the hilliard ensemblememoria italiana

de

puur muziek

18.02.2012 | 20:00 | KraaKhUis

2

programma UitVoerders

memoria italiana – Vroege en hedendaagse toonzettingen op teksten van Dante en Petrarca, met nieuw werk van Fabio Vacchi op traditionele italiaanse teksten. eustache de monte regali († 1527) | Chiare, fresch’e dolce acqueJacopo da bologna (1346 - ?1386) | non al suo amanteJacques arcadelt (?1507 - 1568) | Solo e pensoso | l’aer gravato | tutt’il dì piangoguillaume dufay (1397-1474) | Vergene bellaCipriano de rore (1515/16-1546) | mia benigna fortunagiaches de Wert (1535-1596) | o camerettaFabio Vacchi (*1949) | memoria italiana

pauze

roger marsh (*1949) | il Cor tristo - ibernardo pisano (1490-1548) | or vedi, amor | nova angeletta | Chiare, fresche, e dolci acqueroger marsh | il Cor tristo - iibernardo pisano | Si è debile il filo | Ne la stagion | Che debb’io far?roger marsh | il Cor tristo - iii

the hilliard ensembleDavid James | contratenorSteven Harrold | tenorrogers Covey-Crump | tenorGordon Jones | bariton

3

Het programma van vanavond bevat Itali-aanse madrigalen van componisten uit de 14de tot 16de eeuw, naast madrigalen van 2 hedendaagse toondichters. Het muzikale landschap in het Italië van de 14de, 15de en 16de eeuw was heel verscheiden. Muziek was er voor alle rangen en standen en voor alle gelegenheden, van de bezwerende taran-tella’s uit het platteland van de Mezzogi-orno tot de variatietechnieken van de eerste instrumentale virtuozen. Maar denken we aan muziek van de Italiaanse renaissance, dan gaat het voor de meesten die de oren te luisteren leggen bij de ‘klassieke’ muziek in eerste instantie om madrigalen en reli-gieuze vocale muziek. Muziek die als proto-type voor de westerse klassieke traditie kan gelden: uitgebalanceerd gecomponeerd voor een homogeen vocaal ensemble volgens de regels van het contrapunt, gebaseerd op reli-gieuze teksten of verzen van grote dichters als Petrarca en Ariosto en in de eerste plaats bedoeld om gesmaakt te worden door de adel en hogere geestelijkheid. In de Italiaanse wereldlijke muziek van de 16de eeuw was het madrigaal het belangrijkste genre. Door dat madrigaal groeide Italië zelfs voor het eerst in haar geschiedenis uit tot het centrum van de Europese muziekgeschiedenis.

Het madrigaal ontstond in de 14de eeuw, ver-dween in de 15de eeuw even van het toneel en kende een felle heropleving in de 16de eeuw. In de 14de eeuw ging het om een vrij primitieve en volkse vorm van wereldlijke muziek met een vaste vorm. Een strofe werd afgewisseld met een steeds terugkerend

refrein (een ‘ritornello’). In de 16de eeuw ging het echter om een aristocratisch gecul-tiveerd wereldlijk genre dat naar de hoogste verfijning streefde. Er werd verfijnde poëzie gebruikt van dichters zoals Petrarca, Bembo, Ariosto, Tasso of Guarini. In tegenstelling tot het madrigaal uit de 14de eeuw was het een genre met een vrije vorm waarin een kort gedicht getoonzet werd. Er werd overwegend gebruik gemaakt van ‘erotische poëzie’ en veel aandacht ging naar de muzikale vertol-king van de tekst, naar ‘woordschilderingen’. Het 16de-eeuwse madrigaal vindt zijn roots in de Franco-Vlaamse polyfonie en het Itali-aans akkoordisch zingen dat we aantreffen in de frottola.

