Stem en boventonen - BienvenueJe zingt met je aandacht in je rug en je laat je stem zo gaan, dat je...

1

STEM EN BOVENTONEN

D.i. een selectie van oefeningen uit het boek van Borg Diem Groeneveld

2

ZINGEN MET JE LICHAAM ................................................................................................... 5 LIGGEND ZINGEN ................................................................................................................................................................5 Liggend ontspannen ........................................................................................................................................................... 5 Liggend geluid laten komen............................................................................................................................................ 5

ZINGEN MET JE RUG ..........................................................................................................................................................5 Je rug staand voelen ........................................................................................................................................................... 5 Je rug schurken ..................................................................................................................................................................... 6 Liggend je rug voelen......................................................................................................................................................... 6 Staand zingend je rug wakker laten maken ............................................................................................................ 7

STAAND ZINGEN..................................................................................................................................................................9 Goed staan .............................................................................................................................................................................. 9 Staan en zingen .................................................................................................................................................................... 9 Veren 1...................................................................................................................................................................................... 9 Veren 2...................................................................................................................................................................................... 9 Danser.....................................................................................................................................................................................10 Marionet (partneroefening) .........................................................................................................................................10

LOPEND ZINGEN...............................................................................................................................................................10 Lopen 1 ...................................................................................................................................................................................10 Lopen 2 ...................................................................................................................................................................................10 Lopen 3 ...................................................................................................................................................................................10 Lopen en uitademen .........................................................................................................................................................10 Lopen met geluid................................................................................................................................................................11 Lopen naar de muur .........................................................................................................................................................11 Lopen met richting en klank .........................................................................................................................................11

ZITTEND ZINGEN .............................................................................................................................................................11 Op de grond zittend ontspannen.................................................................................................................................11 Zitten 1 ...................................................................................................................................................................................12 Zitten 2 ...................................................................................................................................................................................13

ADEM............................................................................................................................... 13 JE ADEM VOELEN EN VOLGEN ...................................................................................................................................13 Ademritme ............................................................................................................................................................................13 Adembeweging voelen met de handen .....................................................................................................................13 Zittend de adem volgen en zingen..............................................................................................................................13 Stil ademen ...........................................................................................................................................................................14 Zittend adem scheppen ...................................................................................................................................................14 Staand adem scheppen....................................................................................................................................................14 Liggend ademen en zingen............................................................................................................................................14

SPELEN MET DE ADEM..................................................................................................................................................15 A: STEMLOZE IMPROVISATIES ..................................................................................................................................15 Medeklinker f: wind en zee ............................................................................................................................................15 Ruisende bomen .................................................................................................................................................................15 Medeklinkers s en sj: gesis en gesuis..........................................................................................................................15

B: STEMHEBBENDE IMPROVISATIES .....................................................................................................................17 Medeklinkers v en w .........................................................................................................................................................17 Klankkleur in w en oe.......................................................................................................................................................17 Zingen met de medeklinkers z en zj ...........................................................................................................................17

C: OVERGANGEN TUSSEN STEMHEBBENDE EN STEMLOZE ADEM..........................................................17 Medeklinkers f, v en w......................................................................................................................................................17 Glijdende tonen met f, v en w ........................................................................................................................................17 Zingen en ademen met s, z, zj en sj .............................................................................................................................18 Windspel ................................................................................................................................................................................18 Windspel en gebaren........................................................................................................................................................18

3

Windspel en windmuziek samen.................................................................................................................................18 KLINKERS.......................................................................................................................... 20 DE KLINKER O....................................................................................................................................................................20 De o licht en donker ..........................................................................................................................................................20 O met medeklinkers ..........................................................................................................................................................20

KLINKER OE........................................................................................................................................................................22 Klinker oe en het doseren van de adem....................................................................................................................22 Woorden met oe .................................................................................................................................................................23

DE KLINKER A....................................................................................................................................................................23 De a in de spiegel................................................................................................................................................................23 Glijdende a-klanken ..........................................................................................................................................................23 A.................................................................................................................................................................................................24 A.................................................................................................................................................................................................24 A.................................................................................................................................................................................................24

KLINKER E ...........................................................................................................................................................................25 Van é naar è .........................................................................................................................................................................25 Van é naar i ..........................................................................................................................................................................25 De é tussen é en i ................................................................................................................................................................25 Zing Letterpret....................................................................................................................................................................25

DE KLINKER I .....................................................................................................................................................................26 I met medeklinkers............................................................................................................................................................26 Nnnni.......................................................................................................................................................................................26 Aai, ai, ooi, oi, oeui, ei, ij ..................................................................................................................................................26 ja, nieuw, jo, joehoe ...........................................................................................................................................................26

KLINKER U...........................................................................................................................................................................27 De helderheid van de klinker u ....................................................................................................................................27 De gesproken u....................................................................................................................................................................28 Toonhoogte in spreken en zingen...............................................................................................................................28

DE KLINKER EU.................................................................................................................................................................28 De eu als middelpunt........................................................................................................................................................28

NEURIEN .......................................................................................................................... 30 Neuriën op m, n en ng ......................................................................................................................................................30 De nasorale kiank ..............................................................................................................................................................30

NEURIEN OP M ..................................................................................................................................................................30 Basisoefening neuriën......................................................................................................................................................30 De m als klankmeditatie .................................................................................................................................................31 De m in een groepsmeditatie ........................................................................................................................................31 Het voelen van de klank met de handen ..................................................................................................................31 Neuriën en luisteren .........................................................................................................................................................31 Klinkers aanzetten en afronden met m....................................................................................................................32 Melodieën neuriën .............................................................................................................................................................32 De klank Om.........................................................................................................................................................................32 lmprovisaties met Om ......................................................................................................................................................32

NEURIEN OP N...................................................................................................................................................................33 Neuriën op n.........................................................................................................................................................................33 Neuriën op n in je keel .....................................................................................................................................................34 Dynamisch neuriën op n .................................................................................................................................................34

NEURIEN OP NG................................................................................................................................................................34 Neuriën op ng - het gevoel .............................................................................................................................................35 Neuriën op ng - de articulatie ......................................................................................................................................35 Neuriën op ng - de techniek...........................................................................................................................................35

BOVENTOON ZINGEN ....................................................................................................... 35

4

ZINGEN ALS EXPRESSIE ..................................................................................................... 35 ZINGEN MET JE GEZICHT..............................................................................................................................................35 Gezichtsmassage ................................................................................................................................................................35 Gezichtsgymnastiek ..........................................................................................................................................................35 De ogen...................................................................................................................................................................................36 Ogen-blik ...............................................................................................................................................................................36 Zingen met een glimlach.................................................................................................................................................36

ZINGEN MET JE MOND...................................................................................................................................................37 Mondgymnastiek................................................................................................................................................................37 Mondoefeningen met klank...........................................................................................................................................38

ZINGEN MET JE HANDEN .............................................................................................................................................39 Gebarentaal..........................................................................................................................................................................39 Zingen met je handen.......................................................................................................................................................39

TOONHOOGTE EN MELODIE ............................................................................................. 40

ZINGEN VANUIT DE SPREEKSTEM ..................................................................................... 40 Woorden ................................................................................................................................................................................40 Lettergrepen ........................................................................................................................................................................40 Zangerig spreken ...............................................................................................................................................................40 Fluisterdialoog....................................................................................................................................................................40

TONAAL ZINGEN............................................................................................................... 41

ZINGEN BIJ DE TAMPOERA ............................................................................................... 41

ZINGEN IN DE TIJD............................................................................................................ 41

MEDEKLINKERS ................................................................................................................ 41

MUZIKALE CONCEPTEN .................................................................................................... 45 IMPROVISATIES MET LETTERS EN WOORDEN .................................................................................................45 Dissociëren............................................................................................................................................................................45 Associëren .............................................................................................................................................................................45 De spraakwaterval............................................................................................................................................................45 Regenboogmantra.............................................................................................................................................................45

KLANKGEDICHTEN..........................................................................................................................................................46 HARMONISCHE IMPROVISATIES VOOR KOOR ...................................................................................................46 Harmoniëren........................................................................................................................................................................46 Samenklinken ......................................................................................................................................................................46 Disharmonie.........................................................................................................................................................................46 Tonaal centrum ..................................................................................................................................................................46

5

ZINGEN MET JE LICHAAM

LIGGEND ZINGEN

Liggend ontspannen Ga op de grond liggen, op een matje of kleedje. Trek je knieën op en zet je voeten neer in het verlengde van je bekken. Voel het gewicht van je benen rusten op je voetzolen. Ga langzaam met je aandacht langs je rug omhoog en voel waar hij op de grond rust. Laat je achterhoofd zwaar worden en ontspan je gezicht. Laat je mond open hangen en je adem vrij in en uit stromen. Voel de beweging van je adem.

Liggend geluid laten komen Laat je heel zachtjes met de uitademing klank meekomen. Stel je voor dat je net wakker wordt en behaaglijk kreunt en knort. Luister hoe het geluid opwelt vanuit je buik. Let erop dat je mond goed open is. Richt je de klank naar het plafond. Geniet van de volheid van de klank en van het gemak waarmee je zingt. Laat je de klank weer zachter worden, zonder dat de trilling in je lichaam vermindert. Laat tot slot de klank verdwijnen in de stilte. Geniet in stilte van het naklinken van de klank in je lichaam. Kom rustig overeind.

ZINGEN MET JE RUG Je rug kun je niet zien en niet horen en je kunt er ook niet makkelijk met je handen bij. Daarom is het moeilijker om je rug te voelen dan je borst. Als je je hele lichaam als muziekinstrument beschouwt is het vanzelfsprekend dat je je rug nodig hebt als 'zangbodem'. Door het uitvoeren van de volgende oefeningen kun je ervaren, dat de rug en de stem elkaar ondersteunen. Een rug die duidelijk voelbaar is vormt een prima ruggensteun.

