Ter Verpoozing, Peizewww.gerardstout.nl

Dialoog met Willem Haandrikman

en met een tiental schrijvers en dichters uit Drenthe

handleiding voor het schrijven van dialogen

Gerard Stout

Korte cursus dialogen schrijven voor schrijvers van de Drentse Schrieverskring. Veel voorbeelden. Handige tips en opdrachten. Voor iedereen die schrijft.Dialogen met Willem Haandrikman, Dichter, John Vorenkamp, Suze Sanders, Klaas Koops, Jan Veenstra & Marga Kool, Anne Doornbos, Tonko Ufkes, Martin G. Koster, Ria Westerhuis, Gerard Nijenhuis, Delia Bremer, Mischa van Huijstee, Johan Bordewijk, Albert Haar, Gezienus Omvlee, Rob Boudestein, RuthPost, Nicolette Leenstra, Jan Harbers, Ton Peters, Rouke Broersma, Tjaart Imbos, Lukas Koops en ook Vage dialogen.

Dialoog m

et Willem

Haandrikm

an

Gerard Stout

Dialoog met Willem Haandrikman

en een tiental schrijvers en dichters uit Drenthe

handleiding voor het schrijven van dialogen

Uitgeverij Ter VerpoozingISBN: 978-90-73064-XXXXXNUR: XXXX

© alle tekst: Gerard StoutOntwerp omslag: Gerard Stout

POD: vermeerbestseller.nl en www.iwemabestseller.nlNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder schriftelijke toestemming

van de uitgever.

Dialoog met Willem Haandrikman

en een tiental schrijvers en dichters uit Drenthe

handleiding voor het schrijven van dialogen

Gerard Stout

Ter Verpoozing

InhoudInleiding 7Willem Haandrikman 8Dichter 10John Vorenkamp 12Suze Sanders 14Klaas Koops 16Jan Veenstra & Marga Kool 18Anne Doornbos 20Tonko Ufkes 22Nr. 50 24Martin G. Koster 26Ria Westerhuis 28Gerard Nijenhuis 30Delia Bremer 32Mischa van Huijstee 34Johan Bordewijk 36Albert Haar 38Gezienus Omvlee 40Rob Boudestein 42Ruth Post 44Nicolette Leenstra 46Jan Harbers 48Ton Peters 50Rouke Broersma 52Lukas Koops 54

Tjaart Imbos 56Vage dialoog 58Bronnen 62

7

Inleiding‘Dialogen.’“Wat zeg je?”‘Hoor je me niet?’“Hoor je me niet?”‘Wil je een cursus dialogen schrijven verzorgen. En ik stel die vraag zonder een vraagteken toe te voegen.’“Ongevraagd dus?”‘Talenwonder, je bent een talenwonder, knutselaar met meccano. Jehanteert de schroefjes en de moertjes. Je maakt bouwwerken en poppetjes. ... Wil je een cursus dialogen schrijven verzorgen?’“Ik ben nu een door jou benoemde deskundige. Klopt?”‘Klopt helemaal.’“En...”‘En.... wat?’“En...”‘Je mag ook reclame maken voor je boeken.’“Dat bedoelde ik niet. Niemand leest me. Maar...”‘Je mag ook reclame maken voor je boeken.’

8

Dialoog met Willem Haandrikman.‘En dan kom jij volgende keer weer met een nieuw boek.’“Mooie grijns,” zegt mijn binnenman. Mijn buitenman zwijgt.‘Je poept ze uit, lijkt het wel.’“Dank voor het compliment,” zwijg ik.‘Volgende keer weer een nieuw boek.’“Dank voor het compliment,” zwijg ik.‘Dialogen. Ik heb er een hekel aan. Boeken met alleen dialogen. Vreselijk.’“Kom op,” knik ik.‘Na een poosje raak ik de draad kwijt, dan weet ik niet meer wie aan het woord is. Heel verwarrend.’“Kom op,” buig ik mijn hoofd naar beneden. Mijn ogen blijven naar voren gericht en kijken door de glazen van zijn bril.‘Ik zet zelf streepje voor de zinnen, zodat ik weet wie aan het woord is. Zou de uitgever moeten doen.’“Mooie tip,” knik ik zwijgend.

9

De toelichterDe eerste zin geeft het kader: Een schrijver met meerdere boeken op zijn naam op een wellicht reguliere bijeenkomst, er komt immers een volgende keer.De dialoog is - verbaal gezien - een monoloog. De tegenspreker zwijgt.Enkel lichaamstaal van de tegenpartij nodigt Willem Haandrikman - want die is aan het woord - uit tot verder spreken.De tegenpartij - dat ben ik - heeft een positieve insteek. Hij heeft een - wellicht aangeleerd - compliment in zijn hoofd.Er is geen verbale reactie. Willem Haandrikman herhaalt zijn uitspraak. Ik herhaal mijn non-verbaal antwoord. De lezer weet dat de tegenpartij - dat ben ik - terughoudend is.Bij gebrek aan weerwoord gaat Willem Haandrikman in de onthullende modus. Lichte boosheid en verontwaardiging. Hij laat zijn gevoel zien.Mijn zwijgen versterkt de onthullingen.Willem Haandrikman geeft mij een mooie oplossing. Ik varieer met ‘ en met “ om de spreker en de luisteraar aan te geven.

Tips & OpdrachtenMaak van een monoloog een pseudo-dialoog.In de dialoog met Willem Haandrikman kun je de cursieve zinnen vervangen door jouw reactie.

10

Dialoog met een dichter‘Fijn dat je belt. Ik heb je al heel lang niet gesproken. Hoe gaat het met je?Wat zeg je, meer dan drie jaar? Zolang al? Wat vliegt de tijd.Bij jou niet? Vliegt de tijd bij jou niet?Je hebt nog dezelfde meubels? Betoneiken en dat tafeltje met glazen blad. Nog steeds. Ik hoor de koekkoeksklok, die heb je laten repareren. Tsss.Op de plaats van het schilderij van Von Dülmen Krumpelmann gehangen, en toen liep de klok weer.Wel opgetrokken, natuurlijk. Dat begreep ik wel.De klok, nee, de loden denappels aan de kettingen, nou goed.Astma, zeg je.Oh je rookt ook nog.Heel goed, als de schoorsteen maar rookt, zeg ik altijd.Nee, niet cynisch bedoeld. Gewoon: met filter.Menthol?Zo ken ik je weer.Ik bel je wel weer. Nee, skype heb ik niet.Nee, ik wacht niet zolang als deze keer.

11

De toelichterTelefoongesprek. De spreker vertelt door herhaling en vragen hoe het huis van de ander eruitziet. De monologen verraden de tekst en de persoon van de tegenpartij. Met kleine woorden sluipen irritaties binnen en krijgt de verhouding tussen de beide partijen vorm. De lezer krijgt niet alles kant-en-klaar, er blijft veel ruimte voor een eigen invulling van de dialoog. De lezer mag meedoen en is niet enkel toeschouwer en luisteraar.

Tips & OpdrachtenBel een vriend/vriendin, familielid en ontfutsel door je vraagselling de in-richting van de kamer, de inrichting van het restaurant, het uitzicht op het Drentse Aa, de Paizer Mao, inclusief seizoen, weersomstandigheid.

