Teken (dieren) 1

Teken (dieren)

Teken

Schapenteek (Ixodes ricinus)Taxonomische indeling

Rijk: Animalia (Dieren)

Stam: Arthropoda (Geleedpotigen)

Klasse: Arachnida (Spinachtigen)

Orde: Acarina (Mijten)

Onderorde: Parasitiformes

Families

ArgasidaeIxodidae

Nuttalliellidae

Afbeeldingen Teken

Teken op Wikispecies

Teken zijn een groep van parasitaire mijten (Acarina) die behoren tot de klasse der spinachtigen. Ze zijn zeer nauwverwant aan de mijt maar de precieze relatie is onduidelijk. Teken leven van het bloed van gewervelde dieren, zebijten zich vast in de huid en laten zich na een bloedmaaltijd, die enige uren tot dagen duurt, weer vallen. Tekenkunnen verschillende ziekten overbrengen, ze worden daarom een vector genoemd. Na de steekmuggen zijn teken debelangrijkste verspreiders van pathogenen [1] . Tekenbeten zijn meestal niet pijnlijk en worden vaak alleenopgemerkt doordat men de teek in de huid ziet zitten. Het dier waarop de teek leeft wordt gastheer genoemd.Bekende gastheren van teken zijn vogels, reptielen en verschillende zoogdieren. De bekendste Europese teek, dietevens een overbrenger is van de Lymeziekte, is de schapenteek (Ixodes ricinus).

Teken (dieren) 2

Kenmerken

Ixodes hexagonus

Teken hebben net als alle spinachtigen acht poten, maaronderscheiden zich van de meeste spinachtigen, zoalsde echte spinnen, onder andere doordat er geenduidelijke scheiding tussen kopborststuk en achterlijfbestaat. Teken kunnen maar met weinig dieren wordenverward, een uitzondering zijn de luisvliegen. Dezeapart gebouwde bloedzuigende vliegen zijn nagenoegvleugelloos en kunnen net als een teek hetlichaamsvolume sterk vergroten tijdens een maaltijddoor de rekbare huid.

Lichaam

Een niet met bloed volgezogen teek is slechts een paarmillimeter groot, de meeste soorten hebbenonopvallende kleuren als bruin en zwart. Als eenvolwassen vrouwtje zich helemaal volgezogen heeftmet bloed, kan ze meer dan een centimeter grootworden. Het lichaam heeft van boven een ronde totovale vorm en is in normale toestand plat, van opzijgezien. In volgezogen toestand ziet een teek er bijna

rolrond uit, wat mogelijk is dankzij de extreem rekbare huid. Hierdoor kan een teek meer dan tien keer het eigenlichaamsgewicht aan bloed opzuigen. Van de soort Hyalomma asiaticum is beschreven dat de teek 624 maal heteigen gewicht aan bloed kan opnemen [2] . Vooral de vrouwtjes doen dit omdat ze proteïnen nodig hebben voor deontwikkeling van het grote aantal eitjes, mannetjesteken hebben veel minder voedsel nodig. Op de achterkant en devoorkant van het lichaam bevindt zich bij de harde teken een enkelvoudig of samengesteld schild (scutum). Hetscutum is niet rekbaar en heeft daardoor altijd dezelfde vorm. De anus, de daaromheen gelegen anale groeve en deplaats en vorm van de geslachtsopening zijn bij een aantal soorten de belangrijkste soort-onderscheidendekenmerken zodat ze soms bij de determinatie van belang zijn.

PotenNet als alle spinachtigen hebben teken acht poten, waarmee ze zich onderscheiden van de insecten. Tekenlarvenhebben echter tot hun eerste vervelling zes poten, ze zijn hieraan makkelijk te onderscheiden van de nimfen die ooknog in een juveniel stadium verkeren maar al acht poten hebben. De poten van een teek zijn vergeleken met anderespinachtigen klein, op de voorpoten (poot I) bevindt zich op de laatste geleding het orgaan van Haller, dit is eencomplexe structuur bestaande uit een putje dat een aantal zintuiglijke haren bevat en bij het lokaliseren van degastheer wordt gebruikt. De precieze werking van dit zintuiglijk belangrijke en complexe orgaan is echter nietbekend.