Je rug staand voelen Ga stevig staan, met je voetzolen goed op de grond. Beklop beide zijden van je rug om de beurt met een hand. Doe dat over je schouder heen, onder je arm door voor je bovenrug. Beklop met de rug van je hand de onderrug.

6

Blijf daarna rustig staan met je ogen dicht en voel je rug.

Laat je kin op je borst zakken, zodat er ruimte komt tussen je nekwervels. Laat je hoofd nog zwaarder worden en buig wervel voor wervel voorover. Laat ook je bekken naar voren kantelen, tot je helemaal ontspannen kunt uithangen met je rug. Blijf een paar minuten in deze positie staan. Voel dat je rug langer wordt, doordat je spieren zich ontspannen. Wervel voor wervel richt je je weer op. Je schouders en je hoofd blijven zo lang mogelijk hangen en komen als laatste overeind. Blijf stil staan met je ogen dicht. Volg je adem en voel de veranderingen in je rug.

Je rug schurken Ga met je rug en je achterhoofd tegen een muur of deur staan. Zet je voeten een stukje van de muur af, zodat je rug zoveel mogelijk in contact komt met de muur. Begin dan met je bekken tegen de muur te schurken. Beweeg in alle richtingen en draai rondjes. Doe hetzelfde met je schouders en met de rechter- en linkerkant van je rug. Ga met je hele rug tegen de muur staan en buig voorover Wervel voor wervel verbreek je het contact met de muur. Kom daarna weer langzaam terug en volg je adem. Volg je adem. Na een kleine pauze laat je zonder inspanning op de uitademing een klank naar buiten komen. Stel je voor dat de muur een extra klankkast is. Laat de klank door je rug in de muur doordringen. Kom nu los van de muur, maar blijf je met je rug de muur voelen.

Liggend je rug voelen Ga liggen op een matje of een dekentje. Je rug rust op de vloer.

7

De vloer is nu je klankbord. Voel met welke delen van de rug je de grond raakt. Probeer om ook andere delen van je rug contact met de vloer te laten maken. Laat geluid met je adem meekomen. Stel je voor dat je klanken zich eindeloos door de vloer voortplant. Voel de klanken in je lichaam naklinken en volg de beweging van je adem. Rond de oefening af.

Staand zingend je rug wakker laten maken (partneroefening) Ga stevig staan met je zwaartepunt laag. Veer een beetje door je knieën. Terwijl je geluid laat komen, beklopt je begeleider je rug. Je zingt met je aandacht in je rug en je laat je stem zo gaan, dat je de trilling van het kloppen erin kunt horen. Na een paar minuten sluit je begeleider het bekloppen af door met vlakke handen de rug af te strijken. Adem daarbij allebei goed uit. Tips voor de zanger: Je stem kan loskomen door je te laten wiegen, schudden of bekloppen. Houd je mond goed open is. Laat geluid komen op één toonhoogte, niet te hoog en niet te laag, zo vaak en lang als goed voelt. Wees met je aandacht en je stem daar, waar je begeleider zijn handen heeft. Gebruik je begeleider om je stem nog meer te gaan voelen in je lichaam. Je zult merken dat je stem vanzelf reageert op schudden, wiegen en bekloppen. Pas op dat je niet je best doet, dat helpt namelijk niet. Voor de begeleider: Leg voorzichtig je handen op zijn lichaam. Laat je handen een tijdje stil liggen tot het contact vertrouwd voelt. Dan kun je met een rustige beweging het lichaam wiegen of schudden. Doe niet je best om iets bij de ander te laten gebeuren, een ontspannen lichaam neemt de beweging die je aangeeft vanzelf op. Enkele mogelijkheden: Voorzichtig kloppen op de borstkas met de palm van de hand en losse polsen. Het kloppen moet duidelijk hoorbaar zijn in de stem, maar het mag niet zo krachtig zijn dat de toon door het kloppen steeds onderbroken wordt. Rustig van opzij duwen tegen het bekken of wat steviger met twee handen aan weerszijden van het bekken het lichaam heen en weer bewegen. Eén hand of beide handen vastpakken en voorzichtig uitrek- ken of schudden, gelijktijdig of om en om; zo komt er ruimte in de gewrichten van de schouders en de armen en kunnen door de bewegingen de schouders zich meer ontspannen

8

Wissel de rollen om.

Doe dezelfde oefening terwijl de zanger voorover gebogen staat. Hou je knieën gebogen en laat je hoofd naar beneden laat hangen. Als begeleider laat je de handen op verschillende plaatsen van de rug rusten om de trilling van de stem te voelen. Wanneer je zo de hele rug hebt gevoeld, begin je zachtjes met beide handen de rug te bekloppen waar de trilling het sterkst is. Gebruik je volle hand, maak in je handpalm een holletje. Beklop de rug van de ander geleidelijk helemaal van de schouders tot beneden. Klop nooit op de ruggengraat, maar aan weerszijden ervan. Door het bekloppen trilt de stem los. Terwijl je beklopt wordt, laat je je stem vrij klinken en je mond open hangen. Zo kan de stem beter in beweging komen en wordt hij warmer van klank. De begeleider begint zachter en zachter te kloppen, subtieler dan in de eerste ronde. Zo wordt er een diepere laag in de rug wakker gemaakt. De zanger komt langzaam weer recht zoals in de andere oefeningen. Wissel de rollen om. Doe dezelfde oefening terwijl de zanger een soort foetushouding aanneemt: op de knieën, en elkaar geplooid, hoofd op de voorarmen. Wissel na een tijd de rollen.

9

STAAND ZINGEN

Goed staan Maak kleine bewegingen vanuit je enkels van voor naar achter en van links naar rechts of in kleine cirkeltjes. Zoek naar het centrum van deze bewegingen en kom in dit punt tot rust. Blijf dan stil staan met je ogen dicht om dit midden te voelen. Zak even door je knieën en strek dan langzaam je benen, zonder je knieën op slot te zetten. Het meeste gewicht van je lichaam rust op de bal van de voet en niet op de hiel. Ontspan je schouders en breng je kin naar je borst zodat je nek de ruimte krijgt. Volg je adem en blijf in deze aandacht enige tijd staan.

Staan en zingen Begin met de oefening 'goed staan'. Voel hoe je gewicht op je voorvoeten rust en hoe je lichaam is opgericht van je tenen tot aan je kruin. Maak met je lippen een ronde vorm als de letter o. Door de o adem je in en uit. Voel hoe deze de adem door je lichaam laat stromen. Probeer de adembeweging tot in je benen te voelen. Laat voorzichtig klank komen. Stel je voor dat deze kiank begint in je voetzolen en opstijgt. Terwiji je zingt blijf je met je aandacht in je voetzolen. Laat de 0-klank steeds vanzelf komen en blijf op 66n toon zingen.

Veren 1 Ga goed staan. Zak door je knieën en stel je voor dat je op een hoge, verende kruk gaat zitten. Laat een verende beweging ontstaan, die steeds groter wordt. Na een minuut blijf je stil staan en voel je je houding. Herhaal de oefening één of twee keer, eventueel met geluid.

Veren 2 Ga goed staan. Begin te veren vanuit je hielen. De bal van je voet blijft aan de grond, alleen je hielen komen los. Verplaats af en toe je gewicht van de ene naar de andere voet zodat je geen kramp in je kuiten krijgt. Na een paar minuten blijf je weer stil staan, volg dan je adem en observeer je houding. Herhaal de oefening één of twee keer, eventueel met geluid.

10

Danser Ga op één been staan. Probeer jezelf uit balans te brengen zonder om te vallen door allerlei gekke, asymmetrische houdingen aan te nemen. Vaak geef je er vanzelf geluid bij.

Marionet (partneroefening) Ga rechtop staan. Je begeleider modelleert je als een marionet. Wanneer hij een arm in een bepaalde stand brengt, houd je deze houding vast. Terwijl hij je in ongebruikelijke houdingen brengt, laat jij je geluid de vrije loop.

LOPEND ZINGEN

Lopen 1 Als je loopt verplaats je je gewicht. Je kunt lopen in balans, voor jezelf uit of achter jezelf aan. Loop rond en varieer deze verschillende manieren van lopen.

Lopen 2 Loop rond en rol het gewicht in je voetzool af van hiel naar tenen, over het midden van de voetzool. Voel deze manier van lopen als een massage voor je voetzool.

Lopen 3 Ga rechtop staan. Verplaats je aandacht naar je voetzolen. Schuif langzaam een voet een halve voetlengte naar voren zonder het contact met de bodem te verliezen. Verplaats je gewicht. Verschuif je andere voet een halve voetlengte naar voren. Beweeg je op deze manier rustig voort. Blijf met je aandacht bij je voetzolen. Misschien ontstaat er gaandeweg een ritme, een cadans, waarin je adem mee kan gaan.

Lopen en uitademen Sta stil wanneer je inademt en loop wanneer je uitademt. Na enige tijd ga je de uitademing gebruiken om een toon te zingen. Blijf met je aandacht vooral bij het ontspannen lopen en laat de klank zijn gang gaan. Neem steeds rustig de tijd om in stilstand de inademing te laten komen.

11

Lopen met geluid De loopoefeningen kun je ook met geluid uitvoeren. Laat spontaan geluid opkomen bij de beweging. Verschillende manieren van lopen geven verschillende klanken.

