2008

1

De impact van aalscholvers op visbestanden in private

wateren.

De impact van aalscholvers op visbestanden in private wateren 2008

1. Inleiding

1.1 Soort en voorkomen

Deze grote donkere watervogel met een ietwat reptielachtig voorkomen (Johnsson, 1993) is een vertrouwde bezoeker geworden van onze binnenwateren.De aalscholver is een grote, donker gekleurde visetende watervogel, die in koloniesbroedt in (moeras)bos met uitgestrekte visrijke wateren binnen vliegafstand. Het is een uitstekende duiker die echter zijn verenkleed na de duik moet laten drogen. Anders dan veel watervogels kan de aalscholver zijn veren niet waterafstotend maken door ze in te vetten – hij heeft geen vetklier. In ons land is de vogel het gehele jaar aanwezig, als broedvogel, doortrekker of overwinteraar. De bij ons broedende ondersoort van de aalscholver (Phalacrocorax carbo sinensis) broedt vooral in bomen (vooral wilgen, elzen en populieren). Deze ondersoort van de aalscholver komt verspreid over Europa voor met een duidelijk zwaartepunt in het Noordwest-Europese laagland; vooral Denemarken en Nederland.

De aalscholver die in Europa de meeste problemen veroorzaakt, luistert naar de onuitsprekelijke wetenschappelijke naam 'Phalacrocorax carbo sinensis'. Sinensis betekent in Latijnse namen: 'uit China afkomstig'. Deze ondersoort is namelijk in de 17e eeuw door de Nederlandse VOC uit China geïmporteerd om hem in Europa voor de visserij in te zetten. In China werd - en wordt - deze soort door beroepsvissers gebruikt om vis te vangen. Of deze aalscholvers in Nederland of Frankrijk nog daadwerkelijk daarvoor zijn ingezet, is niet meer bekend. Waarschijnlijker is dat ze uit gevangenschap zijn ontsnapt en zich in de vrije natuur hebben vermeerderd. De bioloog Blumenbach was in 1798 goed op de hoogte van het feit dat het hier om een exoot uit China ging en doopte deze aalscholver dan ook 'sinensis'.Het is opmerkelijk dat hoewel het hier eigenlijk om een ingeburgerde exoot gaat, dit

2

Milieucel V.V.H.V. Dr. M. CoussementAstridlaan 308370 Blankenberge

November 2008

bij de discussie over de aalscholver geen enkele rol speelt. Deze ondersoort wordt door iedereen - van vogelliefhebbers tot visliefhebbers - als een Europese soort beschouwd.

Individuen van de beide Europese ondersoorten van de Aalscholver, de Grote Aalscholver Phalacrocorax carbo carbo en de gewone Aalscholver P. c. sinensis, broeden gezamenlijk in kolonies in het binnenland van Groot-Brittannië, waar waarschijnlijk ook hybridisatie plaatsvindt. Het menu van Aalscholvers in deze kolonies, die zich meer dan 60 kilometer van de zee bevinden, bestond uitsluitend uit zoetwatervis, met als belangrijkste soort de Blankvoorn Rutilus rutilus (Carss D.N. & Ekins G.R. ,2002). Helaas blijkt de binnenlandse ondersoort P. c. sinensis de aan de kust broedende ondersoort P. c. carbo stilaan te verdrijven (Newson et al., 2004).

1.2 Populatie groei

Het aantal aalscholvers in Europa nam de laatste decennia sterk toe zowel als wintergast als tijdens het broedseizoen.

We kunnen niet ontkennen dat in de jaren ’60 de aalscholver de uitroeiing nabij was en met nog slechts enkele honderden broedkoppels een bescherming zich opdrong, die er uiteindelijk kwam in 1979 via de Europese Vogelrichtlijn. Maar het herstel was zo spectaculair, mede door een verlegging van zijn actieterrein van de kustzones naar de binnenwateren, dat in de periode 1970-1990 het Europees bestand van 30.000 naar 300.000 stuks opliep. In 1996 waren er in Europa ongeveer 700.000 soorten (E.A.A., 1998).

Figuur 1. Evolutie aantal aalscholvers in Vlaanderen (1980 tot 1995).

3

Figuur 2. Evolutie van de wintermaxima in Vlaanderen (1980-2001).

Vanaf de jaren 93-94 was het hek van de dam met ongeveer 600.000 stuks aalscholvers in Europa en 2000-tal wintergasten in Vlaanderen. De schade en de klachten stegen zienderogen en de Vlaamse Hoge Raad voor Natuurbehoud ging het probleem onderkennen. In een schrijven aan de Minister pleitte men voor nader onderzoek en om geen algemene maatregelen te treffen, doch enkel terreingericht te werken. Daarmee kwam het wetenschappelijk onderzoek in een stroomversnelling, waarbij het Instituut voor Natuurbehoud en Bosbouw & Wildbeheer in de periode 1994-‘96 diverse rapporten hebben afgeleverd. Daarmee was de discussie echter niet gesloten, want echte oplossingen om de visserijschade te beperken bleken er niet te zijn.

Ook in onze buurlanden werd een dramatische populatiegroei waargenomen in de laatste decennia. Hierbij enige grafieken betreffende de Nederlandse situatie.

4

Ook recente Europese gegevens (IUCN/Wetlands International Cormorant ResearchGroup 2008; Dr. Franz Kohl EAA/ÖKF 2008) tonen aan dat de omvang van aalscholverpopulaties sterk blijft toenemen in heel Europa.Deze gegevens tonen ook duidelijk aan dat in de winterperiode enorme aantallen aalscholvers overwinteren in West-Europa, overwegend in de sector Nederland -

België- Duitsland- Frankrijk- Spanje.Het is trouwens deze Westerse Sinensis populatie die enorm sterk blijft aangroeien, wat uit de figuur betreffende het aantal broedende vogels duidelijk blijkt.Omdat aalscholvers slecht na 3 tot 5 jaar gaan broeden is het totaal aantal vogels beduidend hoger. Voor het schatten van de totale populatie kan de formule ‚aantal broedvogels x factor 2,8 (2,4-3,3), als vuistregel worden gehanteerd (Suter 1995).

5

2. De Europese problematiek

2.1 Aalscholvers in Europa

De aalscholvers (Phalacrocoracidae) zijn een familie uit de orde der roeipotige (Pelecaniformes).

De soort die in Europa het meest voorkomt is de „grote aalscholver“ (Phalacrocorax carbo), die weer kan worden onderverdeeld in de twee nauwelijks van elkaar te onderscheiden ondersoorten: Phalacrocorax carbo carbo (‘Atlantische aalscholver’) en Phalacrocorax carbo sinensis (‘continentale aalscholver’). Ze gelden in Europa als inheemse vogelsoorten, die men zowel in kustgebieden als rond binnenwateren aantreft. In het binnenland houden ze zich meestal het liefst op bij grote wateroppervlakten. Om te jagen vliegen ze echter ook naar kleinere rivieren in de middelgebergten.

Aalscholvers zijn gedeeltelijk trekvogels, die zich na het broedseizoen over tamelijk grote afstanden verspreiden. Vooral aalscholvers in de koutgematigde gebieden van het noordelijk halfrond trekken in de winter vaak honderden kilometers naar het zuiden.

Aalscholvers leven uitsluitend van vis. Ze hebben dagelijks 400-600 gram vis nodig. Aalscholvers zijn „voedselopportunisten“, dat wil zeggen dat ze geen voorkeur voor bepaalde vissoorten hebben, maar die vissen eten die in het desbetreffende water het gemakkelijkst kunnen worden gevangen. Meestal gaat het om vissen van 10 tot 25 cm lang, maar aalscholvers kunnen ook grote exemplaren aan tot een lengte van 60 cm en een gewicht van 1 kilo.

Om te jagen duiken aalscholvers vanaf het wateroppervlak recht naar beneden. Ze achtervolgen hun prooi, maken hem beet met hun snavel en brengen hem naar de

6

oppervlakte. Aalscholvers zijn echte kolonievogels. Als ze op jacht gaan, vliegen ze daarom meestal in grotere groepen op het water af. Normaal gaat iedere vogel daarna voor zichzelf op zoek naar prooi, maar vaak jagen ze ook in groepen die kunnen variëren van 25 tot enkele honderden vogels. Ze sluiten de vissen eerst in en kunnen vervolgens in relatief korte tijd een groot percentage van het visbestand in bepaalde wateren opeten.

2.2 Problematiek – stand van zaken

Aangezien aalscholvers als langlevende grote vogels pas gaan broeden als ze 3 tot 5 jaar oud zijn, omvat de totale populatie in Europa waarschijnlijk 1,2 miljoen vogels (IUCN), mogelijks zelfs 1,75 miljoen vogels (Kohl). Totaal van deze schattingen is gemaakt op basis van het aantal broedvogels.

De buitenproportionele groei van de aalscholverpopulatie is onder meer het gevolg van de in 1979 aangenomen Vogelrichtlijn (79/409/EEG) en de maatregelen die op grond daarvan zijn genomen om de broedplaatsen van de aalscholvers te beschermen. Aalscholvers hebben zich tot ver buiten hun traditionele broedgebieden verspreid en nestelen zich inmiddels in gebieden waar ze vroeger nooit voorkwamen.

Deze extreme overpopulatie heeft in veel gebieden van de Europese Unie directe gevolgen voor de lokale visbestanden respectievelijk de visserij. De aalscholverpopulatie is daardoor uitgegroeid tot een Europees probleem.

Het probleem van de visbestanden in kust- en binnenwateren kan aan de hand van het volgende worden verduidelijkt: met een dagelijks voedselverbruik van 400 à 600 gram vis per aalscholver halen aalscholvers per jaar meer dan 200.000 à 300.000 ton vis uit de Europese wateren. In veel lidstaten is dat een veelvoud van wat de beroepsbinnenvisserij en visteelt aan consumptievis produceren. Zo is 300.000 ton bijvoorbeeld meer dan de visproductie uit de aquacultuur van Frankrijk, Spanje, Italië, Duitsland, Hongarije en Tsjechië samen.

Vooral toch al bedreigde vissoorten als paling, vlagzalm, sneep, andere grindpaaiers en jonge zalm (smolt) hebben hiervan te lijden. Voor de netvisserij leidt dit niet alleen tot verminderde vangstkansen, maar ook tot directe schade aan de netten doordat deze worden stukgescheurd.

Coördinatie van maatregelen op EU-niveau of een harmonisatie van nationale wetgeving op dit terrein heeft tot nu toe niet plaatsgevonden. Twee projecten die door de Europese Commissie in het kader van het vijfde kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling werden gefinancierd, te weten FRAP (afgesloten in 2006) en REDCAFE (afgesloten in 2005), hielden zich onder meer bezig met het belangenconflict tussen visteelt en vogelbescherming met betrekking tot de aalscholver, waarbij zij uiteenlopende conclusies trokken.

Internationale aandacht voor de aalscholverproblematiek was er al in 1994, toen op een bijeenkomst van de wetenschappelijke raad van het Verdrag van Bonn de aanbeveling werd gedaan om een beheersplan voor de aalscholverpopulatie op te stellen. Dat resulteerde echter niet in concrete maatregelen.

Sinds 1996 zijn er officiële standpunten op EU-niveau voor een gemeenschappelijke strategie om het aalscholverprobleem op te lossen. In november 2007 zijn door de Conferentie te Bonn van de EIFAC (European Inland Fisheries Advisory Commission

7

van de FAO) concrete eisen geformuleerd betreffende een Europees beheersplan voor aalscholvers. De ACFA (Advisory Comité on Fisheries and Aquaculture) heeft eveneens in meerderheid verklaard voorstander te zijn van een dergelijk plan.

De maatregelen die tot nu toe in afzonderlijke lidstaten worden toegestaan, zijn er vrijwel zonder uitzondering op gericht om de aalscholvers uit bepaalde wateren te weren of te verjagen en ze naar andere wateren te lokken waar de kans op schade minder is.

Er worden vele methoden toegepast. In de intensieve visteelt is vooral het overspannen van de bassins met netten effectief gebleken. Bij grotere vijvers en viswateren, waar overspanning niet mogelijk is, leverde vogelverschrikking in combinatie met het afschieten van afzonderlijke aalscholvers het meeste effect op. Voor elke verjaagmethode geldt echter dat de effectiviteit – afgezien van de hoge kosten – wordt beperkt door het feit dat ze alleen werkt wanneer het totale aantal vogels in het desbetreffende gebied relatief gering is, zodat ze voldoende voedsel kunnen vinden in ander water in de buurt.

Maatregelen en ingrepen die gericht zijn op broedkolonies zijn tot nu toe slechts in enkele lidstaten toegestaan en ook daar slechts in enkele specifieke gevallen – met uitzondering van Denemarken.

Verdere verspreiding van de aalscholver kon tot nu toe alleen effectief worden tegengegaan door het aantal broedplaatsen te verminderen. Andere mogelijke maatregelen, zoals het vernietigen van nesten, het storen tijdens de broedtijd of het besproeien van de eieren met olie, waren om verschillende redenen te arbeid- en kostenintensief of politiek te controversieel om stelselmatig te kunnen worden toegepast.

2.3 Europese rechtstoestand

De aalscholver is een natuurlijk in het wild levende vogelsoort en valt om die reden onder richtlijn 79/409/EEG van de Raad van 2 april 1979 betreffende het behoud van de vogelstand.

In tegenstelling tot de ondersoort Phalacrocorax carbo carbo (‘Atlantische aalscholver’), die nooit met uitsterven werd bedreigd, stond de ondersoort Ph. carbo sinensis oorspronkelijk op de lijst van bedreigde vogelsoorten in bijlage I van de Vogelrichtlijn, waarvoor speciale beschermingsmaatregelen gelden. Deze ondersoort werd echter in 1997 van de lijst geschrapt, omdat er in ieder geval sinds 1995 geen sprake meer was van een ongunstig populatieniveau.

Aangezien de aalscholver niet wordt vermeld op de lijsten van soorten waarop mag worden gejaagd (bijlagen II/1 en II/2 van de Vogelrichtlijn), is reguliere bejaging uitgesloten. De soort geniet zoals alle andere natuurlijk in het wild levende vogelsoorten in de regel bijna absolute bescherming. Bijvoorbeeld door het verbod om ze opzettelijk te vangen of te doden, het verbod om opzettelijk hun nesten en eieren te vernielen of te beschadigen en het verbod om deze vogels opzettelijk te storen, met name gedurende de broedperiode.