KopDe kop van een teek wordt 'Gnathosoma' of 'capitulum' genoemd. De kop van een teek is zeer klein, gefuseerd met het borststuk en nauwelijks zichtbaar. De kop draagt verschillende monddelen, de gepaarde delen aan weerszijden worden palpen genoemd. In het midden is een zuigsnuit of hypostoom aanwezig, die doet denken aan een tong en bestaat uit een met weerhaken getand steekorgaan [3] . Het hypostoom wordt beschermd door twee cheliceren die helpen bij de doorboring van de huid. In het speeksel van een teek zit zowel een verdovende stof als een stof die de

Teken (dieren) 3

bloedstolling tegengaat. Een tekenbeet wordt door de plaatselijke verdoving niet gevoeld, de stollingsremmer zorgtervoor dat de teek bloed kan blijven zuigen omdat er geen stolsel wordt gevormd. Harde teken scheiden na zich in dehuid te hebben geboord een aparte lijmstof uit waarmee ze zich zeer goed vasthechten.

Ontwikkeling

De levenscyclus van de teek.

Net als alle ongewervelden kent de teekverschillende levensstadia die na iederevervelling veranderen. De meestegeleedpotigen hebben óf een nimfstadium, ófeen larvestadium maar bij de teek komenbeide stadia voor. Als de jonge teek uit het eikruipt wordt deze larve genoemd, de teek heeftnog 6 poten in plaats van acht. Het extrapotenpaar verschijnt na de eerste vervelling,dit stadium wordt de nimf genoemd. Na eenvolgende vervelling is de teek meestalvolwassen en kan zich voortplanten, het kanjaren duren voor de teek volledig isontwikkeld. Ieder stadium van de teek heeftbloed nodig, sommige teken blijven hun heleleven op dezelfde gastheer parasiteren zonder deze te verlaten of blijven in het nest van de gastheer. De meeste tekenhebben verschillende gastheren nodig, die niet altijd van de zelfde soort hoeven te zijn. Er worden een-, twee- endriegastherige teken onderscheiden. Van deze laatste soorten wordt hieronder de ontwikkeling beschreven.

De larven kruipen nadat ze uit het ei zijn gekomen op een grasspriet of plant op enige hoogte boven de grond. Alseen mogelijke gastheer langskomt klampen ze zich vast en zuigen zich vol waarna ze zich weer laten vallen op degrond en vervellen. Een teek in het larvestadium kan nog geen ziektes overbrengen, in tegenstelling tot nimfen ofimago's. De meeste larven van soorten die meerdere gastheren nodig hebben verhongeren voordat ze een gastheertegenkomen, dit is de reden dat een vrouwtjes-teek zeer veel eitjes produceert, tot enkele duizenden. Hierdoor is dekans groter dat een aantal van de larven zich kunnen ontwikkelen tot een volwassen teek. Na de vervelling van delarve zoekt de nimf naar een nieuwe gastheer, waarna het proces zich herhaalt: de teek klampt zich vast, zuigt bloed,laat zich op de bodem vallen en vervelt. Nu is de teek volwassen en wordt een derde maal een gastheer opgezocht.Ditmaal wordt niet alleen bloed opgezogen maar ook naar een partner gezocht waarna de paring plaatsvindt.Het vrouwtje zet na haar laatste bloedmaaltijd een aanzienlijk percentage van haar lichaamsgewicht (50% of meer) ineieren om voor zij sterft en produceert dan honderden tot enige duizenden eieren. Er is een waarneming bekend vaneen vrouwtje dat meer dan 23.000 eitjes afzette in een enkel legsel.

Teken (dieren) 4

Levenswijze

Een egel met meerdere teken.