Lopen naar de muur Ga goed staan en concentreer je op een punt dat zich op ooghoogte bevindt, vijf tot tien meter van je vandaan. Op de uitademing zing je een toon naar dat punt. Zodra de klank begint loop je er stapje voor stapje heen. Zing telkens nieuwe tonen. Wanneer je dicht bij de muur gekomen bent ga je vanzelf anders zingen doordat de akoestiek zich wijzigt. Loop na enige tijd weer stapje voor stapje achteruit. Met je stem blijf je contact houden met dat punt. De klank vormt een soort elastiek, dat je steeds meer oprekt. Probeer uit welke afstand je kunt overbruggen waarbij je nog het gevoel hebt dat de klank op dat punt weerkaatst.

Lopen met richting en klank Herhaal de vorige oefening met verschillende klinkers. Je zult merken dat je de sommige klinkers makkelijker kunt richten en laten weerkaatsen dan andere. Door de verschillende klanken kun je je laten inspireren tot verschillende manieren van lopen en zingen.

ZITTEND ZINGEN De verschillende houdingen of bewegingen hebben alle hun voor- en nadelen bij het zingen. Liggend kunnen we ons optimaal ontspannen. Staand kunnen we voor het zingen kracht uit de benen halen. Bij zittend zingen zoeken we de basis in het bekken en de buik.

Op de grond zittend ontspannen Voor sommige mensen is langdurig zitten op de grond pijnlijk en vermoeiend. De volgende oefening is ervoor om je heupen en enkels te kunnen ontspannen. Ga op de grond zitten, zonder kussen of bankje, met je benen gestrekt naar voren. Leg je rechter onderbeen over je linker bovenbeen, zodat je makkelijk met je handen bij je rechtervoet kunt. Neem losjes de tenen van die voet in je linkerhand en maak een draaiende beweging terwijl je je enkel ontspant.

12

Voer de beweging heel licht en zonder kracht uit. Voel de weerstand en de ruimte in het enkelgewricht. Ontspan je gezicht, met name je mond en laat de adem ongehinderd door je mond in- en uitstromen. Draai je enkelgewricht nu eens de ene, dan weer de andere kant op. Vertraag zo nu en dan de beweging. Merk hoe in de loop van enkele minuten het enkelgewricht soepeler wordt.

Vervolgens leg je je rechterknie in je rechterelleboog, en omarm je met je linkerarm je voet, zodat je je hele onderbeen in je armen genomen hebt. Wieg je been liefdevol en draai met je stuitje over de vloer. Tussen- door kun je nog een paar keer met je neus bewegen van tenen naar knie en weer terug (of iets wat daar op lijkt). Tot slot leg je je rechterbeen weer naast het linker. Sluit je ogen en voel het verschil tussen links en rechts. Benoem de verschillen voor jezelf. Doe dezelfde oefening met je linkerbeen.

Zitten 1 Ga zitten op een kruk, een kussen of een bankje op de grond. Maak je rug lang. Voel je zitbeentjes en beweeg je bekken tot je precies in je midden zit. Beweeg je schouders, trek ze op en laat ze weer los. Maak je nek lang zodat je kruin het

13

hoogste punt van je hoofd wordt. Ontspan je wangen en kaakspieren, maar laat je lippen heel licht op elkaar. Voel ruimte achter in je mond en volg enkele minuten het in- en uitstromen van je adem door je neus. Merk je ergens in je lichaam nog een teveel aan spanning, ga er dan met je adem heen en voel dat je bij iedere uitademing spanning loslaat.

Zitten 2 Ga zitten met een rechte rug op een harde ondergrond. Voel je zitbeentjes en verplaats je gewicht langzaam van het ene zit- beentje naar het andere en vervolgens ook van voor naar achter. Beweeg tot je vanzelf tot rust komt in het midden van je bekken.

ADEM

JE ADEM VOELEN EN VOLGEN

Ademritme Ga rechtop zitten en maak je rug lang. Sluit je ogen en volg het in- en uitstromen van de adem. Volg de beweging als geheel: de inademing, de uitademing en de rust. Door de ademrust toe te laten en een nieuwe inademing af te wachten laat je de adem vrij.

Adembeweging voelen met de handen Begin met de vorige oefening. Leg dan je handen achtereenvolgens enige tijd op je schouders, op je borst, onder je oksels, op je buik en tenslotte op onderbuik en onderrug. Daarna leg je je handen op je benen. Merk dat je de adem nu gemakkelijk kunt volgen zonder je handen te gebruiken. Je kunt deze oefening staand, zittend en liggend uitvoeren.

Zittend de adem volgen en zingen Begin met de oefening Zittend zingen. Leg beide handen ter hoogte van je navel op buik en rug of op beide heupen. Volg je adem en voel hoe die onder je handen beweegt. Laat door je geopende mond een klinker naar buiten komen. Zing deze klank minstens vijf minuten. Voel de beweging tussen je handen. Misschien voel je ook de trilling van de klank. Laat je stem na enige tijd zachter worden en tenslotte helemaal uitsterven. Leg je handen in je schoot. Voel de nawerking van de oefening.

14

Stil ademen Leg het puntje van je tong tegen je verhemelte, vlak achter je boventanden. In deze stand adem je tegelijkertijd door je mond langs je tong en door je neus. Deze manier van ademen kan heel rustgevend zijn.

Zittend adem scheppen Zit rechtop en ontspannen op een kussentje, bankje of krukje. Volg de beweging van je adem. Let erop dat je kaak, je wangen en je lippen ontspannen zijn. Leg je handen op de plek waar je de adem het duidelijkst voelt bewegen. Na enige tijd kun je je vingers spreiden om in een groter gebied de adem te voelen bewegen. Jaag je adem niet op en laat steeds voldoende ruimte voor adem- pauzes. Om de oefening af te ronden, maak je je handen langzaam los van je lichaam. Leg ze in je schoot en voel de adem zonder je handen. Voelt de adem nu anders?

Staand adem scheppen Stel je voor dat je net wakker bent. Ga staan en rek je naar alle kanten uit. Doe dit met een lichte spanning in de spieren. Laat de uitrekbeweging steeds terugveren. Je adem mag meebewegen. Rek je armen en je schouders maar maak ook ruimte in je oksels. Vaak klemmen we onze armen tegen de borstkas en is er in de oksels te weinig ruimte om te ademen. Verleg je aandacht naar beneden en draai cirkels met je bekken. Doe dat in beide richtingen zowel langzaam als snel. Schud je benen en voeten uit waarbij je goed uitademt. Kwispel ook eens met je 'staartje' (stuitje). Wanneer je lichaam voldoende open en los voelt, ga je zitten op een krukje of een kussentje. Sluit je ogen en blijf een paar minuten stil zitten om de adembeweging te volgen en de ruimte in je lichaam te voelen.

Liggend ademen en zingen Ga liggen en volg je adem. Stel je voor dat er bij iedere uitademing een klank door je lichaam trilt. Er is geen cel in je lichaam en geen haar op je huid die niet meetrilt. Laat na enkele minuten de klank hoorbaar worden. Doordat je hem eerst innerlijk hebt ervaren, kan hij vanzelf komen. Luister ernaar en merk hoe deze klank van adem tot adem verandert en zich ontwikkelt. Zing deze klank minimaal vijf minuten. Daarna laat je hem langzaam zachter worden en uitsterven. Blijf nog een paar minuten liggen om de nawerking van de oefening te ervaren.

15

SPELEN MET DE ADEM De adem kun je zonder stem hoorbaar maken door met de mond bijvoorbeeld s- en f-achtige ruisklanken te articuleren. We noemen deze klanken stemloos (A). Bij de medeklinkers z, v en w combineren we de adem met stemgeluid, waardoor stemhebbende klanken ontstaan (B). We kunnen ook stemhebbende en stemloze klanken op 66n adem in elkaar laten overvloeien (C).

A: STEMLOZE IMPROVISATIES

Medeklinker f: wind en zee Ga rechtop zitten, sluit je ogen en volg je adem. Breng je handen bij je buik en laat ze meebewegen met de adem. Gaandeweg wordt de beweging groter. Stel je voor dat je buik als een ballon bij iedere inademing verder opzwelt en bij iedere uitademing weer leegloopt. Je kunt je adem ook zien als getijdebeweging: een zee die op je toestroomt en weer wegebt. Nu wordt het tijd om de zee ook te horen. Vorm met je lippen de f en laat de adem naar binnen en naar buiten gaan. Door de spanning van de lippen en de stand van de tong te variëren, ontstaat een spel van zee en wind. Bij het eind van de improvisatie gaat de wind liggen. De adem gaat geruisloos in en uit.

Ruisende bomen Ga staan als een boom met je wortels tot diep in de grond. Laat je handen meespelen als de takken van de boom die door de wind bewogen worden. Met je adem laat je de wind door de takken ruisen.

Medeklinkers s en sj: gesis en gesuis De klanken s en sj zijn stemloos, evenals de f. Volg je adem als hierboven en speel daarna met s en sj. Voel waar in je mond deze klanken ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan de geluiden van een stoomlocomotief. Voel de beweging van de adem in het ruisen van deze medeklinkers. Zing klankgedicht Ssst.

16

SSST

s s s s ----

SS--S ---- s s .S--S--s -----

SH----

S-- SH-- SJ ---- S-S---- S-S ----

S-s-s- s ----- S---- s ----

s-- S-S-- S ----- S-S--s--

SH--------

S---- s --- S- S-- S ----- s-

s-s-s-s- s-s- S --- F --- S---

F --- s-- s--f -- fs- f --ss FF

j--sh --- sh-- J -- -- -- F ----- Ff --J ----- shshshshsh f--

SH --- sh ---- SH ------

17

B: STEMHEBBENDE IMPROVISATIES

Medeklinkers v en w Het verschil tussen v en w zit in een grotere spanning in de onderlip bij de v dan bij de w. Zing op één toon en speel met de verschillen tussen v en w.

