan in twee aspecten worden opgedeeld; tweevoudig antwoord. Het

eerste is om respectvol om te gaan met de privacy van de maatschappij in het leven. Dus

eender wat de stad doet, initiatieven en data inzamelingen, ze heeft de

verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat ze zich niet in de privé van de inwoners

mengt. Het tweede aspect we moeten ook garanderen dat de data die verzameld wordt

over de stad, en dus de inwoners, beveiligd is tegen hackers, cyber criminelen … We

leven in een eeuw waar alles verbonden is met elkaar, auto’s en apparaten, en ik denk als

globale gemeenschap moeten we ons afvragen hoe het zit met het legale en wettelijke

rond deze zaak. Dit omdat iedereen zo enthousiast is over alle positieve zaken dat de

slimme steden kunnen en willen brengen maar dit kan ons kwetsbaarder maken ten op

zichte van cyberaanvallen juist omwille van deze verbondenheid en de openheid (iedereen

kan gemakkelijk bepaalde informatie opvragen). We komen ook kwetsbaarder op vlak van

privacy, er moeten dus serieuze gesprekken komen over deze materie bij alle leiders van

een land om zo ons ervan te verzekeren dat onze fundamentele en constitutionele rechten

en plichten worden beschermd. Maar op stedelijk niveau stel ik mij altijd de vraag, wanneer

we data inzamelen, zijn we de rechten en plichten van de inwoners aan het schenden of

zijn we de digitale data aan het beschermen en wat de status is van het legale aspect in

dit project van data verzamelen dat we moeten respecteren. Als voorbeeld wanneer we

cloud-based services aanbieden moeten we altijd argwanend naar deze data kijken om

de gevoelige informatie die hierin terecht komt af te schermen.

Smart I 79 I Cities

Een slimme stad kan gebasseerd zijn op info verkregen op drie manieren:

- Giant industry: multinationals (IBM, Siemens …) die de kennis hebben en de

middelen,

- Civic Labs/Living Labs: inwoners, studenten, universiteiten, lokale

ondernemingen, civil hackers die in de stad leven en de problemen elke dag

onder ogen komen,

- Combinatie van beiden: hoe vindt u het evenwicht hier tussen?

Ja het is interessant dat je dit vraagt omdat er een Belgische persoon is die aan

het hoofd staat van het Europese Living Lab Network. Hij heet Pieter Ballon. Ik had de

kans om hem te ontmoeten vorig jaar. Hij heeft ENOL opgericht, European Network of

Open Living Labs.

Dit is dus een zeer goede vraag omdat het een werkpunt is voor alle overheden

om zich ervan te verzekeren dat we onze verkopers en lokale ondernemingen optimaal

benutten wanneer er belangrijke en grote investeringen moeten gebeuren. Maar een van

de struikelblokken om dit te volbrengen is de aankoop van grondstoffen/aanwerving van

personeel/ aanbieden van diensten om bepaalde investeringen uit te voeren. De

aanwerving is meestal niet zo flexibel omdat deze soms van ver moeten komen of omdat

er andere problemen op de weg liggen. Er moet terug gegrepen worden naar de lokale

leveranciers en kleinere ondernemingen (de stedelijke organisaties). Dus deze

veranderingen die er moeten komen is iets waar we nu momenteel aan aan het werken

zijn. We proberen dit zo goed mogelijk aan te pakken met de middelen die ter onze

beschikking zijn maar ik moet toegeven (ik wil transparant blijven) dat het niet optimaal is.

We kunnen meer doen, het systeem momenteel is niet echt aanpasbaar daarom moeten

we het meeste van de tijd de contracten aan de bedrijven gunnen die de laagste prijs

bieden.

Smart I 80 I Cities

Kent u toevallig Code for Amerika of City Mart? Netwerken op het internet die

open zijn voor inwoners en andere geïnteresseerden maar ook voor privé instituten,

universiteiten … en die hierover discussiëren.

