TENTOONSTELLING ‘PEREN OP DEToch zijn er ook enkele feiten over hem bekend. Vooreerst zijn...

Lesbrief voor het secundair onderwijs, eerste en tweede graad

TENTOONSTELLING ‘PEREN OP DE BEUKEN’

Werkbundel tentoonstelling • �

Voorwoord

Viva Veldeke, een boeiend literair en kunsthistorisch project rond Hendrik van Veldeke, was voor de stedelijke musea van Hasselt, de Hasseltse erfgoedcel en de lerarenopleidingen van verschillende hogescholen de aanleiding voor een intensieve samenwerking gericht op sensibilisering rond erfgoed in het onderwijs.

Hendrik van Veldeke, de 12de-eeuwse dichter die geboren werd in Spalbeek, in het graafschap Loon, staat aan de wieg van de Nederlandse literatuur. Hij is de eerste auteur van teksten in wat we vandaag de Nederlandse taal noemen. Hij schreef en werkte ook in het huidige Nederland en duitsland. Zijn verhalen en gedichten, talenkennis en uitzonderlijke reislust maken hem een ‘Europeaan avant la lettre’.

Voor kinderen en jongeren is Hendrik van Veldeke een monument, een straat- en pleinnaam. Maar hij is meer dan dat. Veldeke is een figuur die hen kan laten kennismaken met het erfgoed in de stad en met de taal die ze spreken. Heden en verleden komen zo samen.

Twee tentoonstellingen - Peren op de beuken. Hendrik van Veldeke en zijn tijd (Het Stadsmus) en Dichter tussen ridders en jonkvrouwen (Literair Museum) - geven een introductie in het werk en de wereld van Veldeke.

Voor de diverse leeftijdsgroepen ontwikkelden docenten en studenten van de lerarenopleidingen van de XIoS Hogeschool, van de KHlim, en van de PHL samen met enkele leerkrachten en de educatieve dienst van de Hasseltse musea lesbrieven. Professor Jef Janssens en zijn team staan garant voor de wetenschappelijke waarde van de tentoonstellingen. de uitgewerkte lesbrieven zijn zowel een mogelijke begeleiding voor een bezoek aan de tentoonstellingen als een introductie in de wereld van de 12de en 1�de eeuw en de invloed van van Veldeke op de taal en literatuur.

we hopen dat vele leerkrachten en hun leerlingen van het lager en het secundair onderwijs dankzij de lesbrieven de weg zullen vinden naar de wortels van hun taal en literatuur.

Lieve PolletSchepen van Cultuur en onderwijs

Werkbundel tentoonstelling • �

INHoudSTafEL

Toelichting 6

achtergrondinformatie: wie was Hendrik van Veldeke? 7

Einddoelen 9

Voorbereiding en verwerking van het museumbezoek 10

In het museum 21

Bundel bij de tentoonstelling ‘Peren op de beuken. Hendrik van Veldeke en zijn tijd (11�0 – 12�0)’ 22

Colofon ��

Werkbundel tentoonstelling • 6

ToELICHTINg

deze bundel kan je gebruiken om met je leerlingen de tentoonstelling ‘Peren op de beuken, Hendrik van Veldeke en zijn tijd (11�0 – 12�0)’ in Het Stadsmus te bezoeken. de tentoonstelling loopt van 6 oktober 2007 tot 6 januari 2008.

de bundel is opgevat als een reeks vragen bij de tentoonstelling. om deze vragen op te kunnen lossen, moeten de leerlingen hun ogen goed de kost geven: objecten en afbeeldingen bestuderen, zaalteksten lezen, enz. Soms zullen ze de antwoorden uit de tekst kunnen overnemen. Voor andere opdrachten moeten ze zelf nadenken over de teksten en de objecten.

Je kan de vragen samen met je leerlingen in groep oplossen of de leerlingen in kleine groepjes of individueel de tentoonstelling laten verkennen. Voor het oplossen van deze bundel is het gebruik van een luistergids niet nodig.

door het oplossen van de opdrachten leren de leerlingen meer over Hendrik van Veldeke, zijn werk en zijn middeleeuwse leefomgeving. Misschien zijn niet alle opdrachten afgestemd op jouw vak of jouw leerlingen. afhankelijk van de klemtonen die je wil leggen en/of de leeftijd of het niveau van de leerlingen kan je een aantal opdrachten uit de bundel kiezen en zo zelf een bundel op maat samenstellen.Een digitale versie van deze bundel vind je gratis op www.erfgoedcelhasselt.be.

Een museumbezoek vindt echter niet alleen in het museum plaats. Een voorbereiding en/of verwerking achteraf kunnen het bezoek uitdiepen. deze bundel voorziet ook een paar opdrachten die tijdens de les(sen) voorafgaand aan of na het bezoek in de klas gebruikt kunnen worden.


aCHTErgroNdINforMaTIE: wIE waS HENdrIK VaN VELdEKE?

