ww

w.g

eo-in

fo.n

l • V

akbl

ad va

n G

eo-In

form

atie

Ned

erla

nd

2015

• j

aarg

ang

12 •

Num

mer

5

Europese PDOK in wording

Van Gogh ook kartograaf?

Geo in Flow

Geen dag zonder lijn

Thema: 200 jaar Topografie

1970

1820 1870

1920

www.topotijdreis.nl

Ga op tijdreis door 200 jaar topografie!Hoe zag Nederland er 50, 100 of zelfs 200 jaar geleden uit? Ervaar het zelf.

En vier met ons mee dat Nederland al 200 jaar officieel in kaart wordt gebracht.

200 jaar Topografie

Update je profiel op de website door rechtsbovenin in te loggen. Word nog beter vindbaar op de website en zorg dat je voor jou relevante informatie ontvangt.

Dit themanummer kijkt terug naar 1815, het jaar waarin de voorloper van de

Topografische Dienst is opgericht. Bij Koninklijk Besluit van 18 februari 1815 werd de

afdeling Militaire Verkenningen ingesteld en daar stamt de Topografische Dienst, sinds 2004

onderdeel van het Kadaster, in rechte lijn van af.

In het eerste artikel Geen dag zonder lijn beschrijft oud-directeur Peter Geudeke de

organisatorische ontwikkelingen, te beginnen bij de kartering door Kraijenhoff tot de

samenvoeging van de Topografische Dienst met het Kadaster. Het produceren van militaire

kaarten was als onderdeel van het Ministerie van Defensie de primaire taak. Ron Heeres

belicht de periode na de Tweede Wereldoorlog. In de tijd van de Koude Oorlog lag de

nadruk op voorraden van Nederlandse topografische kaarten en oefenkaarten in de

Noord-Duitse laagvlakte. Later is de aandacht verschoven naar crisisbeheersingsoperaties.

Samen met NAVO-partners wordt gewerkt aan de opbouw van de International Geospatial

Warehouse. Wim Groenendaal en Richard Witmer schetsen de totstandkoming van de

Basisregistratie Topografie (BRT). Niet alleen TOP10NL valt onder de BRT, maar ook de

kleinere schalen tot de schaal 1:1.000.000, evenals de BRT-Achtergrondkaart die we op

PDOK tegenkomen. In de bijdrage: Europese PDOK in wording beschrijven Haico van der

Vegt en Dorus Kruse verschillende Europese initiatieven om de digitale geo-informatie

te standaardiseren. Om de bruikbaarheid en beschikbaarheid van de geo-data van

INSPIRE te verbeteren, is het project European Location Framework gestart. Arnold Bregt

en Dick Eertink kijken naar het gebruik van de topografische kaarten in het verleden en

heden. Ook in de 19e eeuw werd de topografie al gebruikt voor niet-militaire doeleinden.

Over de laatste innovaties en ontwikkelingen schrijven Vincent van Altena en Marc Post.

De automatische generalisatie van TOP10NL naar de schaal 1:50.000 kreeg wereldwijd

aandacht. Het combineren van TOP10NL met de hoogtegegevens uit AHN-2 levert weer

nieuwe producten op als 3D kaart NL en 3D gebouwhoogte NL. In de tijd van de analoge

productie duurde het proces van luchtfoto tot kaart meerdere jaren. Kadaster Geo-

Informatie streeft nu naar een jaarlijkse update. Met de introductie van de Lean-filosofie in

de werkprocessen is de doorlooptijd drastisch gereduceerd. Ben Bruns gaat hier uitgebreid

op in in zijn bijdrage Geo in Flow.

Naast deze artikelenreeks organiseert het Kadaster in het kader van dit 200-jarig jubileum

ook andere activiteiten. Het historisch kartografisch tijdschrift Caert Thresoor besteedt in

diverse artikelen aandacht aan de historische ontwikkelingen op het gebied van topografie

en kartografie. Daarnaast zijn er presentaties bij diverse congressen, onder andere tijdens de

GeoBuzz. Niet onvermeld mag blijven de in september gelanceerde website,

www.topotijdreis.nl, waar u een reis kunt maken door de kaarten die door de Topografische

Dienst en haar voorgangers vanaf 1815 tot heden zijn gemaakt. Zie hiervoor ook de rubriek

Open Kaart. Verder is er n.a.v. dit jubileum een boek verschenen, 200 jaar kaarten maken in

beeld, waarin de geschiedenis van de Topografische Dienst wordt beschreven, aangevuld met

een tweeluik van kaarten, met de kaart van rond 1935 naast de recente kaart.

Verder in dit nummer verslagen van Missing Maps bijeenkomst en van Maptime

Summercamp 2015 op het Geofort. Tenslotte een uitgebreid verslag van de

27e Internationale Kartografische Conferentie (ICC 2015) in Rio de Janeiro, waar Menno Jan

Kraak tot President van de International Cartographic Association (ICA) is gekozen.

| 12015-5 | Geo-Info

Nico Bakker

Gastredacteur

Agenda GIN Colofon

Partners Geo-Informatie Nederland

UitgeverGeo-Informatie Nederland www.geo-info.nl

RedactieadresRedactie Geo-InfoPostbus 1058, 3860 BB Nijkerk Telefoon: (033) 247 3415Fax: (033) 246 0470E-mail: gi@geo-info.nl

HoofdredacteurRoelof Keppel

RedacteurenAdri den Boer, Klaas van der Hoek, Rob Kromwijk, Ferjan Ormeling, Sytske Postma, Frans Rip, Jonna Bosch

BladmanagementMotivation Office Support bv, Nijkerk

Inzenden kopijIndienen en publiceren van artikelen en berichten in overleg met de redactie.Zie ook www.geo-info.nl onder ‘Geo-Info’.

Advertentie-exploitatieMotivation Office Support bvJan van de VisTelefoon : (033) 247 3415E-mail: acquisitie@mos-net.nl of gi@geo-info.nlAdvertentietarieven op aanvraag

Vormgeving en drukVdR druk & print, Nijkerk www.vdr.nl

Abonnementen/inlichtingenPostbus 1058, 3860 BB Nijkerk Telefoon: (033) 247 3415Fax: (033) 246 0470E-mail: administratie@geo-info.nl Het doorgeven van adreswijzigingen uitsluitend schriftelijk of via e-mail.Een abonnement of lidmaatschap kan op elk gewenst moment ingaan en wordt voor een jaar aangegaan. Een abonnement of lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij dit minimaal twee maanden voor de verlengingsdatum schriftelijk of per e-mail wordt opgezegd.

Abonnementsprijzen per jaar voor 2015Persoonlijk lidmaatschap: € 62,- incl. 6% btw.Abonnement op Geo-Info: € 113,- incl. 6% btw.Organisatielidmaatschap: € 250,- incl. 6% btw.Leden in het buitenland betalen extra kosten voor het toezenden van Geo-Info: binnen Europa € 30,- (excl. 21% btw) en buiten Europa € 55,- (excl. 21% btw). Kijk voor meer informatie op de website www.geo-info.nl.Bij automatische incasso krijgt u een korting van € 2,- per jaar.© 2015. Het overnemen evenals het vermenigvuldigen uit dit tijdschrift is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van redactie en auteur.ISSN 1572-5464 (print), ISSN 2211-0739 (online)IBAN: NL55RABO0395278430

1st European Sympsium on CartographyDatum: 10 t/m 12 novemberLocatie: Vienna, Austria Meer informatie: www.eurocarto.org/

Cyclomedia ‘Met het oog op de toekomst’Datum: 18 novemberLocatie: EYE IJpromenade 1, 1031 KT AmsterdamTijd: 12:00-17:00 uurMeer informatie: www.cyclomedia.com/nl/toekomst/

GeoBuzz 2015Datum: 24 en 25 november Locatie: Congrescentrum 1931, Den Bosch Meer informatie: www.geobuzz.nl

GIN Werkgroep Geschiedenis van de KartografieDatum: 26 november 2015Onderwerp: Dirk Jansz. van SantenLocatie: Oude Turfmarkt 129, Amsterdam (Nina van Leerzaal) Tijd: 14.00-17.00 uurMeer informatie: Peter Quirijnen (sppm.quirijnen@pzh.nl)

Studiedag Management of Massive Point Cloud DataDatum: 8 decemberLocatie: TU DelftTijd: 10.00-17.00 uurMeer informatie: www.ncgeo.nl

ww

w.g

eo-in

fo.n

l • V

akbl

ad va

n G

eo-In

form

atie

Ned

erla

nd

2015

• j

aarg

ang

12 •

Num

mer

5

Europese PDOK in wording

Van Gogh ook kartograaf?Geo in Flow

Geen dag zonder lijn

Thema: 200 jaar Topografie

Foto cover: Topografische kaart als wegenkaart halverwege de vorige eeuw.

2 | Geo-Info | 2015-5

...en verder

THEMA

10 Militaire Geografische Informatie van de Koude Oorlog tot heden

18 De Topografische kaart en Basisregistraties

29 Open Kaart - 200 jaar topografische kaarten online

30 Gebruik topografische kaart verrassend constant

34 Recente ontwikkelingen en nieuwe toepassingen in het topografisch domein

39 Column VODK - Ulrike Schild - Kamlah

44 Verslag - Kaarten voor Congo 48 GeoBuzz52 Verslag - Geo-informatie

bij Poolexpeditie SEES.NL55 Column Jong Geo - Rob Geldof

56 Verslag - Terugkijken op Maptime Summercamp 2015

60 Verslag - 27e Internationale Kartografische Conferentie

66 In Memoriam - J.L.G. Henssen68 Eredoctoraat Henk Scholten Vakantiebericht

In dit nummer ...

40Geo in Flow

46Van Gogh

ook kartograaf?

24Europese PDOK

in wording

4Geen dag

zonder lijn

200 jaar TopografieTHEMA4 t/m 42

| 32015-5 | Geo-Info

4 | Geo-Info | 2015-5

Een politieke triangulatieCornelis Kraijenhoff was een bijzonder man. Van zijn vader, genieofficier in het Staatse leger, leerde hij de praktijk van het landmeten en waterpassen. Voor hem was aanvankelijk geen militaire carrière weggelegd, hij wordt arts in Amsterdam. Het zijn rumoerige tijden. Zijn patriottische gezindheid leidt in 1795 tot een keerpunt met een benoeming tot commandant van de garde van Amsterdam en zijn inlijving in het Corps Ingenieurs. Door zijn kennis en ervaring in karteringszaken wordt hij in 1798 betrokken bij de plannen voor een nieuwe kaart van ons land. Het nieuwe bewind van 1795 was erop gebrand de nieuwe bestuurlijke indeling van het grond-gebied af te beelden op een Groote Kaart van de Bataafsche Republiek. Een kaart voor politieke propaganda! Het Uitvoerend Comité gaf op 10 oktober 1798 aan Kraijenhoff de opdracht zo’n kaart te maken. Het lukte hem niet om het beschikbare kaartmateriaal samen te voegen. Daarvoor was een betrouwbare meetkundige grondslag nodig. Kraijenhoff startte met de uitvoering van een driehoeksmeting in Holland met behulp van een sextant en met succes weet hij daarna uit bestaand kaartmateriaal twee kaartbladen samen te stellen. Van Swinden, lid van het Comité, maar als wiskundige eerder betrok-

ken geweest bij de berekeningen van de Franse driehoeksmeting van Mechain en Delambre, is vol lof. Toch had hij liever gezien dat de kans was aan-gegrepen om een soortgelijke, wetenschappelijk verantwoorde driehoeksmeting uit te voeren en zo de Bataafsche Republiek in de vaart der volken mee op te stuwen. Kraijenhoff doet bij het Comité een beroep op het hoog houden van de nationale eer en krijgt de opdracht om een syste-matische driehoeksmeting uit te voeren. Een grote repetitiecirkel van Borda wordt bij Lenoir in Parijs besteld en in 1801 begint hij met de metingen die in 1811 worden voltooid. De driehoeksmeting van Kraijenhoff heeft tot 1932 als grondslag gediend voor de Nederlandse topografische kaarten.Door de grote inspanningen voor de driehoeks-meting leek de vervaardiging van de kaart wat op de achtergrond te zijn geschoven. Ook waren er grote hiaten in de topografische informatie van Groningen, Drenthe en de Veluwe, die alleen door nieuwe terreinopnemingen opgevuld konden worden. Het eerste blad van de Choro-Topogra-phische kaart der Noordelijke Provinciën van het Koningrijk der Nederlanden, op de schaal 1:115.200, verscheen in 1810. De gehele serie van negen bla-den werd pas voltooid in 1823 (fig.2). Het grootste manco van deze kaart was het gebruik van zwaar verouderd bronmateriaal.

Een wandmozaïek met het motto ‘Nulla dies sine linea’ sierde vanaf 1965 het centrale trappenhuis van de Topografische Dienst aan de Westvest te Delft (fig.1). Na 1984 werd het mozaïek geplaatst in het gebouw te Emmen. ‘Nulla dies sine linea’ betekent ‘geen dag zonder lijn’. Zeer toepasselijk voor een bedrijf waar dagelijks vele lijnen getrokken worden. In vroeger tijden was deze spreuk al het devies van de Dienst der Militaire Verkenningen. Door dagelijks vele lijnen te trekken is vanaf 1800 ons land in kaart gebracht. Toen was het nog een leeg land, met grote delen woest en onbegaanbaar. De ontginning van de grote zand- en heidegebieden moest nog beginnen, de loop van de rivieren was nog grillig, wegen waren er weinig en van slechte kwaliteit. Het land telde 2 miljoen inwoners. Toch komt in die jaren een nationale aanpak van de topografische kartering tot stand.

Door drs. P.W. Geudeke

Geen dag zonder lijn200 jaar topografische kartering

Figuur 1 - Wandmozaïek.

200 jaar Topografie

| 52015-5 | Geo-Info

THEMA

TerreinverkenningenWie voerden nu in feite de terreinverkenningen en het graveerwerk voor de kaart uit? In 1806 werd door koning Lodewijk Napoleon een belangrijke instantie in het leven geroepen: een depot voor de archieven van oorlog en marine, naar Frans voorbeeld. Kraijenhoff werd direc-teur van dit depot, in 1809 opgevolgd door zijn neef M.J. de Man. Dit depot had als taak het verzamelen van kaarten, verkenningen en beschrijvingen, geodetische en astronomische waarnemingen, waterpassingen en het ver-vaardigen van kaarten. Tot het depot behoorde een Topographisch Bureau, dat speciaal belast was met de bewaring van kaarten van het Rijk en de vervaardiging van de ‘grote kaart’. Er werkte een aantal tekenaars, graveurs en een drukker. Kraijenhoff kreeg de beschikking over een brigade van zeven geographische ingeni-eurs, genieofficieren, die terreinverkenningen uitvoerden en assisteerden bij de driehoeksme-ting (fig.3). In een gedrukte instructie uit 1808 zijn de taken van deze officieren beschreven. In 1810-1811 werd het archief overgebracht naar Parijs en hield het Topographisch Bureau op te

bestaan. De ingenieurs werden ingelijfd in het Franse geniecorps.

In 1814 volgt de heroprichting van het Depot-Generaal van Oorlog met opnieuw een Topographisch Bureau. Dit bureau wordt in 1815 gereorganiseerd en gesplitst in twee afdelingen. De Eerste Afdeling onder leiding van De Man, kreeg als taak het uitvoeren van triangulaties, topografische opnemingen, waterpassingen en de vervaardiging van mili-taire kaarten. Deze werkzaamheden werden uitgevoerd door genieofficieren, de eerder genoemde geografische ingenieurs. De naam Eerste Afdeling raakte snel in onbruik en sprak men weer over het Topographisch Bureau. Genieofficieren zoals Huegenin voerden in grote delen van het land detailterreinverken-ningen uit, voornamelijk in het noorden, bedoeld voor de ‘grote kaart’. De Tweede Afdeling was bedoeld als oefenplaats voor officieren van de Kwartiermeester-Generaal om door snelle verkenningen zoveel moge-lijk kennis van het terrein op te doen. Deze Afdeling kreeg de opdracht om het zuidelijk grensgebied in kaart te brengen, wordt in 1816 in Mons gevestigd en twee jaar later naar Gent overgebracht. Vanaf 1817 kwam deze afde-ling onder de bekwame leiding van J.E. van Gorkum en werd al spoedig bekend onder de naam Militaire Verkenningen. Van Gorkum heeft zeer sterk zijn stempel gedrukt op de ontwik-keling van dit dienstvak tot een volwaardige karteringsorganisatie. Bij de Militaire Verken-ningen werden de eerste stappen gezet op het gebied van de lithografie door de overname van de particuliere steendrukkerij Paulmier. Zo waren er in deze periode twee karteringsorganisaties naast elkaar werkzaam! In 1828 komt hieraan een einde met de ont-manteling van het Topographisch Bureau.

Jaren later keert de naam Topographisch Bureau weer terug. De steendrukkerij van de Militaire Verkenningen werd in 1836 officieel onder het Departement van Oorlog gesteld en in 1841 overgebracht naar Den Haag. In 1848 werd deze drukkerij onder de naam Topographisch Bureau een zelfstandig onderdeel van het Departement van Oorlog met als taak het reproduceren van kaarten. De gelegenheid om de Militaire Verken-ningen en het Topographisch Bureau samen te voegen werd niet aangegrepen. Verkenningen en reproductie gaan een eigen weg met alle vervelende gevolgen die dat jaren later zou opleveren. Pas in 1932 komen zij in de Topografi-sche Dienst weer bij elkaar.

Op weg naar de stafkaartDe officieren van de Militaire Verkenningen, gestationeerd bij het veldleger in Noord-Brabant, begonnen in 1834 op eigen houtje, zonder formele opdracht en zonder toelage, terrein-opnemingen te doen. Zij toonden het resultaat aan Prins Willem in zijn hoofdkwartier te Tilburg die daarmee zeer ingenomen was. Hij laat de chef van de Generale Staf opdracht geven om het werk voort te zetten. In 1839 gaf de koning formeel toestemming voor deze opneming. Later worden de verkenningen uitgebreid tot het hele land. De hoogste leger-opleiding bleek niet gemakkelijk te overtuigen van de noodzaak van een gedrukte kaartserie voor het gehele land. Enkele handgetekende kopieën en dan alleen nog maar van de grensgebieden leken voldoende. Gelukkig werd een groot voorstander van een gedrukte kaart, Forstner van Dambenoy, directeur van de militaire steendrukkerij, in 1852 Minister van Oorlog. Door zijn toedoen is het gekomen tot de uitgave van de Topographische en Militaire Kaart van het Koningrijk der Nederlanden op de schaal 1:50.000, bekend als ‘stafkaart’.

Figuur 2a - Driehoeksnet van Kraijenhoff met bladindeling (fragment). Figuur 2b - Kaart van Kraijenhoff (fragment).

Figuur 3 - Geografische ingenieurs.

6 | Geo-Info | 2015-5

De primaire driehoeksmeting van Kraijenhoff vormde de meetkundige grondslag voor deze kartering. Bij het begin van de verkennings-werkzaamheden in Noord-Brabant in 1836 is tevens een aanvang gemaakt met de verdich-ting van dit driehoeksnet. Bij de metingen werd gebruik gemaakt van de repetitiecirkel van Borda en de Engelse zaksextant en later ook een gewijzigde theodoliet van Becker. Uitgangspunt voor de terreinopname vormde de kadastrale opmeting die in 1832 gereed kwam. Voordat de terreinwerkzaamheden begonnen maakte de officier-verkenner verkleiningen 1:25.000 van de kadastrale plans. Deze werden zorgvuldig langs de gemeentegrenzen uitgesneden en op kartons vastgelijmd. De kartons werden als veldminuten door de verkenner in het terrein aangevuld met ontbrekende topografie (fig.4). De verkenner had de veldminuut op een plankje gespannen bij zich. De ontbrekende topografische details konden aan de hand van het kadasterbeeld meestal gemakkelijk op de juiste plaats in potlood worden ingete-kend. Waar nodig maakte men gebruik van eenvoudige landmeetkundige instrumenten. In de eerste jaren waren dit planchetten en vizierlinealen, later ging men de handzame sextant-transporteur gebruiken. Afstanden werden uitgepast of sporadisch met de meet-ketting gemeten. Met de nivelleerboussole mat men zowel verticale als horizontale hoeken, de laatste ten opzichte van het magnetische noorden. Voor deze hoogtemeting ging men uit van de bestaande verkenmerken langs

wegen, kanalen en rivieren. De namiddag werd besteed om het opgenomen terrein-gedeelte te inkten en te kleuren. Het was een uitdrukkelijke eis dat het veldwerk nog op dezelfde dag werd afgewerkt. Uit de veldminuten werden in de winter-periode de nettekeningen 1:50.000 samen-gesteld door het kaartbeeld handmatig te reduceren. Deze nettekeningen vormden het uitgangspunt voor de steengravure. De totale gravure van een blad vergde twee jaar. Van de gegraveerde steen werd gedrukt op de steendrukpers. Deze arbeidsintensieve en dure methode kon door de ontwikkeling van de fotografie sterk worden verbeterd. In 1863

slaagde men erin tekeningen fotografisch op steen te brengen. Vanaf het begin diende de militaire stafkaart een civiel belang. De kaart deed dienst als basis voor de waterstaatskaart en de geologi-sche kaart. Ook werden kaartbladen aan het publiek ter beschikking gesteld (fig.5). Bij deze kaartserie voegden zich in het laatste kwart van de 19e eeuw nog de kaartseries 1:25.000 en 1:200.000, waarmee de hele reeks topogra-fische producten beschikbaar was.

Een nieuwe organisatieDe gedeelde verantwoordelijkheid voor het kaartvervaardigingsproces tussen de Militaire Verkenningen en het Topografisch Bureau (vanaf 1868 Topographische Inrichting geheten) heeft tot veel problemen geleid. Door veel werk voor het Ministerie van Oorlog en andere departe-menten liep de Topographische Inrichting grote achterstanden op in de bijhouding van de topo-grafische kaartseries. Deze ongewenste situatie heeft uiteindelijk geleid tot een ingrijpende reorganisatie. De Minister van Oorlog liet in 1926 een commissie onderzoek doen naar de werking van de Topographische Inrichting. Het advies van deze commissie leidde tot veel overleg en discussie onder meer over het gebruik van de fotogrammetrie. Uiteindelijk besloot de minister in 1930 om de Militaire Verkenningen en de Topographische Inrichting samen te voegen, de kaarten 1:25.000 en 1:50.000 zo snel moge-lijk via fotolithografie te vervaardigen en de fotogrammetrie als werkmethode toe te passen. Bij Koninklijk Besluit van 1932 werd de organisatie van de nieuwe Topografische Dienst vastgesteld. Van Hengel, oud-kapitein ter zee en raadadvi-seur, werd waarnemend directeur. De dienst

Figuur 4 - Veldminuut 1:25.000 (fragment).

Figuur 5 - Topographische en militaire kaart 1:50.000 (fragment).

200 jaar Topografie

| 72015-5 | Geo-Info

werd gevestigd in het gebouw aan de Prinses-segracht in Den Haag waar de Topographische Inrichting al sinds 1918 was neergestreken (fig.6).

De topografische kartering geschiedde voortaan op basis van luchtfoto’s. Daarvoor moeten de luchtfoto’s eerst tot een betrouwbaar geheel worden samengevoegd door middel van de fotogrammetrie. Belangrijke instrumenten hiervoor waren de radiaaltriangulator voor de aerotriangulatie, het ontschrankingsap-paraat voor het onthoeken van de foto’s en het stereokarteerinstrument voor kartering van heuvelgebieden. De terreinverkenning op basis van luchtfoto’s werd overgenomen door burger-topografen die binnen het bedrijf een opleiding kregen. Voorafgaande aan het veldwerk wordt de bebouwing stereoscopisch uitgelezen en ingetekend. Buiten worden de overige details met een naald ingegraveerd (en met schoen-smeer zichtbaar gemaakt) met grote aandacht voor de classificatie van wegen en waterlopen, begroeiing, kilometerpalen, duikers, handwijzers, ed. Voltooide foto’s worden opgestuurd naar het bedrijf om te dienen als model voor het uitvoeren van de basiskartering.

Bij de kaartproductie ging men over van de steen gravure naar de fotolithografie en offsetdruk. Deze karteringsmethode heeft dienst gedaan tot de jaren ‘90 van de vorige eeuw. De nieuw ingezette ontwikkeling kwam met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog tot een abrupt einde. De Duitse bezetter nam de Topo-grafische Dienst al snel in handen. Waar nemend directeur van Hengel werd in september 1940 ontslagen en een Duits officier, Hauptmann Feige werd met de leiding belast. Het personeel bracht veel belangrijk materiaal in veiligheid om na de oorlog weer verder te kunnen gaan. In 1943 dwongen de Duitsers de dienst te verhuizen naar Utrecht. Het heen en weer reizen van het per-soneel tussen Den Haag en Utrecht werd na de spoorwegstaking in september 1944 onmogelijk waarmee het werk volledig kwam stil te liggen. Op 12 september 1945 werd de Dienst in Utrecht weer in bedrijf gesteld. Veel verborgen materiaal kon worden opgediept, maar er bleken ook belangrijke stukken, zoals alle rasters en astralons van verschillende bladen, door de bezetter te zijn meegenomen of vernietigd. In 1947 besloot de Minister de Topografische Dienst naar Delft te verplaatsen.

Naoorlogse ontwikkelingenDe oprichting van de NAVO had grote gevolgen voor de specificaties en de productie van topografische kaarten. Belangrijk werd het gebruik van een wereldwijd coördinatensys-teem, gebaseerd op de Universele Transversale Mercatorprojectie (UTM). In NAVO-verband werd besloten het UTM-coördinatensysteem op de topografische kaarten 1:25.000 en 1:50.000 aan te brengen. Daar de Nederlandse kaarten nog gebaseerd waren op de zgn. Bonneprojec-tie, moesten ze in korte tijd worden aangepast aan het nieuwe projectiesysteem. In 1951 was deze inspanning gereed en de kaarten 1:25.000 en 1:50.000 verschenen van nu af aan in 2 edi-ties: één met UTM-net voor de militairen en één met het RD-net voor andere gebruikers.Ook verschenen enkele nieuwe kaartseries gebaseerd op de militaire behoeften. In de jaren 50 werd éénmalig de kaartserie 1:100.000 geproduceerd. Een andere belangrijke serie voor militair gebruik werd de kaartserie 1:250.000, aanvankelijk samengesteld uit de kaartserie 1:200.000, later uit de kaartbladen 1:50.000. Deze serie was volledig afgestemd op NAVO-specificaties.In de oorlogsjaren was ook de discussie over het vervaardigen van een kaart 1:10.000 op gang gekomen. In 1951 kwam er toestem-ming om zo’n kaartserie te gaan vervaardigen. De basis-tekenstukken 1:16.666, in potlood getekend, werden in inkt gecalqueerd en vervolgens na fotografische vergroting - in grijs - gedrukt. Later werd de nieuwe, gegraveerde basiskaart 1:12.5000 uitgangspunt voor deze kaartserie 1:10.000 (fig.6)Zo is allengs de complete schaalserie topografi-sche kaarten gerealiseerd. Naast deze standaard kaartseries zijn talloze speciale producten gemaakt zoals militaire stadsplattegronden, kaarten van militaire oefenterreinen, recreatie-kaarten en kaartbladen van de Wetenschap-pelijk Atlas van Nederland.

Eind jaren zestig manifesteerde zich een ernstig probleem als gevolg van de plaatsing van de dienst bij het Ministerie van Defensie. Tot dan was de voorziening in de civiele kaartbehoefte zonder problemen verlopen. Civiele kaartseries waren als bijproduct van de militaire kaartseries relatief goedkoop te produceren. Veranderende militaire inzichten leidden in 1966 tot de ophef-fing van de militaire kaartserie 1:25.000. Door de Minister van Defensie werd een commissie inge-steld om na te gaan of de kaart 1:25.000 voor de civiele gebruikers nog nodig was en zo ja, wie de kosten van deze kaart ging betalen. Deze com-missie was van mening dat de kaart beslist

Figuur 6 - Gebouw Topographische Dienst in de jaren 30.

THEMA

8 | Geo-Info | 2015-5

noodzakelijk was en dat de Topografische Dienst deze moest maken. Over de betaling heeft men vele jaren gepraat, terwijl de productie gelukkig gewoon door ging. In 1989 werd een accepta-bele oplossing gevonden.In het kader van de spreiding van rijksdiensten kondigde de regering in maart 1974 aan de Topografische Dienst te willen verplaatsen naar Emmen. Na veel besprekingen en protesten werd dit in 1976 in de Tweede Kamer definitief bekrachtigd. In 1984 kwam een nieuw gebouw beschikbaar en kon de dienst verhuizen. Deze gebeurtenis heeft een grote invloed gehad op het bedrijf. Jaren van onzekerheid leidde tot terugloop van het personeelsbestand en een ernstige terugslag in de productie. Naast de nadelen waren ook voordelen aan deze verplaatsing verbonden: veel nieuw en jong personeel trad in dienst, een modern-geoutilleerde huisvesting kwam beschikbaar en het machinepark werd sterk vernieuwd. De militaire productie nam toe door het aanvaarden van grote drukopdrach-ten voor NAVO-partners. De civiele verkoop bleek een stijgende lijn te vertonen door de groeiende vraag naar repromaterialen voor professionele gebruikers. Samenwerking met enkele grote uitgevers resulteerde in het op de markt brengen van topografische atlassen en luchtfoto-atlassen. Intussen waren ook de eerste stappen gezet op het gebied van automatisering van het productieproces. Computer en plotter deden hun intrede, aanvankelijk voor berekeningen en voor het graveren van ruitennetten en kaderlijnen. Voor de specifieke kartografische behoeften moest aanvankelijk veel program-matuur in eigen huis worden ontwikkeld.

Goede ervaringen konden worden opgedaan met de opdracht van de Koninklijke Lucht-macht (1978) om een digitaal terreinmodel van Nederland samen te stellen. Na voltooiing van dit project werd alle aandacht gericht op het ontwikkelen van digitale methoden voor de standaardkaartseries. Na het digitaliseren van enkele eenvoudige kaarten zoals de gemeen-tenkaart kon in 1981 een begin worden gemaakt met de digitale productie van de kaartseries 1:250.000 en 1:50.000.

Einde van een tijdperkOndanks alle veranderingen in de maatschappij en de verhoogde aandacht voor de geo-informa-tievoorziening bleef het Ministerie van Defensie haar greep op de nationale kartering handhaven. Vanaf 1990 ging er wel iets veranderen. Delen van de overheid werden geprivatiseerd, andere werden verzelfstandigd of kregen te maken met een vorm van contractmanagement. Dit gold ook voor de Topografische Dienst. In 1990 werd een eerste managementcontract met de Bevelhebber der Landstrijdkrachten afgesloten. Deze gedeel-telijke verzelfstandiging en het landelijk overleg inzake de nationale geo-informatiestructuur schiepen nieuwe kansen om de Topografische Dienst te doen uitgroeien tot de leverancier van een nationale geo-database. Er werd een meerjarenplan opgesteld om binnen zeven jaar het gehele basisbestand (voorheen de kaartserie 1:10.000) als vectordatabase beschikbaar te heb-ben. In 1997 kwam dit bestand gereed.Het einde van de 20e eeuw betekende het einde van een tijdperk. De sterk gegroeide behoefte aan geo-informatie leidde tot het besluit om de Topografische Dienst los te maken van het Ministerie van Defensie. De productie was tot dat

moment feitelijk overgeleverd aan de ‘willekeur’ van de militaire bewindvoerder. De maatschap-pij vroeg om een sterkere verankering van de geo-informatie. Om geheel zelfstandig voort te gaan bleek niet haalbaar. Voor verdere modernisering en inbed-ding in de nationale geo-informatie infrastruc-tuur was een sterke partner nodig. Deze werd gevonden in het Kadaster. Deze grote instelling, reeds eerder verzelfstandigd en ingebed in een wettelijk kader, beschikte over ruime ICT-kennis en had ook al de Rijksdriehoeksmeting en de Grootschalige basiskaart van Nederland in haar takenpakket. In 2004 kwam de samenvoeging tot stand. De identiteit van het voorheen militaire bedrijf is in deze fusie verloren gegaan. De Topo-grafische Dienst is thans volledig geïntegreerd in de organisatie van het Kadaster.

