Eenheid 1: Attitudes Leermodule ontwikkeld in het kader van het

project “KEYROMA: Ontwikkelen van sleutelcompetenties en sociale vaardigheden bij Roma vrouwen om hun doorstroom naar de dienstensector te verhogen”

SLEUTELCOMPETENTIES VOOR TEWERKSTELLING IN DE DIESTENSECTOR

Dit project wordt gefinancierd door de Europese Commissie. De verantwoordelijkheid voor deze publicatie ligt uitsluitend bij de auteur: de Commissie kan niet aansprakelijk gesteld worden voor

gebruik van informatie die erin is vervat. Project Nº 518536-LLP-1-2011-1-ES-GRUNDTVIG-GMP

Instituto de Formación Integral, S.L.U. (Spanje)

Website: www.ifi.com.es

AMALIPE Center for Interethnic Dialogue and Tolerance (Bulgarije)

Website: www.amalipe.com

European Development Agency (Tsjechische Republiek )

Website: http://euda.eu

Asociación de Mujeres Gitanas Romi Serseni (Spanje)

Website: www.romiserseni.com

Intercultural Institute of Timisoara (Roemenië)

Website: www.intercultural.ro

European Roma Information Office (België)

Website: www.erionet.eu

Coördinerende organisatie:

Partnerorganisaties:

1

INHOUDSTAFEL EENHEID 1: ATTITUDES ............................................................................................................. 3

LEERDOELEN VAN EENHEID 1 .................................................................................................... 3

INLEIDING OP EENHEID 1 .......................................................................................................... 4

HOOFDSTUK 1: VERANTWOORDELIJKHEID ................................................................................ 7

1.1. Soorten van verantwoordelijkheid .................................................................................. 7

1.2. Bronnen van verantwoordelijkheid ................................................................................. 8

1.3. Conflict tussen verschillende verantwoordelijkheden ................................................... 12

1.4. Hoe weten wie verantwoordelijk is? ............................................................................. 12

HOOFDSTUK 2: LEREN LEREN .................................................................................................. 13

2.1. De leerstijlen van Kolb .................................................................................................. 13

2.2. Zintuiglijke leerstijlen ................................................................................................... 14

2.3. Persoonlijke leerstijlen identificeren ............................................................................. 15

2.4. Hindernissen bij het leren ............................................................................................. 15

2.5. De succesvolle leerling ................................................................................................. 15

HOOFDSTUK 3: EVENWICHT WERK-PRIVÉ ............................................................................... 17

3.1. Soorten sociale rollen ................................................................................................... 17

3.2: Onevenwicht tussen werk en privé ............................................................................... 18

3.3.: Conflicterende rollen ................................................................................................... 18

3.4.: Strategieën om conflicterende rollen aan te pakken .................................................... 19

HOOFDSTUK 4: EIGENWAARDE ............................................................................................... 20

4.3. Aanvaarding van identiteit, tradities en cultuur als stap in de richting van geluk ........... 21

4.4. Positieve eigenwaarde.................................................................................................. 23

4.5. Negatieve eigenwaarde ................................................................................................ 24

HOOFDSTUK 5: ZELFMOTIVATIE .............................................................................................. 27

5.1. Wat is zelfmotivatie? .................................................................................................... 27

5.2. Soorten van motivatie .................................................................................................. 27

5.3 Onvervulde noden activeren motivatie .......................................................................... 28

HOOFDSTUK 6: POSITIEVE ATTITUDE....................................................................................... 30

6.1. Een attitude: een combinatie van elementen ............................................................... 30

6.2. Een positieve mentale attitude ontwikkelen ................................................................. 31

6.3. Positief denken............................................................................................................. 31

2

HOOFDSTUK 7: SUCCESVERHALEN VAN ROMA VROUWEN ...................................................... 33

7.1 Isabel Carmona Carmona – Spaanse verpleegster .......................................................... 33

Isabel Carmona Carmona is een succesvolle Roma verpleegster. Ze is de enige van haar broers en zussen die een hogere opleiding heeft genoten, ook al hadden ze allemaal de mogelijkheid om verder te studeren. .................................................................................. 33

7.2 Sofiay Marinova Kamenova –Bulgaarse zangeres ........................................................... 33

SAMENVATTING/CONCLUSIES EENHEID 1 ............................................................................... 34

BIBLIOGRAFIE EENHEID 1 ........................................................................................................ 36

BIJLAGE EENHEID 1 ................................................................................................................. 39

Bijlage 1: Hulpmiddel voor het kiezen tussen conflicterende verantwoordelijkheden .......... 39

Bijlage 2: Hulpmiddel voor het identificeren van iemands verantwoordelijkheden .............. 40

3

EENHEID 1: ATTITUDES

LEERDOELEN VAN EENHEID 1

Verantwoordelijkheden:

• Het belang van zijn verantwoordelijkheid verstaan.

• Een verantwoordelijkheidszin kweken.

• Verschillende soorten en bronnen van verantwoordelijkheid kunnen identificeren.

• Verstaan hoe verantwoordelijkheidsgevoel in zijn werk gaat.

• Conflicterende verantwoordelijkheden kunnen identificeren en oplossen.

Leren leren:

• Verstaan dat leerstijlen van mens tot mens afhangen.

• Het potentieel van zijn eigen leerstijl identificeren en uitbuiten.

• Obstakels in een leerproces herkennen en overkomen.

• Vertrouwen opbouwen in zijn eigen leerpotentieel.

Evenwicht werk-privé:

• De verscheidene rollen die bestaan op het werk en in het privéleven herkennen.

• Een persoonlijk diagram opstellen van de verschillende rollen in het leven.

• Het concept van conflicterende rollen bevatten.

• Gevallen van conflicterende rollen herkennen en oplossen.

Eigenwaarde, zelfmotivatie, positieve attitude, succesverhalen:

• Een duidelijke correlatie opstellen tussen zelfvertrouwen, zelfmotivatie en een

positieve attitude teneinde zelfactualisering te bereiken.

• De specifieke elementen definiëren waaruit een gezonde dosis eigenwaarde,

zelfmotivatie en positief denken bestaan.

• Het belang verstaan van identiteit, tradities en cultuur in het opkrikken van

iemands eigenwaarde.

• Verstaan dat het verbeteren van iemands eigenwaarde een proces is dat zich

baseert op ervaringen.

• De kenmerken van een hoge vs. een lage eigenwaarde illustreren.

• Leren hoe men een gezonde mentaliteit ontwikkelt d.m.v. juiste handelingen die

eigenwaarde, zelfmotivatie en een positieve attitude aanspreken.

4

• Leren hoe men lage eigendunk aanpakt door het verschil te verstaan tussen

intrinsieke en extrinsieke motivatie.

• Verstaan dat een positieve attitude gestoeld is op positieve normen en waarden.