Ik ben op de hoogte van activiteiten van de stad omtrent dit onderwerp en vooral

over de ontwikkelingen van de stad. Ik apprecieer hun bijdragen. In Montréal hebben we

momenteel heel wat van deze activiteiten/opkomsten/belangenverdedigingen en soms

geven we deze civic organisaties mandaten en communiceren met hen via de open data

groep (op het internet). We handelen ook met deze civic organisaties om extra WiFi

signalen in de stad op te hangen.

Dus ja er is een deel van de private instituten, universiteiten, onderzoekscentra …

die we als partners willen, dit is natuurlijk afhankelijk van de gemeenschap die dit alles

startte. Zij beslissen over de samenwerkingen die in hun ogen belangrijk is in het vinden

van oplossingen om Montréal slimmer te kunnen maken. Er ligt ook een

verantwoordelijkheid op de schouders van de stad als ze met deze civic organisaties

samen wil werken en dat een positieve impact kan en zal hebben op de slimme stad

Montréal.

Figuur 16: toekomstbeeld van Montréal als sl imme stad, genomen in de Biosfère op île Saint-Hélène

Smart I 81 I Cities

4.2.1.2 Que’est-ce que pense un géometrier d’aujourd’hui de cet

sujet?

In de elf weken dat ik stage liep in het buitenland, heb ik samen met drie landmeters

aan de slag geweest. Dankzij hen leerde ik heel wat bij en deed ik heel wat ervaring op.

Om de link tussen deze bachelorproef en mijn stage te versterken heb ik nog een deeltje

uitbesteed aan deze relatie.

Op een dag had ik een vrij boeiend en inspirerend gesprek met Mathieu, één van

de landmeters waarmee ik samen werkte. Hij had een beeld in zijn hoofd over een wagen

waarin een drone zit, die automatisch vanuit de wagen te besturen is en een eerste

terreinverkenning doet. Daarna komt het totaal station met gps eraan te pas en meet hij

alles op zoals hij de dag van vandaag ook doet. Daarna komt hij in zijn wagen en op een

iPad die in de wagen zit krijgt hij onmiddellijk een zicht van wat hij vandaag gedaan heeft.

Soort 3D beeld omdat hij in zijn totaal station ook een 3D laser heeft die de punten ook

koppelen aan gps-coördinaten. Door een knop in te drukken wordt dit bestand automatisch

doorgestuurd naar het bureau.

Dit zou het werk niet alleen vergemakkelijken maar ook het aantal jobs die per dag

zouden kunnen uitgevoerd worden verhogen. Alleen maar voordelen, mits technische

problemen aan het voertuig, drone, totaal station, gps …

Smart I 82 I Cities

4.3 Songdo

Omdat deze Zuid-Koreaanse voorstad voorlopig nog de eerste en enige

opgeleverde intelligente stad is in de hele wereld, kan een beschrijving hiervan niet

ontbreken. Het is de ‘ground zero’ van onze SCT.

Wie de populaire video- en muziekclip nog herinnert van Psy, ‘Gangnam Style’,

zou dus eigenlijk de stad Seoel moeten kennen. De clip werd opgenomen in twee

voorsteden van deze megastad, Gangnam en Songdo.

Deze stad moet, zoals vele steden, zijn inspiratie toch van ergens gehaald hebben.

Wel u zult misschien verschieten maar België was een van zijn inspiratiebronnen. In 2008

bezocht een delegatie Brussel waar toen iBrussels aan de gang was (experimenteren met

de mobiele stadapps) maar bezochten ook Hasselt met zijn wifi-proeftuin genaamd I-City.

Zo begon men in Songdo met de aanleg van glasvezelnetwerken en grote led panelen die

de inwoners moeten informeren, dit alles nog voor de tijd van de smartphones en SCT

natuurlijk. Het meest opmerkelijke in deze voorstad is natuurlijk zijn basisinfrastructuur.

Sensoren en camera’s, mobiele netwerken en hotspots … u vindt het er allemaal

verweven in het stadsplan en zijn gebouwen. De stad biedt zijn inwoners ook diensten aan

op het private stadsplatform van Songdo.

Leegstand (meer dan zeventig procent) en weinig aantrek van internationale

bedrijven zijn dan weer negatieve zaken die boven komen drijven. Zo zijn er natuurlijk

voorstanders van dit soort steden en ook heel wat tegenstanders.

