1. e-Training Beroepsethiekvoor RCsTilburg UniversityEddy Vaassen

2. Introductie en algemeenkader 3. PE-training Beroepsethiek Verplicht voor Accountants in Business (ongeveer8.000 RAs en AAs) Verplicht PE-onderwerp in 2012 of 2013 Nog niet verplicht voor RCs, maar daarom nietminder relevant 4. Doel trainingDe training beoogt de bewustwording, het begrip en de toepassing van ethische principes dooraccountants in business te vergrotenNa afloop van de training heeft de deelnemer: zijn kennis van de Verordening Gedragscode opgefrist inzicht in de eigen ethiek (deugden, waarden en principes)En kan hij: ethische dilemmas signaleren en daarmee op de juiste wijze omgaan ethische principes in het eigen handelen en de werkomgeving bevorderen en borgen zijn/haar rug rechthouden en standvastig communiceren in lastige gedragsmatige dilemmas 5. De training De aanleiding voor de training De verwachtingen van het maatschappelijk verkeer De definitie van het begrip ethiek en de samenhang met de regelgeving en gedragscode Wat ethische dilemmas zijn Stappenplan hoe ethische dilemmas te hanteren en valkuilen te vermijden Opstelling en positionering in (lastige) gesprekssituaties met medewerkers, collegas, leidinggevenden, klanten en overigestakeholders Aandachtspunten om de toepassing van (beroeps)ethiek in de eigen organisatie te bevorderen, inclusief de rol vangedragscodes daarbij Herhaling VRC gedragscode Concrete vraagstukken, dilemmas uit de eigen organisatie 6. ClipsDe gedragstrainer in deze cursus, Liesbeth van Laak, geeft een inleiding over devolgende zes themas in zes videoclips:1. Wat is ethiek en is het te leren? Zij legt uit dat er verschillende leerniveaus zijn aan de hand van het Model van Bateson.2. Filosofie in een notendop en de uitleg van verschillende manieren van ethisch redeneren.3. Het stimuleren van een op een ethische principes gebaseerde cultuur (met aandacht voor de rol van de VGC).4. Handvatten aanreiken aan de hand van het model van Muel Kaptein. Toelichting op het self-assessment.5. Signaleren en bespreken van ethische dilemmas.6. Hoe moet je standvastig communiceren? Opfrissen van gesprekstechnieken. Luisteren, samenvatten en doorvragen. Inhoud, proces en relaties. Tips en trucs. 7. AanleidingHet onderwerp Beroepsethiek is onderdeel van het door de NBA opgesteldePlan van Aanpak ter verbetering van de kwaliteit van de beroepsuitoefening.Het betreft een beroepsbreed programma gericht op gedragsverandering tenaanzien van de professioneel-kritische instelling en ethiek.Wat moet je RC hiermee?www.nba.nl 8. Kernthemas Plan van Aanpak NBA (1) Verbetering van kwaliteit Waarborging onafhankelijkheid Toezicht en transparantie Verbreding poortwachtersfunctie 9. Kernthemas Plan van Aanpak NBA (2)Kwaliteit Toezicht en transparantie Verplichte cursus PKI en Code voorBeroepsethiek accountantsorganisaties, Geen commercile prikkels als inclusief onafhankelijk toezichtcriterium voor beloning binnen kantoren zelfOnafhankelijkheid Poortwachtersfunctie Raad van Commissarissen als Meer zekerheid en meeropdrachtgever van de accountant informatieve rapportages Aanscherpen regels voor voor stakeholderscombinatie controle en advies 10. Klassieke zeven deugden Voorzichtigheid Rechtvaardigheid ZelfbeheersingMijn stelling is dat in negentig procent vande situaties waar een ethische keuze moet Moedworden gemaakt, er geen sprake is vaneen dilemma of van een noodzaak je Geloofgeweten diepgaand te bevragen. Hoop Andreas Kinneging, Rechtsfilosoof en Ethicus Naastenliefde We bekijken twee colleges van Harvard professor Michael Sandel over de klassieke filosofen die zich met ethische vraagstukken bezighielden 11. De oneerlijkheid van eerlijke mensen Mazar et al. 2008 in Journal of Marketing Research Serie experimenten om te onderzoeken waarom mensen soms niet dewaarheid spreken De cijfers in de jaarrekening manipuleren is ook een vorm van niet dewaarheid spreken Waarom