S.MAG #1

S.MAG#1 heeft als thema Het Zeedelijk.De Satellietgroep heeft als pioniersopgave het Zeedelijk uitgezet. Het Zeedelijk als nieuwe plek aan of in zee waar het denken over synthese van techniek en kunst nieuwe vorm zal krijgen. Het tijdschrift is samensteld met bijdragen van kunstenaars en wetenschappers die hebben gereageerd op de opgave voor het Zeedelijk of die op verzoek een inspirerend beeld of een tekst hebben bij gedragen. De beelden, projec-ten en voorstellen zijn over elkaar heen geschoven of raken elkaar om gelaagdheid en verbanden aan te geven. We denken u een interessant magazine aan te bieden dat inspireert en dat de kwaliteit van een culturele impuls aan /in zee laat zien.

Het thema van S.MAG#2 wordt ‘geen zee’. S.MAG#2 wordt aan het eind van het strandseizoen samengesteld. Deadline voor reacties of voorstellen is 30 september 2007. Vragen en bijdragen naar:[email protected]

SatellietgroepKunstenaarsinitiatief Satellietgroep heeft als doel het veroveren van een positie voor kunst en cultuur aan/in zee. De Satelliet-groep wil inspireren, infiltreren en realise-ren en organiseert in verschillende media projecten en activiteiten. De Satellietgroep zoekt en bundelt inspirerende (interna-tionale) voorbeelden op het raakvlak van kunst en cultuur aan/in zee. Zij daagt kun-stenaars en vormgevers uit om nieuwe con-cepten en projecten te ontwikkelen, speelt in op actuele Zuid-Hollandse ontwikkelin-gen rond de geplande kustuitbreiding en daarmee parallelle internationale ontwik-kelingen, en brengt dit onder de aandacht van een specifiek publiek met interesse in kunst, cultuur en de zee.

2006Vooruitlopend op de kustbescherming heeft de Satellietgroep het kunsteiland Satellieteiland voor de kust van Zuid-Holland, in januari 2006, in gebruik geno-men. In 3 jaar tijd wordt het Satellieteiland gevoed met betekenis.

Projecten in 2006: verspreiding artikel Kunst beschermt kust, Call for Ideas 2006, Opening Satellieteiland, where art is the first form of life, fles_en_post tijdens de Kunstvlaai, spot_Satellieteiland tijdens de week van de zee, STORM_Crashtest for Concepts in Lakah Den Haag.

2007In 2007 wordt met 3 convergerende projec-ten een culturele impuls gerealiseerd voor de kust: (1) het uitgeven van het onafhanke-lijke kwaliteitstijdschrift S.MAG; (2) de vraag uitzetten voor de eerste contouren van Het Zeedelijk; (3) het realiseren van Voorpost Zeedelijk tijdens de Dag van de Architec-tuur 2007 in Scheveningen.

Subsidiënten van de Satellietgroep: Gemeente Den Haag, Stroom, Fonds 1818, Prins Bernhard Cultuurfonds Zuid-Holland.

introductie Satellietgroep

S.MAG is een nieuw tijdschrift voor kunst en cultuur aan/in zee.S.MAG wordt door Satellietgroep samen-gesteld met bijdragen van kunstenaars, architecten en wetenschappers die een passie voor de zee delen.S.MAG is voor liefhebbers.

colofonS.MAG #1 is een onafhankelijk uitgave van kunstenaarsinitiatief Satellietgroepwww.satellietgroep.nlinfo@satellietgroep.nlredactie: Satellietgroepvormgeving: Duel, Den Haagoplage: 1000 stuksdrukwerk Albani Drukkersjuli 2007

p5. stormvloed!!

Maarten Vanden Eynde

p.6 vloedmerk en waterwerk

Bart Bomas

p.6 generating dune scapes

Ronald Rietveld

p.6 satellite island Biosphere

Jacques Abelman


Bart Bomas


Ronald Rietveld

p.8 satellite island Biosphere

Jacques Abelman


Bart Bomas


Ronald Rietveld

p.10 re-used marine structures

Anthony Lau


Anthony Lau

p.14 Het lichtcirculatieplan

Maarten de Kroon


Anthony Lau

p.16 Het tentstation

Melle Smets

p.17 z.t.

Thijs Ebbe Fokkens

p.17 de Paradox van de zee

Frits Schoute

p.18 de Paradox van de zee

Frits Schoute

p.18 noordzee Brass

Pierre Derks

p.18 Paal 5

Florentijn Hofman

p.18 coastomize!

FLCextended

p.20 coastomize!

FLCextended

p.21 a turquoise place

Annabel Howland

p.22 a turquoise place

Annabel Howland

p.23 voorpost zeedelijk

Satellietgroep


Satellietgroep


Satellietgroep

p.26 iJs en zee

Aris de Bakker

p.26 de zeespiegelstijging biedt...

Satellietgroep


Satellietgroep

p.29 lichtschip

Eric van Straaten

p.29 seawing

Duzan Doepel ism Jan Ketelaars

p.30 lichtschip

Eric van Straaten

p.30 seawing

p.31 mosselstoel

Zeger Reyers

p.32 drumstel

Zeger Reyers

p.32 Bijvangst

Initiatiefnemers van Satellietgroep zijn:Jacqueline Heerema (kunstenaar)www.jacquelineheerema.nl marianne volleberg (antropoloog)www.burocreatie.nlandries micke (architect) www.mixd.nlduel, Hederik van der kolk en Bas de koning (grafisch ontwerpers)www.studioduel.nl

s.mag | Het Zeedelijk | 32 | s.mag | Het Zeedelijk


Anthony Lau

p.12 BoB

Joncquil & Biop

p.12 Het lichtcirculatieplan

Maarten de Kroon

Duzan Doepel ism Jan Ketelaars

p.34 drumstel

Zeger Reyers

p.34 cv’s

p.35 emmertje zand

Pierre Derks

p.35 geen zee

Satellietgroep

Van extreme zure regen tot teveel o’zonne-schijn, van genetisch gedupliceerde lente bloemetjes in de warmste herfst ooit tot de uiterst politiek en geschiedkundig gevoelige ‘Africanized honeybee’, nummer 86 in de top honderd van Alien Invasive Species. Het water staat aan onze voeten.Van verzopen land tot heilig land, overal hetzelfde liedje: Het STORMT! Zelfs op het nieuw te bouwen Satelliet-eiland voor de kust van Den Haag in Neder-land tot de oprukkende palmboom erectie van een oliegevoelige gladde sjeik in een van de emiraten. Aanhoudend onweer. Maar olie wordt water en water doet leven. Als ze in het oosten klaar zijn komen ze weer in Nederland zand spuiten. Zand, moet er nog zand zijn?Als decennia oude hardnekkige druilregen probeert de politiek vanaf de boulevard zoden aan de dijk te zetten in de vorm van nieuw te koloniseren eilandjes in eigen achtertuin. Een nationale sport ondertus-sen. Je moet er als eerste bij zijn als de regen verzand en het eerste schip strand. Aan land! Als eerste voetzetten op de nieuwe wereld, blanco, maagdelijk schoon. Dan wordt het leuk. Onder het bliksemend zwaard van Damocles beginnen te bouwen aan een nieuwe wereld, een nieuw eiland. Met een regenboog aan cultuur en dichter-lijke vrijheid, wordt het opgespoten land voorbereid voor verre horizonten. En dan zit je daar op dat eiland... wat nu?