Klankkleur in w en oe De klinker oe is verwant met de medeklinker w. Zing op 66n toon de w en laat deze heel langzaam overgaan in de oe. Op een volgende adem I beweeg je weer terug van de oe naar de w. Beluister verschillen en overeenkomsten.

Zingen met de medeklinkers z en zj Wanneer je s en si stemhebbend laat klinken ontstaan z en zj. Zzzzing en sjpeel met z en zj. Denk bijvoorbeeld aan insekten. Pas je muziek aan de aard van insekten aan: een paar korte stukjes vliegen, dan een tijdje stilzitten, plotseling verder vliegen, enzovoort.

C: OVERGANGEN TUSSEN STEMHEBBENDE EN STEMLOZE ADEM Overgangen van stemloze naar stemhebbende adem zijn weldadig voor de stem. Wanneer je deze zonder moeite kunt maken, dan is je stem goed ontspannen.

Medeklinkers f, v en w. Bij de f gebruiken we alleen adem en lippen om geruis te laten ontstaan. Bij v en w combineren we dit met klank van de stembanden. Improviseer met f, v en w. Breng Windgedicht ten gehore.

Glijdende tonen met f, v en w Spelen met f, v en w is goed te combineren met het zingen van glijdende tonen (glissandi). Het laten glijden van klanken hoort prettig en gemakkelijk aan te voelen. Je gaat van hoog naar laag of omgekeerd zonder op 66n toon te blijven hangen. Het is een manier om je stem te smeren, wanneer zij nog stroef aanvoelt.

18

Zingen en ademen met s, z, zj en sj Laat de ruisklanken soepel in elkaar overgaan. Beweeg op één adem tussen stemhebbend en stemloos.

Windspel Sluit je ogen en volg de beweging van de adem in je lichaam. Luister naar het ritme van de adem, naar zijn toe- en afnemende kracht. Let op de onregelmatigheden. Merk dat elke in- en uitademing weer andere accenten heeft. Geleidelijk ga je deze uit- en instroom hoorbaar maken. De adem kan ruisen, sissen en fluiten. Hij kan lichter en donkerder worden. De keel blijft zacht en ruim. Je adem is de dirigent van het spel. Je zult merken dat hij beïnvloed raakt door het windspel dat je mond met de ademstroom speelt, maar je geeft voorrang aan de impulsen van de adem. Windspel vraagt erom langdurig gespeeld te worden. De mogelijkheden zijn onuitputtelijk, met name in de heel zachte geluiden.

Windspel en gebaren Sluit je ogen en volg de beweging van de adem. Houd je handen geopend voor je en laat ze lichtjes met je adem meebewegen. Laat de beweging geleidelijk groter en vrijer worden. Soms leiden de handen de adem, soms leidt de adem de handen. Word je bewust van de bewegingsruimte in oksels, ellebogen, polsen en vingers. Voel hoe je adem ruimer en levendiger wordt. Ervaar de wisselwerking tussen de impulsen van de gebaren en de beweging van de adem. Geef nu eens de adem, dan weer de handen de leiding, zonder dat ze elkaar uit het oog verliezen.

Windspel en windmuziek samen Windspel (stemloos) kan overgaan in windmuziek (met stem) zoals in het Windgedicht. Betrek je stem geleidelijk in het windspel. Luister wat er wil gebeuren en laat de klanken komen. Besteed aandacht aan de overgang van stemloos naar stemhebbend en omgekeerd. Luister aandachtig naar wat er gebeurt. Blijf de bewegingen van je adem volgen.

19

WINDGEDICHT

FF FF ff f f f ffff FFF

fffFFF, FFFFfffFFFF FFF, Fff fff

VV VV vv v v v VVVVVVV, VVVVVVVVVV

vvvvvvvvvvvvvvvvv vvvvvvvvvvvv

fffFFFVVVvvv Vvvvvvv, vvvf ffff

vvvvv, f F vvvvVVVV FF FF ff f f f

Ffffvvv

WWWWVVV wwwvvv vvvwwwww WWWWFFF wwwfff fffwwwww wwwwwww wwWWWW FFFFffff ww ww wwwwwwww w w w w

wf wf wf WWFFff wwvvv

vvww vvwwww WWWWWW WWWWW vvvvv f f

20

KLINKERS Klinkers vormen we door met de stembanden de uitstromende lucht in trilling te brengen. De positie van tong, kaak, lippen en zachte verhemelte bepalen welke kleur de klank krijgt, dus welke klinker we horen. Om de klankkleur van de klinkers en dus de verschillende vormen van de mondholte van elkaar te leren onderscheiden is het van belang om aandacht te besteden aan elke klinker afzonderlijk. In elke paragraaf staan oefeningen om met de kwaliteiten van een specifieke klinker vertrouwd te raken. Deze oefeningen zijn in principe voor alle klinkers bruikbaar, maar komen bij de betreffende klinker het meest tot hun recht. Een algemene oefening voor het verkennen van klinkers volgt hieronder.

DE KLINKER O Kenmerken: rond, innerlijk. Ga rustig staan met je gewicht over beide voeten verdeeld. Kijk op enkele meters voor je naar de grond zonder je blik ergens op te richten. Maak je rug lang en volg je adem. Maak je lippen rond en voel je adem in- en uitstromen. Voel de beweging van deze o-adem door je hele lichaam. Stel je voor dat deze ronde vorm van je lippen het uiteinde is van een grote buis die tot in je buik reikt. Bij het inademen stroomt de lucht door deze buis naar je buik en bij de uitademing door je beide benen en voeten de grond in. Geef vervolgens aan de uitademing een toon mee. De klank gaat nu in twee richtingen; door de benen naar beneden en door de mond naar buiten. Zing de o minstens vijf minuten. Blijf daarna stil staan. Volg je adem en voel de klank in je lichaam natrillen.

De o licht en donker Je kunt experimenteren met verschillende o-kianken door de ronde lippen groter en kleiner te maken. Je benadert dan de klinkers a (extreem open) en oe (bijna gesloten).

O met medeklinkers Een andere manier om de klankkleur van de o te variëren ontstaat door het gebruik van medeklinkers. Een o voorin de mond (po, to, fo) klinkt helder. Een o achterin de mond (go, ko, ngo) klinkt donker.

21

Zing het klankgedicht Oho op één toon of draag het voor met veel stembuigingen.

OHO

00, 00000 zzoooo,zozooo

vvlllloooooo oo.... ooOHHoooo

vo. do. to, t6t'ot to'oo iiijjjooooo, jojijiooo

oliodimofoto0o coconono coccOnnonnooo

oo, ooOHHoooo

brrrrooOOO rrodoodononnnnn boooozommmm mmmototo toko

oo,... ooOHHoooo

po. po. po. ppoo-ee-ooo . hohohoooo oo,

...OHHoooo

wo so fo lo, loilil no mo jo ko, rorrrr ho qo po co, lorrrr

ooho oo oohhooorrrr....

22

KLINKER OE Kenmerken: donker, laag, warm, onder. Ga ontspannen liggen met je knieën opgetrokken. Leg je handen op je onderbuik en volg je adem. Laat je mond open om de adem door te laten en ontspan je kaak en je lippen. Vorm met je lippen de oe. Adem door deze opening in en uit. Voel de adem in je lichaam. Verbind dan een lage klank die je nog makkelijk kunt zingen met de oe. Zing deze enige tijd. Laat hem daarna langzaam zachter worden tot hij oplost in de adem. Volg je adem voel de klank natrillen in je lichaam.

Klinker oe en het doseren van de adem Ga zitten op een kussentje, bankje of krukje en zing de oe. Houd je handpalm voor je mond en voel de ademstroom. Vergroot geleidelijk de afstand tussen je hand en je mond. Probeer zo te zingen dat je zelfs met gestrekte arm de adem nog in je handpalm kunt voelen. Je zult merken dat je op deze afstand in enkele seconden alle lucht kwijt bent.

Laat vervolgens je handpalm geleidelijk dichterbij komen. Nu probeer je te voorkomen dat je de ademstroom in je handpalm voelt. Laat je hand je mond tot op ongeveer tien centimeter naderen. Als je de adem goed doseert, zul je hem slechts als een koel plekje in je handpalm voelen.

23

Nu kun je juist hele lange tonen zingen. Varieer de oefening met het zingen van lage en hoge tonen.

Woorden met oe Maak een lijst van woorden met oe-klanken erin. Laat uit deze lijst een klankgedicht ontstaan door woorden te groeperen.

DE KLINKER A Kenmerken: overal, transparant. Ga staan of zitten en laat je mond open hangen. Kijk in de spiegel of je mond echt open is. Passen er nu twee vingers op elkaar tussen je tanden? Adem onhoorbaar in deze mondstand. Voel de ruimte in je keel. Als je moet gapen, geef je er dan helemaal aan over. De klinker a kan makkelijk een kelige klank krijgen, doordat je bezig bent om mond en keel ruim te maken. De kiank zakt dan als het ware in je keel. Dit is geen gemakkelijke manier van zingen. Je kunt de klank minder kelig maken door je voor te stellen dat je stembanden zich niet in het strottenhoofd bevinden, maar tussen onder- en boventanden en dat daar de lucht in trilling gezet wordt. Zo richt je de klank naar voren en naar buiten. Doordat je met je aandacht van je stem weggaat, geef je haar de ruimte om vrij te klinken.

De a in de spiegel Kijk met een handspiegel achterin je mond zodat je kunt zien dat je bij het aanzetten van de a vanzelf je zachte verhemelte optrekt. Hierdoor wordt de klank oraal; er stroomt geen lucht meer door de neus. Zing je de nasaal ng, dan zie je het zachte verhemelte dalen. In rust neemt het zachte verhemelte een tussenpositie in.

