Sociologie t.b.v. HBOVSociologie t.b.v. HBOV

Cees luitenCees luiten

Een (andere) aanrader:Een (andere) aanrader:

• Sociologie, een inleidingSociologie, een inleiding

• Mark ElchardusMark Elchardus

• Pearson EducationPearson Education

• 20072007

• ISBN 978-90-430-1271-3ISBN 978-90-430-1271-3

Wat kom je in dit boek Wat kom je in dit boek tegen?tegen?

• Individualisme versus collectivismeIndividualisme versus collectivisme

• SocialisatieprocessenSocialisatieprocessen

• CriminaliteitCriminaliteit

• Architectuur van onze samenlevingArchitectuur van onze samenleving

• PostmodernismePostmodernisme

• Sociale controleSociale controle

• Van brandijzer tot therapieVan brandijzer tot therapie

Wat kom je in dit boek Wat kom je in dit boek tegen?tegen?• BurgerschapBurgerschap

• De geest van het kapitalismeDe geest van het kapitalisme

• Kansen op democratieKansen op democratie

• Vergrijzing en vergroeningVergrijzing en vergroening

• Het moderne gezinHet moderne gezin

• Georganiseerd sterven: het ziekenhuisGeorganiseerd sterven: het ziekenhuis

• De gulzige instellingDe gulzige instelling

ZiekteZiekte

• Ziekte: aandoening, disfunctieZiekte: aandoening, disfunctie• Frans: maladie (male habitus, male Frans: maladie (male habitus, male

hebere)hebere)• Engels: diseaseEngels: disease• Verstoort verloop van het levenVerstoort verloop van het leven• Benoemd, waarneembaar, Benoemd, waarneembaar,

diagnosticeerbaar, behandelbaardiagnosticeerbaar, behandelbaar• Staat los van patiënt als persoon en los Staat los van patiënt als persoon en los

van zijn sociale rollenvan zijn sociale rollen

Gezondheid en ziekteGezondheid en ziekte• Visie verandert voortdurendVisie verandert voortdurend

– Bredere kijk: lichamelijk, geestelijk en Bredere kijk: lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk functionerenmaatschappelijk functioneren

– Besef wat ongezond en ziekmakend is: rol van Besef wat ongezond en ziekmakend is: rol van menselijke gedrag en milieumenselijke gedrag en milieu

– Organisatie gezondheidszorg: van curatieve Organisatie gezondheidszorg: van curatieve naar preventie zorgnaar preventie zorg

– Zelf verantwoordelijk voor eigen gezondheid: Zelf verantwoordelijk voor eigen gezondheid: leefstijlleefstijl

Definities gezondheidDefinities gezondheid

• Definitie volgens W.G.O. (1947)Definitie volgens W.G.O. (1947)

• Gezondheid is een toestand van Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn en niet louter de sociaal welzijn en niet louter de afwezigheid van ziekte of gebrekafwezigheid van ziekte of gebrek

Definities gezondheid (2)Definities gezondheid (2)• De Jong (Van Den Brinck-Tjebbens)De Jong (Van Den Brinck-Tjebbens)• Gezondheid is een toestand waarin de Gezondheid is een toestand waarin de

mens zodanig functioneert dat hij een mens zodanig functioneert dat hij een socio-psycho-somatisch evenwicht ervaart socio-psycho-somatisch evenwicht ervaart en van daaruit zijn activiteiten kan en van daaruit zijn activiteiten kan ontplooien die tot behoeftenbevrediging ontplooien die tot behoeftenbevrediging leiden waarbij de mens in grote mate zelf leiden waarbij de mens in grote mate zelf verantwoorlijk gesteld wordt om gezond te verantwoorlijk gesteld wordt om gezond te blijven en/of zijn gezondheid te blijven en/of zijn gezondheid te bevorderenbevorderen

Definities gezondheid (3)Definities gezondheid (3)