Waar te beginnen? Hoe verover je een positie voor kunst en cultuur aan de kust? Moeten we vooruitblikken naar de toekomst van gisteren of terugkijken naar het verle-den van morgen? Een zee van mogelijkheden komt aanwaaien vanaf het vaste land. Het blijft een lekkere gesubsidieerde vis die daar wordt voorge-houden, als een grote haring bengelend boven de Hollandse kust, met knapperige uitjes die er als betonnen dobbelstenen afvallen en de fundering leggen voor later. Zo dienen ze ook nog ergens voor. De vetpot kan ook gebruikt worden om het uitzicht vanaf het eiland te verfraaien. Een vernieuwde strategie om de kust der Lage Landen te verjongen. Afkoelwater van een van de grootste haven industrieën ter wereld kan gebruikt worden als broedpoel voor garnalen, zoals de Happy Shrimp Farm heeft bewezen op de Maasvlakte. Of een warmwaterpretpark met tropische baden om zelf in te liggen koken tot je gaar bent. Je kan het zo gek niet verzinnen of het is mogelijk. Laat je fantasie de vrije loop en gooi je idee in zee. Een gunstige wind spoelt het wel aan wal zodat toekomstige beleid-makers het kunnen jutten. Als ze het zien zitten/liggen natuurlijk, tussen al die losse zandkorrels op het strand. Laten we hopen. De ogen openhouden is de boodschap, zelfs als het pijn doet. Plots is het windstil...

Gaat het echt gebeuren?

stormvloed!! Martin de La Fin, Maarten Vanden Eynde

Nergens, nee nergens om ons heen lijkt er een plek bespaard te blijven van onbesproken geologische gebeurtenissen die de veel-besproken toenemende aardse onrust bevestigen: Het STORMT!

Gangway Mathilda | Wolfgang Winter & Berthold Hörbelt


het vloedmerk dat oude basisveen terug, losgewoeld uit wat nu de Noordzeebodem is. De zee brengt zo in herinnering dat dit lage land een veranderlijke delta is.

De Nederlandse delta maakt deel uit van een familie van zogeheten ‘red delta’s’. Het zijn deltagebieden die intensief bewoond worden en in de atlas rood kleuren vanwege stedelijk gebruik: huizen, wegen, bedrijven, noem maar op. En de atlas vertelt nog meer: de grootste steden ter wereld liggen in delta’s en aan kusten. Het merendeel van de mensheid woont dichtbij zee. Delta’s zijn immers vruchtbaar. Ze kennen havens en handelsposten en bieden verbindingen

met de rest van de wereld. Zo ook onze ver-trouwde delta van Rijn, Maas en Schelde. Ook die delta kleurt rood sinds de Hol-landse steden zich geleidelijk samenvoegen tot een Randstad. Meer dan zes miljoen mensen wonen inmiddels in dat kleine, laaggelegen deltagebied aan de Noordzee. De vraag naar nieuwe woningen groeit nog steeds, het verkeer loopt langzaam vast, de economie is kwetsbaar en moet concurre-ren met verre landen, gewaardeerde open landschappen staan onder druk. Het zijn de bekende maatschappelijke vraagstukken van dichtbevolkte gebieden, maar sinds kort is er een dreiging bijgekomen: het klimaat lijkt te veranderen. De atmosfeer

warmt op en het weer wordt grilliger, de zee zet uit, het waterpeil stijgt en laaggelegen gebieden krijgen te kampen met waterover-last, maar evengoed met droogte. Rode delta’s wereldwijd zien zich gesteld voor een geweldige vraag: hoe moeten deze kwetsbare brandpunten in de wereldecono-mie zich aanpassen aan een veranderend klimaat? Delta’s moeten zich in zekere zin opnieuw uitvinden. Dat geldt ook voor de Nederlandse delta.

Nederland - en Zuid-Holland in het bijzon-der - zijn uniek in de wereld vanwege een vernuftig ruimtelijk systeem dat gebruik maakt van de lage ligging, intensieve ver-

Generating Dune Scapes | Ronald Rietveld

Model for Satellite Island Biosphere | Jacques Abelman

Op het strand laat de zee twee keer per etmaal een spoor achter: het vloedmerk. Het is een smalle lijn van schelpen, wier en ander aangespoeld materiaal die markeert tot waar het hoogwater kwam. Zo verlegt

de zee iedere dag zelf zijn grenzen. In dat vloedmerk aan de Hollandse kust treffen we soms compacte zwartbruine kluiten aan. Het wordt basisveen genoemd en is onge-veer 10.000 jaar oud. Dat vreemde bruine

goedje is het restant van de allereerste planten in Nederland, direct na de laatste ijstijd. Ze groeiden op het grind en zand van een verwilderde delta, toen het landijs zich noordwaarts had teruggetrokken en de Noordzee weer volstroomde vanuit de oceaan. De planten in het prille en net opgewarmde Holland werden uiteindelijk overspoeld door die stijgende zee en over-dekt met lagen zeeklei. In de millennia die volgden stapelden de Noordzee en de rivieren geleidelijk een landschap op dat bewoond raakte door mensen die zich vandaag de dag Nederlan-ders noemen. En als het heeft gestormd vinden oplettende strandwandelaars in

vloedmerk en waterwerkDoor Bart Bomas

Our future may well bring modified cli-mactic conditions, rising sea levels, higher temperatures and shifting ecosystems.

Undoubtedly, the new barrier islands off the coast of the Netherlands will serve a pro-tective function. However, what will become of the character of the Dutch landscape in this vision of the future?

Our relationship to this traditional land-

scape and agricultural way of life informs our cultural identity. It is as important to our cultural history as all the works of art in every single museum.For many the heart and soul of the Netherlands is in the carefully designed and maintained beauty of this engineered polder landscape.

However, rising sea levels will cause the gradual saltification of the polders, which

satellite BiosPHere ByJacques Abelman

“Few things are certain except for constant change.”

may lead to radical changes in vegetation. Perhaps in a hundred years southern Holland will more closely resemble the vegetation of South Africa than that of northern Europe.

The Satellite Biosphere is an ambitious proposal to marry ecological preservation with a cultural program.Under giant inflatable biodomes, ecosy-stems from around the world, with a focus on specific European cultural landscapes that may become threatened, will be preserved for the future. The maintenance of these social and ecological systems will include emphasizing the ways of life and cultural activities that accompany them.

The Satellite Biospheres will be a haven not simply for plant and animal species, but also for craftsman, artisans, and artists from all media and techniques whose rela-tionship to the landscape informs modes of cultural production.


nieuw hoofdstuk toe te voegen aan de eeu-wenoude Hollandse traditie op het snijvlak van stedenbouw, landschapsarchitectuur en civiele techniek. Klimaatverandering biedt een kans om laag Nederland op de kaart te zetten in de vorm van een duurzame, attractieve en concurrerende delta: een veilig en aantrekkelijk ingericht gebied, dat met de kennisinstellingen, bedrijven en proeftuinen tegelijk de internationale thuis-basis is van het economische deltacluster. Misschien moeten we vanwege die kennis-concentratie het zuidwestelijke deel van de Randstad wel de Deltapolis gaan noemen. Een creatieve streek, met het Zeedelijk als meest westelijke en visionaire voorpost?

Om dit vergezicht dichterbij te brengen is wel een andere manier van denken nodig over het ontwerpen aan deze delta. Ik wil nog eens pleiten voor het strategische concept ‘Deltaficatie’ dat werd voorgesteld door ontwerpatelier Naar Zee! van het Ruimtelijk Planbureau in 2003. Deltaficatie richt zich op vernieuwende coalities tussen technisch-wetenschappelijke deltakennis en het in Holland royaal beschikbare artistieke en creatieve talent. De combinatie van deze twee Hollandse troefkaarten moet leiden tot inspirerende proefprojecten die inspelen op een veranderlijke, beweeglijke delta. Daarmee markeert deltaficatie een paradigmawending ten opzicht van een

eerder tijdvak, dat gedomineerd werd door delta-fixatie: het verder vastleggen van delta’s - fysiek, sociaaleconomisch en mentaal. In dit tegenspel vraagt deltaficatie juist daarom veranderingsgezind denken en proefondervindelijk handelen.