Literatuur• P.W.Geudeke, De Topografische Dienst: een nationaal geo-

grafisch instituut?, Kartografisch Tijdschrift, 1990, p.17-22.• J.A.van der Linden, Topographische en militaire kaart van

het Koningrijk der Nederlanden, Fibula-van Dishoeck, Bus-sum, 1973.

• Meetkunstige Beschrijving van het Koningrijk der Nederlan-den, ’s-Gravenhage 1861.

• Wilfried Uitterhoeve, Cornelis Kraijenhoff 1758-1840. Een loop-baan onder vijf regeervormen, Uitgeverij Vantilt, Nijmegen, 2009.

• C.A.C.Verschuuren, Beknopt overzicht van de samenstelling der topographische kaarten en van den Dienst der Militaire Verkennningen, ’s-Gravenhage, 1930, gebrocheerd stencil.

Drs. P.W. Geudeke is oud-directeur van de Topo-grafische Dienst.

Figuur 7a - Topograaf in het terrein. Figuur 7b - Kartograaf met basisgravure.

THEMA200 jaar Topografie

Leica CaptivateAltijd en Overal 3D

Vereenvoudig uw werk op kantoor en in het veld met de Leica Captivate apps en touch-technologie. Verander complexe data in realistische en werkbare 3D-modellen, waarmee u de volledige controle heeft over uw inmeet- en uitzetwerkzaamheden.

Leica Geosystems B.V.Wateringenwww.leica-geosystems.nl

Be Captivated

Bezoek www.leica-geosystems.com/becaptivated voor meer informatie.

10 | Geo-Info | 2015-5

In de periode van de koude oorlog heeft de Topografische Dienst Nederland (TDN) een belangrijke rol gespeeld in de voorziening van geografische informatie van Defensie. Ook na de overgang naar het Kadaster en de veranderde, meer expeditionaire, taak van Defensie, is deze rol onveranderd gebleven.

Periode van de Koude OorlogTijdens de Koude Oorlog stond de beveiliging van het eigen en bondgenootschappelijk (NAVO) grondgebied centraal in het denken over militair optreden. Het inlichtingenproces binnen de Nederlandse krijgsmacht was gericht op het verzamelen van informatie van een duidelijke, concrete en bekende vijand.

Vanaf de vijftiger jaren zijn de NAVO-partners bezig geweest om het gevechtsveld in Duits-land in kaart te brengen. In deze periode werden veel van de geplande locaties in de operationele plannen daadwerkelijk tot op de enkele tank of rupsvoertuig verkend. Grote oefeningen zoals Großer Bär werden gebruikt om geplande operationele scenario’s na te spelen en zo de eenheden te trainen en voor te bereiden.

Naast de standaard stafkaarten 1:50.000, gebruikte men ook andere kaartschalen voor diverse doeleinden. Thematische kaarten, over-lays en Tactische Weer- en Terreinstudies (TWTS), later Klimaat en Terrein Studies (KTS) genoemd, gaven inzicht in het terrein, de invloed van het weer op het terrein en dat werd weer vertaald naar de invloed van deze facetten op het vijan-delijk optreden maar ook op het eigen optreden.Eén van de terreinaspecten, de begaanbaarheid, werd in kaart gebracht op de zogeheten Cross Country Movement (CCM)-kaarten. De mogelijke verplaatsingsroutes met de bruggen en viaduc-ten werden verkend, gearchiveerd en weer-gegeven op zogenaamde Road & Bridge maps. Daarnaast zijn alle rivieren en grote waterlopen beschreven.Van het complete inzetgebied van het 1e Neder-landse Legerkorps is alles in kaart gebracht door het Terrein Documentatie Centrum (TERDOC). Vele manuren zijn gestoken in het handmatig

tekenen van oleaten voor de stafkaarten. Bij elke stafkaart horen ongeveer 20 oleaten met ter-reingegevens. Eind 1994 is men gestart met het digitaliseren van het archief.

Grote voorraden aan kaarten werden aange-houden in drie grote kaartenmagazijnen op Nederlands grondgebied te weten Wezep, De Bilt en Ruinen. Verder lagen er in het Leger-korps achtergebied in Althoorn en Cloppenburg enorme hoeveelheden kaarten opgeslagen in vooruitgeschoven magazijnen. Op veel mobili-satiecomplexen lagen grote voorraden kaarten opgeslagen voor mobilisabele eenheden.

StandaardisatieDe NAVO vormt één van de belangrijkste institutionele kaders voor militaire samenwer-king. Interoperabiliteit is een sleutelwoord en om dat te bereiken heeft men onder andere Standardization Agreements (Stanags) vastge-legd. De Interservice Geospatial Working Group (IGEOWG) is een NATO werkgroep, die een aantal Stanags beheert op het gebied van geografi-sche informatie. De Stanags beschrijven veelal de standaardisatie van het produceren van geo-grafische informatie, zowel analoog als digitaal, en van de uitwisseling en beheer. Deze Stanags worden door de NAVO landen geratificeerd en geïmplementeerd in de nationale processen.Anticiperend op het aanbreken van het informati-seringtijdperk halverwege de jaren ‘80 is er vanuit de IGEOWG de Digital Geographic Information Working Group (DGIWG) opgericht. De DGIWG is een niet-NATO werkgroep die zich met name bezighoudt met het standaardiseren van de beschrijving, uitwisseling en visualisatie van digitale geografische informatie en wat recenter ook architecturen. Eén van de resultaten van de DGIWG is de Digital Geographic Information Exchange Standard (DIGEST) en die is vastgelegd in Stanag 7074. Hiermee is binnen het militaire geo-werkveld een eerste generatie standaarden vastgelegd met betrekking tot de uitwisseling digitale geografische informatie tussen MilGeo-instituten. Het gaat hierbij dan om de specificaties van vectordata, raster- en/of imagedata, data-uitwisseling en informatiecoderingen.

Militaire Geografische Info rmatie, van de Koude Oorlog tot h edenIn de avond van 6 september 1976 maakten drie pelotons-commandanten zich gereed voor de bevelsuitgifte voor een grote aanvalsoperatie. Vijfentwintig kaart bladen op de schaal 1:50.000 moesten aan elkaar worden geplakt tot één geheel. De randinformatie van de kaartbladen werd gedeeltelijk afgeknipt om de kaartbladen nagenoeg naadloos op elkaar te plakken en zo een prima basis te vormen in combinatie met de nog te tekenen operationele oleaten, doorzichtige overlays waarop belangrijke routes of troepenverplaatsingen kunnen worden aangegeven. Aansluitend beplakten ze het geheel met doorzichtig landbouwplastic, zodat ze er later met glaspotlood operationele informatie op konden schrijven.Dit speelde zich af tijdens de NAVO oefening Großer Bär in Twistringen, een stadje in voormalig West-Duitsland, waar Duitse, Engelse, Amerikaanse en Nederlandse eenheden, tezamen 60.000 man sterk, zich voorbereiden op wat er in de periode van de Koude Oorlog zich zou kunnen afspelen.

Door Ron Heeres

200 jaar Topografie

| 112015-5 | Geo-Info

De DGIWG is inmiddels organisatorisch zodanig omgevormd dat het de uitdagingen van de hui-dige tijd aankan en worden ook civiele standaar-den, als ISO/TC211 en OGC geïmplementeerd.Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 markeerde het begin van de verandering van het denken over oorlogsvoering. In de daaropvolgende jaren kreeg de krijgsmacht te maken met de missie op de Balkan, een in beginsel traditionele vredeshandhaving, die zich vooral richtte op de militaire beheersing van conflicten. Met het veranderde dreigingsbeeld en de omslag naar een meer expeditionaire krijgsmacht was het belang van geografische informatie op strategisch, operationeel en tactisch niveau toegenomen.De aandacht en interesse verschoven naar andere gebieden op aarde. Diverse inzetgebieden, overal ter wereld, kwamen in zicht. In veel gevallen werd er militair personeel ingezet, en soms bleef het bij een planningsopdracht. Een groot verschil met de Noord-Duitse laagvlakte uit de Koude Oorlog was dat we meestal niet bekend waren met het operatiegebied. Het ter plekke verkennen was veelal niet mogelijk.Verder was het niet te voorzien waar in de toe-komst militaire aanwezigheid noodzakelijk werd geacht. Hierdoor ontstond een grote behoefte aan informatie over mogelijke inzetgebieden. Denk aan factoren als het klimaat, het terrein, strijdende partijen en bevolking.De recente crisisbeheersingsoperaties zoals de conflicten in Irak, Stabilisation Force Iraq (SFIR), en Afghanistan, International Security Assistance Force (ISAF), zijn veel complexer. Ze worden gekenmerkt door een wisselend dreigingsniveau in een hoger geweldspectrum en een veelheid aan omgevingsfactoren. In een samenhangende aanpak, joint (met andere krijgsmachtdelen), combined (met andere deelnemende (NAVO-)landen) en interagency (met andere ministeries en organisaties), wordt de stabiliteit bevorderd. Daarnaast worden op veiligheidsgebied de voorwaarden geschapen voor wederopbouw en op langere termijn duurzame ontwikkeling. Tijdens de missie moeten de deelnemende strijdkrachten een breed scala van militaire activiteiten kunnen uitvoeren, variërend

van offensieve en defensieve activiteiten tot stabiliserende activiteiten en dit alles vaak in één operatie, een zogenaamde “Three Block War”. Dit veroorzaakte dat de informatiebehoefte nog meer divers werd, denk aan informatie over lokale besturen (zowel overheden als tribale/religieuze), plaatselijke leger- en politie-eenheden, militairen van andere landen, internationale (hulp)organisaties, lokale organisaties, non-gouvernementele organisaties en informele etnische en economische verbanden, geschiedenis en geloof.

Intrede digitale tijdperkOm aan de behoefte aan diversiteit aan informa-tie te kunnen voldoen, zette ook de krijgsmacht de stappen in het digitale tijdperk. In Bosnië waren de grote analoge kaartenwanden met thematische overlays nog dominant aanwezig en was het Theater Map Depot, een groot kaartenmagazijn, nog goed gevuld met analoog kaartmateriaal. Maar op diverse locaties waren er digitale systemen en was digitale data beschik-baar, al was de kwaliteit divers.In de latere operaties werden geautomatiseerde Command and Control (C2) en Intelligence, Surveillance and Reconnaissance (ISR) systemen gebouwd om in een Network Enabled Capability (NEC)-omgeving te zorgen voor de situational awareness (SA) van een operationele com-mandant. Door de introductie van operationele concepten als Geospatial Intelligence (GEOINT) en Recognized Environmental Picture (REP) werd geo-informatie meer in de richting van andere informatiedomeinen geduwd.Deze beide concepten gaan uit van meer samenhang en synergie tussen de verschillende informatie domeinen. Zo wordt binnen GEOINT de synergie tussen imagery-gegevens, Imagery Intelligence (IMINT), inlichtingen en geografische informatie nadrukkelijk beschouwd, terwijl bij het REP-concept de synergie tussen meteorolo-gie en oceanografie en geografische informatie wordt benadrukt. Voor de realisatie van beide concepten is een goede afstemming en transpa-rante uitwisseling van gegevens vereist.De ontwikkelingen op het gebied van 3D brengt een andere behoefte voor het voetlicht bij Defensie, te weten snel en effectief virtuele missiegebieden te genereren en te gebruiken in simulatietoepassingen.Deze simulatietoepassingen worden gebruikt voor opleiding, trainingen, mission rehearsal en lessons learned.Het motto van het team van Defensie en TNO dat zich bezighoudt met Modelling and Simu-lation is ”De operatie van morgen wordt vandaag gesimuleerd met waarnemingen van gisteren”.

Projecten en programma’sOndanks dat de vraag naar digitale data groter werd, bleef er toch een grote behoefte aan analoog kaartmateriaal wereldwijd, al was het maar als additionele bron bij digitale projecten en out-of-area-missies. Samen met het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en België werd de Luxemburg Groep opgericht, met als doelstel-ling de beschikbare Russische militaire kaarten te verwerven. Deze kaartseries zijn lange tijd één van de weinige bronnen van informatie geweest van grote gebieden van de wereld. Nadat meer informatie beschikbaar kwam door de internati-onale samenwerkingsprogramma’s is de groep ontbonden.

Vectormap Coproduction Working Group (VaCWG)Om aan de almaar toenemende vraag aan vectordata te kunnen voldoen, werd in 1993 de VaCWG in het leven geroepen, een samen-werkingsverband van 19 landen, met als doel het produceren van een naadloos en wereld-dekkend vectorbestand in de kaartschaal 250K, VMap level 1. De wereld heeft men opgedeeld in 234 productiegebieden, libraries en elk deelne-mend land produceert één of meerdere libraries. Met deze productie krijgt elk deelnemend land de beschikking over alle geproduceerde VMap 1-data. De data is op cd uitgewisseld in Vector Product Format (VPF), een als militaire geo-stan-daard ontwikkeld uitwisselingsformaat, conform DIGEST/FACC.Defensie, de toenmalige TDN, heeft twee cd’s (27 en 52) geproduceerd en een deel van de data van cd 49 geleverd aan de producent, Duitsland. Door deze productie inspanning heeft Defensie de beschikking over wereldwijde VMap level 1-data. 4 cd’s zijn uiteindelijk om allerlei moverende redenen niet geproduceerd. Het programma is 2005 formeel afgesloten.

Multinational Geosptial Coproduction Program (MGCP)Begin 2000 blijkt dat de aanwezig veronder-stelde data van de mogelijke inzetgebieden, niet of nauwelijks beschikbaar is. Daarnaast zijn de wel beschikbare data vaak gedateerd en derhalve beperkt bruikbaar.Het niet beschikbaar zijn van data heeft soms als reden dat het nog niet is geproduceerd, maar meestal zijn zogenaamde third party restrictions de reden dat de data niet aan de Nederlandse Defensie ter beschikking kan worden gesteld.De databehoefte voor planningsdoeleinden, op de schaal 1:250.000, wordt door een groot deel afgedekt door eerder genoemde dataset, VMap level 1, die Nederland vrij ter beschikking heeft.

Militaire Geografische Info rmatie, van de Koude Oorlog tot h eden

THEMA

12 | Geo-Info | 2015-5

Het telkenmale ontbreken van de juiste groot-schalige basisinformatie en bestandsformaten, heeft tot gevolg dat men, gelet op het succes van de eerder genoemde coproductie, in 2003 gestart is met het oprichten van een samen-werkingsverband van inmiddels 30 landen, het MGCP. Het doel is het produceren van een geo-database van hoge resolutie data met een 25 meter horizontale nauwkeurigheid (schaal 1:50.000 – 1:100.000).In tegenstelling tot het VMap-project produceert men geen libraries (cd’s) maar een vectorda-tabase, de International Geospatial Warehouse (IGW). De productie-eenheid bestaat uit cellen. 1 cel = 1 x 1 geografische graad = 110 x 110 km = 110 km² (rond de evenaar).Gelet op de hoge kosten heeft men de intentie tot het produceren van een werelddekkende database laten varen. De vulling geschiedt nu aan de hand van Areas of Interest (AOI’s). Aan de hand van deze opgegeven AOI’s heeft men berekend dat er ongeveer 2700 cellen zullen worden geproduceerd. De overige cellen zijn voornamelijk eigen grondgebied en de interesse daarin is gering. De meeste landen beschikken over data van goede kwaliteit van hun eigen grondgebied, daarnaast is de beschikbaarheid, indien nodig, verzekerd.Nadat ieder deelnemend land zijn interessege-bied kenbaar had gemaakt, is in onderling over-leg bepaald wie welke cellen ging produceren, de zogenaamde Areas of Responsibility (AOR’s).De geproduceerde cellen worden via een kwaliteitsborging in de IGW gedeponeerd. Een tellermechanisme registreert het aantal cel-len dat per land wordt ingebracht. Op basis van de aangeleverde cellen ontstaat een trekkings-recht op de database. Een aantal grotere landen (Lead Nations) hebben zich verplicht om kleinere meeproducerende landen niet van satelliet-beelden te voorzien. Datapakketten voor MGCP worden niet op kaartbladgrootte geproduceerd maar dienen per cel te worden aangeleverd aan de database.De inmiddels geproduceerde cellen zijn de basis voor het bronmateriaal voor diverse datasets van diverse kaartschalen. De gegenereerde bestan-den bevatten ca. 40% meer data dan de VMAP 2-bestanden. Daarnaast worden zogenaamde MGCP Derived Graphics (MDG’s) geproduceerd. Een relatief snelle manier van produceren van kaarten op basis van de MGCP-data, die voldoen aan 80-90 procent van de Topographic Line Maps (TLM)-specificaties. Door het gebruik van deze kaarten ontstond de behoefte bij diverse landen om meer gegevens in te winnen binnen het programma, zodat de data nog rijker worden en nog beter aan de operationele behoefte

voldoen. Voorzichtige stappen in die richting zijn al gezet.In het programma is in onderhoud van de data voorzien, maar daar wordt pas invulling aan gegeven na de productie van de geplande cellen. Tot die tijd kan men door het gebruik van recente satellietbeelden de benodigde data snel updaten en beschikken over de meest recente informatie. Nederland heeft inmiddels 51 cellen geproduceerd. Deze zijn geproduceerd door de Afdeling Geo-informatie van het Kadaster.

United Nations Mission in Ethiopia and Eritrea (UNMEE)Defensie werd eind 2000 gevraagd deel te nemen aan UNMEE van december 2000 tot en met juni 2001. Het gros van de deelname van Nederland aan deze missie bestond uit een Nederlands mariniersbataljon aangevuld met een Canadese compagnie samen vormend het Netherlands-Canadian Battalion (NECBAT). Het bataljon was van 11 december 2000 tot 11 juni 2001 operationeel in de centrale sector van UNMEE.Oktober 2000 waren er geen kaarten 1:50.000 van de centrale sector van UNMEE beschikbaar en werd er besloten de kaarten zelf te produce-ren. De Dienst Geografie Koninklijke Landmacht (DGKL), later Dienst Geografie Defensie (DGeo), bestond nog niet en derhalve verzocht de mari-nestaf het NLR, TNO, 101 Militaire Inlichtingen Peloton (101 MIPel) en de TDN om gezamenlijk de kaarten te produceren.De Joint Operations Graphic (JOG) 1:250.000 kaarten waren als basismateriaal bruikbaar, maar werden door de National Imagery and Mapping Agency (NIMA), het huidige National Geospatial-Intelligence Agency (NGA), voor deze missie niet vrij gegeven. En dus werden de wel beschikbare verouderde Russische 1:100.000 kaarten gebruikt als basismateriaal. Deze waren in 1972 gepro-duceerd op basis van Italiaanse gegevens van 1942. Met behulp van Landsat beelden (30m resolutie), aangevuld met informatie van een aantal beschikbare IRS-satellietbeelden, zijn elf zogenaamde imagemaps geproduceerd op de kaartschaal 1:50.000.Gecombineerd met hoogtedata kon men zogenaamde thread domes maken en kon de luchtafweerdreiging digitaal in kaart worden gebracht. Ook werden digitale flight throughs geproduceerd, om op deze manier een beter inzicht te krijgen in het terrein.Het maken van één kaartblad nam ongeveer drie dagen in beslag. Daarna is het geheel per vliegtuig ingevlogen naar Asmara (Eritrea). Op tijd voor het bataljon, dat begin december arriveerde.

Ondanks dat toentertijd het werken met image-maps nieuw was, waren ze volgens de mariniers na enige gewenningstijd heel goed bruikbaar.

ISAFVanaf maart 2005 maakte de Nederlandse Task Force Uruzgan (TFU) deel uit van de NAVO-missie ISAF. De belangrijkste Nederlandse bijdrage aan de missie was het Provinciaal Reconstructie Team (PRT), dat verantwoordelijk was voor de ondersteuning van de wederopbouw in de Afghaanse provincie Uruzgan, dat samen met Kandahar, Helmand, Nimroz, Zabul en Day Kundi deel uitmaakte van het Regional Command South (RC South). Om beurten voerden Canada, Neder-land en het Verenigd Koninkrijk gedurende een half jaar vanuit een hoofdkwartier in Kandahar het bevel over alle NAVO-troepen in RC South (zie figuur 1).Voor de start van de missie werden door de DGKL diverse geo-producten geproduceerd, variërend van kleinschalige overzichtskaarten, provinciegrenzen en aeronautische producten als Operational Navigation Charts (ONC), 1.000K, Tactical Pilot Charts (TPC) 1:500.000 en de Air-versie van de JOG. Deze werden samengesteld uit diverse datasets, waardoor het kaartbeeld door de verschillende kleurstellingen er “anders” uitzag. Maar de factor tijd was en is, naast actualiteit en nauwkeurigheid, in operaties belangrijker dan de “look en feel”.Daarnaast was er een dringende vraag naar een 1:50.000 bedekking van Uruzgan als basis laag voor de operaties. De bedekking van de provincie bestaat uit 39 kaartbladen 1:50.000. Bij navraag aan de deelnemende landen waren er van Uruzgan alleen 23 verouderde door de NGA geproduceerde TLM’s 1:50.000, maar deze bedekten maar iets meer dan de helft van de provincie. De DGKL vroeg toestemming aan de NGA om de bestaande TLM’s te mogen updaten en besloot om de overige 16 TLM’s zelf te laten produceren. Spot 5, 2.5 cm resolutie satellietbeelden vormden de basis voor de productie van de kaartbladen. De opgeleverde producten waren een vectordatabase conform VMap 2-specificaties, printbestanden, digitale rasterbestanden, e-charts en 31 orthofoto’s (zie figuur 2).Om de kwartiermakers, de Deployment Task Force (DTF), te steunen, werden er routeboeken en countryatlassen geproduceerd. Het routeboek bestond uit 21 kaartbladen die de route van Kan-dahar Airfield naar beide Nederlandse locaties, Kamp Holland in Tarin Kowt en het 60 kilometer westelijker gelegen Camp Hadrian in Deh Rawod aangaven. De kaartbladen werden geprint op zwaar A3-formaat fotopapier en ingebonden

200 jaar Topografie

| 132015-5 | Geo-Info

THEMA

Figuur 1 - Kandahar Airfield.

14 | Geo-Info | 2015-5

200 jaar Topografie

Figuur 2 - Uruzgan.

| 152015-5 | Geo-Info

met een ringband. Er werden ook nog satelliet-beelden van Kandahar Airfield, Kandahar City en beide Nederlandse locaties toegevoegd. Op de achterzijden van de bladen werd nog extra informatie afgedrukt. Beelden van zogenaamde passagepoints, vastgestelde punten met een verhoogd risico, en beelden van de omgeving. Dit alles leverde een handzaam boek op waar met stiften en glaspotloden op getekend kon worden. Bij het vertrek van een voertuig werden bij het verlaten van de poort nog de laatste inlichtingen op de kaarten verwerkt. Zo was men op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op de route. De routeboeken zijn de gehele periode van de TFU gebruikt (zie figuur 3).De countryatlas was ook uitgevoerd in A3-for-maat en de 31 kaartbladen werden verdeeld over 102 deelbladen, met de kaart en randinformatie van de originele kaartbladen. De atlassen wer-den voornamelijk gebruikt in wielvoertuigen.Het Korps Commandotroepen en later ook het Heli-detachement kwamen met de vraag om Evasion Charts (EVC). Dit zijn speciale kaarten, bedoeld voor militairen die afgesneden zijn van eigen troepen, met onder andere survival en navigatie-informatie. Deze kaarten kunnen klein worden opgevouwen en opgeborgen worden in gevechtspak en vliegeroveral. De in ISAF aan-wezige EVC’s waren van de NGA en gedrukt op tyvek, een nauwelijks te scheuren vezel. Maar er waren geen EVC’s van het gevraagde gebied en werd een project opgestart om de EVC’s zelf te produceren.Omdat bij gebruik tyvek lawaai maakt en op de vouwranden de kaartbedrukking verdwijnt, is

samen met de TDN is gezocht naar een andere oplossing. Na wat testen van diverse producten werd besloten om een soort kunstzijde te gebruiken, in navolging van de pilotensjaals van de RAF vliegers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Voordeel van deze keuze is dat de kaartinforma-tie tijdens de productie in de cellen van de stof wordt gespoten en niet op de buitenzijde zit. Kunstzijde maakt geen geluid en kan zeer klein worden opgevouwen.Naast de gewenste kaartinformatie staat er ook informatie op om te overleven, bijvoorbeeld navigatiemethodes en klimaatgegevens voor dag en nacht, eetbare en niet eetbare planten, hoe drinkwater te maken, gevaarlijke en giftige dieren, maar ook gebruiken van het land/gebied in kwestie. Verder staan naast de Instructiekaart “Zelfhulp en Kameradenhulp” de militaire EHBO, de Nine Line Medevac Request, een militaire standaard voor het aanvragen van een Medi-sche Evacuatie Heli, erop vermeld. Buiten de kaartinformatie bepaalt de gebruiker welke extra informatie men op de EVC wil hebben.Ook zijn er van het operatiegebied diverse citymaps en city-imagemaps geproduceerd, variërend in de kaartschalen 1:5000 en 1:25.000.

Nederland en een groot deel van de 40 deel-nemende landen aan lSAF hadden alleen maar budget voor de geo ondersteuning van hun eigen troepen. Met als gevolg dat de beschikbaarheid van geografische data divers was. In sommige gebieden was er voldoende bedekking, zelfs dubbelingen zoals in ons eigen gebied. Australië heeft voor hun eigen troepen

die deelnamen aan de inzet van het PRT een aantal TLM’s-1:25.000 geproduceerd. In andere gebieden was de bedekking minder goed en soms nauwelijks aanwezig, daarnaast was de kwaliteit en de actualiteit verschillend.Het NATO Allied Joint Forces Command Bruns-sum (JFCB) was verantwoordelijk voor de operaties in Afghanistan en de Chief Geo, de geo-verantwoordelijke binnen de staf van JFCB. Hij nam maatregelen om de geo-ondersteuning te reguleren. Een werkgroep heeft de bestaande datasets geïnventariseerd, tekortkomingen maar ook dubbelingen vastgesteld en de prioriteit in de behoefte vastgelegd in een levelmatrix. Bij elk level, van 0 tot 5, werd de behoefte aan raster-, matrix- en satellietdata aangegeven en de specificaties van te produceren data vastgelegd. Alle goedgekeurde data werd aan-gemerkt als Designated Geospatial Information en opgenomen in de ISAF Geospatial Catalogue. Nieuwe producten moesten via de JFCB worden aangeboden om te mogen worden gebruikt in het operationele theater van ISAF. Data die niet waren goedgekeurd mochten niet worden gebruikt.

United Nations Organization Mission in the Demo-cratic Republic of the Congo (MONUC)Eind 2005 kreeg Defensie via Buitenlandse Zaken het verzoek van VN Department of Peacekeeping Operations (DPKO) om ondersteuning van MONUC met geografische informatie voor MONUC’s meest gevaarlijke en ontoegankelijke operatiegebied: het Oosten van de DRC, het grensgebied met Soedan, Oeganda, Rwanda en Burundi. De VN kon daar zelf niet aan voldoen.De behoefte komt voort uit het ontbreken van kaarten op de gewenste schaal, 1:50.000, van het gebied. De uiteindelijk operationele behoefte kwam uit 197 kaartbladen 1:50.000 in VMap 2-specificaties. Naast de gedrukte kaarten wer-den ook drukbestanden en digitale bestanden geproduceerd en geleverd. De uitdagingen bij de productie waren vooral het regelmatig ont-breken van bruikbare satellietbeelden. Veel beel-den vertoonden te veel wolken of waren te oud en moesten opnieuw worden aangevraagd voor tasking. Hierdoor moest de eerder gedane prioritering worden aangepast. Later is deze data gebruikt voor het produceren van MGCP cellen van dit gebied.

Heli-obstakelkaartBegin december 2007 raakte een Apache-heli van de luchtmacht een hoogspanningskabel in de Bommelerwaard. Vervolgens zaten bedrijven en huishoudens uit de Tieler-en Bommelerwaard twee dagen zonder stroom. Helikopters gebruik-

THEMA

Figuur 3 - Routeboek.

16 | Geo-Info | 2015-5

ten in die tijd dezelfde 500K-kaarten die ook werd gebruikt door de hoger vliegende gevechtsvlieg-tuigen.In overleg met Defensie heeft het Kadaster de Low Level Flying Chart Netherlands (LLFCN), beter bekend als de Heli-obstakelkaart, vervaardigd. Als basis werd in eerste instantie de 50K Topografische Kaart gebruikt. Maar dat gaf een dusdanige hoge infor-matiedichtheid in het kaartbeeld dat men besloot de 1:100.000 te gebruiken. Deze werd aangevuld met regels uit het Aeronautisch Informatie Protocol (AIP) voor vlieglocaties en hoogtes. Tenslotte werd het obstakelbestand van het Kadaster toegevoegd. Dit bestand omvat alle objecten die 15 meter boven hun omgeving uitsteken. De kaart is naast de analoge uitvoering, digitaal beschikbaar voor het onboard-navigatiesysteem.

AntillenMaart 2008 verzocht Defensie het Kadaster bestaande kaarten van de Nederlandse Antillen en Aruba, te weten de eilanden Aruba, Curaçao, Bonaire, Sint Eustatius, Sint Maarten en Saba, te actualiseren.De bestaande kaarten zijn, op Sint Maarten na, geproduceerd met broninformatie uit 1977/1978. De broninformatie van Sint Maarten is onbekend, het Franse gedeelte is overgenomen van Franse kaarten. De nieuwe data werd geproduceerd volgens Urban Vmap (UVMap)-schema en met submeter-satellietdata als bronmateriaal. Er wer-den zowel analoge als digitale producten opgele-verd, ook in diverse andere militaire formats.In 2014 is in opdracht van Defensie door het Kadaster zeer hoge resolutie (1:5000-1:12.500)

Specialized-Urban Topographic Data Store (S-UTDS)-vectordata geproduceerd van de ABC-eilanden.Van deze eilanden was reeds de MGCP-productie gaande bij het Kadaster en met toestemming van de NGA konden de satellietbeelden die voor MGCP aangeleverd werden, gebruikt worden voor de productie van S-UTDS data. S-UTDS is een dataspecificatie welke gebruikt wordt door de NGA en is gebaseerd op de DGIWG Feature Data Dictionary (DFDD). In ruil voor het gebruik van MGCP designated imagery en het verkrijgen van de specificaties en technische referentie-documentatie van de NGA, is afgesproken de geproduceerde data met de NGA te delen. Daar-naast onderzoekt Kadaster van deze S-UTDS-data een kaartserie in de schaal 1:25.000 te maken met een lay-out conform de Nederlandse kaartserie.