Smart I 83 I Cities

Figuur 17: Songdo international business district , Zuid-Korea, stad Seoel

4.4 Actualiteit

In de bijlage vindt u ook enkele artikelen terug uit tijdschriften of kranten. Deze

geven u een duidelijk beeld in hoeverre de slimme stad staat. Ook op tv zijn er momenteel

heel wat documentaires of gewoon korte gesprekken in shows of programma’s die over

dit onderwerp gaan. Het loont dus de moeite om deze artikels eens te lezen.

Smart I 84 I Cities

S M A R T C I T I E S

5 Conclusie

Het doel van een stad is al altijd het vergemakkelijken van de menselijke

handelingen geweest. Meer sociale contacten leggen waardoor men kennis deelt en men

slimmer wordt of waardoor men zaken voor elkaar begint te doen, de ‘urban sociability’.

Maar dan moet men stil staan over volgende uitspraak: “Hoe groter de stad, hoe moeilijker

het wordt op vlak van organisatie en problemen.” Steden hebben nood aan vernieuwingen

maar deze moeten wel bestuurbaar zijn en niet nog meer problemen brengen.

Als we onze steden echt intelligent willen maken dan moet natuurlijk de hele

samenleving of gemeenschap meewerken. Hierin speelt tijd een belangrijke rol want de

maatschappij heeft veel tijd nodig om innovaties te accepteren. Het is maar wanneer de

nood hoog wordt dat men er echt klaar voor is. Zo hebben heel wat steden, inwoners dus,

nood aan betere mobiliteit, veiligheid, economie en leefbaarheid. Het is dan ook op dat

moment dat het stadsbestuur moet inspelen en zijn slimme stadsstrategieën op actief

moet zetten.

Of we slagen in onze opzet om de stad slimmer te maken is de vraag die nog

onbeantwoord zal blijven. Het slagen in deze opzet hangt af van heel wat zaken. Zo is de

organisatie van de stadsbesturen en overheden een zeer belangrijke factor die, wanneer

niet opgenomen werd, tot heel wat problemen kan zorgen. Krachten bundelen,

samenwerkingsverbanden tussen privaat en publieke bedrijven, organisaties … en

inwoners, overheden, universiteiten … zullen in de toekomst dus vanzelfsprekend worden.

Burgers zullen het slimme stadsbeleid mee helpen ontwikkelen en in de praktijk realiseren.

De stedelijke overheid mag natuurlijk niet verdwijnen en zal een zeer harde en actieve

taak op zich moeten nemen om dit alles in goede banen te leiden.

Elke gemeente, stad, provincie of land zal andere inzichten, kennis, visies,

doelstellingen hebben om een leefbaar maar vooral intelligente gemeenschap te

ontwerpen en te implementeren waarbij het oog moet hebben op de investeringen in

informatietechnologie die deze massa aan data moet beheren.

From were we’re sitting, it looks bright….

Smart I 85 I Cities

Zoals Pieter Ballon het zo mooi verwoordt: “Een smart city moet een weelde aan

nieuwe toepassingen stimuleren en faciliteren, maar tegelijk limieten stellen aan de

verregaande formattering en personalisering die de ICT-wereld kenmerkt. Ze moet een

proeftuin worden, gedragen door een slagkrachtige organisatie die komaf maakt met

hokjesdenken en durft in te grijpen in technologische ontwikkelingen.”

We zijn niet langer een stuk uit een grote machine. We zijn deel van het brein

van de slimme stad. Dat geeft ons de kracht (mogelijkheid) om de toekomst vorm te

geven. De smartphone wordt een platform om de steden heruit te vinden from the

bottom-up. Onze smartphone zal dienen als afstandsbediening om de poort van de

slimme stad te openen en heel wat andere zaken te kunnen regelen daarin. Maar laat

ons alert blijven en ons gezond verstand de bovenhand houden dat wij als smart-

citizin nog altijd menselijk handelen en boven de technologie staan…

Smart I 86 I Cities

6 Literatuurlijst

INTERNET (websites, artikels, tijdschriften …)