• Stagiaires inspireren a.d.h.v. echte succesverhalen van Roma vrouwen die

zelfactualisering hebben bereikt door hun Roma-identiteit te bewaren.

INLEIDING OP EENHEID 1

‘Verantwoordelijkheid’ heeft verschillende betekenissen:

Een toestand of feit waarbij het verplicht is een zaak aan te pakken of controle uit te oefenen

over iemand: “volwassenen zijn verantwoordelijk voor het zorgen voor hun kinderen.”

Een toestand of feit waarbij men aansprakelijk kan worden gesteld voor iets: “de laatste

persoon die hiervan gebruik gemaakt heeft, is verantwoordelijk voor de properheid ervan.”

Een morele verplichting tot correct gedrag naar een zeker iets toe of betreffende iets:

“individuen dragen de verantwoordelijkheid voor hun gedrag.”

In staat zijn onafhankelijk te handelen en beslissingen te nemen zonder toestemming: “we

verwachten dat individuen meer verantwoordelijkheid op zich nemen.”

Een handeling die men moet uitvoeren in het kader van een job, een functie of een wettelijke

verplichting: “hij zal de verantwoordelijkheden overnemen van het Hoofd van de Sociale

Diensten.”

Een persoon die als verantwoordelijk wordt aanzien, is iemand waaraan men taken kan

toevertrouwen. Dit is een kwaliteit die werkgevers waarderen. Dit gezegd zijnde,

verantwoordelijkheidszin is niet alleen een karaktertrek. Het is ook een mentaal proces dat

plaatsvindt in eenieder. Dit proces kan worden geobserveerd, aangeleerd, onderwezen,

ingestudeerd, ontwikkeld, aangepast en ingeoefend. Verantwoordelijkheid is ook een

beslissing en een keuze.

In het algemeen kan men het hebben over verantwoordelijkheid t.o.v. zichzelf, anderen en de

maatschappij. Deze verschillende banden op het vlak van verantwoordelijkheid zijn verweven

en moeten in evenwicht zijn. Soms komt men verantwoordelijkheden tegen die tegenstrijdig

zijn en dan moeten er keuzes worden gemaakt om een oplossing te vinden.

5

Evenwicht tussen werk en privé, in de wijdste zin, wordt gedefinieerd als een toereikend

niveau van betrokkenheid – of een correcte “pasvorm” – tussen de verschillende rollen die

men in zijn leven uitoefent (Hudson, 2005). Elke persoon draagt verschillende petten in zijn

leven op drie verschillende vlakken die overlappen en elkaar beïnvloeden:

• Het persoonlijke vlak (familie, vrienden, hobby’s en vrije tijd)

• Het professionele vlak

• Het vlak van onderwijs

Succesvol zijn of falen op een van die bepaalde vlakken kan de goede werking van de andere

vlakken in het gedrang brengen. Men moet een evenwicht zien te onderhouden op zowel het

professionele en het persoonlijke vlak als op het vlak van onderwijs: dat is cruciaal voor de

optimale werking van een mens. Hoe mensen een balans tussen werk-privé opmaken is heel

subjectief. Het ‘juiste’ evenwicht verschilt van mens tot mens en is dus steeds opgemaakt met

een ander, individueel doel voor ogen.

Leren leren wordt door de Europese Raad (formatie: Onderwijs) en door het Europese

Parlement gezien als een van de acht belangrijkste vaardigheden die men moet bezitten om

levenslang te kunnen leren (Raadgeving van de Europese Raad en het Europese Parlement

aangenomen in december 2006). ‘Leren leren’ betekent dat men studies mag volgen en dat

men blijft leren. Men moet zich dus bewust worden van zijn eigen leerproces en -noden, men

moet bestaande opportuniteiten om te leren opsporen en obstakels kunnen overkomen om

met succes zijn scholing af te kunnen maken. Leren leren duidt zowel op een capaciteit om

nieuwe kennis en vaardigheden op te kunnen doen, ze te verwerken en dan te verwerven als

op een capaciteit om begeleiding te willen opzoeken en er zich werkelijk op te beroepen.

Leerlingen die ‘leren leren’ bouwen op voorgaande kennis en levenservaringen om nieuwe en

oude kennis en vaardigheden te gebruiken in en toe te passen op een hele resem aan situaties:

thuis, op het werk, op school, tijdens de opleiding. Motivatie en zelfvertrouwen zijn cruciaal in

deze context (Europese Raad, 2006 annex, paragraf 5). Leren leren impliceert dat men in staat

is zijn eigen leerproces en denken te kunnen verstaan en controleren. A.d.h.v. deze capaciteit

kan men zich bewust worden van waarom men verschillende soorten kennis verwerft,

verwerkt en memoriseert. Wanneer men zoiets kan, dan bereikt men ook een toestand

waarbij men zijn eigen leermethode en zijn geprefereerde leeromgeving kan uitkiezen en ze

kan blijven ontwikkelen (Eurydice, 2002. p. 16). Leren wordt vaak geassocieerd met school en

6

andere instellingen van het formele scholingssysteem maar voor de doelgroep van het

KEYROMA-project is informeel leren even belangrijk als formeel leren. Om de eigenwaarde van

Roma vrouwen op te krikken in groepsverband, met het oog op een latere verwerving van

leervaardigheden, moet men beginnen met hen bewust te laten worden van hetgeen ze

werkelijk al hebben geleerd, zowel op school als in het dagelijkse leven.

Hoge eigenwaarde, zelfmotivatie, positieve attitude

Elke persoon heeft in zijn/haar leven uitdagingen en moeilijkheden meegemaakt. Om

zelfactualisatie te bereiken, moet men dit loslaten en zich concentreren op drie essentiële en

onmisbare zaken:

• Hoge eigenwaarde

• Zelfmotivatie

• Positieve attitude

Om te kunnen slagen of falen op een persoonlijk en/of professioneel vlak moet men kunnen

vertrekken van een stevige basis, wat een persoon in staat stelt om bepaalde functies

moeiteloos uit te voeren. In deze eenheid zullen we aantonen dat, om succesvol te worden op

alle vlakken, men een proces moet doorstaan dat bestaat uit zowel hard werken en een goede

dosis doorzettingsvermogen als uit een concrete drijfveer die men opbouwt o.b.v. zijn eigen

zelfmotivatie en een positieve attitude die ervoor zorgt dat men nooit zal willen opgeven, zelfs

wanneer alles tegenzit.

In Carl Rogers’ woorden: “elk mens, hierop bestaan geen uitzonderingen, heeft recht op

onvoorwaardelijk respect van anderen, al is het alleen maar omdat het om een mens gaat; een

mens verdient zichzelf hoog te schatten en door anderen hoog te worden geschat” 1.