doen mensen dit? 12. Theory of self-concept maintenance Mensen denken bij voorkeur over zichzelf als zijnde eerlijk (zelfbeeld) Maar vaak levert oneerlijk gedrag (financieel) voordeel op De vraag is hoe mensen met deze spanning omgaan Twee mechanismen om je zelfbeeld hoog te houden: Gn of te weinig aandacht voor morele standaarden; als je bepaalde morele standaarden hebt, maar je daar niet bewust van bent, dan zul je er ook niet bewust van afwijken, en dus ook geen slecht gevoel aan overhouden als je immoreel handelt (bijvoorbeeld een kind dat is opgegroeid in een omgeving waar stelen normaal is zal geen slecht gevoel eraan overhouden als hij iets steelt) De mogelijkheid tot classificatie van je gedrag anders dan zijnde oneerlijk of immoreel (bijvoorbeeld 10 cent stelen van een vriend kun je moeilijker afdoen als iets wat normaal is dan het stelen van een pen die 10 cent kost van die vriend; hij leent mijn pen ook regelmatig en geeft ze dan niet terug); rationalisatie 13. Optellen-tot-10 taak Vind de twee getallen die optellen tot 10 1,691,822,91 4,674,813,05 5,825,064,28 6,365,194,57 20 van deze matrices, maximale score dus 20, 4 minuten tijd, steeds maar n combinatie per matrix mogelijk 14. Ontwerp Kleine beloning $0,50 en grote beloning $2,00 voor elk juist antwoord De mogelijkheid om te liegen versus gn mogelijkheid om te liegen overde eigen score (registratie van de eigen scores door de deelnemers zlfzonder controle door de spelleider versus registratie door de spelleidervan de scores) Een deel van de groep die de mogelijkheid had om te liegen ontving devolgende tekst op het spelformulier waarop ze hun score moesteninvullen: Ik realiseer me dat dit spel onder de ethische code van mijnorganisatie valt 15. Resultaten 16. Ethiekspel 17. Uitleg spel Elke deelnemer speelt het spel tegen een zelf te kiezen virtueletegenspeler Doel is ethische keuzen te maken in een aantal dilemmasituaties uitde dagelijkse praktijk van de accountant in busines De speler moet een goede balans bewaren tussen wat het best kanworden aangeduid als altrustische waarde en egostische waarde De virtuele tegenspeler motiveert zijn keuze en probeert dedeelnemer te bewegen een andere keuze te maken 18. Altrustische waarde versus egostische waarde Altrustische waarde: hoe ethischer het gedrag, hoe hoger deze waarde;door zich ethischer te gedragen zal iemand in het algemeen ook eenbetere reputatie opbouwen; het gaat hier om waardecreatie Egostische waarde: hoe hoger deze waarde, hoe meer meestal financieelvoordeel voor de betrokkene en/of de organisatie kan worden behaald,bijvoorbeeld door een hogere bonus of een hogere winst; dit is gnwaardecreatie, maar korte-termijn gewinVaak gaat een hoge altrustische waarde van een bepaald gedrag gepaard met een lage egostische waarde en een hoge altrustische waarde, en vice versa, maar dit hoeft niet altijd zo te zijn 19. Herhaling VRC gedragscode 20. Waarom gedragscodes voor controllers en andereaccountants? Bevorderen professionele niveau van de beroepsuitoefening Verduidelijking voor werkgevers, collegas, opdrachtgevers en anderen(maatschappelijk verkeer) Acceptabel en onacceptabel gedrag identificeren Een benchmark bieden voor zelfevaluatie door degenen waarvoor decode geldt De identiteit van de accountant ten opzichte van andere professiesafbakenen Een teken van volwassenheid van de professie 21. Startcasus 1: de zakenreis U (RC) bent op zakenreis in een ver buitenland. U wil de lokale vestiginguitbreiden. De directeur van die vestiging geeft aan dat eenbemiddelingsbureau snel de vereiste vergunning kan verzorgen. Dat kostdan wel 1000 Euro extra. Is dat een dilemma? 22. Startcasus 2: de zakenreis U (RC) bent op zakenreis in een ver buitenland. U wil de lokale vestiginguitbreiden. De directeur van die vestiging geeft aan dat eenbemiddelingsbureau snel de vereiste vergunning kan verzorgen. Dat kostdan wel 250.000 Euro extra. Is dat een dilemma? 