Veel defensieorganisaties hebben te maken met een post Afghanistan dilemma. De geo-organi-saties zijn ingericht aan de hand van de recente crisisbeheersingsoperaties. Door het verande-rende dreigingsbeeld in Europa is de vraag aan geo informatie weer gewijzigd. Dat zal gevolgen hebben voor de ondersteuning en inrichting van de organisaties. Welke dat zijn is nu nog moeilijk te zeggen.

Ron Heeres Lkol bd is Senior Adviseur Projecten en Advies bij het Kadaster. Ron is bereikbaar via ron.heeres@kadaster.nl of via 088 - 1834025.

THEMA200 jaar Topografie

Vliegkaart (fragment).

Verklaring afkortingen; een vereenvoudiging bij het lezen

• 101 MIPel - 101 Militaire Inlichtingen Peloton • AIP- Aeronautisch Informatie Protocol• JFCB - Allied Joint Forces Command Brunssum • AOI’s - Areas of Interest• AOR’s - Areas of Responsibility • C2 - Command and Control• CCM - Cross Country Movement • DTF - Deployment Task Force • DFDD - DGIWG Feature Data Dictionary • DGeo - Dienst Geografie Defensie • DGKL - Dienst Geografie Koninklijke Landmacht • DIGEST - Digital Geographic Information Exchange

Standard • DGIWG - Digital Geographic Information Working

Group • EVC - Evasion Charts • GEOINT - Geospatial Intelligence • IMINT - Imagery Intelligence• ISR - Intelligence, Surveillance and Reconnaissance • IGW - International Geospatial Warehouse • ISAF - International Security Assistance Force • IGEOWG - Interservice Geospatial Working Group • JOG - Joint Operations Graphic • KTS - Klimaat en Terrein Studies • LLFCN - Low Level Flying Chart Netherlands • MDG’s - MGCP Derived Graphics• MGCP - Multinational Geosptial Coproduction

Program • NGA - National Geospatial-Intelligence Agency • NIMA - National Imagery and Mapping Agency • NECBAT - Netherlands-Canadian Battalion • NEC - Network Enabled Capability • ONC - Operational Navigation Charts • PRT - Provinciaal Reconstructie Team • REP - Recognized Environmental Picture • RC South - Regional Command South • SA - Situational awareness • S-UTDS - Specialized-Urban Topographic Data

Store • SFIR - Stabilisation Force Iraq • Stanags - Standardization Agreements• TPC - Tactical Pilot Charts • TWTS - Tactische Weer- en Terreinstudies• TFU - Task Force Uruzgan • TERDOC - Terrein Documentatie Centrum • TDN - Topografische Dienst Nederland • TLM - Topographic Line Maps • UNMEE - United Nations Mission in Ethiopia and

Eritrea • MONUC - United Nations Organization Mission

in the Democratic Republic of the Congo• UVMap - Urban Vmap • VPF - Vector Product Format • VaCWG - Vectormap Coproduction Working Group

Foto: kubuswoningen Rotterdam, via CycloMedia NederlandObliek

www.nederlandobliek.nl

CycloMedia NederlandObliek

CycloMedia NederlandObliek geeft een compleet beeld voor een

nog scherpere analyse. Als aanvulling op bestaande straat- en

luchtfotografie heeft u met oblieke beelden direct zicht op alle

zijdes van gebouwen.

Omdat u vanachter uw bureau elke locatie in Nederland tot in

detail kunt beoordelen, bespaart u geld en kostbare tijd.

Uw werk wordt op die manier eenvoudiger én efficiënter.

Natuurlijk is de functionaliteit die u gewend bent van

CycloMedia GlobeSpotter, zoals meetfuncties en BAG-data, ook

beschikbaar voor obliekfoto’s. Gedetailleerd, overzichtelijk en

volledig geïntegreerd in één enkele viewer.

Een nieuw perspectief van heel Nederland

Héél Nederland obliekMet CycloMedia NederlandObliek heeft u altijd en overal toegang

tot de meest up-to-date oblieke luchtfoto’s, genomen vanuit de

vier windrichtingen. Jaarlijks ververst, dus inclusief 2015.

Zelf de voordelen van NederlandObliek ervaren? Bekijk nu de mogelijkheden op www.nederlandobliek.nl

CycloMedia NederlandObliek. Nu nog meer zien én meer weten.

NL Obliek ad.indd 1 04/08/15 12:12

18 | Geo-Info | 2015-5

Om direct vanuit die tijd de link te leggen tussen de topografische kaart en de basisre-gistraties, is lastig. We kenden toen de term basisregistraties nog niet en de topografische informatie was voor een select militair gezel-schap beschikbaar. Je kunt echter ook stellen dat, kijkend naar de kern van de basisregistra-ties, in het begin van de 19e eeuw al een eerste basisregistratie het leven zag, al kunnen we beter spreken van een uniforme landsdek-kende kaart. Dit was de zogenaamde kaart van Kraijenhoff, de ‘Choro-Topographische Kaart der Noordelijke Provinciën van het Koningrijk der Nederlanden’, op de schaal 1:115.200, geproduceerd tussen 1809 en 1823.Kijkend naar de huidige eisen die gesteld worden aan een basisregistratie (zie kader) is het echter formeel niet juist om al te spreken over een basisregistratie.

TerugblikNa de kaart van Krayenhoff werd vanaf 1840 tot 1864 gewerkt aan de totstandkoming van de eerste landsdekkende uniforme ‘Topographische en Militaire kaart van het Koningrijk der Neder-land’ op de schaal 1:50.000, ook wel aangeduid met de naam stafkaart. Dit is in feite de voorloper van de huidige TOP50NL. Deze kaarten werden met tussenpozen van enkele tot meerdere jaren herdrukt, al dan niet inhoudelijk herzien.

Vanaf 1884 verschenen de Bonnebladen: een 776-kaartbladentellende kaartserie in kleur op de schaal 1:25.000. Hiervan verschenen meerdere herdrukken en nieuwe uitgaven tot in de veerti-ger jaren van de 20e eeuw. Historisch geografen beschouwen deze serie zeker als een basisregis-tratie van het Nederlandse landschap, avant-la-lettre. Deze serie kan beschouwd worden als de voorloper van de huidige topografische kaart op de schaal 1:25.000, en naar de informatiedichtheid als de voorloper van TOP10NL.

De Bonnebladen kunnen gezien worden als basisregistratie om een aantal redenen. Zo bevatte de kaarten authentieke gegevens, die op uniforme wijze en met besef voor en controle op kwaliteit zijn vastgelegd en verwerkt tot

betrouwbare en voor de doelgroep bruikbare topografische informatie. Ook kon worden terug-gemeld, al was dit niet verplicht. Terugmeldingen werden vastgelegd op liggerbladen die bij een volgende herziening van de kaartbladen werden geraadpleegd, zodat de informatie speciaal kon worden gecontroleerd en indien nodig gewijzigd.

Dat zien we ook bij de huidige basisregistraties. Daarbij gaat het ook om het beschikbaar stellen en voor ieder toegankelijk aan te bieden van bestendige informatie. Bronhouders worden verantwoordelijk gehouden voor de actualiteit en de kwaliteit van hun informatie. Hiervoor bestaat wetgeving met een handhavingsprotocol en verplichte terugmelding door gebruikers. Andere partijen verzorgen de centrale opslag van de gegevens en zorgen via kanalen voor een goede beschikbaarheid.

Militaire verkenners worden burgertopografen

Maar goed, terug naar de start van de topografi-sche informatie en het feit dat dit misschien wel, de eerste basisregistratie van Nederland was.

Nieuwe, nu weer actueel gebruikte termen als de ‘3B’s’, beschikbaar, bruikbaar en bestendig, waren toen ook al van toepassing. In het ‘handboek voor militaire verkenningen’ stonden duidelijk voorgeschreven regels over op welke wijze de in het terrein aangetroffen situaties op de juiste schaal en kaart verbeeld dienden te worden.

Dit werd uitgevoerd door terdege opgeleide militaire verkenners, die hun uiterste best deden de voorgeschreven regelgeving op de in Nederland voorkomende terreinsituaties toe te passen. Zo ontstond toch een landsdekkende en uniforme beschrijving van de topografie, waarbij het vooral van belang was om het karakter van het landschap, ook in de te maken kaarten, tot uit-drukking te laten komen. Toch ontbrak er nog wel een en ander. Zo was de eerste informatie voor een klein publiek beschikbaar, was de informatie al ‘oud’ voordat deze beschikbaar kwam en was niet over heel Nederland bezien de actualiteit van gelijk niveau. Het topografisch vastleggen van

In 1815 is de voorloper van Kadaster Geo-Informatie (vroeger de Topografische Dienst) opgericht. Daarmee is een aanvang gemaakt met het vanuit de overheid op uniforme wijze vervaardigen van landsdekkende topografische (geo-)informatie.

Door Wim Groenendaal en

Richard Witmer

De Topografische kaart en Basisregistraties

200 jaar Topografie

| 192015-5 | Geo-Info

THEMA

het karakter van het landschap kende wel een zekere mate van persoonlijke invulling en het feit dat slechts één persoon op een bepaalde plek de informatie had vastgelegd, zonder dat anderen daarop feedback konden uitoefenen.

In de loop der jaren is het door nieuwe tech-nologieën mogelijk geworden om uniformiteit en actualiteit aanzienlijk te verbeteren. Zo ging de updatefrequentie van eerst een 10–jarency-clus, via een 7- en een 4-jarencyclus naar een 2-jarencyclus. Echter bleef het produceren van topografische informatie een opzichzelfstaand proces, uitgevoerd door de topografen die zich in het veld er persoonlijk van gingen overtuigen dat de geïnterpreteerde informatie ook daadwerkelijk de goede was. Tot 2004 waren deze topografen in dienst van de Topografische Dienst, onderdeel van het Ministerie van Defensie. Na de overgang van deze dienst op 1 januari 2004 behoort ze tot de afdeling Geo-informatie van het Kadaster.

De BRT in het stelsel van basisregistratiesIn de stroom van lanceringen van de eerste basisregistraties zoals BAG, NHR, GBA, kwam ook voor de topografische informatie de tijd dat het de BRT ging heten, de Basis Registratie Topografie. Nog wat later gevolgd door, vanuit de GBKN, de ontwikkeling van de Basisregistra-tie Grootschalige Topografie, de BGT.

‘Maar zijn we er daarmee nu?’, kun je je afvra-gen. Nog steeds produceren we met behulp van lucht- en panoramafoto’s de basisinforma-tie die vulling geeft aan de BRT. Waar mogelijk gebruiken we de BAG (Basisregistraties Adressen en Gebouwen) als bron voor het beschrijven van een deel van de straatnamen

in de BRT. Dit kunnen we slechts deels, omdat de BAG alleen die straten kent waaraan ook panden gelegen zijn. De producten van de BRT spelen veelal een rol als ondergrond bij visualisering van andere Basisregistraties en andere maatschappelijk belangrijke informatie (zie figuur 1). De BRT-producten zijn als open data via PDOK voor iedereen beschikbaar. Dat heeft geleid tot een grote toename van het gebruik van de BRT-data en -producten.

BRT als bouwsteen in de OmgevingswetNog voor het zomerreces van de Tweede Kamer in 2015 is de Omgevingswet aangeno-men. Veel gemeenten vinden de regels voor

ruimtelijke plannen ingewikkeld en onduide-lijk. Met de Omgevingswet wil de overheid deze regels vereenvoudigen en samenvoegen, zodat het straks bijvoorbeeld makkelijker is om bouwprojecten te starten. Naast speci-fieke gegevens over bestemmingsplannen, luchtkwaliteit en dergelijke, spelen ook de geo-basisregistraties en daarmee ook de BRT een belangrijke rol in de informatievoorziening binnen de omgevingswet. Zie figuur 2.

Onderdelen van de BRTDe BRT bestaat op dit moment uit de vol-gende producten:• TOP10NL, de basis voor alle BRT-producten• TOP25Raster• TOP50Raster en TOP50NL• TOP100Raster en TOP100NL• TOP250Raster en TOP250NL• TOP500Raster en TOP500NL• TOP1000Raster en TOP1000NL• BRT Achtergrondkaart

Kwaliteit van de BRTDe BRT is een basisregistratie, en basisregis-traties moeten aan wettelijke kwaliteitseisen voldoen. De actualiteit van de BRT-data mag maximaal twee jaar na het luchtfotojaar zijn en de kwaliteit van de data moet beter dan 95% zijn. Het Kadaster controleert daarom perma-nent de kwaliteit van de TOP10NL-data. Dit gebeurt onafhankelijk van het productieproces op basis van een vastgesteld en met de gebrui-kers besproken protocol. Over de kwaliteit van de data wordt elk kwartaal gerapporteerd.

Figuur 1 - Basisregistraties in maatschappelijke samenhang.

Figuur 2 - Digitaal stelsel Laan van de Leefomgeving.

20 | Geo-Info | 2015-5

Op kadaster.nl wordt bij elke release van BRT-data gepubliceerd wat de actualiteit is (zie figuur 3). In de Kadasterwet staat omschre-ven dat er elke drie jaar een onafhankelijke audit op de kwaliteit van de BRT-data moet worden uitgevoerd. Dit is in 2011 en 2014 door Alterra gebeurd. De resultaten daarvan worden met het Ministerie van Infrastruc-tuur en Milieu en de gebruikers besproken en gepubliceerd op kadaster.nl. Gelukkig kunnen we constateren dat de kwaliteit en de actualiteit van de BRT-data steeds beter wordt.

Toekomst van de topografieDe ontwikkeling van de BRT en de topogra-fie in Nederland staat niet stil. Het Kadaster innoveert voortdurend en krijgt nationaal en internationaal veel erkenning en waarde-ring. We hebben prijzen gewonnen dankzij innovaties zoals automatische generalisatie, het toepassen van Lean-principes in het productieproces en de ontwikkeling van 3D Kaart NL.

Met ingang van 2016 wordt heel Nederland geactualiseerd in één jaar. Vijf keer per jaar wordt het bijgewerkte deel van TOP10NL via PDOK als open data beschikbaar gesteld. Dit gebeurt via webservices en via down-loads. De papieren kaart raakt uit beeld en zal alleen nog via “plotting on demand” worden geleverd. In figuur 3 wordt getoond dat in 2015 bij elke release een steeds groter gebied wordt bijgewerkt en geleverd via PDOK, zodat in 2016 de 1-jaarsactualiteit kan worden gerealiseerd.

In de loop van 2016 worden alle BRT-pro-ducten door automatische generalisatie op hetzelfde moment met dezelfde actualiteit geleverd. Als de TOP10NL is bijgewerkt worden alle overige producten automatisch vervaardigd.

Bij PDOK is de BRT Achtergrondkaart het grootste succesnummer met circa 800 miljoen hits per jaar. De BRT Achtergrond-kaart wordt vervaardigd door automatische procedures en heeft dezelfde actualiteit als de TOP10NL, met 14 zoomniveaus en drie verschillende visualisaties (zie figuur 4).

BRT en 3DHet Kadaster innoveert met 3D-producten. Op basis van de objecten uit TOP10NL en de hoogte-informatie uit AHN2 is er een geautomatiseerd 3D-bestand van

200 jaar Topografie

Het Stelsel van Basisregistraties speelt een belangrijke rol in het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken. Of het nu gaat om uitrukkende hulpdiensten, het efficiënt vaststellen van het recht op uitkering, het toetsen van vergunningaanvragen of het bestrijden van fraude; alle betrokkenen hebben baat bij slim gebruik van veel gebruikte overheidsgegevens zoals adressen, persoonsgegevens, bedrijfsnamen en geo-informatie. Deze gegevens worden vastgelegd in basisregistraties. Door al bekende gegevens binnen de overheid met elkaar te delen, kan de overheid efficiënter opereren en de dienstverlening verbeteren. Zo hoeft een burger of bedrijf bepaalde gegevens niet steeds opnieuw aan te leveren, maar volstaat één melding. Om de gegevens te kunnen delen, heeft de Nederlandse overheid een Stelsel van Basisregistraties opgezet. Er zijn 11 basisregistraties:• BRP - Basisregistratie Personen (bestaat uit ingezetenen en niet-ingezetenen)• NHR - Handelsregister• BAG - Basisregistraties Adressen en Gebouwen (bestaat oorspronkelijk uit twee

basisregistraties)• BRT - Basisregistratie Topografie• BRK - Basisregistratie Kadaster• BRV - Basisregistratie Voertuigen (kentekenregister)• BLAU - Basisregistratie voor Lonen, Arbeidsverhoudingen en Uitkeringen• BRI - Basisregistratie Inkomen• WOZ - Basisregistratie Waarde Onroerende Zaken• BGT - Basisregistratie Grootschalige Topografie (voorheen GBKN)• BRO - Basisregistratie Ondergrond (voorheen ook wel DINO)zie figuur 8 Een basisregistratie is een door de overheid officieel aangewezen registratie met daarin gegevens van hoogwaardige kwaliteit, die door alle overheidsinstellingen verplicht en zonder nader onderzoek, worden gebruikt bij de uitvoering van publiekrechtelijke taken. De kenmerken van een basisregistratie zijn verwoord in 12 eisen waaraan een basisre-gistratie moet voldoen:• De registratie is bij wet geregeld• De afnemers hebben een terugmeldplicht• De basisregistratie wordt verplicht gebruikt door de hele overheid• Er is duidelijkheid over de aansprakelijkheid• De realisatie en exploitatie geschieden tegen redelijke kosten en er is eenduidigheid

over de verdeling ervan• Er is duidelijkheid over bereik en inhoud van de registratie• Er zijn sluitende afspraken en procedures tussen de houder van het register ener-

zijds en de leveranciers en de afnemers van gegevens anderzijds• Er zijn duidelijke procedures met betrekking tot de toegankelijkheid van de basisre-

gistratie• Er is een stringent regime van kwaliteitsborging• Er is vastgelegd dat en hoe afnemers van gegevens op een niet-vrijblijvende wijze

betrokken worden bij de besluitvorming over de registratie• De positie van de basisregistratie binnen het stelsel van basisregistraties is duidelijk

en de relaties met de basisregistraties zijn beschreven• De zeggenschap over de basisregistratie berust bij een bestuursorgaan en er is

een minister verantwoordelijk voor het realiseren, resp. het functioneren van de registratie

Basisregistraties bevatten authentieke en niet-authentieke gegevens. Het verplicht gebruik door overheidsinstellingen geldt voor de authentieke gegevens in een basis-registratie. In de wet van een basisregistratie ligt vast welke gegevens authentiek zijn. Bij het gebruik van de gegevens is de privacy van de burger gewaarborgd.

| 212015-5 | Geo-Info

heel Nederland vervaardigd: 3D Kaart NL. Alle gebouwen zijn beschikbaar als blokken met Level of Detail niveau 1 (zie figuur 5). Eind 2014 is dit bestand als proefproduct ter beschikking gesteld aan geïnteresseerde gebruikers. Bestellen kan via de 3D pagina op kadaster.nl en downloadbaar via het ESRI-portaal.

Naast 3D Kaart NL heeft het Kadaster in het voorjaar van 2015 ook het product 3D Gebouwhoogte NL gelanceerd (zie figuur 6). Dit bestand bevat van alle 2D-gebouwen vier hoogtecijfers per gebouw.

BRT, BGT en BAGOp basis van een integrale visie op topogra-fie, BRT, BGT en BAG innoveert het Kadaster verder en onderzoekt nu de mogelijkheden

THEMA

Figuur 3 - Het huidige actualiteitsoverzicht van de BRT-release van november 2015.

Figuur 4 - Links: standaard, midden: grijstinten, rechts:pasteltinten.

Figuur 5 - Ontwikkeling updatecyclus sinds 1950.

22 | Geo-Info | 2015-5

Figuur 6 - 3D-Kaart NL: centrum van Zwolle.

Figuur 7 - 3D-Gebouwhoogte NL.

200 jaar Topografie

| 232015-5 | Geo-Info

THEMA

om de BRT zo veel mogelijk automatisch te generaliseren uit de BGT. Daarvoor zal de BGT landsdekkend uniform beschikbaar moeten zijn. De eerste stap die gezet kan worden is het gebruik van de BGT als referentie bij het updaten van de TOP10NL. Daarna zal onderzocht worden in hoeverre de geometrie uit de BGT en die van de panden uit de BAG kan worden gebruikt om de TOP10NL op te bouwen en bij te houden. Dit kan, naast andere ontwikkelingen, een bijdrage kan leveren aan een nog snellere updatecyclus (zie figuur 5).

Omdat het gebruik en uitwisselbaarheid van de gegevens bij het stelsel van Basisregistraties een belangrijke rol speelt, worden deze ont-wikkelingen in goed overleg met de gebrui-kers van de BRT besproken en afgestemd. De principes van 3D zijn ook toepasbaar op de BAG en BGT. Afstemmen met gebruikers zal uit moeten wijzen waar behoefte aan is en welke nieuwe 3D-producten kunnen worden gemaakt.

Richard Witmer is productma-nager Topografie en Beeldma-teriaal bij het Kadaster. Richard is te bereiken via richard.witmer@kadaster.nl of via 06 22418028.

Wim Groenendaal is Manager PPB-LV (Beheer basisregistraties en Landelijke Voorzieningen) bij het Kadaster. Hij is bereikbaar via wim.groenendaal@kadaster.nl.

Figuur 8 - Basisregistraties in hun onderling verband, de registraties met een aardbol hebben een geo-component.

24 | Geo-Info | 2015-5

Ook door de Europese Commissie (EC) werd deze lappendeken aan verschillende nationale geodata steeds meer als een probleem gevoeld bij uitvoering van haar Europese maatschappe-lijke beleid op het gebied van milieu, ruimtelijke ordening, openbare orde & veiligheid, etc. Uni-formiteit en standaardisatie waren hard nodig. Het gevolg was het opstellen van de INSPIRE-richtlijn door de EC die de inhoud en beschik-baarheid van milieu- en ruimtelijke data van overheidsdiensten in de lidstaten van de EU regelt en op elkaar afstemt. Om het gebruik en de verdere doorontwikkeling van INSPIRE te stimuleren werden subsidieprogramma’s opgezet. Één van de bekendste projecten uit deze programma’s is het European Location Framework (ELF)-project.

In dit artikel wordt met name ingezoomd op het ELF project. De organisatie, projectpartners en de verwachte resultaten zijn enkele van de onderwerpen die meer in detail worden toegelicht. Ook de relatie met het Nederlandse geo-knooppunt PDOK (Publieke Dienstverle-ning op de Kaart) komt aan de orde.

Korte terugblikZoals hierboven al kort aangegeven waren het vooral de militairen die als eersten uniformiteit in kaartmateriaal nastreefden. Afspraken over de inhoud maar ook vormgeving van de kaarten binnen de NAVO werden vastgelegd in zogenaamde Standardisation Agreements (STA-NAGs). Vanwege het niet-dwingende karakter van deze afspraken, de vastgeroeste gewoontes in visualisaties en de wens om het unieke karak-ter van een land in de kaart tot uiting te laten komen, zagen de topografische kaarten van de Europese landen er toch verschillend uit. Hierin kwam verbetering toen overeen-komsten werden gesloten over het digitale uitwisselingsformaat en de productie van de wereldwijde vector-database VMap, en zijn opvolger MGCP (zie het artikel over Militaire Geografische Informatie, elders in dit nummer). Niet alleen de groei van militaire maar ook van civiele toepassingen van geodata maakte

duidelijk dat alleen nationale geodata niet meer voldeden. Uitwisselbare en over de grens heen vergelijkbare kaartproducten bleken meer en meer nodig. Met name Europese instellingen maar ook grote internationale bedrijven vroegen om uniforme geo-informatie, Europa-breed.

Veel van de karteringsdiensten die hierbij betrokken waren, waren ook lid van de Europese koepelorganisatie CERCO. Deze koepel, en haar uitvoerende onderdeel MEGRIN, in 2002 samenge-voegd tot EuroGeographics, initieerde het onder-zoeksproject PETIT opgezet om de haalbaarheid van een Europa-dekkende topografische database, schaal 1:250.000 uit te zoeken. De conclusies heb-ben ertoe geleid, dat EuroGeographics verschil-lende pan-Europese topografische producten als EuroRegionalMap (1:250.000) en EuroGlobalMap (1:1.000.000) heeft ontwikkeld. EuroGlobalMap is inmiddels beschikbaar als open data. Deze producten zijn tot op de dag van vandaag beschikbaar via EuroGeographics, maar ook via verschillende resellers in meerdere Europese lidstaten.

INSPIREOm de Europese Unie goed te laten functioneren en de lidstaten onderling goed te laten samen-werken, was grensoverschrijdend beleid nodig. Veel milieuproblemen als vervuiling, wateroverlast, verdroging en dergelijke stoppen immers niet bij een landsgrens. Maar de uitvoering van dit beleid werd door de versnipperde en niet-vergelijkbare geo-informatie van de lidstaten bemoeilijkt.

De Europese Commissie ging dan ook nadenken over het opzetten van een ‘European spatial data infrastructure’ met als doel te komen tot uniforme

Europese PDOK in wordingElk Europees land heeft tot op de dag van vandaag zijn eigen specifieke topografische kaart. Vaak ontstaan uit of ontworpen voor militaire toepassingen. De topografie van een land is immers een vastlegging van het nationale territorium. Die soevereiniteit moet worden geregistreerd. Het is dan ook niet verwonderlijk, dat binnen de NAVO de eerste internationale afspraken werden gemaakt als het ging om kaartinhoud en –vormgeving. Hier was echter nog geen sprake van uniforme Europese producten, behoudens kleinere schalen. Die afspraken werden later wel gemaakt tussen nationale karteringsdiensten en kadasters in Europa, met de productie van uniforme Europa-dekkende topografische producten als resultaat.

Door Haico van der Vegt en Dorus Kruse

200 jaar Topografie

Figuur 1 - EuroGeographics, de koepelorganisatie van Europese kadasters, landregistraties en topo-grafische diensten.

| 252015-5 | Geo-Info

Europese PDOK in wording

ruimtelijke data en netwerkdiensten in de EU. Dat resulteerde in de richtlijn ‘Infrastructure for Spatial Information in Europe’ (INSPIRE), op 15 mei 2007 formeel van kracht geworden. INSPIRE moet leiden tot een Europese informatie-infrastructuur voor met name milieutoepassingen. In een notendop zorgt deze richtlijn ervoor, dat geo-informatie van 34 ruimtelijke (milieu)thema’s beschikbaar, vindbaar en bruikbaar is en dat de inhoud ervan, ook over de landsgrenzen heen, op elkaar is afgestemd, oftewel is geharmoniseerd. Elke lidstaat is hiervoor verantwoordelijk en draagt ook zelf de kosten voor de ontwikkeling.

Om het gebruik maar ook de doorontwik-keling van INSPIRE te stimuleren heeft de EC een aantal subsidieprogramma’s opgezet. Één van deze was het eContent+-programma. Het door dit programma gesubsidieerde ESDIN-project, waarin leden van EuroGeograp-hics, onderzoeksinstituten en commerciële bedrijven samenwerken, kan gezien worden als een voorloper van het ELF project. Het was gericht op het in de praktijk brengen van de INSPIRE-richtlijn door dataproviders, applicatie-ontwikkelaars en gebruikers samen te brengen en best practices te ontwikkelen. Maar het was ook vooral nog een testomgeving, een speeltuin. Een opvolger was nodig om de door ESDIN ontwikkelde best practices in een productie-omgeving verder te brengen.

Financieel ondersteund door het ‘Competitive and Innovation Framework Programme’ (CIP)

van de EC en voortbouwend op de resultaten van ESDIN is in maart 2013 het project Euro-pean Location Framework (ELF) gestart. ELF gaat een stap verder door vooral in te zetten op de grootschalige producten, namelijk het zogenaamde master-level van de geodata, het 1:10.000 tot 1:50.000 materiaal.

European Location FrameworkIn het project ELF wordt samengewerkt door 30 verschillende partners, waaronder Europese kadasters en topografische diensten, software-leveranciers, universiteiten, onderzoeksinstituten,

applicatie-ontwikkelaars en internationale koepelorganisaties zoals EuroGeographics en OGC. Het project duurt 3 jaar en loopt tot maart 2016. Het project wordt voor de helft gesubsidi-eerd door de EU, voor de andere helft door de partners zelf. De projectleiding is in handen van Noorwegen, met ondersteuning van EuroGeo-graphics. Er zijn 9 workpackages gedefinieerd, waaronder een workpackage voor eenduidige dataspecificaties, voor de ontwikkeling van een duidelijke licentiestructuur voor de data, voor het aansluiten van data van niet-partners, voor het bouwen van een aantal applicaties als uitgewerkte showcases en een workpackage die geotools levert voor de dataleveranciers. Voor Nederland zijn het Kadaster, TU Delft en Geo-novum actief binnen ELF. De bijdragen van het Kadaster zitten met name in het leiden van de workpackage waarin de diverse geotools worden ontwikkeld. Daarnaast zijn er kleinere bijdragen aan andere onderdelen zoals specificaties, leve-ren van services en zorgen voor data policies.

Kadaster is samen met Geonovum ook betrok-ken bij het ontwikkelen van de Table Joining Service, die het mogelijk maakt om eenvoudig een koppeling tussen administratieve data zonder geometrie (zoals statistische gegevens) en geo-informatie te leggen. Hierdoor kunnen beheerders zelfstandig, zonder tussenkomst van GIS-experts, online hun tabellen ontslui-ten als digitale kaart op basis van bestaande services. PDOK is met het CBS in gesprek deze Table Joining Service via PDOK aan te bieden.

Het project ELF beoogt de toegankelijkheid van INSPIRE-geo-informatie in Europa te verbeteren

Figuur 2 - Verschillen in topografie in Europa.

Malta

Project partner countries (13)Joining to the project in 2015 (6)

Data provider(3)

EG Global Data available

(+Regional only missing Ukraine, Bulgaria, Croa�a, Makedonia and Kosovo)

Figuur 3 - Beschikbaarheid van data via het European Location Framework in 2017.

THEMA

26 | Geo-Info | 2015-5

en het creëren van innovatieve diensten rond deze geo-informatie te stimuleren, voor zowel de publieke als de private sector. Dit wil ELF bereiken via het beschikbaar stellen van grensoverstij-gende, Europees brede geo-informatie, via webservices op diverse online cloudplatforms en met een hoog beschikbaarheidsniveau. Voor de gebruikers zijn deze geodata eenvoudig te vinden via de GeoProductFinder. Hier kan de gebruiker geodata zoeken, bekijken en ophalen, al dan niet betaald. De ELF-websites worden bovendien aangeboden in meerdere talen. Om het aanbieden van geodata op het ELF-platform te stimuleren en te zorgen voor data van goede kwaliteit, biedt het ELF-project de partners geotools aan. Deze tools helpen de nationale aanbieders van gegevens om data volgens INSPIRE-specificaties aan te kunnen leveren. Tools voor het transformeren, visualiseren en generaliseren van geo-informatie maken het mogelijk gegevens van hoge kwaliteit aan te kun-nen bieden. Validatietools zijn beschikbaar om de gegevens te controleren, maar ook om een indicatie van kwaliteit mee te geven bij de data, zodat gebruikers daar beter inzicht in hebben. Tenslotte zijn er edgematchingtools voorhanden om de ruimtelijke data, aan weerszijden van de landsgrenzen, goed op elkaar aan te laten sluiten.

Dit alles moet leiden tot een duurzaam distributie-portaal, waar afspraken tussen nationale overhe-den van verschillende landen, tussen universitei-ten en tussen commerciële partijen voor langere tijd zijn vastgelegd. Deze grensoverschrijdende geodata wordt door de Europese overheidsinstan-ties gebruikt voor beleid en besluitvorming en door bedrijven voor applicatie-ontwikkeling.