Eén voorwaarde is essentieel voor deltaficatie. De ruimtelijke uitdagingen voor de Hollandse delta dienen te worden beschouwd als culturele opgave. Waarom? Vraagstukken die de gehele delta betreffen zoals klimaatverandering of ruimtelijke ont-wikkeling gaan over de lange termijn en zijn dermate complex dat ze behoren tot de zo-genaamde ongetemde problemen. Hiervoor

stedelijking en de natuurlijke dynamiek van een rivierdelta. De Hollanders hebben leren (over)leven in die delta; zij bouwden pol-ders, dijken en deltawerken. Zó typerend is de traditie van het spel met zand, klei, veen, water en wind in dit laagland, dat we kun-nen spreken van een deel van onze cultuur. De vormgeving van dit laag-landschap lijkt zich in de tweede helft van de 20e eeuw te hebben losgemaakt van de basisregels die water, wind en ondergrond stellen. Voort-gang in bouwtechniek en waterbeheersing maakte het mogelijk om te wonen in diepe polders en in uiterwaarden. Nederlanders hebben de natuurlijke sedimentatieproces-sen van de Noordzee overgenomen door

zelf Noordzeezand aan te voeren om op te bouwen. Een knap staaltje en echt iets voor Nederlanders. Noem het gerust een deel van die natte cultuur. Laag Nederland is zo een kunstwerk geworden. En niet alleen in de waterbouwkundige betekenis. In de loop van deze cultuurhistorie is rijke kennis rondom water-en deltatechnologie opge-bouwd. Die kennis en kunde is vooral te vinden in Zuid-Holland, rond Delft, Rotter-dam en Dordrecht. Nu klimaatverandering vraagt om innovatieve oplossingen voor delta’s wereldwijd, is er een kans om dat specifieke kennisprofiel van Zuid-Holland te benutten en te versterken. Wereldwijd zijn nieuwe strategieën immers noodza-

kelijk om te anticiperen op de opwarming van de aarde en de stijgende rivieren en zeespiegel. Internationaal zijn de ogen op Nederland gericht wanneer het gaat om innovatieve oplossingen voor de gevolgen van klimaatverandering. Nu het klimaat verandert en de Waterwolf zich weer roert, worden ontwerpers, planners en beleidma-kers geprikkeld om nieuwe strategieën te ontwerpen voor het laagland. De prachtig-ste ideeën passeren de revue. Van drijvende huizen, wegen en kassen tot hele water-steden. Een andere greep uit dit visionaire repertoire: zoutwaterlandbouw, nieuwe waterlinies, terpen en windparken op zee. We hebben daarmee nu de kans om een

Polder in Biosphere | Jacques Abelman

Satellite Island in Biosphere | Jacques Abelman

generating dune scaPes Door Ronald Rietveld

Grootschalige ontwikkelingen

De relevante externe ontwikkelingen waar-op wordt meegelift zijn: een zandoverschot uit de havenmonding (1.4 miljoen m3 per jaar), de plannen voor duurzaam hergebruik van industriële restwarmte door Corus / Crown van Gelder (oprichting restwarmte-bedrijf), de herontwikkeling van IJmuidens Rivierenbuurt, en de aanleg van de grootste sluis ter wereld. Deze ontwikkelingen schep-pen de condities voor één overall interven-tie en drie locatiegebonden interventies.

Overall interventie: Grootschalige duingeneratieDe vele leegten in IJmond worden benut voor grootschalige duingeneratie. De Kennemerduinen lopen straks door in het stedelijk gebied. Door natuurlijke successie sluit het duinlandschap op termijn aan op de zonering van de Kennemerduinen. Het alom aanwezige duinlandschap impliceert een radicale verandering van de context van alle bestaande bebouwing.

“Verschillende vogelsoorten krijgen extra broedgelegen-heden tussen de passerende mammoettankers en cruise-schepen.”

Onder IJmond schuilt in potentie een uniek stedelijk duinlandschap. Generating Dune Scapes is een ambitieus en realistisch plan voor de komende 15 jaar. Het benut enkele gigan-tische landschappelijke pro-cessen en bestaande stedelij-ke plannen om IJmond om te vormen tot een fascinerend stedelijk duinlandschap. Er ontstaan nieuwe kansen voor de bestaande elemen-ten, zoals bijvoorbeeld de bunkers en het Kennemer-meer, als mede voor bijzon-dere vormen van architec-tuur, stedenbouw, ecologie, recreatie en economie.



1. Hot Spring and Steaming Bunkers (2011)

Met het apocalyptische decor van Hoog-ovens, stomende bunkers, onstuimige wolkenluchten en de Kennmerduinen wordt de Hot Spring een uitzonderlijke winterbad-plaats voor kuurrecreatie in West-Europa. Het zuivere duinwater van het Kennemer-meer wordt opgewarmd door hergebruikte restwarmte van Corus/Crown van Gelder (oprichting restwarmtebedrijf 2011). Sto-mende bunkers met panoramisch uitzicht over de Hot Spring worden exceptionele badhuizen.

2. Birds and Supertankers (2013)

Op het sluizencomplex ontstaat een paradoxaal duinlandschap. Verschillende vogelsoorten krijgen extra broedgelegen-heden tussen de passerende mammoettan-kers en cruiseschepen. De grootste vijand van de broedvogels is de vos en die durft hier niet te komen. De enorme hoeveelheid

duinzand die vrijkomt bij de aanleg van de grootste sluis ter wereld wordt benut voor nieuwe duinen. De ovale vorm van de gigantische broedschalen in de duinpan-nen is afgestemd op de broedvoorkeur van de beschermde rodelijst soorten (Visdief, Kleine Stern, etc.).

3. Sand Wall District (2006-2020)

Een deel van het beschikbare zand wordt benut voor het genereren van grootschalig duinwonen. Middels de innovatieve bouw-techniek ‘SmartSoils’ van GeoDelft wordt zand verhard tot constructief verantwoord zandsteen. Hierdoor ontstaat Sand Wall District. Dit verzonken landschap van zandmuren tussen diepgroene zeedennen schept een bijzondere woonomgeving.

bestaan geen pasklare, of via de strikte logica te vinden oplossingen. Het is een zoektocht waarvoor alleen een ontwerpge-richte benadering geschikt is. Ontwerpen is een proces waarin veel ongelijksoortige informatie via concepten en keuzes wordt geordend tot een, op voorhand nog niet gegeven, betekenisvolle structuur of vorm. Om ambitieuze en tegelijk reële concepten voor de delta te ontwerpen is multidiscipli-naire kennis nodig. Het organiseren van dat meta-ontwerpproces is een grote uitdaging voor overheden, instituten, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Heel belang-rijk daarbij is het zoeken naar rijke verhaal-lijnen, motieven die kunnen inspireren.

Om die verhalen te maken moet veel meer gebruik worden gemaakt van creativiteit in de samenleving. Buiten de reguliere projectorganisaties en overheden opent zich nóg een rijke wereld, vol met kennis en kunde. Het is cultureel kapitaal dat huist in de samenleving bij groepen burgers, die overigens zelf ook (semi-) professionals of goedgeorganiseerde amateurs zijn. Denk aan de internationaal opererende gezel-schappen van vogelspotters, skaters of surfers. Ze beschikken over brede veldken-nis en zijn geëquipeerd met de modern-ste middelen. Een appèl op dat culturele kapitaal voor de ruimtelijke toekomst van de delta is op zijn plaats.