Verreweg de meeste soorten harde teken (Ixodidae,ca. 600, = 90%) hebben drie gastheren omdat ze tweekeer op de bodem vervellen. Deze soorten wordendriegastherig genoemd en zijn potentieel degevaarlijkste wat betreft het overbrengen van ziektes.Een aantal teken is eengastherig (alle vervellingenvinden plaats op de gastheer) of tweegastherig (éénvervelling op de grond). Lederteken kunnen meervervellingen doormaken doordat ze meerderenimfstadia kennen.

Teken zitten te wachten tot een gastheer langskomt instruikgewas, bomen en op grassprieten. Teken gaanextreem zuinig met hun energie om en kunnen meerdan een jaar zonder voedsel, sommige soorten wel 5

jaar. De ontwikkelingscyclus van Ixodes ricinus kan, afhankelijk van de omstandigheden, tussen 1,5 en 7 jaar duren.Teken detecteren hun potentiële gastheer door de uitgestraalde lichaamswarmte, en wellicht ook door geurdetectie.Een teek kan enige dagen tot enkele weken op dezelfde gastheer blijven zitten. Ze kunnen via de benen van degastheer omhoog klimmen en nestelen zich bij voorkeur in huidplooien, maar ook wel gewoon op een been of arm.Een teek loopt meestal enige minuten rond op zoek naar een optimale plaats alvorens zich in de huid vast te bijten.Naast in het wild voorkomende zoogdieren, worden vooral honden, katten en mensen gebeten.

Alle teken leven van bloed en lichaamsvloeistoffen van verschillende gewervelde dieren: zowel reptielen, vogels enzoogdieren als knaagdieren, hoefdieren, katachtigen, hondachtigen, vleermuizen en primaten, waaronder de mens.Voor hun ontwikkeling hebben teken drie bloedmaaltijden nodig van een of meer gastheren. Sommige teken kunnenop verschillende gastheren leven, andere hebben een voorkeur voor een bepaald dier. Soorten uit het geslachtAmblyomma bijvoorbeeld leven op schildpadden.

VerspreidingTeken zijn kosmopoliet, ze komen wereldwijd voor. In Nederland en België kent men een tiental soorten teken, diedeels zeer gespecialiseerd zijn in het bloed van bepaalde diersoorten, bijvoorbeeld vleermuizen, woelratten enoeverzwaluwen. In Nederland en België komen teken vooral voor in landelijke gebieden met bossen en struikgewas,o.a. in Zeeland, Noord-Brabant, Limburg, Gelderland, Drenthe, Overijssel, Noordoost-Groningen, de Kempen en deArdennen. Ixodes -teken zijn gevoelig voor uitdroging en komen het meest voor op plaatsen waar een wat vochtigebodem bestaat, b.v. door een dikke strooisellaag. Een andere soort die hier is gevonden kwam alleen op ingevoerdeschildpadden voor. Andere soorten hebben meer gastheren op hun menu staan. Voor de determinatie zijn o.a. hetaantal en de vorm van de schilden en de aanwezigheid van sporen (uitsteeksels) op de basis van de poten van belang.In de praktijk komen echter bij de mens vrijwel alleen beten van Ixodes ricinus voor. Van de hierboven aangegevenharde tekensoorten (Ixodidae) zijn de Rhipicephalus en de Dermacentor exotisch. Zij zijn uit het MiddellandseZeegebied bekend en worden wel eens met huisdieren ingevoerd. Rhipicephalus sanguineus kan zich, als hij nietwordt bestreden, binnenshuis handhaven en van de Dermacentor-teek wordt vermoed dat hij zich in sommigeNederlandse natuurgebieden wellicht aan het vestigen is. Enkele in de laatste jaren geconstateerde gevallen vantekenkoorts (babesiose) bij honden kunnen namelijk niet gemakkelijk door directe import uit het buitenlandverklaard worden.

Teken (dieren) 5

De mens als slachtoffer

Mannelijke teken zijn zeer klein, hier een mannetje vergeleken met de kop van een lucifer.

Een vrouwelijke teek kan sterk uitzetten tijdens het opzuigen van bloed.

