Systematische review over de effectiviteit van etnisch profileren

Etnisch Profileren Effectief? 1

Running head: ETNISCH PROFILEREN EFFECTIEF?

Een systematische review over de effectiviteit van etnisch profileren

met betrekking tot terrorismebestrijding

Farah Akkari (s1112090)

Universiteit Leiden

Auteur noten:

Deze scriptie is geschreven in het kader van de Bachelor Criminologie aan de Faculteit der

Rechtsgeleerdheid, Universiteit Leiden. De scriptie is begeleid door dhr. J. Brouwer en

ingeleverd op 21-05-2014. (aantal woorden: 5.223)


Abstract

In dit systematische review wordt onderzocht of etnisch profileren een effectief middel is om

terrorisme te bestrijden. Er is op systematische wijze naar studies gezocht, die een antwoord

konden geven op de onderzoeksvraag. Etnisch profileren en terrorismebestrijding zijn beide

onderwerpen die veel belangstelling opwekken in de maatschappij. Met name over etnisch

profileren verschillen de meningen binnen de maatschappij. Uit de resultaten blijkt dat ook

wetenschappelijke onderzoeken verschillende uitkomsten hebben. Vier van de tien

geïncludeerde onderzoeken hebben als uitkomstmaat, dat etnisch profileren een effectief

middel kan zijn om terrorisme tegen te gaan. Echter, zes van de tien onderzoeken concluderen

dat etnisch profileren geen effectief middel is. Een mogelijke oorzaak voor dit verschil kan

liggen bij de verschillende onderzoeksmethoden en onderzoekssettingen die gebruikt zijn.

Deze verschillen maken het lastig om de onderzoeken met elkaar te vergelijken. Etnisch

profileren kan mogelijk in sommige situaties effectief zijn, maar de negatieve effecten ervan

moeten niet uit het oog worden verloren. Een eenduidig antwoord geven op de

onderzoeksvraag is lastig. Er moet namelijk een afweging gemaakt worden; welke aspecten

wegen zwaarder mee? Is het belangrijker om de veiligheid te waarborgen in de samenleving,

soms ten koste van onschuldige mensen die benadeeld worden, of toch om een niet-

discriminerend beleid voeren waarbij etnisch profileren in geen geval mag worden gebruikt?

Aanbevolen wordt, om de impact van etnisch profileren te onderzoeken in de toekomst.

Daarnaast is het onbekend hoe vaak door middel van etnisch profileren terroristische

aanslagen worden voorkomen in Nederland, onderzoek hiernaar wordt ook aanbevolen.


Na de aanslagen in New York op 11 september 2001 is de angst voor terrorisme

toegenomen, voornamelijk in de westerse wereld. Zowel burgers als politici zagen vanaf dat

moment terrorisme als een groot maatschappelijk probleem. De angst voor terrorisme was

onder andere te merken door de uitbreiding van de antiterrorismewetgeving in de meeste

westerse landen (Van der Woude, 2010).

In Nederland is de antiterrorismewetgeving ook uitgebreid, zo kan de politie in het

kader van terrorismebestrijding in de zogenoemde ‘veiligheidsrisicogebieden’ preventief

fouilleren, zonder dat er een redelijke vermoeden van schuld bestaat. Onder

veiligheidsrisicogebieden worden gebieden verstaan, waar een relatief grote kans bestaat dat

er terroristische misdrijven worden gepleegd. Voorbeelden van veiligheidsrisicogebieden zijn

vliegvelden, de Eerste en Tweede Kamer en treinstations in grote steden (artikel 51

Gemeentewet) .

De uitbreiding van de antiterrorismewetgeving vergroot de mogelijkheden voor

etnisch profileren, zo is het na 9/11 een steeds meer voorkomend fenomeen geworden om

terrorisme tegen te gaan (dit wordt ook wel 9/11 profiling genoemd). Etnisch profileren wordt

gedefinieerd als;

“het gebruik door politie-, veiligheids-, immigratie- of douanebeambten van

generalisaties met betrekking tot ras, etniciteit, godsdienst of nationaliteit als reden

voor verdenking bij het aansturen van discretionaire politieacties, in plaats van te

kijken naar individueel gedrag of objectief bewijs.” (European Network Against

Racism, 2009).

In het geval van 9/11 profiling wordt bedoeld; het profileren van mensen met een Islamitische

en/of een Arabische achtergrond (Schildkraut, 2009).

Sommige politici en beleidsmakers beweerden na 11 september 2001 te weten hoe een

terrorist eruitziet. Deze politici waren van mening dat het etnisch profileren, in dit geval het

profileren van mensen met een Islamitische achtergrond, een effectief middel kan zijn om

terrorisme te bestrijden en daarmee ook de veiligheid te waarborgen (Bahdi, 2003).

De dreiging van terrorisme in de westerse samenleving heeft er dus voor gezorgd, dat etnisch

profileren door de politie en inlichtingendiensten steeds meer als een effectief middel wordt

gezien om terrorisme te bestrijden.

Mensenrechtenorganisaties zijn daarentegen minder positief over etnisch profileren.

Over het algemeen zijn deze organisaties van mening dat etnisch profileren mensenrechten

schendt, omdat het een discriminerende werking heeft. Amnesty International heeft een

rapport uitgebracht in november 2013, genaamd ‘Gelijkheid onder druk: de impact van


etnisch profileren’. In dit rapport wordt gesteld dat etnisch profileren een probleem is en dat

er een expliciet verbod in de wet moet komen wat betreft etnisch profileren (Amnesty

International, 2013). Ook staat er in het rapport dat etnisch profileren niet effectief is voor de

bestrijding van criminaliteit. Opvallend is, dat Amnesty International beweert dat etnisch

profileren niet effectief is, terwijl er geen onderbouwing gebruikt is of een bron wordt

aangehaald waarin daadwerkelijk onderzoek is gedaan naar de effectiviteit van etnisch

profileren.