De vragen zijn groot, het probleem is com-plex en ongetemd. De kansen zijn er ook. Mobiliseer de denkkracht, kennis en kunde voor de lange termijn. Betrek vele groepen en ga ontwerpgericht te werk: het is een zoektocht. Deltaficatie vraagt een perma-nente denkoefening om vernieuwende con-cepten te ontwerpen. Concept staat daarin gelijk aan ‘verhaal’ (woord en beeld) als rijk-ste niveau van kennis. Een weldoordacht en prikkelend narratief, met historische diepte, maatschappelijke breedte en visionaire rijk-dom. Immers, alleen zulke verhalen kunnen inspireren. En alleen een narratief concept bezit de kracht om mensen te mobiliseren, wat nodig is bij planvorming op lange ter-

mijn en grote schaal. In 1641 presenteert Jan Adriaanszoon Leeghwater zijn Haarlemmermeerboeck. Daarin een gedurfd en gedetailleerd plan voor de drooglegging van de Haarlemmer-meer. Het was zijn tijd 200 jaar vooruit. Pas in 1852 valt het meer droog. Geïnspireerd door de geestdrift van onder andere deze Leeghwater staan we nu voor de nieuwste uitdagingen van deze delta. Het vereist daadkracht, maar ook denkkracht. En bij dat alles blijft het onzekerheid troef. Leer dat van de getijden van de zee, het stui-vende zand, het vloedmerk. Hoe om te gaan met zulk krachtenspel, dat is de kern van ontwerpen aan de Hollandse delta. Holland

als kunstwerk. Een vitaal stedelijk netwerk met 6,6 miljoen inwoners die wonen tot op zeven meter beneden zeeniveau in een veranderlijke delta. Het is beeldmerk van Hollandse trots – niet van angst voor een-zelfde lot als Atlantis – en toonbeeld van internationaal gevraagde kennis en kunde. Start bij zee, daar begon het voor dit land.

Re-used marine structures | Anthony Lau



De Griekse filosoof Thales geloofde dat de aarde op water dreef. Water, zo meende Thales, was de oerstof waar alles uit was gemaakt. Water als oerbeginsel. Thales zocht verklaringen voor wat hij zag. Hij was reductionist, natuurkundige, astronoom - een denker. Hij zag water dat telkens een andere vorm aan kan nemen. Hij zag de zee, die altijd in beweging is en nooit gelijk. Op grond van die waarnemingen moet hij geconcludeerd hebben dat uit die voort-durend veranderende materie de oerstof moest zijn gemaakt. Een even grootse als navoelbare gedachte. Ga naar het strand en kijk naar de zee, de lucht, de wolken, het blauw, het grijs, en probeer te denken als

Thales. Daar is alleen kijken en denken en fantasie voor nodig. Wij weten veel. Wij we-ten dat de aarde niet op de zee drijft, maar dat de zee op de aarde plakt, zoals ook wij op de aarde geplakt zitten. Vergeleken met Thales weten wij onbarmhartig veel. De dichter K. Michel schrijft in Glas is een trage vloeistof:

Water is een meervoud en licht idemAlles wat ik van de hemel weet heb ik onder mijn voeten op straat gezien in de regenplassen Sommige mensen hebben weinig nodig om veel te kunnen zien. De Franse schrijver

Het licHt-circulatie-Plan Door Maarten de Kroon

Project BoBwat: Te waterlating drijvend hondenhok ‘BOB’. Samenwerking Joncquil (de Vries) & Biop (AKA Marcel Daelmans). Gebouwd als voorstel/schaalmodel voor drijvend atelier op de vijver van de Akademie ST. Joost, Breda alwaar het 1 jaar dreef.waar: Noordzee strand bij Duindorpwanneer: 14 december 2001status: Onbekend, maar wij hebben goede hoop dat BOB nog immer drijft.



Eugene Fromentin reisde in de 19de eeuw naar Den Haag om in het Mauritshuis de schilderijen van de oude Hollandse meesters te zien. Nadat hij per koetsje over de Scheveningseweg naar het strand was gereden keek hij naar de zee, en besefte hij, dat hij nog precies kon aanwijzen waar de Hollandse schilders in de 17de eeuw ge-staan hadden. Hij dacht dat hij de zee van Van Goyen zag, en de zee van Van de Velde - en omdat hij het dacht zag hij het. Alsof hij door een schilderijenlijst naar de zee keek. De schilderijen van de oude meesters had-den zijn denken en dus zijn ogen gericht. Wie gericht denkt kijkt gericht. Wie wil, kan vandaag aan het strand de zeeslagen zien

die in de 17de eeuw werden gevoerd, in Zee-land de overstromingen door de eeuwen heen. Hij zou het licht zien dat Weissen-bruch zag. De wolken, de eindeloze ruimte, het wit van een zeil in de verte. Licht en lucht als grote tovenaars. Wat Weissen-bruch zag vertaalde hij in verf op doek. Schilderijen die je leren kijken, en waar je eindeloos in rond kunt dwalen. Wie met zijn blik de fantasie van het weten volgt ziet de overkant, de krijtrotsen van Engeland, en ver daar weer achter de kustlijn van Long Island, waar Willem de Kooning het licht herontdekte. Opnieuw: de ruimte, de kleuren, het licht, en de einde-loze verandering.

Je hoeft geen romanticus te zijn om van de zee te houden, geen kunstenaar om er inspiratie aan te ontlenen, geen kustbewo-ner om er bang van te zijn. Veel verandert en wordt onherstelbaar verbeterd. Het aantal plekken waar je vanaf de weg nog onaangetast Hollands land-schap kunt zien neemt in snel tempo af. Dat is geen nieuws, dat is vooruitgang. Dat is failliet en toekomst ineen. De zee de zee laten getuigt van een voortuitziende blik. Hoe anders moet je uitlegggen wat een horizon is? Stijgend water of niet. Zee is ruimte, en ruimte is geest (en omge-keerd).

re-used marine structures By Anthony Lau

Sustainable Living by Design

The Sustainable Living by Design exhibition looks at how people live today and at innovative, inspiratio-nal proposals exploring the nature of sustainable living. It investigates the biggest challenge that our cities face: how to find a sustainable way of main-taining and improving urban lifestyles.

Proposal by Anthony Lau

With rising sea levels threatening coas-tal areas around the world, the future of human habitation and expansion is to live on water. Every year, hundreds of ships and other floating structures are scrapped. Why not re-use these marine structures and adapt them for aquatic living?

In this proposal, the Thames Estuary is the site for aquatic urban expansion as an alternative solution to the current plans to build housing within the flood plains in the Thames Gateway area.

The regeneration of the riverside through the re-use of dockyards, river transport and reverting to a natural hydrology of flood

Een sterrenwacht aan zee, op de plek waar de vrachtwagens van de Norfolkline hun lading losten – dat is een geweldig idee. Voor je de eindeloze ruimte van de zee, bo-ven je de eindelozere ruimte van het heelal. Ode aan Huygens, aan Thales, aan de gren-zeloze ruimte om ons heen, aan het licht dat door het duister reist en de eindeloze beweging van de geest die kijkt.Naast het Verkeerscirculatieplan komt er een Lichtcirculatieplan, een oorspronkelijk idee van Get Organizized/G.A.M.W.(©). Van Vermeers Gezicht op Delft in het Maurits-huis en Huygens’ Hofwijck (licht als kringen in de vijver), reizen we via het Panorama Mesdag en de schilderijen van de Haagsche

School in het Gemeentemuseum door de tijden heen naar de duinpan van James Tur-rell, waar we het Hemels Gewelf (gemaakt volgens de berekeningen van de Belgisch/Nederlandse astronoom Marcel Minnaert) in al zijn tastbare oneindigheid kunnen zien, waarna we ons oprichten en naar het schouwspel van zee, ruimte en licht kunnen kijken. En in het Huygens Observatorium dat nog gebouwd moet worden kijken we miljarden lichtjaren terug in de tijd, op zoek naar de eigenlijke oerstof die –hoogst waarschijnlijk- vlak voor ons ligt, en in ons zit. Sterrenstof, geest en licht/Materie, waar het leven van gemaakt is.


s.mag | Het Zeedelijk | 15

Het tentstation is een fata morgana in het landschap. Het hedendaagse tankstation is een supermarkt, koffiehuis en benzine tankstation in één. Benzine, snoepgoed, frisdranken en het broodje bal komen allemaal via een complex productie- en vervoersysteem uit heel de wereld samen in het tankstation langs de snelweg. Het

Het tent-station Melle Smets

tankstation is één van de grootste logistieke prestaties van de mensheid en staat daar-mee haaks op ons idee over de natuur. Het tentstation wil het plaatje in ons hoofd over het landschap ter discussie stellen. Wat is een schoon landschap? Wat is authentiek? Is cultuur een onderdeel van de natuur of andersom?

z.t. | Zeefdruk 70 x 70 cm | Thijs Ebbe Fokkens

plains will bring nature and life back to the Thames. Sustainability through the re-use of marine structures and reducing energy and waste will be a high priority when living on the water.