Volgens de Vogelrichtlijn kunnen de lidstaten echter “ter voorkoming van belangrijke schade aan gewassen, vee, bossen, visserij en wateren“ of “ter bescherming van

8

flora en fauna“ van deze strenge beschermingsmaatregelen afwijken, indien er geen andere bevredigende oplossing bestaat.

Om toestemming te verkrijgen voor een dergelijke uitzondering moeten er echter gefundeerde bewijzen worden voorgelegd waaruit blijkt dat er „belangrijke schade“ dreigt te ontstaan.

Zolang overtuigende bewijzen voor schade aan visgronden en in het wild levende planten en dieren ontbreken (die een uitzondering rechtvaardigen), zijn dergelijke maatregelen in strijd met de Vogelrichtlijn. “Door een vogelsoort veroorzaakte belangrijke schade“ is een begrip dat in de praktijk verschillend lijkt te worden uitgelegd. Dit begrip dient daarom duidelijker te worden gedefinieerd.

De lidstaten en hun deelstaten of regio’s zijn dus bevoegd tot het verlenen van toestemming voor lokale of regionale maatregelen om de door aalscholvers aangerichte schade te beperken.

Uit de afgelopen jaren zijn daarvan diverse voorbeelden bekend. Het ging daarbij om maatregelen van tijdelijke aard of om maatregelen die zich tot een bepaald gebied beperkten, zoals afschotvergunningen voor bepaalde gebieden (Zweden, Polen, Italië, Denemarken, Duitsland, Oostenrijk), voor bepaalde perioden (Roemenië, Estland) of voor bepaalde quota (Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Slovenië); verder incidentele vergunningen voor ingrepen in broedkolonies (vellen van nestbomen, onvruchtbaar maken van eieren).

In sommige lidstaten, die ook als broedgebied belangrijk zijn (bijvoorbeeld Nederland, Finland, België), zijn echter geen maatregelen tegen aalscholvers toegestaan, ook niet wanneer er sprake is van aantoonbare schade.

3. Internationale aandacht voor aalscholverprobleem

De aalscholver is in Europa voor kwetsbare visbestanden, de visserij en de visteelt een groot probleem geworden. In de meeste landen nemen de bestanden van deze visetende vogel nog steeds sterk toe. In Bonn (D) werden van 20 tot 23 november 2007 twee verschillende bijeenkomsten gehouden om te komen tot een gezamenlijke Europese aanpak van dit probleem. Uit beide bijeenkomsten kwam een duidelijk signaal naar de Europese Unie en de Europese landen om tot een internationaal beheer van de aalscholverbestanden te komen.

9

De eerste bijeenkomst was een internationale workshop onder auspiciën van de EIFAC. Dit is het Europese adviesorgaan op het gebied van de binnenvisserij van het voedsel en landbouworganisatie (FAO) van de Verenigde Naties. Verschillende visserijspecialisten uit 12 Europese landen en Israël deden verslag van de situatie van de aalscholver en de effecten van deze vogel op de visbestanden en de viskweek in hun land. In sommige landen is momenteel sprake van een gelegitimeerde bestrijding van deze vogel, met overigens geen merkbaar effect op de toename van de aalscholvers. Zo worden in Frankrijk jaarlijks 40.000 aalscholvers afgeschoten, terwijl de populatie daar nog steeds toeneemt.

Naast schade aan de visserij en kwetsbare visbestanden als vlagzalm en aal, wordt door de aalscholver ook grote schade aan de extensieve visteelt in verschillende Europese landen toegebracht. Hierdoor komen belangrijke cultuurlandschappen, de zogenaamde 'wetlands' ernstig in gevaar omdat viskwekers hun bedrijven opdoeken en hun natte 'akkers' droogleggen om daarop aardappels of maïs te gaan verbouwen.

De aalscholver is een grensoverschrijdend probleem. Zo overwintert een groot deel van de Nederlandse en Deense aalscholvers in andere Europese landen. Indien niets aan het broedsucces van de aalscholver wordt gedaan, staat massaal afschot gelijk aan 'dweilen met de kraan open'.

De werkgroep deed daarom de volgende aanbevelingen aan de EIFAC:

De Europese aalscholverpopulatie veroorzaakt in zijn huidige omvang een aanzienlijke ecologische en economische schade aan de visstand, aquacultuur, beroeps- en sportvisserij;

EIFAC zal richting de FAO en andere internationale organisaties de aalscholver op de agenda moeten zetten;

Er is dringend behoefte aan een EIFAC Aalscholver Management Plan; Een op te stellen managementplan moet aansluiten bij bestaande

Europese richtlijnen zoals Paris Convention, WFD en Natura 2000;

10

Aanpak van het aalscholverprobleem vereist een Europese aanpak; Geïsoleerde aanpak binnen de verschillende landen zal moeten worden

omgezet in een EIFAC Aalscholver Management Plan; “Niet bejagen” maar het voorkomen van nieuwe kolonies en het

verminderen van het broedsucces wordt als oplossing van terugdringen van de aalscholverpopulatie gezien;

Voor de langere termijn oplossing van het conflict met de aalscholver zullen wateren weer meer natuurlijker moeten worden;

De aalscholver moet in de EU Vogelrichtlijn weer een 'bejaagbare soort' worden (zonder de nu noodzakelijke ontheffingen).

Zelfs natuurlijke wateren getroffen

De tweede bijeenkomst over de aalscholver betrof een internationaal symposium dat door het Deutsche Fischerei-Verband (DFV) was georganiseerd. Het DFV is de overkoepeling van de Duitse sport- en beroepsvisserijorganisaties evenals de viskwekers. Circa 100 personen uit zeven Europese landen, waaronder ook Duitse politici, gaven acte de présence. Ook hier deden wetenschappers en visserijdeskundigen uit de diverse landen verslag van de schade die door de aalscholver werd veroorzaakt en welke ingrepen in de aalscholverbestanden werden gedaan om die schade te beperken.

Zeer overtuigend werd de schade in beeld gebracht die door de aalscholver onder de vlagzalmbestanden in natuurlijke bergriviertjes wordt veroorzaakt. Deze bestanden zijn soms tot nog maar een paar procent van het historische niveau gereduceerd! Daarmee werd duidelijk dat de schade door aalscholvers zich niet meer tot de sterk verbouwde en onnatuurlijke wateren beperkt. Ook natuurlijke, meanderende en sterk begroeide beken zijn steeds meer aan de beurt.

11

In de Duitse deelstaat Schleeswijk Holstein is Sabine Schwarten benoemd tot "Fischwirtschaftsmeisterin". Zij is een gediplomeerd deskundige op het gebied van de (beroeps)visserij. Vanuit deze functie heeft zij een vergunning om in de periode tussen augustus en maart aalscholvers te verjagen en ook af te schieten. Deze vergunning is afgegeven omdat de palingstand op de Eutiner See (een groot en diep meer) behoorlijk gereduceerd is sinds troepen aalscholvers variërend in grootte tussen 20 en 50 exemplaren meerdere keren per dag op jacht gaan. Sabine is dagelijks ongeveer vijf uur per dag op het water aanwezig. Vroeger moesten de afgeschoten aalscholvers meteen voor onderzoek worden aangeboden, maar nu mag ze zelf de aalscholvers "opereren" om te bekijken wat ze zoal eten. En daarbij ziet ze voor het eerst wat aalscholvers zo al naar binnen werken! Bij deze aalscholvers trof ze o.a. een snoek van 40cm aan, 2 snoekbaarzen van 42 cm en een baars van 350 gram! Daarmee is volgens Sabine aangetoond dat aalscholvers behalve palingen ook andere belangrijke vissen wegvreten.Volgens Sabine zijn de aalscholvers er de oorzaak van dat de palingen bijna verdwenen zijn en gaat het met andere vissoorten ook die kant op. Met een vergunning om aalscholvers af te schieten is volgens Sabine weliswaar een stap in de goede richting gezet, maar met afschieten alleen is het aalscholverbestand niet meer te reguleren. Slechts kort nadat Sabine de vogels heeft verjaagd en enkele exemplaren heeft afgeschoten, keert de troep alweer terug op het meer. Effectiever zou zijn om in te grijpen in broedkolonies, bijvoorbeeld door eieren te besproeien met paraffine, zoals ook in Denemarken wordt gedaan.

MaatregelenIn de presentaties van voornamelijk Denemarken en Zwitserland kwamen volgende beheer(s)maatregelen van de aalscholverpopulaties in die landen naar voor:

Oliën van de eieren om het broedsucces te verkleinen; voorkomen van vestiging nieuwe kolonies; bejagen van broedparen daar waar geen nieuwe kolonies worden

getolereerd. In Zwitserland worden broedkolonies in de nabijheid van stromende wateren en kleine meren (<50 ha) tegengegaan; buiten die gebieden worden aalscholverkolonies ongemoeid gelaten.

 ResolutieAan het eind van het symposium werd een vooraf opgestelde resolutie aangenomen die concludeerde dat het aalscholverstand in Europa tot ongeveer een niveau is gestegen dat de aalscholver onaanvaardbare schade aan cultuurlandschappen, visfauna en visteelt veroorzaakt. En dat de inspanningen op het gebied van het visstandbeheer en de bescherming van bedreigde vissoorten (waaronder ook de Europese aal) teniet worden gedaan.

De resolutie riep de bondsstaten van Duitsland op om bestandsreducerende ingrepen in de broedkolonies verder uit te breiden. De Bondsregering werd opgeroepen om zich voor een duurzaam beheer van de aalscholver op Europese schaal in te zetten.

De Europese Unie werd tenslotte opgeroepen om:

12

ervoor te zorgen dat de aalscholverbestanden in Europa met 50% worden gereduceerd;

een gezamenlijk Europees beheersplan voor de lange termijn op te stellen die de aalscholverpopulaties duurzaam in het cultuurlandschap integreert, zonder de Natura 2000 doelen op het gebied van vissoorten en water-ecosystemen in gevaar te brengen.

Afschot aalscholvers Als dodende methode wordt het afschot het meest toegepast. Het doden vanaalscholvers met het oog om de populatiegroei te controleren gebeurde al in Denemarken, Noorwegen, Tsjechië, Polen en Zweden. In Frankrijk werd een afschotplan van 40.000 aalscholvers per jaar (30% van de winterpopulatie) goedgekeurd.De bedoeling is om tot een stabilisatie te komen van de aalscholverpopulatie op eenniveau van januari 1997 (73.000 stuks). Ook in Engeland bestaat er een afschotplanuitgewerkt door het MAFF.

In zeven deelstaten van Duitsland hebben ze de neus vol van het teveel vanaalscholvers. Deze vogels ondernemen dagelijks een niet aflatendeplundering. Ze ontdoen viswater van vlagzalm, forel en tastenherintroductieprojecten aan van de zalm. De schade die ze aanbrengen enhebben aangebracht, is aanzienlijk. De volgende deelstaten hebben nu besloten dat er aalscholvers mogen worden afschoten: Niedersachsen, Nordrhein-Westfalen, Schieswig-Holstein, Thüringen, Baden-Würtemberg, Bayern en Brandenburg.

Ook in Wallonië is een beperkt afschot mogelijk rond viskwekerijen.Maar indien niets aan het broedsucces van de aalscholver wordt gedaan op Europees gebied, staat massaal afschot gelijk aan 'dweilen met de kraan open'.

In sommige landen, alsook in Vlaanderen, wil men niets doen aan de explosieve ontwikkeling van deze uitzonderlijk efficiënte viseter. Daardoor zijn allerlei maatregelen die in andere landen wel worden genomen (afschot, bestrijding nieuwe kolonies, beperking broedsucces) gedoemd om te mislukken. De vogels kennen immers geen landsgrenzen.

13

Bedenkingen

Uit Nederlands onderzoek, gepubliceerd in Visionair, blijkt dat nadat de aalscholver alle vis in de lengteklasse 10-30 cm heeft weggevreten, hij nu ook grotere snoek en snoekbaars in het broedseizoen gaat belagen, terwijl hij in de zomerperiode massaal klein visbroed van 2-5 cm verorbert.

Als we niets doen is er morgen geen visleven meer in de meeste van onze wateren, tenzij zeer grote karper en brasem. Een bepotingstrategie die nu reeds bij de meeste private viswateren wordt toegepast! De aalscholver kan in dergelijke omstandigheden nog enkel de grote pootvis verwonden, met beperkte stuksverliezen tot gevolg, maar geen massale slachtingen meer aanbrengen in het visbestand (soms sterfte van 90%).

Maar willen wij een natuurlijke visstand of een kunstmatig visbestand in onze wateren?

Dit is dan ook je reinste onzin dat datzelfde Europa haar lidstaten een Kaderrichtlijn Water oplegt. Lidstaten moeten watersystemen zodanig beschermen en indien nodig herstellen, dat binnen 15 jaar een goede ecologische toestand wordt bereikt. Vissen zijn één van de groepen organismen op basis waarvan de ecologische toestand beoordeeld gaat worden.

Maar zolang er niets gedaan wordt aan de aalscholvers zullen er geen natuurlijke visbestanden kunnen overleven in Europese wateren en zullen diverse vissoorten verdwijnen!

4. De Huidige Vlaamse Aalscholverpopulatie

14

De meest recente gegevens zijn afkomstig van een artikel “Aalscholvers in Vlaanderen: Telresultaten 2006-2007” van de hand van Koen Devos & Anny Anselin (INBO).

Broedparen in Vlaanderen

Inzake de broedkolonies laten de resultaten voor het broedseizoen 2006 opnieuw een lichte toename zien. Er werden in totaal 1153 bezette nesten geteld, verdeeld over 16 broedkolonies.Van twee kolonies waren er nog geen gegevens zodat het Vlaamse broedbestand op 1175 paren kan geschat worden.

Sinds 2002 is het groeiritme behoorlijk constant en komen er elk jaar 75 tot 100 broedparen bij. De grootste kolonies bevinden zich in de Maasvallei (301 broedparen) en in het Blankaartgebied (256 paren). De gemiddelde koloniegrootte bedroeg 72 paren.

Wintertellingen op slaapplaatsen 2006-2007

Tijdens de afgelopen winter 2006/07 vonden opnieuw twee succesvolle slaapplaatstellingen plaats van Aalscholvers in Vlaanderen. In november en januari werden respectievelijk 47 en 51 (potentiële) slaapplaatslocaties bezocht. Dit leverde resp. 39 en 42 bezette slaapplaatsen op. Slechts een drietal gekende traditionele slaapplaatsen werden niet geteld.