Hendrik van Veldeke wordt gezien als de eerste dichter die literatuur bedreef in een taal die als Nederlands beschouwd kan worden. Hij heeft met zijn gedichten zelfs bijgedragen tot de vorming van het Nederlands, nl. het westnederfrankisch of kortweg het Limburgs; maar dan gezuiverd van dialectische eigenaardigheden. Veldeke zou hiervan de schriftvormen en zelfs de grammatica bepaald hebben. Een duitse tijdgenoot, gottfried von Strassburg, dichtte over hem:

Nochtans behoort het oudst gevonden Nederlands versje (2de helft 11de eeuw) niet aan hem toe:

de schrijver van dit versje (een monnik) is echter onbekend. Het duidt echter wel op volgende veronderstelling: er werden al liederen in onze taal geschreven of in ieder geval gezongen vóór Veldeke. Hier is echter geen spoor van terug te vinden. Intussen blijft Veldeke wel de eerste bij naam bekende schrijver uit de Nederlandse letterkunde. Hij was een ‘Europeaan avant la lettre’ omwille van zijn talenkennis, uitzonderlijke reislust en vroege interculturele vaardigheden. Hij was de eerste dietse dichter met Europese allures.

Veel weten we niet over hem, en wat we weten berust vooral op veronderstellingen. Zo is zijn precieze geboortedatum onbekend, maar we weten wel dat hij geboren is in “Veldeken” – zoals uit zijn naam af te leiden is – , een heerlijkheid gelegen tussen Spalbeek en Kermt, bij Hasselt. Vandaag blijft de plaatsnaam enkel nog over als naam van een watermolen aan de demer, de Veldekermolen. over plaats of datum van zijn dood bestaat geen zekerheid. Veldeke was vermoedelijk een jongere zoon van een geslacht van lage dienstadel (ministeriales). dat had als gevolg dat hij niet voor een militaire carrière werd opgeleid, maar als clericus een geleerde scholing ontving. uit zijn werk blijkt een hoge graad van ontwikkeling, zoals slechts bij een edelman of priester – kon worden verondersteld. Hij kende niet alleen zijn eigen moedertaal – het Limburgs – maar daarbuiten beheerste hij ook het frans, duits en Latijn. En hij kende zijn Latijnse klassiekers; zoals blijkt uit de vele verwijzingen in zijn werken: Vergilius, ovidius, Statius, …

Toch zijn er ook enkele feiten over hem bekend. Vooreerst zijn verblijf aan het hof van de graaf van Loon, onder de hoede van gravin agnes. waarschijnlijk heeft Veldeke aan dit hof ook zijn leerschool in de ridderlijkheid doorgemaakt. Hendrik van Veldeke schreef tussen 116� en 1190. Zijn (vermoedelijk) eerste werk - bewaard in het

er impete daz êrste risin tuitescher zungendâ von sit erste ersprungenvan den die bluomen kâmen.(hij entte de eerste loot op de dietse tongval, waaruit takken ontsprongen die bloemen voortbrachten)

Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu uuat unbidan uue nu(alle vogels zijn aan nesten begonnen, behalve ik en jij, wat wachten wij nu)

o Veldekermolen in Spalbeek, Hasselt o Gedenkplaat aan de Veldekermolen


Middelnederlands - schreef Veldeke omstreeks 1170 in opdracht van gravin agnes van Loon: de Servaaslegende. gedurende de 12de eeuw streefden de graven van Loon ernaar hun gebied te vergroten. Een van de gebieden waar de Loonse graven hun oog op hadden laten vallen, was het Maastrichtse rijkskapittel van Sint-Servatius. dat deel van Maastricht was echter ‘eigendom’ van de duitse keizers. om dit gebied in handen te kunnen krijgen, moesten ze dus op een goed blaadje bij de keizer komen te staan. Een volkstalige heiligenlegende, waarin dan bovendien de duitse keizers doorlopend voor hun Servaasdevotie werden geprezen, kon daarbij alleen maar helpen.

Vervolgens verliet Hendrik het hof van Loon en trok naar het hof van Kleef, waar hij - geïnspireerd door Vergilius en ovidius - aan zijn Eneas begon. Bijna de helft van de tekst in deze roman wordt ingenomen door liefdesscènes; bij Veldeke heeft de liefde nog aan belang gewonnen. Vooral met de onrust en ongemakken van de ontluikende liefde, de zogenaamde ovidiaanse liefdespathologie (de liefde als een ziekte: niet kunnen eten of slapen, zweten, koortsgevoelens, …), heeft Veldeke een nieuw register in de dietse letterkunde geopend. In 117� werd het werk, op de bruiloft van gravin Margareta, gestolen. Blijkbaar was het werk bedoeld voor landgraaf Lodewijk III van Thüringen, maar het werd de dichter ontstolen door een aartsvijand van de landgraaf, een zekere Hendrik I van Schwarzburg. Het was pas na de dood van Lodewijk III dat het werk weer boven water kwam en Veldeke negen jaar later naar Thüringen werd geroepen om zijn roman te voltooien. ook hier was zijn betrokkenheid bij het keizerlijk milieu groot.

Veldeke was geen doorsnee zanger, die met zijn liederen iedereen wilde bereiken. Zijn teksten veronderstellen heel wat voorkennis en zijn vaak zó subtiel, dat ze wel bestemd moesten zijn voor een aristocratisch publiek van kenners. dat staat in schril contrast met het beeld dat wij vaak hebben van middeleeuwse liederendichters: zwervende zangers, troubadours die met staf en een tas vol boekenrollen hun kunst bij het gewone volk aan de man brachten. armoedig, maar vrij.