By using the flooded landscape, a floating city of offshore communities, mobile infra-

structure and aquatic transport will allow the city to reconfigure through fluid urban planning.

Wave, tidal and wind energy will be ideal for this offshore city and the inhabitants will live alongside the natural cycles of nature and the rhythms of the river and tides.

Waarom woont u nog niet op zee? Bij het invallen van de duisternis zou u een prach-tig uitzicht op de lichtjes van Scheveningen en Den Haag hebben. Maar ja, u hebt gelijk, bij de eerst volgende storm gaat uw mooie woonark misschien wel kopje onder. Of als het gewoon waait vindt u het wellicht oncomfortabel, door al die energie van de zeeziekmakende golven. De paradox ligt nu hierin dat niets zo comfortabel is voor de moderne mens als veel energie. We verstoken heel wat fossiele brandstoffen om het lekker warm te hebben in huis. Het opstoken van fossiele brandstoffen draagt bij aan de zeespiegelstijging. Ons huis aan de landzijde van de duinen dreigt onder te

lopen. Toch maar verhuizen naar zee?Op de lange termijn zal het gebeuren, dat metropolen zich uitbreiden richting zee. De bevolkingsdruk neemt toe in de metropo-len, veel sterker nog dan de toename van de wereldbevolking van ruim 6 miljard nu – tot ongeveer 9 miljard mensen in 2050. In die metropolen heerst een toenemende schaarste aan ruimte, wat zich vertaalt in een stijgende grondprijs. Wereldwijd wordt de schaarste aan energie ook steeds nij-pender; dus hogere energieprijzen. De tijd dat je voor water alleen vastrecht betaalde voor de aansluiting is al voorbij: voor water wordt een almaar hogere prijs per kubieke meter betaald.

de Paradox van de zee Door Frits Schoute



Merk op dat de meeste metropolen in kusten deltagebieden liggen. Heel schematisch zie ik een metropool als een halve cirkel

tegen een kustlijn. Om de cirkel rond te maken, moet je nog een halve cirkel toevoe-gen: het spiegelbeeld van de metropool

(ten opzichte van de kustlijn) op zee. Daar op zee is nog veel ruimte, (te) veel energie en veel water. Weliswaar is het zout water, maar er zijn al diverse methoden bekend en beproefd om met behulp van energie zeewater om te zetten in drinkwater. En op zee is aan energie geen gebrek!Eigenlijk draait het vooral om energie. Om de klimaatverandering en zeespiegelstijging nog enigszins in te tomen, willen we over-stappen op duurzame energie. Golfenergie hebben we al impliciet genoemd. Andere duurzame vormen van energie, zoals wind-energie, zijn ook ruim beschikbaar op zee. Zonne-energie is er, net als op het land, bijvoorbeeld om warm water te maken voor

Kortom de paradox zal zich oplossen als we de woeste energie van de zee weten om te zetten in bruikbare energie.

douchen of misschien voor verwarming van je huis. Op zee is nog een minder bekende vorm van duurzame energie goed toegan-kelijk: de warmte van het zeewater. Met een warmtepomp (zoals die ook in je koelkast zit) kun je het zeewater onder je woonark een beetje afkoelen om het in huis aange-naam warm te hebben. Warmtepompen zijn zeer efficiënt: het is niet moeilijk om ruim 300% rendement te halen. Dat wil zeggen voor elk kilowattuur aan mechanische ener-gie (bijvoorbeeld van een windmolentje) die je toevoert aan de pomp krijg je ruim 3 kilowattuur aan warmte terug.Kortom de paradox zal zich oplossen als we de woeste energie van de zee weten om

te zetten in bruikbare energie. Er bestaan al drijvende elementen die golfenergie omzetten in elektrische energie. Wereldwijd is hiervoor toenemende belangstelling. Niet alleen in onderzoeksinstituten in onze Randstad, ook in Sjanghai en ander metro-polen wordt gekeken naar manieren om te wonen op zee. Ik durf niet te zeggen waar de ontwikkelingen het snelst zullen gaan.

Maar dat de paradox opgelost wordt staat voor mij als een paal boven water.

De hypnotiserende deining van de zee vindt haar muzikale weerklank in de Noord Zee Brass installatie. Middels een simpel pomp principe wordt lucht door een blaasinstru-ment gepompt als gevolg van de golfbewe-ging van het water.Elk instrument bestaat uit vijf onderdelen: het orginele instrument, een buis als verlen-ging van het instrument met daaraan een vlotter, een zuiger met daaraan vast een anker. Een golf duwt de vlotter en daarmee het verlengde instrument naar boven. Hierdoor wordt via (de beker van) het in-strument lucht aangetrokken die de ruimte in de buis vult die ontstaan is door het naar boven verplaatsen van het instrument ten opzichte van de aan de bodem verankerde zuiger.Door de zwaartekracht zal het instrument vervolgens weer naar beneden schuiven waardoor er lucht door het instrument wordt geperst en de Noord Zee Brass blaast.

noord zeeBrass Door Pierre Derks

Mare Meum | FLCextended

Paal 5 | Florentijn Hofman | fotograaf: Ilja Zonnevelds.mag | Het Zeedelijk | 19

COASTOMIZE!By FLCextended

FLC extended (designers in free associa-tion) is working on the interactive project called COASTOMIZE!

FLCextended ism W&K Dep.Arch.[sint-lucas] Brus-sel en Vlaams Architectuurinstituut VAi, 2006-2007, wetenschapsinformatieproject in opdracht van AWI Administratie Wetenschaps Informatie Vlaamse Gemeenschap

Literally the coast made to meet your cus-tomers needs, COASTOMIZE! is meant to be an interactive and ambient set up that will open up to a larger public the notions and dynamics of individual and collective space, individual and collective behaviour, pre-carity and perenity. COASTOMIZE! shows how interactivity, chain reactions and the unpredictable shape shared territories, here the Belgian coast in particular and our every daily space in general. COASTOMIZE! questions the roles of design and planning in such a process and illustrates how daily life, science, art and technology can get us involved.

COASTOMIZE builds on FLC’s previous reflective design experiments on how the Belgian coast could evolve

M.U.D(Carl Bourgeois, Marc Godts, Wim Van der Vurst, Nel Janssens, Charlotte Geldof, Koen Pauwels) in opdracht van Vlaams Architectuurinstituut VAi, Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam 2005, thema de Zondvloed

M.U.D displays an interactive coast with its inner loops, catastrophes and singula-rities. It is the intentional rupture of the coastal membrane against the eventualities of flood, capsularity and hyper economy and induces a new Age, M.U.D standing combined for mud (a hybrid state between land and water and air), for multi user domains (a collection of desiring machines, aggregates of subjective desire, architec-tures of articulated longing) and for multi user dimensions (the ability to respond to simultaneous and even controversy needs, there are no laws, only agreements: a test bed for futurity).M.U.D dissolves the coastal urban network into emergent swarms of flocking boids: changes surrounding the nodal points in the dynamics of current flows and future conflicts, vast flows of undifferentiated data, patterns of information. M.U.D is entirely process; infinitely more than the combined sum of its various selves; plat-forms sink beneath it, one after another, as M.U.D grows denser, more complex...its only reality the realm of ongoing serial creation.

Rather than put forward a concrete plan for Het Zeedelijk I would prefer to propose a number of directions or impulses which could contribute to a productive environment that is sensitive, flexible, inclusive and creative.

Turquoise is, apparently, the first colour to disappear due to pollution from the earth’s spectrum when viewed from space. Specifi-cally, fine particle pollution produced by road traffic causes the turquoise demise. The Netherlands has lost its turquoise. Het Zeedelijk should therefore be guided by turquoise intentions – physically, symboli-cally and metaphorically.