15

Uit de resultaten blijkt dat het aantal overwinterende Aalscholvers in Vlaanderennog steeds aan het toenemen is. De twee tellingen leverden een zeervergelijkbaar totaalaantal op van ongeveer 4900 exemplaren. Als we rekening houden met de enkele hiaten, dan kunnen we de Vlaamse overwinterende populatie ramen op 5050 tot bijna 5200 vogels.

De verspreiding van overnachtende Aalscholvers.

Grote slaapplaatsen van meer dan 300 exemplaren werden vastgesteld op de Blankaart te Woumen (max. 452), in Vloetemveld te Zedelgem (max. 339), in de Bourgoyen- Ossemeersen te Drongen (max. 364), het Donkmeer te Berlare (max. 354), in het zandputtengebied te Mol (max. 315) en in Hochter Bampd in de Limburgse Maasvallei (max. 327).

Bedenkingen

Het succesverhaal van de aalscholver wordt in Vlaanderen - net als in vele andere landen - niet overal op gejuich onthaald. Aalscholvers zijn namelijk viseters (ca. 500 g/dag) en worden door viskwekers, beroepsvissers en hengelaars als geduchte concurrenten beschouwd. Ook het feit dat vissen en het habitat waarin ze leven onder zware druk staan, is een factor die meespeelt. De bedreigingen zijn immers talrijk: pollutie, eutrofiëring, landdrooglegging, verzuring, migratieknelpunten, kanalisatie, enz. Er is dan ook een toenemende vrees voor predatie op deze verslechterende visbestanden door succesvollere en beter beschermde visetende vogels zoals de aalscholver. Daarnaast is de visserijschade de laatste jaren enorm toegenomen in kleine private viswateren ( V.V.H.V., 1995 -1997 -2000 -2004).

Aalscholvers zijn niet kieskeurig: alles wat vinnen heeft en door de keel past wordt weggevreten. In vele wateren overleven alleen de grotere vissen. Het resultaat is een

16

arm aan soorten kleine natuurlijke visstand of een bestand dat alleen nog bestaat uit uitgezette grote vis.Maar dat laatste mag niet, want dit is faunavervalsing! Een viswater zonder noemenswaardige vis noemen de groene “diehards” echter wel natuurlijk. En zonder schroom wordt zelfs de term ‘natuurlijk evenwicht’ boven gehaald!

Niet alleen kleine visputten worden door de aalscholvers letterlijk leeggevreten (kleine vis opgegeten en grote vis dodelijk verwond), maar diverse Nederlandse studies wijzen aan dat er op zeer, zeer grote wateren geen visje meer te bespeuren is tussen de 10 à 40 cm.

Zomerpopulatie

Het is zonder meer duidelijk dat de zomerpopulatie sinds 1995 geweldig is toegenomen (zie figuur hoger) en blijkbaar nog steeds toeneemt.

Dit zou betekenen dat de huidige zomerpopulatie minstens een 2.400 tal volwassen vogels telt, vermeerdert met een onbekend aantal jonge vogels.

In Nederland was ten tijde van de sterke groei van de kolonies het gemiddeld aantal vliegvlugge jongen 1,5 à 2,5 per nest. Na de sterke groei daalde het broedsucces door dichtheidsafhankelijke regulatie (aantal jongen neemt af als de dichtheid aan broedparen toeneemt).

Als we een broedsucces van 1,5 per nest aannemen dan kunnen we op basis van het aantal broedparen een schatting maken van de zomerpopulatie.

We schatten de huidige zomerpopulatie op minstens 4.000 stuks!

Winterpopulatie

Zoals reeds vroeger aangegeven is het aantal slaapplaatsen de laatste decennia verdubbeld. Die nieuwe slaapplaatsen ontstonden vaak als een soort afsplitsing van traditionele, grotere slaapplaatsen.In de periode 1994 -1996 waren een 18-tal slaapplaatsen gekend. Bij de internationale aalscholvertelling van 18/01/03 waren er al ruim 30 slaapplaatsen.

Nu spreekt men van meer dan 45 slaapplaatsen waar minstens 5.200 aalscholvers voor langere tijd in de in de winterperiode verblijven. Daarnaast zijn er nog grote groepen kortstondige doortrekkers die ook veel schade aanbrengen.

Spijtig genoeg hebben we geen cijfers over het aantal doortrekkende aalscholvers in de winterperiode. Volgens Vogelonderzoek Nederland (SOVON) zouden tot 30.000 aalscholvers in de winter doortrekken naar het zuiden, voornamelijk via het westen van Nederland. Een groot deel ervan zal dan ook gedurende minstens één dag zich voeden in Vlaamse viswateren.

17

Eindconclusie:

De aalscholverpopulatie in Vlaanderen blijft toenemen, en als we de trendlijn in onderstaande figuur mogen geloven zal dit nog een tijdje doorgaan, ondanks alle voorspelingen van stagnatie door zelfregulatie!

Met een gemiddelde van ca. 4.500 exemplaren heeft dit een jaarlijkse visserijschade van minstens 750.000 kg vis of 4,5 miljoen euro!

Toename aalscholvers in Vlaanderen (trendlijn gestippeld)

5. De wettelijke status van de Aalscholver in Vlaanderen

Aalscholvers waren in de jaren ‘70 en ‘80 nog zo in hun voortbestaan bedreigd dat de soort werd opgenomen in de Bijlage I - lijst van de Europese Vogelrichtlijn. In deze lijst worden alle soorten opgesomd waarvoor van Europese lidstaten speciale beschermingsmaatregelen verwacht werden betreffende habitats om de overleving en voortplanting van de soorten in kwestie veilig te stellen.

In 1998 werd de aalscholver - gezien het opmerkelijk herstel van de Europese populatie - verwijderd uit de Bijlage I onder druk van de Europese Hengelsport Alliantie (E.A.A.). Dit betekent echter niet dat de soort vogelvrij is verklaard. De

18

aalscholver komt immers ook niet voor op de Bijlage II van de Vogelrichtlijn, dit zijn soorten die mogen bejaagd worden. In feite heeft de Europese Unie het probleem alleen maar doorgeschoven naar de lidstaten, die daardoor meer speelruimte krijgen als ze dit probleem willen aanpakken.

De soort geniet evenals alle andere natuurlijk in het wild levende vogelsoorten in de regel bijna absolute bescherming, bijvoorbeeld door het verbod om ze opzettelijk te vangen of te doden, het verbod om opzettelijk hun nesten en eieren te vernielen of te beschadigen en het verbod om deze vogels opzettelijk te storen, met name gedurende de broedperiode.

Volgens de Vogelrichtlijn kunnen de lidstaten echter “ter voorkoming van belangrijke schade aan gewassen, vee, bossen, visserij en wateren“ of “ter bescherming van flora en fauna“ van deze strenge beschermingsmaatregelen afwijken, indien er geen andere bevredigende oplossing bestaat.

Om toestemming te verkrijgen voor een dergelijke uitzondering moeten echter gefundeerde bewijzen worden overgelegd waaruit blijkt dat er “belangrijke schade“ dreigt te ontstaan. Zolang overtuigende bewijzen voor schade aan visgronden en in het wild levende planten en dieren ontbreken die een uitzondering rechtvaardigen, zijn dergelijke maatregelen in strijd met de Vogelrichtlijn. “Door een vogelsoort veroorzaakte belangrijke schade“ is een begrip dat in de praktijk verschillend lijkt te worden uitgelegd.

In Vlaanderen is de aalscholver volgens de Vlaamse wetgeving momenteel een volledig beschermde soort die niet mag bejaagd worden. In het jachtdecreet (BS 7-9-91) is de soort niet opgenomen in de lijst van wildsoorten of schadelijke soorten. De soort valt onder het vogelbeschermingsbesluit van het Vlaamse Gewest (KB 09/09/81, BS 31/10/81) en geniet dus volledige bescherming. Dit impliceert dat ook het verstoren van broedkolonies of het vernietigen van eieren niet toegelaten is (Artikel 2 en 3). Volgens Artikel 8 van het KB kunnen echter tijdelijke uitzonderingen op deze strikte bescherming toegestaan worden bij soorten die belangrijke schade veroorzaken aan gewassen, vee, bossen, visserij en wateren of ter bescherming van fauna en flora.

In het decreet betreffende Natuurbehoud werd in artikel 52 wel een schadevergoeding ingeschreven naar de visserij, maar de uitvoering hiervan is nog niet gerealiseerd.

In november 2007 werd een ontwerpbesluit betreffende soortenbescherming vrijgegeven.Hierdoor zou de aalscholver nog een beter beschermd statuut verkrijgen dan in het verleden. Elke vorm van verstoring werd hierbij verboden!!!Het spreekt voor zich dat de V.V.H.V. hierbij onmiddellijk reageerde.

Typerend is de commotie die ontstond rond enkele artikels in Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad omtrent de noodkreet van de hengelaars “Aalscholvers vreten vijvers leeg” eind december 2007.

19

Vogelbescherming Vlaanderen stelde onomwonden dat er zeker nog geen sprake is van een te grote populatie en dat er dus geen reden is om de bescherming van de soort op te heffen.

Een grote natuurvriend stelde zonder schroom:”Als de visstand verontrustend laag is door de aalscholvervraat, dan moet men het hengelen maar verbieden”.

Het zou nochtans voor elk weldenkend individu duidelijk moeten zijn dat het aalscholverbestand en de aalscholverschade aan de visbestanden blijft toenemen, en dat de theorie van zelfregulatie niet opgaat.

Hoe dan ook V.V.H.V. en Vast Comité van de Hoge Raad voor de Riviervisserij pleiten dat:

De aalscholver dient opgenomen te worden onder de soorten die kunnen bestreden worden. Een aanvraag voor afschot moet mogelijk zijn onder de volgende voorwaarden:

Eerst moet aangetoond worden door de aanvrager dat preventieve maatregelen werden getroffen (bijv. bedrading, onderwater refugia, afschrikking met systeem van orkageluiden, ...) ter voorkoming van schade;

Indien de preventieve maatregelen onvoldoende efficiënt blijken in de tijd, kan vervolgens ter bescherming van de aquatische fauna een afschot worden aangevraagd door de eigenaar van het betreffende water om een beperkt aantal aalscholvers aan het water en in de onmiddellijke omgeving van het water te kunnen bestrijden.

Toelichting: momenteel zijn er systemen zoals de orkageluiden welke de aalscholver afschrikken of verstoren verboden op basis van artikel 5 van het ontwerp soortenbesluit. Het is teleurstellend dat het voorliggende soortenbesluit verbiedt om sommige preventieve maatregelen te nemen inzake schade die wordt aangericht door aalscholvers. Ondanks het nemen van bepaalde preventieve maatregelen wordt in de praktijk vastgesteld dat enkele aalscholvers er toch in slagen om deze te omzeilen. Het gevaar bestaat er dan in dat deze enkelingen op hun beurt terug andere aalscholvers aantrekken. Daarom wordt voorgesteld om een beperkt afschot toe te staan in deze gevallen. Het is absoluut niet de bedoeling om massaal aalscholvers af te schieten.

6. Aalscholverschade in Vlaanderen

Economische schade

Het financieel verlies bestaat uit zowel een verlies aan pootvis als aan vergunningen. Vaak wordt ook de natuurlijke rekrutering in de vijvers sterk belaagd. De pootvis ontsnapt soms de dans vooral in het geval van grotere exemplaren of van bepoting in het voorjaar. In andere gevallen wordt veel schade aangebracht aan uitgezette

20

voorn. Naast de dagelijkse consumptie door de aalscholvers zijn er op kleine vijvers ook problemen met de grote aantallen gekwetste vis.

Volgens Van Waeyenberge et al. (1996 b) bedroeg het totaal financieel verlies van 5 viskwekers voor 1994 ongeveer 130.764 euro. Dat betekent een verlies van 61.000 kg vis. Een extrapolatie naar de volledige visteeltsector brengt het totaal verlies op 300.000 kg vis of 632.128 euro (Belpaire en Verreycken, 1995).Coussement (1999) schatte de visserijschade in Vlaanderen op 50.000 kg/maand in het winterhalfjaar en 350.000 kg per jaar, hetgeen voor de hengelsector minstens 1 miljoen euro financiële schade per jaar betekent.Devos & Verreycken (2000) schatten de schade aan de viskweek op ca. 620.000 euro per jaar (productieverlies van 40 à 50 %) en de schade aan de Vlaamse visbestanden in hengelwateren op 237,4 ton en 1,177494 miljoen euro per jaar.Anno 2003 moet de schade aan de Vlaamse hengelwateren op 500.000 kg vis of 3 miljoen euro per jaar geschat worden (zie hoger).

De beste referentie voor de grootte van de aalscholverschade is beschikbaar door gesloten systemen zoals viskweekvijvers en private hengelvijvers waar men het visaanbod min of meer exact kan bepalen. Uit buitenlands onderzoek is gebleken dat de impact van aalscholvers op viskwekerijen en viscultuur aanzienlijk kan zijn, waarbij uiteraard ook de vaak zeer hoge visdichtheden een rol in spelen (Veldkamp, 1997). Uit onderzoek is gebleken dat verliezen op viskwekerijen over het algemeen sterk variëren en in bepaalde gevallen zeer substantieel kunnen zijn, gaande van 43% productieverlies tot zelfs meer dan 90% in één studie.

Uit studie van de Milieucel (1995, 1997, 2000, 2004) blijkt de aalscholver ook kleinere waters te gebruiken om sporadisch te foerageren. Een aantal private waters had continu te lijden van predatie door aalscholvers. In 70% van de gevallen foerageerden de aalscholvers in groepen tot 25 individuen. Bij 20% van de gevallen ging het om solitaire vogels. In 3% van de gevallen werden groepen tot 250 exemplaren waargenomen.Bij verstoring van grotere groepen op de slaapplaatsen vallen deze vaak uiteen in kleinere groepen. Het voorkomen in groep heeft voordelen bij het foerageren. Op grotere plassen (meer dan 1 ha) drijven de vogels in groep de vissen naar één bepaald kant, waar ze gemakkelijk kunnen gevangen worden. Met een gemiddelde dagconsumptie, die varieert van 250 g (zomer) tot bijna 500 g in de winter (170kg/individu/jaar ÖKF, 1996), zijn de gevolgen van het foerageren van een groep aalscholvers gedurende enkele maanden van het jaar, niet te onderschatten (Milieucel, 1995-97).Op de vele waters waar slechts enkele aalscholvers voorkomen, werd hun aanwezigheid niet als problematisch ervaren. Bij hoge densiteiten of bij predatie op kleinere waters met beperkte draagkracht is de impact wel zo groot dat voor beheersmaatregelen wordt gepleit. De aalscholvers grijpen in troebel water dikwijls te grote vissen, hierdoor treden kwetsuren en infecties op. Soms worden de vissen uit het water gegooid en sterven ze op de oever. Gedurende enkele dagen worden zo grote slachtingen in kleine vijvers aangericht. De impact van een dergelijk kortstondig bezoek van een grote foeragerende groep vogels is vaak ingrijpender dan het permanente verblijf van enkele individuen.