Jacques Arcadelt uit de Nederlanden, Phi-lippe Verdelot uit Frankrijk en Costanzo Festa uit Italië worden beschouwd als de vaders van het genre. Het madrigaal kent veel verschil-lende varianten, zowel qua sociale functie als bezetting. Er werden madrigalen geschreven als ‘huismuziek’ voor adellijke dilettanten, maar ook als ’hofmuziek’ voor virtuoze hof-zangers. Wat we vanavond horen is bedoeld voor uiterst professionele zangers die een functie hadden bij een of ander hof.

Terwijl componisten zich zelden hebben gebaseerd op Dantes poëzie – slechts 11 madrigalen zijn er terug te vinden en maar ééntje dat gecomponeerd werd in de 14de eeuw, namelijk Non al suo amante van Jacopo da Bologna – ligt dat voor renaissance dich-ter en humanist Francesco Petrarca (1304 – 1374) helemaal anders. 6 april 1327. In

memoria italiana

4

een kerkje bij Avignon deed een blik op een vrouw, Laura genaamd, een blijvende passie ontstaan bij de Petrarca. Zijn sparse rime of uitgestrooide verzen krijgen vorm in 366 son-netten, later de ‘Canzoniere’ genoemd. Dat songbook staat vol met platonische liefdes-betuigingen en cryptische verwijzingen naar zijn onbereikbare schone. Petrarca zal wel nooit vermoed hebben dat zijn dichtbundel zoveel muzikale inspiratie zou losmaken.

Eeuwenlang was hij de belangrijkste inspi-ratiebron voor talloze Italiaanse en Vlaamse componisten. Niet zozeer in de 14de en 15de eeuw, maar verpletterend massaal in de 16de eeuw. 14de- en 15de-eeuwse componis-ten schijnen kopschuw geweest te zijn voor Petrarca’s poëzie. Een belangrijke biograaf van Guillaume Dufay noteerde dat Dufays 3-stemmige cantilena zetting van Vergine bella amper de tweede poging was in 50-75 jaar tijd waarin een componist ook maar durfde de krachtige beeldtaal van Petrarca op te nemen. Dufay was natuurlijk Dufay: hij behandelde de tekst op zijn eigenste subtiele, evocatieve en volledig succesrijke manier.

Er zijn duizenden madrigalen op tekst van Petrarca en ook vandaag de dag nog is er een levendige belangstelling van componis-ten voor zijn verzen. Zo was hij voor Philippus de Monte, Orlandus Lassus, Luca Marenzio en Cipriano de Rore veruit de meest geliefde dichter. Het is evident dat de vorm van Petrarca’s ‘Canzone’ makkelijk aanleiding gaf tot een madrigaal-format. Alle andere com-posities van dat programma verwijzen naar teksten uit zijn ‘Canzoniere’.

De eerste madrigalisten waren merkwaar-dig genoeg géén Italianen maar Oltrimon-tagni (Verdelot, Arcadelt en later Willaert en

de Rore), op Bernardo Pisano na. Bernardo Pisano, in zijn tijd heel hoog geacht maar bijna compleet genegeerd door latere gene-raties, heeft geregeld verzen van Petrarca op muziek gezet: Musica di messer Bernardo Pisano sopra le canzone del Petrarcha werd in Venetië in 1520 gepubliceerd. In het 16de-eeuwse Italië was hij daarmee de eerste madrigalist. Let wel, zijn liederen werden nog geen madrigaal genoemd, maar ze bevatten alle kenmerken die we het genre toedichten: ernstige teksten, woorden en woordaccen-ten worden heel zorgvuldig toegepast én de woordschildering is opvallend.

Pisano’s madrigalen worden in dit pro-gramma omkaderd met drie settings van een compositie van Roger Marsh. Op vraag van het Hilliard Ensemble componeerde Roger Marsh in 2007 het driedelige werk Il Cor Tristo op teksten van Dantes Divina Comedia. Marsh respecteerde het verhaal en de verstaan-baarheid van de woorden van Dante te allen tijde en dus, zo zegt hij zelf, zal je veel tech-nieken in de moderne schrijfwijze terugvinden die gebaseerd zijn op muzikale technieken uit vroegere eeuwen. De andere hedendaagse bijdrage komt van Fabio Vacchi. In 2003 componeerde hij Memoria italiana voor het Hilliard Ensemble, in opdracht van het Festi-val delle Nazioni. Het is een kleurrijk en virtu-oze toonzetting van zes traditionele teksten.