Het Kadaster en Geonovum zet de kennis en ervaring opgedaan in PDOK in bij het ontwik-kelen van ELF. Ook daar zijn over de organisatie ervan gedegen afspraken gemaakt tussen de verschillende overheden, worden diverse servicelevels aangeboden en vindt met de markt afstemming plaats wat PDOK levert en wat de commerciële partijen ontwikkelen.

PDOKOok PDOK heeft als aanleiding INSPIRE gehad. Deze Europese richtlijn had aanzienlijke impact op Nederlandse overheden aangezien nationale wetgeving moest worden herzien om te voldoen aan deze nieuwe internationale normen rond milieubeleid. Zo ontstond het PDOK-samenwer-kingsverband van het Ministerie van Infrastruc-tuur en Milieu, Ministerie van Economische Zaken, Rijkswaterstaat, Geonovum en Kadaster. Gezamenlijk werd een infrastructuur neergezet

en een beheerorganisatie voor het ontsluiten van deze geo-datasets. De efficiëntie en kwaliteit zijn toegenomen, doordat kennis en expertise gecentraliseerd kan worden op één plek en daar meervoudig gebruik van gemaakt kan worden.PDOK is dus net als ELF een centraal distributie-platform voor de ontsluiting van geografische datasets in de vorm van webservices, maar dan gericht op Nederland. Deze geo-data zijn up-to-date, betrouwbaar en nagenoeg altijd gratis. De webservices worden gebruikt door openbare instanties (bv. gemeenten), het onderwijs, maar ook door bedrijven en particulieren. Op deze manier stimuleert de Nederlandse overheid het gebruik van geo-informatie en dit komt ook de innovatie m.b.t. geo-informatie ten goede.

PDOK beheert ook het Nationaal GeoRegister (NGR). Deze online metadata-catalogus bevat meer dan 8300 links naar Nederlandse geo-datasets waaronder ongeveer 500 webservices van verschillende providers. PDOK is inmiddels een groot succes en een begrip geworden in geo-Nederland. De resul-taten zijn een toename van het aantal hits van 580 miljoen in 2013, 1,1 miljard in 2014 en een stij-gende lijn die waarschijnlijk op meer dan 1,5 mil-jard hits in 2015 gaat uitkomen. Halverwege 2015 zijn er meer dan 80 datasets beschikbaar via PDOK en meer dan 240 webservices. PDOK is ook het leveringsplatform van Neder-landse geodata voor ELF. Hiermee verwachten we niet alleen een groei in het gebruik in Nederland

200 jaar Topografie

Figuur 4 - Publieke Dienstverlening op de Kaart.

| 272015-5 | Geo-Info

te realiseren zoals via PDOK is gebeurd, maar dat deze open geodata ook meer in Europa gebruikt gaat worden.

ELF-toepassingenDe behoefte aan uniforme Europese geodata is vooral bij kleine tot middelgrote bedrijven aanwezig die niet een heel resource-apparaat beschikbaar hebben om de afzonderlijke nationale instituten te benaderen om grens-overschrijdende data te verkrijgen.

In het ELF-project worden vier applicaties ontwikkeld op het gebied van:• Verzekeringen: voor het berekenen van

premies, waarbij risico’s over de grens heen worden meegenomen

• Rampenbestrijding: inzicht in risico’s, door data van meerdere landen te combineren (bv. voor overstromingsgevaar van de Donau)

• Gezondheidsstatistieken: (zie CASPER-appli-catie in figuur 5), combineren van statistiek met geo-informatie in Europa (zie Table Joining Service eerder)

• Onroerend goed planning: genereren van overzichtskaarten die inzicht geven in plan-nen rond bv. transportnetwerken (wegen en spoor) die grensoverstijgend zijn en van invloed bij het plannen van zaken op gebied van onroerend goed

ELF biedt net als PDOK ook een achtergrond-kaart aan, de European Basemap. Deze moet heel Europa gaan afdekken en gebaseerd zijn

op de officiële data van de nationale overheden.Met ELF kunnen Europese instellingen, grote bedrijven, maar vooral ook de kleine en middelgrote ondernemingen eenvoudig pro-fiteren van pan-Europese gegevens voor het ontwikkelen van allerlei toepassingen, daarbij geholpen door eenduidige, Europees-brede gebruikslicenties.

Meer informatie over het ELF-project is te vinden op www.elfproject.eu en op locationframework.eu.

Links• INSPIRE: Infrastructure for Spatial Information in Europe,

inspire.ec.europa.eu/ • PDOK: Publieke Dienstverlening op de Kaart, www.pdok.nl • VMap: Vector smart Map level 1, schaal 1:250.000• MGCP: Multinational Geosptial Coproduction Program• CERCO: Comitée Européen des Responsables de la Cartographie

Officielle, www.eurogeographics.org/about/history-timeline • MEGRIN: Multi-purpose European Ground Related Information

Network, www.eurogeographics.org/about/history-timeline • EuroGeographics: de Europese koepelorganisatie van karte-

ringsdiensten, kadasters en land registraties, zie www.euro-geographics.org

• PETIT: Pathfinder towards a European Topographic Information Template, www.eurogeographics.org/content/petit

• ESDIN: European Spatial Data Infrastructure Network, www.esdin.eu

• Nationaal GeoRegister: www.nationaalgeoregister.nl

Haico van der Vegt is Adviseur Strategie & Beleid bij het Kadaster. Haico is bereikbaar via haico.vandervegt@kadaster.nl of via 06 - 22568393.

Dorus Kruse is Productmanager PDOK & Projectmanager ELF bij het Kadaster. Dorus is bereikbaar via Dorus.Kruse@kadaster.nl of via 06 - 52481987.

THEMA

Figuur 5 - CASPER-applicatie, gezondheidsstatistiek op de kaart d.m.v. de Table Joining Service.(www.elfproject.eu/content/health-statistics)

Nederlandse topografie in Antwerpen

Afgelopen zomer konden bezoekers de mooiste handgetekende landmeterskaar-ten ontdekken in zes forse vitrines in het FelixArchief van de stad Antwerpen.

De expositie heette ‘Pareltjes van land-meetkunde’ en de stad bleek diverse kaarten van Zeeuwse kwesties te hebben. In 1652 toonde landmeter Cornelis van Doornick,

geadmitteerd in Zeeland 10 december 1649, met een prachtkaart aan dat er in Rilland-Bath géén grond was afgegraven en naar Antwer-pen was verscheept!

Zie voor een verslag ‘De Hollandse Cirkel’ 2015-3.

Adri den Boer

Topcon’s innovat ieve geodet ische oploss ingen en toegewi jde support b ieden u een ongeëvenaarde snelhe id, nauwkeur igheid en product iv i te i t b i j e lk pro ject .

Beleef het ze l f . . .

www.topconpositioning.nl

Samen naar de top

A5_Ad_GE-no_text.indd 1 7-10-2015 14:19:14

28 | Geo-Info | 2015-5

In 2015 is het 200 jaar geleden dat topo-grafie een officieel onderdeel werd van de Nederlandse overheid: op 18 februari 1815 werd het Topographisch Bureau opgericht. Op www.topotijdreis.nl kan je de kaartseries op verschillende schaalniveaus en van de verschillende jaren vergelijken. Zo wordt meteen duidelijk hoe Nederland zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld. Ook voor de bezoeker zelf is de website een tijdreis: hoe zag jouw buurt er uit toe je geboren werd? Of ver daarvoor?

Winifred Broeder(zelfstandig kartograaf):

Een toepasselijker naam is er niet. Hoezeer de tijdbalk je verleidt om te geloven, dat Nederland er in een bepaald jaar daadwerkelijk zo uit zag, je topotijdreis wordt bepaald door de kaartpro-ductie van de Topografische Dienst! Stel dat je (goed ingezoomd) “topotijdreist” naar Rotterdam. Tussen 1815 en 1850 zie je de stad binnen de stads-vesten. In 1850 verschijnen de lanen daarbuiten, die overigens in 1694 al zichtbaar zijn op een kaart van Johannes de Vou. Deze situatie houdt stand tot 1879. In 1880 heeft de stad een metamorfose ondergaan. De Zuidplas is gedempt, het spoor naar Dordrecht verschijnt, net als het Noorderei-land, Het Park, de Koningshaven en de gevangenis aan de Noord singel. In de jaren die volgen gaat het goed met de topografie. We kunnen het ontstaan van de singels vrijwel “live” volgen. Na 1920 verandert dat. Spangen (1917) verschijnt pas in 1940 op de kaart. De gevolgen van de oorlog blijven lang uit. Zo verdwijnt de oude Diergaarde, die in 1940 sneuvelde in het bombardement, pas in 1958 van de kaart. Fast forward naar het heden geeft de kaart een ander beeld; het nieuwe Centraal Station (2014) is al in 2012 op de kaart te zien. Het is waar: het Kadaster is actueler dan ooit.

Edward Mac Gillavry (adviseur kartografie en geo-ICT):

Terug in de tijd naar begin september 1995: Ferjan Ormeling steekt tijdens de introductieweek van de opleiding Sociale Geografie een verhaal af over de maakbaarheid van de werkelijkheid aan de hand van topografische kaarten. Zo’n tweehonderd eerstejaars studenten luisteren in een Utrechtse

werfkelder naar zijn verhaal dat zich met name richt op de omgeving van Soesterberg. Vanaf 1917 stond het militaire “Vliegkamp” trots op de kaart. In een revisie van de kaartserie in 1953 verschijnt op dezelfde plek plots een weidelandschap. In de jaren ‘60 en ‘70 leek hetzelfde terrein weer terug-gegeven aan de natuur: de kaart toonde naaldbos en heidegebied! In het westelijke gebied tekende de kartograaf de sierlijke bogen van een Engels landschapsontwerp, in het oostelijke gebied strakke lijnen van een Franse tuin. Pas in de jaren ‘80 wordt “Vliegveld Soesterberg” weer in al haar glorie op de kaart ingetekend. Die sensatie van dat eerste “college” komt weer helemaal tot leven tij-dens het spelen met deze applicatie. In een woord: geweldig! Maar welke kaart zie ik precies op welk schaalniveau? Dat had misschien verduidelijkt kunnen worden in de tijdschaal.

Tjeerd Nijeholt (adviseur geo-informatie en auteur ‘Handboek Geo-visualisatie’):

Als een website, kaart of app rijke informatie bevat, wil je al snel meer. Vergelijken in één view (voor/na, of oost/west), doorzichtige lagen, zoeken op elke, denkbare plaatsnaam, ook die van historische gehuchtjes, et cetera. Wat zo’n site dan niet kan, valt misschien op, maar wordt geheel te niet gedaan door die prachtige data. In de stadswijk waar ik woon, destijds platteland, zie ik ‘hooibergen’ en een ‘krankzinnigengesticht’. Zo zal iedereen iets van zijn gading kunnen vinden. Waar 20 jaar geleden de ‘nerd’ op zijn verjaardag nog zware, ‘unieke’ atlassen kreeg van het type ‘vroeger en nu’, zorgt deze site voor een beter alternatief. De gegevens zijn digitaal en altijd bij de hand, ook als je met je smartphone in

het buitengebied rondfietst. Zie je een toeristisch bordje, een oud gebouwtje, of dat ene, volgens jou geomorfogenetisch gezien zo bijzondere heuveltje, dan heb je met deze site 200 jaar informatie bij de hand om dat te kunnen checken. Hier kunnen particulieren en bedrijven goed gebruik van maken. Overigens, de ‘play’ knop hoort volgens mij meer thuis in een showroom van een app-bouwer, dan in de gereedschapskist van de gebruiker van deze ‘app’. De jaren gaan te snel en het wit tussen de opeenvolgende jaren levert een te schokkerig beeld. De interactieve tijdbalk bevat vreemde schuine (huisstijl?) lijnen. Ze suggereren een betekenis (kaartsoortovergan-gen?), maar nergens wordt dit duidelijk gemaakt. Jammer. Zo voeg je een vraag toe aan je site, in plaats van een antwoord.

Frédérik Ruys (information designer en datajournalist Vpro’s Onzichtbaar Nederland):

Deze mooie website doet niet meer of minder dan datgene wat de paar knoppen op de interface beloven: zoomen op een kaart en schuiven over een tijdbalk: in de beperking kent zich de meester! Bovendien blijf je dankzij de relatief snelle laadtijd langer doorspelen. Vanzelfsprekend kan ik hierbij weer mijn stokpaardjes opwerpen, zoals het ontbreken van duidende labels, de onmogelijkheid om POI’s toe te voegen of uitsneden te bepalen (om deze vervolgens via social media te delen). Maar het grootste gemis is door de makers mis-schien wel het snelst op te lossen: een eenvoudige ‘cross fade’ naar de volgende kaart, dus zonder dat het gebied in de transitie eerst wit wordt. Want tij-dens zo’n overgang kun je de verschillen tussen de kaarten nog mooier zien.

200 jaar topografische kaarten online

| 292015-5 | Geo-Info

THEMA OPEN k aar t

30 | Geo-Info | 2015-5

De auteurs danken Peter Lentjes en Nico Bakker voor hun bijdrage aan dit artikel.

Terugblik historisch kaartgebruik en haar gebruikers

Tweehonderd jaar geleden ontstond de landsdekkende topografie vanuit de noodzaak het land goed in kaart te brengen om het te kunnen verdedigen tegen ongewenste indrin-gers. De kaart moest inzicht geven in vragen als: welke routes kunnen infanterie en cavalerie gebruiken om van A naar B te komen, waar kunnen ze zich legeren, welke beschutting is waar aanwezig, waar kan land onder water worden gezet, enzovoorts. De gedetailleerde weergave van de landschapselementen in de topografische kaart is vooral ontworpen met dat doel voor ogen. Vanzelfsprekend had deze gedetailleerde informatie het karakter van ‘staatsgeheim’. Toch werd vrij snel na het ontstaan van de topografische kaart het nut voor andere toe-passingsgebieden ingezien. De voorgangers van de Topografische Dienst kreeg dan ook de opdracht om het kaartmateriaal, ontdaan van de meest gevoelige informatie, geschikt te maken voor andere vormen van gebruik.

Al in de negentiende eeuw werd de topogra-fische kaart gebruikt als ondergrond voor the-

matische kaarten (Conen, 1968). Vaak werden deze kaarten ook gedrukt bij de Topografische Inrichting. In de periode 1825 – 1860 ontstond in opdracht van het Departement van Waterstaat de Rivierkaart, bedoeld voor het onderhoud en de verbetering van de Nederlandse rivieren, en in de periode 1865 – 1890 de Waterstaatskaart, waarin alle relevante waterstaatkundige gege-vens overzichtelijk werden weergegeven.

In de periode 1858 – 1867 ontstond de Geolo-gische kaart, waarop geologie en grondsoor-ten in kaart werden gebracht. Nederland had hiermee een internationale primeur, die werd bekroond bij de Wereldtentoonstelling in 1869 in Londen. Vanaf 1918 werd dit werk overge-nomen door de Rijks-Geologische Dienst, en voor de ondiepe ondergrond vanaf 1945 door de StiBoKa (Stichting voor Bodem Kartering), later overgegaan in Alterra.De hierboven genoemde jaartallen maken duidelijk dat met de totstandkoming van deze kaarten grote investeringen gemoeid waren, deels vanwege de inwinning van de specifieke thematische informatie, deels ook voor de productie van de kaarten zelf met het destijds gebruikelijke lithografische procédé.Met de toenemende mobiliteit in de twin-tigste eeuw groeide de behoefte aan goede wegenkaarten. Ook hiervoor werd een topo-grafische ondergrond gebruikt, zowel door bedrijven als door de overheid. Het Nationaal

Een kaart wordt gemaakt om gebruikt te worden. Een goede kartograaf ontwerpt daarom een kaart aan de hand van vragen als ‘wie gaat deze kaart gebruiken, waarvoor en op welke manier?’ De antwoorden op deze vragen waren tweehonderd jaar geleden natuurlijk anders dan nu. Hoe heeft het gebruik zich door de tijd heen ontwikkeld en wie waren haar gebruikers? Dit artikel geeft een overzicht van het gebruik van de topografische kaart in het verleden en heden, en we wagen ons aan een beschouwing over het gebruik in de toekomst. We hanteren in dit artikel de term topografische kaart voor zowel de gedrukte kaart als de digitale kaart (nu BasisRegistratie Topografie (BRT)).

Door Dick Eertink en Arnold Bregt

Gebruik topografische kaart verrassend constant

Defensiegebruik (bron: Beeldbank Kadaster).

200 jaar Topografie

| 312015-5 | Geo-Info

Wegenbestand van Rijkswaterstaat werd in de jaren negentig afgeleid van TOP10Vector. Voor recreatief gebruik (wandelen, fietsen) waren de kaarten op schaal 1:10.000 en 1:25.000 uitermate geschikt.

Een ander toepassingsgebied was de ruimtelijke planning. Het Planbureau voor de Leefomgeving en zijn voorgangers gebruikten de topografische kaarten om kengetallen voor landschappelijke kenmerken te ontwikkelen en veranderingen in het landschap te monito-ren op basis van die kenmerken.Voor het vastleggen van percelen waarop agrariërs subsidie konden aanvragen, werden in opdracht van het ministerie van Landbouw zogenaamde pipo-kaarten (perceelsiden-tificatie en productieomvang) gemaakt. Dit gebeurde in eerste instantie handmatig door de Topografische Dienst op basis van de Topografische Kaart 1:10.000. Later werd dit geautomatiseerd gedaan door Alterra. Na een aanscherping van de EU-regels bleken deze kaarten helaas niet nauwkeurig genoeg te zijn voor het toekennen van landbouwsubsidie, waarna is overgestapt op een grootschaliger kartering.

Ter gelegenheid van 175 jaar topografie werd in 1990 de stand opgemaakt van het kaartge-bruik op dat moment (Bakker, 1990). We staan iets langer stil bij dit artikel omdat het een mooie vergelijkingsbasis biedt voor de stand van zaken anno 2015.

Het artikel begon met de constatering dat sinds 1988 de topografische kaart zelfs werd gebruikt als decoratie voor Amsterdamse trams, om ver-volgens een gestructureerd overzicht te geven van de gebruikerscategorieën, gebruiksdoelen, gebruiksvormen en fysieke voorkomens van de topografische kaarten.Als gebruikerscategorieën werden onder-scheiden: overheid, bedrijven (samen 50%) en particulieren (inclusief boekhandel, 50%). Het artikel beschrijft een groot aantal gebruik-stoepassingen: militair, algemeen oriënterend, navigatie/routeplanning, aardwetenschappen, cultuurhistorie, landschapsonderzoek, ruim-telijke ordening, landinrichting, leidingaanleg en –beheer, thema-inventarisaties, recreatie, onderwijs/educatie en tenslotte: leunstoel-kaartgebruik. Als gebruiksvormen worden onderscheiden: kaartlezen, kaartanalyse en kaartinterpretatie, in oplopende volgorde van intensiteit van gebruik en eisen die gesteld worden aan de nauwkeurigheid en consisten-tie van de kaart (ook in de tijd gezien). Anno 1990 stonden we aan het begin van het digitale tijdperk. Dat is goed zichtbaar in de paragraaf ‘fysieke voorkomens’ waar de levering van filmcalques als ‘wat betreft gebruikstoepas-

Waterstaatskaart (bron: Vereniging voor Waterstaatsgeschiedenis, www.waterstaatsgeschiedenis.nl).

THEMA

De topografische kaart als wegenkaart in de jaren vijftig (bron: Kadastermuseum).

32 | Geo-Info | 2015-5

sing zeer belangrijk’ wordt aangeduid. Ook wordt gemeld dat de lijninformatie van de kaarten op schaal 1:250.000 en van de wegen op schaal 1:50.000 als vectorbestand (vlakken, lijnen en punten met hun coördinaten) leverbaar zijn. En er wordt ook vooruit gekeken: ‘…omstreeks 1997 moet het topografische basisbestand gereed zijn waarin opgenomen de detailinformatie welke nu op de schaal 1:10.000 voorkomt. Het betreft hier vooralsnog vectorinformatie. Mogelijk zullen binnen afzienbare tijd ook rasterbestan-den leverbaar zijn… Momenteel worden de gegevens geleverd op magneetband of floppy. In de toekomst zijn andere media zoals CD-ROM denkbaar’. Er wordt in 1990 veel verwacht van de digitalisering van de topografische kaart. Bakker (1990) verwacht dat de gebruikers als gevolg van de opkomst van de digitalisering “ieder zijn eigen ideale kaart van Nederland gaat samenstellen”. Daarnaast verwacht hij een scala van nieuwe mogelijkheden door het koppelen met andere geo-informatie. Tenslotte voorspelt Bakker dat de bestandsinhoud grondig zal worden herzien. Wat is er van deze voorspellingen uitgekomen? Voordat we hier op ingaan is het goed om eerst naar het gebruik anno nu te kijken.

Gebruik anno nu Door wie en waarvoor wordt de topografische kaart nu gebruikt? Een informatiebron hiervoor zijn de impactmetingen die in het kader van een open BRT in het eerste kwartaal van 2013, 2014 en 2015 zijn uitgevoerd (Bregt et al., 2013; Bregt et al., 2014). Door middel van een enquête is een inschatting gemaakt van de verdeling van het gebruik over de diverse gebruikerscategorieën (Figuur 1)

Zoals uit figuur 1 blijkt is in 2011 het gebruik vooral beperkt tot overheidsorganisaties. In 2012 is dit sterk veranderd. Dit heeft te maken met het feit dat sinds 2012 de topografische informatie als open data gratis aan de maatschappij ter beschikking wordt gesteld. Dit heeft een zeer sterke impuls aan het gebruik gegeven. Als we uitgaan van een gelijkblijvend gebruik door de overheid in 2012, dan blijkt dat bedrijven en ook het onderzoek en onderwijs als gebruikers fors

zijn gegroeid. En zeer opvallend verschijnsel is de opkomst van de burgers als gebruikers in 2013. De situatie lijkt zich wat te stabiliseren in 2014 waarbij we te maken hebben een product dat zeer breed door de verschillende gebruikers-categorieën wordt gebruikt met bedrijven en overheden als de dominante gebruikers.

Voor welke toepassingen wordt de kaart gebruikt? Ook op deze vraag levert de impact-studie informatie. Er is gevraagd aan de gebrui-kers voor welke toepassingen ze de topografische kaart gebruiken. In figuur 2 zijn de resultaten voor 2014 weergegeven. Deze wijken overigens niet erg af van de resultaten in 2012 en 2013. Het blijkt dat de topografische kaart voor alle toepassings-gebieden in de maatschappij wordt gebruikt. Grote toepassingsgebieden zijn ruimtelijke ordening en milieu, bodem en water.

Tenslotte is het interessant om, net als in 1990, naar het aard van het gebruik te kijken. In figuur 3 is het gemeten gebruik voor 2015 weergegeven.

Wat opvalt is dat traditionele gebruiksvormen zoals visualisatie en oriëntatie nog circa 70% van het gebruik uitmaken. De wat meer geavanceerde gebruiksvormen, zoals hat ana-lyseren van informatie en het koppelen met ander data, zijn veel beperkter qua omvang.Bij dit alles blijft ook Defensie een belangrijke gebruiker van de topografische kaart. In opdracht van Defensie maakt het Kadaster speciale producties van onder meer de kaart op schaal 1:50.000, en neemt ook deel aan internati-onale kartografieprojecten zoals MGCP. Maar dat laatste valt buiten het bestek van dit artikel.

Het is interessant om het gebruik van de topografische kaart in 1990 te vergelijken met het gebruik in 2015. Een periode van 25 jaar waarin de omzetting van de analoge topogra-fische kaart in een digitaal bestand plaatsvond. Een systematische detailvergelijking is lastig omdat hiervoor de informatie ontbreekt, maar een aantal hoofdtrends zijn wel zichtbaar. Wat allereerst opvalt is dat er een verschuiving is opgetreden in de gebruikerscategorieën. In 1990 vormden de overheid en bedrijven ca. 50% van de gebruikers. Nu is dit ca 70%. Het belang van de burger als gebruiker is dus in relatieve zin afgenomen. Dit is ook wel te verklaren omdat een papieren kaart voor een burger veel toegankelijker is dan een digitaal bestand. Daarnaast was de financiële drempel om het bestand te gebruiken voor burgers te hoog. De situatie lijkt zich nu weer te nor-maliseren en ook de burgers ontdekken de digitale topografische kaart. Het als open data

Figuur 1 - Ontwikkeling gebruikers van de BRT.

Figuur 3 - Aard van het gebruik van de topografi-sche kaart in 2014.

Figuur 2 - Gebruik van Topografische kaart voor verschillende toepassingen in % (het totale percentage is hoger dan 100% omdat de gebruikers meerdere toepassingen konden aangeven).

200 jaar Topografie

| 332015-5 | Geo-Info

beschikbaar stellen van de topografische kaart in 2012 heeft hier sterk aan bijgedragen.

Het tweede wat opvalt is dat de gebruikstoepas-singen van de topografische kaart opvallend con-stant zijn gebleven in de afgelopen 25 jaar. De lijst van toepassingen in het artikel van Bakker (1990) doet verrassend modern aan en komt goed over-een met de toepassingen anno nu. Als we de aard van het gebruik vergelijken, dan blijkt ook hier een duidelijke overeenkomst in het gebruik in 1990 met het gebruik in 2015. Op dit moment wordt de

topografische kaart voor bijna 70% gebruikt voor visualisatie en oriëntatie. Waarschijnlijk was dit is in 1990 ook al het geval. Een voorzichtige conclusie zou kunnen zijn dat er in de afgelopen 25 jaar zeer veel gebeurd is op het gebied van de productie (generalisatie) en vorm (van analoog naar digitaal) van het topografische bestand, maar dat de gebruikers, toepassingsgebieden en aard van het gebruik verrassend constant zijn gebleven.

Tenslotte reflecteren we nog op de voorspel-lingen uit 1990 qua impact van het digitalise-ringsproces. Deze zijn maar ten dele uitgekomen. Het samenstellen van een eigen ideale kaart uit de bestanden is nu weliswaar mogelijk, maar wordt maar op zeer beperkte schaal toegepast. Veelal wordt het standaard product gebruikt. Het is vooral veel gemakkelijker geworden om de topografische kaart als (digitale) ondergrond te gebruiken: de BRT-achtergrondkaart (beschikbaar in PDOK) kan met enkele muisklikken gebruikt worden voor allerlei thematische informatie. Dat is een hele vooruitgang ten opzichte van de meerjarige projecten in de negentiende eeuw en de gespecialiseerde GIS-integratie in de jaren negentig. De voorspelde grondige herziening van de bestandsinhoud is echter nooit opgetreden. Dat is ook geen probleem, want waarom zou je een product dat inhoudelijk goed voldoet grondig herzien?

Toekomstig gebruikUit de hiervoor beschreven schets blijkt dat de topografische kaart een product is dat door een grote groep gebruikers breed gebruikt

wordt. Hoe zal dit in de toekomst zijn? Blijft er de komende jaren een rol voor de topografi-sche kaart? Het blijft uiteraard koffiedik kijken, maar we verwachten dat de topografische kaart de komende jaren een nuttig product blijft voor veel gebruikers. We baseren dit op de volgende overwegingen.De topografische kaart is één van de oudste kaartvormen en dat is natuurlijk niet voor niets zo. De mens heeft voor haar werkzaamheden in het verleden, het heden en in de toekomst een beschrijving van haar omgeving nodig. De topografische kaart voorziet voor een grote groep gebruikers in zo’n beschrijving.Daarnaast vormt een topografische kaart een ruimtelijk referentie kader voor veel themati-sche geo-informatie, een onmisbare laag in geografische informatiesystemen. Dit zal in de toekomst niet veranderen. Kortom de nood-zaak voor een topografische kaart blijft. Dat wil echter niet zeggen dat niets zal veranderen. Naar onze mening zullen de veranderingen vooral in de wijze van het produceren van de kaart liggen. Informatie uit andere bestanden met een gedetailleerde informatie-inhoud zullen meer en meer worden gebruikt voor het vervaardigen van het product en ook de gebruikers zullen een actieve rol gaan spelen bij het actueel houden van de kaart. Deze ontwikkelingen vragen echter wel om een sterke regie om als Nederland blijvend over een breed bruikbare topografische kaart te kunnen beschikken van hoge kwaliteit, zoals die al 200 jaar zijn diensten heeft bewezen.

Referenties• Bakker, Nico, 1990 ‘Kaartgebruik en kaartgebruikers’ KT 1990.XVI.3• Bregt, A.K., Grus, L., Eertink, D., 2014. Wat zijn de effecten van

een open basisregistratie topografie na twee jaar? Rapport Wageningen University. edepot.wur.nl/318130

• Bregt, A.K., Castelein, W., Grus, L., Eertink, D, 2013. De effecten van een open basisregistratie topografie (BRT). Rapport Wageningen University. edepot.wur.nl/278625

• Conen, J., 1968. Speciale kaarten. Waterstaatskaart, Rivier-kaart en Geologische kaart. Topografische Dienst (beschik-baar in Kadastermuseum).

Dick Eertink is Senior Adviseur Strategie en Beleid bij het Kadaster. Dick is te bereiken via Dick.eertink@kadaster.nl of via 088 1833029.

Arnold Bregt is hoogleraar Geo-Informatiekunde aan de Universiteit Wageningen. Arnold is bereikbaar via Arnold.bregt@wur.nl of via 062530244.

Recreatieve toepassing van de topografische kaart (Bron: www.topo-gps.nl).

De topografische kaart als ondergrond (BRT-achtergrondkaart in www.zwemwater.nl).

THEMA

34 | Geo-Info | 2015-5

Het vervaardigen van nationale kaarten is wette-lijk geregeld in Nederland. Het Kadaster is één van de organisaties die is aangewezen om een aantal basisregistraties te beheren. Eén van deze basis-registraties, de Basis Registratie Topografie (BRT) bestaat uit digitale topografische data sets op verschillende kaartschalen (de TOP10NL als basis dataset en de afgeleide, gegeneraliseerde kaart-schalen 1:50.000, 1:100.000, 1:250.000, 1:500.000 en 1:1.000.000). Deze datasets zijn beschikbaar als open data en overheidsorganisaties zijn verplicht om de beschikbare BRT-datasets te gebruiken voor de uitwisseling van geografische informatie.De invoering van de BRT als open data stelde het Kadaster voor grote uitdagingen in de verwerving en vervaardiging van de datasets. Bezuinigings-maatregelen kortten het budget, terwijl wetge-ving tegelijkertijd hogere eisen aan de actualiteit van de data stelde. De wetgeving vereist een actualiteit van minder dan twee jaar voor de hele BRT-productfamilie. Aanvankelijk voldeed alleen Top10NL aan dit vereiste. Andere zaken maakten de situatie ingewikkelder. De traditionele productiemethode van het afleiden en generaliseren van mid- en kleinscha-lige datasets en kaartseries was verouderd. Het gebruik van CAD software, om door middel van interactieve generalisatie kleinschaliger datasets af te leiden, was niet langer geschikt voor de hogere eisen aan de actualiteit en objectgeoriën-teerde data.Deze ontwikkelingen, én de stand van genera-lisatietools in ArcGis 10 (en hoger), leidde bij het Kadaster naar een haalbaarheidsonderzoek in het 100% automatisch generaliseren van een 50.000-kaart uit de TOP10NL-dataset. De resultaten van dit onderzoek waren veelbelovend en leidden tot de ontwikkeling van een nieuwe productie lijn voor de 1:50.000 kaart die gebaseerd is op volledige automatische generalisatie en kaartver-vaardiging (Stoter et al. 2011).