21

In tegenstelling tot futen, die zelden vissen eten die groter dan 15 cm zijn, jagen aalscholvers ook op grotere vissen tot een lengte van 30 cm. Dit betekent dat zelfs bij niet-selectieve predatie de blankvoornpopulatie predatiegevoeliger is dan de brasem- en karperpopulatie doordat deze grotere niet predatiegevoelige lengtes bereiken. Bovendien maakt de slanke vorm van de blankvoorn de vis nog gevoeliger aan predatie dan de meer hoogruggige vissoorten zoals brasem en karper. Dit alles heeft tot gevolg dat de 'verbraseming' van overgangstype waters ten gevolge van aalscholverpredatie toeneemt. De vissoorten die reeds het sterkste lijden onder de toegenomen eutrofiëring (hypertrofiëring) van onze wateren worden nog sterker getroffen door de toegenomen predatie van aalscholvers. De eutrofiëring en de daarmee gepaard gaande vertroebeling van het water veranderden de jachttechniek van de aalscholver. Het waterplantenbestand nam af en de vissen werden kwetsbaarder voor de in troepen jagende vogels.

Ecologische schade

Visetende vogels, zoals aalscholvers, zijn eindgastheer van bepaalde parasieten zoals Cestoda en Digenea die vissen als tussengastheer hebben. Ook als tussengastheer hebben vispopulaties (meestal blankvoorn) sterk te lijden van bv. Ligula intestinalis infecties. Volgens McCarthy et al., (1993) kan de aalscholver de levenscyclus voor bepaalde parasieten die vissen infecteren sluiten. Veldkamp (1996) meldt dat er nog geen causaal verband aangetoond is tussen de aalscholvers en de aanwezigheid van ziektes. Wetenschappelijk onderzoek betreffende dat probleem is dus zeker raadzaam. Door het kwetsen en stresseren van vissen kunnen de bacteriële- en schimmelinfecties toenemen.

Aalscholvers kunnen hun nestbomen binnen enkele jaren vernietigen als gevolg van de grote hoeveelheid feces. Het afbreken van de takuiteinden versnelt dit proces.De bemesting heeft als gevolg dat er rond de nestbomen een stikstofminnende vegetatie wordt aangetroffen. Deze stikstofaanrijking kan ook negatieve effecten hebben op de trofie van het water (Gere en Andrickovics, 1986).

Door de sterke predatiegevoeligheid van de blankvoornpopulaties worden ook andere visetende vogels en roofvissen bedreigd. Kleine blankvoorns vormen de belangrijkste voedselbron voor futen en andere roofdieren. Snoekpopulaties zijn in de meeste waters eveneens afhankelijk van een goed ontwikkeld voornbestand. De predatie van de aalscholvers, die voor een groot deel op de paairijpe blankvoornfractie is gericht, heeft tot gevolg dat er een rekruteringsoverbevissing op de blankvoornpopulatie ontstaat. Met andere woorden; er treedt een sterke populatieafname op tengevolge van de predatie die de rekruteringsaanwas overtreft. Hierdoor gaat de blankvoornpopulatie drastisch achteruit.

De gevoeligheid van de blankvoorn voor aalscholvervraat komt duidelijk tot uiting in een experiment dat werd uitgevoerd op de kweekvijver van Hertoginnendal te Brussel (5 ha.). Eind 1997 werd door de Centrale Maatschappij 1.000 kg jonge blankvoorn (10-12cm, 15 g), 200 kg zeelt (10-15 cm, 30 g) en 300 stuks 6-weken oud snoekbroed uitgezet. In de bomen rond deze aflaatbare vijver werd in 1998-99 een gemiddelde van 28 aalscholvers geteld. Eind 1999 werd de kweekvijver volledig afgelaten en waar normaal een stukverlies van de witvis van 50% en een

22

verdubbeling van de biomassa verwacht werden, was er nu slechts 20 kg zeelt van ca. 800g, 40 snoeken van 800 à 1.000 g geoogst en geen enkele blankvoorn!

Een duidelijk voorbeeld van de impact van de aalscholver op het blankvoornbestand treffen we aan in “De Bergelenput”, die is gelegen te Gullegem. Het is een zandwinningput van ongeveer 8 ha en op de meeste plaatsen ongeveer 5 m diep. De put heeft goed ontwikkelde rietkragen en er zijn waterplanten aanwezig.Momenteel wordt “de Bergelenput” als provinciaal natuurgebied en Natuur Educatief Centrum beheerd, maar deze wordt ook in de winterperiode druk bezocht door aalscholvers.

Bij een visbestandopname in december 1995 (De Vocht & Grillaert) werd een blankvoornpopulatie aangetroffen, waarin de meeste jaarklassen redelijk vertegenwoordigd waren. De 2+ tot 4+ jaarklassen ontbraken door een Ligula-infectie, maar exemplaren van 25-29 cm waren in normale verhoudingen aanwezig.

Bij visbestandopname in november 2001 (Gerlinde Van Thuyne IBW) werd een blankvoornbestand waargenomen dat uitsluitend nog bestond uit exemplaren kleiner dan 10 cm (voornamelijk 1+ jaarklasse).

Een beeld dat typisch is voor wateren die te lijden hebben van aalscholverschade.

Lengtefrequentie Blankvoorn Lengtefrequentie BlankvoornBergelenput 1995 Bergelenput 2001

In een aantal recente studies werd een verband gevonden tussen het verdwijnen of de achteruitgang van bepaalde vissoorten (o.a. forel en vlagzalm) en de toename van aalscholvers, vooral in kleine waterlopen (Keller et al.,1997).

In het voorjaar 2002 ging in Straatsburg een Europees congres door, georganiseerd door de Franse Hoge Raad voor de Visserij, omtrent de aalscholverproblematiek. Aan dit congres namen 150 wetenschappers en viswaterbeheerders deel uit 20 verschillende landen. Een resem van wetenschappelijke rapporten en artikelen werden hier voorgesteld en besproken.

Maar de conclusies van deze vele voordrachten en tussenkomsten zijn voor de hengelsport vrij belangrijk:

23

- Algemeen werd waargenomen dat op wateren met een oppervlakte van 1.000 ha en méér, de invloed van de aalscholvervraat verwaarloosbaar was en slechts een kleine fractie (10 à 20 %) van de natuurlijke productie (jaarlijkse toename aan biomassa) of de onttrekking door de beroepsvisserij voorstelde;

- Voor wateren van 100 ha of minder kan de aalscholvervraat snel de natuurlijke productiewaarden overschrijden en aldus een geleidelijke daling van de gewichtsbezetting meebrengen;

- Voor zeer kleine viswateren, kunstmatige viskweekvijvers en kleine riviertjes behorend tot de vlagzalmzone werden desastreuze biomassaverliezen geconstateerd.

Uit vele studies voorgesteld op dit congres blijkt dat blankvoorn, baars en vlagzalm de meest geviseerde vissoorten zijn bij aalscholvervraat.

Uit O.V.B. studies (O.V.B.-bericht 2001-3) blijkt echter dat de aalscholver stilaan ook zijn stempel gaat drukken op de brasembestanden. Meer en meer werden brasembestanden aangetroffen waarbij de lengteklassen tussen 10 en 35 cm volledig ontbreken. Het brasembestand voor de hengelsport bestaat dan alleen nog uit grote exemplaren, maar omdat deze niet eeuwig blijven leven en de aanwas verloren gaat door de aalscholverschade kan dit binnen een tiental jaren tot het quasi verdwijnen van de brasem in grotere wateren leiden.

Uit Nederlands onderzoek, gepubliceerd in Visionair (2008), blijkt dat nadat de aalscholver alle vis in de lengteklasse 10-30 cm heeft weggevreten, hij nu ook grotere snoek en snoekbaars in het broedseizoen gaat belagen, terwijl hij in de zomerperiode massaal klein visbroed van 2-5 cm verorbert.

7. Impact van de aalscholvers op private wateren.

Het huidige rapport is het resultaat van een enquête die werd toegestuurd aan alle door de Milieucel-Service bezochte viswaters. Via een mailing werden 240 clubs aangeschreven met een oproep tot medewerking. Het doel van het onderzoek is het opvolgen van de evolutie van de aalscholverpopulaties en hun impact op private viswaters.Gezien de verschillen in viswater (dimensies, locatie, enz.) is de invloed van de aalscholverpredatie sterk verschillend. De aanvaardbaarheid van de predatie door aalscholvers wordt grotendeels bepaald door de impact op het visbestand, zowel

24

naar hengelattractiviteit (vermindering van vangsten, achteruitgang van bepaalde soorten) als door de economische implicaties voor de viswaterbeheerder. De bekomen resultaten worden besproken en vergeleken met vorige studies.

7.1. Overzicht van beschikbare gegevens

Om de omvang van het probleem op te volgen werd bij een aantal private

waterbeheerders een enquête gehouden in de winter 2007 - 2008. Het

enquêteformulier is bijgevoegd als bijlage. In 1994, 1997,2000 en 2004 werd een

analoge studie door de Milieucel V.V.H.V. uitgevoerd. In januari 2008 werd een

enquêteformulier betreffende de aanwezigheid van aalscholvers op private vijvers

verstuurd aan viswaterbeheerders. De meeste beheerders zijn aangesloten bij de

Milieucel V.V.H.V.

In totaal werden 240 formulieren verzonden. 101 formulieren werden teruggestuurd,

waarvan 91 met vermelding van schade veroorzaakt door predatie door aalscholvers,

10 maakten geen vermelding op het formulier.

Dit betekent dat 55,4 % van de formulieren werden teruggestuurd (30,7% in 1995, 48

% in 1997, 33% in 2000 en 55,4% in 2004).

Van de teruggestuurde formulieren zijn er 90% die schade door aalscholverpredatie

vermelden (41,9% in 1995, 57% in 1997, 62% in 2000 en 75,9% in 2004). Indien we

zouden veronderstellen dat de niet teruggezonden formulieren (en de 10 formulieren

die niets vermelden) betrekking hebben op vijvers die geen schade ondervinden door

predatie van aalscholvers, dan bedraagt het aantal schadevermeldingen 42% (12,9%

in 1995, 27% in 1997, 20% in 2000, 42% in 2004).

Resultaten:

Tabel 3: Overzicht van de private waters met schade ten gevolge van de predatie door aalscholvers met vermelding van oppervlakte en densiteiten aan aalscholvers in zomer- en winterperiode alsook maximale aantallen.

Naam hengelwater Gemeente Oppervlakte (ha)

Gemiddeld aantal aalscholvers Zomer/winter

Maximaal aantal aalscholvers

Private viswaterenRecreatiegebied Moerzeke 50 75/125 150

25

Akkershoofd/MRVAmoco Visclub Amocolaan Geel 0,5775 40/40 50De eendenkooi Wenduine 6 12/12 16Gemeentevijver Wondelgem Gent 0,32 0 0Kremersmoer Rijkevorsel 0,54 0/1,5 2Recreatiepark De Ster St- Niklaas 20 5/15 15Dievenhof Lubbeek 0,48 2/2 2Hof ten Berg Vollezele 0,79 0/12,5 15Fortis Wemmel 2 10/70 70Groenhove vijvers Torhout Torhout 0,5 0 0Visclub Dobberke Arendonk 0,5 15,5/4,5 30De Torfbroeckvrienden Kampenhout 2 0/0 0Vissersclub Onder Ons Wespelaar 0,32 6,5/13,5 15Natuurvrienden Galmaarden Galmaarden 0,3 4/4 6Visje Bijt Bonheiden 0,17 10/10 10Visclub "Nooit genoeg" Klein Willebroek 0,7 35/35 40Vissersclub De Aalscholvers Rijkevorsel 0,8 6/27,5 40Viswater Ter Borcht Meulebeke 3,2 7,5/12,5 15Fortwater Haasdonk 4,8 5/20 20Graskarper Dendermonde 0,45 10/10 10Zilverstrand Mol 1 0/13 16Visvijver Bos van Aa Zemst 2 14/17,5 25VZW De Molenvissers Jabbeke 1,8 4/15 20Viskwekerij Corten Lommel 30 15/60 100Leute & Plezier Lille 0,24 5,5/9,5 12Sint-Hubertus Tervuren 3,75 30/30 30Vijver Dennenbad Schoten 1,7 7/15 15De Karper Niel 0,07 1/20 25Vestingwater Fort II Wommelgem 7 15/37 40Vijver aan kasteel- Gemeentehuis Wemmel 2 16/20 25

GaljjoenvissersMoerzeke-Damme 1 3/3 3

Demer Vijver Te S'heren Elderen

S'Herenelderen Tongeren 3 6/20 24

VZW Oude Schelde Vrienden Bornem 50 325/325 350VZW De Drongense Lijnvissers Drongen 1,2 21/21 30Grote en kleine Kilkreek Assenede 10 8/11 12Visclub De Walvissers Malle 0,08 0 0Lucievijver Houthalen 1 8/20 25Immer Geduld Zwevegem 0,3 0/7 10De Geul Klein Willebroek 0,08 35/35 40De Lustige Vissers Idegem 0,24 2/2 2Vissersvrienden Beerse Beerse 0,25 3/40 50The hawthorn Kruishoutem 9 12,5/35 50Moerzeeks Rekreatiegebied Moerzeke 50 50/100 100VZW Mijmerland Oudenaarde 1,5 12,5/12,5 20Vijvers Bruffaerts Neerijse 1,28 8/31 50

26

Arents Ferdinand Heusden 3 47,5/45 80Gemeentelijke Visvijver Lovendegem Lovendegem 0,05 2/5 8Schrans Lille 0,3 4,5/7,5 10

Hengelclub Nertlé UniomBroekhout-Baasrode 0,48 40/25 40

Maria-Hendrikapark Oostende 10 7,5/20 30Visvijver Moed en Geduld Vorselaar Vorselaar 0,5 4/4 5Witvis Donk Herk-De-Stad 0,68 8/17,5 20