12

Dialoog met John Vorenkamp‘Wat je zegt, ik ben onder de indruk van Bommeljés artikel. En dan te be-denken dat ik in mijn werk alles doe om de jonge mensen aan het lezen te krijgen, een leesuur per groep per week, omdat als ik het niet doe straks niemand meer leest. Welke strijd strijd ik hier eigenlijk?’

‘Zal ik mijn bapo inleveren opdat leerlingen lezen?’

‘Je sterft onder de ogen van de laatste lezers.’

‘De politiek kiest voor afknijpen van motivatie.’

‘Ontlezing rukt op. Of moet ik net als jij met een luisterboek op mijn brits blijven liggen? Luisteren en lezen en herlezen?’

‘Als de schrijver de beste lezer lijkt te zijn van zijn eigen werk, wat moet je dan?’

‘Ik schrijf nog maar es een vers of wat en verbeeld wat ruimte in een stil moment.’

13

De toelichterNiemand kent de inhoud van het artikel van Bommeljé (op wellicht een witte raaf na). De inhoud wordt langzaam onthuld in het licht van de Drentse Schrieverskring. Sfeertekening waarin gevoel naar boven komt. Verontwaardiging, teleurstelling, berusting zonder dat deze gevoelens expliciet worden benoemd.

Bommeljé in NRC van 21 september 2013 over ontlezing. Via digitale archief www.nrc.nl (als je abonneee bent).

In deze dialoog is niet helder hoe de personen eruitzien, hoe ze gekleed zijn, waar ze zich bevinden. Hoe dat kan staat in de volgende dialoog met Suze Sanders.

Tips & OpdrachtenNeem een krantenbericht, gespreksflarden, je eigen overwegingen en knip, plak en verander de zinnen tot een dialoog. Gebruik van anderen wat je zelf niet hebt.

14

Dialoog met Suze Sanders‘Je hebt je veenbrandjurk niet aan,’ zeg ik met een glimlach die van alles kan betekenen.‘Vandaag niet.’ Ze zwijgt en wacht. En als ik het oogcontact vasthoud, zegt ze: ‘Vanavond gaat het niet over mij. Ik ben hier als dichter en vooral als lid van de participatiemaatschappij. Participatiebestuur, bedoel ik.’ Haar glimlach gaat van haar smalle mond naar haar bollende wangen en eindigt bij haar bescheiden, maar goedgevormde neus.‘Blackberry picking,’ zegt ze, terwijl ze met haar vingers een plukgebaar maakt aan de mouw van haar grijze polo. Ik zie hoe de witte kraag van haar blouse meebeweegt.‘Brummels zuken,’ zeg ik. ‘Het is een beetje brummels zuken met Seamus Heaney.’ En voorzichtig pluk ik een losse draad van haar schuinaflopende schouder. Haar ranke hals kleurt zachtjes rood, appelrood en de zilveren hanger accentueert haar blanke hals waar restanten van de zomer nog zichtbaar zijn in lichtbruine tinten.‘Ik heb ok blackberry picking oetkeuzen om te vertaolen,’ zegt ze, terwijl ze naar mijn hand kijkt met het witte pluisje. Ze legt haar warme hand op mijn pluisjespikhand en zegt: ‘Frivool,’ en opnieuw, ‘frivool. Ik weet er zo snel geen Drents woord voor.’ Ze laat me los en kijkt naar mijn slanke vingers, die het pluisje omzichtig van haar lijf verwijderden. En na een aarzeling: ‘Ik weet er ook geen Zeeuws woord voor, trouwens.’ Ze trekt haar lippen strak en schudt haar hoofd krachtig heen en weer. Haar blonde haren wapperen zachtjes mee. Ik hoor haar zwarte schoenen tegen de houten vloer klikken.‘Ons bin zunig,’ zeg ik. ‘Maar niet helemaal.’ Ik knik naar de Zilveren Zeeuwse knoopjes in haar oor. Die bloem staat in mijn tuin; Zeeuws knoopje.

15

De toelichterDe openingszin verwijst naar de dichtbundel Veenbrand. Bij de presentatie droeg Suze een jurk/blouse in kleurenpatroon van het omslag. De lezer kan zich afvragen wat mijn glimlach betekent. Er is spanning.Ik gebruik een gesprekstechniek; namelijk zwijgen, zodat de ander - ook door het oogcontact - gaat spreken.In het vervolg komen kleding, gezicht, wangen, neus, oorbellen, vingers naar voren. Je kunt er allerlei bijvoeglijke naamwoorden aan toevoegen. Kies beschrijvende bijvoeglijke naamwoorden en geen beoordelende bijvoeglijke naamwoorden. Dus: rank, dun, rood, groen, strak, verzorgd, kaal, blozend. En dus niet: mooi, prachtig, lelijk, erotiserend, lieflijk.Deze laatste aanpak staat bekend als show, don’t tell.

Tips & OpdrachtenLaat zien, beschrijf en verklap geen gevoelens.Vervang de cursieve delen door je eigen tekst.

16

Dialoog met Klaas Koops‘Zo je wilt een verhaal schrijven en graag meer weten over dialogen.’‘Klopt helemaal.’‘Weet je al hoe je een verhaal kunt beginnen?’‘Om eerlijk te zijn heb ik daar nog niet bij stilgestaan. Ik dacht meer aan een dialoog, een tweegesprek.’‘Ik zie je denken.’‘Inderdaad. Ik denk na. Misschien is mijn vraag: “Hoe begin ik een verhaal?”.’‘Wil je een paar tips?’‘Wil ik wel.’‘Goed, ik geef een opsomming en in volgende onderdelen illustreer ook ik hoe je kunt beginnen met een verhaal. Over het slot van een verhaal wil ik later ook wel mijn inzichten kwijt, als je dat wilt.’‘Eerst het begin.’‘Een citaat kan een mooi begin zijn: Blood sweat and tears....’‘Shakespeare.’‘William Churchill.’‘Grmmm.’‘Een beschrijving: de rode loper leidde naar de poort van Hofwijck...’‘Voorburg, Den Haag.’‘Je kunt ook provocerend beginnen. “Ik heb drie vrouwen vermoord. Ik zeg het maar gelijk.”’‘Apport Kasper, apport. Maar ik heb je literaire thriller nog niet gelezen en ook niet afgeluisterd. Te druk met mijn Assen.’‘Begin maar met Kasper. Veel boeiende dialogen met een Drentse patrijs.’

17

De toelichter.Je kunt beginnen met:Een citaatEen gevoelEen bericht uit een krantEen vraagEen stellingEen situatie / weersomstandigheidWie, wat waar, wanneer en hoe.

Tips & OpdrachtenNoteer beginzinnen van vijf literaire boeken in je kast. Noteer vijf begin-zinnen uit de krant. Noteer vijf beginzinnen op (verjaardags)visites.

Altijd als de kleine jongen de winkel verliet, Scheldestraat 177, westland groente & fruit, draaide hij zijn bovenlichaam half om en keek hij een poosje door de openstaande deur naar binnen. Westland, de Ambonezen over u, Rouke Broersma.

18

Dialoog met Jan Veenstra en Marga Kool

‘Is het eten al klaar,’ zei hij.‘Ik dacht dat jij zou koken, vandaag,’ zei zij.‘Ik heb gisteren gekookt, en eergisteren,’ zei hij. ‘Dinsdag is jouw dag.’‘Het is vandaag woensdag. Schat,’ zei zij.

