�1

Beeldende vormingDe mens in beeldLeerjaar 1Hoofdstuk 3

Het portret

Er valt vaak een boel af te lezen aan iemands gezicht. We kennen niet voor niets de uitdrukking dat iemands gezicht boekdelen spreekt. Ben je met ’t verkeerde been uit bed gestapt? Ben je verliefd? Vaak verraadt je gezichtsuitdrukking je!

De hele dag door geef je signalen af met je gezicht. Vooral de stand van je mondhoeken, je wenkbrauwen en je oogleden zegt daarbij veel. Striptekenaars kunnen erover meepraten. Kijk maar eens hiernaast naar de allereerste tekeningen van Donald Duck. Toegegeven, dit is natuurlijk geen echt mens maar een vermenselijkte eend met menselijke gezichtsuitdrukkingen.

De eenvoudigste manieren om een gezicht af te beelden zijn en face (van voren) of en profile (van de zijkant).Hiernaast zie je van allebei een voorbeeld. Beide manieren van afbeelden hebben hun eigen voordelen. Bij en face kijkt je recht in de ogen van de persoon, zo’n portret heeft daarom vaak een krachtige en directe uitstraling; je kunt de blik die je aanstaart niet negeren. De vorm van de ogen is van voren beter te zien en daarom makkelijker af te beelden. En profile zie je de vorm van het gezicht het best. Zelfs als een portret en profile helemaal zwart is kun je aan de vorm de persoon vaak nog herkennen. De neus zie je niet van voren maar van de zijkant en die is daarom makkelijker te tekenen.portret en face

Charley Toorop – zelfportret (begin 20ste eeuw)

portret en profileDe hertog van Urbino - Piero

della Francesca (1466)

�2

Het lichaam weergeven

Schilders in het oude Egypte (3000 - 300 voor Christus) beelden neus en ogen altijd af op de meest eenvoudige manier. Daardoor ontstonden figuren met een van de zijkant afgebeelde neus en van voren afgebeelde ogen.

Iemand als Leonardo da Vinci (1452 - 1519), die de tekening hiernaast van de twee armen maakte, vond juist dat je mensen zo echt mogelijk na moest tekenen. Hij werkte daarom met schaduw om een 3D-effect te krijgen. Bovendien heeft hij de linker onderarm verkort weergegeven, waardoor het lijkt het alsof die naar achteren loopt.

Dit soort dieptewerkings-grapjes waren niet besteed aan Egyptische kunstenaars voor wie de juiste maat heel belangrijk was. De maten op het schilderij moesten hetzelfde zijn als de maten in het echt. Om te zorgen dat de maten altijd klopten gebruikten ze schema’s zoals die op de afbeelding hiernaast.

�3

Kleding

Gezichtsuitdrukking en lichaamshouding kunnen veelzeggend zijn. Kleding is dat ook. Een postbode en een agent herken je aan hun kleding. Maar ook mensen die gewoon in burger zijn proberen met hun kleding iets te zeggen. Bijvoorbeeld ik hou van ruige muziek of ik ga naar een feestje of ik wil niet opvallen.

Het onderstaande schilderij komt uit 1731. De afgebeelde dames en heren gaan gekleed in kant en zijde; stoffen die ook toen zeer kostbaar waren. Dit was kleding voor mensen die weinig of niets hoefden te doen. Er waren strenge kledingvoorschriften. Men moest zich kleden naar leeftijd, rang en stand, het uur van de dag en naar verschillende gelegenheden en gebeurtenissen. Vooral de vrouwen zien eruit als pronkstukken. Door de wijduitstaande jurken lijkt de taille smaller en met behulp van een korset werd de taille nog wat aangesnoerd zodat je nauwelijks kon ademhalen. Geen wonder dat vrouwen in die tijd vaak flauwvielen.

La déclaration d’amour - Jean-François de Troy

�4

Neem bijvoorbeeld de hier afgebeelde merkwaardige danskostuums van de vooruitstrevende kunstenaar Oskar Schlemmer. Hij ontwierp ze in 1922 voor zijn Triadisch ballet. De naam is afgeleid van het woord drie. Het ballet bestaat dan ook uit drie delen. Bovendien zijn er drie basisvormen - cirkel, driehoek en vierkant - toegepast in de ontwerpen van de kostuums. De dansers hebben namen als Spiraal, Gouden Kogel of Schijfdanser. De vorm en de kleur van de kostuums zijn het belangrijkst, er zit niet echt een verhaal in het ballet. Door het gebruik van vreemde materialen zoals karton, leer, rubber en aluminium kregen de kostuums hun typische vormen. De kostuums werden opgevuld en strakgespannen.Schlemmer zocht als kunstenaar naar de grenzen van wat kleding kan zijn.

Kunstzinnige kleding

Misschien heb je wel eens een fragment gezien van een modeshow waarbij er allerlei bizarre creaties voorbij kwamen over de catwalk. Niet alle kleding wordt ontworpen om lekker comfortabel te zitten of om onopvallend mee door de wereld te gaan.