Cypriaan De Rore was verreweg de meest invloedrijke madrigalist van het midden van de zestiende eeuw. Hij schreef er meer dan 120, waaronder meer dan 30 op tekst van Petrarca. Zijn composities neigen naar het sérieux, in het bijzonder in contrast met het lichtzinnige karakter van het werk van de oudere generatie madrigalisten zoals Jakob Arcadelt en Philippe Verdelot. De Rore was

5

een gesofisticeerd contrapuntist en wendde canonische technieken toe, imitatie, en alle mogelijkheden van de polyfonie zoals ze zich sinds de vroege 16de eeuw hadden ontwik-keld met het doel wereldlijke teksten op muziek te zetten.

Giaches de Wert was de laatste van de grote Franco-Vlaamse madrigaalcomponisten. Hij vond inspiratie bij Petrarca voor slechts enkele van zijn latere composities, terwijl hij lijvige bundels had gepubliceerd opgedra-gen aan Tasso en Guarini in de jaren 1580 en 1590 jaren.

The Hilliard Ensemble heeft een internati-onale reputatie opgebouwd op het terrein van de oude én van de hedendaagse vocale kamermuziek. Hun geschiedenis gaat terug tot de jaren ‘80, toen ze voor EMI (later in een release bij Virgin) vele opnames van middel-eeuwse en renaissance muziek én eigentijdse muziek hebben gemaakt. In 1988 betekende de opname van Arvo Pärts Passio het begin van een vruchtbare relatie met de in Duitsland levende Estse componist. Heel wat opdrach-ten aan Pärt en aan anderen volgden: Veljo Tormis, Erkki-Sven Tüür, Gavin Bryars, Heinz Holliger, John Casken, James MacMillan, Elena Firsova… Behalve aan a capella opna-mes, hebben ze ook hun medewerking ver-leend aan vocaal-instrumentale projecten: prominent op dat gebied is de samenwerking met saxofonist Jan Garbarek, zoals voor Offi-cium en Mnemosyne, een partnership dat verder loopt en altijd hernieuwd wordt. Met de Duitse barokviolist Christoph Poppen en sopraan Monika Mauch maakten ze Mori-mur.

bio

6

16:00 B’ROCK | GENT19:00 ACCADEMIA DEGLI ASTRUSI | BOLOGNA21:00 ORQUESTA BARROCA DE SEVILLA | SEVILLA22:15 GRAND FINALE MET DE 3 ENSEMBLES

UNESCO MUZIEKDAG

BAROKENSEMBLES UIT SEVILLA, BOLOGNA EN GENTIN MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT

zon11.03.12

TICKETS & INfO: www.DEbIjlOKE.bE | 09 269 92 92

7

inFo & tiCKets

09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

Bespreekbureau | J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent | Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00

zondag 11 maart 2012: UnesCo mUzieKdag in de biJloKe

Sinds juni 2009 is Gent opgenomen in de selecte lijst van ‘Unesco Creative Cities network’. Samen met Bologna, Sevilla en Glasgow maakt Gent de club ‘Creative Cities of music’ com-pleet. een unieke titel. een initiatief kon niet langer uitblijven, vond muziekcentrum De Bijloke. en dus is er op zondag 11 maart de eerste Unesco muziekdag.