My understanding of the island is that it is to be formed by ‘building with nature’, using the tidal streams and wind currents

Het zeedeliJk a turquoise PlaceBy Annabel Howland

“To be creative Het Zeedelijk should be dynamic. It should reflect at all levels the dynamism of the material context”

Mare Meum | FLCextended


to build up an island from an initial pile of sand dumped in the sea off the South Hol-land coast.

I found the terms used in the description of the satellite-island project and Het Zeede-lijk were blocking the flow of my thoughts and ideas. Why does a space for art need to be ‘conquered’? Why do we have to be ‘pioneers’? Why does the island have to bear a ‘city’? Why should or how can art be the first form of life? Their meanings and associations form a linguistic framework

for the destructive, ideological and (astro-) military forces which already dominate earth and space: polluting, colonising, ter-raforming; destroying in the name of ‘life’, ‘creation’ and ‘security’. They establish terms of reference that bind the potentially life-giving elements of Het Zeedelijk within fixed, conservative power relations.

However, as this is not what is intended with this project, I would like to propose another conceptual framework be used to create space where positive and creative

material and relations may emerge– a local-ity, a purpose, a place, a hope. Not a utopian city, but a space of relations between the planet, the social, art, science, technology, the political and design.

The approach or system I would like to see adopted for Het Zeedelijk would foreground the importance of creative interactions with the physical world. All the elements involved in Het Zeedelijk – natural, cultural, scientific, social, political – should be equal. This is why I would like to adopt Karen

Turquoise as an indicator of life, of spe-cific physical conditions.

Barad’s term ‘intra-actions’ rather than in-teraction. Intra-actions take place between multiple, equal agents in a system; intra-ac-tions occur between connected and fluidly defined ideas and entities; intra-actions are non-dualistic and therefore dynamic. Inter-actions, on the other hand occur between separate and statically defined ideas or entities and are dualistic.*

Might we be able to perform turquoise intra-actions?To be creative Het Zeedelijk should be dynamic. It should reflect at all levels the dynamism of the material context – the physical conditions that have generated the need for this island – and allow a dynamic social space to evolve. Het Zeedelijk should allow constant movement and intra-actionso that boundaries can constantly be remade. No inclusion or exclusion should be permanent. Life is movement and where there’s movement there will be creativity.

Turquoise as an indicator of life, of specific physical conditions. Turquoise is fragile, light, in flux. The colour of paradisal islands. A colour of optimism. Turquoise as a signi-fier of responsible stewardship.

Because Het Zeedlijk is taking possession of a piece of land, we should also think about how this might come to be tied up with personal or collectives identities. So much violence occurs in the world as a conse-quence of identities being tied to exclusive ownership of a particular piece of land. To move away from these associations Het Zeedelijk could be a turquoise territory, where boundaries, positions and power relations constantly shift through generous, inclusive intra-actions.

*See Karen Barad ‘Re(con)figuring Space, Time, and Matter’ (2001) and Sarah Kember on Karen Barad in ‘Creative Evolution? The Quest for Life (on Mars)’ (2000).

A Turquoise place | Annabel Howland

Voorpost Zeedelijk | Satellietgroep


De Satellietgroep wil met Voorpost Zeedelijk bezoekers aan de kust en zee inspireren en informeren over de spe-cifieke culturele kwaliteiten van de zee. De Satellietgroep was voornemens om tijdens de Dag van De Architectuur een tijdelijk verblijf van ijs en vis op strekdam 42 in Scheveningen te bouwen. Vanwege weersomstandigheden en veiligheid van bouwteam en surfers is tijdens de opbouw vrijdagnacht besloten het ijsvishuis te ver-plaatsen van de strekdam naar het strand. De hechting van de ijsblokken was door de vele regen slecht, waardoor stapeling van

blokken niet mogelijk was. Dit maakte, in combinatie met te verwachten hoge golf-slag, verplaatsing noodzakelijk. Voordeel van deze actie was dat de vele bezoekers en toeristen de prachtige details beter konden bekijken, mits zij vroeg aanwezig waren: het ijs smolt door omgevingsfac-toren (zilt en wind) rond 16 uur helemaal weg. Ondanks - of misschien wel dankzij - de noodzakelijke planwijziging heeft het project prachtige beelden en waardevolle ervaringen opgeleverd die bij een volgend project van pas kunnen komen. Zie bijgaande foto’s van Rop te Riet.

De Satellietgroep houdt zich al meer dan een jaar bezig met dit thema. Dit kunste-naarsinitiatief wil een culturele impuls aan/in zee realiseren, waarbij de Hollandse cultuur van maakbaarheid en daadkracht

wordt gepaard met de verbeelding. Ons veranderend klimaat biedt kansen voor een nieuwe culturele benadering. Nieuwe vormen van zeegebruik vraagt om een andere benadering. Het Zeedelijk als een

(onder)zee laboratorium voor onderzoek naar de specifieke culturele betekenis van de zee, waarbij vanuit een synthese van techniek en kunst nieuwe visies ontstaan die van invloed worden op ons denken en functioneren in de toekomst.

Het Zeedelijk als culturele benadering van de zeeParallel aan het pleidooi van Umberto Eco (Neptempels in een cultureel Disneyland,


voorPost zeedeliJk Door Satellietgroep

NRC 7 april 2007/ International Herald Tribune) ziet De Satellietgroep kansen voor een evenwicht tussen de natuurlijke neiging tot licht vertier van het massa-toerisme en ruimbaan voor specialisten. Eco schetst in zijn artikel de ontwikkeling van cultuurtoerisme. Van de Grand Tour voor de culturele elite (de aristocraten), via het ‘bourgeoistoerisme’ door honderd-duizenden ontwikkelde en cultuurgevoelige reizigers, naar het huidige massatoerisme met haar kenmerkende ‘namaak’ en souve-

nirs. Hij houdt een pleidooi om thematische pretparken met neptempels – Megale Hellas – te promoten om daarmee het werkelijke Italiaanse cultureel en artistieke erfgoed – n.l. de resten van tempels in de nabije omgeving (Paestum in Zuid-Italie) – te ontlasten van al te grote bezoekersaantal-len, en daarmee gepaard gaande slijtage, vervuiling, lawaai, parkeerproblematiek ed. Kortom, zegt Eco: neptempels voor de grote massa (denk ook aan Holland Village in Japan), terwijl op een paar kilometer

afstand het culturele erfgoed gekoesterd wordt voor werkelijke geïnteresseerden en professionals.

De Satellietgroep pleit voor Het Zeedelijk, als culturele benadering van het fenomeen zee, naast de meer op massa toerisme gerichte recreatieve benadering.

de zeesPiegelstiJging Biedt ook kansen! Satellietgroep

iJs aan zee Door Aris de Bakker

Als kind verbond ik ijs aan een dagje aan zee. Ter afsluiting van een dag vol zon, zee en zand kwam het langverwachte ijsje. Nog steeds voel ik die relatie en als ik na een dagje strand met de kinderen huis-waarts keer belanden we maar al te vaak in de rij wachtenden voor het ijs. Voor het Satellieteiland zou ik een speciaal ijsje willen ontwikkelen met ijs in de vorm van zeebanket, opgesierd met suikeroogjes en chocoladesprieten.


een voorstel voor zeedeliJk onderzoek Door Eric van Straaten

Het lichtschip, functie & geschiedenis; Ooit lagen er een dozijn voor de Nederland-se kust, lange tijd bemand, later onbemand met als primaire doel; een baken voor de zeevaart. Met licht, peil-radiosiginialen en bij slecht zicht een geluidsbaken. Voor de meteorologie waren de lichtsche-pen als observatieposten van groot belang. Meerdere keren per dag werden windkracht, temperatuur, luchtdruk, bewolking en zicht doorgegeven. De komst van moderne navigatiemethoden hebben de lichtschepen overbodig gemaakt, alleen rond het Verenigd Koninkrijk vind je er nog nog enkele in functie.

reisdoel & bestemming;Een lichtschip voor de kust van Zuid-Holland als uitgelezen plek voor concentratie, inspi-ratie, observatie, als maritieme werkplaats en om af en toe te vissen. Het lichtschip schept voorwaarde voor een reeks van ac-tiviteiten. Gedurende een nader te bepalen periode mogen schrijvers, denkers, kunste-naars en fotografen gebruik maken van deze maritieme observatiepost. Het lichtschip is een werkplaats en laboratorium, zoals het ruimteschip voorwaarde is voor het ruimte-experiment is het lichtschip voorwaarde voor het maritieme kunst-experiment. Kunst en wetenschap kunnen elkaar ontmoeten op het lichtschip.

