NRC Handelsblad Dinsdag 8 maart 2011

31NRC Handelsblad Dinsdag 8 maart 2011

30 Economie

Door onze redacteurDaan van Lent

Universiteiten lijken rijk ophet eerste gezicht. Gezamen-lijk hebben ze een eigen ver-

mogen van 2,9 miljard euro. Ze heb-ben 755 miljoen euro aan kasgeld inde kluis of op hun bankrekeningstaan. Ze beheren vastgoedporte-feuilles met een totale boekwaardevan bijna 3 miljard euro.

Klagen over bezuinigingen? Waar-om eigenlijk, moet staatssecretarisHalbe Zijlstra in januari gedachthebben. Toen reageerde hij in eenKamerdebat kribbig op een opinie-stuk in deze krant van de Nijmeegseuniversiteitsbestuurder Roelof deWijkerslooth, die schreef dat ontsla-gen onontkoombaar zijn bij de aan-gekondigde bezuinigingen van ditkabinet.

Staf ontslaan noemde Zijlstra „ka-pitaalvernietiging”. In de reservesvan de universiteiten zit volgenshem genoeg ruimte om tegenvallersop te vangen. Vooral omdat het tijde-lijke bezuinigingen zijn.

Is het zo makkelijk? „Hier in Gro-ningen krijgen we ook vragen waar-om we niet meer doen met ons geld.Maar ons eigen vermogen is doodgeld”, zegt Koos Duppen, lid van hetcollege van bestuur van de Rijksuni-versiteit Groningen. „Het zit voor 91procent vast in stenen en apparatuurvoor laboratoria en dergelijke.”Daarnaast heeft hij nog een „buffer-potje” van 37 miljoen euro voor „in-vesteringen in de nabije toekomst”en om tegenvallers te kunnen opvan-gen. „Met de onbetrouwbare over-heid denken we dat laatste ook nodigte hebben.”

Groningen blijkt in een inventari-satie van deze krant de hoogste solva-biliteit (dat de financiële weerstandaangeeft) van alle universiteiten tehebben (Zie: Grote verschillen in fi-nanciële buffers). Ook vijf andereuniversiteiten zitten met een solva-biliteit van meer dan 50 procent bo-ven de signaleringsgrens, die de In-spectie van het Onderwijs hanteert.„Maar we zijn er nooit op aangespro-ken”, zegt Duppen, wiens universi-teit al jaren een solvabiliteit van meerdan 70 procent heeft.

Al dat vastgoed, en dus dat hoge ei-gen vermogen, bezitten de universi-teiten sinds ze in 1995 hun gebou-wen cadeau kregen van de rijksover-heid. Alleen de bijzondere universi-teiten, de Radboud Universiteit inNijmegen en de Vrije Universiteit inAmsterdam, hebben, behalve hungrote vastgoedeigendommen, huneigen vermogen ook nog op anderemanieren verkregen.

„Dat is met kwartjes en dubbeltjesopgebouwd in de collectes in dekerk”, zegt collegevoorzitter De Wij-kerslooth van de Radboud Universi-teit. „We streven naar een klein ex-ploitatie-overschot om, rekeninghoudend met inflatie, het eigen ver-mogen in stand te kunnen houdenen zo de continuïteit te waarborgen.Het eigen vermogen heeft al tien jaardezelfde omvang.”

Staatssecretaris Zijlstra zei in hetKamerdebat dat hij zich realiseerdedat veel vermogen vastzit in stenen.„Maar er zit wel degelijk ook ruimteom tegenvallers op te vangen”, zei

hij. Hij wees daarbij op de liquidemiddelen van de universiteiten. Datis het geld dat ze in kas of direct be-schikbaar op bankrekeningen heb-ben.

De universiteiten zeggen dat geldopzij gezet te hebben voor verbouw-en nieuwbouwplannen. De pandendie zij in 1995 hebben gekregen, wa-ren toen al verwaarloosd. Geld daar-voor krijgen zij niet van het Rijk, deuitgaven aan renovatie en nieuw-bouw moeten uit dezelfde bijdragenals voor onderwijs en onderzoekworden betaald.

De Wijkerslooth: „In 2005 hebbenwij een nieuwe bètafaculteit ge-bouwd. Toen slonken onze liquidemiddelen tot 20 miljoen euro enmoesten we een rekening-courantopenen waar we een beroep op kon-den doen om aan al onze betalings-verplichtingen te voldoen. Dat wasvoor ons al heel wat.”