Nog een mensenrechtenorganisatie die onlangs een rapport uitbracht, is The Open

Society Justice Initiative. In dit rapport, dat in Mei 2009 is uitgebracht, is onderzoek gedaan

naar etnisch profileren in Engeland. Geconcludeerd werd dat etnisch profileren een grote

impact heeft op onschuldigen, die met deze maatregel te maken krijgen.

Er is naast onderzoek van mensenrechtenorganisaties en de politiek, ook onderzoek

gedaan naar de mening van burgers. Zo blijkt uit Amerikaans onderzoek van Schildkraut, dat

het merendeel van de ondervraagde burgers etnisch profileren niet als iets negatiefs ziet

wanneer het gaat om terrorismebestrijding. Deze mening kan te maken hebben met de

toegenomen angst van burgers voor terroristische aanslagen na 11 september 2001. Nog een

reden voor de goedkeuring van burgers wat betreft etnisch profileren, kan zijn dat burgers

vaak een bepaald beeld hebben over hoe een terrorist eruit ziet. Deze beeldvorming wordt

mede ingegeven door de media en de politiek (Schildkraut, 2009).

De meningen over etnisch profileren zijn dus verdeeld. Wanneer etnisch profileren

wordt gebruikt bij terrorismebestrijding, wordt het vaak door een deel van de burgers, de

politie en inlichtingendiensten als een geaccepteerd middel gezien.

Mensenrechtenorganisaties en sommige burgers, zo blijkt uit survey-onderzoek, delen die

mening niet.

In dit systematische review wordt er onderzocht of etnisch profileren niet alleen als

een negatief onderwerp kan worden gezien, maar of het ook een positieve (effectieve)

werking heeft wat betreft de bestrijding van terrorisme.

Dit systematische review kijkt naar het bestaande wetenschappelijk onderzoek over

etnisch profileren, en analyseert of etnisch profileren als een effectief middel kan worden

gezien in de strijd tegen terrorisme. De onderzoeksvraag luidt dan ook:

In hoeverre is etnisch profileren effectief wat betreft terrorismebestrijding?

Daarnaast zal in dit systematische review worden ingegaan op de wetenschappelijke

consensus die heerst over dit onderwerp.


Methode

Zoekproces

Voordat er gezocht is naar wetenschappelijke artikelen op het internet, is er eerst een

tabel gemaakt met alle zoektermen die mogelijk relevante artikelen opleverden, gekeken naar

de onderzoeksvraag.

Tabel 1: Mogelijke zoektermen

Ethnic profiling effective terrorism

Etnisch profileren effectief counterterrorism

Ethnic differences Positive effects Counter-terrorist

measurements

Etnische minderheden Positieve effecten Terrorist

Profiling Effectiveness Terrorisme

Racial profiling Effectiviteit Terrorist profiling

Al deze zoektermen zijn in kolommen gesorteerd, tussen deze kolommen zijn er

verschillende combinaties in zoektermen mogelijk geweest. Er is bijvoorbeeld gezocht op

‘ethnic profiling’ en ‘effectiveness’ en ‘counterterrorism’. Op deze manier is geprobeerd om

zoveel mogelijk relevante onderzoeken te vinden.

In- en exclusiecriteria

Voor dit systematische review zijn inclusiecriteria en exclusiecriteria opgesteld. De in-

en exclusiecriteria bepalen welke artikelen geïncludeerd worden, en welke geëxcludeerd

worden. Qua type studie is ervoor gekozen om zowel kwantitatief als kwalitatief onderzoek te

includeren, zo kunnen beide onderzoeksmethoden met elkaar vergeleken worden.

De in de artikelen onderzochte populaties moeten allemaal deel uitmaken van een etnische

minderheidsgroepen, die zich bevinden in de westerse samenleving. Onder de westerse

samenleving wordt West-Europa, de Verenigde Staten, Canada en Australië verstaan (Internet

World Stats, 2014). Daarnaast zijn alleen artikelen na 11 september 2001 geïncludeerd. Na de

aanslagen van 11 september 2001 is de aandacht voor terrorisme toegenomen in de

maatschappij, en daarmee is ook het aantal onderzoeken vermeerderd.

In dit systematische review zijn alleen vormen van islamitisch terrorisme geincludeerd.


Het gaat in dit geval dan om moslims die terroristische aanslagen plegen in naam van de islam

(Falk, 2008).

Web of Science is de enige database die gebruikt is om artikelen te zoeken. Alle

artikelen die uit de database van Web of Science komen, zijn published peer reviewed

artikelen. Van alle gevonden artikelen is de titel en de abstract gelezen. De artikelen waarvan

vervolgens bleek dat ze niets met de onderzoeksvraag te maken hadden, zijn geëxcludeerd.

Uiteindelijk is er een werkbestand gemaakt, met daarin de gebruikte zoektermen en de

abstracts van de relevante artikelen. Voordat de relevante artikelen helemaal zijn doorgelezen,

is er eerst een data-extractieformulier opgesteld. In dit formulier staan alle punten die ook bij

de in- en exclusiecriteria zijn opgesteld, en andere belangrijke punten van het onderzoek.

Bijvoorbeeld, kenmerken over de onderzoekspopulatie staan in het data-extractieformulier.

Het formulier kan gezien worden als een korte samenvatting van een onderzoek. Voor alle

mogelijk relevante onderzoeken is een formulier ingevuld. Een voorbeeld van een leeg data-

extractieformulier is te vinden in de bijlage A.

