8 / HUMO NR 3961 | 31

‘Terroristen handelen uit een overweldigend gevoel van zinloosheid en leegte’

2 AUGUSTUS 2016 HUMO / 9 

We ziten in de zonovergoten tuin van het museum Dr. Guis-lain, anderhalve eeuw geleden met voorsprong het modern-ste psychiatrisch centrum van heel Europa. De hele zomer lang loopt er een tentoonstel-ling, ‘Museum Dirk De Wach-ter’, gecureerd door de be-kende psychiater: ‘Soms kan alleen de kunst de complexi-teit van alles uitdrukken.’ Tus-sen de oude hersenontleed-machines, dwangbuizen en elektroshocktoestellen komt Paul Verhaeghe aangewan-deld. Samen ziten ze aan ruim tweehonderdduizend verkoch-te exemplaren van hun boeken. Boeken over borderline, angst, eenzaamheid, liefde, identiteit, gezag en autoriteit. Maar voor-al over hoe een zieke samen- leving zieke mensen oplevert. HUMO Bestaat er zoiets als een psychopathologie van de terreur?Paul Verhaeghe «We dreigen dezelfde fout te maken als bij iedere andere diagnose van een psychische stoornis: het geval geïsoleerd bekijken, als van één individu bij wie de stoppen doorgeslagen zijn. Dan kunnen we het ruimere plaatje negeren. Als iemand toch verder wil kij-ken, wordt het prompt ont-kend. We hebben er toch alles aan gedaan om hem te inte-greren? Het is toch niet onze schuld dat het mislukt is, maar de zijne? Nee, het kan en mag alleen de verantwoordelijkheid van het individu zijn. We verge-ten dat we over Irak van hier tot ginder belogen zijn door Blair en Bush, en dat Irak eerst jaren-lang door de VS werd gesteund in de Iraaks-Iraanse oorlog. Alle wapens die we hen toen gele-verd hebben, worden nu te-gen ons gebruikt. We vergeten

honderd jaar geschiedenis, te beginnen bij het Sykes-Picot- verdrag van 1916, waarbij Fran-sen en Engelsen het Midden-Oosten verdeelden. Wat mij telkens opvalt in de ooster-se wereld, is hoe Amerika en West-Europa er gehaat wor-den: zij kennen hun geschiede-nis, hoor. Het terrorisme komt echt niet uit de lucht vallen. Dat reduceren tot de psychopatho-logie van enkelingen of van een bepaalde godsdienst is gewoon niet correct.»Dirk De Wachter «Paul heet een punt: symptomen verschij-nen niet zomaar, en sympto-men alleen volstaan niet om een diagnose te stellen en een pilletje voor te schrijven.»HUMO Maar niet iedereen wordt terrorist. Het valt op hoe vaak die jongens in een paar weken tijd van een zondig en zelfs crimineel

De aanslagen volgen elkaar zo snel op dat we stilaan meer met gewenning dan met afschuw reageren. Kinderen vinden

para’s op straat het nieuwe normaal. Ondertussen heeft iedereen in de familie

of de kennissenkring wel iemand die thuiszit met een burn-out, of die pillen

slikt tegen angstaanvallen of depressies. Agressie vervangt beleefdheid,

polarisering het moeizame compromis. Is onze samenleving stilaan gek aan het worden? Psychiater Dirk De Wachter en

psychoanalyticus Paul Verhaeghe nemen de temperatuur op.