Driesmolen-VijverVelzeke-Zottegem 0,025 2,5/2,5 3

Visclub De Kemp Schriek 3,5 3/20 35Fortvissers Bornem 5 1/10 20Domein Vrijbroekpark Mechelen 0,9 0/18 30t Witven Beerse 77,8 30/30 30Visclub de Aalscholvers Vrouwkensblok 1 0/20 30Stadion Vijvers Waregem Waregem 2 3/20 30Goudkarper Groenendeemd Retie 15 20/25 25Stationsvijver Eernegem 4 1/37,5 60Linievissersa Stekene 0,28 3/0 6De zonnebaars Schilde 0,5 6,5/6,5 9Fario Flyfishing Club Lichtervelde 2 2/6,5 10Visvijver Ter Borcht Recreatiedomein

Meulebeke 3,2 3,5/15 20

Royal Fish Club BrusselsSint-Pieters Leeuw 1,2 10,5/10,5 20

Visvijver "De Maatjes" Kalmthout 0,78 5/15 15Kon.Lijnvissersclub De Snoevers Avelgem 1 10/35 40De Snoekbaars Dessel Dessel 2 20/30 40De Sportvrienden Hemiksem 1,02 9/12,5 25VZW 'tVen Grasheide 0,5 0/2 3Visvijver "De Winde" Pietersheim Lanaken 0,7 0/16 20Oude Abdij tuinvijver Lo 0,1 0/0 0

Vijver MIVBSint-Pieters Leeuw 0,4 0/5 5

Lustige Vissers St-Katelijne Waver

Sint-Katelijne Waver 0,5 32,5/55 70

De Warande Wetteren 0,8 0/0 0Smeerebbe Vloerzegem 6,5 7,5/18,5 25V.C. Dillenvrienden Retie 0,3 20/20 20Visclub "HOF TEN EIKEN" Rumst 0,27 1/1 1Vissersclub strafinrichting Merksplas Merksplas 0,81 7,5/25 40Parkvijver Groot kasteel Loppem Loppem 1,5 2/0 2De Motevijver Koekelare 1 0/3,5 4Moed en Geduld Dendermonde 0,45 7,5/7,5 7,5

Blub-BlubHeist op den Berg 0,56 0/15 20

27

Donkmeer Berlare 80 350 niet bekend

De Snoek Alken Alken 0,5 0/6 6Vijver hoeve Vandewalle (Sportpark) Kuurne 0,4 0/0 0Koninklijke Vissersclub De Karper Kortessem 0,45 5,5/12,5 15De Sleepput Zingem 0,24 7/7 10Onvolledige gegevens  Old Vic Bornem 0,18 ?/? ?

VZW De SportvissersSint-katelijne Waver 2 ?/? ?

Victory Arsenaal Put 3 goog Melle 4,2 ? 40Vijver De Dokkene Opwijk 0,11 0 0De Natuurvrienden Oudenaarde 5 ? ?Palingvrienden Tisseld 0,34 ? ?Mark Tollembeek-

Galmaarden-Viane

0,8 ? ?

Vijver aan 't gemeentehuis/ Renbaan Dilbeek 0 0 0Kon. Vissers… De Karper Kortessem 0,47 9,5/? 13Mannewiel Bornem 2 ? ?Totale oppervlakte private wateren

505,13

Openbare viswaterenMaas - Albertkanaal Genk 50 100/1100 1200Dender Denderleeuw 25 25/25 40Kanaal Nieuwpoort -Duinkerke Veurne tot grens 21 20/20 20

SchulensmeerLummen/ Herk-de-Stad 90 62,5/257,5 305

Oude Leie Bavikhove-Ooiegem

Bavikhove-Ooiegem 6 10/0 10

Kanaal Veurne-DuinkerkeVeurne -Adinkerke 0,47 30/30 30

Zuid-Willemsvaart- Bocholt-Herentals Bocholt-Kaulille 100 70/120 120Watersportbaan Gent 17,5 ?/? ?Totale oppervlakte openbare wateren 309,97

Tabel 4. Overzicht van de private waters met schade ten gevolge van de predatie door aalscholvers met vermelding van slaapplaats, getroffen vissoorten, vis- en pootverlies en beschadiging grote vis.

Naam hengelwater Slaapplaats Meest getroffen vissoort

Visverlies evaluatie

Pootverlies evaluatie

Beschadiging grote vis

Private viswaterenRecreatiegebied

in de bomen rondom de

voorn - platvis hoog hoog gering

28

Akkershoofd/MRV vijverAmoco Visclub naast de

vijver brasem hoog hoog hoogDe eendenkooi in de bomen

rondom de vijver

voorn - brasem hoog hoog hoog

Gemeentevijver Wondelgem 0 0 0 0 0Kremersmoer ? voorn - brasem gering gering geringRecreatiepark De Ster 0 ? ? ? ?Dievenhof geen idee karper -brasem hoog hoog hoogHof ten Berg niet bekend ? gering gering geringFortis

niet bekendforel-voorn-

winde hoog hoog hoogGroenhove vijvers Torhout 0 0 0 0 0Visclub Dobberke

Nederland, Prinsenpark te Retie…

voorn - brasem hoog hoog hoog

De Torfbroeckvrienden 0

0 0 0 0

Vissersclub Onder Ons

Leuvense Vaart tss Kampenhout en Tildonk

kleine karper, witvis gering gering gering

Natuurvrienden Galmaarden rond naburige

vijver

voorn, kruiskroeskarpe

r, giebelhoog zeer

hoog zeer hoog

Visje Bijt ? ? gering gering geringVisclub "Nooit genoeg"

Broeck, achter het viswater

voorn, bliek, kleine karper hoog hoog hoog

Vissersclub De Aalscholvers

op 2km van de visput

voorn-winde-rietvoorn-brasem-

snoekbaarshoog zeer

hoog hoog

Viswater Ter Borcht ?

voorn, winde, zeelt, blei hoog hoog gering

Fortwater recreatieoord de Ster ? gering gering gering

Graskarper Vermoedelijk Overmerdonk ? gering gering gering

Zilverstrand naast zwem-en recreatievijver

brasem, voorn hoog hoog gering

Visvijver Bos van Aa natuurgebied

Zemst

voorn, baars, kleine bliek,

palingzeer hoog hoog gering

VZW De Vloethemveld voorn, winde hoog hoog hoog

29

Molenvissers Zedelgem/ Hoge Dijken Roksem

Viskwekerij Corten

Postel

Kleine karper, winde, zeelt, graskarper

hoog hoog gering

Leute & Plezier onbekend voorn, karper hoog hoog zeer hoogSint-Hubertus

? ? hoog zeer hoog hoog

Vijver Dennenbad

langs De Kempensche vaart, E10 plassen

voorn, kleine brasem zeer hoog zeer

hoog hoog

De Karper in de bomen naast vijver

voorn, zeelt, snoekbaars hoog hoog gering

Vestingwater Fort II

in de omringende bomen

blankvoorn, rietvoorn, bliek zeer hoog zeer

hoog gering

Vijver aan kasteel- Gemeentehuis

Hofstade

paling, voorn, forel, winde, zeelt, kleine

brasemhoog hoog hoog

Galjoenvissers onbekend alle vissoorten gering hoog geringDemer Vijver Te S'heren Elderen

Grintgat Neerharen

voorn, winde, kleine brasem of

bliekhoog zeer

hoog gering

VZW Oude Schelde Vrienden

eendenkooi van het Graafschap

paling, voorn, jonge snoek hoog hoog gering

VZW De Drongense Lijnvissers

Ossenmeersen

voorn, brasem, blei hoog hoog hoog

Grote en kleine Kilkreek ? ? hoog gering geringVisclub De Walvissers 0 0 0 0 0Lucievijver aan de

visvijver van Hengelhoef

karper, witvis hoog hoog hoog

Immer Geduld Gavers /Harelbeke

voorn, winde, brasem gering gering gering

De Geul in directe omgeving

voorn, baar, kleine karper hoog hoog hoog

De Lustige Vissers geen idee karper gering gering geringVissersvrienden Beerse

ergens aan de steenbakkerijen in Beerse-Rijkevorsel

brasem, voorn, zeelt, kleine

karperhoog hoog hoog

The hawthorn ? forel hoog hoogMoerzeeks Rekreatiegebied

in naburige bossen

voorn, brasem hoog hoog gering

30

VZW Mijmerland onbekend

forel, voorn, paling hoog hoog gering

Vijvers Bruffaerts in omgevende

bossen

brasem, rietvoorn, karper…

hoog hoog hoog

Arents Ferdinand

in de omringende bomen

voorn, forel gering hoog gering

Gemeentelijke Visvijver Lovendegem

Bourgoyen/ Gent

voorn, brasem, winde zeer hoog zeer

hoog hoog

Schrans Rijkevorsel

brasem, voorn, zeelt, karper hoog hoog hoog

Hengelclub Nertlé Uniom ? brasem, platvis hoog hoog geringMaria-Hendrikapark

op een eiland in de Leuneput

voorn, kleine karper, kleine

Brasemzeer hoog zeer

hoog hoog

Visvijver Moed en Geduld Vorselaar onbekend

voorn, kleine brasem, kleine

karperhoog hoog hoog

Witvis DonkSchulensmeer karper, witvis hoog zeer

hoog hoogDriesmolen-Vijver onbekend witvis hoog hoog geringVisclub De Kemp Planckendael

Mechelen

voorn, baars, brasem, jonge

snoekhoog hoog gering

Fortvissers Oude Schelde, Hingene

? gering gering gering

Domein Vrijbroekpark

Broek Blaasveld-Willebroek, Domein Hofstade-Zemst

? zeer hoog zeer hoog gering

t Witven 2à3km van domein 't Witven, kleiputten steenfabriek Terca

voorn, brasem, paling hoog hoog zeer hoog

Visclub de Aalscholvers op viswater

Volharding

voorn, winde, rietvoorn, kleine

brasemhoog hoog hoog

Stadion Vijvers Waregem

?

voorn, winde, brasem,

kleinere karperzeer hoog zeer

hoog hoog

Goudkarper Groenendeemd zandgroeven

Mol en Dessel

zeelt, winde, voorn, kleine

Brasemgering hoog gering

Stationsvijver militair voorn, winde, hoog hoog gering

31

domein Zedelgem zeelt, paling

Linievissersa nabij gelegen bossen brasem gering gering gering

De zonnebaars onbekend ergens in het bos

zeelt, voorn, bliek, paling, kroeskarper

hoog zeer hoog hoog

Fario Flyfishing Club

militair domein Zedelgem

Forel, ruisvoorn, blankvoorn zeer hoog zeer

hoog zeer hoog

Visvijver Ter Borcht

rond het kanaal Roeselare-Ooigem

voorn, winde, ruisvoorn, kleine

karperhoog hoog gering

Royal Fish Club Brussels

onbekend

voorn, forel, zeelt, paling,

windezeer hoog zeer

hoog zeer hoog

Visvijver "De Maatjes"

natuurgebied De Maatjes

voorn, winde, giebel hoog hoog hoog

Kon.Lijnvissersclub De Snoevers

in de bomen van de Meersen

voorn, winde, brasem zeer hoog zeer

hoog zeer hoog

De Snoekbaars Dessel ?

voorn, winde, zeelt, brasem hoog zeer

hoog hoogDe Sportvrienden

vermoedelijk op zuidelijk eiland

voorn, baars, snoekbaars, hoog hoog gering

VZW 't Ven De Kemp Heist-op-den-Berg

rietvoorn, voorn, brasem, winde gering gering gering

Visvijver "De Winde" Pietersheim

Lanaken langs de Maas

voorn, winde, bliek zeer hoog zeer

hoog gering

Oude Abdij tuinvijver 0 0 0 0 0Vijver MIVB achteraan de

vijver voorn, brasem hoog hoog hoogLustige Vissers St-Katelijne Waver Auwelande

brasem, voorn, karper, paling zeer hoog zeer

hoog zeer hoog

De Warande 0 0 0 0 0Smeerebbe onbekend ? gering gering geringV.C. Dillenvrienden Zegge voorn, brasem hoog hoog hoogVisclub "HOF TEN EIKEN"

in omgevende bossen voorn, brasem hoog hoog hoog

Vissersclub strafinrichting Merksplas

In natuurgebied in Oost-Malle

voorn, brasem hoog hoog zeer hoog

Parkvijver Groot kasteel Loppem Vloetemveld

blankvoorn gering gering gering

De Motevijver omgeving brasem, gering gering gering

32

Snellegemkroeskarper, voorn, winde

Moed en Geduld

Donkmeer - Berlare

voorn, winde, paling hoog hoog gering

Blub-Blub

niet bekend

rietvoorn, zeelt, stekelbaars, zonnebaars, klein brasem

hoog hoog gering

Donkmeer bosjes op en rond het meer paling, voorn zeer hoog hoog

De Snoek Alken onbekend ? gering geringVijver hoeve Vandewalle (Sportpark) 0

0 0 0 0

Koninklijke Vissersclub De Karper

Schulensmeer, natuurreservaat Neerharen

voorn, karper gering hoog gering

De Sleepputop 2km van de vijver

voorn, winde, giebel, paling,

brasemzeer hoog hoog hoog

Old Vic eiland tss kanaal Brussel -Schelde en Rupel

? gering gering gering

VZW De Sportvissers

?

voor, baars, winde, paling, snoekbaars

hoog zeer hoog hoog

Victory Arsenaal

Schelde Merelbeke voorn zeer hoog zeer

hoog geringVijver De Dokkene 0 0 0 0 0De Natuurvrienden

Donkvijver, Reysmeersen

brasem, bliek, voorn hoog hoog hoog

Palingvrienden Broek, Bos van Aa te Zemst

kleine vissoorten zoals zeelt en karper

gering 0 0

Mark populieren langs de oevers

voorn, winde hoog hoog hoog

Vijver aan 't gemeentehuis/ Renbaan 0

0 0 0 0

Kon. Vissers… De Karper

Schulensmeer en Maas Kant karper hoog hoog hoog

MannewielDomein Breven Bornem

paling, voorn, kleine giebel,

platvis, grotere brasem

zeer hoog hoog zeer hoog

Openbare viswateren

33

Maas - Albertkanaal

Langs E25 Hermalle-opde steigers onder bruggen Gellik

alle vissoorten zeer hoog zeer hoog zeer hoog

Dender ? voorn, brasem zeer hoog zeer hoogKanaal Nieuwpoort -Duinkerke

Calmeynbos/Blankaart

paling, voorn, kolblei, brasem zeer hoog zeer

hoog zeer hoog

Schulensmeer op eiland beplant met treurwilgen

grotere voorn gering gering gering

Oude Leie Bavikhove-Ooiegem

De Gavers of Oude Leie

voorn, andere witvis gering gering gering

Kanaal Veurne-Duinkerke Calmeynbos/

Blankaart

paling, blei, brasem, voorn,

rietvoornzeer hoog zeer

hoog hoog

Zuid-Willemsvaart- Bocholt-Herentals

Bosleerpad Bocholt

kleine voorn hoog ? ?