‘Het is vandaag woensdag. Schat,’ zei zij.‘Ik heb gisteren gekookt, en eergisteren,’ zei hij. ‘Dinsdag is jouw dag.’

‘Ik dacht dat jij zou koken, vandaag,’ zei zij.‘Is het eten al klaar,’ zei hij.

‘Is het eten al klaar.’‘Ik dacht dat jij zou koken, vandaag.’‘Ik heb gisteren gekookt, en eergisteren. Dinsdag is jouw dag.’‘Het is vandaag woensdag. Schat.’

‘Is het eten al klaar.’‘Ik dacht dat jij zou koken, vandaag.’

‘Ik heb gisteren gekookt, en eergisteren. Dinsdag is jouw dag.’‘Het is vandaag woensdag. Schat.’

19

De toelichterUit ‘wetenschappelijk’ onderzoek blijk dat de lezer de toevoegingen zei hij en zei zij vrijwel negeert. Ze bieden houvast in het verhaal, maar ze storen niet. Je hoeft - quote Willem Haandrikman - niet terug te vallen op constructies als: ‘Is het eten al klaar,’ sneerde hij als een bromvlieg die tweemaal aan een doodslag met de nrc van de vorige dag was ontsnapt en opnieuw op de suikerpot - met bruine suiker - landde.‘Ik dacht dat jij zou koken, vandaag,’ gromde zij als een geslagen Welsh corgy met een zere linkervoorpoot en met obstipatie.‘Ik heb gisteren gekookt, en eergisteren,’ beet hij haar toe. ‘Dinsdag is jouw dag.’‘Het is vandaag woensdag. Schat,’ zoog zij.Of‘Is het eten al klaar,’ zei hij met een innemende lach en zijn stem vol van een grijs timbre.‘Ik dacht dat jij zou koken, vandaag,’ lachte zij amechtig terwijl ze haar volle lippen naar hem tuitte.‘Ik heb gisteren gekookt, en eergisteren,’ zoende hij haar toe. ‘Dinsdag is jouw dag.’‘Het is vandaag woensdag. Schat,’ knipperde zij met haar donkere wimpers, gehaktdag.’‘Maar alle lekkers komt van jou,’ fleemde hij, terwijl hij zijn wijsvinger....

Tips & OpdrachtenVoeg twaalf regels toe aan de dialoog. Twee regels met hij/zij:zei en zes regels met een geforceerde sfeertekening.

20

Dialoog met Anne Doornbos‘Toneel, Anne, je speelt ook toneel.’‘Het is dat je het zegt. Altijd. Ik speel altijd toneel. Toneel en spelen is mijn lust en mijn leven, en de schrieverij natuurlijk. Ik dicht ook graag en als het kan schrijf ik columns in het Roder Journaal, of in De Krant. Je kent De Krant vast wel, huis aan huis in mijn gemeente Noordenveld en zelfs tot in Eelde-Paterswolde en ook in de gemeente Tynaarlo, waar ik ook nog goede contacten heb. Maar toneelspelen doe ik ook graag. Jammer dat er geen Taol-an-taofel is voor eenakters of voor stand up comedians. Ik ben met pensioen en ik heb daar nu veel tijd voor. Vooral nu het zomerseizoen voor-bij is en ik geen sorbettests meer kan uitvoeren bij de lokale horeca in de gemeente Noordenveld en omstreken. Dat deed ik graag. Dankbaar werk, vooral omdat ik alle obers in hun waarde liet. Ik kan natuurlijk niemand afkeuren of neersabelen. Ik kom iedereen weer tegen en iedereen kent me. Trouwens ik zou wel een keer met je willen optreden in het Schienvat op Erica. Dat lijkt me prachtig, een thuiswedstrijd, en als Daniël Lohues van de Pandiek, ook meedoet, hebben we vast een volle zaal. We moeten daar toch eens werk van maken. Kan ik vertellen hoe Henk Wellen, die katholieke boer aan de Verlengde Hoogeveense Vaart mij van mijn gereformeerd geloof heeft afgeholpen. Je kunt dat ook nalezen in het jubileumboek 150 jaar Erica. Wel met een paar spelfouten, maar dat ligt niet aan mij.Mijn tip voor dialogen: Gemakkelijk. Zorg ervoor dat één persoon niet steeds aan het woord is. Een heel lang verhaal, daar luistert niemand meer naar. Dus veel afwisseling tussen de gesprekspartners zodat het focus niet te lang bij één spreker ligt. Ook op toneel is dat handig, behalve bij stand up comedians natuurlijk.’

21

De toelichterKorte krachtige dialogen in vlotte wisseling houden de lezer bij het verhaal. Laat veel weg. Pas op voor zijsporen.

Tips & OpdrachtenHerlees de laatste vijf regels van Anne’s verhaal.Herschrijf de tekst van deze persiflage, schrap zijsporen en laat Anne tot zijn recht komen.

22

Dialoog met Tonko Ufkes‘Tonko.’‘Ja?’‘Je schuift als Westerkwartierster aan bij de Drenten.’‘Ja, daar is meer verslag met mekoar. Ik steek hier wel iens wat op.’‘Het hef der alles van dat ie liever schrieft as proat.’‘Ja, dat kun best zo weden.’‘Woorden en zinnen zit joe meer in de haanden as in het keelsgat.’‘Ja.’‘Ik las verscheiden maol körte verhoalties van joe in de Universiteitskrant.’‘Ja. Alumnibladtie Broerstraat 5.’‘Giet joe goed of. Dain belevings op te schrieven.’‘Ja.’‘Mooi om te weten dat ie het ventiel uut de baand van de mooiste meid van het feest haalden. Zo begunde joen vrijerij.’‘Ja. Ik wachtte heur op. Bij heur fiets.’‘Zo kregen ie heur op joen pakkiesdrager.’‘Ja.’‘Hoe gung dat?’‘Ja, “lekke baand?” zee ik.’‘Wat zee het wicht?’‘Ja.’‘Westerkwartiers, Hollands, Duuts, Pools. Ie spreekt joen toalen.’‘Jao.’‘En Engels?’‘Nee.’

23

De toelichterDoor een spreker en stopwoord mee te geven ondervang je het bezwaar van Willem Haandrikman. Het onderscheid tussen beide deelnemers blijft helder.

Tips & OpdrachtenHerschrijf de dialoog met Tonko. Schrap ja.Geef mijn tekst een passend stopwoord.

24

Nummer 50- Hier mut ‘t estaone hebben.- Ik zieë niks.- Ie kunt het zien an de lindebomen.- Die twei?- Ja, die stunden vlak veur ‘t huus.- Weej nog waor ze stunden?- Ja, de grootste stun vlak veur ‘t glas. Wij klummen daor ‘t mieste in, umdaj der ‘t makkelijkste inkommen kunden. En ie hadden natuurlijk ‘t beste uut-zicht. As hij bluide, man nog antoe. Ik roeke die zute locht seins nog.- En de aandere?- Die stun an de ziedkaante. Die stun altied wat in de weg as mien va mit peerd en wagen langs wol.- Ik zieë niet veul verschil.- Toch wel, aj een paar tree achteruut gaot, zuj ‘t zien. Die linkse is de grootste.- Die stun dus vlak veur ‘t glas. Daor haj zomers vaste een bulte last van.