Yves Desmet / Foto’s Anton Coene

leven radicaliseren naar een geweldscultuur, als een soort boetedoening en zin-geving.Verhaeghe «Dergelijke iguren komen alleen maar aan bod in een omgeving waarin ze ge-hoor vinden. Iets wat we te weinig zeggen, is dat ook nog-al wat bankiers en CEO’s vaak psychopathische trekjes verto-nen, of zelfs psychopaat zijn. Als je dat type persoonlijkheid toe-laat te opereren in een geglo-baliseerde context met steeds minder regels en ingebouwde remmen, stijgt hij sneller in de hiërarchie van een organisatie.»De Wachter «De onderkant en de bovenkant raken elkaar va-ker dan we denken. Ik behandel zwaar psychotische en schizo-frene patiënten in het Universi-tair Psychiatrisch Centrum KU Leuven in Kortenberg, en thuis in mijn praktijk krijg ik topmen-

sen uit de creatieve en de be-drijfswereld op consultatie. Telkens hoor ik soortgelijke ver-halen, soortgelijke angsten.»HUMO Oké, maar wat maakt een kleine minderheid veel gevoeliger voor die context dan anderen?De Wachter «Een overweldi-gend gevoel van zinloosheid en leegte. Mensen die geen aan-sluiting vinden bij anderen, die geïsoleerd raken in het maat-schappelijke weefsel.»Verhaeghe «Een gevoel van absolute uitzichtloosheid ook.»De Wachter «Mensen die geen zin in het bestaan vinden, maar plots een grote heilsboodschap horen en daar zeer snel door beïnvloed raken. Het paradijs wordt zo goed als meteen be-reikbaar, na de absolute leegte: als je daarin wilt geloven, is er toch weinig dat méér aantrek-kingskracht uitoefent? Je kunt daar iets tegen doen door er-voor te zorgen dat die leegte en eenzaamheid er niet zijn. Wat natuurlijk makkelijker is gezegd dan gedaan.»Verhaeghe «We zijn ook ge-conditioneerd om instant- oplossingen te verwachten. Eén wonderpil moet ons van onze depressie ahelpen, één regeringsmaatregel moet vol-staan tegen het terrorisme, ook al weten we dat zoiets niet kan. Wie durt vandaag te zeggen dat dat fenomeen nog wel een paar decennia zal duren? En dat het niet opgelost zal raken als politici niets doen aan de situa-tie in het Midden-Oosten, waar we alleen maar nieuwe marte-laren en meer haat creëren?»De Wachter «Ik probeer niet pessimistisch te zijn. Het is van alle tijden dat dingen verschij-nen en weer verdwijnen. Veel jonge mensen met wie ik praat,

HOE ZIEK IS BELGIË: HUMO SPRAK MET PAUL VERHAEGHE (PSYCHOANALYTICUS)

& DIRK DE WACHTER (PSYCHIATER)

10 / HUMO NR 3961 | 31

HUMO SPRAK MET

PAUL VERHAEGHE & DIRK DE WACHTER

‘We zeggen het te weinig: ook bankiers en CEO’s vertonen vaak psychopatische trekjes’

willen niet meer meestappen

in de vanzelfsprekendheden

waarmee hun ouders hun le-

ven en carrière hebben geor-

ganiseerd. Dat vind ik hoopge-

vend. Het is toch vooral onze

generatie die heet doorge-

dramd in een soort zelfge-

noegzaamheid. We dachten

het einde van de geschiede-

nis bereikt te hebben. Dan zie

ik liever de nieuwe generatie

zoekende jongeren.»

HUMO Op het gevaar af een oudezakkenopmerking te maken: ik zie jongeren op straat vooral zoeken naar Pokémons. Onze generatie betoogde af en toe nog er-gens voor of tegen.De Wachter «Jongeren zijn

minder naïef dan ik was op

hun leetijd, ze zijn beter op

de hoogte van de wereld dan

ik destijds. Ze zijn misschien

bedachtzamer en vinden be-

togen iets archaïsch, maar ze

denken veel meer na over hun

leven en hun toekomstige ge-

zin, en het evenwicht met geld

verdienen en carrière maken.»