1 José-Vicente Bonet. Sé amigo de ti mismo: manual de autoestima. 1997. Ed. Sal Terrae. Maliaño (Cantabria, España).

7

HOOFDSTUK 1: VERANTWOORDELIJKHEID

1.1. Soorten van verantwoordelijkheid

Verantwoordelijkheid t.o.v. zichzelf

Dit betekent dat men verantwoordelijk is voor zijn eigen gevoelens, gedrag en gedachten.

Voorbeelden:

• Voor zichzelf zorgen, zijn eigen noden, gevoelens, gedachten duidelijk maken, in zijn

eigen noden voorzien.

• Verantwoordelijk zijn voor zijn eigen gedrag:

Een verschil maken tussen negatieve gedachten hebben en ze werkelijk

uitvoeren (handeling).

Verantwoording afleggen voor het kapotmaken van een zaak: deze zaak

herstellen (handeling) en zijn spijt betuigen.

Verantwoordelijk zijn bij het autorijden: zijn auto onderhouden, een

verzekering afsluiten en betalen, een rijbewijs halen en veilig rijden.

Oefening 1: Per twee moeten de stagiaires voorbeelden geven van hoe ze al verantwoordelijk

zijn geweest en hebben gehandeld in het verleden (persoonlijke ervaringen).

Verantwoordelijkheid t.o.v. anderen

Voorbeelden:

• Verantwoordelijk zijn voor zijn gezin/familie: ouders bieden kinderen veiligheid, ze

zorgen voor hen, bieden hen bescherming; familieleden zorgen voor elkaar.

• Verantwoordelijkheid op zich nemen wanneer zijn eigen gedrag anderen beïnvloedt:

verantwoordelijkheid opnemen bij een auto-ongeval, wanneer men andermans zaken

verliest/kapot maakt.

• Verantwoordelijkheid op zich nemen wanneer zijn gevoelens/noden op een

ongehoorde manier aan anderen worden meegedeeld.

Oefening 2: Per twee geven de stagiaires voorbeelden uit hun leven over hoe ze al

verantwoordelijk zijn geweest voor of t.o.v. anderen.

8

Verantwoordelijkheid t.o.v. de maatschappij

Voorbeelden: de regels van een bepaalde maatschappij respecteren, voor zijn omgeving

zorgen, openbare kunstobjecten met respect behandelen enz.

Oefening 3: Per twee geven de stagiaires voorbeelden uit hun leven over hoe ze zich al

verantwoordelijk hebben gedragen t.o.v. de maatschappij. O.b.v. deze voorbeelden wordt een

groepsdiscussie opgebouwd.

Overlappende verantwoordelijkheden

Oefening 4: Stagiaires vertellen op welke vlakken ze verantwoordelijk zijn t.o.v. zichzelf,

anderen en de maatschappij. Ze creëren een persoonlijk diagram, bestaande uit 3 cirkels (zie

hierboven) met hun verschillende verantwoordelijkheden. Hoe meer/minder

verantwoordelijkheden men heeft op een bepaald vlak, hoe groter/kleiner de cirkel wordt.

1.2. Bronnen van verantwoordelijkheid

Er bestaan verschillende bronnen van verantwoordelijkheid, waaronder:

• Normen, principes, regels, tradities die ons werden aangeleerd door onze familie, gemeenschap en maatschappij.

• Noden en gevoelens op een individueel vlak.

Voorbeeld: Stiptheid op het werk betekent:

o Verantwoordelijk zijn t.o.v. zichzelf en anderen.

o Rekening houden met Zijn eigen geloof en principes.

De normen van de maatschappij (laat zijn = onbeleefd).

De regels van het bedrijf of de groep.

o Rekening houden met Zijn eigen noden en gevoelens.

Andermans noden en gevoelens.

Verantwoordelijk voor de maatschappij

Verantwoordelijk voor anderen

Verantwoordelijk voor zichzelf

9

Oefening 5: Per twee geven de stagiaires een voorbeeld van hoe men verantwoordelijk kan

zijn en ze identificeren de verschillende bronnen en soorten van verantwoordelijkheid.

Intern Mechanisme van Verantwoordelijkheid

Voorbeeld: Wanneer men beslist voor zijn kinderen te zorgen, baseert men zich op het

volgende:

Wanneer we niet alleen onze eigen noden en gevoelens erkennen, maar ook die van anderen

en wanneer we handelen conform aan onze eigen principes en/of aan die van de

groep/maatschappij, dan beslissen we verantwoordelijkheid te zijn.

Intern mechanisme van hoe men vermijdt zijn verantwoordelijkheid op te nemen

Voorbeeld: Een autobestuurder heeft een klein ongeval (ze botst zachtjes tegen een auto die

illegaal geparkeerd staat) en ze rijdt verder, zonder de schade in te schatten of de politie in te

lichten. Het volgende diagram beschrijft de factoren die ze heeft genegeerd wanneer ze heeft

besloten verder te rijden. In psychologie wordt “negeren” beschreven als “het roekeloos

buiten beschouwing laten van informatie die relevant is voor het oplossen van een probleem.”

Geapprecieerd willen worden.

Het kind heeft nood aan zorg.

De gevoelens van het kind: verdriet wanneer het alleen is, frustratie bij honger.

Het gevoel van empathie.

De wetgeving over Kinderbescherming.

Principe: “kinderen betekenen veel voor de maatschappij; ze zijn de toekomst.”

Het principe dat “kinderen schatten zijn.”

BESLISSINGSPROCES WAARBIJ MEN VERANTWOORDELIJK VOOR ZIJN KINDEREN WORDT

ZELF

ANDEREN

MAATSCHAPPIJ

10

Oefening 6: In groepjes van vier geven de stagiaires voorbeelden van mensen die hun

verantwoordelijkheid ontlopen en ze beschrijven hoe het interne mechanisme van

verantwoordelijkheid in elkaar zit. Een geval wordt uitgekozen en geanalyseerd door de hele groep,

m.b.v. de begeleider. Een discussie volgt over de gevolgen van verantwoordelijkheid ontlopen.

Deelnemers moeten de conclusies van deze discussie koppelen aan hun eigen ervaring.

Verantwoordelijkheidsproces

Het verantwoordelijkheidsproces bestaat uit verschillende gedachtegangen die mensen

hebben bij het vermijden van verantwoordelijkheid (Avery, 1991). Zich hiervan bewust worden

helpt de situatie waarin men zich bevindt te bevatten. Hieruit groeit verantwoordelijkheid.