23. Doel van de Code Bevorderen professionele niveau van de beroepsuitoefening Verduidelijking voor werkgevers, collegas, opdrachtgevers enanderen (maatschappelijk verkeer) Acceptabel en onacceptabel gedrag identificeren Een benchmark bieden voor zelfevaluatie door degenen waarvoorde Code geldt De identiteit van de RC ten opzichte van andere professies afbakenen Een teken van volwassenheid van de professie 24. Gekozen uitgangspunten Aansluiting op andere codes (IFAC, NIVRA, CIMA) Korte code, ondersteund met cases Streefbepalingen in plaats van grensbepalingen Code is gericht op een levende, zich ontwikkelende praktijk:Moresprudentie 25. Toepassingsgebied Rol Rol in Finance & Control Geen rol in Finance &Control Domein ProfessioneelJa - Code opgesteld vanuit het professioneledomein PrivaatJa Nee behalve als er effecten zijn in hetprofessionele domein en/of professioneleactiviteiten in het private domein 26. Vijf fundamentele beginselen 27. Integriteit (art. 2.2) Dit impliceert dat de Registercontroller in al zijn interacties eerlijk moet zijn. Toelichting: hij moet niet geassocieerd worden met rapportages , aangiften ofcommunicatie als hij van mening is dat deze onjuist of misleidend zijn, geen deugdelijke grondslag hebben, incompleet zijn of verhullen waar dit misleidend is. 28. Objectiviteit (art. 2.3) Dit impliceert dat de Registercontroller zijn oordeel niet laat benvloeden doorvooroordelen, belangenverstrengeling of ongepaste benvloeding door derden. Bijvoorbeeld: hij moet ervoor zorgen dat hij alle relaties mijdt die zijnonafhankelijke en professionele oordeel op ongewenste wijze zouden kunnenbenvloeden. 29. Deskundigheid en zorgvuldigheid (art. 2.4) Dit impliceert dat de Registercontroller de plicht heeft om te allen tijde gedegenen in overeenstemming met vaktechnische en professionele standaarden te werkte gaan. Bijvoorbeeld: Hij moet een erkende RC/EMFC opleiding volgen Hij moet zijn deskundigheid onderhouden (bijv. voldoen aan de PE-eisen van de VRC) Hij betracht zorgvuldigheid bij het uitvoeren van opdrachten Hij zorgt ervoor dat het werk van hen die onder zijn verantwoordelijkheid werken, voldoet aan alle relevante kwaliteitseisen Hij maakt zijn baas of opdrachtgever attent op beperkingen die inherent zijn aan zijn diensten 30. Geheimhouding (art. 2.5) Dit impliceert dat de Registercontroller vertrouwelijke informatie die hij heeftverkregen niet aan derden verstrekt noch zal gebruiken om zichzelf te bevoordelentenzij hij daartoe expliciet is gemachtigd of tenzij er wettelijke of professionelerechten of plichten zijn om dit te doen. Toelichting: Soms is verstrekking van vertrouwelijke informatie toegestaan, of bij wet vereist of professioneel verplicht zonder dat het bij wet is verboden Wees alert op onopzettelijke schending van geheimhouding Plicht tot zorgvuldige omgang met vertrouwelijke informatie blijft ook bestaan na beindiging van een formele relatie Let op de overwegingen (art. 2.5.4) bij het beslissen om vertrouwelijke informatieaan derden te verstrekken 31. Professionaliteit (art. 2.6) Dit houdt in dat de Registercontroller de voor hem relevante wet- en regelgevingnaleeft en zich onthoudt van elk handelen, dat het beroep in diskrediet brengt. Toelichting: handelen dat het beroep in diskrediet brengt staat voor handelingendie door een redelijke en goed genformeerde derde die over alle relevanteinformatie beschikt, als schadelijk voor de goede naam van het beroep zullenworden opgevat. Toelichting: Het is van belang dat de Registercontroller zich ervan bewust is dat,wanneer hij een oordeel vormt over welke gevolgen een bepaald gedrag voor degoede naam van het controllerberoep heeft, hij de culturele verschillen tussenlanden in overweging neemt. 