Verhaeghe «Eén van de ver-

klaringen waarom ze min-

der op straat komen, heet te

maken met een fundamente-

le maatschappelijke verschui-

ving. Ik ben geboren in 1955,

in een samenleving waarin alle

accenten op de groep lagen:

op de familie, op de zuil. Je had

conformiteit en sociale con-

trole. Mei ’68 was een opstand

tegen die groepscontrole en

groepsdwang. Jongeren wil-

den denken, geloven, vrijen en

opvoeden zoals ze zelf wilden,

en kwamen in conlict met het

piramidale groepsdenken. Nu

hebben we de eerste genera-

tie die is opgegroeid in het pri-

maat van het individu: daar-

om komen ze niet op straat.»

De Wachter «Die generatie

is soms te ver doorgeschoten

naar de individualistische kant.

Maar ze denken wel meer na

dan wij destijds, daar ben ik

zeker van.»

Verhaeghe «Tegelijk zie je een

nieuwe zoektocht naar ande-

re vormen van verbondenheid.

Hoe kun je Ringland anders ver-

klaren?»

STUIPTREKKINGEN

HUMO De terreur en de vluchtelingencrisis hebben een nieuwe tweedeling in de samenleving geschapen: aan de ene kant de optimis-tische Gutmenschen, aan de andere diegenen die zeggen realistisch en vooral bang te zijn.De Wachter «Die tweedeling is

óók van alle tijden. We mogen

niet denken dat wij alles voor

het eerst meemaken. Misschien

geven sociale media je een an-

dere indruk, omdat alles daar

kort en krachtig wordt gefor-

muleerd, maar ik denk dat mijn

studenten veel genuanceerder

en bedachtzamer in het leven

staan dan hun ouders. Zij be-

sefen bijvoorbeeld zeer goed

dat open noch gesloten gren-

zen een oplossing zijn voor de

vluchtelingencrisis.»

Verhaeghe «Maar wij zien

vooral de hoogopgeleiden, kun

je dat dan veralgemenen? Ik

ben wat pessimistischer, moet

ik toegeven. Je ziet een toene-

mende sociaal-economische

ongelijkheid, die zich niet alleen

in meer of minder koopkracht

vertaalt, maar ook in andere

denkbeelden. Er zijn studies

die aantonen dat er een recht-

streeks verband is tussen groei-

ende ongelijkheid en het weg-

vallen van de middenklasse, en

de stijging van de criminaliteit.»

De Wachter «Maar ook: meer

gezondheidsproblemen, meer

tienerzwangerschappen, meer

schooluitval…»

Verhaeghe «…meer huise-

lijk geweld, meer mensen in

de gevangenis. Meer dan vijf-

tien indicatoren die mee evo-

lueren met toenemende on-

gelijkheid. Het is ook de logica

zelf, maar het wordt met klem

ontkend door mensen in wier

ideologie die puur empirische

vaststelling niet past.»

De Wachter «Bij ons zegt

armoedespecialiste Bea

Cantillon net hetzelfde. We we-

ten het ondertussen al vijtien

jaar, maar er gebeurt niets.»

Verhaeghe «En als je dan een

forse heboom hebt om die on-

gelijkheid terug te dringen, zo-

als de overheveling van de kin-

derbijslag naar Vlaanderen, zie

je politieke onwil om die te ge-

bruiken.»

HUMO Verbijsterend voor velen was de brexit, waarbij mensen tegen hun eigen economisch belang gestemd zouden hebben. Maar de arme, angstige onderlaag van de bevolking is wel de enige categorie van wie de koopkracht de afgelopen dertig jaar niet gestegen is.Verhaeghe «Ze hebben gelijk

om boos en ontevreden te zijn,

alleen reageren ze op de ver-

keerde manier.»

De Wachter «De eeuwige op-

timist in mij ziet dan weer dat

het een schokgolf heet ver-

oorzaakt, dat mensen opnieuw

over Europa discussiëren.»

Verhaeghe «Regio’s en natie-

staten zouden moeten besef-

fen dat ze geen partij zijn voor

multinationals die hen tegen el-

kaar uitspelen. Maar dan moet

je wel een Europa willen na-

streven dat niet alleen liberaal,

maar ook sociaal is.»