Wiedweg vliegt gaanzen veurbij

- Hej hier lange woond?- Ik bin hier geboren.- En opegruid?- Ok dat. Toen ik achttiene ware biw verhuusd.- Ieë en oen va en moe?

25

- En mien breur.- Ik hebt hier ok in de oorlog ewoond.- Ja, maor daor wee’k vanzölf niet als te veule meer van.- Wat bint oen eerste herinnerings?- Dat ze mien va opheulen.- In de oorlog?- Nee, dernao.- Was hij fout dan?- Wat is fout?- Dat hij met de Duutsers metan dee.- Dat begriep ik j. Ik bedoele: Hoe fout is fout?

Dichtbij blaft een Duutse herder

- Zuw wieder lopen?- Lek mij achil niet zo’n mal idee.- Wie woont hier op nummer 48?- Broenbarg.- Hoe was hij in de oorlog?- Wat wi’j heuren?

Martin Koster

26

Dialoog met Martin Koster‘Moi Martin.’‘Moi.’‘Martin, ie schrieft geregeld over oorlog en verzet.’‘Ik schrieve over de Riest.’‘Het gedicht, de dialoog 50 giet over de oorlog.’‘Ik schrieve benaom over Martine, en aander vrouwlu die ik kend heb.’‘Martin, in nrd - jammer dat der niet meer nummers verschient - schrief ie over concentratiekampen en over goed en fout.’‘Onder ons en de eerpelmeelfabrieken.’‘In de bundel Gehaktdag van Jans Pol, een schoelnaam, schrief ie: “Dat e Duutser was, kun e niet helpen.”’‘De natuur, wandelings, vogels en vissen. En eten.’‘Martin, kun wij uutkieken naor een novelle, een dichtbundel over joen stried en verzet?’‘Zummer op de Paizer Mao.’‘De Dodenrivier, Martin. Luuster.’‘Nee, dat was de River Riest. Daor bin’k nog niet an toe.’

27

De toelichterLangs elkaar heen praten, geen antwoord geven op vragen. De dialoog onthult twee en meer werelden.Laat zien en leg niet uit. De dialogen (ook van het gedicht 50) laten zien wie de karakters zijn.Goede dialoog herken je aan de vaart in het verhaal, langzame onthulling van karakters, geloofwaardigheid. En een goede dialoog maakt de lezer nieuwsgierig.

Tips & OpdrachtenWat is de functie van:Wiedweg vliegt gaanzen veurbijDichtbij blaft een Duutse herder

Vervang gaanzen en Duutse herder. Wat verandert aan het gedicht?

28

Dialoog met Ria Westerhuis‘Moi Ria. Hoe giet het?’‘Goed, met joe?’‘Ok.’‘Nog veul wille de leste tied.’‘De leste tiet.’‘Eh, eh, wij bint weer in huus.’‘In de slaopkaomer mien ie.’‘Maak het niet gekker.’

‘Evies serieus. Hoe löp Teugelloos, joen neie boek??‘Merakel.’

‘Ben je nu helemaal op het Nederlands overgestapt?’‘Hoe raad je het zo?’‘Nou, ik dacht - dat doe ik wel eens - na Minne Zinne komen er andere zinnen.’

‘Minne zinnen blijven wel.’‘Dat zei ik niet.’

‘Maar na minne zinnen komen en nog veel meer zinnen. Ik had overal zin aan, en zin in, en zin op, maar langzaam word ik selectiever.’‘Lijkt me niet verkeerd.’

‘Ik zit niet op een moralist te wachten.’

29

De toelichterHardop lezen. Lees deze dialoog hardop. Je hoort of het ‘werkt’. Leg weg en lees een dag later nog eens hardop. Bij voorkeur terwijl je in de spiegel kijkt. Je voelt de emotie. Je hoort de haperingen. Waar de dialoog hapert is er werk aan de taalwinkel, tenzij je die haperingen bedoeld hebt.

Tips & OpdrachtenVerplaats je in de dichter uit Avereest (in mij, of in beide) en lees de dialoog hardop voor. Noteer de intonatie, het stemgebruik en zet dit achter de tekst.

Bijveurbield: ‘Moi Ria. Hoe giet het?’ vreug ik met kalme vlakke en uutgerekte stemme.

30

Dialoog met Gerard Nijenhuis‘Je voordracht, Gerard.’‘Ik weet het. Je bedoelt mijn lange uitgerekte zinnen, mijn wat sonore en monotone stem. De dominee die 1 Kor. 13 voordraagt.’‘Je poëzie heeft jouw stem nodig. Ik weet niet hoe je poëzie landt als een ander je gedichten voordraagt. Goed dat de tachtig gedichten op een audio-cd staan. Of zeg ik het te scherp en te bits?’‘Misschien wil je mijn gezicht er niet bij zien en alleen mijn stem horen? Grapje hoor.’‘Als ik je stem hoor en je voordracht, verplaats ik me als vanzelf naar Gieten. Ik zie de bushaltes bij: The house of the rising sun, of hoe heeft dat witte jarenzestigpand ook al weer. Bij elke voordracht, elk gedicht, sonnet, zet je me op de brink in Gieten.’‘Ik weet niet of ik dat als een compliment moet opvatten. Maar toch fijn dat je niet gelijk aan de slachterij bij Udema denkt.’‘Je kunt kabbelen en pieken met je stem, maar je woorden golven vooral. Kalm en bedaard.’‘Als de spreekwoordelijke kont van het paard, voor het rijtuigie?’‘Zo ongeveer.’

31

De toelichterDialogen berusten op woorden en zinnen, en op intonatie, volume, accenten. Luister naar anderen, in de bus, tijdens voordrachten en vind woorden voor de spreekwijzen.Welke woorden krijgen nadruk, welke glijden weg? Hoge afgeknepen stemmen, kabbelende bergstromen, diep als een ven?Lacht de spreker als er niets te lachen valt, stottert de spreker?

Tips & OpdrachtenVoeg aan de dialoog met Gerard Nijenhuis tussenzinnen toe, bij beide sprekers waarin de aard van de stem naar voren komt.

32

Dialoog met Delia Bremer‘Delia, mag ik je een bekentenis doen?’ Ik hoor hoe mijn stem hapert, al wil ik dat niet. Als ik “Delia” zeg, stotter ik bijna, terwijl ik zelden over mijn woorden struikel.‘Ach jongen,’ zegt Delia. ‘Je wilt me toch niet vertellen dat...’ Ze glimlacht, ik wou zeggen, ze grijnst, maar Delia grijnst niet. Nooit. Ik heb haar nooit zien grijnzen.‘Nee, wees niet bang. Dat wil ik niet zeggen,’ fluister ik. ‘Als het zo was, zou ik het niet durven zeggen, maar het is niet zo.’ Mijn woorden komen weer soepel van mijn stembanden, uit mijn strottenhoofd, of van waar ze de oorsprong ook mogen vinden. ‘Misschien jammer voor je,’ grijns ik. ‘Maar niet heus.’Delia legt haar handen op mijn schouderpartijen. Als vanzelf gaan mijn handen naar haar heupen. Zo dichtbij maakte ik haar vaker mee.‘Zoenen,’ zeg ik. Ik verlaag mijn stem, terwijl ik mijn gedachten naar grote hoogte stuur.‘Zoenen,’ zegt Delia. Haar hoofd nadert mijn hoofd en haar stem wint langzaam hoogte. ‘Zoenen,’ herhaalt ze twee noten hoger, terwijl haar ogen naar de binnenkant van haar oogkassen draaien.‘Zoenen is niet mijn grootste liefhebberij,’ lispel ik in haar oor, met mijn wang - stoppels van twee dagen - tegen haar wang. ‘Geef mij maar proza en tuinieren, klassieke muziek, stampot peentjes of scheikunde.’‘Ach jongen,’ zingt Delia. ‘Je bent te laat en je bent al te dichtbij,’ hoor ik over haar lippen naar buiten komen als een mistvlaag in de septemberwind. ‘Ach jongen,’ gaat ze verder, ‘kom; na poëzie, of voor ......’