Slimme steden: vooruitgang of marketing? (2016). Geraadpleegd op 24 februari 2017 via

http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2016/09/30/slimme-steden-vooruitgang-of-

marketing

About Habitat III. Geraadpleegd op 24 februari 2017 via https://habitat3.org/about

Van Cranenbroeck, J. (2016). Landmeter heeft nieuwe opdracht opbouw van itelligente

steden. Expert, nr. 373, pp. 6-8. Geraadpleegd op 18 mei 2017 via http://www.obge-

bole.be/GetDocument.ashx?nr=1070

Devreese, V. (2012). De stad van straks. Rekto verso, nr. 54. Geraadpleegd op 2 maart

2017 via http://www.rektoverso.be/artikel/de-stad-van-straks

De ‘slimme steden’ komen eraan, maar ze hebben nog betere ideeën nodig (2014).

Geraadpleegd op 24 februari 2017 via https://nl.express.live/2014/10/24/de-slimme-

steden-komen-eraan-maar-ze-hebben-nog-betere-ideeen-nodig-exp-208761/

De slimme Stad van de toekomst (2014). Geraadpleegd op 24 februari 2017 via

http://www.technologium.be/de-slimme-stad-van-de-toekomst

De steden van de toekomst: smart, smarter, smartest? (2014). Geraadpleegd op 25

februari 2017 via http://www.1819.be/nl/blog/de-steden-van-de-toekomst-smart-smarter-

smartest

Dit zijn de slimste steden van het land (2015). Geraadpleegd op 24 januari 2017 via

https://nl.express.live/2015/11/30/dit-zijn-de-slimste-steden-van-het-land-exp-217242/

Geraadpleegd op 25 februari 2017 via https://www.iminds.be/nl/onze-

kernmarkten/digitaal-onderzoek-in-de-smart-cities-markt/smart-cities-domein

Develtere, L. (2015). Steden van de toekomst. De kleur van geld, nr. 128, pp. 8-11.

Geraadpleegd op 22 april 2017 via

https://biblio.ugent.be/publication/6954513/file/6954533.pdf

(2016). Innovatie: welkom in de slimme stad. Mezuro. Geraadpleegd op 22 april 2017 via

http://www.mezuro.com/de-slimme-stad/

Gilissen, M., De Jong, M., Koek, J., Kool, M., Kraaij, S. De Lie, C., Van Lieshout, M.,

Raab, R., Schmitz, S. & Verschuren J. (2016). Commerciële bijlage bij NRC

Handelsblad: De slimme stad, XTR, pp. 1-12. Geraadpleegd op 22 april 2017 via

http://specials.nrc.nl/vodafoneslimmestad/

Wat maakt een slimme stad (in Latijns-Amerika)? (2016). Geraadpleegd op 18 maart

2017 via http://www.mo.be/nieuws/slimme-steden-vooruitgang-marketing

Smart I 87 I Cities

‘Smart City Playbook’ commissioned by Nokia identifies best practices from 22 smart

cities around the world (2016). Geraadpleegd op 18 maart 2017 via

http://www.nokia.com/en_int/news/releases/2016/11/08/smart-city-playbook-

commissioned-by-nokia-identifies-best-practices-from-22-smart-cities-around-the-world

The smart city model (2013). Geraadpleegd op 18 maart 2017 via http://www.smart-

cities.eu/?cid=2&ver=2

Montréal, by and for its citizens. Geraadpleegd op 18 maart 2017 via

http://villeintelligente.montreal.ca/en/about

Geraadpleegd op 25 maart 2017 via

https://www.researchgate.net/profile/Joseph_Braverman/publication/241977644_The_vis

ion_of_a_smart_city/links/5593dc2108ae5af2b0ec9035.pdf

What is the concept of a smart city? (2016). Geraadpleegd op 25 maart 2017 via

https://www.quora.com/What-is-the-concept-of-a-smart-city

Geraadpleegd op 1 april 2017 via

https://www.uantwerpen.be/images/online/magazine/MUA18/files/assets/basic-

html/index.html#32-33

De Meyer, P. & Verreyken, K (2015). Slimme wetenschappers werken aan slimme stad,