De Wachter «Hopelijk krijgen

de steden ook meer macht,

want daar ligt de toekomst, nu

er voor het eerst in de wereld-

geschiedenis meer mensen in

de steden dan op het plateland

wonen.»

Verhaeghe «De natie-

staten hebben afgedaan: straks

woont 80 procent van de we-

reldbevolking in steden, en die

worden vaak democratischer

bestuurd dan andere niveaus.

Een aantal burgemeesters van

wereldsteden hebben onder-

ling klimaatconvenanten af-

gesloten: die gaan veel verder

dan de klimaatakkoorden van

Tokio en Parijs.»

De Wachter «Ik kom net uit

Parijs, en ik logeerde niet ver

van de Gare du Nord. Aan de

overkant was er een moskee,

even verderop een boeddhis-

tische tempel. Ik zat tussen

petite Afrique en petite Asie in

een parkje te lezen waar ook

de homogemeenschap haar

ontmoetingsplek van had ge-

maakt, en waar de stad een

buurtecologisch project on-

2 AUGUSTUS 2016 HUMO / 1 1 

‘Jongeren zijn minder naïef dan ik was op hun leeftijd, ze zijn beter op de hoogte en ze denken meer na’

dersteunde. Extreem multi-cultureel, extreem levendig, extreem divers. Ik maak daar geen paradijs van, en ik zeg ook niet dat het allemaal vanzelf zal gaan, maar ik weet wel dat het de toekomst zal zijn. Veel meer dan de stuiptrekkingen van een wereld die zo’n diversiteit niet aanvaardt en er aanslagen op pleegt.»

DE LEUGEN REGEERT

HUMO Je bent een grote fan van Michel Houellebecq, die in zijn roman ‘Soumission’ een islamitisch geregeerd Frankrijk voorspelt.De Wachter «Dat is een provo-catie van hem. Alle sociologen en demografen zullen je zeggen dat het voor een minderheid van 6 procent redelijk moei-lijk is om de absolute macht te veroveren. Houellebecq uit bij-zonder scherpe maatschappij- kritiek, zo goed geschreven dat je er helemaal in meegaat. Maar zo’n vaart zal het niet lo-pen. De kern van zijn discours is niet de islam, maar de verplet-terende eenzaamheid, mach-teloosheid en liefdeloosheid in onze samenleving. Daarin vind ik hem fascinerend.»Verhaeghe «Je noemt het een provocatie, maar veel men-sen vinden het een profetie.

Volgens de meeste peilingen denken mensen dat er tot 30 procent moslims in ons land wonen, en dat het een kwestie van tijd is voor ze in de meer-derheid zijn. Af en toe gaat het toch in de richting van paniek-voetbal. »Om nog even terug te ko-men op de brexit, weet je wat mij verbaasde? Hoe mensen die beleidsfuncties ambiëren, schaamteloos hebben gelo-gen. Boris Johnson en Nigel

Farage hebben een campag-ne op pure leugens gebouwd. Presidentskandidaat Donald

Trump is daar ook een voor-beeld van. Maar ze komen daar allemaal mee weg, en dat is nieuw. De ilosoof Harry

Frankfurt van de universiteit van Princeton heeft er een mooi essay over geschreven: ‘On Bullshit’. Je kunt vandaag wit beweren en morgen zwart, en wat je zegt, waar of niet, is gewoon het product dat je verkoopt. De waarheid inte-resseert de nieuwe genera-tie politici en hun volgelingen niet meer. Als je je daarente-gen laat leiden door de waar-heid, moet je voorzichtig blij-ven, want je weet nooit alles. Je moet nuances aanbrengen, want de waarheid is complex. Daar trekt de bullshitpoliticus zich niets van aan: hij mikt zon-