33

De toelichterEen dialoog is meer dan de woorden. Ook de intonatie doet mee en de spreeksnelheid. Luister naar je eigen stem als je vertelt over je zaken die je beroeren; angst, blijdschap, vreugde, verontwaardiging, hartstocht. Hoe praat je als je voordraagt, hoe praat je in je vriendenkring. Hoe klinkt je stem als je over je liefhebberijen spreekt? Wat verandert aan je voordracht in het Nederlands of in het Drents?

Tips & OpdrachtenKus een aantrekkelijke man of vrouw naar keuze en smaak. Let op je stem-gebruik na deze belevenis. Hoog, laag, afgeknepen, formeel, informeel, schor?

Maak aantekeningen in de dialoog met Delia en geef aan hoe je de stemmen zou omschrijven.

Maak de zin van Delia af.

34

Dialoog met Mischa van Huijstee‘Assen,’ zegt Mischa, ‘Assen. Er is geen betere plek in Drenthe dan Assen.’ Hij zwaait zijn handen tot ver boven zijn hoofd, als wil hij onderstrepen dat de provinciehoofdstad tot grote hoogte wordt opgetild.Ik probeer oprecht te klinken als ik hem vraag wat zijn rol als stadsdichter aan Assen heeft toegevoegd. De vraag lijkt hem uit zijn evenwicht te brengen. Ik zie dat zijn lange smalle handen in zijn broekzakken verdwijnen.Om hem denkpauze te geven vraag ik opnieuw.‘Je hebt tientallen gedichten aan Drenthe, aan Assen geschonken. Welk gedicht zou ik uit mijn hoofd moeten leren?’Mischa leunt naar me toe. Het is alsof mijn oor een microfoon voor hem is, professionele buiging om zijn gedicht aan me voor te dragen.‘Ik heb de Assenaren laten lachen met mijn humoristische bijdragen. Twee jaar lachen met Mischa. Waar tref je nog zoveel geluk,’ fluistert hij.En dan, zegt hij, zonder dat ik een vraag hoef te stellen.‘Ik was verdrietig en blij op 31-01-13, op de nationale gedichtendag toen ik afscheid nam. Verdrietig omdat ik geen vrolijke gedichten mocht opdragen aan de bijna 100.000 Assenaren, maar blij omdat ik me weer kan overgeven aan mijn favoriete lied.’

En voor ik naar zijn passie kan vragen zingt hij met luide tenorstem: ‘Al in een groen, groen, groen, groen knollen-knollen-land daar woonden twee....”

35

De toelichterGebaren. Zelden zit of staat iemand stil tijdens een dialoog. Maak gebruik van de lichaamsbewegingen. Trommelen op tafel, stampvoeten, ogen laten rollen, haardvuur laten weerspiegelen, glazen die vallen, tranen die vloeien en zingen natuurlijk.

Tips & OpdrachtenZing een lied. Zegzing een dialoog en hoor hoe het klinkt, voel wat het met je doet en voeg die beleving toe aan de tekst.

36

Dialoog met Johan Bordewijk‘Ziet er keurig uit.’‘De straat?’ vraagt Elize.Zijn hoofd nijgt naar voren, zijn schouders hangen af. Hij heeft de handen in de zakken. Deze houding kent ze zo goed. Johan is lang, rechtop torent hij twee koppen boven haar uit. Hij is altijd onhandig geweest met die lengte.‘De tuinman doet zijn werk goed,’ zegt hij.‘Netjes is het hier wel.’En doodsaai.

37

De toelichterJohan schreef een verhalenbundel Zwerfvuil. Ik las een verhaal. Op het web vind je het hele verhaal. www.johanbordewijk.nl

Tips & OpdrachtenVul het fragment aan met tien regels dialoog en enkel zegt hij / zegt zij.En opnieuw tien regels zonder zegt hij / zegt zij, maar met uitgebreidere achtergrondtekst.

38

Dialoog met Albert HaarRechterhand in zijn broekzak. Een beetje achteraf, net buiten de schaarse verlichting. De rug naar de afgesloten baanderdeur gekeerd. Ook in het halfduister is zijn kale glimmende schedel goed zichtbaar. Halfdiepliggende ogen, geen bril.Met zijn linkerhand maakt Albert korte gebaren om zijn licht archaïsche taal te onderstrepen. De toehoorders zitten niet in café de Amer in Amen, de thuisbasis van Albert, maar in het C+B museum in Grolloo, Grol voor de autochtonen. Aan het eind van de straat is café Hofsteenge. De stamkroeg van de blueszanger die nog voortleeft in de Fongers herenfiets, de gitaar en de uitgeschakelde beeldschermen. De koffie komt in thermoskannen van Hofsteenge. Nee, het is geen Appleknockers flophouse op deze bijeenkomst van de schrieverskring.‘En Martin Koster vertaalde de titel van het gedicht van Heaney: Blackberry picking met bramen zuken. Kiek dat stiet mij an. Bramen zuken, instee van bramen plukken.’ Albert zet een stapje naar voren, niet te ver. De lichte frons boven zijn ogen blijft. Het lijkt alsof hij op het podium staat in de Literaire Hemel in plaats van in Grolloo. Misschien is hij vergroeid met zijn rol.‘Wie heeft nog meer van deze landjuweeltjes in zijn poëzie gevonden?’Albert kijkt niet opzij, maar Aafje Rooduyt geeft graag een toelichting.‘Er zit heus wel rijm in de poëzie van Heaney,’ zegt ze.Ik denk aan de Bloem van het darp, een streekroman van Albert Denig. Ver-boden liefde in Drenthe, roman over de mooiste meid van Slien.Albert Haar blijft in zijn rol. ‘Inderdaad,’ zegt hij, ‘Heaney heeft veel binnen-rijm, en dat komt niet altijd naar buiten. Vergeef me deze pun, deze woord-speling.’

39

De toelichterEen dialoog hangt soms in de lucht, maar vaker is er een context. Je kunt de dialogen en monologen aankleden door de omgeving te beschrijven. Hoeveel? Genoeg, maar niet teveel. Veel verhalen lijden aan overdaad. Laat voldoende weg, zodat de lezer zelf zijn of haar fantasie kan gebruiken.Ondersteunende tekst is nodig om de figuranten en spelers beter te leren kennen. Dat kan door de stem, de gezichtsuitdrukking, de houding, de kleding te beschrijven. Je kunt kiezen voor veel of weinig ondersteunende teksten.

Tips & OpdrachtenSchrap ongeveer eenderde in de tekst rond Albert en voeg evenveel toe.