De meeste tekenbeten komen voor in de zomer. Een teek kan tijdens een natuurwandeling worden opgelopen maarook in de tuin of in stadsparken, vooral als men zich daarbij door struiken of onder bomen en begroeiing begeeft.Daarbij is de teek in staat om onder de kleding te kruipen. De kleding kan met een insectenwerend middel wordeningespoten, dat meestal DEET bevat. Deze stof verstoort de reukzin van de teek waardoor deze zijn gastheer nietmeer kan waarnemen. Ook kan Permethrin worden gebruikt, dit tast het zenuwstelsel aan wat de teek doodt ennauwelijks giftig is voor zoogdieren. Verdere preventie bestaat uit het niet met korte broek of onbedektelichaamsdelen in bos of struikgewas te wandelen, de broekspijpen in de sokken te stoppen. Het na het verlaten vanhet bos of 's avonds (laten) controleren van de huid op teken kan een infectie voorkomen. Jonge tekenlarven zijnslechts ca. 1 mm groot. De teek dient alleen met een speciale tekentang of tekenlepel te worden verwijderd,aangezien er anders een kans is dat de teek zichzelf leegbraakt wat het risico op ziektes verhoogt.De beet van een teek kan verward worden met die van andere bloedzuigende geleedpotigen zoals vlooien ensommige wantsen, zoals de bedwants. Een tekenbeet veroorzaakt geen zwelling zoals de beet van een daas of desteek van wespen, bijen of hommels.

Toename van tekenOnderzoek heeft aangetoond dat het aantal teken in Nederland toeneemt. De toename aan natuurterreinen en detoename van het aantal wilde zoogdieren door het terugdringen van de jacht zijn hier waarschijnlijk debet aan.Ook de constructie van ecologische verbindingszones speelt een rol in de verspreiding van teken. In de ecologie vande teek spelen kleine zoogdieren zoals muizen en grote zoogdieren (doorgaans herten) een grote rol. De teekoverwintert in de holen van kleine zoogdieren. Kleine zoogdieren zijn meestal honkvast en niet erg mobiel, voorverspreiding tussen muizenkolonies maken teken vaak gebruik van herten of wilde zwijnen. Op grotezoogdiergastheren ontmoeten volwassen teken elkaar voor de paring. Zonder natuurlijke verbindingszones stervengeïsoleerde populaties teken meestal uit.De EU-subsidie op ecologisch beheerde akkerranden draagt mogelijk bij aan de toename van het aantal teken. Veelvan deze randen worden ingezaaid met planten die het aantal muizen vergroten (bijvoorbeeld zonnebloemen waarvanmuizen in de winter de zaden kunnen eten).

Teken (dieren) 6

Tekenziekten

De rode vlek op de huid is een symptoom van deLymeziekte

Een kringvormige vlek of Erythema migrans

Sommige teken dragen ernstige ziekten over zoals de lymeziekte dietot verlammingsverschijnselen kan leiden. Verschillende soorten tekenkunnen ziekten overbrengen, waarvan de vier voor mensenbelangrijkste zijn:

• De Lymeziekte, veroorzaakt door de Borrelia-bacterie die ook inNederland en België voorkomt. Uit onderzoek van de WageningenUniversiteit is gebleken dat in 2006 gemiddeld 23,6% van de tekenin Nederland besmet was met de Borrelia-bacterie (variaties van 0tot 50%). Hiermee zit Nederland ver boven het Europeesgemiddelde van 10,1%. [4]

• Een vorm van encefalitis, Frühsommer Meningo Encephalitis(FSME) en Russian Spring Summer Encephalitis (RSSE). Dezeziekten zijn zeldzaam in Nederland en België en wordenveroorzaakt door twee virussen die behoren tot de groep vanflavivirussen. In Nederland (2003) zijn nog geen teken met dit virusaangetroffen. FSME komt voor in Centraal- en Oost-Europa, deBalkan, Finland, Zweden, Denemarken, in het oosten van Frankrijk,in Oostenrijk, Zuid-Duitsland en Zwitserland. Het RSSE-virus komtvoor in grote delen van Rusland, Centraal-Azië, Noord-China enAfrika. Tegen FSME en RSSE kan gevaccineerd worden.