Glijdende a-‐klanken Uitgaande van de adem zing je een lichte a-klank. Hieruit laat je glijdende tonen ontstaan. De klinker a glijdt van hoog naar laag of andersom, snel of langzaam. Geen moment blijft de toon hangen. Let er op dat het glijden zonder abrupte overgangen gaat. Houd de klank voor in de mond en let erop dat je de klinker a blijft zingen. Voor het glijden kun je je laten inspireren door de grafische partituur.

24

A Houd je handen geopend voor je alsof je iemand in je armen wil sluiten, laat je mond open zakken en laat de a-klank vanuit je borst naar je armen stromen. Zing een aantal keren de a-klank en blijf daarna in deze houding en voel wat de klanken en de houding je te zeggen hebben.

A Leg beide handen kruiselings over elkaar op je borstbeen en kruip een beetje in elkaar. Laat een klaaglijke a-klank horen. Zing een aantal keren deze a-klank en blijf daarna nog even in deze houding om te voelen wat de klanken en de houding je te zeggen hebben.

A Maak je lichaam open door je armen en je handen zo ver mogelijk uit te strekken en je ogen, je mond en je hele gezicht wijd open te sperren. Zing een aantal keren een a-klank. Blijf in deze houding en voel je lichaam. Voelt het prettig of niet? Doe nog een keer hetzelfde, maar strek je niet verder uit dan je prettig lijkt. Probeer uit te vinden waar voor jou de grens ligt tussen prettig en niet prettig. Maak nog enkele keren een a-klank. Blijf dan nog even staan om de veranderingen in je lichaam te voelen.

25

KLINKER E Kenmerken: glimlach, wijd, horizontaal, naar buiten. Ga zitten met je ogen gesloten en met een lichte glimlach om je lippen. Adem zonder geluid de é uit en weer in. Laat na enkele minuten de klank é hoorbaar worden op een niet te lage toon. Na minimaal vijf minuten laat je de klank langzaam zachter worden en uitsterven. Dan blijf je nog even stil zitten en voel je hoe de é in jezelf naklinkt.

Van é naar è Laat de é zachtjes ontstaan vanuit de adem. Laat op één adem de é van eland geleidelijk veranderen in de é van erg. Op de volgende adem beweeg je weer terug van de é naar de é. De overgang van é naar é kan op verschillende manieren plaatsvinden. Je kunt de ene klank bijvoorbeeld heel mild laten klinken en de andere zo scherp mogelijk. Je kunt de klanken ook allebei scherp of allebei mild laten klinken.

Van é naar i Laat op één toon de é voorzichtig in een i veranderen, zonder dat er meer spanning ontstaat. Zie verder vorige oefening.

De é tussen é en i Zing de é op één toon. Maak kleine bewegingen in de richting van é en i. Merk op dat deze klinkers geleidelijk in elkaar overlopen.

Zing Letterpret. LETTERPRET

bee ddeee

gee hehee, zeëefee llllleeee

tee, neemee

pee bree cee see vee

weee

trrrreee plee vereee

nmeenmeenmee mnee twééé brrree

wwwwrrree kree vllee cee dee

26

DE KLINKER I Kenmerken: hel, metaal, verticaal Vorm in je mond de i en zet deze aan met een lichte ademstroom. Zing de i enige tijd op één toon. Concentreer je steeds op je adem en laat de i met zo min mogelijk spanning komen. Z ing de i' ni't te lang. Word je van de i zweverig of raar, dan kun je beter meteen stoppen met zingen. De i is namelijk verticaal gericht en kan daarin heel krachtig zijn. Door je zitbeentjes te blijven voelen kun je de klank naar beneden brengen en word je niet zo gauw zweverig van de i. Wanneer je stopt met zingen, blijf dan nog rustig zitten, volg je adem en voel de contouren van je lichaam. Daarna kom je weer in beweging en rek je je naar alle kanten uit.

I met medeklinkers Zing zacht en licht op één toon lettergrepen samengesteld uit een medeklinker met i. Volg de beweging die je mond maakt naar de i. Laat de beweging licht en soepel zijn. Merk hoe verschillende medeklinkers een verschillende i-klank geven. Voel van elke medeklinker waar hij in je lichaam aangezet wordt. De medeklinker is als het ware de springplank naar de i. Zing bijvoorbeeld het klankgedicht Idiom.

Nnnni Druk de tong krachtig tegen het verhemelte en laat een toon komen. Je zingt nu op n. Na een aantal tonen waarin je de druk van de tong varieert, laat je uit de n korte i-klanken ontstaan. Merk hoe de i door de druk van de tong scherper of ronder wordt.

Aai, ai, ooi, oi, oeui, ei, ij Zing een willekeurige klinker op één toon en verander deze op een adem in i. Tijdens deze verandering neemt de spanning in de tong toe. Laat de beweging soepel en vloeiend verlopen en laat de i ontspannen klinken. Er ontstaat een stijgende reeks van boventonen.

ja, nieuw, jo, joehoe Zing de klinker i op 66n toon, eventueel met een medeklinker ervoor en laat de i oplossen in een andere klinker: ri-a, ni-oe, di-o, ri-é, pi-eu, enzovoort. Zo maak je vanuit de i een beweging naar een meer ontspannen klank.

27

IDI-OM

zzziie lliie nnni mmmi; mini

vie vie diii! rrrriee bi, bibibiii

bidibiii dibibi pietie

ki. tipi. tiri. titi.

ffi ssi zzi sisi priii prrriii frii didi dimi midi sini tini fiti rifi

vif i fivi wwwii.

oeoeoei, oeiiiiiiii aaaaiii

hooiii ij, blij vrij zijj, keiii dijjjjj jjiiii

aaaaiii ioeioeioeioei

KLINKER U Kenmerken: wervelkolom, lijnrecht, doorbrekend. Neurie zachtjes een toon op gemiddelde hoogte en laat die zover mogelijk voorin je mond klinken. Breng je gesloten mond in de vorm van de u. Laat de klank naar buiten komen door je mond te openen. Ga minstens vijf minuten door met de klank mmmuuu en let op het vloeiend maken van de overgang tussen de m en de u. Voel hoe de u in en om je lichaam aanwezig is.

De helderheid van de klinker u Wanneer de u niet helder is neigt hij naar een eu. Medeklinkers zoals de t, de p en de tongpunt-r kunnen de u helderder en scherper maken. Oefen het articuleren van de u met verschillende medeklinkers en vergelijk de klankkleur. Laat deze medeklinkers ritmisch dansen in je mond, zodat de articulatie licht blijft en de u sprankelend van klank wordt.

28

De gesproken u De heiderheid van de u is te oefenen door spreken. Zeg hardop muur, puur, tuur, vuur, furie, enzovoort en luister bij welke mede-klinker de u het helderst klinkt. Wissel spreken af met zingen. Ga hiermee door tot het verschil tussen de u in spreken en zingen minimaal geworden is. Laat na elk gezongen of gesproken woord de adem de tijd om weer binnen te stromen.

Toonhoogte in spreken en zingen In de oefening hieronder worden spraak en zang verbonden. Het kan moeilijk zijn om van je zangstem weer terug te komen in je spreekstem. Het duidelijkste verschil tussen spreken en zingen is de toonhoogte. Als we spreken beweegt die voortdurend. Dit is duidelijk te horen in een vragende zin: 'nu?' Zing alleen woorden met een r als je de tongpunt-r beheerst. Alleen die r brengt de u voor in de mond en maakt hem helderder van klank.

DE KLINKER EU Kenmerken: schouders, naar anderen open, goud. De klinker eu vormt het midden van alle klinkers. Ontspan je kaak en je lippen. Laat een klank komen. Waarschijnlijk ontstaat er nu vanzelf een eu. Zing deze minstens vijf minuten. Laat na elke klank tijd voor een ademrust en wacht tot er een nieuwe inademing komt. Voel hoe je het uitademen 'en passant' in trilling zet. Wanneer je stopt met de eu, blijf dan nog even stil zitten of staan om de kwaliteit van de eu in je lichaam na te voelen.

De eu als middelpunt In de klank ooi zit de eu verstopt; tussen de o en de i. Ook tussen de u en de aa vind je de eu. Zo kun je de eu zien als een overgangsklinker. Zing de eu op één toon. Maak een vloeiende overgang naar een klinker op de rand van de cirkel. Op de volgende adem beweeg je in omgekeerde richting. Probeer verschillende overgangen uit.

29

Neurielogie De zaal was goed gevuld, maar toen hij moest zingen, was hij plotseling zijn stem kwijt. Hij begon te neuriën en dacht.- misschien komt mijn stem wel terug onderweg. Maar ze kwam niet terug en hij bleef verder neuriën. Na het eerste lied kwam er een soort beleefdheidsapplausje. Het tweede, dat een zeer verstild stukje was, zette hij wederom neuriënd in en het klonk aanmerkelijk mooier dan het eerste. Dat gaat goed, dacht hij, en hij neuriede voort. Gaandeweg bracht hij in zijn geneurie velerlei nuances aan. Hij proefde de haast onhoorbare pianissimo's op het puntje van zijn tong en zijn neus begon te trillen als er een forte kwam. Tijdens het derde liedje ontstond er in de zaal een ongekende rust. Liedjes zonder woorden kregen een eigen betekenis: het ging nergens over en toch ergens over, het ging eigenlijk over van alles en nog wat. Je kreeg in je oren niet de voorgeschreven tekst, maar je hoorde wat je er zelf van wilde maken. En de zanger neuriede voort. De avond werd een groot succes en in de pauze sprak men enthousiast. over deze min of meer avant-gardistische happening. Het bleek de eerste stap te zijn geweest voor een neuriecultuur. Uit alle delen van het land meldden zich neuriërs en neuriesters op het zangpodium. Het werd een rage. Mondiaal kwamen de neuriegroepen als paddenstoelen uit de grond. Het publiek ging in groten getale geloven dat teksten overbodig waren en wat was te voorzien gebeurde: ook de spraakzaamheid van de massa zelf nam af Zelfs de verliefden neurieden tegen elkaar wat ze te zeggen hadden. Neurielogie werd een studie en bracht aan het licht oat de menselijke stem, zonder woorden, in louter klanken, meer mogelijkheden heeft. Het neuri&n groeide uit tot een enorm klankmozaïek. En de zanger die er zijn beroemdheid aan te danken had zei: “Zo zie je maar dat kleine oorzaken soms grote gevolgen kunnen hebben. Wie wat verliest heeft wat!” Toon Hermans

30

NEURIEN Neuriën is binnensmonds zingen. Neuriën kun je bij alle mogelijke bezigheden oefenen. In bus, trein en auto kun je met de klank van de motor meeneuriën. In de volgende oefeningen gaat het steeds om neuriën op één toon tenzij anders vermeld staat.

