Staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie en Armoedebestrijding

La Secrétaire d’État à l’Intégration Sociale et à la Lutte contre la pauvreté

‘Armoede in België 2014’ in een notendop

1. Waarom een Federaal Jaarboek?

2. Armoede is …

3. Verschillende indicatoren, dezelfde rode lijnen

4. Uitdagingen : huisvesting, OCMW’s, beleid

5. Als besluit : naar een nieuw sociaal inclusieve Staat

1. Waarom een federaal Jaarboek?

• Om de kennis over armoede en sociale uitsluiting te verzamelen, te cumuleren en toegankelijk te maken.

• Om armoede in de politieke en publieke belangstelling te houden.• Om de federale overheid een instrument te verschaffen om de situatie

en de maatregelen inzake armoede en sociale uitsluiting te evalueren en te analyseren.

• Om de dynamiek te ondersteunen die door het Belgische voorzitterschap tijdens het Europese jaar op gang is gebracht.

• Om mensen en instellingen die bekommerd zijn om armoede en sociale uitsluiting en die elkaar anders niet of te zelden ontmoeten, samen te brengen – zeker wanneer taalkundige en institutionele grenzen het aantal plekken beperken en de communicatie bemoeilijken.

2. Armoede is …- in woorden

“een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt de (mensen in armoede) van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving. Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen.”

“un réseau d’exclusions sociales couvrant divers domaines de l’existence individuelle et collective. Il sépare les pauvres des modes de vie généralement acceptés de la société. C’est un fossé que ces personnes ne peuvent combler par leurs seuls moyens.”

2. Armoede is …

+ Vat de complexiteit van armoede

• méér dan enkel een inkomensproblematiek• nood aan verschillende indicatoren

1) Inkomensindicator – armoederisico2) Materiële deprivatie3) AROPE-indicator

+ Vergelijking tussen de verschillende gewesten

2. Armoede is … : enkele indicatoren

1) Inkomensindicator – armoederisico

Inkomen dat lager is dan 60% van het mediaan nationaal equivalent inkomen

In 2011: armoededrempel van € 1.000 voor een alleenstaande € 2.100 voor gezin met twee kinderen

=> 15,3% van de Belgische bevolking (2011) (in 2012: 14,8%)

2. Armoede is …- enkele indicatoren

2)Materiële deprivatie % van de bevolking dat niet over volgende, als noodzakelijk geachte, items beschikt

1. het kunnen betalen van huur of facturen voor nutsvoorzieningen

2. tenminste éénmaal per jaar een week vakantie kunnen nemen

3. zich om de twee dagen een maaltijd met vis/vlees/kip kunnen permitteren

4. een onvoorziene uitgave kunnen betalen

5. het verwarmen van de woning

6. het hebben van een wasmachine, TV (7), telefoon (8), auto (9)

Materieel gedepriveerd: minstens drie items ontbreken=> 12,5% van de Belgische bevolking (2012)

Ernstig materieel gedepriveerd: minstens vier items ontbreken=> 6,5% van de Belgische bevolking (2012)

2. Armoede is …- enkele indicatoren

3) AROPE-indicator = het risico op armoede of sociale uitsluiting

% personen die minstens één van de volgende problemen ondervinden

1.inkomensarmoede2.leven in een ernstig materieel gedepriveerd huishouden3.leven in een huishouden met lage werkintensiteit

• minder gewerkt dan 20% van de potentiële werktijd tijdens het afgelopen jaar

21% van Belgische bevolking (2011) (voor 2012: 21,6%)

3. Verschillende indicatoren, dezelfde rode lijnen

A. Relatief constant doorheen de jaren

percentages

de domeinen waarin armoede zich manifesteert Voorbeeld: gezondheid

Objectieve gezondheid – verschillen bij 25-jarige vrouwen naar opleidingsniveauHoger onderwijs: 47 gezonde levensjaren

Middelbaar onderwijs: 41 gezonde levensjaren

Lager onderwijs: 36 gezonde levensjaren

Geen onderwijs: 29 gezonde levensjaren

Subjectieve gezondheidsmaat

slechtere algemene gezondheid en lager emotioneel welbevinden indien inkomen onder de armoedegrens

3. Verschillende indicatoren, dezelfde rode lijnen

B. Algemene cijfers verhullen sociale verschillen

25% laaggeschoolden tegenover 6% hooggeschoolden (2012)

33% werklozen tegenover ‘slechts’ 4,5’% van de werkenden (2012)

1 op 8 huishoudens met een zelfstandige in hoofdberoep (2008-2010)

Klas

siek

e br

eukl

ijnen

Kl

3. Verschillende indicatoren, dezelfde rode lijnen

B. Algemene cijfers verhullen sociale verschillen

Eenoudergezinnen 1 op 4 gezinnen

80% waarbij moeder gezinshoofd is 33% verhoogd risico op leven in armoede

nog meer uitgesproken voor jonge moeders, geen toegang tot de arbeidsmarkt

Isolement als bijkomende risicofactor

Kinderarmoede Een realiteit voor 18,5% van de kinderen Kinderen van vandaag, de volwassenen van morgen

3. Verschillende indicatoren, dezelfde rode lijnen

B. Algemene cijfers verhullen ruimtelijke verschillen

• Regionaal (2011)

Armoederisico: 34% 9,8 % 19,2%=> 60% van mensen in armoede, wonen in Brussel en Wallonië

Materiële deprivatie: 28,7% 7,5% 17,5%

3. Verschillende indicatoren, dezelfde rode lijnen

B. Algemene cijfers verhullen ruimtelijke verschillen

Armoede ‘op den buiten’ en in de stad

A. Face à l’héritage

• Héritage de l’après-guerre (plein emploi et stabilité des familles)• Évolutions: socio-démographie, précarisation, normes

environnementales et énergétiques, pression foncière et accessibilité aux crédits.