De Nijmeegse pot van liquide mid-delen van nu zal worden aangespro-ken voor nieuwe gebouwen voorTandheelkunde, Rechten en SocialeWetenschappen. Ook Groningenheeft nieuwe projecten op stapelstaan, evenals trouwens vrijwel alleandere universiteiten.

In Nijmegen en Groningen weige-ren de universiteitsbesturen geld bijbanken te lenen voor hun investerin-gen. „Daarover betaal je rente en datgaat dan ten koste van de uitgavenaan onderzoek en onderwijs”, zegtDuppen. „Lenen en rente betalenheeft alleen zin als je rendement opje investering wilt halen door ooithet gebouw te verkopen. Dat willenwij helemaal niet. Ons rendement zitin verhoging van de kwaliteit van on-derzoek en onderwijs, omdat je bete-re faciliteiten hebt.”

De Universiteit Leiden leent wel.De universiteit met de laagste solva-biliteit heeft sinds het eigen vermo-gen in de afgelopen jaren een deukopliep, een kredietfaciliteit van 100miljoen euro bij de Bank Nederland-se Gemeenten. „Onze lage solvabili-teit heeft te maken met een extra af-schrijving van 20 miljoen doordat wemoesten overstappen op een anderewaarderingsmethode voor gebou-wen en te maken kregen met een forshogere studenteninstroom”, zegtWillem te Beest, vicevoorzitter vanhet College van Bestuur.

Te Beest: „Wij hebben in de jarenrond 2003 een heel hoge studenten-instroom gehad, maar door het sys-teem van diplomabekostiging krij-gen we het geld voor die studentenpas nu. We zijn echter evenveel perstudent blijven uitgeven om de kwa-liteit te handhaven. Dat ging ten kos-te van de reserves. Nu dat geld is bin-nengekomen, zal onze solvabiliteitweer oplopen tot boven de 30 pro-cent.”

Leiden bouwt een nieuwe bè-tafaculteit. „Daar hebben wezelf het geld niet voor, dus ge-

bruiken we daarvoor de kredietfacili-teit van de BNG”, zegt Te Beest.

Met het aanwenden van hun reser-ves voor renovatie en nieuwbouw,blijft er weinig over om bezuinigin-gen op te vangen. De Wijkersloothverwacht dat universiteiten nu al te-rughoudender zullen zijn met ver-hoging van hun structurele uitgavenvoor onderwijs en onderzoek en dathun exploitatie-overschotten over2010 en 2011 zullen stijgen.

„Als we dat niet zouden doen,krijg je in 2012 een enorme bezuini-gingsoperatie. Eerst dacht ik dat het29 miljoen euro zou zijn bij ons,maar na een nieuwe uitleg van hetkabinet verwacht ik een lager be-

Steenrijke universiteiten zien toekomst bedreigdUniversiteiten hebben genoeg eigen geld ombezuinigingen op te vangen, stelt het kabinet.Nee, zeggen de instellingen, dat zit in stenenen is hard nodig voor renovatie en nieuw-bouw. Dus gaan bezuinigingen ten koste vanonderwijs en onderzoek.

Door onze redacteurDaan van Lent

‘Wat mis je hier?”, vraagtAlexandra den Heijerals ze rondleidt door het

nieuwe gebouw van de faculteitBouwkunde in Delft. „De hooglera-ren hebben geen eigen kamer meer”,geeft ze zelf al direct het antwoord.„Veel Nederlandse universiteiten enook buitenlandse komen hier kijkenhoe we dat voor elkaar krijgen.”

Afgelopen vrijdag promoveerdeDen Heijer op het vastgoedmanage-ment van universiteiten. Dit gebouwwerd, onverwachts, tijdens haar pro-motieonderzoek een proeftuin, na-dat het vorige gebouw van Bouw-kunde in 2008 was afgebrand.

De universiteit had dit oude be-stuursgebouw uit de jaren twintigvan de vorige eeuw al verkocht, maarkon het nog net bij de projectontwik-kelaar weghalen die er appartemen-ten in had willen vestigen. Nu is BKCity, zoals het is gedoopt, voor haareen voorbeeld hoe universiteiten vancultureel erfgoed levendige ontmoe-tingsplaatsen voor studenten en on-derzoekers kunnen maken.

De faculteit Bouwkunde van deDelftse universiteit gebruikt boven-

dien nu veel minder van het aantalvierkante meters dan in het afge-brande pand. Het laat volgens DenHeijer zien dat universiteiten veel ef-ficiënter kunnen omgaan met hun4,5 miljoen vierkante meter. „Maarhoogleraren uit hun kamer krijgen,lukt alleen met een brand”, zegt ze.

