18 Eisma Voedingsmiddelenindustrie | maart 2011

Voeding en gezondheid

Iedere dag is er weer een nieuwe oogst van nieuwskoppen die vertel-

len hoe eten onze gezondheid beïnvloedt, verzucht het rapport ‘Mira-

cle Foods, myths and the media’ van de National Health Service (NHS).

De Britse gezondheidsorganisatie analyseerde jarenlang krantenbe-

richten en zag veel tegenstrijdigheden en voorbarige conclusies. Maar

niet alleen de media maken zich daar schuldig aan.

fecten van voeding op de gezondheid.

Daarvan gingen er 106 over één specifiek

product: 27 daarvan zouden er schadelijk

zijn en 65 gunstig. Veertien werden in

nieuwskoppen zowel goed als slecht voor

de gezondheid genoemd.

Het rapport stelt dat het soms niet de kran-

ten zijn die studies verkeerd interpreteren,

maar dat er ook onderzoekers en voorlich-

ters zijn die dolgraag de publiciteit willen

halen en daarom de nuances uit het oog

verliezen. Verder stellen ze dat het belang-

rijk is te weten wie een onderzoek finan-

ciert en dus of er mensen zijn die belang

hebben bij bepaalde uitkomsten.

SuperfoodsSommige van die specifieke producten kre-

gen in de berichtgeving het label superfood

mee, hoewel daar eigenlijk geen goede de-

finitie voor is. Zo zou broccoli de schade van

diabetes herstellen, de verspreiding van

borstkanker tegengaan en de longen be-

schermen. Ook chocolade zou zo’n super-

food zijn, evenals selderij jam, popcorn en

ontbijtgranen.

ConfoundersHet rapport wijst op ‘confounders’, niet on-

derzochte zaken die gevolgen hebben voor

de onderzoeksresultaten. Ze verwijzen daar-

bij naar de Zutphen-studie, een cohortstu-

die waarin 1.373 Nederlandse mannen veer-

tig jaar werden gevolgd. Dat onderzoek

leidde tot de kop dat een half glas wijn per

dag zorgt voor vijf jaar langer leven. Zowel

de totale sterfte als de sterfte door hart- en

vaatziekten lag namelijk lager dan bij ge-

heelonthouders. Volgens de NHS werd wel-

iswaar rekening gehouden met factoren als

rookgedrag, BMI, gezondheidsgeschiedenis

en sociaal-economische status, maar werd

niet gecorrigeerd voor beweging. “Als er

meer wijndrinkers dan geheelonthouders

zijn die regelmatig bewegen, zou dat de

reden kunnen zijn dat de eersten langer

leven dan de laatsten.”

Een ander voorbeeld is de relatie tussen de

consumptie van groene thee en een lager

risico op kanker. Mannen die meer groene

thee drinken, eten ook meer groente en

Tekst en foto’s: Norbert van der Werff

Superfoodseigenlijk niet zo super

� � �

Media én onderzoekers overdrijven

“We weten allemaal dat een goed eetpa-

troon deel uitmaakt van een gezonde le-

vensstijl, dus is het niet verwonderlijk dat

kranten, tijdschriften en internet vol staan

met verhalen over superfoods en dodelijke

snacks.” Het rapport van de NHS stelt dat

helaas veel van wat er bericht wordt on-

zorgvuldig of nutteloos is en dat de feiten

zelden zo simpel zijn als de koppen sugge-

reren. “Exact vaststellen hoe één element

uit het voedingspatroon effect kan hebben

op onze gezondheid is duivels moeilijk. En

dat betekent dat de conclusies van weten-

schappers en de berichtgeving daarover in

de media met een korreltje zout genomen

moeten worden.”

De NHS heeft daarom ‘Behind the Headli-

nes’, een dienst die al drie jaar artikelen in

de Britse media becommentarieert op basis

van het onderzoek waar ze op gebaseerd

zijn. Sinds 2007 passeerden 1750 artikelen

de revue, waarvan er 344 gingen over de ef-

� Door alle bericht -

geving over voeding

en gezondheid

valt door de bomen

het bos niet meer

te zien.

18-19_Superfruit 02-03-11 12:17 Pagina 18

Eisma Voedingsmiddelenindustrie | maart 2011 19

mensen was daarbij een dosis gehanteerd

van een paar flessen wijn per dag…

PuzzelDe onderzoekers stellen dat uitvinden wat

de gezondheidseffecten van een voedings-

middel zijn, is als het leggen van een puz-

zel. “Het is een langzaam en moeizaam pro-

ces waarbij door verschillende soorten on-

derzoek uit te voeren, de stukjes op hun

plaats vallen en de voorlopige afbeelding

verschijnt.” Systematische reviews zijn be-

trouwbaarder dan een enkel onderzoek.