• Ehrlichiosis• Fièvre boutonneuse, overgebracht door de teek Rhipicephalus

sanguineus, die in Zuid-Europa voorkomt.

De kans op besmetting met Lymeziekte bij de mens is bij verwijderingvan de teek binnen 24 uur gering. Toediening van antibiotica wordt inde Nederlandse officiële richtlijnen niet standaard aanbevolen. Ontstaatna 1 tot 6 weken een rode, zich uitbreidende ring om de plaats van debeet of heeft men geen rode ring gehad of gezien, maar wel klachten,dan moet de huisarts worden geraadpleegd. Het lijkt erop dat hetpercentage met de veroorzaker van de Lymeziekte besmette teken inNederland de laatste jaren toeneemt. In de afgelopen tien jaar nam het aantal Lymepatiënten toe van 6.000 tot17.000. Vorig jaar meldden zich 73.000 mensen bij de dokter om een teek te laten verwijderen. De meeste mensenlopen een tekenbeet op in het bos (41%), meer dan een derde (34%) in de eigen tuin en 9% werd gebeten in deduinen. Het maken van een wandeling en tuinieren zijn activiteiten met de grootste kans op een beet [4] .

Daarnaast kunnen teken ziekten overbrengen op dieren. De belangrijkste ziekte bij runderen en honden veroorzaaktdoor teken is babesiose, veroorzaakt door de Babesia- bloedparasiet (Babesia canis). Deze parasiet dringt de rodebloedcellen binnen. Ziekteverschijnselen zijn kortademigheid, koorts, rode urine en plotselinge sterfte. Babesiose(ook wel pyroplasmose of piroplasmose) komt voornamelijk voor in Zuid-Europa, maar kan ook in Nederlandvoorkomen. In 2004 zijn enkele gevallen gerapporteerd. Voor zover bekend komt de overbrengende teek van dezeziekte (Dermacentor sp.) niet in Nederland voor.

Teken (dieren) 7

Teek verwijderenMen kan de teek het best zo snel mogelijk verwijderen. Het is van belang dat de teek bij het verwijderen niet wordtbeschadigd: dat houdt in, niet aan de teek trekken of draaien, en de teek mag niet worden geplet, samengeknepen ofdoorboord, want daardoor kan het gebeuren dat de teek zijn maaginhoud leegt in het lichaam van het slachtoffer,waardoor het besmettingsgevaar vele malen groter wordt. Het is niet aan te raden de teek met alcohol of olie tebehandelen, omdat dan de kans bestaat dat de teek z'n maaginhoud uitspuugt in het bloed van de gastheer, endaarmee juist een mogelijke besmetting overbrengt[5] . De teek dient zo dicht mogelijk bij de huid vastgeklemd teworden en verwijderd. Daarna moet de huid ontsmet worden met alcohol.

Een tekenpincet

Tekenpincet

Teken zijn soms erg klein (soms maar 1 mm). Het is dan lastig omzonder in de teek te knijpen deze te verwijderen. Een teek kan goedworden verwijderd met behulp van een speciale tekenpincet. Dit iseen pincet met vrij brede, platte bek, die zich automatisch sluit. Depincet moet van voren om de kop van de teek gezet worden totvrijwel in de huid van het slachtoffer. De pincet knijpt zichzelf vast,de teek kan dan voorzichtig uit de huid gedraaid worden (niet hardtrekken).

Tekenlepel

Er is een speciale lepel om teken te verwijderen zonder dat dezeworden samengeknepen of platgedrukt. De lepel moet met het brededeel van de V-inkeping op de huid geplaatst worden, zo dichtmogelijk bij de teek. Met een lichte druk op de huid wordt de lepelrichting de teek bewogen zodat het smalle deel van de inkeping deteek omsluit. Een gelijkmatige voorwaartse schuifbewegingverwijdert de teek/ [6] . Door de vorm van de tekenlepel kan men eenteek ook makkelijk zelf verwijderen uit moeilijk bereikbare plaatsenzoals de lies en knieholte. Het is niet de bedoeling te wrikken ofdraaien, alleen voorwaarts schuiven. Met de lepel kunnen zowellarven van 1 millimeter als nimfen en grote teken worden verwijderdinclusief het monddeel. Door de speciale vorm (bolvorm) is er weinigraakvlak met de huid zodat de lepel makkelijk over de huid schuift en waardoor een teek na verwijdering wordtopgevangen in de lepel en niet wegrolt.