32. PODIG: acroniem om de fundamentele beginselen teonthouden P Professionaliteit O Objectiviteit D Deskundigheid I Integriteit G Geheimhouding 33. Aanpak dilemmas1. Beoordeel situatie en relevante feiten; documenteer2. Benoem kernvraag en relevante fundamentele beginselen; documenteer3. Overzie diverse alternatieve handelwijzen, maak een keuze en onderbouw de keuze; documenteer4. Bepaal de consequenties, naleving en handhaving; documenteer 34. EscalatieladderMogelijke volgorde om zaken aan te kaarten: De bovengeschikte Corporate controller / vertrouwenspersoon / interne accountant /compliance officer / legal officer CFO CEO Audit committtee (RvC) Externe accountant Andere externe partijen Per stap afweging maken! 35. Te overwegen handelwijzen indien dilemma niet adequaat isop te lossen vragen advies aan werkgever advies VRC / jurist beindiging relatie melden aan VRC Let op: 1. Altijd adequaat documenteren (met het oog op het kunnenafleggen van verantwoording) 2. Vorm coalities (samen sta je sterker) 36. HandhavingHandhaving via de Raad van TuchtStart wordt gevormd door een klacht van bijvoorbeeld:de VRCde werkgever of opdrachtgevereen andere registercontrollereen andere belanghebbende 37. Ter vergelijking: onderdelen VGC voor RAs Deel A: Gedragscode voor iedere registeraccountant Deel B: Gedragscode voor de openbaar accountant, intern accountant enoverheidsaccountant Deel C: Gedragscode voor de accountant in business Deel D: Nadere voorschriften, wijziging van de Verordeningkwaliteitstoetsing, en SlotbepalingenDus Deel C is te vergelijken met de VRC gedragscodeDe VRC gedragscode is minder gedetailleerd, het gaat om het handelen in de geest van de codeDe VRC code bevat twee belangrijke escapes: 1. Art. 2.6 - laatste zin over culturele verschillen 2. Art. 1 - soms is de code niet van toepassing in het private domein 38. Samenvatting VRC Gedragscode Oogmerk gedragscode is verhogen professionaliteit Korte code met streef- in plaats van grensbepalingen; levende praktijk, wat moresprudentie vergt Code geldt voor professioneel domein en soms voor private domein Vijf fundamentele beginselen: P O D I G Vier stappen bij de aanpak van een dilemma; vraag daarbij advies, wees transparant en documenteer Handhaving via de Raad van Tucht op grond van een klacht 39. Enige voorbeelden vanethische dilemmas 40. Dilemma 1U een RC bent Financieel directeur en lid van de Business Unit-directie. De jaarlijkse bonus(tot 50% van het basissalaris) van de BU-directie (waaronder ook die van u) is afhankelijk van dejaarlijkse operationele winst ten opzichte van het budget.Aan het einde van boekjaar 2012 blijkt dat er ruim voldoende resultaten behaald zijn om demaximale bonus over 2012 te betalen. De BU-directie overlegt en de collegas verzoeken u, in hetbelang van hen allen, de resultaten boven de benodigde winst voor maximale bonus zoveelmogelijk af te romen door extra voorzieningen in 2012 te nemen die dan zonodig in 2013 zoudenkunnen worden aangewend om het resultaat te verhogen en de bonus voor 2013 grotendeelsveilig te stellen. U heeft uitgerekend dat de aldus te boeken extra voorzieningen onder dematerialiteitsgrens van de accountant vallen en aldus zouden worden geaccepteerd voor dejaarrekeningcontrole 2012. Dientengevolge redeneert u dat het daarmee toelaatbaar is, extravoorzieningen altijd goed zijn in het kader van het voorzichtigheidsprincipe, en daarmee eerderte aanvaarden zijn dan bijvoorbeeld het activeren van kosten om winsten te flatteren. U ziet zichdaarmee in staat het collegiale verzoek in te willigen. Aldus worden de resultaten voor 2012 lagervastgesteld.Wat doet u? 41. Dilemma 2U bent RC en solliciteert naar een baan als concerncontroller bij ondernemingABC. Tijdens het gesprek legt de CFO uit dat de branche waarin ABC zit,momenteel zware tijden doormaakt en dat het van groot belang is dat deinformatieverzorging naar de buitenwereld overwegend positief is. Dit om detoegang tot de kapitaalmarkt open te houden. U had zich uiteraard al goedgeorinteerd en wist van de problemen in de branche. U realiseert zich echterdat een verzoek om