Antwerpen, pp. 32-39. Geraadpleegd op 1 april 2017 via

https://www.nrc.nl/nieuws/2015/10/17/de-slimme-stad-kan-een-dom-idee-worden-

1546062-a289041

Besturen van de slimme, duurzame stad – burgers aan zet? (2016). Geraadpleegd op 15

april 2017 via https://www.uu.nl/nieuws/besturen-van-de-slimme-duurzame-stad-burgers-

aan-zet

Smart Governance for sustainable cities (2017). Geraadpleegd op 15 april 2017 via

http://smartgov-project.com/

Sondo International Business District (2017). Geraadpleegd op 15 april 2017 via

https://en.wikipedia.org/wiki/Songdo_International_Business_District

Songdo IBD (2015). Geraadpleegd op 15 april 2017 via http://songdoibd.com/about/

What is cybernetics (2012). Geraadpleegd op 15 april 2015 via

https://vimeo.com/41776276

Geraadpleegd op 6 mei 2017 via https://www.iminds.be/nl/inzicht-in-digitale-

technologie/smart-cities/intro

Geraadpleegd op 6 mei 2017 via http://www.thedigitalpost.eu/2016/channel-

innovation/europes-quest-for-a-smart-city-identity

Smart buildings & BIM (2015). Geraadpleegd op 6 mei 2017 via

https://www.barbourproductsearch.info/smart-buildings-bim-blog000224.html

Building SMART. Geraadpleegd op 6 mei 2017 via http://buildingsmart.org/

Smart I 88 I Cities

Introducing CGEOS – Creative geosensing SPRL. Geraadpleegd op 20 mei 2017 via

http://www.cgeos.com/

Land Surveyor 2.0 – What Land Surveyors can do today (2012). Geraadpleegd op 6 mei

2017 via http://montgomerylandsurveying.com/837/land-surveyor-2-0-what-land-

surveyors-can-do-today/

Wat is Fablab? (2016). Geraadpleegd op 6 mei 2017 via http://fablab.nl/wat-is-een-

fablab/

Smart Cities 2.0 – EP6 (2017). Geraadpleegd op 6 mei 2017 via

https://video.toggle.sg/en/video/series/smart-cities-2-0/ep6/486230

Wat is PaaS? Geraadpleegd op 24 mei 2017 via

https://www.salesforce.com/nl/crm/paas/

V-ICT-OR, Vlaamse ICT organisatie. Geraadpleegd op 24 mei 2017 via https://v-ict-

or.be/nieuws/labels/vlavirgem

Slimme steden: de toekomst nu (2016). Geraadpleegd op 24 mei 2017 via

https://www.ing.be/nl/business/my-business/smart-city

BOEKEN

Townsend, A. (2014). Smart cities. New York: W. W. Norton & Company, Inc.

Ballon, P. (2016). Smart cities. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv.

DOCUMENTAIRES

Z Smart Cities, Kanaal Z

Antwerpen op 29 april 2017, Ottignies-Louvain-la-Neuve op 6 mei 2017, Sint-Truiden

op 22 april 2017, Gent op 13 februari 2016

Smart cities, VRPO

San fransico 2.0, CAZ op 23 april 2017

Smart I 89 I Cities

FOTO’S (figuren)