Neuriën op m, n en ng Neuriën is een vorm van zingen. waarbij de adem alleen door de neus naar buiten stroomt. Sluiten we daarbij onze lippen dan noemen we dat neuriën op m. Neuriën op n doen we door de ademstroom door de mond af te sluiten met de punt van de tong. Als we de mondholte afsluiten met het achterste deel van de tong neuriën we op ng. De plaats waar de klank in de mond het sterkste voelbaar is wordt bepaald door deze drie medeklinkers: bij de m is dat voorin de mond bij de lippen, bij de n is dat achter de boventanden en bij de ng achterin de mond, daar waar het zachte verhemelte rust op het achterdeel van de tongrug.

De nasorale kiank M, n en ng noemen we nasale klanken, omdat deze klanken door de neus naar buiten komen. De weg door de neus is vrij terwijl de mondholte is afgesloten doordat het zachte verhemelte ontspannen naar beneden hangt. Knijpen we ter controle de neus dicht, dan houdt als het goed is de klank op. Zingen we een klinker dan komt de klank geheel door de mond naar buiten. We noemen dit een orale klank. De weg door de neus is helemaal afgesloten omdat we het zachte verhemelte opgetrokken houden. Knijpen we nu ter controle de neus dicht, dan verandert de klank niet. Houden we de rug van de hand tegen de mond, dan wordt de klank geblokkeerd en stroomt de adem niet door de neus. Bij het boventoonzingen combineren we nasale en orale klanken tot nasorale klanken: de klank komt tegelijkertijd zowel door de neus als door de mond naar buiten. We kunnen deze nasorale klank op de volgende manieren controleren: als we de neus dichtknijpen, verandert de klank wel, maar hij stopt niet; houden we een hand tegen de mond, dan verandert de klank eveneens, maar hij klinkt nog steeds door de neus. Met neuriën bereiden we de nasorale klank voor.

NEURIEN OP M

Basisoefening neuriën Volg enige tijd het in- en uitstromen van je adem. Sluit je lippen heel licht en laat wat ruimte tussen je kaken. Stel je voor dat je je ademstroom een klank meegeeft. Adem enige tijd met deze voorstelling en laat dan je stem met de adem meekomen.

31

Voel de trilling van de klank. Aanvankelijk maak je zo zacht mogelijk geluid zonder van te voren te bepalen wat er komt. De adem wordt door het zingen langzaam sterker. Hierdoor wordt ook de klank krachtiger. Voel hoe de trillingen zich steeds meer door je lichaam verbreiden. Ga minstens vijf minuten door met neuriën. Laat tot slot de klank steeds zachter worden en uitsterven. Voel hoe de klank nog in je lichaam natrilt.

De m als klankmeditatie Doordat bij de m de lippen gesloten zijn, klinkt het geluid vooral van binnen. Met een minimum aan adem zet je je lichaam in trilling. Deze klankmeditatie werkt rustgevend, als een innerlijke massage. Het zingen van slechts enkele tonen kan dit gevoel al oproepen, maar je kunt de m onbeperkt lang zingen.

De m in een groepsmeditatie Wanneer je met meer mensen zingt, kun je in een kring bij elkaar gaan zitten. Wacht met zingen tot iedereen zit en tot rust gekomen is. Pas dan begint iemand zachtjes te neuriën. Eén voor één komen de anderen erbij. Zing zo zacht, dat je de anderen nog kunt horen. Zo blijf je contact houden en kunnen de klanken elkaar dragen. Rond de meditatie af als de klank zachter wordt. Laat hem dan geleidelijk uitsterven.

Het voelen van de klank met de handen Begin met de basisoefening neuriën. Maak vervolgens de klank m tastbaar door je handen op je lichaam te leggen: op de wangen, op de keel, vervolgens op de sleutelbeenderen, in de nek, op de kruin, op het voorhoofd, op de wangen, op de borst, in de flanken, onder de oksels en op de buik. Neem rustig de tijd om overal de trilling te voelen. Laat je je handen langer op één plek liggen dan wordt de trilling vanzelf sterker. Terwijl je blijft neuriën leg je je handen weer in je schoot. Nu kun je de vibratie ook zonder handen overal in je lichaam beter voelen. Je kunt de klank geleidelijk zachter laten worden zonder dat de trilling afneemt. Zing een tijd lang zo zacht mogelijk en geniet van de fijne trillinkjes in je lichaam. Laat de klank uitsterven en blijf stil zitten.

Neuriën en luisteren Wanneer je de m neuriet, kun je op een bijzondere manier naar jezelf luisteren. Door een vinger in je oor te stopen, hoor je je eigen klank voornamelijk binnendoor, via de buizen van Eustachius. Deze buisjes verbinden de keel met de binnenkant van het oor. Beweeg je tijdens het neuriën je tong of je kaak, dan hoor je dat de klankkleur verandert. Zo kun je spelen met de boventonen.

32

Klinkers aanzetten en afronden met m Met de m kun je een klinker voorbereiden of afronden. De klinkers oe, u en i worden voller van klank wanneer ze door met de m aangezet worden. In de m kun je een klinker qua vorm al voorbereiden. Je hoeft je mond dan nog maar een klein beetje te openen om de betreffende klinker onmiddellijk herkenbaar ten gehore te brengen. Met de m kun je een klank ook heel geleidelijk afronden. Dit is duidelijk te ervaren in de mantra-klank Om, maar ook in het lang uitzingen van de woorden boommm, lammm, bomm, remm, raammmm, feemmm, etcetera.

Melodieën neuriën Het is voor de stem ongebruikelijk om lang op één toonhoogte te blijven. Zo variëren bijvoorbeeld volwassenen die een deuntje neuriën of peuters die bij het spelen geluiden maken voortdurend de toonhoogte. In veel oefeningen wordt aangegeven de klank op één hoogte te houden om zo beter in de toon te kunnen kruipen. Maar dit mag niet tot gevolg hebben dat het melodisch neuriën in het verdomhoekje raakt. Melodisch neuriën is van groot belang voor de flexibiliteit van de stem.

De klank Om Ga rechtop zitten en volg je adem. Neem in je adem na enige tijd in gedachten de klank Om (klinkt als oom) op. In de onhoorbare om-klank richten we onze aandacht op het verloop van de adem, die nu eens krachtig en fel en dan weer licht en teder kan zijn. Langzamerhand gaat het ademen vanzelf over in zingen. Beperk je eerst tot één toon en één klank. Het zingen van één toon hoeft niet monotoon te zijn; een toon kan bijvoorbeeld zachtjes beginnen en steeds krachtiger worden. Deze beweging kan snel of langzaam gaan. De m in Om maakt het ons makkelijk om deze klank harmonieus af te ronden. Als we goed luisteren naar de adem beginnen we tijdig met het afronden van een toon, om de adem niet uit te putten. Rond het zingen af voor je in een sleur terecht komt of vermoeid raakt.

lmprovisaties met Om De grafische partituur van de klank Om kan op verschillende manieren gezongen worden. Het meest voor de hand liggend is de golvende lijn als variatie in toonhoogte te zien. Je kunt echter ook op één toon zingen en de golven beschouwen als de dynamische ontwikkeling van een toon. Omhoog betekent harder, naar beneden zachter en horizontaal gelijk van sterkte. Een derde mogelijkheid is de lijn te interpreteren als klankkleur. Hoe hoger de lijn loopt, hoe helderder de klank. Wordt de lijn lager, laat dan ook de klank donkerder worden. Op de zelfde manier kun je ook de m lichter en donkerder van timbre maken. Probeer deze drie mogelijkheden.

33

NEURIEN OP N Bij neuriën op n gebruiken we de tong om de adem door de neus te laten stromen. De tongpunt raakt het verhemelte vlak achter de boventanden en de tongrand raakt het verhemelte en de kiezen.

Neuriën op n Maak met je mond de vorm van de n en adem zacht door je neus. Het puntje van je tong wijst naar het puntje van je neus. Stel je voor dat de adem door het puntje van je neus naar buiten komt, als een straaltje dat je langzamerhand groter laat worden. Laat vervolgens zachtjes een toon komen en voel de trilling van de klank in je neus en het gebied er omheen. Met je vingers kun je de trillingen voelen. Zing de n minstens vijf minuten, zonder dat de klank al te sterk wordt. Laat de klank langzaam zachter worden en wanneer de stem zwijgt, blijf je met je aandacht in het gebied van je neus. Voel nu het verschil met de situatie van voor de oefening.

34

Neuriën op n in je keel Stel je voor dat je de n niet bij je neus naar buiten laat komen maar dat hij in je keel gevormd wordt en bij je adamsappel naar buiten komt. Zing een paar keer deze kelige n. Probeer hem vervolgens te veranderen in de neus-n. Beweeg de klank heen en weer van je neus naar je keel. Voel de versvhillen in trilling en het effect daarvan op de klank.