der scrupules op de onderbuik van de kiezer. Dat zadelt de tra-ditionele politici met een enor-me handicap op.»HUMO Trump bleek in drie op de vier van zijn politie-ke uitspraken de waarheid meer dan geweld aan te doen. Veel heeft het niet ge-holpen, want als die leugen toevallig ook jouw wereld-beeld is…Verhaeghe «En toch moeten we leugens blijven ontmaske-ren. In onze sector werken we met de Diagnostic and Statisti-cal Manual of Mental Disorders, een catalogus van psychische ziektebeelden en symptomen. Die is ooit met de beste be-doelingen samengesteld, maar vandaag is de Manual uitge-groeid tot een instrument van de pharmaceutische industrie. De mensen die de DSM schrij-ven en dus bepalen wie proble-men heet, hebben in 70 pro-cent van de gevallen voor die industrie gewerkt. Eigenlijk moeten we dat boek dus weg-gooien, want het is meer com-mercie dan wetenschap, maar dat gebeurt niet. The age of

bullshit regeert.»De Wachter «Het is nog er-ger. Hoe meer referenties je van door de farma-industrie gesponsord onderzoek kunt voorleggen, hoe vaker je mag spreken op internationale psy-chiatrische congressen. In veel landen wordt de zorg alleen maar terugbetaald als de hulp-verlener met de DSM werkt. Zo word je in de tang genomen: je weet dat die DSM niet klopt en er vooral op is gericht om pil-len te verkopen, maar je moet hem wel gebruiken als je de pa-tiënt niet uit het hulpsysteem wil gooien. Terwijl het kernpro-bleem van onze tijd niet eens in de DSM staat: de vereenzaming van de mens die in een wereld

van presteren en consumeren vindt dat hij of zij tekortschiet, die zich gaat isoleren en elke band met anderen en de ge-meenschap verliest. En vervol-gens schiet hij of zij door naar een burn-out. Of in het geval van terroristen: naar een valse zingeving via wat zij als hero-ische daden beschouwen.»HUMO Wat doet die terreur met de psyche van een sa-menleving? Je ziet woede in gewenning veranderen, kin-deren worden het gewoon para’s in het straatbeeld te zien.Verhaeghe «Het grootste ge-vaar lijkt me de wij-zij-opde-ling, de polarisering van ‘de goeien tegen de slechten’. Bij ons in de vakgroep zit een cle-vere kerel van allochtone af-komst, geboren en getogen in Gent. Mijn mond viel open toen hij vertelde hoeveel hatelijke en racistische opmerkingen hij al zijn leven lang krijgt, en sinds de aanslagen is het er niet be-ter op geworden. Wat doet dat met een mens? Door sommi-gen wordt hij dan weer extra geknufeld, wat hij ook niet wil. Hij wil gewoon behandeld wor-den zoals iedereen.»De Wachter «Damiaan Denys, De Vlaamse hoogleraar psy-chiatrie aan de Universiteit van Amsterdam, zei dat niet de angst het ergste is, maar wel de onverschilligheid. Dat we het gewoon worden en het ons niet meer aantrekken.»Verhaeghe «Hannah Arendt (Duits-Amerikaanse Jood-se ilosofe, red.) gebruikte het woord ‘gedachteloosheid’. Het is nog erger dan onverschillig-heid, het is het weigeren om nog na te denken over dingen, nuances te zoeken, gevestigde meningen ter discussie te stel-len en kritisch te benaderen. Als iedereen er gedachteloos van