Aan boord van de OPDR Porto, een containerfeeder van 100 meter lengte en capaciteit van 374 TEU onderweg van Tanger, via Sevilla en Felixtowe naar Rotterdam. In het Kanaal, op weg naar Felixtowe passeren we lichtschip Greenwich op dinsdag 15 mei 2007 om 10.30 uur. De betrekkelijke eenzaamheid op een container-schip met een 12 koppige bemanning bereikt in het onbemande lichtschip het ultieme. Het lichtschip heeft koers noch bestemming, het heeft alleen een positie.

Greenwich light vessel | Eric van Straaten


Uit Seawing 2.0 | Duzan Doepel ism Jan Ketelaars

Mosselstoel | Zeger Reyers | foto: Bram van der Reijden

Uit Seawing 2.0 | Duzan Doepel ism Jan Ketelaars

Positie & publieksbereik;Het lichtschip is pionier en blikvanger. Het lichtschip ligt 2 tot 3 mijl buiten de kust en is vanaf het strand is nog nét te zien. Vanuit het lichtschip worden signialen verzonden naar het vasteland en via internet het vaste land gevoed & geweb-logd. Vanaf het vasteland kunnen op gezette tijden (Aldis) boodschappen worden verzonden naar het Lichtschip. Passerende pleziervaart; honderden jachtjes passeren elk jaar de beoogde positie, worden deelgenoot van de projecten en kunnen wellicht een rol spelen en één der lichtschip-gebonden projecten. In het weekeind is het lichtschip, ijs en we-der dienende, ook voor anderen toeganke-lijk, bewoners van de kuststrook, touristen, dagje uit. Door middel van een prijsvraag kunnen niet-kunstenaars meedingen naar een verzorgd weekeind lichtschip.

Het lichtschip – haalbaarheid;In Engelandliggen een aantal lichtsche-pen opgelegd voor anker in de haven van Harwich, de staat waarin ze verkeren is onduidelijk. In Nederland zijn de meeste lichtschepen gesloopt, sommige hebben een nieuwe functie gekregen, als dancing, restaurant en statisch museum. De ‘Noord Hinder vormt hierop een uitzondering. In 1994 werd lichtschip 12, de ‘Noord Hinder’ opgelegd in Hellevoetsluis. Inmiddels is het

schip eigendom van de ‘Stichting lichtschip 12’ en heeft als doel het schip als maritiem-cultureel erfgoed voor het nageslacht te behouden en als museumschip open te stel-len. Het lichtschip is in perfecte conditie en zou haar oude rol onmiddelijk weer kunnen opnemen. Af en toe wordt het lichtschip gebruikt bij maritieme evenementen. De ‘Noord Hinder’ wordt beheerd door enthou-siaste vrijwilligers.

onderzoeksvoorstel #1;Gedurende een aantal jaren werk ik aan een steeds verder uitbreidende serie zee-land-schap foto’s. Daarvoor heb ik een aantal reizen reizen gemaakt met verschillende zeeschepen. De foto’s zijn uiterst simpel van compositie, horizon in het midden, lucht boven en zee onder. Ze zijn vanaf een hoog standpunt gemaakt waardoor de voorgrond zich verder naar de horizon verplaatst de golven op de voorgrond worden daardoor geen ‘onderwerp’. In de lucht en in het water is alleen structuur toegestaan, geen geisoleerde golf of spectaculaire luchten. Op de foto’s die ik eerder maakte vermeld ik de geografische positie. Het lichtschip geeft de mogelijkheid het zee-landschap, zonder invloeden van land, op één plek te bestude-ren. Ik schrijf me dan ook hierbij in voor een werkperiode aan boord van het lichtschip.


Drumstel | Zeger Reyers | Foto: Riet Molenaar

BiJvangstziltHeemskerk aan zee Van 8 juli tot en met 19 augustus 2007

Tien kunstenaars tonen site specific werk. Curator Jaap Velserboer. Na ‘Strandhuisjes en ‘Vloedmerk’ nu ‘Zilt’, over de specifieke zintuiglijke ervaringen, hoe mensen om-gaan met hun lichaam op het strand.www.zilt.heemskerk.nl

FollYdocks exPoRotterdam Heijplaat26 mei – 9 september 2007Na de wedstrijd (2005) en de tentoonstel-ling in het NAI (2006) nu Follydocks Expo op locatie.www.follydock.com

loire estuaire nantes > saint nazaire 2007Kunst biënnale in Atlantische Loirestreek

1 juli - 1 september FrankrijkUit NL oa Denis Oudendijk, Florentijn Hofman en Atelier van Lieshout

Van 1 juni tot 1 september 2007 wordt de eerste editie van de kunst biënnale ‘Loire Estuarium’ georganiseerd. Meer dan 60 km kunst van internationale kunstenaars kunt

u in de openlucht tussen Nantes en Saint Nazaire bezichtigen. Estuaire 2007, het par-cours met dertig hedendaagse kunstenaars, loopt tot 1 september in Nantes en Saint-Nazaire en op de oevers van de Loire. Een Estuaire-pas kost 30 euro, of 20 euro voor -18-jarigen. De boottocht en toegang tot de musea die aan Estuaire meedoen, zijn inbegrepen. Reserveren voor de boottocht is aangewezen en kan ook via internet. Het merendeel van de kunstwerken kun je echter ook gratis gaan bekijken. Een gratis Estuaire-gids maakt je wegwijs.www.estuaire.info

offshore windmolenpark scheveningen buitenEvelop en Ballast Nedam Concessies

hebben van Rijkswaterstaat vergunning gekregen voor de verdere ontwikkeling van Scheveningen Buiten. Het windpark wordt buiten de 12 mijlszone voor de kust van Scheveningen (ca 30 km uit de kust) gebouwd en zal naar verwachting in 2011 gereed zijn. Het park zal ruim 300 MW gaan produceren. Dit is voldoende stroom voor ca 350.000 huishoudens. Persbericht 9 mei 2007

kunstriffenRijkswaterstaat onderzoekt ism Royal Haskoning de haalbaarheid van kustbe-scherming door de aanleg van een kunstrif van zand en beton op ruim een kilometer voor de kust van Scheveningen. Labora-toriumproeven hebben geleerd dat een rif

onder de zeespiegel een goede barriere vormt voor de lange en hoge golven die de noordwesterstorm in steeds heviger mate tegen de kust opjaagd.volkskrant 30 mei 2007

stuwmeer in zee Adviesbureau Kema onderzoekt de haal-baarheid van een stuwmeer op zee voor energiewinning. Het energie-eiland bestaat uit een ringdijk waarbinnen een veertig meter diep bassin is gegraven. Bij teveel energieaanbod wordt water uit het meer weggepompd, bij grote energievraag kan binnenstromend water via turbines elecrici-teit opwekken.nrc 6 juli 2007Double View | Rob Sweere

Capsulehotel | Denis Oudendijk

Jacques abelman studeerde af aan de Chelsea College of Art in 2002. Abelman richt zich in zijn ontwerpen voor land-schapsinrichting en gebruiksvoorwerpen op duurzaamheid en ecologie. Momenteel werkt hij bij DS landschapsarchitecten in Amsterdam.