Dynamisch neuriën op n Druk de punt van je tong achter je boventanden tegen je verhemelte en varieer terwijl je zingt de druk van de tong. Tegelijker- tijd kun je ook de klank harder en zachter laten worden. Zing bijvoorbeeld de dynamische lijnen in de grafische partituur.

NEURIEN OP NG De nasale ng is gunstig voor het boventoonzingen omdat vanuit de ng boventonen gemakkelijk hoorbaar kunnen worden. We zingen deze klank over het algemeen vanzelf met een laagliggend en dus ontspannen strottenhoofd. Dit heeft een positieve uitwerking op de klank van de stem. Is het strottenhoofd eenmaal ontspannen door de ng-klank, dan heeft dat vaak een -gunstig effect op het zingen van nasorale en orale klanken. Hieronder zijn verschillende ingangen aangegeven om de ng-klank te realiseren. Probeer alle mogelijkheden uit.

35

Neuriën op ng -‐ het gevoel Neuriën op ng is de meest ontspannen manier van neuriën: je tong is slap en dik en ligt achterin de mond terwijl de tongpunt rust in het tongbed achter de ondertanden. Je huig hangt ontspannen naar beneden en je mond staat een beetje open. Laat de uitdrukking van je gezicht sloom zijn om het ontspannen gevoel nog te ondersteunen.

Neuriën op ng -‐ de articulatie Zing op één toon woorden, die op ng eindigen, zoals lang, ding, zong, zang, eng, enzovoort. Houd de klank lang aan: zingngngng, wangngngngng.

Neuriën op ng -‐ de techniek Je kunt neuriën op ng door speeksel weg te slikken en de rug van je tong vast te zuigen tegen je verhemelte. Eigenlijk gaat dat bij slikken vanzelf. Ter controle kun je tijdens het zingen van ng je neus dichtknijpen. Doe je het goed dan is de luchtstroom volledig geblokkeerd.

BOVENTOON ZINGEN

ZINGEN ALS EXPRESSIE

ZINGEN MET JE GEZICHT

Gezichtsmassage Ga rechtop zitten en sluit je ogen. Ga met je aandacht naar je gezicht. Leg je handen op je gezicht. Na enige tijd begin je je gezicht licht te masseren. Je kunt er bij neuriën en het geluid naar de plek richten waar je handen zijn. Je zult merken dat de sterkte van de trillingen niet overal gelijk is en dat je er met je aandacht invloed op kunt uitoefenen. Zit tenslotte nog een tijdje stil en voel hoe deze aandacht voor je gezicht doorwerkt. Het kan zijn dat je je hoofd bewuster ervaart dan de rest van je lichaam. Je kunt je energieverdeling weer in evenwicht brengen door stevig je voeten te masseren of je handen op je heupen te leggen en je adem te volgen.

Gezichtsgymnastiek Blaas je wangen op. Zuig je wangen naar binnen. Maak een zuinig rond mondje en draai hiermee cirkeltjes in beide richtingen. Trek alle gezichtsspieren samen naar je neus. Maak je gezicht helemaal open.

36

Het kan helpen deze oefeningen voor de spiegel te doen Om de bewegingen te controleren.

De ogen De uitdrukking van de ogen is belangrijk voor het vormen van de klank. Een wazige blik of een heldere blik bijvoorbeeld, hebben een heel verschillende invloed op de klank. Ronddwalende ogen hebben een negatief effect op het concentratievermogen en op de kern van de klank.

Ogen-‐blik Zing eerst vijf minuten met je ogen gericht op een object, vervolgens vijf minuten met een blik die voortdurend door de ruimte dwaalt en tot slot vijf minuten met je ogen open, zonder bewust ergens naar te kijken. Zorg dat je blik helder blijft en ervaar de verschillen.

Zingen met een glimlach Een lichte glimlach op je gezicht maakt je hele lichaam zachter en meer open voor klank. Adem de glimlachklinker e en laat deze vervolgens in een klank hoorbaar worden. De improvisatie kan zich uitbreiden met medeklinkers en andere klinkers, maar vergeet de glimlach niet. Ervaar hoe dit in stem en stemming doorwerkt.

37

ZINGEN MET JE MOND Wanneer we spreken, maken we razendsnel allerlei bewegingen met de mond om de klanken die we uitstoten vorm te geven. Elke mondstand heeft een andere klankkleur. Door verschillende mondbewegingen te oefenen worden we ons bewust van onze mogelijkheden. Het is raadzaam voor de spiegel te controleren of je onderstaande oefeningen correct uitvoert.

Mondgymnastiek De lippen

- Vorm afwisselend met je lippen oe en e. Doe dit in verschillende tempi. - Maak dezelfde bewegingen met je lippen op elkaar. - Ontspan je mond door de lippen-r: steek je lippen naar voren, laat ze

losjes op elkaar liggen, blaas er lucht door- heen.

De kaak

- Maak trage kauwbewegingen. - Maak cirkeltjes met je kin. - Laat je kaak zwaar worden zodat je mond en je keel zo wijd opengaan

dat je vanzelf gaat gapen. - Leg je duim onder je kin en masseer met een lichte beweging je

mondbodem. De tong

- Met een puntig tongetje voig je de vorm van je lippen. - Steek je tong zo ver mogelijk naar alle kanten uit. - Met de mond licht geopend tik je heel licht en snel met de tongpunt tegen

de mondhoeken. - Steek je tong uit en tik ritmisch tegen je bovenlip zonder je tong in te

trekken, maar door haar om te krullen. - Maak een gootje van je tong.

38

- Met een puntig tongetje maak je lijntjes vanaf het midden van je lippen over het verhemelte tot aan de huig en terug.

- Met een zo breed mogelijke tong maak je een veegbeweging van je lippen naar je huig en weer terug.

- Steek je tong zo ver mogelijk uit naar voren, boven, onder, links en rechts en herhaal dit een aantal keren.

- Laat je mond ontspannen open hangen. Breng het puntje van je tong naar je verhemelte en teken met je tong aan je eigen firmament.

Mondoefeningen met klank De wangen

- Laat je hoofd hangen en schud je wangen los terwijl je geluid maakt. De kaak

- Zing langzaam op één toon de overgang van m naar a o De lippen blijven ontspannen, de kaak zakt zover mogelijk naar

beneden. o De tong ligt ontspannen voorin de mond. o Zing zachtjes met gesloten lippen en beweeg de kaak met een trage

kauwbeweging op en neer en heen en weer. Voel de ruimte in je mondholte resoneren.

De lippen - Uitgaande van de a (zie kaak) vorm je langzaam uit de a een oe. De

lippen leiden de beweging en de kaak volgt vanzelf. - Zing langzaam op één toon de overgang tussen oe en e. - Zing langzaam op één toon de overgang tussen oe en o.

39

De tong

- Zing op één toon, zet je tong tegen je verhemelte zoals bij de n en varieer de druk van de tongpunt.

- Zing op één toon en zet het puntje van je tong tegen je verhemelte zoals bij de I en beweeg je tong een beetje naar voren en naar achteren.

- Steek je tong zover mogelijk naar buiten en zing de klinker a. Haal nu langzaam de tong naar binnen, tot net achter de tanden, zonder dat de klank verandert.

ZINGEN MET JE HANDEN Zingen met je handen is als boetseren met lucht. Gebaren kunnen vorm en betekenis geven aan klanken.

Gebarentaal Tijdens een gesprek praten de handen vaak mee. Soms is het makkelijker om uit je woorden te komen wanneer je handen vrij in beweging zijn. Maken we muziek met de stem dan kunnen de handen ook meedoen.

Zingen met je handen Volg enige tijd je adem. Til je handen op en houd ze geopend voor je. Stel je voor dat je een dienblad draagt waarop de klanken liggen die je kunt maken. Je handen wiegen het blad. Zing een willekeurige klinker. Je handen bewegen nu mee met het volume van je stem: wanneer je harder zingt, worden de gebaren groter, wanneer je zachter zingt worden ze kleiner en subtieler; je handen vormen als het ware de klank.

40

TOONHOOGTE EN MELODIE

ZINGEN VANUIT DE SPREEKSTEM Zangstem en spreekstem kunnen van elkaar leren. De spreekstem heeft veel ervaring met articulatie en volume. De zangstem weet wat het betekent om klank te geven en te resoneren in het lichaam. Wanneer de stembanden gevoelig zijn door verkoudheid, keelpijn of heesheid gaat zingen makkelijker dan spreken. Na een sportieve inspanning klinkt de zangstem vaak vanzelf voller. In de volgende oefeningen werken we afwisselend met zang- en spreekstem.

Woorden Spreek willekeurige woorden hardop uit. Let op klank en intonatie. Laat de woorden op zichzelf staan. Het is niet de bedoeling dat je associeert. Een voorbeeld: proef - autoband - vergelen - alibi - kalender. Kies één woord en herhaal het meermaals hardop. Luister zo aandachtig naar de klank dat je de betekenis van het woord vergeet. Zo blijft er pure klank over: alibi - alibi - alibi - alibi - alibi. Wissel het spreken van het woord af met het zingen van het woord. Luister.

Lettergrepen In lettergrepen kun je nauwelijks door betekenissen afgeleid worden. Er kan een willekeurige taal uit ontstaan. Oefen jezelf in het achter elkaar uitspreken van lettergrepen die bestaan uit een medeklinker met klinker, bijvoorbeeld: za-ki-do-la-le lee-bi-doe. La-ba-die-doe-de-da, de-be, la. Wissel dit af met lettergrepen die je zingt. Stel je nu voor dat je een betoog houdt dat je inhoud geeft door afwisseling aan te brengen in je timing, beklemtoning, frasering, toonhoogte en klankkleur.