De Nederlandse aanpakEr zijn twee onderscheidende aspecten aan de Nederlandse aanpak van automatische generalisatie. In de eerste plaats de samen-stelling van het ontwikkelteam. Elk teamlid werd voor deelname geselecteerd op basis

van een out-of-the-box mentaliteit en vast-houdendheid. Een achtergrond in kartografie was niet van wezenlijk belang. De tweede belangrijke eigenschap was de itera-tieve aanpak. Het proces werd gestart met een minimum aan voorwaarden die slechts scope en bandbreedte van de ontwikkelingen gaven: • het nieuwe generalisatieproces moet 100%

automatisch zijn;• de “nieuwe kaart” hoeft geen exacte imitatie

van de oude kaart te zijn;• het automatische proces moet rechtstreeks

aansluiten op de productie van de brondata (TOP10NL) om een identieke actualiteit te kunnen garanderen (minder dan twee jaar);

• de producten uit BRT-product moeten kosten effectief geproduceerd worden;

• gebruikers moeten actief betrokken worden tijdens de ontwikkeling en evaluatie is noodzakelijk.

Onderdeel van het ontwikkelen van een nieuwe 50.000-kaartgeneralisatie was de vertaling van wat er in het hoofd van de kartograaf gebeurd naar computerlogica. Een kartograaf is in staat om zijn oordelen en besluiten omtrent de representatie van de topografische werkelijkheid op een kleinere schaal te baseren en op de gelijktijdige weging van meerdere criteria. Om dit te evenaren met seriële computertech-nologie was een grote uitdaging. Één van de problemen was de interactie tussen verschil-lende objecten. Bijvoorbeeld als de weergave van een weg overdreven moest worden, heeft dit invloed op aanliggende bebouwing die ver-volgens verplaatst moeten worden. Uiteindelijk resulteerde dit in het vereiste om alle topografi-sche objecten in samenhang te generaliseren.

WorkflowHelaas is de generalisatie workflow te complex om een landsdekkende dataset in één keer te verwerken. Daarom is de brondata opgesplitst in deelsetjes (partities) die gescheiden worden door echte topografische grenzen (zie figuur 1). Deze objecten mogen niet worden gewijzigd tijdens het hele proces om later weer in staat te zijn om

Recente ontwikkelingen en nieuwe toepassingen in het topografisch domeinDe introductie van het automatische generalisatie proces binnen het Kadaster veroorzaakte een internationale doorbraak in het produceren van Geo-Informatie en opende deuren om nieuwe producten te ontwikkelen.

Door Vincent van Altena en Marc Post

200 jaar Topografie

| 352015-5 | Geo-Info

de partities samen te voegen tot één topologisch correcte dataset. Het primaire wegennetwerk (snelwegen en hoofdwegen), uitgebreid met enkele andere line-aire topografische objecten om de verbinding bij de kust te realiseren, was geschikt om de dataset te splitsen. De resulterende partities (500 datasets) kunnen stuk voor stuk binnen een uur verwerkt worden. Bijvangst van deze opdeling is dat de partities ook parallel verwerkt kunnen worden, waardoor de procestijd enorm vermindert. Sommige topografische objecten, bijvoorbeeld spoorwegen, hoogspanningsleidingen en administratieve grenzen, kunnen niet worden opgesplitst omdat ze meerdere partities beslaan. Deze objecten worden landsdekkend verwerkt nadat alle individuele partities met succes zijn verwerkt. Waar de resultaten van de generalisatie in de afzonderlijke partities invloed hebben op de landsdekkende objecten worden deze doorge-geven. Alle objecten worden integraal voorbereid voordat de generalisatie start. Deze validatie en verrijking van de brondata verbeterden de resul-taten van de generalisatie substantieel. Gevonden fouten worden direct in de brondata verwerkt om het proces gaande te houden, maar worden ook teruggemeld aan de inwinning om ze voor

de lange termijn op te lossen zodat ook andere gebruikers hier direct van profiteren.

Alle achtereenvolgende bewerkingen vinden plaats op twee niveaus: voor de afzonderlijke par-tities en landsdekkend. Beide takken zijn modulair en bestaan uit drie stappen: modelgeneralisatie, geometrische generalisatie (displacement) en grafische generalisatie (kartografische conflictop-lossing). Voor een gedetailleerde beschrijving kan

Stoter et al. (2013) worden geraadpleegd. Het voordeel van deze modulaire aanpak is de mogelijkheid om modellen te kunnen wijzigen: parameters kunnen worden aangepast. Zelfs delen van het proces kunnen worden vervangen. Hierdoor is dit proces met wat aanpassingen ook

geschikt te maken voor andere kaartseries binnen de BRT (bv. een 100.000-kaartserie). Zie figuur 2.

Feedback van gebruikersTijdens de ontwikkeling van het automatische generalisatieproces werden nauwe banden onderhouden met de gebruikersraad BRT. Na elke ontwikkelfase werden de nieuw verwor-ven resultaten besproken met de hoofdgebrui-kers die waardevolle verbeterpunten gaven voor de volgende ontwikkelfase. Oorspronkelijk is de 50.000-kaart een militair product dat aan NATO-standaarden moet voldoen. Waren de resultaten goed genoeg om in een oefening of operatie gebruikt te worden? In juni 2013 werd deze vraag beantwoord in een veldtest. Een infanteriedivisie van het Opleidings-commando voerde een twee weken durende oefening uit in het zuiden van Nederland. Tijdens deze oefening werd de kaart intensief en met tevredenheid gebruikt door de militairen. Met name de verbeterde actualiteit werd zeer gewaardeerd. Na deze succesvolle test besloot het Kadaster om de eerste versie van de gegene-raliseerde kaarten uit te geven in september 2013.

Resultaten en voordelen Zowel het Kadaster als haar gebruikers profite-ren van de ingebruikname van een volledige automatische generalisatie. Het automatiseren van handmatige kartografisch werk leidde tot

Recente ontwikkelingen en nieuwe toepassingen in het topografisch domein

Figuur 2 - De modulaire aanpak.

Figuur 1 - Partities - geografische gebieden als ver-werkingseenheden.

Verwerven en vervaar-

digen datasets grote

uitdaging voor Kadaster

door open data BRT

THEMA

36 | Geo-Info | 2015-5

Figuur 3 - ScaleMaster-diagram (globaal- en detail-tabbladen).

200 jaar Topografie

| 372015-5 | Geo-Info

een significante kostenbesparing: de nieuwe procedure stelde het Kadaster in staat om de volledige kaartserie te produceren tegen een kwart van het originele budget.

De productietijd is drastisch verminderd en het gevolg daarvan is dat de updatefrequentie van de afgeleide kaartseries teruggebracht kon worden van een zes- naar een tweejarige cyclus die volledig in de pas loopt met de actualiteit van de brondata. Tegenwoordig worden de brondata en de afgeleide kaartseries vijf keer per jaar gelijk-tijdig en met dezelfde actualiteit opgeleverd. Daarnaast is de kaartinhoud geoptimaliseerd door een consistente en uniforme toepassing van generalisatiealgoritmes. Ook is de brondata substantieel verbeterd en werden de algoritmen naar iedere ontwikkelfase verbeterd. Uiteindelijk profiteren de gebruikers het meeste van deze innovatie: ze krijgen met hogere frequentie actuelere kaarten en tegen lagere kosten.

Afgeleide productenIn voorgaande alinea’s noemden we al enkele voordelen van de modulaire aan-pak. Deze aanpak is erg flexibel en biedt als bijvangst mogelijkheden voor andere interessante oplossingen en toepassingen. Zo is de productie van de data voor de PDOK-webservice BRT Achtergrondkaart ingebed in de productielijn van de BRT-producten en zijn ook 3D Kaart NL en 3D Gebouwhoogte aangesloten op de productie van de BRT.

Webservices De data die voor het automatisch generalisa-tieproces is voorbereid, wordt ook gebruikt als input voor de BRT-achtergrondkaart, een automatisch afgeleide en gegeneraliseerde basemap. Deze multi-scale webservice is ontworpen met behulp van de ScaleMaster methodiek en voor de technische implemen-

tatie is gebruik gemaakt van ArcGIS-software. In de ScaleMaster-methodiek (Brewer et al. 2007) wordt gebruik gemaakt van een spread-sheet om het gedrag en de weergave van een basemap te ontwerpen (zie figuur 3). Op het eerste tabblad wordt globaal aangegeven hoe een thema zichtbaar is. Op het tweede tabblad wordt tot in detail gespecificeerd wat er voor elk thema op een schaalniveaus moet gebeuren om de gewenste weergave te halen. Moeten bepaalde gegevens weggelaten of vereenvoudigd worden om de gewenste weergave te bereiken of moet er een ander symbool gebruikt worden dat voor de minder gedetailleerde schaal beter voldoet?

Anders dan bij de automatische generalisatie van de 50.000-kaart, is het proces bij de Achtergrond er uitsluitend op gericht om tot een acceptabele weergave van de topografie op 15 schaalniveaus te komen. Alleen data die weergegeven zal worden op een schaal-niveau wordt gebruikt. Waar mogelijk werden kartografische problemen door middel van visualisatietechnieken opgelost en blijft de generalisatie beperkt tot het samenvoegen of het verwijderen van vlakken.Het resultaat, een basemap bestaande uit 15 lagen, wordt geserveerd via PDOK en kan vrijelijk gebruikt worden binnen tal van (over-

heids-)toepassingen. De basemap kan in drie varianten bekeken worden in de PDOK-viewer: pdokviewer.pdok.nl/.

3D-topografieIn de tweede helft van 2014 introduceerde het Kadaster een nieuw topografische product: 3D Kaart NL, gevolgd door de lancering van 3D Gebouwhoogte NL in april 2015. Deze pro-ducten zijn voor heel Nederland beschikbaar in de schaal 1:10.000 en zijn gebaseerd op de topografie van TOP10NL en de hoogtes van AHN2. Door samenwerking tussen het Kadaster, universiteiten en het bedrijfsleven is het gelukt deze unieke klus te klaren. Bij de combinatie van 2D-topografie met 3D-puntenwolken is de onnauwkeurige matching van vlakken een veel voorkomende verschijnsel: de producten passen niet op elkaar en daardoor gaan bijvoorbeeld de randen van watervlakken ‘omhoog krullen’ of ontstaan verticale aansluitproblemen (zie figuur 4) tussen oevers en watervlakken. Om dit te voorko-men gold als uitgangspunt dat het nieuwe driedimensionale product topologisch valide en geometrisch consistent met de brondata moest zijn. Ook werden vooraf kenmerken voor bepaalde type objecten gedefinieerd. Water moet bijvoorbeeld altijd vlak (waterpas) zijn.

Om dit te kunnen realiseren is een methode gebruikt die ontwikkeld is aan de Universiteit van Enschede (Oude Elberink 2010). Deze aanpak van 3D-topografie is wereldwijk uniek en stelt zeer hoge eisen. De complexe berekeningen die de topologie van de 3D-objecten garanderen en de grote hoeveelheden data resulteren in vele rekenuren: het proces bestond uit het confron-teren van ongeveer 15 miljoen topografische vlakken met ruim 600 miljard punten en kostte rond 75.000 processoruren. Dit proces zou op de gangbare hardware van het Kadaster meerdere

Door modulaire aanpak

kunnen parameters

worden aangepast

Figuur 4 - Verticale aansluitproblemen.

THEMA

38 | Geo-Info | 2015-5

jaren duren, daarom werd uitgeweken naar het E-science Center van de Vrije Universiteit Amster-dam waar gebruik is gemaakt van de “supercom-puter” Sara. Nu er een eerste product beschikbaar is, dient de vraag zich aan hoe de data zal worden geactuali-seerd. Op dit moment wordt er gewerkt aan deze procedure. Dat is complexer dan bij de bestaande BRT-producten: de 3D-dataset is het resultaat van de combinatie van twee datasets. In het ideale geval zouden beide datasets dezelfde actualiteit moeten hebben. Momenteel heeft TOP10NL een updatecyclus van twee jaar, terwijl AHN2 al enkele jaren oud is. Er wordt gewerkt aan de opvolgende dataset, AHN3, maar de inwinningscyclus is niet gelijk aan die van TOP10NL. Door dit verschil in actualiteit wordt het 3D-constructieproces verstoord en kunnen fouten ontstaan.Binnen het Kadaster wordt onderzocht of het mogelijk is om hoogte-informatie uit stereo-luchtfotografie af te leiden. Deze informatie kan dan als vervanger voor AHN2 gebruikt worden in het 3D-proces. Het grote voordeel hiervan is dat de hoogte-informatie zal worden afgeleid van dezelfde stereofoto’s die bij de inwinning van de 2D-topografie gebruikt worden. Door hoogte-informatie en topografie op dezelfde bron te baseren, worden verstoringen in het proces die veroorzaakt worden door actualiteitsverschil opgeheven. Het onderzoek heeft veelbelovende eerste resultaten opgeleverd, maar is nog niet afgerond.

Wat volgt?In dit artikel hebben we stil gestaan bij de laatste technische ontwikkelingen binnen het topografisch domein. Vaak werden deze ontwik-kelingen ingegeven door inventieve oplossingen uit de geo-industrie of de academische wereld, op andere momenten werd de noodzaak te innoveren vooral gevoed door pragmatische of budgettaire redenen en soms ontstond iets gewoon, als bijvangst van een andere vernieu-wing. We hopen de komende jaren door te kunnen gaan met het bedenken en doorvoeren van nieuwe innovatieve oplossingen die de actualiteit en kwaliteit van de BRT zullen verho-gen en de gebruikservaring zullen verbeteren. Ter afsluiting van dit artikel zullen we wat contouren voor de komende jaren proberen te schetsen. Dit doen we aan de hand van ontwik-kelingen die momenteel in het topografische werkveld spelen of die aanstaande (lijken te) zijn.

Verhoogde actualiteit en versnelde inwinning

De vraag naar real-time-data neemt hand over hand toe. Dat stelt andere eisen aan de

inwinning. De huidige inwinningsmethode voor topografische data maakt gebruik van luchtfoto’s en cyclorama’s, maar dat is een langzaam proces. In de toekomst zal meer gebruik gemaakt gaan worden van data uit andere basisregistraties. Er loopt op dit moment een onderzoek naar de mogelijk-heid van automatische generalisatie van de BGT naar de BRT, maar ook sensordata zal een grotere rol gaan spelen in het actueel maken van de kaart. Ook de eindgebruiker zal veel meer betrokken worden in de bijhouding en verbetering van de kaart. Een eerste voorbeeld van dit zogenaamde crowd-sourcen wordt al toegepast in een Kadaster-app. Iedereen met een smartphone kan fouten in de BRT

daarmee eenvoudig melden bij het Kadaster. Ook het slim combineren van bestaande, maar niet-voor-de-hand-liggende, dataverza-melingen (bij voorbeeld een landsdekkende verkeersborden-dataset) met nieuwe produc-tieprocessen (automatische generalisatie) kan de update-cyclus van de BRT versnellen.Naast het aansluiten op bestaande dataverza-melingen en het vergroten van de participatie van de eindgebruikers, wordt ook bewust inge-zet op het verkennen én toepassen van nieuwe technologieën voor zowel 2D- als 3D-topografie. Concrete voorbeelden hiervan zijn onderzoeken naar automatische feature-extractie (is deze techniek goed genoeg om de inwinning van bepaalde objecten aan een computer over te laten?) en objectreconstructie (bijvoorbeeld van daken en bomen) uit puntenwolken.

Veranderend gebruik van topografieDe opmars van mobiele apparatuur en GPS, in combinatie met de mogelijkheid om altijd en overal online te zijn, beïnvloeden het gebruik en de ontsluiting van topografische informatie. De papieren kaart die al eeuwen gebruikt wordt, moet steeds meer terrein prijsgeven aan digitale

varianten zoals webmaps. Door deze digitalise-ring wordt de vertrouwde papieren kaart een product voor een selectief aantal gebruikers. Naast deze digitalisering verschuift het gebruik van topografische data meer en meer van raadpleging naar beleving. Technieken uit de game-industrie zorgen er voor dat men door de (3D-)kaart kan navigeren als ware het een echte wereld en deze ook zintuigelijk kan beleven. De toepassingen daarvoor zijn legio: nieuwbouw zal virtueel in de kaart geplaatst kunnen worden waardoor betrokkenen kunnen zien hoe de omgeving gaat worden. Geluidsanalyses leveren niet langer alleen berekende waarden op, maar men kan ook echt horen hoe geluid op verschil-lende plaatsen klinkt. Aankoopbeslissingen voor particulieren, zoals “Koop ik dat huis met de tuin op het zuiden? Maar betekent dat ook meteen zon?” kunnen worden genomen op basis van vir-tualisatie van de bestaande topografie. Daarnaast wordt het veel eenvoudiger om de effecten van ontwikkelingsplannen in te schatten (zowel vanuit beleidsmatig als persoonlijk standpunt), bijvoorbeeld bij plannen rondom windenergie. “Staat de windmolen echt in mijn zichtveld en kan ik hem horen bij mij op het terras?”Onze verwachting is dat de nabije toekomst een dergelijke topografische beleving snel dichterbij zal brengen.

Referenties• Brewer, Cynthia A., Barbara P. Buttenfield, Charlie Frye, and Jes-

sica Acosta. 2007. “.” In Moscow. www.personal.psu.edu/cab38/ScaleMaster/ICC2007_paper_Brewer_Buttenfield_Frye_Acosta_May31_07.pdf.

• Oude Elberink, Sander Jacob. 2010. “Acquisition of 3D Topo-graphy: Automated 3D Road and Building Reconstruction Using Airborne Laser Scanner Data and Topographic Maps.” S.l.: s.n.].

• Stoter, Jantien, Ron Nijhuis, Marc Post, Vincent van Altena, Jan Bulder, Ben Bruns, and John van Smaalen. 2011. “Feasibility Study on an Automated Generalisation Production Line.” In Paris, France.

• Stoter, Jantien, Marc Post, Vincent van Altena, Ron Nijhuis, and Ben Bruns. 2013. “Fully Automated Generalization of a 1:50k Map from 1:10k Data.” Cartography and Geo-graphic Information Science (August 22): 1–13. doi:10.1080/ 15230406.2013.824637.

Vincent van Altena MSc BTh is senior GIS-specialist bij het Kadaster. Hij is bereikbaar via vincent.altena@kadaster.nl.

Marc Post MSc is senior GIS-specialist bij het Kadaster. Hij is bereikbaar via marc.post@kadaster.nl.

3D Kaart NL en 3D

Gebouwhoogte aan-

gesloten op de

productie van de BRT

THEMA200 jaar Topografie

| 392015-5 | Geo-Info

Dat doet mij mijmeren, zelf wonend in een kleine gemeen-schap waar in al die jaren niet zo veel is veranderd. In onze kleine gemeenschap kennen wij nog het begrip noaberschap. Dit houdt een verplichting in, de noabers (buren, in een ruime zin des woords) bij te staan in raad en daad indien dat nodig is.

Twintig jaar geleden verhuisden mijn man en ik samen met onze drie kinderen naar “onze boerderij”, een lang gekoesterde wens. Wij “maakten buren” zoals dat hier in onze gemeenschap heet. We werden welkom geheten in de gemeenschap, er werden verhalen verteld en door iedere buur werd drie gulden neergelegd. Bij navraag bleek dit “het adopteren van onze kinderen te zijn”. Dit wilde zeggen dat alle buren zich verantwoordelijk voelden voor onze kinderen. Het begrip samen en onderlinge verantwoording hoefde je hier niet uit te leggen. Het was een vanzelfsprekendheid. Ook bij begrafenissen, geboorten, jubilea en ziekten werden strikte regels nageleefd. Je ging ook altijd samen naar dit soort aangele-genheden. Ik waardeer deze gewoonten en het leven in een hechte gemeenschap. Tot zover de veranderingen in onze gemeenschap, maar wat veranderde er in 200 jaar topografie?

U begrijpt wellicht dat ik (ondanks dat ik ook niet meer piepjong ben) maar een fractie van deze historie heb mogen meemaken. Wel heb ik in die relatief korte periode een heel scala aan veranderingen meegemaakt en zelf mogen initiëren.

De Topografische Dienst is ingesteld bij Koninklijk Besluit van 18 februari 1815 als onderdeel van het archief van Oorlog. Al voor het ontstaan van de Topografische Dienst speelde de kartering door baron Kraijenhoff (1758-1840) een belangrijke rol. Eind 18e eeuw kreeg hij de opdracht om de Bataafsche Republiek in kaart te brengen. Hij zorgde voor een belangrijke basis, namelijk de opmeting van het Driehoeksnet. De onder leiding van Kraijenhoff vervaardigde kaart is op een schaal van 800 Rijnlandse roeden op een duim (1:115.200). Een bijzondere schaal, 800 Rijnlandse roeden zou precies de afstand zijn die een kanon kon schieten. Of dit op waarheid berust …

Sinds 2004 is de Topografische Dienst onderdeel van het Kadaster. In 2007 heeft het Kadaster zijn 175-jarig bestaan gevierd (1832). De oorspronkelijke Topografische Dienst heeft dus een iets langere historie. Sindsdien heeft de tijd niet stil gestaan. In 2008 is de kleinschalige topografie als basisregistratie (BRT) opgenomen in het stelsel van basisregistraties. Sinds 2012 is de BRT beschikbaar als open data. Dat betekent dat het Kadaster deze gegevensbestanden kos-teloos en met minimale leveringsvoorwaarden ter beschikking stelt. Dit heeft er toe heeft geleid dat het gebruik enorm is toegenomen.

Het Kadaster staat garant voor betrouwbare informatie en adviezen, ziet zichzelf als een innovatieve en inspirerende ken-nispartner, is betrokken bij maatschappelijke veranderingen, denkt in maatschappelijke thema’s en is toegankelijk voor klanten en partners.

De Nederlandse overheid hecht zeer aan de kwaliteit van de topografische kaart. Er is de afgelopen jaren steeds geïnvesteerd in nieuwe technieken en concepten. Baanbrekende innovatie en vernieuwingen in productieprocessen leverden veel internationale belangstelling en aanzien op. Denk hier bijvoorbeeld aan ontwik-kelingen op het gebied van Automatische Generalisatie, 3D en de introductie van Lean.

Door automatisering zijn steeds meer gegevens digitaal beschikbaar. Daardoor is veel meer met de vastgelegde informatie te doen dan alleen een papieren kaart produceren. Topografie is een belangrijk onderdeel geworden van het veel ruimere begrip geo-informatie. De veranderingen in het geo-domein vinden in een toe-nemende snelheid plaats. Open data is een zegen voor de gebruiker omdat de financiële drempel voor het gebruik van geografische data is weggevallen, waardoor vele smart oplossingen gebruik kunnen maken van de open beschikbare topografie. Navigatiesys-temen, simulatiesystemen, apps, smartphones, smart-tv, smartdata, smartwatch, smartglasses, smartcars, smart-highways, smartclothing, precisielandbouw, e-readers en 3D-printers zorgen voor een verandering in de belevingswereld van de moderne mens. Dit snel veranderende speelveld vraagt om smarttopografie en smart geo-informatieproductie. Digitale informatie wordt gecombineerd en geanalyseerd, wat leidt tot nieuwe toepassingen. Ook beheer van de openbare ruimte en de nationale geo-informatievoorziening via PDOK (Publieke Dienstverlening Op de Kaart) dragen bij aan een steeds waardevoller dienstenpakket voor de maatschappij. Deze resultaten bereik je alleen samen. Het Kadaster zoekt dan ook de samenwerking op met partners uit de wetenschap en het bedrijfsleven.

Het doet mij weer mijmeren: noaberschap. De basis voor noa-berschap is elkaar kennen en vertrouwen. Samenwerken en elkaar business gunnen. Ach…. dat bestaat toch eigenlijk ook al jaren!

Ulrike Schild-Kamlah

Hoofd Geo-Informatie en Maatwerk en Advies

Ulrike.Kamlah@kadaster.nlw

Column

Ulri

ke S

child

-Kam

lah200 jaar topografie… een historische

weg met grote veranderingen!

“zulk een welgelijkend portret des oppervlakte des lands, dat tevens door zijn officieel karakter eene volkomene zekerheid verschaft en allen twijfel en wantrouwen buitensluit…” - citaat uit 1855 van historicus en kartograaf W. Eekhoff in Algemeene Konst- en Letterbode

40 | Geo-Info | 2015-5

In 2010 bestonden er grote problemen in de productie van de BRT. Voor het Kadaster was dit het begin van een transformatie naar een moderne productie omgeving. De vernieu-wende open holistische aanpak waarbij publiek en private organisaties samen werken aan de Geo-Flow is internationaal baanbre-kend en daar mogen we met zijn allen trots op zijn.

Informatie aanbieders zoals PDOK, Esri, Imergis, Rdzl (figuur 1) en de OpenGeoGroep zijn optimaal aangesloten op de Kadaster Geo in Flow-productiemethodiek. Hierdoor kan Nederland in de volle breedte rekenen op een actueel topografisch fundament.

VeranderingBob Dylan zong in 1964 al in zijn lied ‘Times-they are a-changing’

Come gather round people wherever you roam And admit that the waters around you have grown

And accept it that soon you’ll be drenched to the bone If your time to you is worth saving Then you’d better start swimming or you’ll sink like a stone For the times, they are a changing.

Een veel terugkomend dogma in deze tijd gaat over verandering en hoe we daar mee om moeten gaan. Dit manifesteert zich in de vele oneliners over dit thema:• Het enige constante in ons leven is veran-

dering en verandering is van alle tijden.• Houd u krampachtig vast aan het verleden

of gaat u op weg naar de toekomst?

En natuurlijk zijn er vele trainingen en work-shops die ons kunnen helpen met het omgaan met al deze veranderingen. Echter, we willen graag vasthouden aan gewoontes, wat ver-trouwd is niet loslaten. We vinden het moeilijk om in iets onbekends te stappen. En het liefst zouden we de toekomst nauwkeurig voorspel-len om onze onzekerheid te temperen.

In de toekomst kijken heeft vaak tot gevolg hebben dat we geen oog meer hebben voor wat er nu gebeurt. Dit leidt op zijn beurt weer tot afwachtend gedrag of het volgen van bovengenoemde workshops.Veel organisaties laten zich verleiden tot het creëren van vergezichten over deze onzekere en veranderende toekomst. Het realiseren van visie geeft een onterecht gevoel van controle.

Geo in FlowHet concept Geo in Flow is door het Kadaster ontwikkeld om de BRT-gebruikers te voorzien van zo actueel mogelijke authentieke topografische gegevens.

Door Ben Bruns

Het concept Geo in

Flow is ontwikkeld om

de BRT-gebruikers te

voorzien van actuele

topografische gegevensFiguur 1 - Topo GPS APP.

200 jaar Topografie

| 412015-5 | Geo-Info

Je ziet dat we bepaalde trends als containerbe-grip omarmen en steeds weer hergebruiken.

In 2009 stelt Menno van Doorn op Frankwatching dat “data de olie van de toekomst is”. In 2011 meldt Gartner in hun newsroom dat “infor-mation is the Oil of the 21st century”. In 2013 stelt BBC news dat “data is the Oil of the 21st century”. In 2015 zegt de managing director van Phillips dat “data is the Oil of the future”.

Een tijdspanne van een eeuw is toch wel erg lang in deze snel veranderde wereld. De toekomst trekt ons geholpen door tijd onverbiddelijk naar zich toe. Het houdt geen rekening met de inhoud van visiedocumenten en voorspelde trends. Dit geldt zeker ook voor het geo-informatiedomein dat zich de afgelopen jaren spectaculair heeft ontwikkeld. Kadaster Geo-informatie heeft deze realiteit omarmt en samen met de gebruiker ingezet op vernieuwing.

RealiteitAls bovenstaande olie-parallel in de 21ste eeuw steek houdt, is het interessant te onderzoeken wat dat betekent voor de geo-informatierealiteit. Volgens Wikipedia is olie het meest verhan-delde massa-geproduceerd ongespecialiseerd product dat van groot belang voor de wereld-economie. Tevens is olie van groot strategisch belang. Door raffinage wordt olie omgezet naar bruikbare producten zoals benzine. De impli-ciete waarde is de energie die in de olie zit opgeslagen. Deze energie wordt door de olie-industrie beschikbaar gemaakt voor gebruik.

Het doel van het “Geo in Flow” concept is het laten stromen van de energie. De energie is hier als topografische informatie opgeslagen in de ruwe luchtfotodata. Het Kadaster zorgt ervoor dat de topografische informatie als brandstof beschikbaar komt voor het geo-domein. Door slimme raffinage met moderne en innova-tieve middelen heeft Nederland internationaal een leidinggevende positie in genomen. De unieke wijze van direct en zeer breed beschikbaar stellen van de open authentieke geo-data is betrouwbaar, robuust en waardevol voor het gebruik. Kadaster en haar partners hebben een paradigma verschuiving ontketend door traditionele inzichten te durven verlaten. We richten ons op het nu en dat elke dag opnieuw. In het rapport van Wageningen UR “Wat zijn de effecten van een open basisregistra-tie topografie na twee jaar?” wordt gesteld dat de effecten van twee jaar open BRT positief zijn.

Dit is deels te danken aan het professionaliseren van de productie.

In 2010 kon de productie van de BRT de stroom-versnelling van de veranderingen niet meer aan. Het dreigde te verdrinken in een traditionele aanpak van analytische procesinnovatie en een weinig flexibel beheer. De geo-informatiestroom beweegt zich echter door een voortdurend door veranderend landschap. Dit vraagt wendbaar-heid in weerklank met zijn omgeving.

De oude vernieuwingsstrategie was gericht op vervanging van bestaande systemen. De gebrui-ker was door de hoge golven geheel uit het zicht verdwenen. De actualiteit van de data was onvoldoende en leveringen aan de gebruikers bleven achterwege. Het water was gestegen en stond al aan de lippen. Volgens Bob Dylan is het dan hoog tijd om te leren zwemmen.

Hoewel hij dit natuurlijk figuurlijk bedoelde, kun je je afvragen of dit de enige mogelijkheid is. Of zijn er misschien slimmere alternatieven. Waarom laten we ons niet drijven of beter nog we gaan surfen op de golven van de verandering. Het realiteitsbesef over de urgentie voor echte noodzakelijke hervorming van het productieland-schap is door leiderschap van het afdelingshoofd Geo-informatie Kadaster omgezet in daadwerke-lijke actie. We hebben nu een groot probleem. Laten we dat nu oplossen door creatief te zijn en durf te tonen.

VerbetercultuurDe introductie van de Lean-filosofie was de eerste grote stap die is ingezet. De focus op de klant en de medewerker zijn hierbij belangrijke uitgangspunten, waarbij verspillingen in het proces worden geëlimineerd. De kernprinci-pes van de nieuwe cultuur staan als een huis (zie figuur 2).

Het is van belang dat je dagelijks op de hoogte bent van de situatie van de productieflow. Door middel van dagelijkse zogenaamde stand-up meetings is iedere deelnemer in het productieproces op de hoogte van de actuele stand. Het bord is een visueel hulpmiddel waarop de status van de geo-informatiewaar-destroom in een open toegankelijke ruimte zichtbaar is (zie figuur 3). Het bijhouden van deze actuele situatie is de verantwoording van iedereen en vraagt discipline en betrokkenheid. Afwijkingen ten opzichte van de vastgestelde KPI’s zoals: actualiteit, kwaliteit en leverbetrouw-baarheid leiden direct tot een verbeteractie.