EINddoELEN

Hieronder worden enkele doelstellingen geformuleerd die je tijdens het museumbezoek kan realiseren. deze doelstellingen passen binnen de leerplannen van de verschillende netten. Ze sluiten ook aan bij de eindtermen.

de leerlingen kunnen:situeren in de tijd: wanneer? de leerlingen kunnen een tijdlijn maken en/of interpreteren;situeren in de ruimte: waar? de leerlingen kunnen kaarten lezen;inzicht verwerven in de socialiteit: de leerlingen kunnen zich een beeld vormen van de politieke, de economische, de sociale, de religieuze en de culturele situatie van de tijd waarin Veldeke leefde;Veldeke in de juiste stand van de standenmaatschappij in zijn tijd plaatsen;uitleggen welk wereldbeeld men had in de tijd van Veldeke;informatie zoeken a.h.v. afbeeldingen, teksten, kaarten,…: de leerlingen kunnen observeren, analyseren, beschrijven,…;informatiebronnen identificeren;nauwkeurig zijn bij het verzamelen, ordenen, analyseren en interpreteren van historische gegevens;krijgen belangstelling voor het historisch-cultureel erfgoed.

•••

•••

•••


VoorBErEIdINg EN VErwErKINg VaN HET MuSEuMBEZoEK

Hier vind je enkele opdrachten die als voorbereiding of verwerking van het museumbezoek gebruikt kunnen worden.

Over Hendrik van Veldeke…de leerkracht vertelt kort iets over de persoon, het leven en het werk van Veldeke of de leerlingen zoeken op internet wat informatie over hem op. Een goede website hiervoor is bijvoorbeeld www.literatuurgeschiedenis.nl of www.hasel.be. Hiervoor kunnen wat gerichte vragen gegeven worden, bijvoorbeeld:

wie was Hendrik van Veldeke?wanneer leefde hij?waar werd hij geboren?welke band heeft hij met Limburg?welke werken schreef hij?

Een kort paspoort:Hendrik van Veldeke - de persoon:

Hij is de eerste bij naam gekende schrijver uit de Nederlandstalige literatuur.Hij werd geboren in Spalbeek, bij Hasselt.Zijn juiste geboorte- en sterftedatum zijn onbekend, maar we weten wel dat hij tussen 11�0 en 12�0 leefde.Van afkomst hoorde hij bij de lagere dienstadel (ministeriales).Hij was geschoold en kende ‘Limburgs’, frans, duits en Latijn. Hij werkte voor de graven van Loon en aan het duitse hof.

Hendrik van Veldeke - zijn werk:Zijn eerste werk, de Servaaslegende, schreef hij in opdracht van gravin agnes van Loon.Hij schreef verschillende minneliederen Zijn belangrijkste epische werk is de Eneasroman.

Hendrik van Veldeke - standbeeld: In 1928 werd in Limburg het 8ste eeuwfeest van Veldekes geboorte gevierd. In Hasselt werd een standbeeld opgericht. omdat niemand weet hoe Hendrik van Veldeke eruit zag, is het gezicht van het standbeeld gebaseerd op dat van de belangrijkste sponsor (een drukker).

De heerlijkheid Veldekewaar werd Hendrik van Veldeke geboren? In welke eeuw?

Zijn familie bestuurde een heerlijkheid. wat is dat?

wie had de heerlijkheid in eigendom?

•••••

•••

•••

•••

•

•

•


Bekijk aandachtig de reconstructie van een nederzetting met versterkte toren van een familie van ministerialen (= lagere dienstadel).

duid de versterkte toren aan. waarvoor zou die dienen?

Je vindt er boerderijtjes. Beschrijf die boerderijtjes.

Het graafschap Loon

•

•


duid het graafschap Loon aan op de kaart (omcirkel).aan welke vorstendommen grenst het graafschap Loon?als je deze kaart vergelijkt met een recente kaart van België en Nederland, met welk gebied kan je het graafschap Loon dan ongeveer vergelijken?

omcirkel het graafschap Loon (de naam vind je niet terug op de kaart, maar kijk naar de ligging van het hertogdom Brabant; bekijk nog eens de vorige kaart. dan vind je het zeker).welke steden behoorden tot het duitse rijk? Kruis aan:

o antwerpen

o Namen (Namur)

o warschau

o Verona

o Trier

o Nijmegen

o reims

o Verdun

o gent

o Posen

•••

•

•

Werkbundel tentoonstelling • 1�

De Maaslandse cultuurWerk van meester Abraham (bronzen deur)

o welk soort metaal zie je hier?

o Zoek op (internet): waarom was het Maasland de geschikte plaats voor het gebruik van dit metaal?

Reliekhouder paus AlexanderHet is een voorbeeld uit de renaissance (= wedergeboorte van de antieke kunst) van de 12de eeuw. de kunstenaar inspireerde zich waarschijnlijk op het hoofd van een romeins keizer. Vergelijk beide hoofden. ga je met bovenstaande uitspraak akkoord? Heeft de kunstenaar zich op het hoofd van een romeins keizer geïnspireerd? waaraan zie je dit?