Zangerig spreken De spreekstem kan van de zangstem leren om te spelen met toonhoogte, klankkleur, ritme en dynamiek.

Fluisterdialoog Voer met zijn tweeën een fluistergesprek in lettergrepen. Begin zo zachtjes mogelijk. Stel je voor dat je een geheim deelt met elkaar dat niemand mag horen.

41

Laat je inspireren door de klanken van de ander en neem die in je weerwoord mee. Concentreer je op de klank. Als je ergens om moet lachen, lach dan fluisterend.

TONAAL ZINGEN

ZINGEN BIJ DE TAMPOERA

ZINGEN IN DE TIJD

MEDEKLINKERS We kunnen in ons schrift de klinkers weglaten zonder dat de btkns helemaal verloren gaat. Als we daarentegen de medeklinkers weglaten, blijft er in dit geval eii over, een combinatie van klinkers waar geen betekenis uit af te leiden valt. Medeklinkers bepalen hoe we de klank in ons lichaam en in de mond aanzetten. Zodoende hebben zij invloed op de vorming van de klinkers die zij begrenzen. We maken onderscheid tussen medeklinkers die je lang aan kunt houden, de fricatieven, en medeklinkers die heel kort duren, de explosieven. Fricatieven zijn de letters c (van cis), f, g (van graag), h, l, r, s, v,-w en z. Explosieven zijn de letters b, c (van canon), d, de Franse g, k, p en t. Daarnaast maken we onderscheid tussen stemhebbende en stemloze medeklinkers. De stemhebbende fricatieven zijn l, r, v, w en z. De stemloze fricatieven zijn c, f, g, h en s. De stemhebbende explosieven zijn b, d en de Franse g. De stemloze explosieven zijn k, p, en t. In dit hoofdstuk gebruiken we de explosieven om impulsen te geven aan het ritmisch improviseren. De medeklinkers t-d, p-b en k-g zijn hiervoor geschikt omdat zij op verschillende plaatsen de luchtstroom blokkeren. Door de blokkade ontstaat een extra druk die ervoor zorgt dat even later de lucht met kracht naar buiten wordt gestuwd. Van deze ademexplosie kunnen we leren profiteren. De medeklinkers l en r zijn bij uitstek geschikt om de meer verfijnde technieken van het boventoonzingen voor te bereiden.

42

SONATE IN K KLEIN

vliegensvlug k kkk k kkk k kkk k kkk kk kk kk kkk kk k k k kk k k k kk k

kkkkk kk kk kk kkkk

g g g g g g g g gg g g gg g g gg ggg gg ggg gg gg ggg ggg ggg ggg

kgg kgg kgg kkk kkkg kkgg ggkk gggk

hinkend kaakookoekii kaakookoekii kuukokaakii kuukokaakii

kaakookoekii kaakookoekii kuukokaakii kuukokaakii

gagaagogoogi goeoegugoeguugi gagaagogoogi goeoegugoeguugi gagaagogoogi goeoegugoeguugi gagaagogoogi goeoegugoeguugi

dansend gogigogogaga gagigagagogo

kikokaka kikokaka koekoekikoe gogigogogaga gagigagagogo

kikokaka kikokaka koekoekikoe gagagoegoe gagagogo gagagigi

gggk kgkgg kk ggk

43

TTTDEUM

T t t t t tttt tttt tttt tttt

td tdtd td td tdtd Dtt Dtt Dtt Dtt Dtt Dtt Dtt Dtt

td tdtd td td tdtd

dddbb dddbb bbdbb bbdbb

dbtt dbtt dbdtt dbdtt

bdbd tt bdb tt pptpp tptpp pptpp

dudüdida badabibapo dedodida bedebapapa pudupipa pobodutido

püdüpepe pebedCjtCjdi padatada bibipitidi

PoPutoto babadudido

baba didi dede toti

pepe bebe bobo dodo

44

LILA

llliii LilalilliliLLLLL LLLOOOOLLIIIlolllliiii oooo Oil LLII LLILLLLIII… lllljjjjjiaaallll aaalliLLLLLi. AAlliééIILLLII ULilaolell leulleuil oeloell Loeloi kibi pls wl ll l

GGRR

Blblblbll Briririririiii

gri gri gri gihi RrirriirriariiirriarrR

BBbbbbbbbbbbbrrrrrrrrgggrgrr

gr ghr grrrr ggg GRGR, rrriaggggrrriiii

RA LRA LRA DRLA DRLIE DRLLLRLL BRRL RBL RBL RBL RBLRB LRLR BRL BRL BRRL

RRR rrriii iillRR RIDLLiiDLRR DDRRR

Brd, Brrrdd, Brrrrr-ddrrrrrd, Brrrr i-ii-iii-iiii-iidiii-diirr DRRIIIRR

Brri, BRIE BRRIEIE

rrRRBLBLBLBL LUBLLBKLUB

LUBLBLUB LBLB

blb

45

MUZIKALE CONCEPTEN

IMPROVISATIES MET LETTERS EN WOORDEN In de volgende improvisaties gaat het niet om de betekenis van de woorden, maar om de klank ervan. De meeste improvisaties zijn 3edoeld om met meer mensen uit te voeren.

Dissociëren Iemand zegt iets. Een ander reageert zonder te associëren. Soms zijn verschillende sprekers tegelijkertijd aan het woord. Soms is het even stil. Ook korte frases of uitroepen behoren tot de mogelijkheden.

Associëren Iemand zegt een woord. Reageer door te luisteren, te imiteren, te variëren of te associëren. Lachen is als muzikaal element in deze improvisatie inbegrepen.

De spraakwaterval Woorden en woordfragmenten volgen elkaar op in een duizelingwekkend tempo. Je probeert op alles en iedereen te reageren zonder te stoppen en zonder na te denken. Het is de bedoeling dat het stuk in één keer stopt zonder dat iemand dat aangeeft en voordat het stuk aan spanning inboet.

Regenboogmantra In de regenboogmantra zingen we klinkers op één toon. We beginnen zachtjes met de a. Vanuit de adem krijgt deze langzamerhand vanzelf meer volume. Is de a eenmaal vol en stralend van klank, dan ga je de a verkleuren. Verkleuren wil zeggen dat je heel langzaam verandert van klinker. Van de a kom je in de richting van de oe de à tegen. Pendel alleen tussen de a en de à heen en weer, waarbij je de verschillen in klankkleur zo goed mogelijk naar voren brengt. Na enige tijd komt de ò erbij; de beweging wordt al iets groter. Het geheel breid je verder uit met de ó en de oe. Vorm de klinkers zoals je gewend bent ze uit te spreken. Dan keer je de beweging om en wordt de pendelbeweging langzaam kleiner. Eerst laat je de oe weg, dan de o, de ò, de à tot je de a alleen overhoudt. Dan komt de andere helft van de regenboog aan de orde waarbij je van de a naar de i pendelt. Eerst beweeg je van de a naar de è en dan van de a via de è naar de é. Tenslotte wordt de pendelbeweging zo groot, dat ook de i erbij komt. Wanneer de i voldoende aan bod geweest is, maak je de pendelbeweging weer kleiner. Eerst laat je de i weg, dan de é en dan de è. In de a komt de klank tot rust. De klank wordt langzaam zachter en sterft uit.

46

KLANKGEDICHTEN

HARMONISCHE IMPROVISATIES VOOR KOOR

Harmoniëren Alle koorleden stellen zich innerlijk een toon voor. Op een teken zet iedereen tegelijk in, blijft zijn eigen toon herhalen en volgt zijn eigen ademritme. Let erop dat jouw toon dezelfde blijft en luister hoe jouw toon deel uitmaakt van de klank. In de samenklank ervaren we grote spanning, de meeste tonen zullen niet met elkaar harmoniëren. Na verloop van tijd kun je toegeven aan de ontspanning door geleidelijk de tonen aan elkaar aan te passen. De klank wordt vanzelf harmonieuzer: Tenslotte zingt iedereen dezelfde grondtoon. De beweging naar harmonie is heel krachtig. Hoe meer je aan deze beweging toegeeft, hoe sneller er harmonie ontstaat. Als je niet oplet, gebeurt dit al in enkele seconden. Harmonie ontstaat al wanneer er maar enkele verschillende tonen zijn, die met elkaar een akkoord vormen. De harmonie kan nog groter worden, wanneer je met elkaar uitkomt op één gezamenlijke grondtoon.

Samenklinken Iedereen zingt tegelijkertijd een willekeurige toon. Hierna ademt iedereen tegelijk in en zet een willekeurige andere toon aan. Zo ontstaat er op elke uitademing een nieuwe samenklank die soms meer en soms minder harmonisch klinkt.

Disharmonie Een voor één zet iedereen een toon in. leder probeert zijn toon in toonhoogte zoveel mogelijk te laten contrasteren door een toon te zingen die nog niemand anders zingt. Zo ontstaat er met opzet een prettige chaos in de samenklank.

Tonaal centrum Iemand zet een lage toon in die de anderen overnemen. Deze eerste toon moet het hele stuk door gedragen worden. Kijk welke tonen erbij gezongen kunnen worden zonder dat deze centrale toon het onderspit delft. Dreigt dit toch te gebeuren, dan ga je bij de volgende ademteug weer terug naar deze begintoon. Het stuk eindigt - heel zachtjes - op de begintoon.

Stem en boventonen - BienvenueJe zingt met je aandacht in je rug en je laat je stem zo gaan, dat je...

Documents

Transcript of Stem en boventonen - BienvenueJe zingt met je aandacht in je rug en je laat je stem zo gaan, dat je...