Watersportbaan

500m van watersportbaan (natuurgebied)

voorn, brasem hoog hoog hoog

7.2. Berekening van de potentiële impact

Om de potentiële impact (% visafname) op de private viswaters te berekenen worden volgende vertrekpunten genomen.

1. De visbezetting voor grote waters (> 1 ha) is geschat op 500 kg per hectare en deze voor kleine waters (< 1 ha) op 1000 kg per hectare, indien geen betrouwbare gegevens voorhanden zijn.

2.De aalscholvers blijven in de winterperiode gedurende 100 dagen ter plaatse foerageren aan een ratio van 400 g/dag/individu.

3. De aalscholverschade in de zomerperiode wordt als verwaarloosbaar beschouwd.

De resultaten zijn niet wetenschappelijk correct maar moeten als een indicatie beschouwd worden. Voor de berekening werd het gemiddeld aantal overwinterende aalscholvers gebruikt.

Uit de berekening van het potentieel verlies blijkt dat sommige beheerders hun verliezen te hoog inschatten t.o.v. hun evaluatie maar ook dat het verlies soms ontzettend hoog kan zijn. De

34

percentages > 100 zijn het resultaat van een onderschatting van de vispopulaties (abnormale hoge bepotingen?) of een overschatting van de consumptie (niet elke vogel krijgt immers de kans om 400 gram/dag te eten). Anderzijds zijn de visstandbeheerders dikwijls verplicht meerdere bepotingen per jaar uit te voeren om de hengelvangsten op peil te houden na dramatische aalscholvervraat!

De percentages > 100 zijn teruggebracht naar 100%.

Tabel 5: Overzicht van de private waters met schadeberekening ten gevolge van de predatie door aalscholvers uitgedrukt in procentuele potentiële schade.

Naam hengelwater Gemeente Totaal visbestand (kg)

Gemiddeld aantal aalscholvers Zomer/winter

Totale visconsumptie

(kg)

Potentieel verlies (%)

Private viswaterenRecreatiegebied Akkershoofd/MRV Moerzeke 25000 125 5000 20,0Amoco Visclub Amocolaan Geel 578 40 1600 100,0De eendenkooi Wenduine 3000 12 480 16,0Gemeentevijver Wondelgem Gent 320 0 0 0,0Kremersmoer Rijkevorsel 540 1,5 60 11,1Recreatiepark De Ster St- Niklaas 10000 15 600 6,0Dievenhof Lubbeek 480 2 80 16,7Hof ten Berg Vollezele 790 12,5 500 63,3Fortis Wemmel 1000 70 2800 100,0Groenhove vijvers Torhout Torhout 500 0 0 0,0Visclub Dobberke Arendonk 500 4,5 180 36,0De Torfbroeckvrienden Kampenhout

1000 0 0 0,0

Vissersclub Onder Ons Wespelaar 320 13,5 540 100,0Natuurvrienden Galmaarden Galmaarden 300 4 160 53,3Visje Bijt Bonheiden 170 10 400 100,0Visclub "Nooit genoeg" Klein Willebroek 700 35 1400 100,0Vissersclub De Aalscholvers Rijkevorsel 800 27,5 1100 100,0Viswater Ter Borcht Meulebeke 1600 12,5 500 31,3Fortwater Haasdonk 2400 20 800 33,3Graskarper Dendermonde 450 10 400 88,9Zilverstrand Mol 1000 13 520 52,0Visvijver Bos van Aa Zemst 1000 17,5 700 70,0VZW De Jabbeke 900 15 600 66,7

35

MolenvissersViskwekerij Corten Lommel 15000 60 2400 16,0Leute & Plezier Lille 240 9,5 380 100,0Sint-Hubertus Tervuren 1875 30 1200 64,0Vijver Dennenbad Schoten 850 15 600 70,6De Karper Niel 70 20 800 100,0Vestingwater Fort II Wommelgem 3500 37 1480 42,3Vijver aan kasteel- Gemeentehuis Wemmel

1000 20 800 80,0

GaljoenvissersMoerzeke-Damme 1000 3 120 12,0

Demer Vijver Te S'heren Elderen

S'Herenelderen Tongeren 1500 20 800 53,3

VZW Oude Schelde Vrienden Bornem 25000 325 13000 52,0VZW De Drongense Lijnvissers Drongen

600 21 840 100,0

Grote en kleine Kilkreek Assenede 5000 11 440 8,8Visclub De Walvissers Malle 80 0 0 0,0Lucievijver Houthalen 1000 20 800 80,0Immer Geduld Zwevegem 300 7 280 93,3De Geul Klein Willebroek 80 35 1400 100,0De Lustige Vissers Idegem 240 2 80 33,3Vissersvrienden Beerse Beerse 250 40 1600 100,0The hawthorn Kruishoutem 4500 35 1400 31,1Moerzeeks Rekreatiegebied Moerzeke 25000 100 4000 16,0VZW Mijmerland Oudenaarde 750 12,5 500 66,7Vijvers Bruffaerts Neerijse 640 31 1240 100,0Arents Ferdinand Heusden 1500 45 1800 100,0Gemeentelijke Visvijver Lovendegem Lovendegem

50 5 200 100,0

Schrans Lille 300 7,5 300 100,0Hengelclub Nertlé Uniom

Broekhout-Baasrode 480 25 1000 100,0

Maria-Hendrikapark Oostende 5000 20 800 16,0Visvijver Moed en Geduld Vorselaar Vorselaar 500 4 160 32,0Witvis Donk Herk-De-Stad 680 17,5 700 100,0

Driesmolen-VijverVelzeke-Zottegem 25 2,5 100 100,0

Visclub De Kemp Schriek 1750 20 800 45,7

36

Fortvissers Bornem 2500 10 400 16,0Domein Vrijbroekpark Mechelen 900 18 720 80,0t Witven Beerse 38900 30 1200 3,1Visclub de Aalscholvers Vrouwkensblok 1000 20 800 80,0Stadion Vijvers Waregem Waregem 1000 20 800 80,0Goudkarper Groenendeemd Retie 7500 25 1000 13,3Stationsvijver Eernegem 2000 37,5 1500 75,0Linievissersa Stekene 280 0 0 0,0De zonnebaars Schilde 500 6,5 260 52,0Fario Flyfishing Club Lichtervelde 1000 6,5 260 26,0Visvijver Ter Borcht

Recreatiedomein Meulebeke 1600 15 600 37,5

Royal Fish Club Brussels

Sint-Pieters Leeuw 600 10,5 420 70,0

Visvijver "De Maatjes" Palmhout 780 15 600 76,9Kon.Lijnvissersclub De Snoevers Avelgem 1000 35 1400 100,0De Snoekbaars Dessel Dessel 1000 30 1200 100,0De Sportvrienden Hemiksem 510 12,5 500 98,0VZW 't Ven Grasheide 500 2 80 16,0Visvijver "De Winde" Pietersheim Lanaken

700 16 640 91,4

Oude Abdij tuinvijver Lo 100 0 0 0,0

Vijver MIVBSint-Pieters Leeuw 400 5 200 50,0

Lustige Vissers St-Katelijne Waver

Sint-Katelijne Waver

500 55 2200 100,0

De Warande Wetteren 800 0 0 0,0Smeerebbe Vloerzegem 3250 18,5 740 22,8V.C. Dillenvrienden Retie 300 20,0 800 100,0Visclub "HOF TEN EIKEN" Rumst 270 1,0 40 14,8Vissersclub strafinrichting Merksplas Merksplas

810 25,0 1000 100,0

Parkvijver Groot kasteel Loppem Loppem 750 0,0 0 0,0De Motevijver Koekelare 1000 3,5 140 14,0Moed en Geduld Dendermonde 450 7,5 300 66,7

Blub-BlubHeist op den Berg 560 15,0 600 100,0

37

Donkmeer Berlare 20000 350,0 14000 70,0De Snoek Alken Alken 500 6,0 240 48,0Vijver hoeve Vandewalle (Sportpark) Kuurne

400 0,0 0 0,0

Koninklijke Vissersclub De Karper Kortessem

450 12,5 500 100,0

De Sleepput Zingem 240 7,0 280 100,0Onvolledige gegevens  Old Vic Bornem 180 ? ? ?VZW De Sportvissers

Sint-katelijne Waver 1000 ? ? ?

Victory Arsenaal Put 3 goog Melle 2100 ? ? ?Vijver De Dokkene Opwijk 110 ? ? ?De Natuurvrienden Oudenaarde 2500 ? ? ?Palingvrienden Tisseld 340 ? ? ?

Mark

Tollembeek-Galmaarden-Viane

800 ? ? ?

Vijver aan 't gemeentehuis/ Renbaan Dilbeek

0 ? ? ?

Kon. Vissers… De Karper Kortessem 470 ? ? ?Mannewiel Bornem 1000 ? ? ?

Gemiddelde 37,3 57,1

Totaal kg vis 245158 91860

Totaal gemiddelde 485 6,6 182 37,5

kg vis/ha

aalscholver/ha

kg vis/ha

% verlies

           Openbare viswaterenMaas - Albertkanaal Genk 10000 100 4000 40,0Dender Denderleeuw 6250 25 1000 16,0Kanaal Nieuwpoort -Duinkerke Veurne tot grens

5250 20 800 15,2

SchulensmeerLummen/ Herk-de-Stad 22500 257,5 10300 45,8

Oude Leie Bavikhove-Ooiegem

Bavikhove-Ooiegem

1500 0 0 0,0

Kanaal Veurne- Veurne - 118 30 1200 100,0

38

Duinkerke AdinkerkeZuid-Willemsvaart- Bocholt-Herentals Bocholt-Kaulille

20000 120,0 4800 24,0

Watersportbaan Gent 5250 ? ? ?

Gemiddelde 120,0 34,4

Totaal 65618 22100

Totaal gemiddelde 212 2,7 71 22,2

kg vis/ha

aalscholver/ha

kg vis/ha

% verlies

We mogen veronderstellen dat jaarlijks 1/5 tot 1/4 van de biomassa vis bijgeproduceerd wordt. Een onttrekking van 20% of minder van de biomassa door predatie zal in de praktijk weinig invloed op de globale biomassa van een visbestand hebben, daar dit gewichtsverlies door de natuurlijke productie (groei- en rekruteringsaanwas) kan gecompenseerd worden.

Een hogere onttrekking door predatie zal aanleiding geven tot overbevissing. Zeker tot een rekruteringsoverbevissing waarbij een drastische densiteitafname optreedt doordat de totale mortaliteit de rekruteringsaanwas overtreft. Hoe kleiner het gemiddeld stuksgewicht hoe zwaarder de gevolgen zijn. Hoewel een predatie van 20 % geen ramp hoeft te betekenen voor het totale visbestand, kan dit voor bepaalde sterk gepredateerde populaties (blankvoorn) toch een zware overbevissing meebrengen. Met andere woorden de biomassa-onttrekking zou ook op populatieniveau de 20 % niet mogen overtreffen.

Uit tabel 5 kan men afleiden dat van de 101 ondervraagden er 67 waren waar de norm van 20 % overschreden wordt, 24 ondervraagden meldden geen overschrijding van de norm van 20 % en 10 gevallen maakten helemaal geen melding (vraagtekens).

Hieruit kan men dus opmaken dat we maximaal 34 gevallen (33,7 %) (in 1997: 12 gevallen: 33 % - in 2000: 8 gevallen: 26 % - in 2004: 20 gevallen: 18 %) hebben waar de predatie de 20 % norm betreffende globaal biomassa verlies niet overschrijdt. Zoals reeds gesteld kan in deze gevallen de schade naar sommige populaties (vb. blankvoorn) overmatig zijn. Bij overschrijding van de 20 % norm (66,3 % van alle besproken hengelwaters) is de schade aan het totale visbestand overmatig.

Wanneer we de vraagtekens (geen melding) niet in rekening brengen, hebben we 24 gevallen (26,4 %) (in 1997: 12 gevallen: 33 % - in 2000: 8 gevallen: 26 % - in 2004: 20 gevallen: 23,5 %) waar de predatie de 20 % norm betreffende globaal biomassa verlies niet overschrijdt. Bij overschrijding van de 20 % norm (73,6 % van de gemelde hengelwaters) is de schade aan het totale visbestand overmatig. Deze laatste berekening leunt echter dichter bij de realiteit dan de eerste.

39

7.3. Relatie potentiële schade tot oppervlakte viswater

In het voorjaar 2002 ging in Straatsburg een Europees congres door, georganiseerd door de Franse Hoge Raad voor de Visserij, omtrent de aalscholverproblematiek (zie hoger).De conclusies van deze vele voordrachten en tussenkomsten gaven al aan dat er een duidelijke relatie is tussen de aalscholverschade en de grootte van het viswater:

- Algemeen werd waargenomen dat op wateren met een oppervlakte van 1.000 ha en méér, de invloed van de aalscholvervraat verwaarloosbaar was en slechts een kleine fractie (10 à 20 %) van de natuurlijke productie (jaarlijkse toename aan biomassa) of de onttrekking door de beroepsvisserij voorstelde;

- Voor wateren van 100 ha of minder kan de aalscholvervraat snel de natuurlijke productiewaarden overschrijden en aldus een geleidelijke daling van de gewichtsbezetting meebrengen;

- Voor zeer kleine viswateren, kunstmatige viskweekvijvers en kleine riviertjes behorend tot de vlagzalmzone werden desastreuze biomassaverliezen geconstateerd.

In Vlaanderen zijn er geen wateren van 1.000 ha en méér, en ook het aantal vijvers tussen 10 en 100 ha is beperkt. De gemiddelde oppervlakte van de private viswaters is nauwelijks 0,9 ha (50% clubwaters ca. 0,5 ha) en deze wateren bezitten een goed visbestand, mede door geregelde herbepotingen. We kunnen dan ook enorme biomassaverliezen in de kleine viswateren verwachten.

Dit blijkt ook uit de analyse die werd uitgevoerd naar de relatie potentiële schade tot oppervlakte van deze wateren in 2004 en 2007:

40

Het is zonder meer duidelijk dat kleine wateren grotere schade ondervinden dan grotere wateren!