40

Dialoog met Gezienus Omvlee‘‘Zuid-Barge het wereldpodium van kunstenaars. Nog nooit zoveel schrijvers, dichters en toneelspelers op een brink. Naast de molen, aan de oever van het Oranjekanaal, natuurlijk; je moet het wel ruim zien in Zuid-Barge.’Gezienus vertelt over artiesten uit Noorwegen die speciaal voor hun kunst naar Zuid-Barge komen. Artiesten van naam, andere cultuurgasten hebben ook opgetreden in Amsterdam. Paradiso. Kerel nog an toe.Ik vergat te vragen hoe de fietstocht naar Spanje was. Op de tweewieler naar Gibraltar, aapies kieken, en terug.“Hebben jullie nog een burgemeester nodig, in Zuid-Barge?” vraag ik, maar de boekhouder/molenaar verstaat me niet.“Ja, graag een buitenstaander,” hoor ik terwijl ik uitleg geef over boeken en uitgeverij.‘We willen Zuid-Barge op de kaart zetten,’ hoor ik intied ik mijn boeken probeer te slijten.Ze - in Zuid-Barge - zouden een goede aan me hebben, om Zuid-Barge op de kaart te zetten. Ik ben er stom en gedreven genoeg voor.Gezienus heeft light verse in de aanbieding. ‘Maar niet goed genoeg om een bundel van te maken.’Ik zoek naar Franse en Spaanse varianten van gevleugelde uitdrukkingen, ik zoek naar teksten van over de grub.“Hasta la vista,” citeer ik Don Quichote. Ik sla Gezienus op zijn schouder.“Zuid-Barge for ever.”

41

De toelichterEen andere taal in een dialoog. Mooi. Gebruik Drents in een Nederlandse dialoog, maar met mate en vooral goed te volgen. Je geeft couleur locale en dat kan heel verdiepend werken. Overdrijf niet.In een tussenzin kun je noemen dat de spreker uit Zuid-Barge komt, of elders uit de provincie.

Tips & OpdrachtenHerschrijf de dialoog, of streep een deel door, en zet er een couleur locale voor in de plaats.

Ze vroegen me niets. Ze vroegen moeder of ze me in de tobbe mochten doen, maar dat wilde ik niet. Gemene smoezen. “Blokkie ziepe kwiet,” zei-den ze. “Blokkie ziepe kwiet in de tobbe” en me overal knijpen, onder en boven water. “Indianenkneepie”, zeiden ze. “Ha, de ziepe. Nee, toch niet.” Ze waren allemaal gelijk, mijn zussen. Ik was mans genoeg - kind als ik was - om zelf in de tobbe te gaan. Gelukkig kwam er later een douche met een deur ervoor.

Uit: Apport Kasper, apport

42

Dialoog met Rob Boudestein‘Een light verse dichter lijkt mij een optimist,’ zeg ik. Ik ken Rob Boudestein niet. Ik weet enkel van zijn ollekebollekes en zijn fietsgedichten.Rob glimlacht naar me in het halfduister van het museum dat aan Harry Muskee is gewijd. Schrijvers verdringen zich aan de bar, op zoek naar cola en sinas.‘Kan zijn,’ zegt Rob, ‘maar dat hoeft niet.’ Hij vraagt of ik wat wil drinken, maar ik sla af. De tussenvraag gaf hem tijd om een vervolg te bedenken, zo leek het.‘Sommige light verse dichters zijn juist misantropen.’Ik knik. Ik ben vergeten wat een misantroop is, maar dat zeg ik niet.‘En wat vind je ervan dat Seamus Heaney dood is,’ vraag ik. Ik neem een slok van het bubbeltjeswater dat ik door John Vorenkamp in de hand krijg geduwd. ‘Hé John, bedankt, hè.’‘Heaney dood,’ herhaalt Rob. ‘Ja, Seamus Heaney is dood.’ Hij kijkt naar de bar. Ik bied niets aan.‘Misschien schrijf ik nog eens een light verse over die Ier uit de turf.’‘Ben je ook katholiek?’ vraag ik. Ik drink mijn beker leeg.

43

De toelichterIn tussenzinnen schets ik de entourage. Ondertussen reageer ik half en barok op Rob. Het is duidelijk dat ik niet luister. Een dialoog kan ook heel goed verdwazing en verwarring weergeven.

Tips & OpdrachtenHerschrijf de dialoog, zodat er wel sprake is van contact en van een gesprek. Breng zonodig wijzigingen aan in de entourage.

44

Dialoog met Ruth PostZelden zag ik zo’n tevreden en glimmend gezicht. ‘Wat maakt je blij?’ vraag ik Ruth.‘De Toscaanse schotel,’ zegt ze. ‘En de uitsmijter. Het ziet er heerlijk uit.’ Ze knikt, en alsof het literatuur is - dat is het beeldkookboek natuurlijk - slaat ze de bladzijde niet om. Ze blijft bij het verhaal. Hoe maak je appelmoes? Hoe maak je een kwarkttaart?Drents eigen kost met Ningtien recepten voor Drenten en anderen die niet kunnen of niet willen lezen. Ik weet niet welk groep de meerderheid vormt.Ruth zei dat ik schiere foto’s had gemaakt en dat het er lekker uitzag. Ik voelde me vereerd en ik besloot op dat moment iets aardig te doen. Ik zou haar gedichten gaan lezen. Maar dat hoefde ze niet te weten.Ik stond op, pakte het beeldkookboek uit haar handen. Mijn taxi wachtte, en zoals John Vorenkamp - mijn chauffeur voor die avond - al had opgemerkt. Drenten kunnen al koken. Ze hebben geen kookboek nodig.

45

De toelichterIndirecte rede. Ik ga van de dialoog over op de indirecte rede. “Ruth zei dat ik schiere foto’s had gemaakt en dat het er lekker uitzag.”Dat geeft me de gelegenheid om van rol te wisselen naar verteller.

Tips & OpdrachtenMaak gazpacho. Of laot tomatensoep kold worden.

46

Dialoog met Nicolette LeenstraHallo, fijn je te horen.

Daar hoor ik van op.

Wanneer, vannacht? Hoe laat?

Waar was je?

Mijn bontgebloemde rok, die met gele riem, bloem, nou...

Ja, ja,

Mmmm

Nou...

Ja, Goh (met nadruk)

En mijn roos?

Mmmh

Bedleeslampje?

47

De toelichterEen goede verstaander heeft aan een half woord genoeg. Deze halve dialoog roept een sfeer op en een situatie. Je kunt je eigen programma maken.Timmer niet alles dicht. Formuleer zodanig dat er lekker veel te raden blijft voor de lezer.

Tips & OpdrachtenNoteer je eigen zinnen op de lege regels. Lees je dialoog hardop voor.