Lean kenmerkt zich door een open verbeter-cultuur. Hierdoor wordt het natuurlijker de noodzakelijke veranderingen te absorberen. Elke medewerker in het proces heeft in principe de mogelijkheid direct verbeteringen en ver-nieuwingen in het proces te initiëren. Deze bot-tom-up-benadering vraagt moed door het verandermanagement direct te combineren met het stapsgewijs implementeren van de procesverbeteringen. Het advies is gewoon te beginnen. Geen tijdrovende voorbereiding met ellenlange plannenmakerij, maar gewoon doen. De resultaten komen snel waardoor de energie om door te gaan verder groeit. Lean is vooral een cultuuraspect waarbij continu verbeteren wordt verankerd in de organisatie. Iedereen in

Het Kadaster zorgt ervoor

dat de topo grafische

informatie als brandstof

beschikbaar komt voor

het geo-domein

Figuur 2 - Leanhuis.

THEMA

42 | Geo-Info | 2015-5

het proces kan aansluiten waarbij transparantie, discipline maar ook plezier wezenlijk zijn. 

Gebruikersparticipatie Het doel is dat alle stappen van de proces zijn gericht op het realiseren van waarde voor de klant. Om dit adequaat te kunnen doen is het belangrijk om de klant te laten participeren in het verbeterproces. De BRT kent een gebrui-kersgroep met hierin vertegenwoordigers van koepelorganisaties, I&M en het Kadaster. Vanaf het begin zijn de gebruikers van de BRT actief en transparant geïnformeerd over de transformatie van het productieproces. Hierbij is goed geluisterd naar hun wensen. De KPI’s voor de productie en de BRT door-ontwikkel-strategie is in nauw overleg met deze groep tot stand gekomen. De Lean transformatie richtte zich in eerste instantie op de productie van TOP10 en de direct daarvan afgeleide TOP25. Het realiseren van een voorspelbare productie was een belangrijke driver. Maar Lean alleen was niet genoeg. Daarom is er ook ingezet op innovatie. Handmatige generalisatie van de afgeleide kleinere kaartschalen is zeer tijdro-vend en past niet binnen de randvoorwaarden van een moderne geo-informatie-flow.

Een tweede grote noodzakelijke verandering is het ontwikkelen van automatische generalisa-tie om de gelijkmatigheid in de geo-flow voor de kleinere schalen te kunnen waarborgen.

Handmatige generalisatie kende een door-looptijd van 4-6 jaren voor het gehele Neder-landse grondgebied. Vanuit gebruikersper-spectief kan dit echt niet meer. Tevens zijn de

kosten niet meer in overeenstemming met de klantwaarde. Met alleen Lean zijn deze proble-men niet op te lossen. In de afgelopen 15 jaar zijn er diverse organisaties druk geweest met automatische generalisatie van topografische informatie. Dit was op onderdelen succesvol maar bedrijfsmatig gezien niet volwassen.

In 2010 heeft Esri belangrijke generalisatie algoritmes toegevoegd aan hun standaard ArcGis pakket. Dit was voor het Kadaster het startsein om de haalbaarheid te toetsen.

InnovatieDe initiatie van het ontwikkelproces is gestart met een High5-innovatiesprint die door het Kadaster wordt gebruikt om de haalbaarheid van een idee daadwerkelijk te toetsen. Een High5-innovatiesprint is altijd succesvol door-dat het resultaat tastbaar en waardevol is. Hier-bij is het succes het logische resultaat van de

focus van de energie door een complementair team. De focus wordt veroorzaakt door de overzichtelijke aanpak en beperkte doorloop-tijd. Het resultaat van de High5 “automatische generalisatie” was veelbelovend waardoor het Kadaster het aandurfde om de verdere ontwik-keling en implementatie vorm te geven. In principe is hier alleen maar sprake van een automatiseringsslag. Maar op dat moment was het nog geen enkele organisatie ter wereld gelukt. Vele National Mapping Organisations (NMO) hebben inmiddels in Zwolle kennis genomen van deze ontwikkeling. Een aan-tal van hen is inmiddels ook gestart met automatische generalisatie op basis van het Kadastermodel. Lean en de ontwikkeling van automatische generalisatie in een omgeving waar verande-ring geen onderwerp maar realiteit is, zijn het begin van een continu transformatieproces.

De transformatie is tot stand gebracht door energie, inspiratie, creativiteit en daad-kracht. Het doel is de vernieuwde geo-infor-matie zo actueel mogelijk in een gelijkmatige voorspelbare flow zonder verspilling bij de gebruiker te krijgen. Het is gelukt om de TOP10-, TOP50- en de BRT-achtergrondkaart voorspel-baar en 100% leveringbetrouwbaar met meer actualiteit via PDOK aan te bieden. Het Kadaster Lean IMprovement (KLIM)-team is erg druk met het implementeren van verdergaande verbeteringen om zodoende de klantwaarde van de BRT te vergroten. Hierdoor is het begin 2016 mogelijk de gewenste 1-jaren-actualiteit procesmatig te realiseren. Er is natuurlijk altijd een afhankelijkheid met het op tijd beschikbaar komen van het beeldmateriaal dat dient als brandstof voor de geo-motor. Ketenafhan-kelijkheid is de bepalende factor voor (geo-)informatie. Deze afhankelijkheid vraagt veel verantwoordelijkheid aan de professionele geo-wereld. Door samen continu te verbete-ren kunnen we deze keten verder versterken. Het is geweldig te zien dat dit zichtbaar wordt gedeeld door andere organisaties zoals bijvoor-beeld OpenGeoGroep, Rdzl, Imergis en Esri.

Referenties• Bregt, Arnold K., Grus, Łukasz., Eertink , Dick., “Rapport Effec-

ten van een open BRT-analyse 2014”.

Ben Bruns MSc is manager GISMaatwerk en Advies bij het Kadaster en is bereikbaar via  ben.bruns@kadaster.nl of 06 51356587.

Publiek en private

organisaties werken

samen aan de Geo-Flow

en daar mogen we met

zijn allen trots op zijn

Figuur 3 - BRT-“stand-up”-bord.

THEMA200 jaar Topografie

| 432015-5 | Geo-Info

Open Seismisch Sensor Grid OSSG

Bezoek onze stand op GeoBuzz Check de OSSG bevingensessie op 25 nov!

Geo uzz24 & 25 november 2015

Bevingen in beeld

Aardbevingen zijn in Groningen aan de orde van de dag. Met OSSG willen we de effecten daarvan inzichtelijk maken.

OSSG is een open-source, objectief meetinstrument bestaande uit meer dan 10,000 bevingssensoren, verspreid over het aardbevingsgebied.

Open data, gedeelde kennis

Check www.ossg.nl!

Kaarten voor Congo: Missing Maps verdien t navolgingDoor Young Geo

Op 4 juni organiseerde JongGeo Missing Maps in het GeoFort. Missing Maps is het met vrijwilligers karteren van ontwikkelingslanden in Open Street Map. Veertig mensen met uiteenlopende achtergronden kwamen op het evenement af. Na een inspirerende presentatie van het Rode Kruis over de noodzaak van goede kaarten bij hulpverlening ging men aan de slag in het oude

fort. Achteraf was er een barbecue. In een vorige Geo-Info is Jonna Bosch ingegaan op de achtergrond van Missing Maps, daarom laten we hier de beelden voor zich spreken.Toch willen we nog één boodschap meegeven. Missing Maps is leuk, nuttig én eenvoudig te organiseren, bijvoorbeeld als personeelsuitje of om je organisatie op een originele manier kennis te laten maken met

Kaarten voor Congo: Missing Maps verdien t navolgingDoor Young Geo

geo-informatie. Veel mensen staan er namelijk niet eens bij stil dat grote delen van de wereld geen Google Maps hebben. Organiseren is eenvoudig: alles kan in de webbrowser en training is niet nodig. Je meld je aan bij de Missing Maps-community en zij zorgen voor een interessante spreker en mooie internationale aandacht.

Meer weten? www.missingmaps.org

46 | Geo-Info | 2015-5

Nienke Denekamp, René van Berk, m.m.v. Teio Meedendorp, ISBN 9789047617983.

In Geo-Info verschijnen regelmatig boekbespre-kingen die op de één of andere manier een door-kijkje geven in de betekenis van ons vakgebied binnen andere domeinen of soms rechtstreeks een deel van ons vakgebied beschrijven. Wanneer je aandacht dan bij de boekrecensies in het NRC valt op De Grote Van Gogh Atlas, dan zijn de verwachtingen hoog gespannen.In dit prachtig uitgevoerde boek van 180 pagina’s, verluchtigd met heel veel prachtig en kleurig beeldmateriaal – hoe kun je ook anders ver-wachten bij een dergelijke titel – zijn maar liefst 24 kaarten en kaartjes opgenomen. Nu moet me direct van het hart dat deze dan weliswaar mooi zijn uitgevoerd en duidelijk ondersteunend aan de tekst, maar anders zijn dan een atlas waarin je via het lezen van de kaart verdwaalt in de wereld van het onderwerp. Daartoe zijn de overige afbeeldingen beter in staat. De in het boek verspreid opgenomen verzameling kaarten dient letterlijk als drager, ondersteuner van het verhaal. Over de kartografische kwaliteit van de kaarten kan wel e.e.a. opgemerkt worden; soms over het gekozen schaalgebied of de net wat te summiere thematiek. Gaandeweg wordt duidelijk dat het niet over de kaarten gaat. Uit de opzet van dit boek blijkt dat de nadruk meer ligt op de beschrijving van de levensloop van de beroemde Nederlandse schilder Van Gogh ingebed in een tijdreisverslag. Op welke plaatsen was Van Gogh, wanneer was hij daar, wat deed hij daar, welke schilderijen stammen uit die tijd en welke gebeurtenissen vielen daarmee samen? Heel fraai komt dat aspect naar voren in de consequent doorgevoerde tijdbalkjes per hoofdstuk waar-mee in een compacte infographic tijd, plaats en gebeurtenis worden samengevat. En dat over de periode van zijn leven, van 1853 tot 1890. Deze keer van Z tot A: van Zundert tot Auvers-sur-Oise. Overigens wordt naast genoemde themakaartjes ook een aantal fraaie overdrukken van historische kaarten getoond: waaronder die van de provincie Noord-Brabant, de spoorwegenkaart van Neder-land (1868), een stadskaart van Dieppe, Plan van Amsterdam (1877) en De Amsterdamse Marinewerf (1894). Op een pagina is zelfs een kartografische schets van Van Gogh’s hand te ontdekken: hierin

valt op dat de plattegrond van de beschreven wandeling met zijn broer echt plat is, doch in de linkerbovenhoek tot leven komt door een per-spectivische miniatuurschets van de kunstenaar. Je hebt kaartenmakers en kunstenaars (en hen, die dat weten te combineren; zie Geo-Info 2015-4). In een vlot leesbaar geheel, met zeer veel en rijke, mooi uitgevoerde illustraties (zoals de sfeervolle in sepia uitgevoerde stadsbeelden uit die tijd), beleef je in een paar genoeglijke uren niet alleen het leven van de hoofdpersoon maar krijg je ook een doorkijkje in de ontwikkeling van West-Europa in die tijd. De bouw van de Sacré Coeur en Eiffeltoren in Parijs, de wereldtentoonstellingen daar en in Antwerpen, de mijnbouw in De Borinage, het harde leven in Brixton, het noeste boerenleven in Nuenen en Zweelo. Gedurende het tijdreisverslag, waarbij de trein een door Van Gogh veelgebruikt middel van vervoer is geweest, zie je het spoorwe-

gennet in Europa in een aantal decennia groeien.Van Gogh probeerde het ‘echte’ leven te vangen in groffe houtskool- of penseelstreken: ‘Ik ploeg op mijn doeken als zij op hun akkers.’ Fraai verbeeld in de inhoudsopgave; een tijdbalk met daaronder weergegeven de beschreven onder-werpen, gekoppeld aan beeld, tijd en plaats.In de beroemde Auberge Ravoux (Auvers-sur-Oise), waar zijn sterfbed stond, is deze atlas op 29 juli 2015 gepresenteerd. Op de 125ste sterfdag van Vincent van Gogh. Het boek geeft een mooi en compact beeld van de plaatsen waar hij leefde, woonde en verbeeldde. In Nederland, Engeland, België en Frankrijk. Een aanrader voor geïnteresseerden in kunst-histo rie in verbinding met plaats en tijd. Een tijdreis waard!

Roelof Keppel

Boek

De Grote Van Gogh AtlasVan Gogh kartograaf?

| 472015-5 | Geo-Info

Start 14 september 2016www.dataland.nl/opleidingen

Nieuwsgierig geworden?Ontmoet onze adviseurs op 24 en 25 novem-ber op de GeoBuzz, standnummer 9 voor uw

basisbehoefte aan BGT.Bezoek ook onze website RPS.nl

UW BASISBEHOEFTE TIJDIG OP ORDE?

Staat1 januari 2016 met rood omcirkeld in uw agenda?U dient dan de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) op orde te hebben.

Is deze datum voor u nog een brug te ver? Onze professionals ondersteunen u graag met de transitie, integratie en het bijhouden van authentieke basisregistraties. Het verzamelen, beheren, analyseren, beheersen en presenter-

en van data is een vak apart, namelijk ons vak.

48 | Geo-Info | 2015-5

www.geobuzz.nl

uzzGeo

GeoBuzzDinsdag 24 en woensdag 25 november 2015Congrescentrum 1931 in ’s-Hertogenbosch

ALLE RUIMTE

Het jaarlijkse, veelzijdige en onafhankelijke congres met beurs over geo-informatie

Geo-informatie is relevant!Waarom? Ontdek dat op GeoBuzz.

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

CenterfoldSeptember_PRINT.pdf 1 30-09-15 09:45

| 492015-5 | Geo-Info

Programma

Highlights programmaHet programma laat de relevantie zien van geo-informatie voor maatschappelijke vraagstukken, beheersvraagstukken en innovatie. In 120 workshops, 3 debatten, 22 GeoTalks en 14 bedrijfspresentaties (ook voor studenten) wordt de actuele stand van zaken getoond. Op de beurs zijn rond de 80 bedrijven en organisaties aanwezig.

Bedrijven presenteren zich

Agri: GIS, de sleutel voor:transparantie, efficientie endialoog tussen landbouw enomgeving

Elies Lemkes Straver (ZLTO)

Keynote 1 | 24 november

Wat als een dorp samen energiedeelt?

Daniel Erasmus (via Enexis)

Keynote 2 | 24 november

3D data collection systems forspatial data instructures

Nicolaas Paparoditis (IGN France)

Baarda lezing | 25 november

Samenwerken met een snelheid van 46 kilometer per uur

Harald Smit (Politie Landelijke Eenheid)& Erik Verschoor (Arcadis)

Keynote 2 | 25 november

Het geo-bedrijfsleven en bedrijven die gebruik maken van geo-informatie voor toegepaste producten zijn volop aanwezig op GeoBuzz. Zij staan op de beurs, geven bedrijfspresentaties en presenteren in speciale programma's.

Kadaster en 200 jaar Topografische Dienst

2 dagen lang geeft het Kadaster in 2 zalen workshops en presentaties. Die gaan over de maatschappelijke toepassingen van geo-informatie.

Een speciaal 2-daags programma is er vanwege het 200 jarig bestaan van de Topografische Dienst. Op de beurs staat de Kadaster Experience en informatie-panelen over 200 jaar Topografische Dienst.

AGRI, ENERGIE en BIM

In het AGRI-programma gaat het over percelen en sensing, waarbij drones, satellieten en sensors ervoor zorgen dat boeren steeds meer weten over de opbrengsten van hun land.

Tijdens het ENERGIE-programma zijn op een speciaal Energieplein de netleveranciers Enexis, Alliander, Stedin en Delta aanwezig. Op 25 november wordt dit programma afgesloten met een bijzonder spel en een topstukkendebat, met de vier directeuren.

Het BIM-programma gaat in op de praktijk van BouwInformatieModellen in de bouwsector en de 3D ontwikkelingen.

BGT, Inspire en DataLand

Op 1 januari 2016 wordt de BGT verplicht ingevoerd. GeoBuzz is de laatste kans om ervaringen uit te wisselen en kennis op te doen.

Standaardiseringsorgaan Geonovum heeft een tweedaags programma over INSPIRE samengesteld, de Europese samenwerking omtrent geo-informatie en standaardisering.

DataLand organiseert op 24 november een programma met o.a. aandacht voor het sectoraal knooppunt ‘voor en door gemeenten’.

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

CenterfoldSeptember_PRINT.pdf 2 30-09-15 09:45

50 | Geo-Info | 2015-5

GeoBuzz is een initiatief van en wordt georganiseerd door:

Sponsors:

Op www.geobuzz.nl vindt u het hele programma. Laat u inspireren!

Bodemdaling

Op 25 november is er een themaprogramma over de bodemdaling in Groningen onder de naam Open Seismisch Sensorgrid Groningen.

Bijzondere lezingen

Nederlands Centrum voor Geodesie en Geo-Informatica(NCG) organiseert lezingen over aansprekendeonderwerpen, zoals 3D-visualisaties bij het KNMI, de zoektocht naar een onontdekt graf van een Egyptische Farao, en over zelfrijdende auto’s.

OSGeo.nl Dag

Op 25-11 is deze dag op GeoBuzz. Er zijn presentaties over Open Source ontwikkelingen en hands-on workshops. Er is aandacht voor nieuwe releases van GeoNetworks, GeoServer, OpenLayers en QGis.

Debatten

Op 24-11 zijn drie debatten over Grote ICT-projecten bij de overheid, over de noodzaak van een geo-ICT-afdeling en over de toekomst van de Agro-food sector onder invloed van de automatisering.

GeoTalks

Twee dagen lang staat er een GeoTalk-arena waarin speeches gehouden worden over diverse onderwerpen. De sprekers dragen hun enthousiasme uit over ideeën, ervaringen en ambities.

Workshops

Vanuit een oproep om voorstellen in te dienen zijn onderwerpen geselecteerd voor workshops. Deze zijn interactief. Kijk op de website voor de diversiteit aan onderwerpen, van zorg tot vergunningverlening en van statistiek tot kaartvervaardiging.

Deelname

Op 1 januari 2016 wordt de BGT verplicht ingevoerd. GeoBuzz is de laatste kans om ervaringen uit te wisselen en kennis op te doen.

Standaardiseringsorgaan Geonovum heeft een tweedaags programma over INSPIRE samengesteld, de Europese samenwerking omtrent geo-informatie en standaardisering.

DataLand organiseert op 24 november een programma met o.a. aandacht voor het sectoraal knooppunt ‘voor en door gemeenten’.

Studentenprogramma

Op 25-11 zijn studenten van harte welkom. Door sponsoring van hogescholen/universiteiten, standhouders en de initatiefnemers van GeoBuzz kunnen zij voor € 10 deelnemen. Om 10:00 uur start het programma met pitches van bedrijven in een eigen studenten bijeenkomst.

Congresdeelname kan individueel of met een organisatiedeelname. Een aantal medewerkers krijgen dan toegang. Congresdeelnemers kunnen deelnemen aan het programma, de beurs bezoeken en gebruik maken van de catering. Zie de website voor deelname-tarieven.

Alleen beursbezoek is ook mogelijk. Zonder kosten kan de beurs bezocht worden. Er kan dan niet deel genomen worden aan enig programma-onderdeel. Catering kan men zelf kopen.

Zowel congresdelname als beursbezoek dient vooraf aangemeld te worden via www.geobuzz.nl.

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

CenterfoldSeptember_PRINT.pdf 3 30-09-15 09:45

| 512015-5 | Geo-Info

Algemene gegevensEvenement: GeoBuzzDatum: Dinsdag 24 en

woensdag 25 novemberLocatie: Congrescentrum 1931

‘s-HertogenboschWebsite: www.geobuzz.nlE-mail: info@geobuzz.nlTwitter: @geobuzz_event

uzzGeo

GeoBeurs

De volgende standhouders zijn al aanwezig op GeoBuzz

06-GPS

1Spatial

Agrometius

Alliander

Antea Group

Beeldmateriaal

BGT Services

Hansa Luftbild

Carlson EMEA

CGI Nederland

Crotec

CycloMedia

DataLand

Enexis

Facto Geo Meetdienst

GeoCensus

Geodan

Geomaat

BOB/Ingenieursbureau Zondag

Facebook: GeoBuzzEvent

First Element

Geofort-Gogeo

Geo-ICT opleidingen

Geomatics Delft

GISkit

Grontmij

Gunneman GIS

Imagem

Kadaster

KNMI

Leica Geosystems

LEOP

MapGear

Medusa Explorations

NCG

Neo

Nieuwland Geo-Informatie

PDOK

LNR Globalcom

Radius College

HAS-Den Bosch

Hogeschool Utrecht

Hogeschool VHL Velp

MeetConsult

Reduct

Ruimteschepper

SAGEO

Topcon Sokkia

Tracé

Transfer Solutions

VGI-support

Vicrea

SOMA college

Tensing

UNIGIS van VU

Wageningen UR

2CoolMonkeys

Stedin

Delta

BIM-Loket

OSSD

Geometius

GIMA RPS

Roxit

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

CenterfoldSeptember_PRINT.pdf 4 30-09-15 09:45

52 | Geo-Info | 2015-5

Verslag

De grootste Nederlandse Poolexpeditie ging eind augustus 2015 richting het afgelegen eiland Edgeøya aan de oostkant van Spitsbergen. Er was juist voor dit eiland gekozen omdat er van 1968 tot 1988 een Nederlands onderzoeksstation heeft gestaan.

In 1977 is er onder meer een goed gedocu-menteerde en zeer gedetailleerde vegetatie-kartering uitgevoerd van een vallei genaamd Rosenbergdalen (Heinemeijer 1977, Heine-meijer & van Dijk 2004). De bedoeling was om tijdens de SEES.NL expeditie waarnemingen uit 1977 te herhalen om zo veranderingen vast te leggen die zijn opgetreden over een periode van 38 jaar. Een uniek lange periode voor een gebied wat sterk veranderd door opwarming (www.sees.nl).

In 1977 is een landschapskartering uitgevoerd door het ITC in Enschede van het hele eiland

Edgeøya en een gedetailleerdere vegetatie-kartering van Rosenbergdalen. De kartering

is gebaseerd op zwart-wit luchtfoto’s en een kaartbeeld van het Norsk Polarinstitutt.In beide karteringen waren grenzen voorna-melijk bepaald op basis van fysische eigen-schappen en hoogteligging. Daarmee zijn de in 1977 gemaakte kaarten ongeschikt voor het beschrijven van vegetatieveranderingen. Geluk-kig betekent dat niet dat we nu niets meer aan dat onderzoek hebben. Op de getekende kaart van de Rosenbergdalen staan alle proefvlakken van één vierkante meter aangegeven met gede-tailleerde soortsbeschrijvingen van vaatplanten, grassen, mossen, levermossen en korstmos-sen. Op die schaal werd verwacht dat we veranderingen in de vegetatie zouden kunnen constateren, mits we voldoende kennis konden mobiliseren over de verschillende soorten.

Voor het veldwerk was het noodzakelijk om te beschikken over een goede hoge resolu-tie foto van Rosenbergdalen. Er is gekozen voor een 8 bands WorldView-2 foto met een resolutie van 0.46m. Op basis van deze 8 banden hebben we kaarten gemaakt in ‘true color’ en Normalized Difference Vegetation Index (NDVI).

Geo-informatie bij Poolexpeditie SEES.NL

Een proefvlak op een helling met van links naar rechts Hans Kruijer en Michael Stech, die de mossen determi-neren en René van der Wal die de vaatplanten vastlegt. Foto Maarten Loonen.

Een proefvlak waar in 1977 een bedekking van 70% werd geconstateerd is in 2015 vrijwel kaal. Van links naar rechts René van der Wal, Hans Kruijer, Michael Stech en Mennobart van Eerden, die de soortenlijst in de omgeving maakt. Foto Maarten Loonen.

| 532015-5 | Geo-Info

Aan het werk iin het landschap, met rechts op de foto Leo Jalink, die paddestoelen inventariseert. Foto Maarten Loonen.

!(

!(

!(!(!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!( !(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(!(

!(

!(

!(!(

!(!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(!(

!( !( !(

!(!(

!(

!( !(!(

!(!( !(!(

!(

!(!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(!(

!(

!(!(!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!( !(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(!(!(

!(!(

!(

!(

E

E

E

E

E

E

E

E

E

E

E

E

EM

C

G

L

F

K

Q

B

I

B

P

R

E/J

87

9

2

6

54

3

1

74

15

8584

83 86 14

93

5960

61

17

785857

50

51

52

4543

44

30

49

424847

46

77

8279

621819

1654

53

1211

10

13

2524

87

8056

8155

64

63

27 2865

29

41

4026

31

2221

2032

3366

42

34

67

39

35

36

94

88

9298

91

8990

97 96

37

38

95

68 6970

71 7372

7576

106

107

108

109

111

103

113109

102

100

104

119

118114

115

116

110

101

21°1'E21°0'E20°59'E20°58'E20°57'E20°56'E20°55'E20°54'E20°53'E20°52'E20°51'E20°50'E20°49'E20°48'E20°47'E

78°5'30"N 78°5'30"N

78°5'N 78°5'N

78°4'30"N 78°4'30"N

78°4'N 78°4'N

DE VEGETATIE VAN HET WESTELIJK GEDEELTE VAN ROSENBERGDALEN, EDGEØYA, SVALBARDVegetatieopnames en bovengrondse biomassa bepalingenHester D.Heinemeijer, Results Reindeer Environment Expedition Svalbard (REES'77)plot nummers en biomassa locaties van opname-kaart Rosenbergdalen 1977 (p58)

foto 2011-08-18 (Digitalglobe multispectral TIFF, bands4,3,2) mapping: Frits Steenhuisen, Arctic Centre, RuG, 2015

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(

!(!(

!(

!(

!(

E

EK

E/J

87

9

2

6

5

43

1

52

4543

44

30

49

4248

4746

109

111

103

113

0 500 1,000 1,500 2,000250 Meters

0 100 200 300 40050 Meters

De veldkaart met alle informatie en drie kaartlagen. Van onder naar boven: de moderne luchtfoto, de handgetekende vegetatiekaart uit 1977 en de locaties van de 109 proefvlakken, overgenomen van een andere handgetekende kaart. Kaartbeeld geproduceerd door Frits Steenhuisen.

54 | Geo-Info | 2015-5

Verder was het belangrijk om de locaties van de vegetatieplots uit 1977 terug te vinden. Hiertoe is een scan van de getekende kaart met de posities van de plots uit 1977 gegeo-refereerd met de WorldView-2 foto op UTM zone 34. De kaart uit 1977 was ook al gemaakt op basis van de Noorse topografische kaart in UTM34. Er was dus geen vervorming noodza-kelijk om de kaarten in te passen. De posities van de plots zijn vervolgens gedigitaliseerd. Op deze manier waren de coördinaten van de vegetatieplots eenvoudig af te leiden, waarna ze konden worden ingelezen in een standaard GPS. Omdat de basis van de oorspronkelijke vegetatiekaart al UTM34 was, verwachten we dat de onnauwkeurigheid in de plotlocaties vrij klein is en dat eventuele afwijkingen vooral voortkomen uit het vastleggen van de plots op de oorspronkelijke kaart.

Voor het veldwerk werd een team geselec-teerd van experts. René van der Wal van de Universiteit van Aberdeen in Schotland had al vaker gekeken naar veranderingen in vaatplan-ten. Michael Stech en Hans Kruijer van Natura-lis waren soortspecialisten voor de mossen en Mennobart van Eerden van Rijswaterstaat had meegeholpen in 1977 met de kartering. Frits Steenhuisen zorgde voor de geo-informatie verwerking en Maarten Loonen coördineerde het gehele project.

De GPS coördinaten konden slechts een benadering zijn van de originele locatie van de vegetatieplots uit 1977. Daarom werd gekozen voor de volgende opname strategie. Op de berekende GPS locatie werden vegetatieop-name gemaakt van een proefvlak van 1x1 m2 net als in 1977. Daarnaast werd in een gebied van 20m2 rond dit proefvlak een soortenlijst gemaakt van alle hogere planten.

In totaal werden zo binnen drie dagen 31 van de 109 proefvlakken weer opgenomen, onder het oog van een slapende ijsbeer die op een voldoende veilige afstand een plek had uitgekozen op een helling, waar hij slechts korte wandelingetjes maakte bij een rendierkarkas. De eerste dag was een warme dag met temperaturen die opliepen tot 14 graden. De tweede dag was een mistige dag met soms slechts 300 meter zicht en af en toe een beetje motregen. De derde dag was het onmogelijk op de juiste plek te landen met een rubberboot, omdat er een dichte band van ijsschotsen afkomstig van het pakijs door stroming en wind tegen de kust aan gedreven werd. Daarom ging die

dag de gehele expeditie naar een alternatief eiland, voor andere onderzoeksprojecten. De vierde dag was een bewolkte dag, maar er kon nu wel een vrij kanaal gevonden worden tussen de ijsschotsen door naar de kust. In de motregen kon het aantal van 31 opnamen worden bereikt. Al die tijd opereerden we onder bescherming van twee geweerdragers (Loonen en Van der Wal) voor het geval de ijsbeer toch zou opdagen.

De resultaten zijn opzienbarend. Sommige plots met 70% bedekking in 1977, waren nu zowat kaal, terwijl andere kale plots een onver-wacht hoge bedekking hadden van mos. We hebben uitgebreid gezocht naar afwijkingen of fouten in de kaart, maar de fysische grenzen op de kaart gaven nog steeds de juiste GPS-coördinaten aan. Toch leek het er op dat een diepere actieve laag in de permafrost grote veranderingen in gang had gezet. Daarom werden er nog een aantal transecten gelopen waarbij permafrost diepte en mosdikte werden gemeten.Volgens Piet Oosterveld, een vegetatiekundige van het eerste uur, die geregeld op Edgeøya kwam in de jaren 1968 tot en met 1987, was het record van de dikte van de actieve laag 55 centimeter. Wij maten nu als record 74 cm over een relatief grote afstand.

Alle gegevens van de vegetatieopnames moe-ten nog verwerkt. Dit zijn dus voorlopige resul-taten en conclusies zijn voorbarig. Maar het onderzoek laat mooi zien dat op basis van oud en nieuw kaartmateriaal het goed mogelijk is om een vergelijkend onderzoek op te zetten.

Referenties• Heinemeijer, H.D. (1979) De vegetatie van het westelijk

gedeelte van Rosenbergdalen, Edgeøya, Svalbard. Neder-landse Stichting Arctisch Wetenschappelijk Onderzoek, Zeist.

• Heinemeijer, H.D. & van Dijk, A.J. (2004) Rosenbergdalen, green valley in the barren land of Edgeøya, Spitsbergen. In:  Boschman, N. & Hacquebord, L. (eds) Permanence in diversity: Netherlands Ecological Research on Edgeøya, Spitsbergen. Barkhuis Publishing, Groningen. Page 46-69.

Maarten Loonen en Frits Steenhuisen zijn beiden werk-zaam bij de Rijksuniversiteit Groningen, Arctisch Centrum.

Maarten is bereikbaar via m.j.j.e.loonen@rug.nl,

Frits is bereikbaar via f.steenhuisen@rug.nl.

Natgeregend aan het eind van de derde dag, maar voldaan met 31 vegetatieplots die weer beschreven zijn. Van links naar rechts: veldassistent Suzanne Lubbe, Hans Kruijer, Michael Stech, René van der Wal en Maar-ten Loonen. Foto Maarten Loonen.