Fig. 1 https://www.pinterest.com/pin/433119689134109201/

Fig. 2 https://www.ing.be/Assets/nuid/images/1920/smart-city-1920.jpg

Fig. 4 https://mediaplanet.azureedge.net/images/651/51812/smartcity.png

Fig. 7 https://v-ict-or.be/nieuws/labels/vlavirgem

Fig. 8 http://juistmagazine.nl/wp-content/uploads/2015/06/Masdar.jpg

Fig. 8 https://sierksmatwee.files.wordpress.com/2017/01/panopticon-pointsdactu-

dot-org.jpg

Fig. 8 https://cdn-images-

1.medium.com/max/800/1*tPtVLVTP53yPkRmccYeVZQ.jpeg

Fig. 8 https://s-media-cache-

ak0.pinimg.com/originals/f8/49/03/f84903dac065cae4d867d0d2780dc482.jpg

Fig. 8 https://www.exolymph.news/wp-

content/uploads/2017/01/13048344414_7ea489c2de_k.jpg

Fig. 10 http://domoticx.com/wp-content/uploads/Internet-of-things-04.jpg

Fig. 12 http://www.zdnet.be/wp-content/uploads/2016/02/Smart-Cities.png

Fig. 13 http://www.dreamdem.com/wp-content/uploads/2016/05/Graves-rip-

465x380.png

Fig. 14 http://www.cgeos.com/

Fig. 15 http://vtc.corve.be/figuren/kaart-v3.png &

https://www.google.be/maps/@50.9660662,3.469541,10z

Fig. 16 zelfgenomen foto in Montréal, Biosphère op île Saint-Hélène

Fig. 17 http://www.asiagreenbuildings.com/wp-

content/uploads/2015/05/songdo8centralpark.jpg

Smart I 93 I Cities

7 Lijst van afkortingen

BIV Beroepsinstituut voor Vastgoedmakelaars

BIM Building Information Modelling

cAAS city-As-A-Service

pAAS platform-As-A-Service

iAAS infrastructuur-As-A-Service

sAAS software-As-A-Service

DTM Digitaal Terrein Model

GIS Geografische Informatiesystemen

GSM Global System for Mobile communication

ICT Informatie- en Communicatie Technologie

IoT Internet of Things

POP’s Privately Owned Public spaces

PC Personal Computer

SCT Smart-City-Technologie

UAV Unmanned Aerial Vehicle

VlaVirGem Vlaamse Viruele Gemeente

V-ICT-OR Vlaamse ICT Organisatie

WiFi Wireless Fidelity

Smart I 94 I Cities

8 Bijlage(n)

B. 1 Lege enquête ....................................................................................................... 1

B. 2 Artikel uit ‘Eos’: Naar een ‘internet of power ........................................................ 5

B. 3 Artikel uit ‘Eos’: Hulp van sociale en zorgzame apparaten .................................... 6

B. 4 Artikel uit ‘Eos’: Bouw je eigen observatorium ...................................................... 7

B. 5 Artikel uit ‘Eos’: Smart cities in de praktijk, de stad op bijscholing ....................... 10

B. 6 Artikel uit ‘Eos’: Autonome wapens in opmars: Moordrobots ............................... 15

B. 7 Artikel uit ‘Metro’: Nieuwigheden voor het openbaar vervoer .......................... LKA

B. 8 Artikel uit ‘Goed gevoel’: Deze apps runnen je huishouden ............................. LKA

B. 9 Artikel uit ‘Het Laatste Nieuws’: Liefde in tijden van smartphones (deel 1) ....... LKA

B. 10 Artikel uit ‘Het Nieuwsblad’: Zo winkelen we in de toekomst .......................... LKA

B. 11 Artikel uit ‘Het Laatste Nieuws’: Liefde in tijden van smartphones (deel 2) ..... LKA

B. 12 Artikel uit ‘Het Laatste Nieuws’: Hoe we aan het scherm gingen kleven ......... LKA

B. 13 Resultaten van de enquête ............................................................................... 21

Zie plastieken u-mapje met losse krantenartikelen (LKA) in. Zo ziet

u dat niet alles digitaal moet zijn en wil ik tradities levende houden,

zoals de ouderwetse krantenkoppen en -artikels.

Bijlagen Smart I 1 I Cities

Beste Landmeter-expert

Mijn naam is Cédric Verkinderen en ik zal in de nabije toekomst een nieuwe concullega worden.

Momenteel ben ik nog een student Landmeter-expert aan de Hogeschool Gent (HoGent) maar na mijn

laatste jaar kom ik in het werkveld te staan. In het laatste semester van mijn opleiding wordt er verwacht

dat ik een bachelorproef schrijf over een onderwerp naar keuze (landmeet gerelateerd). Omdat ik mijn

bachelor proef wat uitdagender wil aanpakken dacht ik eraan om de mening van de regionale

landmeters te vragen. Daarom stelde ik deze enquête op.