Na alle relevante artikelen te hebben gelezen, is een overzichtstabel gemaakt met alle

onderzoeken die zijn geïncludeerd in dit systematische review. In deze overzichtstabel staan

alle belangrijke punten van de artikelen uiteengezet, zoals bijvoorbeeld de conclusie en de

onderzoeksvraag van de artikelen. De overzichtstabel is te vinden in de resultatensectie.

Flowchart

In de Flowchart staan de hoeveelheid gevonden artikelen in Web of Science en de

hoeveelheid geïncludeerde en geëxcludeerde artikelen. Uit deze Flowchart komt naar voren,

dat er in totaal 96 artikelen zijn gevonden in de database, waarvan 25 artikelen zijn

geïncludeerd alleen op basis van screening van de titels en abstracts. Na het invullen van de

data-extractieformulieren voor deze 25 artikelen, zijn er uiteindelijk tien artikelen

overgebleven, die geschikt waren voor beantwoording van de onderzoeksvraag Bij vijftien

van de 25 artikelen, bleek het onderzoek niet relevant te zijn voor de onderzoeksvraag;

sommige onderzoeken hadden bijvoorbeeld als onderwerp profiling in het algemeen, en niet

specifiek het etnisch profileren. Bij twee artikelen kon er geen toegang verkregen worden

voor de volledige online versie van het artikel, daarom zijn deze twee artikelen geëxcludeerd.

Acht artikelen zijn geëxcludeerd omdat in deze artikelen geen empirisch onderzoek is gedaan,

maar een literatuurstudie de onderzoeksmethode is. De Flowchart is hieronder te vinden.


Reden A: Niet relevant voor het onderwerp van dit review.

Reden B: Geen empirisch onderzoek.

Reden C: Het artikel is niet teruggevonden in het databestand Web Of Science. De universiteit

beschikt niet over het artikel.

Geëxcludeerde full-text

artikelen met reden C2

(n = 2 )

Abstract niet aanwezig(n = 0 )

Geëxcludeerde full-text artikelen met reden B

(n = 8 )

Geëxcludeerde artikelen (n = 71 )

Geëxcludeerde full-text artikelen met reden A

(n = 15 )

Geïncludeerde studies(n = 10 )

Full-text artikelen beoordeeld

(n = 25 )

Titels en abstracts gescreend

(n = 96 )

Artikelen gevonden

in databases1 (n = 96 )


Resultaten De uitkomsten van de geïncludeerde onderzoeken worden hier beschreven. Allereerst

zullen de onderzoeken besproken worden, waaruit is gebleken dat etnisch profileren niet

effectief is, vervolgens worden de onderzoeken besproken die concluderen dat etnisch

profileren wel effectief is. Tot slot worden er mogelijke verklaringen gegeven voor de

verschillende uitkomsten van de onderzoeken.

Op de volgende pagina is de overzichtstabel te vinden, de belangrijke punten van de

onderzoeken zijn in deze tabel te vinden.


Tabel 1

Overzichtstabel


Niet effectief

In het onderzoek van Parmar (2009) is empirisch onderzoek verricht door middel van

interviews en observaties naar het etnisch profileren, in het licht van de s44-wetgeving. De

s44-wetgeving houdt in dat burgers gefouilleerd kunnen worden door de politie, zonder dat er

een redelijke vermoeden van schuld is. De wet is aangenomen na 9/11, met als doel

terrorismebestrijding te vergemakkelijken voor de politie. Dit empirisch onderzoek is in

London uitgevoerd. Zowel burgers als de politie zijn geïnterviewd en er zijn observaties

gedaan over de werkwijze van de politie wat betreft het fouilleren van mensen. De

onderzoekers concluderen dat etnische minderheden vaker werden gefouilleerd door de politie

en dat dit een negatieve werking heeft op de burgers met een niet-westerse achtergrond. Deze

burgers verliezen het zelfvertrouwen in de politie en voelen zich gediscrimineerd, bleek uit

het interview dat de onderzoekers hielden. Aan de andere kant zien de ondervraagde

politiemensen het fouilleren van burgers die er in hun ogen verdacht uitzien als iets goeds, ze

hebben het gevoel dat ze burgers beschermen en de samenleving veiliger maken.

Er hebben 21.594 fouillaties plaatsgevonden in de periode van januari 2008 tot april

2009. Slechts één persoon is opgepakt op verdenking van terrorisme, als gevolg van het

preventief fouilleren. Dit maakt etnisch profileren niet effectief, wat betreft

terrorismebestrijding volgens Parmar:

‘‘Arguably, the aim to ‘prevent’ terrorism and radicalization on a wholesale basis by

targeting Muslim citizens through community programmes and policing efforts further

entrenches the criminalising process.’’

Met dit citaat eindigde Parmar zijn artikel. De onderzoeker is van mening dat het etnisch

profileren een tegenovergestelde werking heeft. Burgers die te maken hebben gehad met

etnisch profileren kunnen zelfs hun toevlucht zoeken in de criminaliteit. Voor dit citaat is

geen onderbouwing gegeven in het artikel.

De onderzoeker Atia (2007) heeft gekeken naar Islamitische organisaties die door de

overheden als verdachte organisaties worden gezien, omdat ze mogelijk terroristen

financieren. Door middel van onderzoek naar beleidsdocumenten is gekeken naar de

werkwijze van de overheid in de Verenigde Staten. Daarnaast zijn er politiedossiers

geanalyseerd, om duidelijkheid te krijgen over de islamitische organisaties waarvan de

rekeningen zijn bevroren.

Volgens de Amerikaanse overheid kosten terroristische aanslagen veel geld, dat vaak

uit andere landen afkomstig is. De overheid wil op indirecte wijze terrorisme tegengaan, door

de financiering van terrorisme te bestrijden. De Amerikaanse overheid doet volgens de


onderzoeker aan etnisch profileren als het gaat om de bestrijding van terrorismefinanciering;

organisaties worden als verdacht gezien als de organisatoren islamitisch zijn of wanneer er

geld wordt gestuurd naar ontvangers in islamitische landen, zoals bijvoorbeeld wanneer geld

wordt gestuurd naar islamitische goededoelenorganisaties.