Verslag

| 552015-5 | Geo-Info

Hoe kan het dat een bedrijf innovatieve oplossingen bedenkt, gebaseerd op locatieanalyse, map services en web-GIS, zonder dat er ook maar iemand in die organisatie werkt met een achtergrond in geo-informatie? Deze vraag stelde ik mijzelf toen ik kennismaakte met Over Morgen, mijn huidige werkgever. Onbevangen, en slechts gedreven door de overtuiging dat zij hun verhaal beter konden vertellen met een kaart, zijn zij gaan pionieren met data en technologie. Onze data en technologie, voeg ik er nog aan toe, want een zeker eigenaarschap kunnen geo-professionals nog wel clai-men als het gaat om het doorgronden van de eigenaardighe-den van ons vak. Maar dit verandert, en snel. Geo-informatie is allang onderdeel van allerlei sectoren die direct of indirect gelieerd zijn aan de leefomgeving. Maar ook als je werkt in de retail, de verzekeringsbranche of het sociaal domein komt geo-informatie naar je toe, zoals ook artikelen in Geo-Info ons geregeld doen laten zien.

Geo-informatie en de technologie om ermee te werken, is dankzij open data en gebruiksvriendelijke software voor iedereen toegankelijk geworden. Daarmee is eigenlijk ook mijn openingsvraag beantwoord. Een fantastische ontwikke-ling natuurlijk, maar één die de professionele gemeenschap wel dwingt in de spiegel te kijken. Het dwingt namelijk tot het stellen van een paar dringende en toch wel onbehagelijke vragen: wie zijn nu de mensen met wie je een vakgebied vormt, met wie je duurzame samenwerkingen kunt aangaan en met wie je relevante kennis en ervaringen kunt delen? Met wat voor vraagstukken houden die mensen zich bezig en in hoeverre zijn er raakvlakken met de vragen waar je zelf mee worstelt? Wat voor achtergrond hebben die mensen, en spreek je wel dezelfde taal? De rode draad in deze vragen is dat je als gemeenschap iets gemeenschappelijks moet hebben, zeg maar het cement van je professionele relatie. Deze gemeenschappelijkheid staat onder druk wanneer een specifieke achtergrond, gedeelde kennis, of ervaring niet langer noodzakelijk is om te werken in “het vak”.

De vraag die ik stel is of die gemeenschappelijkheid nog wel voldoende aanwezig is bij alle mensen die zich profes-sioneel of hobbymatig bezighouden met geo-informatie om te spreken van één professionele gemeenschap, van een community. Een community bezit gedeelde waarden over wat belangrijk is, en wat niet; en zij verlangt naar herkenbare ideeën en voorbeelden die direct spiegelen aan de profes-sionele praktijk van haar deelgenoten. Antropologen spreken wel van stammen, met hun rituelen, helden en verhalen. Ik denk dat je vakgebieden ook zo kunt beschouwen. Maar de ongelooflijke verscheidenheid en veelzijdigheid van de geo-sector maakt dit bijzonder lastig, en misschien wel onmogelijk.

We kennen allemaal wel het gevoel dat je in gezelschap bent van mensen die elkaars vakgenoot zijn, en die het hebben over hun werk. Twee artsen, twee elektriciens, twee architec-ten… Het zijn vaak weinig inspirerende gesprekken voor de zwijgende derde. Meerdere malen heb ik mij op dit gevoel betrapt op geo-evenementen, waar ik dan in gezelschap was van twee maatvoerders, twee GIS-programmeurs, of twee fotogrammetristen.

Wat moeten we hier nu mee? Op onzekere momenten hebben mensen vaak de neiging naar zichzelf te kijken, zich af te vragen wat er mankeert en hoe het anders kan. Dit is een blik naar binnen, waarbij je snel in de valkuil van je eigen, beperkte referentiekader kunt trappen. Beter is een blik van buiten, waarbij je er achter komt hoe de ander over je denkt. Daarom pleit ik voor een blik van buiten, een blik van mensen die zelf geen achtergrond hebben in geo-informatie, maar er wel dagelijks, bewust of minder bewust, mee werken. Ik wil weten welke uitdagingen zij zien met geo-informatie, wat hen fascineert en wat er beter kan. Op deze manier leggen we verbindingen over de grenzen van ons vakgebied heen. We kunnen hierdoor, bezien door de ogen van een ander, niet alleen heel veel leren over de voortdurend veranderende rol van geo-informatie in de maatschappij, maar we kunnen ook nieuw terrein ontdekken voor onze community, voor meer samenwerking en duurzame groei. We kunnen zo nieuwe samenwerkingen smeden in vakgebieden die toe zijn aan het stellen en beantwoorden van nieuwe, ruimtelijke vragen en zo ook onze eigen grenzen verleggen.

Die blik van buiten op de geo-community is iets waar JongGeo zich mee bezighoudt. In een zoektocht naar ver-schillende perspectieven neemt JongGeo de komende edities van Geo-Info stelling over een actueel onderwerp en laat zich daarbij bijstaan of tegenspreken door jonge professionals uit de leefomgeving. Hiervoor zoekt JongGeo de verbinding met jongerennetwerken van andere vakgebieden en zet zo een kleine maar belangrijke stap in meer interdisciplinaire samen-werking waarin geo-informatie het verbindend element is.

Rob Geldof

JongGeo

rmgeldhof@live.com

Column

Grenzen verleggen

Rob

Gel

dof

JongGeo is een informeel netwerk dat een platform biedt voor jonge geoprofessionals en studenten om grip te krijgen op de dynamische wereld waarbij netwerken, activiteiten en kennis-uitwisseling centraal staan.

56 | Geo-Info | 2015-5

Verslag

In augustus kwam een behoorlijke heterogene groep mensen bij elkaar op het GeoFort, om zich een week lang onder te dompelen in de wereld van de webkartografie en Open Source (geo)-toepassingen. En vooral ook ideeën opdoen, ontdekken, spelen, leren van elkaar en lol hebben.

Voor de ‘klassieke’ kartografen of GIS-specialisten is het web nog altijd een minder bekend werkterrein. We hebben vaak geen idee hoe onderzoekers, journalisten en inter-netontwikkelaars met geodata en kaarten omgaan. Tenminste, dat was een achterlig-gend idee. Wat wel bekend is: je hoort steeds weer dat alles wat we aan geo-toepassingen hebben bedacht (met alle mooie standaar-den vanuit het OGC erbij, en per land een andere projectie) niet besteed is aan mensen ‘van buiten’ die er wat mee willen. Tijd voor verandering!

Maandag: opstarten Een heterogene groep dus: wat mensen die zich GIS’er noemen, kartografen, een program-meur, een grafisch ontwerper… Dat zat wel goed. Bij de introductie op maandag werd eerst eens gekeken naar wat men wilde ‘halen en brengen’. De expertise en interesses liepen uiteen van analyses en kaarten maken met desktop GIS-pakketten tot aan het maken van webkaarten, via databasegebruik en program-meren met R of Javascript. Dat we (met) elkaar veel konden leren stond hiermee wel vast.

In de middag verkenden we CartoDB, een online tool waarmee met de visuele interface in een handomdraai een prima kaart gemaakt kan worden, ook door iemand die nooit van GIS heeft gehoord. Wie meer wil, kan queries maken, met CartoCSS de styling aanpassen en uitbreiden, Javascript toevoegen en combi-naties maken met bijvoorbeeld MapBox en Leaflet. Echt iets om nog meer mee te doen!

Virtuele aanwezigheid?De techniek staat voor niets, tegenwoordig hoeven we niet eens altijd fysiek aanwezig

Terugkijken op een experiment van een week: Maptime Summercamp 2015Deel 1: een impressie in woord en beeld

Gezellig: samen eten bij het kampvuur.

Aan het werk.

| 572015-5 | Geo-Info

te zijn... Gedurende de week zijn er diverse gesprekken gevoerd via Skype en Chro-meCast. Zo heeft Santiago Giraldo, ‘Civic technologist’ van de tool CartoDB, ons twee keer vanuit New York bijgestaan met tips, tricks en antwoorden. Vanuit Amsterdam hebben Edward en Hans, van Webmapper, ‘college’ gegeven over de samenhang van allerlei tools en standaarden en hebben we via Skype nog meegedacht met Maarten, die een (interne) Missing Maps party organiseerde. We hebben geïnventariseerd wat we voor hem nog konden doen, maar verder dan linkjes naar voor/na situaties kwamen we ook niet. Wel leuk om even contact te hebben met een andere Missing Maps organisator in Nederland. Hoe meer hoe beter! Ik moet zeggen dat Skype toch wel een heel handige uitvinding is hoor.

Datascraping en visualisatie voor De Correspondent: woordgebruik bij de VN

De tweede dag stond in het teken van de concrete toepassing. Vanuit De Correspondent was een oproep gedaan om met hen te kijken hoe het woordgebruik van de Verenigde Naties verandert. Een mailtje aan Sanne Blauw met de vraag of we dat ook geografisch konden duiden en zo in kaart konden brengen (wordt er in Europese toespraken meer over gender gesproken dan in Afrika? Is veiligheid

voor Zuid-Amerika belangrijker dan voor Azië?) was genoeg aanleiding om haar een dagje over de vloer te krijgen.

Met Sanne als coach is iedereen in de beginselen van de VN-dataverzameling ingewijd, maar allemachtig, dat is niet niks! Om zulke hoeveelheden data van het web te genereren is het echt nodig om te kunnen datascrapen: een script programmeren dat systematisch informatie ophaalt, omzet en wegschrijft. De data kan natuurlijk handmatig van een website worden gekopieerd om in Excel te plakken, maar als je meerdere jaren en alle landen wilt vergelijken, dan wordt het echt monnikenwerk. De database die de VN beschikbaar stelt, zou soelaas kunnen bieden, ware het niet dat zoeken op meerdere termen haast niet gaat, en er maar een beperkt aantal resultaten kan worden binnengehaald. Toch maar echt scrapen dan... Willy en Jonna laten zien wat samenwerking op kan leveren: met Willy’s kennis van de programmeertaal R, en de handigheidjes van Jonna om de website uit te pluizen op de juiste bronnen hebben zij de eerste data van de website weten te grabbelen en omgezet naar een in Excel in te lezen CSV-be-stand (zie blog menwhostareatmaps.com).Het begin is dus gemaakt, maar onze kracht ligt meer in de visualisatie dan in het data-scrapen. Dus als het je lukt (handiger dan wij) data te vinden, gaan we er graag mee verder

om er patronen in te vinden en te visualiseren. Misschien dat de VN wel een extract van de database geeft als je het netjes vraagt…

Op vrijdag is met Sanne geskypet, om de werkwijze en resultaten te bespreken. In de loop van de week is een kaart gemaakt van de steun voor de VN-resoluties die door Neder-land zijn ingediend. Deze kaart is op zeer moderne wijze van computer-tot-computer geskypet, zoals in de foto is te zien. Het geheel gaf aanleiding tot een vervolg.

Overigens is de werking van de VN-organen wel een echte eye-opener geweest. Wie steunt wie bij wat voor soort resoluties leent zich geweldig voor een geografische spider, of misschien een mooie timelapse kaart.

MapillaryDag drie heeft Philippe ons meegenomen in de wereld van Mapillary. In gesloten formatie liepen we door de loopgraaf rond het doolhof, met camera’s alle kanten uit. Het idee achter Mapillary is een beeld van de wereld in aan-eensluitende foto’s te maken. Crowdsourced, net als Wikipedia en OpenStreetMap, dus niet per sé met auto’s die door grote firma’s inge-zet worden (hoewel die vast geplaatst worden als ze als open data beschikbaar gemaakt zouden worden, dat gebeurt in OpenStreet-Map natuurlijk ook). Het resultaat staat op

Terugkijken op een experiment van een week: Maptime Summercamp 2015Deel 1: een impressie in woord en beeld

Gezellig: samen eten bij het kampvuur.

CartoDB.

Sanne legt het project uit.

Santiago Giraldo vanuit New York.

Moderne communicatie?

58 | Geo-Info | 2015-5

Mapillary.com (directe link bij Links), en druk de ‘play’-button onder het overzichtsplaatje. Leuk om te doen, en ook mooi om te zien dat het werkt, alleen het staat nog wel een beetje in de kinderschoenen op dit moment. Aan de andere kant, zo is OSM ook begonnen en dat is nu wereldwijd vermoedelijk wel de beste kaart die beschikbaar is.

Visualisatie met MapBox, CartoDB, Leaflet

MapBox stond ook nog op het verlanglijstje. MapBox wordt veel gebruikt om webkaar-ten mee te maken en te serveren. Voor de daadwerkelijke opmaak is MapBox Studio nodig, waarna de kaarten via de website online kunnen worden gezet. Dat kostte nog best veel moeite. Hoewel er heel mooie kaarten worden gemaakt met MapBox leek het er eerst op dat er maar heel weinig mee kon, en dat het niet erg gebruikersvriendelijk was. Met de prettige ervaringen met CartoDB nog in het achterhoofd, schoot dit niet erg op… Het gefoeter op de interface was niet van de lucht. Later werd duidelijk dat je de dynamiek van CartoDB en de kaartopmaakkwaliteit van MapBox juist heel handig kan combineren, zeker bij gebruik van de Javascript-library van Leaflet. Verder kwam er nog iets geweldigs naar voren (lang leve de online tutorials!): vanuit MapBox Studio kan je opgemaakte kaarten op verschil-lende schaalniveaus en met instelbare groottes en resoluties exporteren. Dat is wel berehandig!

Donderdag is dat op een wat andere manier aangevlogen. Edward was er in het midden van de week niet bij, maar heeft samen met Hans een kleine Q&A over Skype gedaan. Zij schetsten het landschap even, de onderlinge samenhang tussen MapBox, CartoDB, Leaflet… Er werd steeds meer duidelijk. Vanuit dat perspectief werd het ook weer interes-sant om die dingen samen op te pakken. Zoals gezegd waren de programmeerskills niet echt wijd verspreid, maar toch is het Tim en Martijn

gelukt om wat te bouwen in Leaflet, gebruik makend van de CartoDB.js library. Voor een vol-gend summercamp zou dat ook een mooie zijn. Ik zie wel een programma voor me dat start met wat Javascript, om dan zo snel mogelijk concreet te worden richting dit type toepassingen.

Terugblik en toekomstTerugkijkend op een bijzonder interessante week, wil je dat toch altijd in een wat breder perspec-tief plaatsen. Doen we het als geosector goed voor dit soort toepassingen met hun gebruikers? Nou, daar kan je vraagtekens bij zetten. Er zijn wel allerlei links tussen de formele en informele toepassingen (ik noem de OGC-dingen hier maar even formeel), maar de toepassing in Nederland, waarbij we alles in RD doen maakt het nog wel een stapje lastiger. Zo probeerde ik een PDOK-achtergrondlaag in te lezen in een CartoDB-omgeving, en dat struikelde op het feit dat die niet in de webmercatorprojectie werd geserveerd. Ja, dat kan je oplossen door dat zelf even om te scripten via Leaflet, maar zover ben ik niet. En dat betekent dat die enorme rijkdom aan open data die we in Nederland hebben nu niet ontsloten is voor de niet geokennende burger.

Een andere kant van dat verhaal is dat OpenStreetMap de toekomst is voor alle webtoepassingen. De integratie tussen OSM en de moderne internetkaarttoepassin-

gen is naadloos. En het werkt wereldwijd. Dat gaat nog een interessante strijd worden in Nederland: hoe zorgen we ervoor dat de topografische reeks BGT/BRT net zo makkelijk bruikbaar wordt als OSM? Of gaan we juist de basisregistraties verder integreren in OSM? De BAG-panden staan ook al allemaal in OSM. Dan zou de aandacht meer uit kunnen gaan naar het handig bijhouden van die gegevens. Het gaat de samenleving vast kapitalen sche-len als OSM de data zou gaan hosten… En dan kan ook iedereen er gewoon bij!En ja, verder… een echte open deur is dat je als geo gewoon hoort te gaan programmeren. Binnen GIS heb je al een voorsprong als je (in Python) kan scripten, maar daarbuiten kom je echt niet meer zonder basale kennis van Javas-cript. Zit dat wel goed in de opleidingscurricula?

Meer in Geo-Info 6Uiteindelijk zijn in totaal vele technieken en programma’s langs gekomen. Omdat sommige zaken nieuw zijn of op andere manieren ingezet kunnen worden, wordt in Geo-Info 6 een overview gemaakt van de technieken. Denk hierbij in ieder geval aan: CartoDB, MapBox en Leaflet, met daarbij de benodigde visualisatietalen zoals CartoCSS of SLD. Daarnaast volgt een beschrijving over Mapillary en datascrapen.

Links• Blog Maptime Summercamp: menwhostareatmaps.com• CartoDB: cartodb.com• Oproep De Correpondent: decorrespondent.nl/3140 • VN Nederland: un.org/depts/dhl/unms/netherlands.shtml• Database VN: unbisnet.un.org• Kaart Steun VN resoluties: bl.ocks.org/FrieseWoudloper/

4bde81f04e6a8009a8ea• Mapillary: mapillary.com• Mapillary filmpje: mapillary.com/map/im/j94jxSzzG9Jl-

ZAXZ-M5pDQ/photo• MapBox: mapbox.com• Leaflet Javascript library: leafletjs.com

Erik Meerburg - Geo Academieinfo@geo-academie.nl

Instellen van de camera’s en marcheren door de loopgraaf.

Philippe toont Mapillary en zijn camera’s.

Verslag

| 592015-5 | Geo-Info

Opleidingsschema Maatvoeren B&U / Landmeetkunde / Uitzetten Infra /

Uitzetten Ondergrondse Infra / Meten voor Kadaster/ Geo-informatica/ Geo-ICT

BOB Ingenieursbureau Zondag BVOpleidingsadvies: Jaap Zondag

06 53 39 14 27

Ingenieursbureau Zondag

BOB Ingenieursbureau Zondag is hét opleidingsinstituut voor maatvoering in de bouw, Landmeetkunde, Uitzetten in de infra (zowel bovengronds als ondergronds. Specifiek meten voor het kadaster. Geo-Informatica en Geo-ICT, BIM voor de Bouw en BIM voor de Infra/Geo. Laserscannen. Informatica en CAD programma’s Autocad, Briscad en Microstation.Wij verzorgen zowel openopleidingen, incompany maatwerk opleidingen en individuele maatwerk opleidingen. Heeft u vragen? Neem dan contact op met Jaap Zondag 06 53 39 14 27 of bekijkt de inhoud van de opleidingen op onze website www.bob.nl

HoofdmaatvoerderB&U-4A5 dagen

HoofdmaatvoerderB&U-4B5 dagen

Diploma Hoofdmaatvoerder

4e JAAR

MaatvoerderB&U-3A5 dagen

MaatvoerderB&U-3B5 dagen

3e JAAR

Diploma Maatvoerder

Aspirant MaatvoerderB&U-2A5 dagen

Aspirant MaatvoerderB&U-2B5 dagen

2e JAAR

Diploma Aspirant Maatvoerder

Assistent MaatvoerderB&U-1B5 dagen

Assistent MaatvoerderB&U-1C5 dagen

1e JAAR

Diploma Assistent Maatvoerder

Assistent MaatvoerderB&U-1A5 dagen

Autocad Beginners3 dagen

Niet verplicht bij voldoende ervaring

Uitzetter Infra- 3A/ Landmeetkundige- 3A

5 dagen

Uitzetter Infra- 3B/ Landmeetkundige- 3B

5 dagen

3e JAAR

Diploma Uitzetter Infra/Landmeetkundige

Asp.Uitzetter Infra- 2A/ Asp. Landmeetkundige- 2A

5 dagen

Asp.Uitzetter Infra- 2B/ Asp. Landmeetkundige- 2B

5 dagen

2e JAAR

Diploma Aspirant Uitzetter Infra/Aspirant Landmeter

Autocad Beginners3 dagen

Niet verplicht bij voldoende ervaring

Ass. Uitzetter Infra- 1B/ Landmeetassistent- 1B

5 dagen

Ass. Uitzetter Infra- 1C/ Ass. Landmeetassistent- 1C

5 dagen

1e JAAR

Diploma Assistent Uitzetter Infra

Ass. Uitzetter Infra- 1A/ Ass. Landmeetassistent- 1A

5 dagen

Uitzetter Ondergr. Infra- 3A5 dagen

Uitzetter Ondergr. Infra- 3B5 dagen

3e JAAR

Diploma Uitzetter Ondergrondse Infra

Asp. Uitzetter Ondergr. Infra- 2A

5 dagen

Asp. Uitzetter Ondergr. Infra- 2B

5 dagen

2e JAAR

Diploma Asp. Uitzetter Ondergrondse Infra

Autocad Beginners3 dagen

Niet verplicht bij voldoende ervaring

Ass. Uitzetter Ondergr. Infra- 1B

5 dagen

Ass. Uitzetter Ondergr. Infra- 1C

5 dagen

1e JAAR

Diploma Ass. Uitzetter Ondergrondse Infra

Ass. Uitzetter Ondergr. Infra- 1A

5 dagen

Geo-Informaticus-2A5 dagen

Geo-Informaticus-2B5 dagen

2e JAAR

Diploma Geo-Informatica

Geo-Informaticus-1A5 dagen

Geo-Informaticus-1B5 dagen

1e JAAR

Diploma Aspirant Geo-Informatica

Geo-ICT-2A5 dagen

Geo-ICT-2B5 dagen

2e JAAR

Diploma Geo-ICT

Geo-ICT-1A5 dagen

Geo-ICT-1B5 dagen

1e JAAR

VooropleidingVMBO, MBO, HAVO, VWO en Computerervaring

1e JAAR

Diploma Meten voor Kadaster

Meten voor Kadaster 1A

3 dagen

Meten voor Kadaster 1B

3 dagen

Meten voor Kadaster 1C

3 dagen

Introductie Maatvoeren / Uitzetten Infra (bovengronds/ondergronds) /Landmeetkunde2 dagen

Introductie

HBO Diploma Landmeetkunde / Geo-Informatica

MBO Diploma Landmeetkunde / Geo-Informatica

Hogere Landmeetkunde Module 1 t/m 4 (5 dagen per module)

60 | Geo-Info | 2015-5

Verslag

Een eerste algemene indruk van het congres was, dat het een wat rommelige organisatie had (registratie en betaling, indeling van presentaties, programmaboekje en bewegwijzering), met een kleinere opkomst dan bij het vorige ICC in Dresden. Er waren ca 700 deelnemers, met vooral weinig mensen uit Spaanssprekend Latijns Amerika. De bedrijfstentoonstelling had ook minder deelnemers. Het Braziliaanse wetenschappelijke comité had echter uitstekend werk gedaan bij de selectie van de papers, die van hoog niveau waren. Tijdens het congres viel gaandeweg alles op zijn plaats, de conferentieruimte was prima, omdat alles – presentaties, tentoonstellingen, bedrijvenstands - pal naast elkaar lag, goed bereikbaar naast een metrostation. En natuurlijk was de locatie, Rio de Janeiro, overweldigend.

Voor sommige Nederlandse deelnemers was het hoogtepunt van de conferentie de voet-balderby tussen Flamengo en Vasco da Gama in het Maracana-stadion (uitslag: 1-1), voor anderen het uitzicht vanaf het Suikerbrood of de Corcovado-berg. Maar een constante indruk van de 12 Nederlandse deelnemers (allemaal verkouden vanwege de aircondi-tioning) was, na afloop, toch bewondering voor de Braziliaanse collega’s, vooral van de Universiteit van Rio, De Federale Universiteit van Parana in Curitiba en van het Instituto Brasileiro de Geografia e Estatistica (IBGE, de plaatselijke topografische dienst plus CBS) die dit allemaal georganiseerd hadden. In dit verslag willen we aangeven welke nieuwe kartografische ontwikkelingen, trends en initiatieven men hier kon signaleren.

Bij de opening van het 27e ICC in Rio de Janeiro werd ook meteen het International Map Year geopend, door vertegenwoordigers van de VN. Iedereen werd verzocht om, op onwaar-schijnlijke plaatsen op de wereld, gekleed in het I love maps T-shirt dat aan alle deelnemers werd uitgereikt, een selfie te maken en die vervolgens op te sturen om op de IMY-website op te nemen. Tevens was er bij de opening een geweldig koor van de IBGE, waarvoor zelfs een ICA-lied was gecomponeerd.

Menno-Jan Kraak nieuwe ICA-voorzitter

In Rio werd tijdens de aan het ICC gekop-pelde Algemene Ledenvergadering het nieuwe ICA-bestuur voor de periode 2015-2019 gekozen met Menno-Jan Kraak als voorzitter

(zie figuur 2) en Laszlo Zentai uit Hongarije als Secretary-General. Er waren negen kandidaten voor de zeven posten van vice-president, en gekozen werden Lynn Usery (USA), Sara Fabrikant (Zwitserland), David Forrest (GB), Vit Vozenilek (Tsjechië), Monika Sester (Duitsland), Pilar Sanchez (Spanje) en Yaolin Liu (China).

Voor de Algemene Ledenvergadering geldt de verplichting dat elke lidstaat een verslag over de kartografische productie in de afgelopen vier jaren inlevert. Het Nederlandse nationale report is in het nummer 2015-4 van de Geo-Info verschenen. Omdat in datzelfde nummer ook het themanummer over het International Map

27e Internationale Kartografische Conferentie (ICC 2015)Rio de Janeiro, 24 - 28 augustus 2015

Figuur 2 – De scheidende (Georg Gartner, rechts) en nieuwe (Menno-Jan Kraak) ICA-voorzitter. Foto Laszlo Zentai.

Figuur 1 - De stadsderby Flamengo -Vasco da Gama (1-1) in het Maracana-stadion. Foto E. Heere.

| 612015-5 | Geo-Info

Year was opgenomen, hebben de conferentie-gangers ook van de fraaie horizontale topogra-fie van Jan Schilder kennis kunnen nemen.

Atlaskartografie De beste paper was een overzicht door Hurni van de ETH Zürich over de organisatie van de workflow van de Schweizerische Weltatlas, die in 2017 uit moet komen, samen met een digitaal deel: Map authoring and production of a complex atlas waarbij gebruik gemaakt wordt van standaard software (ArcGIS en Adobe Illustrator). Een probleem blijft de productie van economische kaarten, omdat er geen wereldwijde database over economische gegevens bestaat die geschikt is als basis. Daarom moeten atlasredacteuren over de hele wereld steeds zelf maar weer het wiel uitvin-den. Voor het eerst wordt in deze atlas nu ook de intensiteit van de landbouw aangegeven, en wordt op de economische kaarten ook het belang van de dienstensector gevisualiseerd. Vanuit China kwamen ook productiebeschrij-vingen van digitale atlassen, waarbij gebruik werd gemaakt van storyboards, artboards en moodboards. Van René Sieber, de nieuwe voorzitter van de ICA-Atlascommissie, was er een goede presentatie over het ontwerp van graphical user interfaces voor 3D-atlassen. Een Spaanse bijdrage zag nationale atlassen als een brug tussen de kartografische en statisti-sche gemeenschappen (Sanchez - Storytelling-based national atlases with interactive maps).

ToponymieEr waren veel papers over de ontwikkeling van de geografische benamingen in Brazilië, het onderzoeksgebied van Paulo Menezes, de plaatselijke organisator van deze ICC en de nieuw gekozen voorzitter van de Joint ICA-IGU Commission on Toponymy. Men kampt met veel tegenstrijdigheden in de benamingen, mede door de federale structuur van het land. Na het opleggen van allerlei heiligennamen bij de eerste Portugese kolonisatie kwam er een periode van overnemen van inheemse indiaanse benamingen, in de 19e eeuw gevolgd door een golf van meer ideologische, westerse benamingen. Maar er werd ook naar de techniek gekeken, o.a. vanuit de informa-tica: Vanuit Eindhoven en Utrecht was er door Van Goethem c.s. programmatuur ontwikkeld om groepen van objecten, zoals de eilanden in een archipel, op de kaart van een label te voorzien. Voor de bewerking van de namen en de kaartproductie was de paper van Teemu Leskinen: A Data Repository for Named Places and Their Standardised Names, Integrated with

the Production of National Map Series het meest relevant (zie figuur 3).

Ruimtelijke data InfrastructuurIn de hieraan gewijde sessies sprong er een presentatie van IGN Frankrijk uit, over ‘carte à la carte’,waarbij de klant interactief en heel gebruikersvriendelijk zijn eigen kaart(fragment) kan samenstellen, en er ook informatie (bv. een fietsroute) aan toe kan voegen. Interessant was hier ook een presentatie van het statistisch bureau van Israël over het gebruik en de visu-alisatie van geo-informatie in combinatie met statistische gegevens met behulp van ArcGIS Online. Door de combinatie van geo met statistiek worden privacy en vertrouwelijkheid belangrijke zaken om in de gaten te houden. PDOK werd, als voorbeeld van een (deel van een) nationale SDI, goed gepresenteerd door Dorus Kruse, product manager van PDOK. Hij liet zien, dat met duidelijke uitgangspunten en visie een marktconform distributieportaal van geo-data kan worden opgezet, dat sterk doorgroeit. Tenslotte een interessante sessie over SDI op vrijdag: een presentatie uit Zuid-Afrika over de definitie van een SDI, de verschillende niveau’s (global, national, local) en wat daar allemaal onder kan worden verstaan, bv. OSM maar ook bestaande niet-geo-data infrastructuren die als voorbeeld kunnen die-nen voor het organiseren van een nationale SDI; van het OGC over het gebruik van standaarden als een onmisbare voorwaarde schakel in een succesvolle SDI; en uit BKG Duitsland over het

European Location Framework project, waarbij een 30-tal mapping authorities, universiteiten en bedrijven de handen ineen slaan om een Europees distributieplatform van topografi-sche informatie op te zetten en hoe dit zich verhoudt tot de Europese INSPIRE richtlijn.

GeneralisatieWat bij dit onderwerp opviel was de focus op delen van het generalisatieproces, bv. op spoorwegen (door Italië), het drainage netwerk (VS), gebouwen (Zwitserland) en het wegennetwerk (China). Het Spaanse IGN gaf een leuk overzicht van de geautomatiseerde kaartproductie. Verder kwam het gebruik van tools, zoals Scalemaster, aan de orde om de generalisatie over verschillende schaalniveaus te bepalen en te organiseren. Er was geen enkel ander voorbeeld van een kaart/database die volledig automatisch gege-neraliseerd wordt. Hierin is Nederland uniek. Naast lovende woorden hierover (van Zweden en Nieuw-Zeeland) leidde dit uiteraard ook tot kritische geluiden (van Brazilië en Kenia).

Erfgoed en geschiedenisEeuwen van kaartproductie hebben een ruim kartografisch erfgoed opgeleverd, dat steeds beter ontsloten wordt, in verschillende vormen. Zoals er ook in Nederland verschillende initiatieven op dat gebied zijn, is er intensief contact met verschillende archieven en andere collectiebeheerders, maar het is daarbij nog wel lastig om een goede verbinding te leggen

Figuur 3 - Geografische namenmodel uit de paper van Teemu Leskinen.