Veldeke als…Bekijk de onderstaande afbeeldingen. Hoe werden volgende figuren afgebeeld? geef telkens twee kenmerken:

o ridder:

o Speelman-dichter:

o Monnik:

dichter Speelman

ridder Monnik


Frederik Barbarossawie was frederik Barbarossa? Zoek wat meer informatie over hem op, bijvoorbeeld in de (school)bibliotheek of op het internet.

Bekijk de stamboom. welke afkomst wordt frederik Barbarossa toegeschreven? Noem vier belangrijke voorvaderen:

o

o

o

o

Boeken in de middeleeuwenHendrik van Veldeke schreef verschillende boeken. Maar een middeleeuws boek zag er niet hetzelfde uit als een boek van nu.aan de hand van bijvoorbeeld een spinnenweb brainstormen de leerlingen over wat ze weten over ‘boeken’ in de middeleeuwen.

•

•


daarna zoeken ze het antwoord op volgende vragen:

o wie schreef boeken? (Kijk ook naar de prent van de monnik in deze bundel)

o Hoe deed men dat?

o wat is perkament?

o waarom was een boek zo duur?

o Een boek legde niet de emoties van de schrijver bloot. Van wie dan wel en waarom?

o waarom waren boeken belangrijke relatiegeschenken?

De reis van Sint-Servaasde Sint-Servaaslegende is een belangrijk werk van Hendrik van Veldeke. Sint-Servaas maakt in dit werk een reis. Hieronder zie je er een aantal afbeeldingen over.

Zet de foto’s van de reis in chronologische volgorde (geef telkens een nummer van 1 tot 9). Noteer dit in de eerste kolom en begin bovenaan. (Het eerste vakje is het begin van de reis; dit krijg je al cadeau.)Plaats daarna de juiste tekst bij de juiste foto: noteer de letter bij het juiste nummer in de tweede kolom.

•

•

8 C


Hij komt in Tongeren als er een synode aan de gang is; de engel geeft aan de eenvoudige pelgrim de bisschoppelijke waardigheidstekens, waardoor grote vreugde ontstaat.Servaas beklimt de preekstoel en spreekt in het Grieks; dankzij de H. Geest begrijpt iedereen hem (nieuw pinksterwonder). Servaas verricht vele wonderlijke genezingen.De populariteit van Servaas wekt het ongenoegen van de duivel, die de inwoners van Tongeren tegen de heilige opstookt. De kritiek is overvloedig: Servaas houdt er geen rijke levensstijl op na, hij bouwt geen kastelen en burchten en heeft geen hofhouding, kortom: hij bestuurt ons land niet.De Tongerenaars willen Servaas weg en werken hem tegen: een engel verschijnt en beveelt Servaas om Tongeren te verlaten en naar Maastricht te gaan. Hij bidt om vergeving voor de Tongerenaars. God openbaart hem echter hun straf: Attila zal als gesel Gods de ongehoorzame christenen in Gallië straffen. Servaas reist naar Rome om op het graf van Petrus te bidden om Gods toorn af te wenden. Uitgeput valt hij in slaap en ziet in een visioen Gods troon en de heiligen errond. God wil zijn gebed niet verhoren (enkel Metz zal worden gespaard, dank zij de voorspraak van Stefanus). Servaas mag de Tongerenaars enkel waarschuwen. Petrus geeft Servaas een bijzonder kostbare, zilveren sleutel: van Godswege kan hij zondaars vergeven.Op terugweg naar huis, wordt Servaas gevangen genomen door de Hunnen. Een groot helder licht schijnt ‘s nachts vanuit de hemel op de heilige; uit verbazing laten de Hunnen hem vrij. Op weg is het zeer warm; van uitputting valt Servaas in slaap. God zendt een adelaar met zeer brede vleugels; die blijft boven de heilige zweven en biedt met de ene vleugel schaduw, met de andere wuift hij koelte toe.Attila komt met zijn troepen voorbij en ziet het wonder. De Hun bekeert zich en laat zich dopen.De Hunnen aanschouwen het arendwonder en brengen Servaas bij Attila. De heilige prediker is zo overtuigend, dat de Hunnenvorst zich laat dopen. Die bekering zou echter niet lang duren, want als de heilige verder reist, vervalt Attila in zijn oude gewoonten. Na Servaas’ dood teistert hij Gallië, verwoest Tongeren, Metz, Reims en belegert Keulen waar hij de H. Ursula en haar elfduizend maagden vermoordt. Enkel Troyes en Maastricht worden door miraculeus ingrijpen van God gespaard.Terug in Tongeren wordt Servaas met groot respect onthaald, maar het is te laat. Hij maakt de voorspelling bekend en velen bekeren zich. Servaas heeft groot medelijden met de stadsbewoners maar vertrekt, zoals hem was opgedragen, en neemt de relieken mee naar Maastricht.Op 13 mei sterft Servaas in zijn nieuwe bisschopsstad, op hetzelfde tijdstip als Christus.

a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.h.

i.

j.