Volgens Atia is de manier waarop de Amerikaanse overheid terrorismefinanciering

probeert tegen te gaan, niet de juiste manier. De reden hiervoor, is omdat er binnen de

overheid te weinig expertise is over het onderwerp. Uit het onderzoek is gebleken, dat de

bestrijding van terrorisme door middel van etnisch profileren geen effectief middel is, omdat

de overheid geen grip heeft op terrorismefinanciering. Er zijn in dit onderzoek geen gevallen

bekend waarbij het etnisch profileren wel geleid heeft tot het oppakken van islamitische

organisaties die zich schuldig maakten aan terrorismefinanciering. Wel hebben sommige

islamitische organisaties, waarvan de bankrekeningen zijn bevroren door de overheid,

nadelige gevolgen aan dit beleid overgehouden.

Naast Parmar en Atia zijn de onderzoekers Monahan en Palmer (2009) tot de conclusie

gekomen dat etnisch profileren niet effectief is. Zij deden onderzoek naar ‘fusion centers’, dit

zijn organisaties die informatie vergaren en uitwisselen met andere organisaties en de

overheid, om zo terrorisme tegen te gaan. Volgens Monahan en Palmer zijn fusion centers

bezig met etnisch profileren. Er zijn gevallen bekend waarbij afluisterapparatuur in moskeeën

is geplaatst, of telefoons van islamitische uitwisselingsstudenten in Amerika zijn afgetapt. De

onderzoekers concluderen dat deze manier van werken ineffectief is, omdat burgerrechten

geschonden worden en de privacy van de burgers die in de gaten worden gehouden door

fusion centers wordt aangetast. Daarnaast zijn mensen die zich bezighouden met terroristische

aanslagen vaak geen voor de hand liggend doelwit, omdat ze zich niet snel verdacht opstellen.

Monahan en Palmer hebben voor dit onderzoek een kwantitatieve analyse gemaakt,

maar hebben maar weinig fusion centers in hun onderzoek meegenomen. Om meer

betrouwbare uitspraken te kunnen doen over de effectiviteit van etnisch profileren door fusion

centers, hadden er meer fusion ceters onderzocht moeten worden.

Welch (2003) heeft onderzoek gedaan naar het etnisch profileren van islamitische

immigranten, afkomstig uit het Midden-Oosten, die naar de Verenigde Staten zijn

geëmigreerd. Hij stelt dat na de aanslagen op 11 september 2001 islamitische immigranten

vaker als verdachte van terrorisme worden gezien, ongeacht of ze onschuldig zijn of niet. In

dit onderzoek zijn rechtszaken geanalyseerd waar islamitische immigranten vervolgd werden.

Er bleken veel immigranten te zijn vervolgd die verdacht waren van terrorisme of banden te

hebben met terroristische organisaties, die later onschuldig bleken te zijn. Vervolging van de


immigranten door middel van etnisch profileren was vaak een aanleiding in deze rechtszaken,

maar bewijs dat de immigranten ook daadwerkelijk iets met terrorisme te maken hadden,

ontbrak.

Welch concludeert dat etnisch profileren niet effectief is. Na 9/11 zijn immigranten uit

het Midden-Oosten vaker de dupe van etnisch profileren, dit blijkt wanneer er gekeken wordt

naar rechtszaken waar onschuldige immigranten zonder echt bewijs vervolgd worden. Zo

werd Mazen al-Najjar als voorbeeld genoemd, een man die drieëneenhalf jaar heeft

vastgezeten. De Amerikaanse overheid vertelde dat er in deze zaak vermoedens waren dat

al-Najjar banden heeft met terroristische organisaties. Uiteindelijk is de man uitgezet naar zijn

land van herkomst; Palestina. Al- Najjar had voor zijn arrestatie geen strafblad.

“We don’t believe that it is proper for I.N.S. to detain Mazen al-Najjar because the

government has already failed to prove that he was either a threat to national security

or a danger to the community” (Canedy, 2001: EV2; Dow, 2001).

Aan dit citaat is af te lezen, dat de advocaten van mening waren dat al-Najjar geen gevaar

voor de samenleving was, en dat de overheid ook geen bewijs kon leveren voor het

tegenovergestelde.

Er zijn meer zaken bekend waarin immigranten opgepakt zijn naar aanleiding van

etnisch profilering, en zonder overtuigend bewijs zijn vervolgd. In Welch’s artikel worden

nog meer zaken besproken, maar er worden geen precieze aantallen genoemd. Hoe vaak het

vastzetten van immigranten precies voorkomt, wordt niet bekend aan de hand van Welch’s

onderzoek. Uit zijn onderzoek blijkt wel dat het aantal arrestaties na 11 september 2001 is

toegenomen.

Naast Welch kwamen ook de onderzoekers Jarvis en Lister (2013) tot de conclusie dat

etnisch profileren ineffectief is. Jarvis en Lister interviewden Engelse burgers uit alle soorten

bevolkingsgroepen. Uit deze interviews bleek over het algemeen dat burgers van alle

bevolkingsgroepen etnisch profileren als een negatieve manier zien om terrorisme te

bestrijden. Er waren wel verschillen in gegeven antwoorden, als gekeken werd naar de

afkomst van de geïnterviewde. De ondervraagde blanke burgers ervaren de negatieve

gevolgen van etnisch profileren niet zo sterk als Aziatische en zwarte burgers. Dit komt omdat

de Aziatische en zwarte burgers die zelf te maken hebben gehad met etnisch profileren, het

meer als negatief ervaren, of zich sterker identificeren met mensen van hun eigen

bevolkingsgroep die wel met etnisch profileren te maken hebben gehad. De geïnterviewden

die met etnisch profileren te maken hebben gehad, zeiden zich als een tweederangs burger te

voelen en niet een volwaardig Engelsman, omdat ze anders behandeld worden door de politie


dan blanke burgers. Dit leidt volgens Jarvis en Lister tot polarisatie van de samenleving, en

daarom is etnisch profileren, vanuit het perspectief van de burger, een ineffectieve manier om

terrorisme te bestrijden.