Universiteiten kunnen volgensDen Heijer wel aan vierkante meterswinnen door meer samen te werken.Waarom zouden ze laboratoria bij-voorbeeld niet delen? Universiteitenmoeten bovendien minder in termenvan faculteiten denken en meer flexi-bel gebruikmaken van universiteits-

gebouwen, vindt ze. „Dan heb jeminder vierkante meters nodig enben je dus goedkoper uit.”

Den Heijer stelt dat de investerin-gen die universiteiten moeten doenin vastgoed direct concurreren metde uitgaven voor onderzoek en on-derwijs. „Eerst waren ze blij toen zein 1995 hun gebouwen kregen van derijksoverheid. Maar al snel vroegenze zich af of ze geen Belgische kaste-len hadden gekregen. Zeker de helftvan de gebouwen stamde uit de jarenzestig en zeventig. Die zaten bijvoor-beeld vol asbest. Toen ze zich reali-seerden welke extra investeringendie gebouwen met zich meebrach-ten, waren ze minder blij. Want zekregen er nauwelijks extra middelen

‘Goed onderzoek vergt goede faciliteiten’Liever dan in renovatie ennieuwbouw steken universi-teiten hun geld in onderwijsen onderzoek. Maar dat kanniet. Beide uitgaven concur-reren met elkaar, zegt onder-zoeker Alexandra den Heijer.

Kabinet: bezuinigenop hoger onderwijsis van tijdelijke duur

Het kabinet-Rutte heeft gezegdniet structureel te zullen bezui-nigen op het hoger onderwijs.Toch is het met universiteiten,hoogleraren en docenten inaanvaring gekomen over be-zuinigingen.Dat komt aan onderwijskantvooral door de langstudeer-dersmaatregel. Voor de stu-denten die ‘te lang’ studeren(één jaar uitloop in hun bache-lors- en één jaar uitloop bij hunmasterslopleiding) krijgen deuniversiteiten 6.000 euro min-der aan rijksbijdrage, waarbijze 3.000 euro nog aan extra-collegegeld bij de student zelfmogen terughalen.Aan onderzoekszijde gaan deuniversiteiten de gelden mis-sen die ze uit de aardgasbatenkregen via het Fonds Economi-sche Structuurversterking(FES), ongeveer 500 miljoeneuro per jaar.De universiteiten denken in2015 in totaal bijna 850 miljoeneuro minder inkomsten vanhet Rijk te krijgen. In 2009 ont-vingen zij 3,3 miljard euro aanrijksbijdragen, exclusief FES-gelden. De universiteitenschatten dat door deze maatre-gelen zeker 5.000 van de ruim23.000 banen in het weten-schappelijk onderwijs en on-derzoek zullen verdwijnen.Het kabinet zegt dat de univer-siteiten in 2015 tezamen even-veel zullen ontvangen als nu,al kan het per instelling ver-schillend uitpakken.

0 100 200 300 400 500

NRC 080311 / StS / Bron: Jaarverslagen universiteiten

Universiteit UtrechtUniversiteit van AmsterdamRijksuniversiteit Groningen

Radboud Universiteit NijmegenTU Delft

TU EindhovenUniversiteit Leiden

VU AmsterdamUniversiteit Maastricht

Erasmus Universiteit RotterdamTU Twente

Universiteit WageningenUniversiteit Tilburg

Boekw aarde vastgoed uni ver siteiten in miljoenen euro ’s(aansc hafw aarde min afsc hrijving)

Vastgoed Universiteit Utrecht meeste waard

NRC 040311 / StS / Bron: Jaarverslagen universiteiten

0 100 200 300 400 500

Rijksuniversiteit Groningen

Radboud Universiteit Nijmegen

Erasmus Universiteit Rotterdam

Universiteit Maastricht

Universiteit Tilburg

VU Amsterdam

TU Delft

TU Eindhoven

Universiteit van Amsterdam

Universiteit Utrecht

Universiteit Wageningen

TU Twente

Universiteit Leiden

0 20 40 60 80 100

Solvabiliteit *in procenten

* aandeel eigen vermogen in het totale vermogen

Verm ogen univers ite iten in m iljoenen euro’s Eigen vermogenLiquide middelen

Grote verschillen in financiële buffers‘Stafleden ontslaan isk apitaalvernietiging’Halbe Zijlstra, staatssecretaris

drag. Maar het is lastig besturen alsje niet weet hoeveel het is”, zegt DeWij k e r s l o o t h .