Sint-Servaas was belangrijk voor Maastricht.Hier zie je een afbeeldingen van de Maasbrug en het castellum te Maastricht.

duid aan op de afbeelding met het nummer: Maasbrug (1), heirbanen (2), castellum (�)

o wat is een castellum?

o waarvoor zou het gediend hebben (onze gewesten behoorden tot het romeinse rijk)?

o de wegen zijn heirbanen. waarvoor zouden ze gediend hebben?

waaruit blijkt op onderstaande kaart dat de regio zeer christelijk was? •


Het verhaal van EneasVeldeke schreef de Eneasroman. Hieronder vind je een korte samenvatting van het verhaal van Eneas.

Je kan deze tekst door de leerlingen laten vergelijken met het verhaal van de Eneasroman van Veldeke dat ze tijdens de tentoonstelling zien. Zijn er gelijkenissen? welke?Zijn er verschillen? welke?

Voor leerlingen die meer willen weten over de geschiedenis van Eneas, is er het boek Aeneas en Dido van Ed franck (altoria averbode, 1996).

Het verhaal van Troje begint in griekenland, ongeveer 1200 jaar voor Christus. Een aantal griekse godinnen (waaronder aphrodite en Hera) kregen toen ruzie omdat zij zichzelf allemaal de mooiste vonden… maar niemand kon beslissen wie echt het mooist was. de ruzie liep zo erg uit de hand, dat er besloten werd om een menselijke scheidsrechter te laten beslissen. Paris, zoon van koning Priamus van Troje. Hij werd naar de olympus geroepen, en moest na een korte ontmoeting met de ruziënde godinnen beslissen wie van hen het mooist was. uiteraard probeerde elk van deze godinnen Paris om te kopen. de ene bood macht, de andere onsterfelijkheid… Maar aphrodite bood hem de liefde van de mooiste vrouw ter wereld! En het is voor haar aanbod dat Paris zwichtte… Hij duidde aphrodite aan als mooiste van alle godinnen, en verliet de olympus met de belofte op zak dat hij snel de mooiste vrouw ter wereld zou tegenkomen en dat deze op hem verliefd zou worden. Terwijl hij vertrok werd hij kwaad nagestaard door alle godinnen die hij “benadeeld” had door hen niet te verkiezen.

Enige tijd later bevond Paris zich in Sparta, waar hij op staatsbezoek ging bij koning Menelaos. Hier leerde hij ook Menelaos’ vrouw, Helena, kennen… En op haar werd Paris verliefd, en zij op hem, want Helena was zonder twijfel de mooiste van alle vrouwen! Hun verliefdheid ging zo ver dat Helena haar man verliet voor Paris, en dat zij allebei ’s nachts naar Troje vertrokken om daar samen te kunnen leven.wanneer Menelaos ontdekte dat zijn vrouw hem verlaten had voor een ander werd hij érg kwaad. Hij verzamelde al zijn legers, riep zijn bondgenoten samen, en vertrok ook naar Troje. Hij wou Helena kost wat kost terug, ook al moest hij er de stad voor platbranden!

op deze manier begon de oorlog om Troje, die tien jaar zou duren en vele slachtoffers zou eisen. Helemaal aan het einde van de oorlog, werd Troje ingenomen door een list. de griekse troepen bouwden een gigantisch houten paard, en verstopten een aantal soldaten erin. Ze lieten het paard achter terwijl ze zelf deden alsof ze vertrokken. de soldaten van Troje zagen dit gebeuren en dachten dat ze de oorlog gewonnen hadden… en dat het houten paard een geschenk was van hun (verslagen) tegenstanders. Blij haalden ze het tuig binnen, en een immens volksfeest brak los! ’s Nachts echter kwamen de griekse soldaten uit het paard, vermoordden een aantal bewakers, en openden de poorten voor de rest van de griekse strijdmacht die ondertussen was teruggekomen.

Troje werd vernietigd, en op dit punt begint gelijk een ander verhaal, dat van Eneas.

Eneas was een Trojaans soldaat, en familie van de koning van Troje. wanneer de grieken Troje massaal binnenvielen, na de list met het houten paard, lag Eneas net als alle andere Trojanen nog te slapen. In een droom kwam een van zijn gesneuvelde vrienden naar hem toe, en zei hem dat hij moest ontwaken en vluchten met zijn familie om ergens anders een nieuw Troje op te bouwen. de gesneuvelde soldaat vermeldde geen reden, en verdween. Eneas werd wakker en merkte dat de stad in brand stond en dat er overal gevochten werd. Hij verkoos op dat moment om te vluchten, met zijn oude vader anchises op de rug en zijn zoon ascanius aan de hand, verliet hij zijn huis. En samen met andere vluchtelingen (die hem collectief tot leider verkozen) verliet hij Troje.


de tocht van de vluchtelingen was lang en hard. Ze kregen zeer veel te verduren. onder andere omdat ze de koningin der goden, Hera, niet op hun hand hadden. dit kwam doordat Paris eerder aphrodite boven haar had gekozen in een strijd om wie de mooiste van de godinnen was.Hun reis leidde hen langs het eiland van de Cyclopen en langs Scylla en Charybdis, waar ze telkens meerdere mensen verloren. ook kwamen ze aan op een verlaten Kreta. Hier dachten ze eerst hun bestemming gevonden te hebben, maar tekens van de goden (pest, slechte oogsten) lieten duidelijk zien dat die bestemming toch elders was. Ze trokken hierdoor verder, en na weken van reizen kwamen ze aan in Carthago, waar de Trojanen het goed hadden, en waar de koningin van dat land, dido, zelfs met Eneas wou trouwen! Maar de goden wilden niet dat de Trojanen in Carthago bleven, en stuurden tekenen om hen te gebieden dat ze verder moesten reizen… wat ze deden.