62 | Geo-Info | 2015-5

tussen de vele technologische oplossingen (zoals WMS) en de beheerders van, met name kleinere, collecties historische kaarten. Zij zijn in veel gevallen niet volledig op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen en bekijken de digitale ontsluiting op een andere manier. Een andere presentatie richtte zich op het gebruik van historische kaarten als middel bij onderzoek naar landschapsverandering. Zijn oude landschapsstructuren en veldnamen nog herkenbaar in het huidige landschap van Noord-Bohemen? Dit deel van Tsjechië draagt de sporen van uitgebreide industriële exploita-tie en delfstoffenwinning en heeft als gebied aan de grens met Duitsland tijdens de Koude Oorlog ook te maken gehad met ontruimin-gen en de inrichting van een bufferzone, als onderdeel van het IJzeren Gordijn. Sinds 1990 zijn er meerdere initiatieven om te komen tot reconstructie van het landschap, waarvoor naast luchtfoto’s en oude kronieken vooral gebruik gemaakt wordt van gegeorefereerde historische kaarten en gevectoriseerde bestan-den daarvan. Vooral uit de 19e eeuw zijn veel bronnen beschikbaar. Met name de kadastrale kaarten uit deze periode vormen prima vergelijkingsmateriaal met de sinds omstreeks 1950 beschikbare grootschalige kaarten. Door combinatie met actuele LIDAR-gegevens en orthofoto’s is het ook goed mogelijk om het historisch kaartmateriaal in 3D-modellen te bestuderen en dit heeft in dit onderzoek opvallende resultaten opgeleverd.Lokale bijdragen betroffen onder andere de Qipu kaarten van het wegenstelsel van de Inca’s, een soort Peutingerkaart van de Nieuwe wereld, en de eerste Portugese kaarten van Brazilië (zie figuur 4). We kregen een indrukwekkende voorpresentatie van imagine Rio, een website die

in december 2015 start met alle oude kaarten en een (3D) model van de ontwikkeling van de stad (hrc.rice.edu/imagineRio/home), en het aantal webservers met oude globes is weer uitgebreid met die van www.chartae-antiquae.cz/en/globes. In Oost-Europa is men verder gegaan met het creëren van websites waarop men resultaten van de Habsburgse topografische karteringen van de Balkan kan bekijken

Ruimtelijke analyseTijdens het congres zijn vele vormen van ruimtelijke analyse aan bod gekomen, variërend van het gebruik van toepassingen bij klimaats-veranderingen en energiebronnen, tot het (semi-) geautomatiseerd visualiseren van in een tekst aanwezige plaatsaanduidingen. Ook is er veel aandacht voor speciale toepassingen van Open Street Map, onder andere als ondersteu-ning bij bevolkingstellingen en voor gegevens die uit sociale media gehaald kunnen worden (zoals de verspreiding van astma-aanvallen). Onder dit thema werd ook de kartografische voorbereiding op de Amerikaanse volkstelling van 2020 gerekend. Tim Trainor gaf een duidelijk overzicht van de manier waarop men hiervoor 150 miljoen adressen (straatadressen, postbussen of omschrijvingen) gaat benaderen, desgewenst digitaal, om een zo hoog mogelijke dekkings-graad en betrouwbare uitkomsten te genereren.

Web-kartografieMet de grote rol die het World Wide Web speelt in de huidige samenleving, en daarmee ook in de kartografie, was het niet verwonder-lijk te zien dat hiervoor op allerlei manieren aandacht was tijdens de conferentie. Wel hadden de presentatoren in de mondelinge presentaties de handicap dat de gebruikte

techniek het onmogelijk maakte om systemen echt te demonstreren (alles moest van de Mac naar PC’s worden omgezet), maar desondanks kregen diverse sprekers het voor elkaar om interessante ontwikkelingen te laten zien. Vooral de toenemende integratie van (web)technologie uit de “main-stream” informatica was duidelijk te merken: Het programmeren in Javascript en allerlei daarmee verbonden tools, het werken met “cloud-” en database-technieken om “Big Data” te verwerken, betere integratie van kartografie in SDI’s, “social media” en andere informatiesystemen, het zijn allemaal zaken waar kartografen zich tegen-woordig ook mee bezig houden, en die hier aan de orde kwamen.Daarmee is de positionering van de diverse commissies wier onderwerpen aan deze ontwikkelingen raken, er niet duidelijker op geworden. Wie in web-kaarten geïnteresseerd is moet eigenlijk de ontwikkelingen volgen in de commissies Maps & the Internet, Ubiquitous Cartography, Neocartography, Geoinformation Infrastructures & Standards én Open Source Geo-spatial Technologies. Gelukkig organiseren deze commissies vaak gezamenlijk veel workshops en andere activiteiten.

Kartografie en KunstHet is de afgelopen jaren een goede gewoonte geworden dat de Commission on Art & Cartography naast “gewone” sessies met praatjes, ook het een en ander organiseert dat buiten het standaard stramien valt. Dit jaar was dat een voorstelling van twee korte films. De eerste daarvan, MDMD - A Cartomentary, is het uiteindelijke resultaat van een workshop van de commissie in Zürich. Op deze bijeen-komst werd door een groep van kartografen en filmmakers nagedacht over de verbeelding van “place & time” in film, en is de aanzet gemaakt voor een korte fictie-film, vermomd als documentaire over een geheim project met als doel het maken van een “Multi-Dimensional Mapping Device”... Het uiteindelijke resultaat dat nu werd gepresenteerd had een hoog gehalte aan experimenteel surrealisme en David Lynch-invloeden, en voor wie het herkende was het aardig te zien hoe het kartografie-instituut van de ETH Zürich en haar huidige en vroegere medewerkers figureerden (zie figuur 5). Als tweede werd Unmappable gepresenteerd, een documentaire over Denis Wood, welke onlangs op diverse filmfestivals prijzen in de wacht heeft gesleept. Dat was wat mij betreft terecht, ik zag een goed gemaakte documen-taire over een getroubleerd mens, waarbij het feit dat hij (karto)graficus is een belangrijk deel van het verhaal vormde.

Figuur 4 - Brasil Nuova Tavola, door Girolamo Ruscelli (1574)(georiënteerd op het Westen). Foto Elger Heere.

| 632015-5 | Geo-Info

Onderwijs Met in totaal 18 mondelinge en zeven poster-presentaties kwam het kartografisch onderwijs uitgebreid aan de orde. Behandeld werd het onderwijs op alle niveaus, van middelbaar tot universitair. De nadruk lag echter wel op nieuwe onderwijsmethoden als MOOC’s (Massive Open Online Courses) en e-learning. Alle ICA-commissies houden tijdens een ICC ook altijd een vergadering over het onder-zoek- en activiteitenprogramma voor de komende 4 jaar en in dat kader was er ook de vergadering van de Commission on Education and Training (CET). Commissievoorzitter David Fairbairn sprak zijn zorgen uit over het voortbestaan van de commissie. In tegenstel-ling tot de andere commissies binnen de ICA, heeft CET geen duidelijk onderzoeksprofiel. Desondanks werd geconstateerd dat met de opkomst van e-learning, blended learning en MOOC’s, maar ook de teruglopende interesse van studenten voor kartografie in een groot aantal landen (daarom was de presentatie van Kristien Ooms uit Gent, over haar onderzoek naar de ervaringen van leerlingen/studenten met de nieuwe onderwijsmethoden zo relevant), de uitdagingen voor de commis-sie groot zijn. Concreet is afgesproken dat er wordt gekeken of een internationale BOK (Body of Knowledge) haalbaar is en of er een themanummer over onderwijs kan komen van het in Rio gelanceerde nieuwe International Journal of Cartography.

Geodesign Een betrekkelijk nieuwe ontwerpmethode is geodesign. Dit is een ontwerpmethode waarbij diverse disciplines, bijvoorbeeld planologen, architecten en stedenbouwkundigen geza-menlijk een gebiedsontwerp maken, waarbij geo-informatie centraal staat. Kern van deze methode is een gebiedsontwikkelingsscenario

dat in een iteratief proces wordt aangepast. In ICC-verband is er nog niet eerder aandacht besteed aan deze methodiek, maar dit jaar was er een zogenaamde ‘special session’ over geodesign. Alle presentatoren in deze sessie kwamen uit Brazilië, en presenteerde case-studies en best-practices. Eén van de meest opvallende presentaties ging over Crowd sourcing for Geodesign, een presentatie waarin duidelijk werd hoe twee belangrijke trends (crowd sourcing en gezamenlijk ontwerp) samenkomen.

Gebruik, gebruikers, bruikbaarheid, cognitie, geovisualisatie en kaartontwerp

Hoewel er nog steeds veel moet gebeuren op het gebied van het verbeteren van het ontwerp van kaarten, was de paper van Ken Field over experimenten met nieuwe en aangepaste thematische kaarttypen nog maar een van de weinige op dit traditionele onder-zoeksgebied. Terugkomend van een achter-stand is de nadruk sinds de eeuwwisseling steeds meer komen te liggen op onderzoek naar gebruik, gebruikers en bruikbaarheid en bijvoorbeeld op de weergave van temporele ruimtelijke informatie.Dit bleek onder andere uit de succesvolle en goed bezochte workshop met de titel Envi-sioning the future of cartographic research die voorafgaande aan de grote conferentie werd gehouden bij de Federale Universiteit van Paraná in Curitiba, anderhalf uur vliegen ten zuiden van Rio de Janeiro. Aan de workshop werden bijdragen geleverd door leden van de ICA commissies Use and User Issues, Cognitive Visualization, Geovisualization en Map Design.Ook tijdens de conferentie in Rio zelf kwamen de gewijzigde verhoudingen tot uiting in het aantal sessies over de door deze commissies bestreken thema’s. Op bijna elke dag waren er wel aparte sessies (steeds in dezelfde zaal;

een zeer gebruiksvriendelijke oplossing van de organisatoren, die niet voor niets op de ledenlijst staan van de gebruikerscommissie) over cognitie, kaartgebruik en geovisualisatie, terwijl er maar één sessie was over kaartont-werp en twee over thematische kartografie.Sommigen vragen zich af waarom er zowel een ICA-commissie over cognitieve aspecten als een commissie over gebruik en gebruikers is. Dat is heel simpel: de laatste commissie richt zich op de vraag of iets (m.n. een kaart) werkt of niet, terwijl de eerste commissie wil weten hoe dat dan werkt, met name in het brein van de (kaart-)gebruikers. Op beide vlakken is nog heel veel te doen, maar de beide commissies vinden elkaar vooral op het gebied van de ontwikkeling van methoden en technieken van gebruikersonder-zoek. Op de conferentie in Rio lag de nadruk hierbij al wat minder op oogbewegingssregis-tratie (een ‘hot topic’ bij de vorige conferentie in 2013 in Dresden), maar wat meer op het gecombineerd inzetten van verschillende methoden en technieken in een en hetzelfde gebruikersonderzoek. Verschillende methoden en technieken leveren namelijk complementaire inzichten op. Daarbij is bijvoorbeeld ook de toepassing van een biosensor, een polsband die de emotionele gevoelens van een testpersoon kan meten, interessant. De emoties van gebruikers worden ook steeds meer gekarteerd, al dan niet door de gebrui-kers zelf in kartografische crowdsourcing projecten. Denk bijvoorbeeld aan het in kaart brengen van aanbevelingen in toeristische applicaties. Dit verschijnsel wordt vaak ook aangeduid met de term ‘emotional mapping’ naast het meer algemene participatory map-ping. Op het gebied van de geovisualisatie wordt de aandacht nu bijna volledig gericht op het omgaan met en het visualiseren van ruimtelijk-temporele informatie.Het is mooi om te zien dat relatief veel vrouwen en jongeren geïnteresseerd zijn in al deze nieuwe zwaartepunten van het karto-grafisch onderzoek. Dit komt ook tot uiting in de nieuwe samenstelling van de kernen van de ICA-commissies. Oudere mannen (een verschijnsel waar ook de ICA nogal aan leed) hebben plaatsgemaakt voor jongere vrouwen. Bij de commissies Cognition en User, User and Usability Issues zijn nu bijvoorbeeld vijf van de zes voorzitters en vice-voorzitters vrouw. Een prima ontwikkeling!

Internationale kaartententoonstellingEen vast onderdeel van de ICC is de kaar-tententoonstelling, waarbij kaarten, atlassen, onderwijsproducten, globes en digitale pro-ducten en services getoond worden. Ditmaal met een uitgebreide Nederlandse inzending, variërend van kaarten met fietsroutes langs de

Figuur 5 - Beeld uit de “cartomentary” van de ETH-Zürich.

64 | Geo-Info | 2015-5

Vecht en de Rijn tot een spoorwegenkaart van Europa en enkele topografische kaarten, tot webkaarten van de BAG-panden van Neder-land en de OV-kaart van Groningen. Er waren ook veel kaarten bij met als thema ‘The Great War’, zowel in inzendingen uit België, Frankrijk als Engeland.De digitale producten werden dit jaar als door-lopende film getoond en dat leverde mooie beelden op. Het is echter vreemd om te zien dat anno 2015 deze tentoonstelling nog steeds bijna geheel bestaat uit een uitstalling van papieren kaarten en atlassen, en dat er van de interes-sante interactieve digitale producten niets meer terug te vinden is dan een viertal schermen waarop deze als statische slide-show gepre-senteerd worden. Niettemin kwam Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK) aan bod als digital service en de OV-kaart van Groningen van Carto-Studio kreeg de tweede prijs bij de categorie digitale producten. Als onderdeel van de atlassen lagen Tastbare Tijd 2.0 en de Bosatlas van het Cultureel Erfgoed op het schap en die laatste Bosatlas werd door de vakjury beoor-deeld als de beste atlas op deze internationale kartografische tentoonstelling!

Barbara Petchenik competitieEen evenement dat iedere ICC terugkomt is de Barbara Petchenik Competition. Dit is een wedstrijd waarbij aan kinderen wordt gevraagd, aan de hand van een specifiek thema, hun visie

op de wereld te geven. Het thema van dit jaar was ‘My place in today’s world’. Er worden altijd juryprijzen voor diverse leeftijdscategorieën en een publieksprijs toegekend. Helaas waren er dit keer geen inzendingen uit Nederland. Figuur 8 is van de 15 jarige Liao Zhiyuan uit China, de winnaar in de categorie van 12 jaar en ouder. Alle winnaars zijn te vinden op: lazarus.elte.hu/ccc/2015icc/bpc2015.pdf

Historisch kartografische tentoonstellingen

Gelijktijdig met de ICC werden er in Rio de Janeiro drie historisch kartografische tentoon-stellingen gehouden. Het Instituto Histórico e Geográfico Brasileiro en de Biblioteca Nacional de Rio de Janeiro richtten zich met name op de relatie van Brazilië met de rest van de wereld. Er werden dus veel wereldkaarten getoond.

Figuur 6 - De oorkonde voor de winnende atlasinzending. Foto Bart Broex.

Figuur 7 - Een van de stands in het bedrijvengedeelte van de tentoonstelling.

| 652015-5 | Geo-Info

Een aardige kaart is Figuur 3, die toont hoe de Portugezen tegen Brazilië aankeken. Topografie was, als het al bekend was, minder belangrijk. Wel dat er kannibalisme voor kwam! De laatste tentoonstelling was de meest specifieke en daardoor de leukste. Het was in het Museu Naval en toonde chronologisch de ontwikke-ling van de hydrografische kaarten van de Baai van Guanabara (waar Rio aan ligt).

SluitingOrganisator Paulo Menezes moest huilen bij de sluiting van het 27e ICC – het was allemaal span-nend geweest. In de Braziliaanse kartografische vereniging had er pal voor het congres nog een paleisrevolutie plaatsgevonden, er was vooraf

veel kritiek geweest, maar het was toch allemaal goed verlopen! Bij de slotzitting kregen de uit-gaande bestuurders een Certificate of Apprecia-tion. David Fairbairn, de vorige Secretary-General, werd een honorary fellowship toegekend, en Corné van Elzakker die aftrad als voorzitter van de ICA Commission on Use and User Issues (Hij wordt opgevolgd door Kristien Ooms uit België), kreeg een Diploma for Outstanding Services to ICA.Menno-Jan Kraak hield bij de sluiting een korte rede, Visions for the future, waarin hij het beleid voor de komende vier jaar uitstippelde en meteen twee initiatieven lanceerde: 1. Which maps did really matter, when did a map

make the difference? (de kartografen werd gevraagd zulke kaarten te identificeren, die

zullen dan opgenomen worden op de IMY-website, en ook deel uitmaken van de grote kaartententoonstelling in de VN in New York in augustus 2016 tijdens de UN-GGIM conferentie.

2. Mapping for each of the 17 sustainability devel-opment goals. Er is een werkgroep opgezet die voorstellen zal doen hoe elk van de 17 duurzaamheidsdoelstellingen van de VN kartografisch versterkt kunnen worden.

Het volgende, 28e ICC zal worden gehouden van 2-7 juli 2017 (dus ook tijdens het vuurwerk op de 4th of July!) in het Marriott-Wardmann Park hotel in Washington. Voor 2019 werd Tokio gekozen in plaats van Florence, dat met een weinig inspirerende wervingsactie kwam.Niet alles wat op een grote conferentie als deze aan de orde kwam in de vele paralelle sessies kon in dit verslag worden behandeld. De confe-rentiewebsite (www.icc2015.org/) is echter nog steeds in de lucht en daarop staat het vol-ledige programma. Op de website van de ICA (icaci.org/files/documents/ICC_proceedings/ICC2015/) staan inmiddels de volledige Proceedings van ICC2015. Daarnaast wordt een selectie van gereviewde artikelen gepubliceerd in de Engelstalige tijdschriften The Cartographic Journal, Cartography and Geographic Information Science en Cartographica. Tenslotte zijn er ook een aantal artikelen gepubliceerd in het voor deze conferentie gepubliceerde boek Carto-graphy – Maps Connecting the World.

Bart Broex, Corné van Elzakker, Elger Heere, Barend Köbben, Ferjan Ormeling en Haico van der Vegt

Figuur 8 - A world of lotus, a world of harmony door Liao Zhiyuan (15 jaar), uit China. Foto E. Heere.

Geodetisch monument in De Bilt

Bart Root en ondergetekende hebben dit voorjaar een bezoek gebracht aan het voor-malige gebouw van het KNMI waar het ijk-punt van alle zwaartekrachtmetingen van en door Vening Meinesz zijn begonnen.

In de kelder is een ijkpunt, maar ook op één van de leuningen van de buitentrap. Dit ijkpunt is ook door anderen gebruikt zoals BPM (later Shell) voor ijking van hun eigen gravimeters. Nu is de FIOD-gebruiker van het gebouw.Hierbij één van mijn foto’s van Bart Root met de Holweck Lejay-gravimeter, bij het buiten-

punt. Op de foto is rechts van het instrument een heel klein koperen plaatje te zien met de tekst ‘Laboratorium voor Geodesie’. Zie daar-voor ook de aparte foto. Het is een geodetisch monument geworden!

Joop Gravesteijn

66 | Geo-Info | 2015-5

Prof. mr.ir. Johan Leonard Gerard Hens-sen – geboren te Bocholtz op 14 augustus 1926 - overleed op 7 september 2015 op de leeftijd van 89 jaar. Tot het laatst bleef hij helder van geest. Met zijn overlijden is een tijdperk afgesloten. Hij heeft een unieke loopbaan gehad. Daar zag het aanvan-kelijk niet naar uit. Hij had weinig met de geodesie en zijn werk als landmeter in Eindhoven (begin jaren ’50) lag hem totaal niet. Nee, bij de mijnbouwkunde lag zijn hart. Maar om gezondheidsredenen moest hij die studie afbreken en werd het geode-sie. Vanwege het onbevredigende van het landmeterswerk ging hij rechten studeren, Tijdens de geodesiestudie was hij student-assistent bij prof. Roelofs (fotogrammetrie en astronomie). In deze functie heeft hij meegewerkt aan het samenstellen van enkele nomogrammen voor het door Roelofs geschreven boek over astronomi-sche plaatsbepaling op aarde. Hij heeft ook proeven gedaan met het door laatstge-noemde ontworpen zonneprisma en deed met ir. Piet de Wit lensaberratiemetingen van KLM-luchtfotocamera’s t.b.v. luchtop-namen in Nieuw Guinea.

Het keerpunt kwam in 1958. Hij ging werken bij de directie Kadaster van het Ministerie van Financiën. Zijn werk voor de Staatscommissie inzake het Kadaster, zijn aandeel in de totstandkoming van de Kadasterwet, zijn baanbrekend werk in de internationale samenwerking van het Kadaster met tal van landen overal ter wereld en zijn hoogleraarschap aan het ITC te Enschede en nog veel meer, hebben er toe geleid dat het Kadaster naam heeft gemaakt in binnen- en buitenland.

Vanaf 1958 tot 2000 is hij verbonden geweest met de FIG (Federation Internati-onale des Géomètres) en was actief eerst als secretaris en later als president van het OICRF (Office International du Cadastre et du Regime Foncier), een permanent orgaan van deze Federatie. Hier lag de grondslag van zijn omvangrijk buitenlands werk. Bij gelegenheid van het FIG-congres in Scheveningen in 1958 werd de direc-tie van het Kadaster door prof. Baarda

(met wie hij persoonlijk goede contac-ten had) in zijn hoedanigheid van secretaris-generaal van de FIG benaderd om het OICRF naar

Nederland te halen en onder te brengen bij het Kadaster, waarin door de minister van Financiën werd toegestemd. De heer Meelker (directeur Kadaster) werd presi-dent van dit Office en Henssen secretaris. Tijdens het Toronto FIG-congres in 1987 is hij benoemd tot “Honorary Member” van de FIG.

Mede vanwege zijn internationale ervaring werd hij per 1 september 1985 benoemd tot “visiting Professor” (Buitengewoon Hoogleraar) in Cadastre en Land Tenure aan het ITC te Enschede thans een faculteit van de Universiteit Twente. Het ITC-werk heeft hij met veel plezier gedaan tot 2000, nog tien jaren na zijn pensionering.

Op 31 augustus 1991 werd hem officieel in de Ridderzaal een afscheid van het Minis-terie en het Kadaster aangeboden. Het was een drukbezochte receptie. Ook buiten-

landse collega’s hadden de moeite geno-men naar Den Haag te komen. Duidelijk aangedaan was hij bij het opspelden van de onderscheiding Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw door Staatssecre-taris Heerma. Verrast was hij ook door de speech van Hoofddirecteur mr Besemer en de aanbieding van een Liber Amicorum met genealogische relatieschema’s. Zijn werk, zowel nationaal en internationaal is gewaardeerd met de onderscheidingen: Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw (1991), Officier in de Orde van Oranje Nassau (1984), Honorary Member of FIG (1987), Erelid van de Nederlandse Vereni-ging voor Geodesie (1995). Hij was blij toen hij in 1994 de Veluwe kon verruilen voor Maastricht, want in Zuid-Limburg lag altijd zijn hart.Ondergetekende is 20 jaar lang de assistent van Henssen geweest. Ook na zijn pensio-nering hielden we contact. Je leerde heel veel van hem. Er was altijd een onbegrensd vertrouwen tussen ons. Als er een belang-rijke brief door hem getekend moest wor-den en hij was niet op kantoor, dan vroeg hij mij om zijn handtekening onder de brief te zetten. “Als jij mijn handtekening zet, lijkt hij veel échter”, zei hij dan. Hoewel hij over de hele wereld allerlei politici en andere hoogwaardigheidsbekleders ontmoette, bleef hij toch de gewone dorpsjongen uit Bocholtz. In het buitenland had hij altijd heimwee, zo vertrouwde hij mij toe. In datzelfde Bocholtz is hij op 12 september ter aarde besteld. In de kerk te Bocholtz spraken op zijn verzoek zijn dochter, zijn zoon en ondergetekende. Ik eindig met een spreuk die hij nogal eens gebruikte: SIC TRANSIT GLORIA MUNDI

Zacharias Klaasse

J.L.G. Henssen (1926-2015)

In Memoriam

| 672015-5 | Geo-Info

Uw betrouwbare partner in geodetisch werkBoxtel Terschuur | telefoon 035 - 622 11 79 | info@geocensus.nl

GeoCensus heeft de kennis, de kunde èn de capaciteit om uw BGT-project uit te voeren. Wij vertalen uw vragen en wensen naar concrete doelen en kunnen die daarna ook vooru realiseren. Wilt u ook tijdig BGT of IMGeo gereed zijn? Met maatwerk van GeoCensuszet u daarvoor onmiskenbaar een stap in de juiste richting. Bel 035-622 11 79 of mailvoor meer informatie naar info@geocensus.nl.

Wie volgt?

www.bgtgereed.nl

A5_Ad_KK-no_text.indd 1 7-10-2015 14:18:10

68 | Geo-Info | 2015-5

Eredoctoraat voor prof. dr. Henk ScholtenOp woensdag 22 juli heeft professor Henk Scholten (CEO Geodan) een eredoctoraat ontvangen van de Manchester Metropolitan University in Manchester voor zijn bijzondere prestaties voor de wetenschap, het GIS-onderwijs, het bedrijfsleven en research.

Henk Scholten, één van de oprichters van Geodan, is sinds 1994 als hoogleraar Ruimte-lijke Informatica verbonden aan de Econo-mische Faculteit van de Vrije Universiteit in Amsterdam (VU). Daarnaast is hij directeur van SPINlab en Hoofd Onderwijs bij UNIGIS. Naast zijn bijdrage aan de wetenschap zet Scholten zich ook in voor toepassing van geo-informatie in talrijke overheidsvraagstuk-ken, zoals in de rampenbestrijding waarvoor in 2008 de Publieke Veiligheid Award is toege-kend. In 2005 is Scholten voor zijn omvangrijke bijdrage aan het geo-informatiewerkveld

benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.

UNIGISProfessor Scholten heeft een flinke bijdrage geleverd aan de academische ontwikkeling en reputatie van de Metropolitan University (MMU). 25 jaar geleden ontwikkelde MMU, samen met de universiteiten van Salford en Huddersfield, een postdoc GIS-opleiding-op-afstand, het tegenwoordige UNIGIS. Één van de eerste online opleidingen ter wereld. Scholten zag als één van de eersten de mogelijkheden van e-learning en introduceerde het programma bij de VU. Tegenwoordig staat UNIGIS wereldwijd bekend als de top in postdoc online GIS-onderwijs.

Links• Voordracht uitgesproken tijdens inauguratie door Dr David

Lambrick - www.geodan.nl/downloads/voordracht-dr-david-lambrick/

• Meer over de eredoctoraat van Henk Scholten - www.mmu.ac.uk/ news/news-items/3671/

• Nieuwsbericht op de Geodan website - www.geodan.nl/eredoctoraat-voor-prof-dr-henk-scholten/

We genieten van een fietsvakantie op het prach-tige eiland Rügen in de Oostzee en rijden vanaf Lauterbach in de richting van Stralsund. We volgen de weg naar Putbus. Dan, net voordat we deze plaats binnenrijden zien we aan de rechterkant van de weg een huis. Maar het staat op z’n kop!Het duurt even voordat we beseffen wat we zien. Het lijkt een heel normaal huis te zijn. Lachwek-kend eigenlijk en zo is het ook bedoeld. ‘Haus Kopf Über’ heet het. Een huis met een knipoog. Al gauw bekijk je het als voormalig landmeter weer van een hele andere kant. Wat moet je hiervan opmeten? Het bekende credo was toch: alle bebouwing afbeelden op maaiveld niveau? Opmerkelijk is dat het huis niet precies horizontaal op z’n kop ligt maar een beetje schuin. Dat merk je als je het huis bezoekt. Dan loop je op de onderkant (of in dit geval bovenkant) op een enigszins hellend vlak. Binnen in het huis is het precies zo.Je loopt over de plafonds waar de hanglampen ‘staan’ en de staande lampen ‘hangen’. Boven je hoofd zie je de meubels, kasten en tafels maar

ook een fiets. Je kijkt van onderaf regelrecht het toilet in. In de keuken is het al net zo. Het aanrecht bevindt zich boven je hoofd.. Allemaal heel bizar maar ook grappig. Maar hoe is dit op de Duitse kaarten afgebeeld? We hebben er geen idee van. Meer foto’s en gegevens op

de site www.ostsee-urlaub-portal.de. Kijk onder ‘Kuriositäten’. Het schijnt overigens dat er op het Oostzee-eiland Usedom nog zo’n huis is te vinden. Dat staat bekend als ‘Die Welt steht Kopf’.

Martijn Nekkers

Vakantiebericht: deel 2

Uw betrouwbare partner in geodesie en geo-informatie

Facto Geo Meetdienst is een geodetisch ingenieurs-bureau. Doordat wij gevestigd zijn op 6 locaties

verspreid over Nederland, zijn wij flexibel en overal inzetbaar. Wij leveren teamwerk in maatwerk

op het gebied van geodesie en geo-informatie.

Deventer • Bunschoten • Sliedrecht • Drachten • Haarlem T 0570 50 32 50 • F 0570 50 32 55 • E info@facto-geo.nl • I www.facto-geo.nl

• Landmeetkundig inwinnen• Basisregistratie

• Bouwmaatvoering• Detacheringen

• Fotogrammetrie• Hoogte- en volumemetingen

• Kadastrale dienstverlening• Splitsingen: appartementen en percelen

• Reconstructie eigendomsgrenzen• Leidingenregistratie

• Situatiemetingen• Deformatie- en zettingsmetingen

• DTM-, DTB- en GPS-grondslagmetingen• 3D-modellering

• Cartografie & GIS• Inpandige- en gevelmetingen

• Uitzetten GWW• Laserscanning en mobile mapping

Wij zoeken collega’s!

www.facto-geo.nl

Bezoek ons tijdens GeoBuzz

Je krijgt in het werk te maken met GIS, of wilt meer weten voor een nieuwe functie. Maar hoe leer je GIS als je het niet tijdens je opleiding hebt gehad? De Basisopleiding GIS biedt een brede basis in geo-informatie en GIS. In 20 vrijdagen leer je alle ins en outs! Naar keuze met ArcGIS of QGIS te volgen.

BASISOPLEIDING GIS

MEER INFORMATIE EN AANMELDENVIA WWW.GEOACADEMIE.NL

Workshop Neogeograffie

Productief met QGIS

Basisopleiding GIS

Productief met QGIS

Starten met GeoServer

4 dec

14 & 15 dec

vanaf 8 jan

8 & 9 feb

10 feb

© 2015, Trimble Navigation Limited. Alle rechten voorbehouden. Trimble en het logo met globe en driehoek zijn handelsmerken van Trimble Navigation Limited, gedeponeerd in de Verenigde Staten en andere landen. SureScan en VISION zijn handelsmerken van Trimble Navigation Limited. Alle andere handelsmerken zijn eigendom van hun respectievelijke eigenaren. GEO-068A-NLD (05/15)

Trimble S7Total StationBOORDEVOL FUNCTIES VOOR MAXIMALE

FLEXIBILITEIT EN PRESTATIES.Stel dat u maar één total station op de site nodig zou hebben om alle

data in te winnen. Eén zeer goed uitgerust total station voor scannen,

beelden vastleggen en inmeten. Een total station dat u kunt gebruiken

om 3D modellen te creëren, zeer accurate visuele site documentatie,

puntenwolken en nog veel meer te verwerken. Dat total station is de

Trimble® S7.

De Trimble S7 zit boordevol met de meest geavanceerde functies en

technieken van Trimble, zodat u de flexibiliteit en prestaties krijgt die u

nodig hebt, voor welk project dan ook.

Meer informatie op Trimble.com/geospatialTS

Feature-rijke scans uitvoeren met Trimble SureScan™

De locatie van uw instrument in real time volgen met Trimble Locate2Protect

De job documenteren en diverse eindproducten produceren m.b.v. Trimble VISION™ technologie

Verder en sneller meten met Trimble DR Plus EDM

Veelomvattende geospatiale eindproducten produceren in Trimble Business Center