overwegend positieve informatie naar buiten te brengenwel eens strijdig zou kunnen zijn met de VGC.Wat doet u? 42. Dilemma 3Zoals altijd hebt u enige tijd geleden de jaarlijkse belastingaangifte voor uwbedrijf verzorgd. U ontdekt nu dat u een fout heeft gemaakt in het voordeelvan uw bedrijf. U weet dat er grote kans is dat de belastingdienst de fout nietontdekt.Wat doet u? 43. Dilemma 4U een RC bent twee maanden geleden in dienst getreden van bedrijf XYZ.U bent rechterhand van de CFO, ook een RC. Al spoedig merkt u dat ercreatief wordt gebudgetteerd en gerapporteerd. Het budget van hetvolgende jaar is te optimistisch, hetgeen de CFO in een bilateraal gesprektoegeeft. U was erbij toen de CEO en de CFO besloten om de omzet van eengrote order onterecht naar voren (van het volgende naar het huidigeboekjaar) te halen. En in een gesprek met de accountant hoort u de CFOonjuiste informatie geven, terwijl u hem kort voor het gesprek de juisteinformatie hebt verschaft.Wat doet u? 44. Dilemma 5U bent als RC de rechterhand van de CFO. Deze heeft ook de portefeuille IT. Erligt een voorstel voor een groot, bedrijfsbreed ERP IT-investeringsproject. Deinterne IT-manager, de externe software-leverancier en de CFO zijn enthousiastover het voorstel. In opdracht van de CFO heeft u de investering beoordeeld enbent u tot de conclusie gekomen dat het project niet aansluit op debedrijfsstrategie, dat het de vraag is of de kosten opwegen tegen de baten en dete creren waarde, en dat de risicos groot zijn. De CFO heeft uw visieonderschreven maar niet van harte. U ziet korte tijd later dat het projectongewijzigd en zonder enige verwijzing naar uw commentaar is opgenomen in hetinvesteringsplan dat naar de Raad van Bestuur (RvB) gaat. De IT-manager die uhet projectvoorstel dat naar de RvB gaat, liet zien, licht toe dat de CFO hetcommentaar bewaart voor een later tijdstip: We moeten eerst akkoord krijgenvoor dit project en ermee starten; als het eenmaal onderweg is, wordt het tochniet meer gestopt; en dan kan hij een aantal van jouw punten als nieuwe feitenpresenteren en gebruiken ter verklaring van de kosten- en tijdoverschrijding,bijvoorbeeld: er waren extra activiteiten nodig om de risicos in te perken.Wat doet u? 45. Dilemma 6U bent RC en penningmeester van een amateurvoetbalvereniging en doet indie hoedanigheid de belastingaangifte namens de club. U staat daarbij voorhet dilemma dat de trainer en enkele spelers zwart worden uitbetaald en dater, om dit mogelijk te maken, een wit en een zwart kasboek is. Het zwartekasboek blijft altijd goed verborgen voor de buitenwereld inclusief dekascontrolecommissie.Wat doet u? 46. Dilemma 7U bent RC en werkzaam als concerncontroller bij een onderneming die wordtovergenomen. Een uur voordat het overnamecontract zal worden getekend,ontdekt u dat er een grote schuld is die tijdens de due dilligence niet ontdektis. Deze ontdekking heeft zeker gevolgen voor de condities waaronder deovername kan plaatsvinden. U meldt dit aan uw CFO en CEO die u meedelendat het nu niet het moment is om nog iets te veranderen in de cijfers.Bovendien hebben veel medewerkers personeelsopties en dus een directfinancieel belang bij het slagen van deze overname. U heeft zlf overigensgeen personeelsopties.Wat doet u? 47. Meenemen Ethiek is .... De VGC helpt bij het ethisch proberen te handelen, maar is lang niettoereikend Stappenplan over hoe te handelen als zich een ethisch dilemma voordoethelpt ook, maar is evenmin toereikend Kennis van je eigen ethisch profiel helpt ook, maar is ook niet toereikend wantdit draagt slechts bij aan bewustwording zonder dat het handelen automatischdaarin meegaat Oefeningen met ethische dilemmas creren een bewustwording van hoe tehandelen en laten zien dat daadwerkelijk handelen vaak gemakkelijker gezegddan gedaan is En dan nog maar te zwijgen van het in de praktijk voor een ethisch dilemmakomen te staan; dat is de echte test Succes daarmee!