• Ivan Illich (filosoof)Ivan Illich (filosoof)• Gezondheid duidt het vermogen aan zich Gezondheid duidt het vermogen aan zich

aan te passen aan verandering vh milieu, aan te passen aan verandering vh milieu, aan opgroeien en ouder worden, aan aan opgroeien en ouder worden, aan genezen als men door ziekte of letsel genezen als men door ziekte of letsel getroffen is, aan lijden en aan het rustig getroffen is, aan lijden en aan het rustig afwachten van de dood. Gezondheid afwachten van de dood. Gezondheid omvat ook de toekomst, en omvat omvat ook de toekomst, en omvat daardoor bezorgdheid en het innerlijk daardoor bezorgdheid en het innerlijk vermogen om daarmee te levenvermogen om daarmee te leven

Definities gezondheid (4)Definities gezondheid (4)

• Kuiper (Nederlands hoogleraar)Kuiper (Nederlands hoogleraar)

• Gezondheid is een proces van Gezondheid is een proces van menswording, dat gedragen wordt menswording, dat gedragen wordt door een harmonieuze verhouding door een harmonieuze verhouding tussen de mens en zijn menselijke tussen de mens en zijn menselijke situatiesituatie

Definities gezondheid (5)Definities gezondheid (5)

• Mc Farlane & Casledine (1985)Mc Farlane & Casledine (1985)

• Gezondheid is niet louter een statische Gezondheid is niet louter een statische toestand, maar een actieve instelling. Het toestand, maar een actieve instelling. Het is immers geen toestand maar een is immers geen toestand maar een proces. Tijdens dit proces komt een proces. Tijdens dit proces komt een individu tot een zeker evenwicht tussen individu tot een zeker evenwicht tussen hemzelf en zijn materiële en sociale hemzelf en zijn materiële en sociale milieumilieu

Optimaal milieu

Minimaal milieu

Dood Optimaal welbevinden

Gezondheidsmatrix vanDunn

minimaal welbevindenin optimaal milieu

optimaal welbevinden in optimaal milieu

minimaal welbevinden in minimaal milieu

optimaal welbevinden in minimaal milieu

WelzijnWelzijn• Welzijn verwijst naar reeks meer kwalitatieve, vaak Welzijn verwijst naar reeks meer kwalitatieve, vaak

immateriële menselijke realiteitenimmateriële menselijke realiteiten• Zijn en wetenZijn en weten• Normatief begrip: de kwaliteit van het leven meten Normatief begrip: de kwaliteit van het leven meten

en normerenen normeren• Sociale maatstaf voor levenskwaliteitSociale maatstaf voor levenskwaliteit• Dynamische toestand van welbevinden. Dynamische toestand van welbevinden. • Maatschappelijk kansen krijgen en te baat nemen Maatschappelijk kansen krijgen en te baat nemen

om psychische gezondheid, relaties met anderen, om psychische gezondheid, relaties met anderen, deelname aan samenleving, materieel deelname aan samenleving, materieel menswaardig levenspeil, zingeving aan het leven,… menswaardig levenspeil, zingeving aan het leven,… tot ontplooiing te brengentot ontplooiing te brengen

Rol van een zieke (Parson -Rol van een zieke (Parson -1951)1951)

• Tijdelijke en onwenselijke rol die de persoonTijdelijke en onwenselijke rol die de persoon

• Verplicht zo snel mogelijk beter te wordenVerplicht zo snel mogelijk beter te worden

• Verplicht medische hulp te zoeken en zich daarin Verplicht medische hulp te zoeken en zich daarin coöperatief op te stellencoöperatief op te stellen

• Toestaat (of verplicht) af te zien van normale Toestaat (of verplicht) af te zien van normale activiteiten en verantwoordelijkheden (werk, activiteiten en verantwoordelijkheden (werk, huishoudelijke taken,…)huishoudelijke taken,…)

• En waarbij de persoon beschouwd wordt als En waarbij de persoon beschouwd wordt als hulpbehoevend en niet in staat beter te worden hulpbehoevend en niet in staat beter te worden door zijn eigen beslissing of wil.door zijn eigen beslissing of wil.