12  / HUMO NR 3961 | 31

overtuigd blijt ‘dat er geen al-ternatief is’, kan het niet anders of je komt in een conlict- en geweldspiraal terecht. Univer-siteiten moeten hun studen-ten dringend opleiden tégen gedachteloosheid.»De Wachter «Dan ga je naar een israëlisering van de we-reld. Kleuterklasjes waarin de leerkracht een uzi op zijn rug draagt, en overal zwaarbewa-pende burgers en militairen. Ie-dereen kamperend in zijn eigen Grote Gelijk. Ik was zelf een paar dagen in Israël, en het verbaas-de me hoe snel ik het gewoon werd. »Maar ik ben niet zo’n spe-cialist op geopolitiek of socio-logisch vlak. Het valt mij zelfs moeilijk dat ik soms als een soort zingevingsgoeroe word beschouwd.»Verhaeghe «...als de man die verondersteld wordt het te weten, één van de valkuilen van iede re therapeut. Als je dat be-gint te geloven, is het om zeep.»De Wachter «Je wordt soms bijna in een narcistische posi-tie gedwongen, waar mensen zich aan jou komen laven. Ter-wijl een therapie net tot doel heeft mensen te helpen om een beter inzicht in zichzelf te krijgen.»HUMO Hoe individualisti-scher we zijn geworden, hoe meer we autoriteit missen. Jullie zijn de nieuwe autori-teiten, nadat alle anderen van hun voetstuk zijn ge-vallen.De Wachter «Dat moet je rela-tiveren, want als het erop aan-komt, ben je hooguit de nar van dienst die mag zeggen dat de keizer naakt loopt, maar met wiens woorden verder niets ge-beurt. Je krijgt een lang applaus van een volle zaal en ze kopen je boeken, maar of ze die ook lezen, weet je niet. En daarna stappen ze weer in de ratrace, zijn ze weer de CEO die streef-

cijfers moet halen en collectie-ve ontslagen moet organiseren. De schamele 6 procent van het gezondheidsbudget dat aan mentale gezondheid wordt be-steed, is niet geëxplodeerd na onze boeken, hè?»

ALLEMAN OVERBOORD

HUMO Opvoeden, regeren en genezen zijn onmogelijke beroepen geworden, schrijf je in ‘Autoriteit’. Vaders weten niet meer hoe ze dat moeten zijn, leraars krijgen een proces aan hun broek als ze slechte cijfers geven, en de diagnose die ik op het internet vind, bewijst dat mijn dokter er niets van kent.Verhaeghe «Je moet de posi-tie van vader, leraar, politicus of therapeut innemen zonder er-mee samen te vallen. Je moet het aan de andere overlaten. Je moet de patiënt helpen zelf in-zicht te krijgen in zijn toestand. Wat is uiteindelijk de bedoeling van de opvoeding? Dat je kin-deren zeggen: ‘Saluut, we zijn ermee weg, we kunnen nu ons plan trekken.’ Met in het beste geval ook: ‘En bedankt voor al-les.’ Je bent pas mislukt als op-voeder als ze het huis níét uit durven, of wanneer ze weglo-pen. Hetzelfde geldt voor de politiek: wie de burgers be-trekt bij de besluitvorming, heet meer autoriteit dan wie het van bevelen en pure macht moet hebben.»HUMO Je geeft het voor-beeld van ouders die naar de Raad van State trekken om een examenresultaat te betwisten, en dan verbaasd zijn dat hun kind een etter-tje wordt dat alles meteen wil krijgen. Waarna ze jullie hulp vragen.Verhaeghe «Dat is de ver-schuiving van autoriteit naar macht. De traditionele auto-

‘Een burn-out treft net eerst die mensen die hard hun best doen, die zeer gemotiveerd zijn’

riteit verdwijnt, dus wordt het een machtsspel waarin degene die het best de regels en pro-cedures kent en de beste ad-vocaat kan betalen, uiteinde-lijk denkt te winnen. Dat is niet goed voor het kind, niet voor de leraar en ook niet voor het on-derwijssysteem. Autoriteit, in de eigenlijke betekenis van het woord, moet voor vertrouwen staan. Niet zonder kritische zin, niet zonder controle. Maar vandaag hebben we alleen nog maar vertrouwen in regels.»HUMO Zo’n vanzelfspreken-de autoriteit is toch zeld-zaam. In mijn atheneum had je hooguit vier zulke le-raars, al de rest overleefde alleen door met macht te dreigen.De Wachter «Dan had je er al veel (lacht).»