Na een lange tocht kwamen de Trojanen uiteindelijk in Cumae (op het Italische schiereiland) aan. Ze trokken hiervan verder tot aan Latium, een stad die overheerst werd door koning Latinus. deze had in vroegere tijden voorspellingen gehoord over een vreemd volk dat eens zou komen, en dat dit volk machtig zou worden. dus besloot hij vriendelijk te blijven en bood hij slim zijn dochter Lavinia, aan. Maar deze was al door de moeder, amata, beloofd aan een ander… genaamd Turnus, een edelman uit Latium. deze Turnus riep uiteindelijk zijn landgenoten op tot een oorlog tegen de Trojanen. deze oorlog kwam er, maar Eneas had nog tijd genoeg om met zijn mannen een fort te bouwen en bondgenoten te vinden in de omgeving. Na een grote veldslag, gewonnen door de Trojanen, trok Turnus zich terug. Eneas wou niet dat er nog meer onschuldigen zouden sterven en bood een tweegevecht aan om daarmee de oorlog te beëindigen. Turnus accepteerde dit, maar Eneas won. Zo kwam er een einde aan de oorlog. de dochter van de koning werd de vrouw van Eneas. En ze stichtten samen de stad Lavinium, genaamd naar zijn nieuwe vrouw Lavinia. de stad nam snel in aantal toe, en na de dood van Eneas, kon zijn zoon ascanius een nieuwe stad stichten genaamd alba Longa.

uiteindelijk werden in alba Longa romulus en remus geboren. Eén van hen, romulus, zou, nadat hij zijn broer remus had gedood, de stad rome stichten. deze twee broers waren, via hun moeder, nakomelingen van Eneas… en zonen van Mars, de oorlogsgod.

door zijn afstammelingen wordt Eneas beschouwd als de stamvader van rome en de romeinse keizers.


IN HET MuSEuM

Voor je de leerlingen het museum in laat gaan, is het goed om eventjes bij hun vroegere ervaringen stil te staan.dit kan door hen, bijvoorbeeld op voorhand tijdens de les of in het museum, te vragen naar hun ervaringen:

Ben je al eens in een museum geweest? welk?was het met school of met je ouders?wat vond je van dat museumbezoek?wat verwacht je van dit bezoek?waarover denk je dat dit museum gaat?waarover denk je dat deze tentoonstelling gaat?wat zou je graag te weten willen komen?

ook na het bezoek kan je de leerlingen naar hun ervaringen vragen:wat vond je van dit museum / deze tentoonstelling?wat vond je van de bundel die je meekreeg?wat weet je nu meer over Hendrik van Veldeke?Kom je nog eens terug naar dit museum?

•••••••

••••


BuNdEL BIJ dE TENTooNSTELLINg ‘PErEN oP dE BEuKEN. HENdrIK VaN VELdEKE EN ZIJN TIJd (11�0 – 12�0)’

Hallo iedereen,

Jullie zijn vandaag allemaal uit jullie klaslokalen gehaald om de tentoonstelling ‘Peren op de beuken, Hendrik van Veldeke en zijn tijd (1130 – 1230)’ te bezoeken.

Deze bundel loodst jullie door de gangen vol met informatie over één van de belangrijkste figuren uit de middeleeuwse literatuur: Hendrik van Veldeke. Hij was de eerste Dietse dichter, de eerste dichter die in het Nederlands (of was het Duits, daarover bestaat twijfel) schreef.Waar kwam hij vandaan…? Waar ging hij naartoe…?Wat deed hij en wat heeft hij voor ons betekend…?Dat en nog veel meer, ontdekken jullie vandaag!

Reis met ons mee doorheen de tijd en kom mee op tocht door het leven van Hendrik Van Veldeke.


Zaal 1: Veldeke in het straatbeeld

Kijk aandachtig naar het filmpje in de tentoonstelling.waarom is Hendrik van Veldeke bekend?

welke talen sprak Veldeke? o o o

waar werd Veldeke geboren en in welke eeuw? o waar? o Eeuw?

welke twee Hasseltse monumenten die je in het filmpje ziet, herinneren je aan Hendrik van Veldeke? o o

Kijk daarna even om je heen.Veldeke was/is bekend. Hoe stelt men Veldeke in Hasselt voor? En in Maastricht? Vergelijk kort deze twee standbeelden. o Hasselt:

o Maastricht:

Hoe / waaraan kun je nog zien dat Veldeke bekend was? o geef één voorbeeld voor België: o geef één voorbeeld voor Nederland: o geef één voorbeeld voor duitsland:

Zaal 2: de wereld van Veldeke

Europa omstreeks 1200Neem een kijkje op de kaarten in deze zaal.

Zoek op de kaart waar het graafschap Loon ligt.