HandicapHandicap• Van Dale: 1) Belemmering, hindernis bij Van Dale: 1) Belemmering, hindernis bij

volbrengen van een taak of prestatie, nadeel, volbrengen van een taak of prestatie, nadeel, gebrek, 2) Nadelige positie als gevolg van een gebrek, 2) Nadelige positie als gevolg van een lichamelijk of geestelijk gebrek of als gevolg van lichamelijk of geestelijk gebrek of als gevolg van invaliditeitinvaliditeit

• Hand – in – cap (hand in zak)Hand – in – cap (hand in zak)• Vlaams Fonds: Een langdurig en belangrijke Vlaams Fonds: Een langdurig en belangrijke

beperking van de kansen tot sociale integratie beperking van de kansen tot sociale integratie van een persoon tgv een aantasting van de van een persoon tgv een aantasting van de mentale, psychische of zintuiglijke mentale, psychische of zintuiglijke mogelijkhedenmogelijkheden

ModellenModellen• Reductionistisch of medisch modelReductionistisch of medisch model

– Dualistisch mensbeeldDualistisch mensbeeld– Vooral aandacht lichamelijk aspectVooral aandacht lichamelijk aspect

• Holistisch mens-milieu modelHolistisch mens-milieu model• Hulpverleningsmodellen: medisch, Hulpverleningsmodellen: medisch,

sociologisch, psychodynamisch, sociologisch, psychodynamisch, leertheorie, systeemdenkenleertheorie, systeemdenken

• Model van Lalonde: intern milieu, extern Model van Lalonde: intern milieu, extern milieu, leefstijl, gezondheids- en milieu, leefstijl, gezondheids- en welzijnszorgwelzijnszorg

Model van LalondeModel van Lalonde

Intern milieuIntern milieu–PsychischePsychische–FysiekeFysieke–SocialeSociale–SpiritueleSpirituele

Extern milieuExtern milieu•Natuurlijke omgeving (niet Natuurlijke omgeving (niet

levende en levende omgeving)levende en levende omgeving)

•Sociale omgeving (directe Sociale omgeving (directe

omgeving en de omgeving en de

maatschappelijk en culturele maatschappelijk en culturele

omgevingomgeving

Gezondheid en welzijnGezondheid en welzijn

LeefstijlLeefstijlIndividuele leefwijze = maken van Individuele leefwijze = maken van keuze omtrent gezondheidsgedrag keuze omtrent gezondheidsgedrag en welzijnsgedragen welzijnsgedrag

Gezondheids- en Gezondheids- en welzijnszorgwelzijnszorg•Wettelijke bepalingenWettelijke bepalingen

•VoorlichtingVoorlichting

•Voorzieningen en dienstenVoorzieningen en diensten

Indeling naar soort van Indeling naar soort van hulpverleninghulpverlening• ZelfzorgZelfzorg: instaan voor eigen fysieke, : instaan voor eigen fysieke,

psychische, sociale en spirituele zorgpsychische, sociale en spirituele zorg• MantelzorgMantelzorg: verricht door niet-: verricht door niet-

professionelen. Kenmerken: vrijwillig, professionelen. Kenmerken: vrijwillig, kostenloos en wederkerigkostenloos en wederkerig

• Professionele zorgProfessionele zorg: verricht door mensen : verricht door mensen opgeleid zijn. Kenmerken: georganiseerd, opgeleid zijn. Kenmerken: georganiseerd, betaald, niet wederkerig (arts, betaald, niet wederkerig (arts, maatschappelijk werker, psycholoog, …)maatschappelijk werker, psycholoog, …)

Indeling naar dIndeling naar doel van oel van hulpverleninghulpverlening

• Positieve zorgPositieve zorg: betere leef-, woon- en : betere leef-, woon- en werkomstandigheden bewerkstelligen werkomstandigheden bewerkstelligen (verkeersveiligheid, waterzuivering, (verkeersveiligheid, waterzuivering, huisvuilophaling, …)huisvuilophaling, …)

• Preventieve zorgPreventieve zorg: voorkomen van ziekten en : voorkomen van ziekten en onwel zijn en/of de gevolgen van ziekte en onwel onwel zijn en/of de gevolgen van ziekte en onwel zijn minimaliserenzijn minimaliseren

• Curatieve zorgCuratieve zorg: genezen van mensen die ziek : genezen van mensen die ziek en/of onwel zijnen/of onwel zijn

• Palliatieve zorgPalliatieve zorg: lijden verzachten van mensen : lijden verzachten van mensen die door curatieve zorg niet meer kunnen beter die door curatieve zorg niet meer kunnen beter wordenworden