De onderzoekers wilden zwarte, blanke en Aziatische burgers meenemen in dit

onderzoek, om zo verschillende percepties in kaart te brengen. Om die reden is de

respondentengroep geworven door middel van een ‘purposive sampling startegy’. Een

purposive sampling strategy houdt in dat mensen worden geworven op basis van bepaalde

kenmerken die ze bezitten (in dit geval etniciteit). In de interviews waren alleen open vragen

gesteld, dit betekent dat de mening van de burgers goed in kaart kan worden gebracht, en dat

de kans op suggestieve vragen of sociaal wenselijke antwoorden kleiner is.

Closs en McKenna (2006) hebben in een Canadees onderzoek, door middel van analyse

van politiedossiers, geconcludeerd dat etnisch profileren niet effectief is omdat er weinig

zaken bekend zijn waarbij burgers opgepakt zijn, die daadwerkelijk van plan waren om een

terroristische aanslag te plegen.

Wel effectief

In tegenstelling tot de onderzoeken die concludeerden dat etnisch profileren niet

effectief is, zijn er ook onderzoeken die concludeerden dat etnisch profileren wel effectief is.

Hieronder worden deze vier onderzoeken één voor één besproken.

De onderzoekers Beck en Miner hebben cross-sectioneel onderzoek gedaan naar het

etnisch profileren van islamitische burgers en immigranten in de Verenigde Staten (2013). Uit

het onderzoek bleek dat de Amerikaanse overheid islamitische organisaties vaker als

verdachte van terrorisme ziet. Deze manier van etnisch profileren is in de ogen van de

onderzoekers niet per se ineffectief of irrationeel. Als de terroristische dreiging groot is, dan

kan etnisch profileren een manier zijn om terrorisme te bestrijden, juist omdat terrorisme een

onderwerp is waarover de expertise binnen de overheid klein is. Volgens de onderzoekers zijn

er veel islamitische groeperingen die terroristische aanslagen plegen, waardoor veel doden

vallen. Er is door de onderzoekers geen cijfers genoemd, hoeveel terroristische groeperingen

er zich precies bevinden in de Verenigde Staten is niet bekend.

Door middel van etnisch profileren kan de Amerikaanse overheid wat meer grip krijgen op

islamitische organisaties, en een grote aanslag zoals die op als 11 september 2001 voorkomen.

Beck en Miner hebben cross-sectioneel onderzoek uitgevoerd. Het voordeel van deze

manier van onderzoek doen is dat het minder tijd en geld kost dan longitudinaal onderzoek. Er

is echter slechts een eenmalige meting gedaan onder de onderzoeksgroep. Het zou beter


geweest zijn als er meerdere metingen waren geweest op verschillende tijdstippen. Wellicht

hadden de onderzoekers daar geen tijd of geld voor hadden.

Schildkraut (2009) heeft door middel van het houden van interviews, de mening van

blanke Amerikaanse burgers willen analyseren over etnisch profileren als het gaat om

terrorismebestrijding. Uit die interviews kwam naar voren dat Amerikaanse burgers etnisch

profileren aanmoedigen, dit komt vooral door de angst die er heerst in de Verenigde Staten na

de aanslagen in 11 september 2001. In de ogen van de burgers is etnisch profileren wel

effectief, omdat ze het gevoel hebben dat er iets aan terrorisme wordt gedaan. Ze voelen zich

veiliger. Daarom wordt door de geïnterviewde burgers, etnisch profileren als een effectieve

manier gezien om terrorisme te bestrijden. Veiligheidsgevoelens zeggen echter niets over de

daadwerkelijke veiligheid. Vanuit het perspectief van de onderzochte burgers is etnisch

profileren effectief, maar of het ook echt effectief is wat betreft terrorismebestrijding, kan niet

blijken uit dit onderzoek.

Naast Schildkraut concludeerde ook Murray (2010) dat etnisch profileren wel

effectief is. Door middel van kwantitatieve analyse van FBI-dossiers, is gebleken dat etnisch

profileren weinig geld kost omdat er weinig middelen voor nodig zijn. De FBI gebruikt

etnisch profileren als een middel om terrorisme tegen te gaan. Wijken waar bijvoorbeeld veel

moslims wonen, worden in de gaten houden. Er zijn een aantal zaken geweest waar deze

strategie heeft geholpen en er verdachten van terrorisme zijn opgepakt. Een aantal van deze

verdachten zijn teruggestuurd naar het land van herkomst. Hierdoor zijn er slachtoffers

voorkomen van terrorisme, wat etnisch profileren effectief maakt. Echter, de overheid moet er

voor waken dat het profileren ook negatieve gevolgen kan hebben en dit niet vergeten moet

worden.

Tot slot is ook onderzoeker Yetman (2004) van mening dat etnisch profileren een

effectieve manier is om terrorisme te bestrijden. Door middel van een statistische analyse

heeft Yetman onderzoek gedaan naar veiligheidscontroles in luchthavens. Hij concludeerde

dat het effectiever is om mensen eruit te pikken die op er basis van uiterlijke kenmerken

verdacht uitzien, dan wanneer iedereen gelijk wordt behandeld. Een discriminerend beleid is

minder risicovol dan een niet-discriminerend beleid. Het meest effectieve beleid is een

discriminerend beleid, waarbij de gedupeerde onschuldige burgers een schadevergoeding of

compensatie krijgen voor het beleid. Yetman heeft het in zijn onderzoek specifiek over

zelfmoordterroristen. Hij stelt dat deze groep terroristen niet rationeel over hun daden

nadenken; ze waarderen hun eigen leven niet en daarom maken ze zich sneller verdacht.