48

Dialoog met Jan HarbersAan de Rolderstraat heb ik goede herinneringen. Mijn vader was keurmees-ter bij de nak, de Nederlandse Algemene Keuringsdienst van aardappelen en granen. Aan de Rolderstraat was een proefveld. Ik heb nog filmfragmenten van keuringen op dat veld (Nu bij het Drents Archief). Even verder woont Jan Harbers in een luxe boerderij met een zwartgeteerde schuur. ‘Literatuur en schrieverij verriekt mien leven,’ zei Jan. Ik mocht daar voordragen uit eigen werk. Zijn vrouw had gekookt en ik las voor.‘Beide eigen werk,. Koken en kakelen,’ zei ik op die zonnige najaarsdag. Ik vertelde van mijn vader op het aardappelveld verderop.“Schoft, jongen,” zei mijn vader. “Leg dat filmapparaot vot. Eerst schoft. Koffiedrinken.”Ik was uitgelezen in de avondzon. Jan schenkt koffie. We zeggen aardige dingen tegen elkaar.‘Ie holt van lekker eten,’ zei Jan. Dat klopt. Mijn vrouw en ik houden van lekker eten, in die volgorde. Mijn vrouw heeft meer smaakpapillen.Jan gaf voor mijn optreden een restaurantbon om buiten de deur te eten. ‘Mooi,’ zei ik, ‘die komt goed van pas. Maor de kok mut slim zien best doen om joen kookkunst te overtreffen.’We waren er nog niet aan toe gekomen om bij Onder de Linden of bij de Hopbel te eten.‘Die bonnenfirma is failliet,’ zeg Meta. Ze keek naar het journaal.‘De schoften,’ hoor ik mezelf zeggen.‘We eten gewoon thuis,’ zegt ze. ‘Lekker.’

49

De toelichterJe kunt variëren met monologen en dialogen. Heen en weer springen, citeren, herinneringen ophalen. Gebruik je ruimte.

Tips & OpdrachtenLees je dialogen hardop voor je aan het laatste avondmaal begint.

50

Dialoog met Ton PetersIn Vanwege het getal heeft Ton zijn gedichten gebundeld. Een mooi boek voor de gedreven dichter met roots verderop. ‘Je bent de enige Nederlandse dichter die Drents dicht,’ zeg ik. Ton laat z’n hoofd een beetje scheef zakken en grijnst lichtjes, zoals alleen hij licht kan grijnzen.‘Ik doe wat ik moet doen,’ zegt hij. Ik geef hem gelijk; iedereen moet doen wat hij moet doen.‘Het is dat Rouke me achter de broek zit, anders was het er nooit van gekomen.’ Ton drinkt thee. ‘En als ik maar niet op de foto hoef.’ Ik zeg dat een foto op de achterkant van het boek komt.‘En wie leest me straks?’‘Drentse dichters die je willen leren kennen. Drentse dichters die benieuwd zijn naar Kooser.’ Ik wacht zeg dan: ‘Knap dat je die Engelse gedichten in het Drents vertaald. Verrassende kerel is dat. Onverstoorbaar in de wrede gebeurtenissen. Ik herken Ton Peters in Kooser.’‘Vind je ook?’ vraagt hij.‘Helemaal,’ zeg ik.

Ik zeg niet: ‘Prima de luxe.’ Ik zeg niet: ‘Top’.

‘Wees voorzichtig met gratis uitdelen,’ waarschuw ik.Ton heeft geen vader nodig.‘Trees beheert het geld,’ zegt hij. ‘Voor een goede fles wijn, of een mooi boek kan de bezoeker een bundel krijgen.’

51

De toelichterPas op voor de slang. Slang, Engels voor bargoens, voor taal uit een verleden tijd of voor een aparte groep. Jarenzestigtaal in dialogen klinkt nu achter-haald. Oepiedepoepie.

Tips& OpdrachtenGebruik slang om een tijdsbeeld aan te geven.Lees dichters en romanschrijvers en lees hoe ze dialogen schrijven. Kijk de kunst af van de groten.Lees Vanwege het getal.

52

Dialoog met Rouke BroersmaHij wil geen koffie meer. We blijven zitten en kijken naar sporadische vlin-ders. Citroenvlinder en oranje-tipje met acrobatische toeren, geen zandoogje, geen landkaartje, geen atalanta. Ook geen koolwitje.‘Jij bent mijn uitgever,’ zegt hij.‘Dat klopt,’ zeg ik. ‘Jij schrijft. Ik geef je uit en jij zorgt voor je lezers.’Ik raak een snaar die haar spanning nog niet heeft verloren. Ook zonder orkest en vogelzang kan ik een concert verwachten.‘Wie leest ze nog,’ zegt Rouke diep uit zijn keel. ‘Ik schrijf boeken, verhalen, gedichten, essays, maar wie leest ze nog?’‘Je bedoelt: wie leest me nog?’ zeg ik.‘Dat bedoel ik: wie leest me nog?’ De pet gaat over de grijze haren. Dunne haren, veel dunner zullen ze niet meer worden. Massey Ferguson boven de klep. Hij woont tegenover een loonbedrijf. Ook op zondagen zijn de machines in beweging, combines, aardappelrooiers, hooirapers.‘Je hebt niets te klagen’ zeg ik. ‘Je schrijft boeken, je vertaalt Freinet en geeft iedereen de gelegenheid het onderwijs te verbeteren, je maakt gedichten en je hebt een uitgever. Je beidt de tijd die je nog rest op een nuttige manier. Wat wil je meer voor je de emmer omschopt?’‘Lezers,’ zegt hij. ‘Lezers. Kritische lezers.’‘Dat meen je niet,’ zeg ik om te provoceren, maar het is niet meer nodig om hem uit te dagen. We speelden dit spel in herhaling.‘Je hebt gelijk, ik heb geen lezers meer nodig.’

Uit: Onlanden, verhalenbundel van Gerard Stout. Verschijnt januari 2014

53

De toelichterLees het hele verhaal.

Tips & OpdrachtenSchrijf tien regels als vervolg.

54

Dialoog met Lukas Koops‘Ik heb het druk met rtv-Drenthe en met wat overblijft van de Drentse cultuur op tv. Soms denk ik dat de cultuur op Dood spoor zit, maar waar-schijnlijk vergis ik me. Mijn dichtbundel stond aan het begin. Later zijn er veel meer boeken verschenen.’Lukas kijkt het ouderlijk huis in de rondte. Grolloo. Grol voor autochtonen.’Dialogen ben ik mee vertrouwd. In Schoolstried, Kaomer 27, maar ook in mijn dagelijks werk. Ik dialoog de hele dag,’ terwijl hij in de benen gaat. Zijn jarenzestig sandalen aanschiet, met zijn voet de hond uit de mand jaagt en naar voorheen de koestal loopt, waar de lucht van de zijspanmotoren van Egbert Streuer de geur van hooi en koeienvlaaien allang heeft verdreven.‘Al die dichters willen via mij in Podium of in een of ander programma van rtv-Drenthe. Maar ik ben de baas niet. Gelukkig ben ik niet de baas. Sinds ik uit de Staten ben, houd ik me low profile. Soms schrijf ik nog een kort verhaal, zoals in de streektaalbundel Schrijvers op streek; ook met dialogen. Heb ik verscheidene reacties op gehad van schrievers. Hartverwarmend.’

55

De toelichterKruip in de huid van een ander. Maak een pastiche, doe alsof je schmiert. Overdrijf de rol van die andere schrijvers, toneelspelers en dichters.Onder water klinkt een ander verhaal. Prettig.

Tips & OpdrachtenKies een schrijver, dichter en schrijf een gedicht, verhaal vanuit dat andere perspectief. Zo leer je de ander kennen.