Verhaeghe «Het uitoefe-nen van autoriteit impliceert macht, want ze moet af-dwingbaar zijn. En dus zit het misbruik er ook ingebakken en heb je tegenmachten en con-

trole nodig. Daar is heel ons democratisch systeem op ge-bouwd – denk aan de schei-ding der machten. Die con-trole gebeurt gelukkig steeds meer horizontaal, en niet lan-ger top-down. In mijn vak-groep evalueren collega’s el-kaar. Ik heb de afgelopen jaren maar twee mensen gehad die er de kantjes af liepen, en die zijn er vrij snel door de groep uit gezet.»De Wachter «Mooi, maar dat kan alleen in kleinere groepen, tot maximaal zo’n 120 man. In een globaliserende wereld met mastodonten van orga-nisaties en bedrijven lukt dat niet. Daar verliest het indivi-du het allerbelangrijkste: het idee dat hij misschien geen meester is over zijn lot, maar toch iets te zeggen heet. Ik zie in mijn sector van de zie-kenhuizen dat de lokale ver-ankering wordt losgelaten. Je verdwijnt in de anonimi-teit van een grote fabriek en wordt geconfronteerd met de

‘Wij varen met kleine reddings-sloepjes, en die sloepjes raken steeds voller.’

HUMO SPRAK MET

PAUL VERHAEGHE & DIRK DE WACHTER

2 AUGUSTUS 2016 HUMO / 13 

De tentoon-stelling ‘Museum Dirk De Wachter’ loopt nog tot 25 septem-ber in het Museum Dr. Guislain in Gent. Info: museum-drguislain.be.

absurditeit van een universe-le aanpak: uniforme regeltjes die door een anoniem bestuur de wereld worden ingestuurd. Het is bij onze dienst psychia-trie bijvoorbeeld niet meteen levensbelangrijk om extreem steriel te werken, maar toch worden wij ook op dat vlak ge-inspecteerd.»HUMO Steeds grotere orga-

nisaties hakken genadeloos

in de kosten, en het individu

gaat zich een anoniem en

misbaar radertje voelen.

De Wachter «Terwijl het net de meest menselijke behoete is om gezien, gewaardeerd of geliefd te worden. Wat ik doe is zichtbaar, wordt gewaardeerd, heet nut. Ontbreekt dat, dan liggen depressie en burn-out op de loer.»»Verhaeghe «Ondertussen ko-men we steeds dichter bij wat Hannah Arendt ooit omschreef als ‘woestijnpsychologie’: die voedt de illusie dat er aan ons iets scheelt, terwijl we niet ge-maakt zijn om in de huidige

maatschappelijke woestijn te leven. Zolang psychologie al-leen probeert mensen te laten overleven in die woestijn, vormt ze een rem op iedere poging die woestijn achter ons te laten of te verbeteren.»De Wachter «Dat is het beeld van de mensen die overboord slaan van de grote tanker, en wij varen erachter met kleine reddingssloepen zonder veel middelen, en de sloepjes raken steeds voller.»Verhaeghe «In de Amerikaanse psychologie is er nu een school die beweert dat stress alleen een perceptieprobleem is van de gestresseerde. Als je zijn perceptie verandert, is het op-gelost. Wie bedenkt dat in he-melsnaam?»De Wachter «De volgende stap is dat ze een hersenscan nemen en iets abnormaals merken in de amygdala: daar zit volgens hen dan het probleem. Terwijl de amygdala alleen maar re-ageert op stress. Oorzaak en gevolg omdraaien ontslaat je van de verantwoordelijkheid om echt iets aan de oorzaak te doen.»HUMO Als je ziet hoe hoog

het ziekteverzuim is door

burn-out en depressie, en

hoe hoog de economische

kosten daarvan zijn, dan is

het toch niet te begrijpen

dat slechts 6 procent van

het budget naar geestelijke

gezondheidszorg gaat?