Teken (dieren) 8

Het verwijderen van een teek met een tekenlepel.

Tekenkaart

Er is een soort kredietkaart met gleuven waardoor de teek kan wordenverwijderd.

Lasso

Een andere manier om een teek te verwijderen is de techniek met eenlasso die om de teek wordt gelegd.

Bevriezen

Een andere methode is bevriezing van de teek. Met een apparaatjewordt een koude vloeistof op de teek gespoten, waardoor deze bevriesten gemakkelijk verwijderd kan worden. Dit is een goede methode,

door de bevriezing kan de teek zijn maag inhoud niet lozen Wikipedia:Bronvermelding in het lichaam van de mens.Hierdoor wordt besmetting met Lyme vermeden.

TeekbestrijdingDe beste bestrijding van teken is het voorkomen dat teken op mens en dier komen. Mensen kunnen zich beschermenmet kleding, dieren kunnen beschermd worden met bestrijdingsmiddelen. Permethrin heeft een repellent (afwerend)effect en is een zeer effectief tekendodend middel. Permethrin is niet geschikt voor gebruik bij katten. Katten missenhet leverenzym om pyrethroïden efficiënt af te kunnen breken waardoor vergiftigingen kunnen ontstaan.Diergeneesmiddelen met permethrin (bijv Exil Tick Off knijpampullen en Exil Tick Off combispray) zijngeregistreerd voor gebruik bij de hond.

TaxonomieEr zijn drie groepen teken, de belangrijkste groep wordt gevormd door de harde teken of schildteken die behoren totde familie Ixodidae. Er zijn ongeveer 700 soorten harde teken die vooral parasiteren op vogels en zoogdieren. Zedanken hun naam aan het schild op de rugzijde. De tweede groep wordt gevormd door de zachte teken of lederteken(familie Argasidae), waarvan ongeveer 200 soorten zijn beschreven. Ze parasiteren op vogels en vleermuizen endanken de naam aan het ontbreken van het schildje. De derde groep, de familie Nuttalliellidae, wordtvertegenwoordigd door slechts één soort: Nuttalliella namaqua, die leeft in Afrika. Deze teek wordt naast alle anderesoorten ingedeeld vanwege een aantal afwijkende kenmerken, zo heeft Nuttalliella namaqua geen haartjes op hetlichaam en een andere bouw van de steeksnuit.• Familie Ixodidae: harde teken• Geslacht Ixodes

• Soort Ixodes ricinus de gewone - of schapenteek; bij een tekenbeet bij een mens in Nederland gaat hetvrijwel altijd om deze soort. Parasiteert op zeer veel gastheren.

• Soort Ixodes arboricola• Soort Ixodes vespertilionis (alleen bij vleermuizen)• Soort Ixodes hexagonus• Soort Ixodes canisuga• Soort Ixodes persulcatus (taigateek, kan RSSE veroorzaken)

• Geslacht Rhipicephalus

• Soort Echte hondenteek (Rhipicephalus sanguineus)

Teken (dieren) 9

• Geslacht Haemaphysalis (wel in Nederland, maar zelden of nooit op de mens)• Geslacht Dermacentor

• Soort Dermacentor reticulatus• Familie Argasidae: zachte - of lederteken• Geslacht Argas

• Soort Argas reflexus, duiventeek• Familie Nuttalliellidae, wordt vertegenwoordigd door slechts één soort: Nuttalliella namaqua

• Soort Nuttalliella namaqua

Afbeeldingen

Onderzijde Carios kelleyi, eenzachte teek.