Oefening 7: De begeleider leest het volgende voorbeeld voor aan de stagiaires:

Marie is een kelner in een restaurant. Op een avond is ze zo moe dat ze drie bestellingen door

elkaar haalt. De baas hoort hiervan en wil, de volgende ochtend, Heleen ontslaan, die in het

verleden ook zo’n fouten heeft gemaakt. Marie kan Heleen niet uitstaan: ze is niet

verantwoordelijk en Marie heeft haar fouten vaak moeten camoufleren. ‘s Ochtends vertelt

Marie de waarheid: zij heeft een fout gemaakt en niet Heleen. De begeleider duidt samen met

de stagiaires de verschillende soorten gedachtegangen aan die Marie doorstaat tussen de

ochtend en de namiddag.

Nood te worden gerespecteerd negeren.

Nood negeren de auto te herstellen.

De gevoelens van de eigenaar negeren: diens verdriet negeren bij het zien van zijn/haar auto.

Gevoelens van empathie negeren.

De regels van de politie negeren.

De regels van de maatschappij negeren: elkaars rechten niet respecteren (recht op bescherming van zijn eigendom)

Principe negeren “het is menselijk te willen helpen.”

BESLISSINGSPROCES WAARBIJ MEN ZIJN VERANTWOORDELIJKHEID OM HET ONGEVAL TE VERMELDEN ONTLOOPT

ZELF

ANDEREN

MAATSCHAPPIJ

11

Verantwoordelijkheid “Wel, ik heb been fout gemaakt. Ik ben daar verantwoordelijk voor. Ik

wil er met mijn baas over spreken.”

Verplichting “Ik moet met de baas spreken. Hij zal mij ontslaan als hij de waarheid

te weten komt.”

Schaamte “Het is mijn fout.”

Excuses “Ik was moe en er was veel volk gisterenavond.”

Iemand de fout

geven

“De klanten zijn verschillende keren van gedacht veranderd i.v.m. wat

ze zouden eten. Heleen maakt vaak fouten, ik maar een keer."

Ontkenning “Er is eigenlijk niets gebeurd. De klant heeft gekregen wat hij wilde.”

Wanneer we verantwoordelijkheidszin hebben, verstaan we dat we keuzes hebben. En we

verstaan dat, ook al is er iets ergs gebeurd, toch kan men zijn verantwoordelijkheid opnemen,

nu en in de toekomst. Dit is het soort mentale toestand die men wil bereiken.

Het verantwoordelijkheidsproces

Verantwoordelijkheid Erkennen dat je in staat bent te handelen en te kiezen.

Verplichting Handelen zoals het hoort, niet zoals je wil.

Schaamte Zichzelf de schuld geven (zich schuldig voelen).

Excuses Excuses zoeken voor de huidige toestand van zaken.

Iemand de fout

geven

Anderen de fout geven voor een huidige toestand.

Ontkenning Het bestaan van een zekere waarheid negeren.

Oefening 8: Per twee geven de stagiaires een voorbeeld van hoe ze hun verantwoordelijkheid

hebben ontlopen. Ze leggen uit welke gedachtegang ze toen hadden en hoe ze

verantwoordelijkheidszin kunnen kweken.

12

1.3. Conflict tussen verschillende verantwoordelijkheden

Een conflict tussen verschillende verantwoordelijkheden vindt plaats wanneer men twee of

meer verantwoordelijkheden tegelijk moet opnemen.

Oefening 9: In groepjes van vier geven de stagiaires een voorbeeld van 2 conflicterende

verantwoordelijkheden en ze passen de hulpmiddelen van bijlage 1 om te kiezen welke

verantwoordelijkheid prioritair is. Conclusies worden bereikt tijdens een groepsdiscussie.

1.4. Hoe weten wie verantwoordelijk is?

Verhaal: Ongeval in een treinstation.

Anna was aan het wachten op haar trein. Ze zag hoe twee mannen op een vertrekkende

trein probeerden te springen. Een van hen sprong op de trein, maar bij de andere lukte

het maar niet, omdat hij een pakje in zijn handen had. Twee spoorwegwerkers hielpen

de tweede man en gaven hem een duwtje in de rug zodat hij toch nog in de trein zou

belanden. Het pakje dat hij vasthield, bevatte vuurwerk en viel uit zijn handen wanneer

hij werd geduwd. Het pakje ontplofte op het spoor en deed een ladder omvallen die er

stond voor herstellingswerken. Anna raakte hierbij gewond.

Oefening 10: M.b.v. de hulpmiddelen in bijlage 2 vraagt de begeleider aan de stagiaires een

gelijkaardig voorbeeld te geven. Samen bespreekt men hoe men de verantwoordelijkheid deelt

bij het organiseren van een event. Alle redelijke antwoorden en argumenten worden

aanvaard.

13

HOOFDSTUK 2: LEREN LEREN

2.1. De leerstijlen van Kolb

Oefening 11: Hoe leert men een nieuwe dans aan?

De begeleider geeft voorbeelden van leerervaringen en combineert de 4 elementen uit de

hieronder vermelde cyclus. Een zo’n voorbeeld is het bespreken van de verschillende

strategieën die men gebruikt bij het aanleren van een nieuwe dans. Eerst kijk je naar anderen,

dan denk je na over de danspasjes, je oefent ze in en je voelt je goed wanneer je de

choreografie juist uitvoert. Deelnemers geven gelijkaardige voorbeelden uit hun leven.

Mensen leren op verschillende manieren. Een

manier om deze verschillende manieren te

beschrijven is zich beroepen op het Kolb-

diagram. Sommigen kijken liever naar anderen

voor ze zelf handelen, ze verzamelen informatie

en gebruiken hun verbeelding bij het oplossen

van problemen. Ze zijn het beste in het

evalueren van een concrete situatie vanuit

verschillende standpunten.

Andere mensen verkiezen een beknopte, logische aanpak. Ideeën en concepten zijn

belangrijker voor ze dan de mensen zelf. Mensen met deze leerstijl houden meer van logisch

opgebouwde theorieën dan een aanpak o.b.v. praktische waarnemingen.

Anderen baseren zich op een leerstijl om problemen op te lossen en antwoorden te vinden op

praktische vragen. Ze verkiezen technische taken en letten niet op de menselijke factor of op

interpersonele factoren. Ze zijn het beste in het vinden van praktische oplossingen voor ideeën

en theorieën.

Nog anderen vertrouwen eerder op hun intuïtie dan op logica. Deze mensen baseren zich op

de analyses van anderen en verkiezen een praktische, experimentele aanpak. Ze gaan nieuwe

uitdagingen en ervaringen aan en voltooien hun plannen. Ze vertrouwen op hun buikgevoel,

i.p.v. op logische analyses, en ze beroepen zich op anderen om informatie te vergaren, i.p.v.

zelf op onderzoek te gaan.