Bij welk rijk hoort het graafschap Loon, dat vergelijkbaar is met het huidige Belgisch Limburg?

weet je op welke plaatsen Veldeke zeker geweest is? Noteer � namen: o o o o o

•

•

•

•

•

•

•


Bewogen tijdenBekijk de paneeltekst en de afbeeldingen bij ‘bewogen tijden’:

de 12de eeuw was een bewogen tijd. waarom? Noteer � oorzaken: o o o

Bekijk de afbeeldingen over de kruistochten. o Hoe zou je de kruistochten kunnen omschrijven als je de afbeeldingen bekijkt? omschrijf ook kort wat je op de afbeeldingen ziet.

o Hoe is de duitse keizer frederik Barbarossa gestorven?

De Maaslandse cultuur bloeitBekijk de paneeltekst over de Maaslandse cultuur.

door welke � gebieden/landen werd de Maaslandse cultuur beïnvloed? o o o

op welk vlak werden er schitterende artistieke prestaties geleverd? ga voor elke prestatie op zoek naar één voorbeeld:

o o

Kijk aandachtig naar de doopvont St.-Barthelemy. Beschrijf deze doopvont aan de hand van volgende kenmerken:

o Kledij/plooienval:

o Beweging:

o Emotie/gelaatsexpressie:

o Lichaamsverhouding (kloppen de verhoudingen?):

•

•

•

•

•


In de marge van het LatijnKijk eens naar de wachtendonckse psalmfragmenten. Sinds Karel de grote (742-814) was het schrift veel mooier geworden (Karolingische minuscel). Kun je woorden uit deze psalm lezen? Noteer er drie.

o o o

Je ziet hier ook een eerste woordenboek met vertalingen van het Latijn naar het west-Limburgs. Kan je van de onderstaande Latijnse woorden de west-Limburgse en daarna de Nederlandse vertaling geven?

o Cupido - - o Crux - - o Cursor - -

Lijken deze west-Limburgse woorden nog op het Limburgs of het Nederlands van nu?

Heerlijkheden en vorstendommenBekijk de piramide aandachtig.

de koning kon onmogelijk alleen het rijk besturen. door wie liet hij zich bijstaan? Noem � helpers in het bestuur:

o Een hertogdom werd bestuurd door een . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

o Een graafschap werd bestuurd door een . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

o Een heerlijkheid werd bestuurd door een . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

waar staat het gewone volk op de piramide? wat zou dit kunnen betekenen?

In welke laag zou jij willen leven? waarom?

Zaal 3 - in de schaduw van de keizer

Sta even stil bij de silhouetten in deze zaal. wie was Veldeke? o welke vier silhouetten hebben ze hem gegeven? - - - -

Bekijk daarna ook de teksten over deze silhouetten.

welk van deze 4 ‘beroepen’ past volgens jou het best bij Veldeke? Veldeke was vermoedelijk een ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

waarom denk je dit?

•

•

•

•

•


Dichter in opdrachtOm wat meer te weten te komen over schrijven in de middeleeuwen, lees je de tekst over dichter in opdracht.

Middeleeuwse boeken werden vaak op vraag van edelen of geestelijken geschreven. waarom? geef twee redenen.

o o

ook Veldeke schreef in opdracht van anderen. Noem twee van zijn opdrachtgevers. Vertel er ook telkens kort bij waarom zij deze werken lieten schrijven.

o

o

Bekijk de twee munten die je op dit paneel ziet.frederik Barbarossa (11�2-1190) was keizer van het Heilig roomse rijk der duitse Natie, waartoe het graafschap Loon, en dus ook Veldeke, behoorde.

o welke ambitie (droom) had de duitse keizer?

o Hoe wordt de keizer afgebeeld? Kan je achterhalen wat op zijn macht duidt?

De Maaslandse letterkundeIn welke taal schreven de schrijvers vóór Veldeke?

In welke taal schreef Veldeke?

Papier bestond in die tijd nog niet. waarop schreven de mensen dan wel?

Schrijvers verzonnen hun verhalen niet vaak zelf. Meestal baseren ze zich op een bestaand verhaal. o op welke bronnen baseerde Veldeke zich voor zijn werk over: - de Eneasroman: - Het leven van Sint-Servaas:

De grootste van de hofdagenMainz, 1184

waarom werd er zo’n groots feest gegeven?

Dievenbuit: een onvoltooid boek!wat gebeurde er met de Eneasroman van Veldeke? waarom duurde het jaren vooraleer hij werd voltooid?

•

•

•

•

•

•

•

•

•


Zaal 4: Het leven van Sint-Servaas

Het is de bedoeling dat je onderstaande opdrachten uitvoert terwijl je rondwandelt, kijkt en leest in de ruimte over Sint-Servaas.

Het leven van Sint-Servaaswie was Sint-Servaas?

In welke eeuw leefde Sint-Servaas vermoedelijk? (Zoek hiervoor eerst zijn sterfdatum op)

welke kerk is in Maastricht naar Sint-Servaas genoemd?