Het rapport somt enkele conclusies op die

tot stand zijn gekomen door zulke systema-

tische reviews. Het drinken van alcohol leidt

tot een hoger risico op sommige typen kan-

ker (World Cancer Research Fund, 2007).

Hoewel er waarschijnlijk een verband is tus-

sen gematigd alcoholgebruik en beperking

van het risico op hartziekten, wordt be-

perkte alcoholconsumptie aanbevolen.

Meer groente zonder zetmeel, zoals broc-

coli, wordt geassocieerd met een verminde-

ring van het risico op kanker (eveneens de

WCRF-review). Mogelijk hebben sommige

stoffen in broccoli gezondheidseffecten,

maar dat moet verder worden onderzocht

met klinisch onderzoek.

Er is geen bewijs dat Omega-3 vetzuren uit

vette vis goed zijn voor de cognitieve pro-

cessen (Cochrane, 2006). Vette vis verlaagt

mogelijk wel de kans op leeftijdgerela-

teerde maculadegeneratie (Chong 2008).

Geen bewijs voor superfoods

Het NHS-rapport concludeert dat er geen

echt bewijs is dat superfoods bestaan.

Wie gezond wil blijven, kan zich beter

niet op één product of stofje richten maar

kiezen voor een gebalanceerd eetpa-

troon om de benodigde voedingsstoffen

binnen te krijgen. De onderzoekers plei-

ten voor beperking van het alcoholge-

bruik en beperkte inname van (bewerkte)

producten met veel vet, suiker en zout.

Mensen dienen te zorgen voor een ge-

zond gewicht en regelmatige beweging.

Dat groene thee kan helpen om kanker te

voorkomen, is omstreden. Er zijn studies die

dat aantonen, maar ook onderzoeken die

dat ontkrachten (Cochrane, 2009).

Ook stellen de onderzoekers dat er duide-

lijke bewijzen zijn dat een Mediterraan

dieet, met veel vis, olijfolie, groente en fruit

en weinig vlees, de kans vergroot om ge-

zond de oude dag te halen. Zo’n dieet kan

het risico op sommige chronische ziektes

verkleinen (Sofi, 2008). Maar was dat niet

precies wat professor Martijn Katan onlangs

bestreed omdat Mediterraan een veel te

vaag begrip is en niet duidelijk is welke

componenten verantwoordelijk zijn voor

het gezondheidsbevorderende effect?

Waarmee het relativerende NHS-rapport op

zijn beurt ook weer wordt gerelativeerd.

fruit. Ze verschillen ook in andere opzichten

van mannen die minder groene thee drin-

ken, waardoor het moeilijk is vast te stellen

of groene thee verantwoordelijk is voor het

lagere risico op kanker of iets anders uit het

dieet.

Roze wangetjesVeel studies over voeding vertrouwen erop

dat mensen precies weten wat ze hebben

gegeten en gedronken, ook al is dat maan-

den geleden. “In de Nederlandse studie

over alcohol en sterfte, moesten mannen

aangeven hoeveel ze tot een jaar daarvoor

hadden gegeten en gedronken.” Volgens

de onderzoekers is dat bij onderzoek naar

eetpatronen niet ongebruikelijk. “Er kun-

nen redenen zijn waarom mensen door een

roze bril (en met roze wangetjes) op hun al-

coholconsumptie terugkijken en wellicht de

gedronken hoeveelheid onderschatten.

Sommigen doen dit opzettelijk omdat ze

geen slecht gevoel willen overhouden aan

het invullen van de enquête.”

Het rapport noemt gerandomiseerd onder-

zoek met controlegroep (RCT) het meest ge-

schikt om te kijken naar het effect van voe-

ding. Dat is interventieonderzoek waarbij

de proefpersonen willekeurig worden inge-

deeld in de groep die de werkzame stof

krijgt toegediend of de controlegroep die

dat niet krijgt. RCT’s zijn echter niet altijd

goed om te kijken naar het langetermijnef-

fect van een voedingsmiddel. Ze zijn name-

lijk duur en mensen zijn niet altijd bereid

om hun dieet gedurende lange tijd aan te

passen.

DierstudiesVeel berichten in de media over gezond-

heidseffecten bij mensen, zijn gebaseerd op

onderzoek bij dieren dan wel onderzoek in

laboratoria. De resultaten uit dergelijk on-

derzoek vormen echter geen bewijs voor de-

zelfde werking bij mensen. Bovendien moet

de inname van een bepaalde stof realistisch

zijn. De onderzoekers wijzen op een studie

bij muizen waaruit blijkt dat resveratrol, een

polyfenol die vooral in rode wijn zit, zou

helpen de abnormale groei van bloedvaten

in de ogen te stoppen. Omgerekend naar � � �

Ook granaatappel wordt genoemd als superfood,

of beter gezegd superfruit.

18-19_Superfruit 02-03-11 12:17 Pagina 19