Indeling naar plaats of Indeling naar plaats of setting setting

• Extramurale:Extramurale: zorg buiten de muren van instellingen (zorg zorg buiten de muren van instellingen (zorg voor bejaarde thuis, kind in pleeggezin, palliatieve voor bejaarde thuis, kind in pleeggezin, palliatieve thuiszorg,…)thuiszorg,…)

• Semimurale:Semimurale: zorg in instelling verleend maar verblijf <24 zorg in instelling verleend maar verblijf <24 uren (nierdialyse, dagcentrum, daghospitaal, …)uren (nierdialyse, dagcentrum, daghospitaal, …)

• IntramuraleIntramurale: zorg binnen muren instelling, verblijf >24 : zorg binnen muren instelling, verblijf >24 uren (operatie met opname, vluchthuis, therapeutische uren (operatie met opname, vluchthuis, therapeutische gemeenschap, …) gemeenschap, …)

• TransmuraleTransmurale: zorg die normaal intramuraal gegeven wordt : zorg die normaal intramuraal gegeven wordt naar de thuissituatie verplaatst (thuisdialyse, zorg voor naar de thuissituatie verplaatst (thuisdialyse, zorg voor dementerende thuis, palliatieve thuiszorg, …) dementerende thuis, palliatieve thuiszorg, …)

Indeling naar Indeling naar graad van graad van gespecialiseerd zijngespecialiseerd zijn

• Echelonnering van de zorg (echelon = sport, ladder of Echelonnering van de zorg (echelon = sport, ladder of traptrede, ook zorglijn genoemd)traptrede, ook zorglijn genoemd)

• 0de echelon0de echelon: niet professioneel; doel= positieve en preventieve : niet professioneel; doel= positieve en preventieve zorg; zorglijn van zelfzorg, mantelzorg, vrijwilligers,…zorg; zorglijn van zelfzorg, mantelzorg, vrijwilligers,…

• 1ste echelon1ste echelon: extramuraal; professionele zorg; zorglijn= : extramuraal; professionele zorg; zorglijn= huisarts, ocmw, gezins- en bejaardenhulphuisarts, ocmw, gezins- en bejaardenhulp

• 2de echelon2de echelon: ambulant semimuraal; professionelen : ambulant semimuraal; professionelen (specialisten); zorglijn van polikliniek, CGGZ, dagverblijf,…)(specialisten); zorglijn van polikliniek, CGGZ, dagverblijf,…)

• 3de echelon3de echelon: intramuraal; professionelen (grote specialisatie); : intramuraal; professionelen (grote specialisatie); zorglijn van ziekenhuizen, vluchthuis,…zorglijn van ziekenhuizen, vluchthuis,…

• 4de echelon4de echelon: intramurale zorg van lange duur; permanente : intramurale zorg van lange duur; permanente zorg van algemene of gespecialiseerde aard; zorglijn van zorg van algemene of gespecialiseerde aard; zorglijn van instellingen voor gehandicapten, revalidatiecentra, instellingen voor gehandicapten, revalidatiecentra, therapeutische gemeenschappen,…therapeutische gemeenschappen,…

Soort Soort zorgzorg

Zelfzorg en Zelfzorg en mantelzorgmantelzorg

Zelfzorg, Zelfzorg, mantelzorg en mantelzorg en professionele zorgprofessionele zorg

Zelfzorg, Zelfzorg, mantelzorg en mantelzorg en professionele zorgprofessionele zorg

Echelon Echelon 0de0de

echelonechelon1ste 1ste echelonechelon

2de 2de echelonechelon

3de 3de echelonechelon

4de 4de echelonechelon

Hulpver-Hulpver-leninglening

Positieve en Positieve en preventieve preventieve zorgzorg

Positieve zorg, preventieve zorg, Positieve zorg, preventieve zorg, curatieve zorg en palliatieve zorgcuratieve zorg en palliatieve zorg

SettingSetting ExtramuraalExtramuraal Extramuraal, Extramuraal, ambulant, ambulant,

intramuraal, intramuraal,

transmuraaltransmuraal

Intramuraal, Intramuraal, residentieelresidentieel