Geschatte potentiële schade t.o.v. oppervlakte

Oppervlakte % potentiële schade Oppervlakte

% potentiële schade

ha 2004 2007 ha 2004 20070,25 65,1 70,0 2,5 49,6 49,70,5 60,4 63,9 5 45,0 43,5

0,75 57,7 60,3 10 40,3 37,41 55,8 57,8 20 35,7 31,3

1,5 53,1 54,2 40 31,0 25,12 51,1 51,6 80 26,4 19,0

Bij viswateren kleiner dan 1 ha ligt de aalscholverschade tussen 55 à 70% van de biomassa. Bij oppervlakte tussen 1 à 10 ha is deze schade gelegen tussen 55 à 40%, bij grotere viswateren tussen 40 à 20%.

Gezien de natuurlijke productiewaarde ca. 20% van de biomassawaarde voorstelt, zullen quasi alle viswateren kleiner dan 100 ha door de aalscholvervraat een geleidelijke daling van de gewichtsbezetting vertonen, indien geen herbepotingen worden uitgevoerd.

7.4. Besluit potentiële schade:

41

Bij deze studie hadden 90 % van de viswaters die aan het onderzoek deelnamen schade (’95: 42%; ’97: 57%; 2000: 62%; 2004: 75,9%).

Het merendeel van de nu onderzochte viswaters, namelijk 70,2% (32%, 44% en 53 % in ’95, ’97 en 2000-2004 ) waarop aalscholvers foerageren, ondervindt hoog tot zeer hoog verlies aan poot- en adulte vis. Slechts 28,8 % (28% in ‘95, 36% in ’97, 23% in 2000 en 31% in 2004) van de viswaters hadden gering verlies aan respectievelijk adulte vis en pootvis.

Het ingeschatte potentieel biomassa-verlies door aalscholvers t.o.v. de totale biomassa van het visbestand bedroeg in 73,6% (55,5% in ‘95-‘97; ca. 75% in 2000-2004) van de onderzochte viswaters minstens 20%. Dit is overmatig t.o.v. de productiecapaciteiten van deze hengelwaters. In 50,5% (35 -37% in periode 1995-2004) der gevallen was de schade zelfs groter dan 50% en compleet onaanvaardbaar naar het ecologisch evenwicht van deze wateren.

73% van de beheerders van de onderzochte waters zijn van mening dat de aalscholver een bedreiging vormt voor de hengelsport en 75 % vindt deze ook een bedreiging voor het visbestand. In 46,5% wordt zelfs een hoge schade vastgesteld bij grote vis die de aanvallen van de aalscholvers overleefden.

Het gemiddeld aantal aalscholvers per hectare privaat water is gestegen van 5,5 in 2004 naar 6,6 in 2007.

De aalscholverschade is duidelijk gerelateerd aan de oppervlakte van het viswater.Bij viswateren kleiner dan 1 ha ligt de aalscholverschade tussen 55 à 70% van de biomassa. Bij oppervlakte tussen 1 à 10 ha is deze schade gelegen tussen 55 à 40%, bij grotere viswateren tussen 40 à 20%.

Gezien de natuurlijke productiewaarde ca. 20% van de biomassawaarde voorstelt, zullen quasi alle viswateren kleiner dan 100 ha door de aalscholvervraat een geleidelijke daling van de gewichtsbezetting vertonen, indien geen herbepotingen worden uitgevoerd.

42

8. Mogelijkheden tot beperkingen van de schade

Als dodende methode wordt het afschot meest toegepast. Het doden van aalscholvers met het oog op populatiegroeicontrole gebeurde al in Denemarken, Duitsland, Nederland, Noorwegen, Tsjechië, Polen en Zweden (Van Waeyenberge et. Al., 1996). In Frankrijk werd een afschotplan van 11.755 aalscholvers (12% van de winterpopulatie) voor de winter 1999-2000 goedgekeurd, nadat in de periode 1998-99 de populatie met 10.700 stuks was toegenomen tot 95.400 stuks. De

43

bedoeling is om tot een stabilisatie te komen van de aalscholverpopulatie op een niveau van januari 1997 (73.000 stuks). Ook in Engeland bestaat er een afschotplan uitgewerkt door het MAFF.In Vlaanderen leken de hengelclubs in het verleden geen voorstander te zijn om aalscholvers massaal af te schieten, maar door de steeds toenemende schade en het ontbreken van effectieve verweermiddelen om de schade te beperken, is daar een kentering in gekomen. Bedrading werd met wisselend succes toegepast. Vogels leren snel om de bedrading te vermijden. Een ander nadeel is dat deze methode niet selectief werkt. Netten kunnen vijvers volledig afschermen van aalscholvers. Dat is alleen praktisch bij kleine visvijvers en wanneer er in de onmiddellijke nabijheid van de slaapplaatsen andere viswaters beschikbaar zijn waar zij hun voedsel kunnen betrekken. Het plaatsen van netten of bedrading is ook storend vanuit esthetisch oogpunt. Ook de mogelijkheid tot visserij wordt hierdoor sterk beknot. Draden en netten hebben ook een onmiddellijk negatieve impact op andere avifauna aanwezig op en rond de vijver. Deze maatregel is enkel met beperkt succes toepasbaar op kweekvijvers.

Menselijke aanwezigheid en toenadering kunnen effectief zijn op kleinere wateren. Op grotere plassen is dit een stuk moeilijker. Helaas is deze methode niet echt praktisch aangezien de aalscholvers hun nest verlaten voor het eerste licht en het meest actief zijn net na zonsopgang. Indien men geen kandidaten vindt om dagelijks een vroege patrouille uit te voeren of iemand die dicht bij het water woont, is dit een zeer moeilijk uitvoerbare maatregel. Er treedt echter meer en meer gewenning op aan menselijke aanwezigheid. Een voordeel van deze maatregel is wel dat men een vrij precieze telling kan bijhouden van het aantal exemplaren per dag en zo beter de omvang van de schade kan inschatten.

Een habitatverbetering voor de aanwezige vissoorten. Een goede habitat is van vitaal belang voor de aanwezige visstand. Men kan trachten onderwaterplanten en drijfbladplanten te stimuleren zodat er meer schuilgelegenheid optreedt voor predatoren. Dit maakt de constructie van artificiële schuilplaatsen nodeloos.

Het verstoren van de slaap- en rustplaatsen door het verwijderen van bomen om deze plaatsen minder aantrekkelijk te maken voor de kolonies. Deze maatregel is effectief, echter is dit verre van een duurzame oplossing. Er treedt onvermijdelijk een verandering op in milieuomstandigheden waarnaar verder onderzoek noodzakelijk is.

Uit Engels onderzoek (MAFF) blijkt dat enkel onderwaterkooien (metalen gaas of netten met brede openingen) doeltreffend zijn tegen aalscholvervraat, een techniek die ook bij ons door viskwekers reeds wordt toegepast. Studies hebben aangetoond dat hoge densiteiten van voorn, baars en windes deze structuren gebruiken gedurende de winter. De schuilplaatsen worden in het midden van het viswater aangebracht zodat zij in geen geval storend zijn voor de visserij.

Afschrikmiddelen zijn er in overvloed. Het succes van het afschrikmiddel hangt af van de hoeveelheid foeragerende vogels, de gewenning (frequentie en duur van gebruik), het tijdstip (vóór de landing), de aard van het afschrikmiddel (geluid, visueel, visueel -akoestisch) en de kostprijs. In vele gevallen zijn de resultaten van afschrikmiddelen slechts tijdelijk goed te noemen. Het overgrote deel van deze instrumenten kent zijn

44

oorsprong binnen de landbouw, algemeen genomen hebben zij ook een beperkt bereik en een sterk negatieve impact op het ecosysteem. Maatschappelijk worden deze instrumenten niet aanvaard en de kostprijs (aanschaf - gebruik) ligt hoog. Het toepassen van de afschrikmethode heeft eerder tot een verschuiving van het probleem naar andere gebieden geleid. Wordt echter de afschrikmethode gecombineerd met een beperkt afschot dan verhoogt de doeltreffendheid (Veldkamp, 1996). Er blijken altijd “specialisten” aanwezig te zijn in een populatie die elke afschrikking- of beschermingsmethode weten te omzeilen en daardoor de anderen ook aanzetten om hun voorbeeld te volgen. Het afschieten van deze “specialisten” kan daardoor de effectiviteit van een methode verhogen.

Het probleem is dat er weinig afschrikkingmiddelen echt efficiënt en bruikbaar zijn voor viswateren. Een recente Waalse studie van “Direction générale des Ressources naturelles et de l’Environnement” bewijst dat kleine viskweekvijvers quasi volledig ingekooid moeten worden met netten of metaaldraad wil men de aalscholver succesvol weren. Maar hengelen van onder een “vogelkooi” is helaas onmogelijk.

De Milieucel V.V.H.V. heeft de laatste jaren allerlei afweersystemen op vijvers opgevolgd; over het water spannen van draden, onder water plaatsen van zeer grofmazige netten, aan een paal met draad zwevende neproofvogels, op het water plaatsen van plastic nep en/of echte zwarte zwanen. Sommige verhinderden de normale hengelsportbeoefening, anderen hadden maar tijdelijk effect of vertroebelen de waterkwaliteit.

Helaas moeten we vaststellen dat de Vlaamse overheid en de Vogelbescherming nog altijd verwijzen naar literatuurstudies van 20 jaar geleden om voorstellen te lanceren betreffende mogelijke maatregelen om aalscholverpredatie te vermijden.Laten we nu voor eens en altijd komaf maken met voorstellen als drijvende eilandjes, drijvende waterplanten, steigers…. Ze brengen helaas niets op in de strijd tegen de aalscholverschade!

Maar er is hoop voor kleine private wateren! We hebben een samenwerking gerealiseerd met het Franse CORMOSHOP, een systeem die met onderwaterluidsprekers de duikende aalscholvers afschrikt met orkageluiden. De resultaten zijn verbluffend en hoopgevend, eenden en andere watervogels blijven rustig verder foerageren, vissen blijven even bijtlustig, maar de “zwarte dood” vlucht direct en gaat de visput mijden (zie Hengelblad mei/juni 2007). Voor private visvijvers met een eenvoudige geometrie is Cormoshop-systeem succesvol, maar dit systeem is niet haalbaar voor rivieren en kanalen.

9. Algemeen Besluit

- De aalscholverpopulatie in Vlaanderen blijft toenemen, ondanks alle voorspellingen van stagnatie door zelfregulatie! De overwinterende populaties kennen de laatste jaren terug een toename, met maxima tot 5.200 stuks en een gemiddelde waarde van ca. 5.000 stuks, de zomerpopulaties (ca. 4.000 stuks) kennen echter een vrij explosieve groei door een toename van het aantal

45

broedplaatsen en het aantal broedparen. Spijtig genoeg hebben we geen cijfers over het aantal doortrekkende aalscholvers in de winterperiode.

- Ondanks de schrapping in Bijlage 1 van de Europese Vogelrichtlijn blijft de aalscholver in Vlaanderen momenteel een volledig beschermde soort die niet mag bejaagd worden. De soort valt onder het vogelbeschermingsbesluit van het Vlaamse Gewest (KB 09/09/81, BS 31/10/81) en geniet dus volledige bescherming. Volgens Artikel 8 van het KB kunnen echter tijdelijke uitzonderingen op deze strikte bescherming toegestaan worden bij soorten die belangrijke schade veroorzaken aan o.a. visserij en wateren. Helaas wordt dit niet getolereerd door de natuursector.

- De Europese beheersplannen en projecten naar de regulatie van de aalscholverbestanden hebben tot nu toe weinig aarde aan de dijk gebracht.

- De impact van de aalscholvervraat op de visbestanden in private wateren blijft omvangrijk en neemt nog toe de laatste jaren.

- Bij deze studie hadden 90% van de viswaters die aan het onderzoek deelnamen schade (’95: 42%; ’97: 57%; 2000: 62 %; 2004: 75,9%).

Het merendeel van de nu onderzochte viswaters, namelijk 70,2% (32 %, 44 % en 53 % in ’95, ’97 en 2000-2004 ) waarop aalscholvers foerageren, ondervindt hoog tot zeer hoog verlies aan poot- en adulte vis. Slechts 28,8% (28% in ‘95, 36% in ’97, 23% in 2000 en 31% in 2004) van de viswaters hadden gering verlies aan respectievelijk adulte vis en pootvis.

Het ingeschatte potentieel biomassa-verlies door aalscholvers t.o.v. de totale biomassa van het visbestand bedroeg 73,6% (55,5% in ‘95-‘97; ca. 75% in 2000-2004) van de onderzochte viswaters minstens 20%. Dit is overmatig t.o.v. de productiecapaciteiten van deze hengelwaters. In 50,5% (35-37% in periode 1995-2004) der gevallen was de schade zelfs groter dan 50% en compleet onaanvaardbaar naar het ecologisch evenwicht van deze wateren.

73% van de beheerders van de onderzochte waters zijn van mening dat de aalscholver een bedreiging vormt voor de hengelsport en 75% vindt deze ook een bedreiging voor het visbestand. In 46,5% wordt zelfs een hoge schade vastgesteld bij grote vis die de aanvallen van de aalscholvers overleefden.

Het gemiddeld aantal aalscholvers per hectare privaat water is gestegen van 5,5 in 2004 naar 6,6 in 2007. In openbare wateren is dit slechts 2,7/ha.

- De aalscholverschade is duidelijk gerelateerd aan de oppervlakte van het viswater.Bij viswateren kleiner dan 1 ha ligt de aalscholverschade tussen 55 à 70 % van de biomassa. Bij oppervlakte tussen 1 à 10 ha is deze schade gelegen tussen 55 à 40%, bij grotere viswateren tussen 40 à 20%.

46

Gezien de natuurlijke productiewaarde ca. 20% van de biomassawaarde voorstelt, zullen quasi alle viswateren kleiner dan 100 ha door de aalscholvervraat een geleidelijke daling van de gewichtsbezetting vertonen, indien geen herbepotingen worden uitgevoerd.

- De economische schade naar de viskweek kan geschat worden op 650.000 euro per jaar, deze naar de hengelwateren bedraagt 750.000 kg vis of 4,5 miljoen euro. De schade naar de 10.000 ha openbaar viswater zou beperkt blijven tot 50-70 kg/ha (20 à 30 % van het visbestand), de schade naar de 1.500 ha privaat viswater bedraagt gemiddeld ca. 50 % (180-220 kg/ha/jaar) en in sommige gevallen meer dan 70 % van het visbestand (tot 500-750 kg/ha/jaar).