Maar over wat precies? …

Meer dan de helft van de bevolking woont in steden wat voor heel wat problemen zorgt. Niet enkel op

vlak van organisatie maar ook op economisch, politiek en sociaal vlak. Het grootste probleem is

misschien wel het te snel uitbreiden van steden. De laatste jaren is de term al vaak gebruikt en ook in de

landmeetwereld is deze niet ongekend. SMART CITIES of INTELLIGENTE STEDEN. Kan dit

concept de problemen van een stad uit de wereld helpen?

Wat is de rol van een landmeter-expert daar nu precies in? Deze vraag staat dan ook centraal.

De problemen van een stad aanpakken op een technologische manier. Alles in de stad monitoren en al

deze data verzamelen in het base-center-of-operations (bv. het gemeentehuis). Van daaruit kan de stad

als het ware bediend worden en wordt alles in de gaten gehouden.

Onderzoeksvraag van mijn proef: “Hoe zal het takenpakket van de Landmeter-expert evolueren tijdens

de uitbouw van slimme steden?”

Deze enquête zal maar enkele minuten van jullie kostbare tijd in beslag nemen. Mochten jullie deze zo

snel mogelijk willen invullen en liefst voor 19 mei 2017 doorsturen naar volgend emailadres:

cedricverkinderen@live.be. Ik zou zo al een hele stap vooruit geholpen worden bij het creëren van mijn

proef.

Alvast bedankt!

Smart I 2 I Cities Bijlagen

Gelieve de vragen waarheidsgetrouw in te vullen, indien u een vraag niet kunt beantwoorden is dit geen

probleem en mag u deze overlaten.

Naam: …………………………………………………………….......... Voornaam: ………………………………………………

1 In welke leeftijdsklasse bevindt u zich?

o 20 – 30

o 30 – 40

o 40 – 50

o 50 – 60

o 60 – 70

o 70 - 80

2 Hoe lang bent u al bezig als Landmeter-expert?

o 0 – 5 jaar

o 5 – 10 jaar

o 10 – 20 jaar

o 20 – 30 jaar

o 30 – 40 jaar

o 40 – 50 jaar

3 Wat is uw geslacht?

o Man o Vrouw

4 Hebt u een diploma?

o Neen

o Ja, welk? ………………………………………………………………………………………………………………………….

5 Waar bent u als Beëdigd Landmeter-expert gevestigd? Waar voert u uw beroep uit?

Stad/Dorp: …………………………………………………………………………………………………………………………………..

6 Wat zijn uw taken als Landmeter-expert? Wat van landmeetkundige taken voert u dagelijks uit?

o PV van opmeting

o PV van

muurgemeenheid/muurovername

o PV van afpaling

o PV van opsplitsing

o PV van plaatsbeschrijving

(locatief/constructief)

o Bouwkundig inventariseren

o Werfbezoeken

o Uitzetten van assen

o Architectuurmetingen

o Syndicusschap

o Rentmeesterschap

o Vastgoedmakelaar

o Andere:

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

.……………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Bijlagen Smart I 3 I Cities

7 Had u al gehoord van deze term, m.a.w. was u reeds vertrouwd met een van volgende termen: Smart

Cities / intelligente steden / slimme steden / Smart Nations?

o Ja o Nee

8 Bent u vertrouwd met een van deze woorden: Big Data / Internet of things / Internet der dingen /

Internet of everything?

o Ja o Nee

9 Denkt u dat de Landmeter-expert een belangrijke rol speelt in de stad van de toekomst? Persoonlijke

vraag, los van het feit dat deze vraag de hamvraag is van mijn bachelorproef.

o Ja, de landmeter-expert zal een rol gaan

spelen. Ga naar vraag 9a.

o Nee, dit is een taak dat los staat van het

takenpakket van de landmeter-expert.

Ga naar vraag 9b.

9a Hoe ziet u dit?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

9b Denkt u dat een slimme stad de stad van de toekomst wordt?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Smart I 4 I Cities Bijlagen

België is een stad, dat er iets serieus mis gegaan is met de ruimtelijke ordening in België is niet te

ontkennen. Lintbebouwing en plattelandssteden zijn hiervan het resultaat. Overal huizen, zelfs op

plaatsen waar dit onlogisch lijkt.