14

2.2. Zintuiglijke leerstijlen

Een andere manier om leerstijlen te categoriseren is kijken naar welke zintuigen men het

vaakst gebruikt tijdens het leren:

Visuele leerling:

Visuele leerlingen denken in beelden en leren het best a.d.h.v. illustraties, foto’s, kleuren,

mappen. Ze kunnen objecten, mappen en situaties gemakkelijk visualiseren; ze hebben een

goed ruimtelijk inzicht en kunnen zich dus ook goed oriënteren; ze kunnen gemakkelijk hun

weg vinden als ze een map gebruiken; ze verdwalen zelden. Ze gaan uit van de non-verbale

tekens die de leerkracht of bemiddelaar geeft, zoals lichaamstaal, om de situatie te verstaan.

Ze nemen ook beschrijvende notities over de leerstof.

Auditieve leerling:

Deze mensen vergaren informatie door te luisteren. Ze werken het liefst met geluidjes en

muziek en ze hebben een goed oor voor ritme en toonhoogte. Ze hebben een uitstekend

auditief geheugen en ze merken de achtergrondmuziek op van films, tv-series en andere

media. Deze individuen verwerven kennis door te luisteren en kunnen geschreven informatie

moeilijk verstaan.

Kinesthetische (fysiek-lichamelijke) leerling:

Kinesthetische individuen leren het vlotst met een praktische aanpak. Deze leerlingen

verkiezen interacties met de fysieke wereld en ze gebruiken hun lichaam en hun tastzin om

meer over de wereld rondom hen te leren. Ze houden van sport en sociale onderonsjes en ze

appreciëren de textuur van objecten. Bij het uitvoeren van fysieke taken denken ze na over

oplossingen voor problemen. Ze gebruiken handgebaren e.a. lichaamstaal wanneer ze zich

uitdrukken. Wanneer ze een nieuwe vaardigheid of onderwerp aanleren, gaan ze meteen tot

actie over en ze willen zo snel mogelijk werken met tastbare elementen. Ze verkiezen een

machine uit elkaar te halen en weer in elkaar te zetten dan een boek te lezen of handleidingen

door te nemen over de werking van de machine in kwestie.

15

2.3. Persoonlijke leerstijlen identificeren

Oefening 11: Sneeuwbaloefening:

De begeleider toont de stagiaires hoe men een sneeuwbal wordt. De begeleider gaat voor de

deelnemers staan en doet de oefening voor terwijl hij/zij praat:

"Ik word een sneeuwbal. Mijn hoofd zakt naar steeds verder en verder naar beneden. Mijn

vingers raken de vloer aan. Ik plooi een been, dan het ander en kniel neer. Ik plaats een hand

op mijn borstbeen en bedek ze met mijn andere hand. Ik buig voorover en leg mijn hoofd op

de vloer. Nu ben ik een bal!”

Hierna maken de stagiaires de oefening na, per twee.

In groepjes van vier baseren ze zich op hun persoonlijke ervaringen om het leerproces te

bevatten. Ze koppelen hun ervaringen aan de verschillende leerstijlen om hun eigen leerstijl te

vinden.

2.4. Hindernissen bij het leren

Oefening 12: In groepjes van vier beschrijven stagiaires situaties waarin ze niet hebben kunnen

leren en zoeken uit wat hen ervan weerhield te leren. Dan bespreken ze manieren om

hindernissen te overkomen. Een afgevaardigde per groepje legt aan de rest van de groep uit

wat er zoal is verteld.

Sommige van de obstakels die leren tegenhouden zijn: tijdsnood, weinig zelfvertrouwen,

weinig informatie over scholingsmogelijkheden, geen toegang tot educationele diensten,

conflicterende agenda’s, tekort aan motivatie, weinig sociale steun, tekort aan ouderlijke

steun en participatie, gezondheidsproblemen.

2.5. De succesvolle leerling

Oefening 13: In groepjes van vier proberen de stagiaires een puzzel van 50 stuks te

vervolledigen (ze krijgen een foto van het eindresultaat). Wanneer ze klaar zijn, gaan ze een

groepsgesprek aan over de vaardigheden, capaciteiten en kwaliteiten van “goede leerlingen.”

16

Kenmerken van een succesvolle leerling (gebaseerd op Williams, 1993)

Kenmerken Succesvolle leerling

Toewijding Engageert zich om te leren, geeft studeren de prioriteit.

Voorbereiding Werkt de activiteit op tijd af, let op details, legt verbanden met oudere

leerstof.

Nieuwsgierigheid Heeft een motiverend doel; is nieuwsgierig; stelt diepzinnige vragen en

neemt een actieve houding aan bij het leren; studeert voort op

zelfstandige basis en neemt deel aan andere aspecten van het onderwijs.

Attitude Heeft een winnaarmentaliteit en toont verantwoordelijkheidszin; wil

slagen; geniet van en waardeert de studies; luistert naar feedback en

volgt het op.

Leerstijlen Leert concepten i.p.v. details te memoriseren, wat het gemakkelijker

maakt om oudere leerstof te koppelen aan nieuw materiaal.

Moeite (tijd die

men steekt in het

studeren)

Geniet van leren en maakt vaak extra tijd vrij voor en steekt meer

moeite dan verwacht in de studies; let op details; stelt vragen om de

leerstof beter te verstaan.

17

HOOFDSTUK 3: EVENWICHT WERK-PRIVÉ

3.1. Soorten sociale rollen

Een sociale rol verwijst naar de normen die een gedrag bepalen van een persoon t.o.v. diens

status of positie in de maatschappij. Een sociale groep kan worden voorgesteld als een geheel

van specifieke sociale posities (bv.: werknemer, leerling, echtgenote en moeder). Een persoon

past zich aan de ‘sociale vraag’ aan of aan de verwachtingen van anderen die men associeert

met de sociale positie van de persoon in kwestie.

Mensen zijn net acteurs en voeren hun ‘rol’ uit op de volgende ‘scènes’: thuis, gemeenschap,

school, werkvloer. Omdat mensen verschillende rollen tegelijk moeten uitoefenen, kan het

succes van de ene rol zijn tol eisen op een andere rol. Alle rollen beïnvloeden elkaar op de

verschillende ‘scènes’.

Soorten rollen (Donald Super) – In ons leven ervaren we de volgende rollen:

1. Rol van het kind (begint bij de geboorte en eindigt met de dood van de ouders).

2. Rol van de student (niet alleen op school, maar ook in dagelijkse taken).

3. Rol van de persoon die plezier maakt.

4. Rol van de burger (belastingen betalen, stemmen enz.)

5. Rol van de werknemer (op de werkvloer en thuis, in de tuin of bij het poetsen).

6. Rol van de familieman/vrouw (men trouwt, wordt een echtgeno(o)t(e)).

7. Rol van de levenspartner (man/vrouw, liefje enz.)

8. Rol van de ouder (wanneer je kinderen krijgt).

9. Rol van de gepensioneerde (wanneer je op pensioen gaat).

Oefening 14: Regenboogdiagram

Stel met de stagiaires een lijst op van rollen in het leven. Deel het blad “Een regenboog aan

levensrollen” uit. De stagiaires moeten aan elke kleur van de regenboog een rol toeschrijven

die ze zelf uitvoeren. Als er te veel kleuren zijn, dan mag de stagiaire rollen uitvinden. De

stagiaires vertellen wanneer ze elke rol/kleur hebben uitgeoefend, uitoefenen of zullen

uitoefenen.