De onderzoeker heeft een multivariabele analyse gedaan. Deze analyse is echter geheel

hypothetisch uitgevoerd. Er zijn geen echte deelnemers of veiligheidscontroles in luchthavens

onderzocht.

Wel versus niet effectief

Uit alle bestudeerde onderzoeken blijkt, dat de meerderheid van de onderzoekers

etnisch profileren niet als een effectief middel zien. Zes van de tien onderzoeken bestempelen

etnisch profileren als een ineffectief middel. De vraag is waarom sommige onderzoekers tot

de conclusie komen dat etnisch profileren niet effectief is en andere onderzoekers concluderen

dat etnisch profileren wel effectief is.

Deze uitkomst van de onderzoeken kan veroorzaakt worden door het perspectief van

de onderzoekers; profiling wordt door de ene onderzoeker sneller geaccepteerd dan de ander.

De verschillen in conclusies kunnen mogelijk ook veroorzaakt worden door de verschillende

onderzoeksmethodes en onderzoekssettings die in de onderzoeken zijn gebruikt. Dit hoeft

echter niet altijd het geval te zijn, er zijn ook vergelijkbare onderzoeken waarbij de

uitkomsten verschilden van elkaar. Onderzoek naar fusion centers wees bijvoorbeeld uit dat

etnisch profileren niet effectief is, maar onderzoek naar de FBI wees uit dat etnisch profileren

wel effectief is. Wel is elke situatie verschillend, daarom maakt dit het vergelijken van de

onderzoeken erg lastig. In de conclusie en discussie zal verder worden ingegaan op de

mogelijke oorzaken van de verschillen en de gelijkenissen in de uitkomsten.


Conclusie en discussie

Uit de resultaten is gebleken dat zes van de tien onderzoeken als uitkomst hadden dat

etnisch profileren niet effectief is, als het gaat om terrorismebestrijding. Alhoewel dit een

meerderheid is, zijn er alsnog vier onderzoeken waar de uitkomst was dat etnisch profileren

wel effectief is.

De onderzoeksvraag van dit systematische review, die werd geïntroduceerd in de

inleiding is: ‘In hoeverre is etnisch profileren effectief wat betreft terrorismebestrijding?’.

Of etnisch profileren wordt bestempeld als effectief, ligt aan het soort onderzoek en wat de

onderzoeker onder effectief verstaat. Ook ligt het soms aan welk soort terrorisme wordt

bestreden, zo heeft Yetman (2004) specifiek naar zelfmoordterrorisme gekeken en

geconcludeerd dat etnisch profileren wel een effectief middel is om in te zetten.

Een reden voor de verschillende uitkomstmaten, kan de verschillende soorten

onderzoeken zijn, maar er zijn ook vergelijkbare onderzoeken bekend die verschillen van

uitkomst. Zo is in het onderzoek naar de FBI door Murray (2010) een kwantitatieve

documentenanalyse gedaan. Murray is tot de conclusie gekomen dat etnisch profileren

effectief is als het gaat om terrorismebestrijding. In het onderzoek van Monahan en Palmer

(2009) is echter geconcludeerd dat etnisch profileren niet effectief is, terwijl dezelfde

onderzoeksmethode is gebruikt als in het onderzoek van Murray. In beide onderzoeken wordt

de werkwijze van geheime diensten onderzocht. In het onderzoek van Murray waren er zaken

bekend waarbij terroristen zijn opgepakt door het gebruik van etnisch profileren, terwijl in het

onderzoek van Monahan en Palmer hier geen sprake van was. De vraag is hoe de verschillen

in uitkomst verklaard kan worden.

In de introductie is uiteengezet dat er verdeeldheid heerst in de maatschappij wat

betreft de effectiviteit van etnisch profileren. Uit de resultaten blijkt dat er ook onder

wetenschappers verdeeldheid heerst. Wetenschappers verschillen van mening; sommige

wetenschappers zien etnisch profileren wel als een effectief middel om terrorisme te

bestrijden en sommige wetenschappers denken daar anders over. Wellicht ligt dit ook aan het

perspectief van de wetenschapper. Een wetenschapper die vanuit een mensenrechtelijk

perspectief kijkt, zal sneller de conclusie trekken dat etnisch profileren geen effectief middel

is. In het onderzoek van Welch (2003) kwam dit duidelijk naar voren. Welch is bezorgd over

de gevolgen die etnisch profileren met zich mee brachten voor islamitische immigranten in de

Verenigde Staten. In de inleiding van het artikel “Ironies of social control and the

criminalization of immigrants” uitte Welch al zorgen wat betreft het etnisch profileren als

middel om terrorisme te bestrijden. Het lijkt alsof Welch al van te voren een negatieve kijk


had op etnisch profileren. Ook Monahan en Palmer (2009) lijken er zo over te denken in het

artikel “The Emerging Politics of DHS Fusion Centers”. In deze artikelen mist nuancering

wat betreft het etnisch profileren. Of etnisch profileren ook een effectieve werking kan

hebben ,wordt niet besproken.

Er lijkt sprake te zijn van ‘confirmation bias’. Confirmation bias komt voor als mensen

informatie zoeken die hun mening of denkbeelden over een bepaald onderwerp bevestigen.

Wetenschappers horen juist informatie te zoeken die hun hypothese ontkracht (Nickerson,

1998). Dit lijkt echter bij Monahan en Palmer, en Welch, niet het geval te zijn geweest.