Vind je dat deze kerk macht uitstraalt? waarom (niet)? geef � kenmerken: o o o

Het Leven van Sint-Servaas en het LimburgsVergelijk de twee teksten, uit 1200 en 1500, met elkaar. Kijk hoe de taal van elkaar verschilt.

geef drie woorden die door de jaren heen veranderd zijn: o o o

Leven en wonderen volgens VeldekeIn welke twee delen is het werk opgedeeld? weet je ook wat deze Latijnse woorden betekenen? (als je het niet weet, kan je het misschien uit de teksten afleiden)

o o

Lees de samenvatting van de tekst van Veldeke.waar werd Sint-Servaas geboren? weet je ook waar dat ligt? duid het op de kaart aan (omcirkel).

•

•

•

•

•

•

•


Is er verwantschap met (familie van) Christus? Zo ja, welke?

Hoe neemt de duivel wraak op Sint-Servaas?

Sint-Servaas kreeg een sleutel van Petrus. welke macht gaf die sleutel aan Sint-Servaas?

Bekijk het stenen reliëf uit de Sint-Servatiuskerk. wat doet Christus? waarom?

waarom wordt Christus groter afgebeeld?

Beschrijf in het kort de beelden:

o gelaatsexpressie:

o Plooienval/kledij:

o Beweging:

o Lichaamsverhoudingen:

Zaal 4: de Eneasroman

Bekijk de teksten en afbeeldingen over de Eneasroman.Eneas kwam uit een adellijk geslacht. wie waren volgens de legende zijn moeder en broer?

Een middeleeuwse soapwie gaf de opdracht om de Eneasroman te schrijven aan Veldeke?

•

•

•

•

•

•

•

•


Het verhaal van de EneasromanLees het verhaal van de Eneasroman en bekijk de bijhorende afbeeldingen.

wie was Eneas?

waarom moest hij vluchten?

de vlucht van Eneas uit Troje verliep niet zonder gevaar? waarom?

waar landde Eneas?

op wie werd hij verliefd?

waarom pleegde dido zelfmoord?

waarom trok Eneas verder?

waar landde Eneas?

waarom moest hij vechten met Turnus?

Met wie trouwde Eneas?

welke beroemde broers behoorden tot het nageslacht van Eneas?

wat hebben die broers verwezenlijkt/gesticht?

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

Werkbundel tentoonstelling • �0

Is liefde dan een ziekte?waarom denkt Lavinia dat de liefde een ziekte is? welke symptomen heeft een verliefde?

Is liefde volgens Lavinia’s moeder een ziekte? En volgens jou?

Zaal 4: de minneliederen

Liedjesschrijver in de 12de eeuwLees deze tekst en bekijk de afbeeldingen

Kun je hieruit afleiden wat minneliederen zijn? omschrijf het in je eigen woorden.

Van welk werkwoord zou ‘minnen’ afgeleid zijn? onderstreep het juiste antwoord. o Verminnen o Beminnen o afminnen

wat is de betekenis van het juiste antwoord?

op één van de afbeeldingen zie je verschillende instrumenten. Herken je deze instrumenten? Noteer hier de instrumenten die je herkent.

Kijk naar de onderstaande prenten.

•

•

•

•

•


Hoe werd een dichter voorgesteld, hoe werd een schrijver voorgesteld? o dichter:

o schrijver:

Een spel met regels en afwijkingenLees het gedicht en de vertaling op dit paneel.

wat is een Natureingang?

omschrijf de Natureingang in dit gedicht.

welk gevoel komt hiermee overeen?

welk gevoel heeft de dichter echt?

Hoe komt dit?

•

•

•

•

•

•


Lied VIIdeze tentoonstelling heet ‘Peren op de Beuken’. dit is een regel uit een lied van Veldeke. Maar wat betekent het volgens Veldeke eigenlijk wanneer iemand ‘peren op de beuken zoekt’?

•

Werkbundel tentoonstelling • ��

CoLofoN

deze publicatie is een uitgave van de Erfgoedcel Hasselt in samenwerking met de Provinciale Hogeschool Limburg en de stedelijke musea Hasselt en verscheen naar aanleiding van het project Viva Veldeke.

Auteurs:deze bundel is samengesteld door studenten geschiedenis van de Provinciale Hogeschool Limburg, departement lerarenopleiding: filip Bosch, Karen Claes, wim govaerts, gert Jans, Yves Nabialek, Lotte Sente, ayrton Van Ceulenbroeck, onder leiding van Jos Neutelaers, vakdidacticus geschiedenis.

Eindredactie: Joke Smets, Tine rock, Sabine Hartmann en Hanne Indekeu

Fotomateriaal: annemie america, stad Hasselt

In zoverre dit mogelijk was, werd toestemming gevraagd aan de rechthebbenden voor de publicatie van het beeldmateriaal. wie de publicatie van beeldmateriaal betwist, kan contact opnemen met de uitgever van deze lesbrieven.

alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Druk en vormgeving: drukkerij Baillien-Maris

Oplage: 200 ex.

oplage: 200 ex.ISBN 978907846�140

wettelijk depotnummer: 2007/10.771/27

TENTOONSTELLING ‘PEREN OP DEToch zijn er ook enkele feiten over hem bekend. Vooreerst zijn...

Documents

Transcript of TENTOONSTELLING ‘PEREN OP DEToch zijn er ook enkele feiten over hem bekend. Vooreerst zijn...