Te Beest kondigt aan dat de Leidseuniversiteit bezuinigingen voorbe-reidt: „Een paar jaar wachten tot wehet oude budget weer krijgen, zullenwe niet doen. Ik ben nu zestien jaarbestuurder in het hoger onderwijs endaarin heb ik gemerkt dat bezuini-gingen altijd zeker zijn, maar dat je

van toegezegde middelen altijd maarmoet hopen dat ze er komen.”

Duppen geeft aan dat hij voor zijnGroningse universiteit een bezuini-ging van 30 miljoen euro voorbe-reidt. „Later dit jaar zullen we beslui-ten wat we doen. Met dat bedrag kanhet niet anders dan dat je talentenkwijtraakt en dat is heel droevig.Maar als we zo veel moeten bezuini-gen, dan kan het niet anders.”

BK City van deTU in Delftgeldt als voor-beeld voor demanier waaropuniversiteitenvan cultureelerfgoed leven-dige ontmoe-tingsplaatsenvoor studentenen onderzoe-kers kunnenmaken. Een ge-bouw waaringeleerden zichniet meer te-rugtrekken inhun studeerka-mers, maarwaarin studen-ten, docentenen onderzoe-kers elkaar inzoveel mogelijkopen ruimtenontmoeten.Foto NRCHandelsblad,Leo van Velzen

voor. De rijksbijdrage is alleen maarteruggelopen. En door allerlei arbo-,milieu- en energieverbruikseisen ishet onderhoud van de gebouwen al-leen maar duurder geworden.”

Liever dan in bakstenen stekenuniversiteiten het geld direct in on-derzoek en onderwijs. „Maar dat kanniet meer. Ze concurreren om de bes-te studenten en de beste onderzoe-kers en die kiezen voor de campusmet de beste faciliteiten. Je zult daar-om veel in je gebouwen moeten in-vesteren”, zegt Den Heijer.

Het geld daarvoor zou volgenshaar niet alleen van het ministerievan Onderwijs hoeven komen. „Wewillen toch een kenniseconomie?Dan zou ook het ministerie van Eco-nomische Zaken, Landbouw en In-novatie geld moeten verschaffenvoor goede onderzoeksfaciliteiten.”

Er zijn commerciële vastgoedadvi-seurs die stellen dat universiteiten,zoals in Groot-Brittannië al gebeurtbij schoolgebouwen, moeten kijkennaar vormen van publiek-private sa-menwerking, waarin vastgoedbe-drijven het eigendom en het beheervan universiteitsgebouwen overne-men. Zij zouden dat veel efficiënterkunnen en universiteiten zoudendan het geld dat nu vast zit in stenenbeschikbaar krijgen om aan anderezaken uit te geven.

‘Doe het niet”, zegt Hans deJonge, hoogleraar vast-goedmanagement aan de

TU Delft. „Veel colleges van bestuurhebben met ideeën gespeeld hoe jevastgoed liquide kunt maken, maarbesloten dat het weinig oplevert.”

Behalve wetenschapper is De Jon-

ge ook directeur van Brink Groep,een groep van ondernemingen dieactief is in advisering en automatise-ring in vastgoed en bouw. „Universi-teiten hebben allemaal goede leenfa-ciliteiten, waardoor ze bij bankengoedkoper financiering kunnen krij-gen dan marktpartijen. Bovendienhebben marktpartijen vaak weinigkennis over wat universiteiten eigen-lijk zijn en dus ook wat de eisen zijndie zij aan gebouwen stellen.”

Het risico is daarom te hoog en hetrendement te laag voor marktpartij-en, meent De Jonge. Volgens hemworden er wel gesprekken gevoerdmet pensioenfondsen om te kijken ofer specialistische fondsen voor on-derwijsgebouwen kunnen worden

opgericht. „Dan kunnen deze pensi-oenfondsen in maatschappelijkedoelen investeren op lange termijnmet een redelijk rendement.”

Hun monumentale panden moe-ten universiteiten ook niet in de ver-koop doen, vindt Den Heijer, al zijner die dat wel doen, omdat de onder-houdskosten te hoog zijn en hetmoeilijk is om de panden geschikt temaken voor modern gebruik.

Zo wil de Universiteit van Amster-dam een aantal panden bij de Oude-manhuispoort verkopen. Den Heijer:„Om buitenlandse studenten en on-derzoekers te trekken, bieden dezehistorische gebouwen juist een con-currentievoordeel. Daar komen zegraag voor naar Nederland.”

‘Monumentale pandentrekken buitenlanders’Alexandra den Heijer, promovenda