18

Oefening 15: Taartdiagram

Geef de stagiaires een voorbeeld van een persoonlijk taartdiagram o.b.v. de verdeling van

rollen tijdens een bepaalde levensfase. De stagiaires baseren zich op hun huidige levensfase en

tekenen op basis daarvan een taartdiagram. Per vier tekenen ze een ideaal taartdiagram. Dan

bespreken ze de verschillen tussen hun situaties en het ideale diagram. Een afgevaardigde per

groep brengt verslag uit aan de rest van de groep.

3.2: Onevenwicht tussen werk en privé

Oorzaken van een onevenwicht tussen werk en privé:

• Te veel rollen aannemen.

• Te weinig rollen aannemen.

• Rollen aangaan die te moeilijk/ingewikkeld zijn.

• Niet goed weten wat men in een bepaalde rol moet doen.

• Tegenstrijdige rollen.

3.3.: Conflicterende rollen

Bij conflicterende rollen probeert men petten te dragen die tegenstrijdig zijn. Mensen komen

dit probleem tegen wanneer ze in verschillende richtingen worden getrokken en proberen te

voldoen aan de eisen die elke rol met zich mee brengt.

Oefening 16:

In groepjes van vier gaan de stagiaires mogelijke overlappingen zoeken in hun

regenboogdiagram. Zet ze aan de praat over de manier waarop ze met conflicterende rollen

afrekenen en hoe deze tegenstrijdigheid hun leven beïnvloedt. Een afgevaardigde per groepje

brengt verslag uit aan de rest van de groep.

19

3.4.: Strategieën om conflicterende rollen aan te pakken

Identificeer het belang van sociale rollen:

Oefening 17: In dezelfde groepjes als in de vorige oefening gaan de stagiaires elke rol

overnemen van hun ‘ideale taartdiagram’ en ze werken daarmee verder op het werkblad “het

belang van sociale rollen.”

Hoeveel geniet ik

van deze rol? (1-

10)

Hoe belangrijk is deze rol

voor mij? (1-10)

Hoe belangrijk is deze rol voor mijn

familie/de groep? (1-10)

Rol 1

Rol 2

Wanneer het kader is ingevuld, gaan de stagiaires hun antwoorden vergelijken en er

gemeenschappelijke punten uit halen zodat ze feedback kunnen geven aan de groep.

De begeleider speelt bemiddelaar: hij zet de groep aan tot een algemene reflectie over de

situatie o.b.v. de feedback die elke groep heeft gegeven.

Oefening 18: Geef stagiaires een voorbeeld van twee rollen uit het persoonlijke/professionele

leven en som daar de voor- en nadelen van op. In dezelfde groepjes van vier, gaan de

stagiaires hetzelfde doen o.b.v. hun regenboogdiagram. Bespreek dan wat eenieder wil

verbeteren aan zijn persoonlijk situatie.

Oefening 19: O.b.v. de vorige groepsgesprekken bespreken de stagiaires hoe ze hun rollen in

de toekomst zullen verdelen en wat ze moeten doen om die nieuwe indeling te voltooien. Na

een groepsgesprek, gaan de stagiaires (per twee) een taartdiagram opstellen met rollen die ze

in de toekomst zullen uitvoeren. Ze maken een lijst op van zaken die ze moeten doen om deze

ideale toekomstige situatie te bereiken.

Stagiaires denken dan na over hoe ze van anderen kunnen leren over alternatieve houdingen

die het evenwicht tussen werk en privé in hun leven zouden kunnen verbeteren.

20

HOOFDSTUK 4: EIGENWAARDE

4.1. Wat is eigenwaarde?

De mens wordt, in het algemeen, gedreven door zijn emoties en gevoelens. Onze handelingen

worden gestuurd door simpele vragen zoals: Hoeveel ben ik waard? Ben ik goed genoeg voor

deze persoon, deze job, dit leven, een succesvolle levensweg? Eigenwaarde maakt deel uit van

de attitude die men aanneemt t.o.v. zichzelf. Eigenwaarde bestaat uit twee belangrijke

variabelen van het menselijke gedrag: overtuigingen en emoties. In Smith & Mackie’s

woorden: “Het idee dat men van zichzelf heeft, hangt af van hoe men over zichzelf nadenkt;

eigenwaarde is een positieve of negatieve evaluatie van zijn ‘zelf’ en hangt af van hoe we over

onszelf voelen"2. Als we ons goed voelen over ons zelfbeeld of prestaties, dan beïnvloedt dit

ons humeur en de emoties die onze dagelijkse activiteiten sturen (zoals beroepsleven,

schoolleven, sociale leven enz.).

Doorheen deze module zal je verstaan dat, wanneer men een positieve attitude wil bereiken,

men motivatie nodig heeft en om motivatie te hebben, moet men een stevige eigenwaarde

opbouwen. Zoals zoveel theoretici het al hebben beschreven, is eigenwaarde een basisnood of

basismotivatie. De drie elementen (positieve attitude, motivatie, eigenwaarde) zijn verweven

en ze hebben elkaar nodig om hun volle effect te kunnen bereiken.

Bovendien zijn er, volgens Abraham Maslow3, niet een maar twee soorten eigenwaarde:

respect voor anderen en respect voor zichzelf. Respect van anderen krijgen, betekent dat

derden (bv. familieleden, baas) jou en de waarden waar je voor staat erkennen en accepteren

en jou waarderen voor wie je bent. Maslow legt uit dat “zonder een onmiddellijke voldoening

van de nood aan eigenwaarde gaan individuen er toch naar op zoek, waardoor ze niet kunnen

groeien en zelfactualisering niet kunnen bereiken ”4. Men moet een hoge eigenwaarde hebben

om gezond te leven en te voelen dat men zijn plaats in de wereld waard is.

4.2. Het proces van ontwikkeling van eigenwaarde

Ervaringen in ons leven bepalen hoe onze eigenwaarde zich ontwikkelt. Negatieve of positieve

ervaringen die een persoon meemaakt geven vorm aan de attitudes die we ontwikkelen

2 E. R. Smith/D. M. Mackie, Social Psychology (2007) pg. 107. 3 4 Maslow A. H. (1987). Motivation and Personality (3rd ed.). New York: Harper & Row.