56

Dialoog met Tjaart Imbos

Op het zwilk lag een envelop van Maastricht University - DepartmentMethodology & Statistics met de name Tjaart Imbos op de butenkaant.Tjaart sneed de brief lös met F.A. Herder uut het eerpelmaandtie.‘Een oetneudiging veur een kringbijienkomst van lu die goed kunt reken,’ zee Tjaart.‘Is dat wal veur joe?’ vreug Annechien.‘Daor moe’k ies stiever naor kieken.’‘Lang mij de brief iens an,’ zee Annechien.En ze les dat associate professor Tjaart Imbos uut Maastricht langskommen wul om kennis te maken.‘Joen naamgenoot wet alles van Teaching statistics, especially, aspects ofcooperative learning,’ zee Annechien. ‘Het stiet der echt.’Ze las wieder. ‘Tjaart Imbos holdt van mèensen èn van zien streektaol, dat wat eigens, wat warms hef. “Het is de taol van oes hart”, hef e wal ies zegd. ”Wij kunt der in praoten, zingen, maor ok schrieven en gedichten maken. Laow wies wezen met oeze taol, of dit non streektaol, Nederlaands ofwiskunde is. Met ‘n allen bediene wij oes van taol in veule kleuren.” en daor is gien woord Fraans bij,’ zee Annechien.Op een liest stunden namen van de gasten met ruumte veur meer.‘Ik stao der nog niet bij, mar vanzölf zul het wel mooi wezen,’ zee Tjaart.Wieder overleg was niet neudig. De professor kun hen ‘t Oveine kommen.‘Vesite mak je áltied bliede’, zee Tjaart.‘Tja...’, zee Annechien, ‘óf bij ’t kommen, óf bij ’t gaon.’Vrundelijk groet.

57

De toelichterDialogen kunnen in het heden of in het verleden. De tegenwoordige tijd maakt een tekst sneller en soms haastiger. De verleden tijd zorgt voor traagheid en rust. Net wat je wilt.Namen als Annechien plaatsen de tekst in een ver en grijs verleden,misschien wil je dat.‘óf bij ’t kommen, óf bij ’t gaon.’ Dat is niet heel nieuw, maar heel geschikt om de historie te benadrukken.

Tips & OpdrachtenVervang in de tekst de verleden tijd door de tegenwoordige tijd en leesvervolgens hardop. Wat is het verschil? Welke keuze maak je?Kies bijvoorbeeld Joyce, Wendelyn, Samantha, Bobbejaan, Wesley of Regilio als hoofdpersonen en merk hoe het verhaal verandert. Jan, Kees of Klaas kan ook vanzelf.Er komt spanning in het verhaal als de familie de associate professor echt niet wil ontvangen. Waarom niet?

58

Vage dialoog-Wil je me even vasthouden?-Wat kijk je me aan? Waar?-Hier?-Waar is hier?-Daar.-Heb je de goede broek aan?-Natuurlijk.-Met de kapotte binnenzak?-Ja.-De rechter?-Links.-En je zakdoek?-Rechts.-Je hebt geen slipje aan?-Nee.-Nooit?-Nee, niet nooit.-Als?-Als ik met je wandel.-Wandel?-Ja, en op dit bankje naast je zit.-Dit bankje?-Ja, alleen hier.-Om het uitzicht?-Ook

-Ook?-Om de natuur der dingen.-Om de vogels?-Houd me vast.-Zo?-Beetje hoger.-Hoog genoeg?-Hoog genoeg.-Lekker warm.-Klopt.-En verder?-Ik doe mee aan een wedstrijd.-Oh.-Literatuur.-Oh.-Verhalenwedstrijd.-Verhalenwedstrijd?-Klopt.-Voel ik. Klopt. Is dat de wedstrijd?-Vijfhonderd woorden.-Vierhonderdnegenennegentig?-Ja. Nee. Vijfhonderd.-Zie je die merel?-Waar?-Bij die beuk.-Nee. Ik zie niks.-Op de grond.

59

-Waar?-Heb je je ogen open?-Nee.-En je oren?-Ja.-Doe je ogen open.-Ik zie geen merel.-En mij?-Ik voel je.-Ik voel je. Klopt.-Houd op met dat kloppen.-Ik heb me vergist.-In mij?-Nee.-Niet in mij?-Het is een lijster, een zanglijster.-Oh.-Waar heb ik mijn duim?-Weet je toch.-Ik wil het van je horen.-Bovenaan.-Waar bovenaan?-Eikel, de eikel.-Is dit je voorhuid?-Nee.-Niet de voorhuid?-Nee.

-Geen merel?-Nee.-Geen vogel?-Niet wrijven.-Waarom niet?-Weet je wel.-Waarom niet?-Niet wrijven.-Waarom niet?-Geen lijster?-Hoe ver ben je?-Op de helft.-De helft van wat?-Mijn verhaal.-De helft van je verhaal?-Over de helft.-Over de helft?-Ja.-Je toompje?-Ja.-Strak en zacht.-Tegelijk?-Ja tegelijk, en warm.-Voorzichtig.-Knapt het lijntje?-Nee.-Hoezo nee?

60

-Nee als je je duim niet beweegt.-En toch beweeg ik.-Alleen je duim?-Nee.-Waar beweeg je?-Weet je wel.-Hoezo, weet je wel?-Voel maar.-Waar?-Weet je wel.-De lijster is weg.-Ja, de zanglijster is weg.-Ik hoor een vogel zingen.-Dat is de zanglijster.-Beetje uit elkaar.-Wat?-Weet je wel.-Wat?-Kom op.-Kom op?-Je benen.-Mijn benen?-Knieën mag ook.-Oh, knieën mag ook.-Je rok.-Mijn rok?-Ja, je rok.

-Wat is er met mijn rok?-Niets.-Omhoog bedoel je.-Wip trut.-Toom je in.-Geen slipje?-Wat dacht je?-Geen slipje?-Waar zie je me voor aan?-Merel.-Lijster.-Strak en zacht.-Strak en zacht?-Straks en wacht.-En?-Wat en?-En?-Vochtig.-Vochtig?-Nat.-Eikel.-Merel.-Lijster.-Genoeg?-Eén vinger.-Eén vinger.-Twee?

61

-Eén vinger.-Twee vogels.-Kraaien.-Bonte kraaien?-Raven.-Zwarte raven?-Bewegen.-Beetje?-Krassen.-Krassen?-Een beetje.-Twee raven.-Niet bewegen.-Zien ze niets van.-Niet bewegen.-De groei eruit?-Waaruit?-Zuig je duim.-Bijna.-De top?-Bijna.-Van de berg?-Bijna.-De vulkaan?-Niet bewegen.-Natte top.-Geen sneeuw?

-Natte sneeuw.-Bergpas?-Pas.-Gletsjer?-Smeltwater.-Rivier?-Kom nou.-Nog niet.-Kom nou.-Nog niet.-Ben je er?-Doorgaan.-Mijn duim?-Eikel.-Mijn pas?-Kom nou.-Bijna.-Helemaal?-Vijfhonderd woorden?-Niet helemaal.-Niet helemaal?-Nu?-Viernegenennegentig.-Nu.

Uit: Gerard Stout, Onlanden, deze

verhalenbundel verschijnt januari 2014.

62

Bronnen:

Google trefwoorden met:19/11/2012 Huffington postHow to write good dialogue: Ten tips

Hoe schrijf ik een goed verhaal, Paul Harland Prijs

Gelegenheidsboek bij een workshop van de Drentse Schrieverskring.

63

64

65