Hondenteek Hertenteek (Ixodesscapularis)

Hyalomma marginatum

Rhipicephalussanguineus

Ixodes holocyclus Dermacentor reticulatus De larve heeft maar drie paarpootjes.

Een vogel met een teek. Paring van deschapenteek.

Zandhagedis met teken bijpoot en oor.

Teken (dieren) 10

Literatuur• Bronswijk JEMH van, Rijntjes RH, Garben AFM: De teken (Ixodida) van de Benelux-landen. Wetenschappelijke

Mededelingen, KNNV nr 131 (1979) (uit het pre-borreliatijdperk maar nog steeds het meest complete overzicht;met determinatietabellen)

Externe links• (de) Michael Becker - Zecken [7], uitgebreide informatie over teken• Borreliose.nl [8] zeer uitgebreide informatieve site• CBO richtlijn [9], (pagina 90 en 91 over de effectiviteit van tekentangen).• (en) The International Lyme and Associated Diseases Society (ILADS) [10], informatie over de behandeling bij de

ziekte van Lyme• iconStichting Samenwerkende Artsen- en Adviesorganisaties in de Gezondheidszorg (SAAG) [11],

Lyme-Borreliose en andere door teken overgebrachte ziekten in Europa.• Tekenbeetziekten [12] over Lyme-borreliose, Erhlichiose, Bartonellose, Babesiose en Rickettsiose (bron Stichting

Tekenbeetziekten)• Ziekte-van-lyme.nl [13], informatie over teken en de ziekte van Lyme. Wat is de ziekte van Lyme (met o.a.

diagnose en behandeling), wat zijn de symptomen en hoe de ziekte van Lyme te voorkomen?

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties Referenties

Bronnen

• (de) Planet Schule - Welt der Winzlinge - Zecken - Website (http:/ / www. wissen. swr. de/ sf/ wissenspool/ bg0016/ natur_nah/ sendungen/welt_der_winzlinge_zecken. html) (Algemene informatie)

• (en) Renee R. Anderson and Laura C. Harrington - Tick Biology for the Homeowner (http:/ / www. entomology. cornell. edu/ MedEnt/TickBioFS/ TickBioFS. html) (Algemene informatie)

• (en) Borislav Dopudja (http:/ / www. borislavdopudja. net/ en/ writings/ ticks/ ), Ticks, article and experiment

Paginabronnen en auteurs 11

Paginabronnen en auteursTeken (dieren)  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=20276343  Auteurs: -Lars-, .Koen, Abos09, Advance, Aiko, Akoopal, Andre Engels, Anoko, ArjanH, B kimmel, BasvanPelt,Bemoeial, BenTheWikiMan, Cars en travel, China Crisis, Chm, Chris, Christiaan, David Linssen, De Klauw, DimiTalen, Dolledre, Dryke, DéRahier, Ecoloog, Edwinb, Ellywa, Empoor,Enormekever, Erasmus, Eros, Evanherk, Forrestjunky, Fransvannes, Galoubet, Genius86, GijsvdL, Hans B., HansOosting, Hardscarf, Jan Lapère, Japiot, Jeroen, Johan Lont, Johan N, Joost, Josq,Kalsermar, Kameraad Pjotr, Kattenkruid, Koektrommel, Kwibus, LeeGer, Lexw, Lycaon, Lymantria, Maasje, Machaerus, Madyno, Marjadeteek, Mark Bergsma, MartinD, Maurits, Meegt,Meikes, Michiel1972, MoiraMoira, Mushlack, Nijdam, Ninane, Oscar, PatrickVanM, PeterDrummer, Peti me, Pieter, Pjetter, RJB, Rabarberski, Rasbak, Ravingwolf, Rex, Rikipedia, Rob Hooft,Robert Prummel, Romaine, STZ, Serassot, Siebrand, Sindala, Taka, TheAlien, Tnd, UIC2, Ucucha, Victor LP, Viridiflavus, Vis met 1 oog, Waerth, Wasily, Wilinckx, Willemo, Wutsje,Zwitser123, °, 138 anonieme bewerkingen