De artikelen die als uitkomst hadden dat etnisch profileren wel effectief is waren

genuanceerder over het onderwerp. Murray (2010) concludeerde dat binnen de FBI etnisch

profileren wel effectief is. Er zijn een aantal zaken besproken in Murray’s artikel, waaruit is

gebleken dat door middel van etnisch profileren een terroristische aanslag is voorkomen.

Murray gaf echter ook aan dat er voorzichtiger met etnisch profileren om moet worden

gegaan. Het is een ingrijpend middel, wat een discriminerende werking zou kunnen hebben.

Opvallend was dat Yetman (2004), als enige van de geïncludeerde studies het

onderwerp vanuit een economische invalshoek heeft benaderd. Volgens de onderzoeker kan

etnisch profileren efficiënt zijn. Ook voor de negatieve gevolgen is door Yetman een

oplossing uit economisch perspectief bedacht, namelijk een compensatie bieden aan

onschuldigen die zich gediscrimineerd voelen door het beleid.

Hoe etnisch profileren en de effectiviteit ervan benaderd wordt, ligt dus voor een deel ook aan

het perspectief van de onderzoeker.

Een beperking van deze systematische review is dat er geen Nederlands onderzoek is

meegenomen. Wellicht dat er in Nederland andere conclusies worden getrokken als er

vergelijkbare onderzoeken worden gedaan. Als blijkt dat de Algemene Inlichtingen- en

Veiligheidsdienst in Nederland ook gebruik maakt van etnisch profileren om terrorisme te

bestrijden, dan kan er een onderzoek worden gedaan, dat vergelijkbaar is met het onderzoek

van Murray (2010) waarbij de FBI werd onderzocht, en met dat van Monahan en Palmer, die

andere geheime diensten in de Verenigde Staten onderzochten.

Omdat de onderzoeken verschillende uitkomsten laten zien, is het belangrijk dat er in de

toekomst meer onderzoek gedaan wordt naar de effectiviteit van etnisch profileren. Vooral

binnen de politie, inlichtingendiensten en op vliegvelden, waar etnisch profileren het vaakst

voorkomt, wordt uitgebreid onderzoek aanbevolen. Als blijkt dat etnisch profileren in de

meeste gevallen geen effectief middel is om terrorisme te bestrijden, dan kan de overheid hier


op inspelen. De overheid kan zich in dat geval beter richten op alternatieve middelen om

terrorisme effectief tegen te gaan.

Daartegenover kan uit toekomstige onderzoek blijken dat etnisch profileren wel

effectief is; het is mogelijk dat terroristische aanslagen worden voorkomen. De overheid moet

zich dan afvragen of etnisch profileren voortgezet moet worden. Aan de ene kant worden er

levens gered, aan de andere kant voelen de onschuldige mensen die te maken krijgen met

etnisch profileren zich gediscrimineerd. Welch (2003) concludeerde dat mensen die meerdere

malen te maken hebben gehad met etnisch profileren zich een tweederangsburger voelen,

omdat ze anders behandeld worden dan andere burgers.

Parmar (2011) stelde zelfs dat als gevolg van etnisch profileren, mensen hun toevlucht

kunnen zoeken in de criminaliteit. Etnisch profileren zou in dat geval een tegenovergestelde

werking hebben. Wat Parmar beweerde, kan ondersteund worden aan de hand van de

labelingtheorie (Becker, 1963). Mensen die te maken hebben gehad met etnisch profileren

kunnen zich behandeld voelen als een crimineel en denken dat ze door overheidsinstanties als

crimineel worden gezien. Er wordt een label geplakt op deze mensen, ze worden namelijk als

verdachte van terrorisme gezien. Op den duur kan men zich ook daadwerkelijk gedragen naar

het label dat hen is opgelegd (Becker, 1963). In dit geval zouden deze mensen zich dus

kunnen radicaliseren en mogelijk ontwikkelen tot een terrorist.

Een aspect dat de overheid in gedachten moet houden, is de mate van terreurdreiging in

Nederland. Als de terreurdreiging hoog is, dan zou etnisch profileren effectiever kunnen

uitpakken dan wanneer de terreurdreiging laag is. De negatieve kant van etnisch profileren,

namelijk de discriminerende werking ervan, zou in het geval van een lage terreurdreiging een

grotere impact hebben dan de positieve kant van etnisch profileren. Etnisch profileren kan ook

een indicatie geven wat betreft de terreurdreiging in een land. Als de politie regelmatig

preventief fouilleert en daarmee relatief veel verdachten van terrorisme oppakt, dan kan de

terreurdreiging hoger zijn dan wanneer er bijna geen mensen opgepakt worden met behulp

van etnisch profileren.

De overheid moet de afweging maken, wat onder een effectief beleid wordt verstaan.

Een terroristische aanslag heeft een grote impact op de nabestaanden van de slachtoffers en de

overlevenden, daarnaast neemt ook de maatschappelijke onrust neemt toe. Als een

terroristische aanslag voorkomen kan worden door etnisch profileren, zal dit voor de overheid

als effectief gezien kunnen worden. Veel mensen voelen zich echter gediscrimineerd door het

gebruik van etnisch profileren; dit zijn onschuldige mensen die zich onterecht beschuldigd

kunnen voelen. De vraag is wat de overheid belangrijker vindt, de veiligheid van de


samenleving waarborgen, of toch een niet-discriminerend beleid voeren? Het lijkt er in de

huidige maatschappij op, dat de overheid de nationale veiligheid belangrijker vindt, zo gezegd

‘het doel heiligt de middelen’. Hoe ver kan men gaan om terrorisme te bestrijden, en wat

verstaat men onder effectief?