21

gedurende ons bestaan. Bijvoorbeeld, in de eerste jaren van het leven van een kind “ligt de

nadruk in ouderschapshandboeken op onvoorwaardelijke liefde, omdat het belangrijk is dat

het kind verstaat dat men voor hem/haar zorgt en respecteert. Deze gevoelens vormen de

basis voor de ontwikkeling van de eigenwaarde van dat kind, naarmate het ouder wordt.”5

Sociale ervaringen dragen ook bij aan de ontwikkeling van eigenwaarde. Wanneer kinderen

uitgroeien tot adolescenten wordt de invloed van hun groepsgenoten steeds belangrijker en ze

beoordelen zichzelf dan ook o.b.v. hun vriendschapsbanden6. Sociale aanvaarding stelt een

persoon in staat om zelfzeker te worden en een hoge eigenwaarde op te bouwen, terwijl

afwijzing van groepsgenoten twijfel zaait en voor eenzaamheid zorgt, wat een lage

eigenwaarde produceert7.

Ervaringen uit de kindertijd die bijdragen tot een gezonde dosis eigenwaarde zijn: gehoord

worden, aangesproken worden met respect en begrip, aandacht en affectie krijgen op een

toepasselijke manier, geprezen worden voor mooie resultaten en gewezen worden op fouten,

die dan worden erkend en geaccepteerd. Ervaringen die leiden tot een lage eigenwaarde zijn:

veel en harde kritiek krijgen, fysiek, emotioneel of seksueel worden mishandeld, genegeerd of

uitgesloten worden, uitgelachen of gepest worden, verwacht worden altijd “perfect” te zijn8.

4.3. Aanvaarding van identiteit, tradities en cultuur als stap in de richting van geluk

Zoals eerder is vermeld, is motivatie de sleutel tot een gezonde dosis eigenwaarde. Hieronder

vindt men een interpretatie van Maslows “piramide van de hiërarchie van noden,” die de

patronen beschrijft waarin menselijke motivatie zich ontwikkelt. 9 Wil een individu een hoge

eigenwaarde hebben, dan moet hij/zij een gezonde levensstijl leiden die beantwoordt aan de

basisnoden die essentieel zijn voor een gelukkig leven. Echter, om aan deze noden te voldoen,

moet men ze chronologisch aanpakken en beginnen met de fysieke noden (eten, warmte enz.)

en eindigen met noden i.v.m. zelfactualisering (juiste ethiek, stereotypering vermijden enz.).

5 Olsen, J. M., Breckler, S.J., &Wiggins, E.C. (2008). Social Psychology Alive (1st ed.) Canada:Nelson. 6 Thorne, A., & Michaelieu, Q. (1996). Situating adolescent gender and self-esteem with personal memories. Child Development, 67, 1374-90. 7 Leary, M. R., & Baumeister, R. F. (2000). The nature and function of self-esteem: Sociometer theory. In M. P. Zanna (Ed.),Advances in experimental social psychology (Vol. 32, pp. 1-62). San Diego, CA:Academic Press. 8 "Self-Esteem". Self-Esteem. N.p., n.d. Web. 27 Nov. 2012. 9 Maslow, A.H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370-96. Retrieved from http://psychclassics.yorku.ca/Maslow/motivation.htm

22

Het allerbelangrijkste is het erkennen van het volgende: voor een hoge eigenwaarde, vooral in

het geval van Roma vrouwen, moet men zijn eigen identiteit, tradities en cultuur aanvaarden

om trots te zijn op hun eigen persoon. Waar we ons mee identificeren, dat is wat we zijn.

Zonder identiteit hebben onze handelingen geen bedoeling. Door fier te zijn op de identiteit

die we hebben meegekregen, accepteren we de kwaliteiten en kenmerken die we aanvaarden

als behorend tot onze aard. Onze identiteit maakt deel uit van het materiaal dat onze sociale

interacties met anderen definieert. Wanneer dit wordt verstoord, voelen we ons verward,

gedesoriënteerd en, vaak, verloren. Nochtans, wanneer we onze identiteit beginnen te

verkennen en de rijkdom van de verschillende lagen die onze persoonlijkheid opmaken

beginnen te ontdekken, verstaan we dat onze levens een weerspiegeling zijn van ons gedrag,

onze gedachten en onze gevoelens, zelf al zijn ze verscholen in onze herinneringen.

Tradities en cultuur zijn niet alleen belangrijk als elementen die onze identiteit helpen rijpen,

maar ook als een basis voor hoge eigenwaarde. Om het poëtisch uit te drukken: jouw tradities

en cultuur maken deel uit van je ziel, jouw verleden maakt jou tot wat je bent. Tradities zijn

belangrijk omdat we daarop een groot stuk van ons emotioneel en familieleven baseren, zelfs

al lijken bepaalde tradities niet zo belangrijk. A.d.h.v. tradities verbinden we ons, in een

opwaartse beweging, met onze stamboom en, in een neerwaartse beweging, met onze nieuwe

toevoegingen aan de familie (kinderen, aangetrouwde familieleden enz.). Bovendien zijn

tradities een uitdrukking van ancestrale kennis en dat geeft ons een duidelijk perspectief over

wie we zijn en wie we willen worden. Een traditie bestaat uit een verzameling van ideeën en

overtuigingen die al lang meegaan en die ons gedrag, onbewust, beïnvloeden. Als we de

betekenis van onze tradities niet verstaan, dan verwaarlozen we onze cultuur en zo verliezen

we de nodige middelen die ons steunen in het creëren van eendracht tussen onze identiteit en

onze eigenwaarde.

Een duidelijke culturele identiteit levert aan het individu een duidelijk prototype waaraan men

moet voldoen: zo’n identiteit helpt bij het opbouwen van een duidelijk gedefinieerde

persoonlijkheid en dus ook bij het ontwikkelen van eigenwaarde en welzijn. Cultuur smeedt

onzichtbare banden tussen de leden van dezelfde gemeenschap. Dit zorgt ervoor dat mensen

met dezelfde culturele achtergrond bij elkaar blijven en elkaar bepaalde waarden doorgeven.

Het verspreiden van normen en waarden zorgt niet alleen voor een constante overdracht van

culturele kennis, maar verstevigt ook de relaties tussen de groepsleden; zo vestigt en

onderhoudt men dan tradities op lange termijn. Cultuur wordt zo versterkt, aangezien het

23

dient als achtergrond en referentie voor toekomstige generaties, die deze capaciteit om

tradities op lange termijn te bewaren, zullen respecteren en een samenhorigheidsgevoel zullen

ontwikkelen met de mensen die behoren tot eenzelfde cultuur/hetzelfde land.