Verhaeghe «De zoveelste illustratie dat men het als een individueel probleem blijt be-schouwen: het systeem is niet fout, het individu heeft ge-faald te functioneren in het systeem.»De Wachter «Of het is de fout van de therapeut, die het indi-vidu niet kan genezen.»Verhaeghe «In 2012 mocht ik advies geven voor de Neder-

landse Gezondheidsraad. Ik suggereerde om te kijken welke bedrijven bovenproportioneel veel ziekteverzuim door stress en burn-out hadden, en dan na te gaan wat je daar aan de arbeidsorganisatie kunt doen, in plaats van bedrijfsartsen de zieken te laten controleren. Ze vielen van hun stoel: dat had-den ze nog nooit gehoord, dat het niet aan het individu zelf zou kunnen liggen, maar aan iets anders.»De Wachter «Het dramatische is dat patiënten dat óók denken: ‘Ik heb gefaald, ik kan het niet meer aan en het is mijn fout.’»Verhaeghe «Terwijl een burn-out het eerst de mensen tret die hard hun best doen, die zeer gemotiveerd zijn. Iemand die het allemaal worst zal we-zen en er de kantjes af loopt, zul je zelden een burn-out of een depressie zien krijgen. Integen-deel, die bezorgen er hun col-lega’s één. Er ziten proiteurs bij de langdurig zieken, ja, maar dat mag je zeker niet veralge-menen.»HUMO Ook de autoriteit om

te regeren verdwijnt: poli-

tici zijn incompetente zak-

kenvullers. Alleen nieuwe

autoritaire vaderfiguren

zoals Trump, Poetin en Er-

dogan kunnen nog op sym-

pathie van een deel van de

bevolking rekenen.

Verhaeghe «Klassieke poli-tici zijn de laatsten die begre-pen hebben dat die oude top-downaanpak, gebaseerd op macht, niet meer wordt geac-cepteerd. »Ik zie twee mogelijke evo-luties. Je hebt aan de ene kant de eeuwige zoektocht naar een betere vaderiguur, die de oude verdringt – de koning is dood, leve de koning. Dat heet eeuwenlang gewerkt, maar nu niet meer, omdat steeds meer

jongeren en hoger opgeleiden geen enkel vertrouwen meer hebben in dat patriarchale model. Ze weten dat iedere nieuwe machtige vader vroeg of laat een dictator wordt, zo-als nu weer blijkt in Turkije en Rusland. »De andere weg is die van Ringland, een horizon-taal conglomeraat van niet- gedachteloze mensen met veel expertise. Als de over-heid vijtien jaar geleden met hen de dialoog was aange-gaan in plaats van het ‘mijn wil is wet’-principe te hante-ren, was er vandaag een voor iedereen aanvaardbare oplos-sing gerealiseerd in plaats van de huidige procedureslag.»De Wachter «We kunnen ons die blinde gehoorzaam-heid aan de patriarch ook niet meer voorstellen. In de Eerste Wereldoorlog meldden vrij-willigers zich massaal aan om te sterven voor het vaderland, in WO II was dat al veel min-der: toen moest je al behoor-lijk fanatiek zijn om nog vrij-willig naar het oostfront te trekken. Vandaar dat we ook zo verbaasd zijn dat sommi-gen binnen de islamcultuur dat wel een keuze vinden.»HUMO Kan de liefde ons

redden?

De Wachter «Ze is in ieder ge-val onuitroeibaar: de mens is gedoemd om lief te hebben. Onze tijd werkt dat tegen: hij maakt ons te competitief, te perfectionistisch, te honge-rig, ook in wat we verwach-ten van de liefde. De hech-tingsangst wordt groter, maar je krijgt de liefde niet kapot. Zelfs Houellebecq blijt er on-der al zijn misogyne, eenzame, cynische woorden wanhopig naar op zoek.»HUMO Heren, bedankt voor

het gesprek.

‘Klassieke politici zijn de laatsten die begrepen hebben dat de oude top-downaanpak niet meer wordt geaccepteerd’