De antwoorden op deze vragen verschillen van elkaar, zo blijkt ook uit dit systematische

review. Dit is ook logisch, aangezien niet iedereen hetzelfde onder effectiviteit verstaat. Als

de terreurdreiging groot is, dan kunnen aanslagen door middel van etnisch profileren sneller

worden voorkomen. Als de terreurdreiging laag is, moet men zich afvragen of etnisch

profileren wel een geschikt middel is.

Feit is dat etnisch profileren een discriminerende werking heeft, het beste is om andere

antiterrorismemaatregelen in te zetten die niet discriminerend werken. Een maatregel is het

meest effectief als het terrorisme bestrijdt én onschuldige mensen niet benadeelt of

discrimineert. In de huidige maatschappij is de onzekerheid over terrorisme groot, etnisch

profileren inzetten door de overheid kan in dat geval meer goed dan slecht doen.

’’Yet, those who turn to racial profiling as an anecdote for uncertainty

will find neither solutions nor comfort. Racial profiling will produce only

illusions of security while heightening the disempowerment and sense of

vulnerability of racialized groups. There is no exit.’’ (Bahdi, 2003).

De nationale veiligheid is belangrijk, maar dit mag niet bevorderd worden ten koste van

anderen.


Referenties

Amnesty International. (2013). Gelijkheid onder druk: de impact van etnisch profileren.

Geraadpleegd op 15 maart 2014, van

http://www.amnesty.nl/sites/default/files/public/osf_ainl_gelijkheid_onder_druk_nov

_2013.pdf

Atia, M. (2007). In whose Interest? Financial surveillance and the circuits of exception in

the war on terror. Environment and Planning D: Society and Space, 25(3), 447-475.

doi: 10.1068/d1805g

Bahdi, R. (2003). No exit: racial profiling and Canada’s war against terrorism. Osgoode Hall

Law Journal, 41 (2), 293-316.

Baynes, L. M. ( 2002). Racial profiling, September 11th and the media: a critical race theory

analysis. Virginia Sports and Entertainment Law Journal, 2(1), 1-62.

Beck, C., & Miner, E. (2013). Who gets designated a terrorist and why? Social Forces,

91(3), 837-872. doi: 10.1093/sf/sos200

Becker, H. S. (1963). Outsiders: studies in the sociology of deviance. New York: Free Press

of Glencoe.

Closs, W., & McKenna, P. (2006). Profiling a problem in Canadian police leadership: the

Kingston Police data collection project. Canadian Public Administration, 49(2), 143-

160.

European Network Against Racism. (2009). Ethnic Profiling. Geraadpleegd op 12 maart

2014, van http://cms.horus.be/files/99935/MediaArchive/pdf/FS40%20-%20ethnic

%20profiling.pdf

Falk, A. (2008). Islamic terror: conscious and unconscious motives. Connecticut: Praeger

Security International.

Jarvis, L. & Lister, M. (2013). Disconnected citizenship ? The impact of anti-terrorism

policy on citizenship in the UK. Political Studies, 61(3), 656-675. doi: 10.1111/j.1467-

9248.2012.00993.x

Monahan, T. & Palmer, N. (2009). The emerging politics of DHS fusion centers. Security

Dialogue, 40(6), 617-636. doi: 10.1177/0967010609350314

Murray, N. (2010). Profiling in the age of total information awareness. Race & Class, 52(2),

3-24. dio: 10.1177/0306396810377002

Nickerson, R.S., (1998). Confirmation bias: A ubiquitous phenomenon in many guises.

Review of General Psychology, 2(2), 175-220.


Open Society Justics Initiative. (2009). Ethnic Profiling in the European Union: Pervasive,

Ineffective, and Discriminatory. Geraadpleegd op 24 april 2014, van

http://www.opensocietyfoundations.org/sites/default/files/profiling_20090526.pdf

Parmar, A. (2009). Stop and search in London: counter-terrorist or counter-productive?

Policing and Society, 21(4), 369-382. dio: 10.1080/10439463.2011.617984

Schildkraut, D. (2009). The dynamics of public opinion on ethnic profiling after 9/11: results

from a survey experiment. American Behavioral Scientist, 53(1), 61-79.

dio: 10.1177/0002764209338786

Welch, M. (2003). Ironies of social control and the criminalization of immigrants. Crime,

Law & Social Change, 39(4), 319-337.

Woude, M. A. H. van der. (2010). Wetgeving in een veiligheidscultuur : totstandkoming van

antiterrorismewetgeving in Nederland bezien vanuit maatschappelijke en (rechts)politieke

context (proefschrift). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers.

Yetman, J. (2004). Suicidal terrorism and discriminatory screening: an efficiency-equity trade-off.

Defence and Peace Economics, 15(3), 221-230. doi: 10.1080/1024269042000189264


Bijlage A: Data-extractie formulier


Beschrijving Welke pagina(‘s)

in het artikel?

Studie ID

Naam beoordelaar

Titel

Auteur(s)

Jaar van verschijnen

Publicatie in tijdschrift

Definitie etnisch

profileren

Onderzoeksvraag

Type onderzoek

Deelnemers

Onderzoekssetting

Methode werving

deelnemers

Doel van studie

Duur onderzoek

Toestemming van

ethische commissie nodig

Leeftijd deelnemers

Geslacht deelnemers

Etniciteit deelnemers

Voldoen deelnemers aan

criteria?

Aantal non-respondenten

Gebruikte

onderzoeksmethoden

Zijn er belangrijke

groepen niet meegenomen

in het onderzoek

Resultaten onderzoek?

Beantwoordt het

onderzoek de

onderzoeksvraag

Conclusie van auteur(s)

Aanbeveling voor verder

onderzoek

Systematische review over de effectiviteit van etnisch profileren

Documents

Transcript of Systematische review over de effectiviteit van etnisch profileren