10 Zou de slimme stad hiervoor een oplossing bieden?

o Ja

o Nee, waarom niet:

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

11 CONCLUSIE: Wat is uw persoonlijk standpunt tegenover dit concept om steden te upgraden met

technologie?

o Voorstander, omdat

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

o Tegenstander, omdat

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

.……………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Hebt u nog opmerkingen, twijfel dan zeker niet om deze hieronder te noteren.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………..

Hartelijk bedankt voor het invullen van deze enquête, met dit helpt u mij bij mijn onderzoek naar de rol

van een Landmeter-expert in de uitbouw en het onderhoud van slimme steden.

Bijlagen Smart I 5 I Cities

Bron: DDC (2017, januari). Naar een ‘internet of power’. Eos, 34, nr. 1, pp. 25-26.

Smart I 6 I Cities Bijlagen

Bron: MvS (2017, januari). Hulp van sociale en zorgzame apparaten. Eos, 34, nr. 1, pp

29.

Bijlagen Smart I 7 I Cities

Smart I 8 I Cities Bijlagen

Bijlagen Smart I 9 I Cities

Bron: Gijsel, L. (2017, januari). Gratis software voor citizen science: bouw je eigen

observatorium. Eos, 34, nr. 1, pp 89-92.

Smart I 10 I Cities Bijlagen

Bijlagen Smart I 11 I Cities

Smart I 12 I Cities Bijlagen

Bijlagen Smart I 13 I Cities

Smart I 14 I Cities Bijlagen

Bron: Michiels, F. (2017, april). Smart cities in de praktijk: Stad op bijscholing. Eos, 34, nr. 4,

pp 77-80.

Bijlagen Smart I 15 I Cities

Smart I 16 I Cities Bijlagen

Bijlagen Smart I 17 I Cities

Smart I 18 I Cities Bijlagen

Bijlagen Smart I 19 I Cities

Bron: Soenens, D. (2017, juni). Autonome wapens in opmars: Moordrobots. Eos, 34,

nr. 6, pp 77-80.

Smart I 20 I Cities Bijlagen

Externe bronnen (losse krantenartikels):

1. Goret, C. (2017, 17 mei). Wereldtop openbaar vervoer: Nieuwigheden voor het

openbaar vervoer. Metro.

2. van der Ven, M. (2017, maart). Deze apps runnen je huishouden. Goed Gevoel,

pp. 112-114

3. (2017, 20 mei). Liefde in tijden van smarphones: Deel 1: Communicatie. Het

Laatste Nieuws, pp. 8-9.

4. Simoens, K. (2017, april). Zo winkelen we in de toekomst. Het Nieuwsblad.

5. Vermeire, S. (2017, 27 mei). Liefde in tijden van smartphones: Deel 2: de

smartphone als relatiemaker. Het Laatste Nieuws, pp. 12-13.

6. Mulders, J.-P. (2017, 27 mei). Hoe we aan het scherm gingen kleven. Het Laatste

Nieuws, pp. 55.

Bijlagen Smart I 21 I Cities

20 -30 1 50 - 60 2

30 - 40 3 60 - 70 1

40 - 50 3

0 - 5 1 20 - 30 3

5 - 10 0 30 - 40 1

10 - 20 4 40 - 50 1

Man 9

Vrouw 1

Ja 9

Nee 1

Ja 4

Nee 6

Ja 7

Nee 3

Ja 9

nee 1

Ja 7

Nee 3

Ja 3

Nee 7

7

1

2

Tegenstander

Voorstander

Beiden

Diploma

Al van gehoord?

Slimme steden, intelligente steden, smart cities, smart nations

Big data, internet of things, internet der dingen, internet of everything

LE rol in slimme stad?

Slimme steden oplossingen bieden?

Slimme steden worden de stad van de toekomst?

Geslacht

Hoe zal het takenpakket van de Landmeter-expert

evolueren tijdens de uitbouw van slimme steden?

Enquête - BACHELORPROEF

- Cédric Verkinderen -

Tot het behalen van het diploma Vastgoed, afstudeerrichting Landmeten

Leeftijdsklasse

Ervaring

“The smart city is a work in progress!”

— Anthony M. Townsend in zijn boek ‘Smart Cities’, 2014 —