annabel Howland studeerde in 1992 af aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht. Howland maakt onder andere installaties, foto’s en animaties. Land-schap en de representatie van de mens in zijn omgeving speelt een belangrijke rol in haar werk. www.annabelhowland.nl

In juli 2006 studeerde Pierre derks af aan de Koninklijke Academie van Beelden-de Kunst in Den Haag in de richting gra-fisch ontwerpen. Met zijn afstudeerproject ‘Dirk Pereres’ exposeerde hij onder andere in GalerieTag, Filmhuis Den Haag, Tent Rotterdam en Showroom Mama. www.dirkpereres.org

ronald rietveld studeerde in 2003 cum laude af aan de Academie van Bouwkunst te Amsterdam, studierichting landschaps-architectuur. In 2006 startte hij Ronald Rietveld Landschapsarchitectuur. Met het project Generating Dune Scapes won hij in 2006 de Prix de Rome.www.ronaldrietveld.nl

melle smets (1975) studeerde aan de Arnhemse kunstacademie. Samen met 3 studiegenoten richtte hij in het voorjaar 2000 Stichting G.A.N.G. op. Smets con-centreert zich voornamelijk op kunst in de openbare ruimte. www.stichtinggang.org

maarten de kroon (1959) volgde zijn opleiding aan de School voor de Journa-listiek in Utrecht (1980). Hij werkt als jour-nalist, en sinds 1982 is hij ook werkzaam als scenarioschrijver. Hij ontwikkelde het idee en het scenario voor de documen-taire HOLLANDS LICHT, een fascinerende zoektocht en unieke filmische ode aan licht en waarneming.www.maartendekroon.nl

Frits schoute (1947) lanceerde Ecoboot tijdens zijn afscheidsrede als hoogleraar multimediasystemen (TU Delft 2000). Zijn visionaire idee over ‘drijvend leven’ is gebaseerd op theorieën over gebruik van ruimte, duurzame energie en water, groei-ende wereldbevolking en metropolen.www.ecoboot.nl

maarten vanden eynde (1977) was student aan de Rietveld academie voor beeldende kunst in Amsterdam. Hij had in Gent al een opleiding tot grafisch vormge-ver genoten, maar wilde toch kunstenaar worden. Tegenwoordig werkt Maarten als beeldend kunstenaar vanuit Rotterdam. www.massproductions.nl

thijs ebbe Fokkens (1981) studeerde in 2004 af aan St. Joost, Akademie voor kunst en vormgeving, Breda. Fokkens stuurt zijn schijnbaar betekenis- en func-tieloze beelden (objecten en tekeningen) de wereld in. www.thijsfokkens.com

emmertJezand Door Pierre Derks

Een lange sliert ‘torentjes’ trekt landin-waarts en vormt zo een verbinding tussen stad en de zee. Het zijn kleine dependances van Het Zeedelijk die bovendien fungeren als richtingaanwijzers en/of uithangbord bij activiteiten van de Satellietgroep.

Gezien het vergankelijke karakter van zand zullen de torentjes verstevigd worden met gips. Het proces van het verregenen wordthiermee vertraagd. Naast zand en gips bestaat dit mengsel ook uit schelpen. Een holle ruimte in de torentjes zal gevuld worden met het zaad van de Ammophila arenaria, beter bekend als Helm (gras) en eventueel extra meststof. Hierdoor zal er na het uiteen vallen van de torentjes naast een culturele ook een ecologische verbin-dingszone ontstaan.

De zee nodigt uit tot het scheppen van iets nieuws. Een weids vergezicht dat inspireert en tegelijkertijd degedachtenstroom af kan remmen tot kabbelen. In de museale leegte van de zee en haar strand, staat het met een emmertje gevormd torentje van zand symbool voor de tot creativiteit uitnodigende kwaliteiten van de zee.

ir. Bart Bomas (1975) werkt als ruimte-lijk ontwerper bij provincie Zuid-Holland. Hij is daarnaast betrokken bij diverse projecten over de delta, is een van de auteurs van ‘Naar zee! Ontwerpen aan de Hollandse kust’ (NAI 2003) en was projectleider van de Stroom manifestatie ‘De Zee, het Strand en de Haven’ in 2004. Hij schreef het artikel ‘Vloedmerk en Waterwerk’ op persoonlijke titel.

anthony lau has recently completed his Architecture Masters at the Bartlett School of Architecture, University College London, with the focus on living on a sustainable floating city in the Thames Gateway by re-using ships and marine structures.

aris de Bakker (1955) studeerde edel-smeden in Schoonhoven (1973) en beeld-houwen aan de Vrije Academie, Den Haag (1984). Zijn werk bestaat voornamelijk uit kortstondige projecten. Deze projecten gaan in essentie over het vergankelijke leven. Het laten zien van het proces van verandering of verdwijning is een belang-rijk onderdeel van zijn werk.www.arisdebakker.nl

seawing 2.0 (2007) is een onderzoeks-project door Duzan Doepel (RAL2005 Architects) ism Dr. Jan Ketelaars van Plant Research International in Wageningen.www.ral2005.nl

Flcextended (België) has everything to do with the clash between individuals. With the clashing of individual aims, experiences, desires and intuitions into so-mething more interesting than the unique expression of the sole identity and into something more flexible, workable and exciting: a collectivity, not a compromise.www.flcextended.be

Florentijn Hofman (1977) woont en werkt in Rotterdam. Een terugkerend the-ma in het werk van Hofman is de speelse interactie met de openbare ruimte. Hij overschrijdt met zijn projecten vaak letter-lijk de grenzen van het bestaande. Hofman zoekt in zijn werk naar mogelijkheden om mensen hun dagelijks omgeving opnieuw en anders te laten ervaren.www.florentijnhofman.nl

zeger reyers (1966) doorliep de kunst-academie in Rotterdam (1995). Hij is be-kend geworden met installaties waarin hij ruimten liet begroeien met paddestoelen of schimmels. Natuurlijke processen als eten en gegeten worden, groei, bloei en verval hebben zijn speciale aandacht.

rop te riet (1965) studeerde af aan de School voor Fotografie te Den Haag (1988). Na zijn afstuderen heeft hij meer dan tien jaar als fotojournalist gewerkt. Hij fotografeert nu als freelancer in opdracht voor kunst- en cultuurprojecten, waarbij hij zowel kunstwerken fotografeert, por-tretten maakt als ook het proces dat aan het kunstproject vooraf gaat vastlegt.

eric van straaten (1955) studeerde aan de Fotovakschool, is fotograaf, zeezeiler en heeft een bijzondere relatie met rivie-ren en de zee. Geeft les op de academie in Rotterdam.

Joncquil de vries (1973) studeerde aan Academie St.Joost in Breda. Zijn werk toont alledaagse situaties en karakteris-tieken maar werkt eerder vervreemdend in plaats van herkenning op te roepen. Hij probeert het moment tussen vraag en antwoord te vatten.www.joncquil.com‘BOB’ is een project ism marcel daelmans (www.biop.nl)

GEEN ZEEHet thema van S.MAG#2 wordt ‘geen zee’. In hoeverre zijn we doordrenkt van de zee? In poëzie, literatuur, maar ook in de krant en in commercials, speelt de zee - of haar imago - een bijna dagelijkse rol. Sinds Al Gore is de alom vertegenwoordi-ging van de zee, als mentale factor van betekenis in ons alledaagse leven, alleen maar groter geworden. Wat betekent dat? Hoe verhoudt zich dat tot het nostalgische vakantieverlangen en de stadsstranden? Wat is er ‘voorbij de zee’?

De Satellietgroep vraagt bijdragen voor het themanummer ‘geen zee’.S.MAG#2 wordt aan het eind van het strandseizoen samengesteld. Deadline voor reacties of voorstellen is 30 september 2007. Voor vragen en het toezenden van bijdragen: [email protected]

Emmertje zand | Pierre Derks

s.mag | Het Zeedelijk | 35

S.MAG #1

Documents

Transcript of S.MAG #1