• Politiques du logement par les 3 RégionsoQualité de salubrité des habitationsoAugmentation des logements sociauxoDiversité des dispositifs innovants (community land trust, « habitat kangourou ») oDéveloppement de l’habitat durableoModalités d’accompagnement social du logement

4. Défis(1) Les politiques du logement

Crise du logement

• Amélioration des logements dans les 3 Régions

MAIS FRACTURE CROISSANTE: logements d’investissements >< hébergements précaires(grands sites urbains)• Croissance démographique (2060 : 24% population belge)• Manque de logement public social• Temps d’attente moyen (2012) :

o 3 ans en Flandreo 4 ans en Wallonieo 10 ans à Bruxelles

B. Les enjeux

4. Défis(1) Les politiques du logement

A. Les CPAS en mutation

• Accroissement et diversification des missions des CPAS• 3 types de mutation :

o Évolution des publics (jeunes, primo-arrivants, chômeurs exclus, étudiants, travailleurs pauvres,…)

o Évolution des missions (nouveaux services : logement, énergie, remobilisation sociale, formation, …)

o Évolution de l’organisation : modernisation managériale (évaluation, procédures, …) MAIS : éthique de la relation

4. Défis(2) Les CPAS et la « superdiversité »

B. Le levier de la « multilevel governance » • Augmentation du nombre de personnes d’origine étrangère• (2060 : 24% population belge - immigration) : IMPORTANCE des

dispositifs d’inclusion sociale et active

• Pour 2/3 des CPAS : problématique de la communication = obstacle important aux dispositifs d’inclusion (cours de langue, participation socioculturelle, …)

• Dimensions politiques et sociales à différents niveaux de pouvoir : emploi, santé, logement, formation, culture, …

• Opportunité de la dynamique de « multilevel governance »

4. Défis(2) Les CPAS et la « superdiversité »

A. L’Europe au-delà du clivage « économie » VS « social »

• Traité de Lisbonne : la pauvreté et l’exclusion sociale au cœur de l’UE

• Stratégie Europe 2020 pour une « croissance intelligente, durable et inclusive » : sortir 20 millions de personnes de la pauvreté

• La politique en matière de pauvreté en synergie avec les politiques de l’emploi, l’économie ou l’écologie

4. Défis(3) Le politique

B. Europe 2020 : joindre l’acte à la parole• Constats :

o L’objectif quantitatif ne sera pas atteint : depuis 2009 6,5 millionso Les politiques d’austérité mises à mal :

o Intensification de la crise sociale : des différences entre Régionso Europe 2020 reléguée à un rôle mineur

• Quels objectifs :o Favoriser l’inclusion activeo Combattre la pauvreté infantile et améliorer le bien-être des enfantso Soutenir la gouvernance vers l’inclusion sociale (ex: ‘PIS’)

4. Défis(3) Le politique

C. L’Europe et les investissements sociaux

• Ensemble de dépenses sociales (effets à long terme): enseignement, formation, santé, politiques actives, pauvreté infantile, …

o Favoriser les synergies entre les effets de l’inclusion sociale et économique

o Renverser la tendance idéologique :

croissance >< redistributiono Renverser la tendance de l’accroissement des dommages

sociaux des politiques d’austérité suite à la criseo Enrayer la défiance envers les pouvoirs publics et la

Commission européenne

4. Défis(3) Le politique

• Miser sur une redistribution intelligente:o Le ‘PIS’ : investissement avec rendement futuro Renforcement préventif du capital social et humain des groupes à

risqueo Soutien politique ET scientifique (ex: R. Wilkinson, H. Frazer)

o Exemple : la lutte contre la pauvreté infantile, la lutte contre le décrochage scolaire favorise le développement, l’insertion

diminue le coût de l’aide sociale

• Principale lacune du PIS :o Implications budgétaires « floues »o Peu de précision sur la mise en œuvre par les États membres

4. Défis(3) Le politique

C. L’Europe et les investissements sociaux

La Belgique et l’exemple de l’attribution automatique des droits

• Exemple emblématique de la politique de lutte contre la pauvreté et l’exclusion sociale:o Constitue une avancée dans la concrétisation des droits

fondamentauxo Vise à réduire le taux de non-recours (ex: 40% allocations sociales)o Permet d’anticiper les problèmes invisibles ( ≠ fraude sociale)

• Nombreuses applications possibles, MAIS:o Quelle proactivité appliquer ?o Éventail d’avantages différenciéso Effets pervers possibles

5. En guise de conclusionPour un nouvel État social inclusif

La Belgique et l’exemple de l’attribution automatique des droits

• Pour un État social inclusif :

o Mise en œuvre d’une écoute des personnes qui ne font pas usage de leurs droits

o Améliorer la compréhension des raisons du non-recourso Identification des moyens pour y remédier

5. En guise de conclusionPour un nouvel État social inclusif