Die dag slaan Sevilla, Bologna en Gent de handen in elkaar voor een unieke muzikale uitwisseling. Het concept is eenvou-dig: we putten uit het ontzettend rijke muzikale patrimonium dat alle steden hebben opgebouwd. iedere stad selecteert een ensemble, gespecialiseerd in oude muziek, en laat het gras-duinen in het renaissance en barokke erfgoed van de eigen regio.in Gent werkt De Bijloke samen met B’rock, in Sevilla gaat het orquesta Barroca de Sevilla aan de slag en Bologna brengt de accademia degli astrusi in stelling.alle ensembles spelen ook één werk dat een weerspiegeling is van de internationale europese stijlen die in de 17de en 18de eeuw opgang maakten: het concerto grosso opus 6, nr. 1 in G van Georg Friedrich Haendel. Het toenmalige europa ligt er stilistisch in vervat. en Haendel zelf is het ultieme toonbeeld van die europese stijl: geboren in Duitsland, en aan het werk in italië en londen.Het concert van Gent, en dus van B’rock, heeft een 18de-eeuws programma. Het ensemble verdiept zich in het barokke repertoire van Jacques (Jakob) loeillet, een telg uit de beroemde Gentse familie. loeillets collega’s Pieter van mal-dere, Henri-Jacques De Croes, Georg Friedrich Haendel en

Georg Philippe telemann zetten de Gentse invalshoek in een breder Zuid-nederlands en West-europees perspectief.

De accademia degli astrusi uit Bologna focust dan weer op het oeuvre van Padre martini. Bij ons niet zozeer bekend als componist, maar des te meer als leraar van mozart.ook Sevilla zet, net als Gent, met het orquesta Barroca de Sevilla, in op een 18de-eeuws programma. De andalusische traditie van Juan Francés staat er tegenover het toenmalige europa met werken van J.S. Bach, G.F. Haendel, Domenico Scarlatti en Pietro locatelli.

Kort samengevat: virtuoze muziek uit de laat-barok in europa, in drie bijzondere concerten. en dat op één dag, én voor een wel erg zachte prijs. een unieke kans om drie euro-pese topensembles op een dag aan het werk te zien. met als toetje een Grand Finale, met de drie ensembles samen op het podium.Het volledige programma vind je op www.debijloke.be

zondag 11 maart | ConCertzaal16:00 | b’rock (gent)19:00 | accademia degli astrusi (bologna)21:00 | orquesta barroca de sevilla (sevilla)22:15 | grand Finale met de 3 ensembles

Dagticket: € 25 / € 10 (-18)ticket voor 1 concert: € 10 / € 5 (-18)

Zo | 19.02.12 | 20:00deFilharmonie, michaël pas (acteur)Pulcinella, KiDconcert

Do & Vr | 01 & 02.03.12 | 18:00-23:30en avant mars / Voorwaarts maartFestival

Za | 03.03.12 | 20:00Concerto Copenhagenmendelssohn, mozart

Zo | 04.03.12 | 16:00 | Stam | UitVerKoCHttiburtina ensembleHildegard von Bingen

Zo | 04.03.12 | 17:00 | mirYdocentenconcertHobo & slagwerk

Wo | 07.03.12 | 20:00Jason moran trioJazz | monk at town Hall, 1959

Do | 08.03.12 | 20:00 | UitVerKoCHtgraindelavoixSoefigezangen uit Sicilië

Vr | 09.03.12 | 20:00deFilharmonie, edo de Waart (dirigent)Bruckner: Symfonie nr. 8 in c

Zo | 11.03.12UnesCo mUzieKdag16:00 | b’rock (gent)19:00 | accademia degli astrusi (bologna)21:00 | orquesta barroca de sevilla (sevilla)22:15 | grand Finale met de 3 ensemblesBarokmuziek uit Sevilla, Bologna en Gent

Do | 15.03.12 | 20:00london baroque, reinoud van mechelen (tenor)Couperin, Haendel, rameau, marais, leclair

Vr | 16.03.12 | 20:00amsterdam sinfonietta, Candida thompson, robert McDuffie (viool)Glass, Keuris, adams

Za | 17.03.12 | 20:00orchestre national de lilleSibelius, Schumann, tsjaikovski

Zo | 18.03.12 | 17:00docentenconcertoctaaf Van Geert

Wo | 21.03.12 | 20:00Compagnie bischoffliszt, Glowicka

binnenKort

bespreekbureau muziekcentrum de bijloke gentJ. Kluyskensstraat 2, 9000 gentDi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Frank Pauwels© | muziekcentrum De Bijloke Gentinfo@debijloke.bemuziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnershipmet Gent motors (www.gentmotors.be)