Afbeeldingsbronnen, licenties en bijdragersBestand:Ixodes ricinus.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Ixodes_ricinus.jpg  Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5  Auteurs: User:Makro FreakBestand:Commons-logo.svg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Commons-logo.svg  Licentie: logo  Auteurs: User:3247, User:GruntBestand:wikispecies-logo.svg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Wikispecies-logo.svg  Licentie: logo  Auteurs: (of code)Bestand:Tick 2 (aka).jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Tick_2_(aka).jpg  Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5  Auteurs: user:AkaBestand:Life cycle of ticks family ixodidae nl.PNG  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Life_cycle_of_ticks_family_ixodidae_nl.PNG  Licentie: Public Domain  Auteurs:Original uploader=Bestand:Ixodidae222.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Ixodidae222.jpg  Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5  Auteurs: Chmee2Afbeelding:Tick male size comparison (aka).jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Tick_male_size_comparison_(aka).jpg  Licentie: Creative CommonsAttribution-Sharealike 2.5  Auteurs: user:AkaAfbeelding:Teek4.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Teek4.jpg  Licentie: onbekend  Auteurs: Washington State Department of HealthBestand:Erythema-motilans.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Erythema-motilans.jpg  Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0  Auteurs:User:JostJahnBestand:Erythema migrans - erythematous rash in Lyme disease - PHIL 9875.jpg  Bron:http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Erythema_migrans_-_erythematous_rash_in_Lyme_disease_-_PHIL_9875.jpg  Licentie: Public Domain  Auteurs: Photo Credit: James GathanyContent Providers(s): CDC/ James GathanyBestand:Tekenpincet.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Tekenpincet.jpg  Licentie: GNU Free Documentation License  Auteurs: Original uploader was Wilinckx atnl.wikipediaBestand:Tekenlepel Teek verwijderen.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Tekenlepel_Teek_verwijderen.jpg  Licentie: Public Domain  Auteurs: Original uploader wasMarjadeteek at nl.wikipedia (Original text : Marjadeteek)Bestand:Soft tick, carios kelleyi.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Soft_tick,_carios_kelleyi.jpg  Licentie: Public Domain  Auteurs: Betacommand, Maxim, OsamaKBestand:Dog tick 5148.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Dog_tick_5148.jpg  Licentie: Creative Commons Attribution 2.5  Auteurs: User:Gary AlpertBestand:Adult deer tick.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Adult_deer_tick.jpg  Licentie: Public Domain  Auteurs: Photo by Scott Bauer.Bestand:Hyalomma marginatum.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Hyalomma_marginatum.jpg  Licentie: Public Domain  Auteurs: User:Adam CuerdenBestand:Rhipicephalus sanguineus.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Rhipicephalus_sanguineus.jpg  Licentie: Public Domain  Auteurs: Airelle, Alpha.prim, 1anonieme bewerkingenBestand:Ixodes holocyclus.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Ixodes_holocyclus.jpg  Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5  Auteurs:User:AYArktosBestand:Dermacentor reticulatus M 070825.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Dermacentor_reticulatus_M_070825.jpg  Licentie: Creative CommonsAttribution-Sharealike 3.0  Auteurs: Rainer Altenkamp, BerlinBestand:Ixodes-ricinus-Larve-19-VII-2007.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Ixodes-ricinus-Larve-19-VII-2007.jpg  Licentie: GNU Free Documentation License Auteurs: Botaurus stellarisBestand:Ixodes.ricinus.feeding.on.bird.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Ixodes.ricinus.feeding.on.bird.jpg  Licentie: onbekend  Auteurs: James K. LindseyBestand:Ixodes ricinus ticks.jpg  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Ixodes_ricinus_ticks.jpg  Licentie: Public Domain  Auteurs: WHOBestand:FemaleSandLizardTics.JPG  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:FemaleSandLizardTics.JPG  Licentie: GNU Free Documentation License  Auteurs:User:ViridiflavusBestand:Fairytale bookmark.png  Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Fairytale_bookmark.png  Licentie: GNU General Public License  Auteurs: Caihua (http://www.magiclinux.org)

LicentieCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unportedhttp:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/