- De ecologische schade is het meest uitgesproken naar de reeds zwakke blankvoornpopulaties, die reeds te lijden hadden van de gevolgen van overbemesting (verbraseming en snoekbaars explosie), en nu nog verder gedecimeerd worden door de overdreven aalscholvervraat.

- De enige mogelijk om visserijschade door aalscholvers enigszins te

beperken zou liggen in het CORMOSHOP concept, een systeem die met onderwaterluidsprekers de duikende aalscholvers afschrikt met orkageluiden. Onderzoek naar afschrikmiddelen is echter geen prioriteit in Vlaanderen.

- Meer en meer hengelclubs pleiten voor beperkt afschot om de doeltreffendheid van afschrikmethoden te verhogen.

- Er dient dringend een wettelijk kader gecreëerd te worden voor het uitbetalen van schadevergoedingen en / of subsidiëring van afweermiddelen (Cfr. brief van K. Peeters, Vlaams Minister Leefmilieu, van 23 mei 2005, bijlage II).

- Bij gebrek aan afdoende afweermiddelen (gericht wetenschappelijk onderzoek vereist!) en het aanhouden van een volledige bescherming lijkt het uitbetalen van schadevergoedingen de enige billijke oplossing naar de visserijsector toe.

- De EU wordt dringend verzocht een gezamenlijk Europees beheersplan voor de lange termijn op te stellen die de aalscholverpopulaties duurzaam in het cultuurlandschap integreert, zonder de Natura 2000 doelen op het gebied van vissoorten en water-ecosystemen in gevaar te brengen.

Vereiste maatregelen: - Oliën van de eieren om het broedsucces te verkleinen; - Voorkomen van vestiging nieuwe kolonies; - Bejagen van broedparen daar waar geen nieuwe kolonies worden getolereerd.

Literatuur

Belpaire C. en Verreycken H., 1995. Preliminaire analyse van de impact van aalscholvers op de extensieve visteelt in Vlaanderen. Advies ten behoeve van de

47

Gemeenschapsminister voor Leefmilieu. Rapport Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer, Groenendaal (IBW.Wb.V.Adv.95.042).

Carss D.N. & Ekins G.R., 2002. Further European integration: Mixed sub-species colonies of Great Cormorants Phalacrocorax carbo in Britain - Colony establishment, diet, and implications for fisheries management. ARDEA 90 (1): 23-41

Carss D.N., 2005. Reducing the conflict between Cormorants and fisherieson a pan-European scale, REDCAFE, Final Report, 169 p.

Carss D.N. & Marzano M., 2005. Reducing the conflict between cormorants and fisheries on a pan-European scale. Summary & National Overviews, 374 p.

Coussement M., Van den Bergh E. en Breine J.J., 1997. Duurzame bevissing en ecologische inpasbaarheid van de hengelsport. Onderzoeksopdracht AMINAL/BG/V/95.5., 89 pp., bijlagen A & B.

Coussement M., 1999. De Zwarte Dood. Het Hengelblad VIII(4), juli ’99; p.1.

Devos K. & Anselin A., 1999. Broedvogels. In: Kuijken E. (red.). Natuurrapport 1999. Toestand van de natuur in Vlaanderen: cijfers voor het beleid. Mededelingen van het Instituut voor Natuurbehoud 6, Brussel

Devos K., Verreycken H., 2000. Aalscholvers en schade aan de visserij in Vlaanderen: een afweging van mogelijke maatregelen in het kader van een internationaal actieplan. Advies Instituut voor Natuurbehoud & Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer, 19 pp.

EIFAC Report, 2007. Workshop on a European Cormorant Management PlanBonn, Germany, 20–21 November 2007, 35 p.

Gere G. and Andrikovics S., 1986. Untersuchnung über die Ernährungsökologie des Kormorans Phalacrocorax carbo sinensis sowie deren Wirkung auf den trophischen Zustand des Wassers des Kisbalaton. I. Opusc. Zool. Budapest, 22: 67-76.

Kindermann H., 2008. Ontwerpverslag over het opstellen van een Europees beheersplan voor aalscholvers om de toenemende door aalscholvers veroorzaakte schade aan visbestanden, visserij en aquacultuur te verminderen, (2008/2177(INI))Commissie visserij, EU Parlement.

McCarthy T.K., Doherty D. and Hasett D., 1993. The Cormorant Phalacrocorax carbo on Irish inland waters. Departement of Zoology, University College, Galway, Ireland.

Milieucel V.V.H.V., 1995 -1997 - 2000 - 2004. De impact van aalscholverpopulaties op visbestanden in private wateren. Rapporten.

Newson et al.: Sub-specific differentiation of great cormorants, ARDEA 92(1), 2004

Noordhuis R. en Marteijn E.C.L., 1994. Vogels versus vissers. EOS, 11 (7-8); 82-90.

48

N.V.V.S., 1994. Sportvisserij ontwikkelingsplan, visserijkundig beheer en visserijkundig gebruik watersysteem beneden rivieren. Ed. Federatie van hengelsportverenigingen De Randstad, Federatie van hengelsportverenigingen De Maas, Delta Federatie, ISBN 90-70200-15-5, 120 pp.

Ö K.F., 1996. Kormorane und Fische, Naturschutz und Fisherei. Eine Dokumentation des ÖKF, Oktober 1996, 47 pp.

Ulenaers P., Devos K., Belpaire C. en Verreyken H., 1994. Advies betreffende Aalscholverproblematiek in Vlaanderen. Instituut voor Natuurbehoud (Rapport IN: 94.04) - Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer (IBW. Wb. V. Adv. 93.025.), 13 pp.

Van Dam C., A.D. Buijse, W. Dekker, M.R. Van Eerden, J.G.P. Klein Breteler en R. Veldkamp, 1995; Aalscholvers en beroepsvisserij, in het IJsselmeer, het Markermeer en de Noordwest - Overijsel. Rapport IKC Natuurbeheer, nr. 19, 1995, 100 p.

Van Waeyenberge J., Devos K. & Meire P., 1996 a. De impact van Aalscholvers op het visbestand in Vlaanderen: een verkennende ornithologische studie. Deelrapport I: Aantalsevolutie en huidig voorkomen van overwinterende en broedende Aalscholvers (Phalacrocorax carbo sinensis) in Vlaanderen: een kort overzicht. IN: rapport 96.10; 10pp.

Van Waeyenberge J., Devos K. & Meire P., 1996 b. De impact van Aalscholvers op het visbestand in Vlaanderen: een verkennende ornithologische studie. Deelrapport 2: Een literatuurstudie van de Aalscholver Phalacrocorax carbo sinensis. IN: rapport 96.13;66pp.; Bijlage 1 & 2.

Van Waeyenberge J., Devos K. & Meire P., 1996 c. Een overzicht van de aantalsevolutie en huidig voorkomen van Aalscholvers Phalacrocorax carbo sinensis op de slaap- en broedplaatsen in Vlaanderen. Rapport IN 96.21. U.I.A. & Instituut voor Natuurbehoud, Antwerpen, Brussel

Van Waeyenberge J., Devos K. & Meire P., 1996 d. Bepaling van de predatiedruk van overwinterende Aalscholvers Phalacrocorax carbo sinensis in Vlaanderen: enkele voorbeeldstudies. Rapport IN 96.31. U.I.A. & Instituut voor Natuurbehoud, Antwerpen, Brussel.

Van Waeyenberge J., Devos K. & Meire P., 1996 e. De impact van Aalscholvers Phalacrocorax carbo sinensis op het visbestand in Vlaanderen: een verkennende orntithologische studie. Rapport IN 96.32. U.I.A. & Instituut voor Natuurbehoud, Antwerpen, Brussel.

Veldkamp R., 1996. Draft ‘Cormorants Phalacrocorax carbo in Europe: a first step towards a European management plan’. Report Bureau Veldkamp, Steenwijk.

Bijlage I

Schade 2004

49

Naam hengelwater

Gemeente Oppervlakte (ha)

Visbestand kg

Gemiddeld aantal aalscholvers Zomer/winter

Totale visconsumptie (kg)- winter

Potentieel verlies

(%)

Fario Flyfishing Lichtervelde 2 1000 0/2 80 8

Oude Schelde Bornem 55 27500 40/240 9600 34,9

E3 putten Deinze 1 1000 15/35 1400 100

Vijver 1 Bijlokestraat

Dendermonde 0,6 600 55/35 1400 100

Vijver 2 Bijlokestraat

Dendermonde 0,2 200 55/35 1400 100

Vijver 3 Bijlokestraat

Dendermonde 0,66 660 55/35 1400 100

Put van de watch Dendermonde 0,7 700 50/30 1200 100

Grote Geul Meerdonk 7,00 3500 25/25 1000 28,6

Wapivrienden Rupelmonde 5,00 2500 11/8,5 340 13,6

Vissersvrienden Beerse

Beerse 0,5 500 6/19,5 780 100

Vijverpark Groot Kasteel

Loppem 1 1000 1,5/0 0 0

Bos van Aa Zemst 2 1000 70/30 1200 100

Het Vlotgras Dendermonde 12,00 6000 85/65 2600 43,3

IJsput Nevele 0,5 500 2,5/6 240 48

Groenhove Torhout 0,3 300 3/3 120 40

Sportvrienden Hemiksem 1,25 625 2/2 80 12,8

Gemeentevijver Lovendegem 0,55 550 4/6 240 43,6

Dokkene Opwijk 0,117 117 0/0 0 0

Old Vic Willebroek 0,2 200 0/0 0 0

Palmvelden Londerzeel 0,182 182 7,5/12,5 500 100

De Lovie Poperinge 1,5 750 2,5/1 40 5,3

RSCATIB Sint-Pieters-Leeuw

0,4 400 0/20 800 100

Heidevissers Baal 0,568 568 0/1 40 7

Natuurvrienden Nederename 0,845 845 20/40 1600 100

Fortis Wemmel 2 1000 ?/? 360 36

Torfbroekvrienden Kampenhout - Nederokkerzeel

1,5 750 10/8 320 42,7

Eendekooi Wenduine 6,00 3000 6/10,5 420 14

Kasteel van Viane Viane 1 1000 9,5/9,5 380 38

Hoeve Vandewalle Sportpark Kuurne

0,3325 333 0/0 0 0

Moedige Vissers Geel 0,5 500 ?/? 300 60

Halve Maan Zwijndrecht 0,6 600 ?/? 120 20

t Dobberke Arendonk 0,5 500 16/6 240 48

Boelekensput Grembergen (Dendermonde)

0,125 125 1/1 40 32

Pilleputvissers Grembergen (Dendermonde)

0,75 750 4/5,5 220 29,3

Scheldekantvissers Oudenaarde 1 1000 4,5/6,5 260 26

Dexia vijver Kraainem 0,75 750 1,5/2,5 100 13,3

Alcatell Bell Zandhoven, Viersel

0,32 320 7,5/10,5 420 100

50

De Spanjaard Zevergem, De Pinte

2,3 1150 7,5/17,5 700 60,9

Immer Geduld put 2

Zwevegem 0,8 800 ?/? 300 37,5

Fishing put 2 Melle 1 1000 9,5/40 1600 100

Hoenderhoek Destelbergen - Beervelde

7,00 3500 45/110,5 4420 100

Royal Fish Club Brussels

Sint-Pieters-Leeuw

1 1000 3/3 120 12

De Molenvissers Snellegem 1,5 750 2/22,5 900 100

Aalscholvers Rijkevorsel 1,5 750 2,5/20 800 100

Orkavissers Vlassenbroek 0,3 300 ?/? 160 53,3

Bergerven Rotem - Neeroeteren (Maaseik)

35 17500 30/13 520 3

Lustige Vissers put 2

Terhagen (Rumst)

1,2 600 0/12,5 500 83,3

De Winde Lanaken - Pietersheim

0,7 700 ?/? 800 100

Snoekbaars Dessel 2 1000 35/75 3000 100

KMZ Mol Mol - Ezaart 0,16 160 ?/? 60 37,5

Blauwe Put Bellem (Aalter) 3,8 1900 7,5/25 1000 52,6

Stationvijver Eernegem 4,00 2000 6/27,5 1100 55

Lustige Vissers put 1

Terhagen (Rumst)

0,66 660 0/7,5 300 45,5

Nooit Genoeg De Geul Klein Willebroek

3 1500 25/6 240 16

Sinte Marie Mariekerke Bornem

0,2625 263 4/5,5 220 83,8

Groenenbeemd Retie 1,5 750 7,5/12,5 500 66,7

Linievissers Bormteputten

Stekene 0,3 300 4/4 240 80

Linievissers Fondatieput

Fondatie sinaai 0,355 355 3,5/3 160 45,1

Lucie vijver Houthalen-Oost 1 1000 3,5/3 120 12

Amoco Amocolaan Geel

0,5775 578 ?/? 220 38,1

De Pelle Putte 1,33 665 2,5/1 40 6

Donkmeer Berlare Berlare 86 43000 500/500 20000 46,6

Maria-Hendricapark

Oostende 10,00 5000 2,5/15 600 12

Nieuwe wiel Moerzeke Kastel

0,36 360 5,5/4,5 180 50

Visje Bijt Bonheiden 0,24 240 ?/? 160 66,7

Olmenhof Herk-De-Stad 0,75 750 ?/? 200 26,7

Demervijvers s Heren Elderen (Tongeren)

2 1000 ?/? 600 60

Fortwater Haasdonk

Haasdonk 4,8 2400 3,5/11 440 18,3

Hawthorn Kruishoutem 10,00 5000 5/55 2200 44

Drie Rivieren Rumst 0,5623 562 3/3 120 21,3

Mijmerland Nederename (Oudenaarde)

1,2 600 4/35 1400 100

De Lak Balen - Wezel 5,00 2500 15/24 960 38,4

Keysers Oud-Turnhout 6,00 3000 5/75 3000 100

De Ster Sint-Niklaas 22 11000 0/15 600 5,5

Lauwse Vissers Domein Biezeveld

0,544 544 0/17 680 100

51

LauweMRV (22) Moerzeke 8,031 6781 0/0 0 0

Egleghems Collectief

Hombeek (Mechelen)

42 2100 90/135 5400 25,7

Gemiddelde 27,2 50,0Totaal ha /visbestand 380,18 185842 83800Totaal gemiddelde 489 5,5 220

45

kg vis/ha

aalscholver/ha

kg vis/ha

% verlies

Bijlage II

52

53