Een Roma vrouw met een stevige identiteit zal zo een mentaliteit kweken waarmee ze

stereotypering, die anders haar eigenwaarde had kunnen vernietigen, zal kunnen afweren. Als

ze in staat is zichzelf te waarden, zal ze haar eigen potentieel juist kunnen inschatten en haar

doelen kunnen bereiken. Bovendien zal zo’n ‘confidence boost’ (o.b.v. hoge eigenwaarde) haar

de nodige kracht en charisma geven om te breken met mogelijke traditionele patriarchaten die

haar familie haar oplegt en ze zal genoeg zelfvertrouwen hebben om onafhankelijk te worden.

Ze zal niet stoppen als haar familie haar niet steunt. A.d.h.v. een sterke identiteit en een

positieve waardering van haar tradities en cultuur, zal ze zich goed genoeg voelen in haar vel

om ideeën uit te werken en zal ze een grotere kans hebben het belang van onderwijs in te zien

in haar leven, omdat ze zo een beroepsvrouw kan worden die in staat is eender welk doel te

bereiken die ze zichzelf oplegt.

4.4. Positieve eigenwaarde

Mensen met een gezonde dosis aan eigenwaarde:

• Verliezen geen tijd door na te denken over zaken die in het verleden zijn fout gelopen

of die in de toekomst zouden kunnen foutlopen.

• Geloven steevast in bepaalde normen en waarden en zijn capabel ze te verdedigen,

zelfs al is er weerstand.

• Zijn in staat te handelen naar wat zij denken dat de juiste keuze is, ze vertrouwen op

hun eigen opinie en voelen zich niet schuldig wanneer anderen niet akkoord zijn10.

• Ze hebben vertrouwen in hun vermogen om problemen op te lossen en ze twijfelen

niet bij moeilijkheden of wanneer ze falen.

• Genieten van een groot aantal activiteiten.

• Doen alles om oplossingen te vinden en uiten hun ontevredenheid, zonder zichzelf of

anderen te kleineren, bij uitdagingen11.

10 13José-Vicente Bonet. Sé amigo de ti mismo: manual de autoestima. 1997. Ed. Sal Terrae. Maliaño (Cantabria, España). ISBN 978-84-293-1133-4. 11 12"KidsHealth." Developing Your Child's Self-Esteem. N.p., n.d. Web. 27 Nov. 2012. <http://kidshealth.org/parent/emotions/feelings/self_esteem.html

24

4.5. Negatieve eigenwaarde

Mensen met een negatieve eigenwaarde:

• Zien tijdelijke tegenslagen als een permanente en ondraaglijke nederlaag12.

• Zijn zeer kritisch t.o.v. en ontevreden over zichzelf.

• Lijden aan chronische besluitloosheid en excessieve faalangst.

• Zijn perfectionisten, wat leidt tot frustratie wanneer perfectie niet wordt bereikt13.

• Zijn pessimistisch en hebben een negatieve uitkijk op het leven.

• Zijn jaloers, afgunstig en voelen wrok.

Een positieve attitude aannemen is fundamenteel om een job te vinden en te behouden. Men

hoeft zich geen zorgen te maken over ‘wat als’ de job niet zou lukken, of over als men wel

goed genoeg is. Laat de ‘wat als’ terzijde en geloof in jouw capaciteiten. Heb vertrouwen in je

eigen principes en waarden, omdat zij jou maken tot wie je bent. Bovenal, geloof in je eigen

oordeel en als je zelf gelooft dat je een bepaalde job aankan, moet je je intuïtie volgen en je op

je kennis beroepen. Niemand kent je beter dan jijzelf. Als een sollicitatiegesprek niet zo goed is

verlopen, doe gewoon voort en kijk vooruit; het was niet de geknipte job voor jou, een ander

zal je potentieel snel genoeg wel opmerken; geef niet op alleen maar omdat een persoon niet

heeft geloofd in jou.

Oefening 20: Activiteit i.v.m. eigenwaarde: Wat is je mening over jezelf?

Lees de tekst “Hoe worden babyolifanten getraind?” met de andere deelnemers. De stagiaires

vullen, alleen, het werkblad over “eigenwaarde” in en proberen hun overtuigingen te

identificeren. In groep deelt men zijn antwoorden en indrukken mee. Er moet genoeg tijd

worden besteed aan het invullen van de vragenlijst. Tijdens de groepsdiscussie moet iedereen

even vaak aan het word komen, zodat alle stagiaires verschillen en gelijkenissen tussen elkaar

kunnen opmerken.

Verhaal: Hoe worden babyolifanten getraind?

Olifanten leren van jongs af aan niet rond te lopen. Bij baby’s wordt een been vastgebonden

aan een houten paal in de grond. Door dat touw kan de baby weinig bewegen, enkel even ver

25

als het touw lang is. Eerst zal de baby altijd proberen zich los te maken maar verstaat

uiteindelijk dat het touw te stevig is.

De babyolifant “leert” dat het dat touw toch niet kan breken.

Wanneer de olifant opgroeit en sterk wordt, kan hij dat touw breken. Maar omdat hem is

aangeleerd dat het touw te sterk is voor hem, gelooft de volwassen olifant dat hij nog altijd te

zwak is voor dat touw, dus hij probeert het zelfs niet te breken!

VRAGEN WERKBLAD “EIGENWAARDE”:

1. Schrijf neer welke overtuigingen je hebt doorgekregen over jezelf wanneer je een kind was:

wat zeiden je moeder, vader, vrienden, leerkrachten, e.d.?

2. Welke van deze boodschappen domineert je gedachten tot op vandaag?

3. Welke boodschappen vergroten/verminderen je zelfvertrouwen, geluk, tevredenheid?

4. Zijn deze boodschappen waar of zijn het enkel overtuigingen (zoals een gedachte die je zo

lang hebt geloofd dat het een waarheid is geworden)?

5. Welke boodschappen wil je veranderen om je eigenwaarde op te krikken?

6. Schrijf de nieuwe gedachten neer waarin je hebt besloten te geloven en die jouw

eigenwaarde, zelfvertrouwen en geluk zullen ondersteunen.

Oefening 20: Erkennen wat je sterke punten zijn; je zelfbeeld verbeteren.

Boost je zelfvertrouwen door uit te zoeken wat ervoor zorgt dat jij je goed voelt.

Geheugensteuntjes over vorige prestaties creëren nieuwe wegen tot en versterken een hoge

eigenwaarde. Vul dit zo complete mogelijk in.

Ik hou van mezelf omdat:

Ik ben een expert in:

Ik voel me goed over:

Ik beschouw mezelf als goed in:

Mijn vrienden zullen je vertellen dat ik geweldig ben in:

Mijn favoriete plek is:

26

Ik ben geliefd door:

Mensen vertellen me dat ik goed ben in:

Men heeft mij gezegd dat ik mooie… heb:

Ik heb een gave voor:

Waar ik het meeste van geniet, is:

27

HOOFDSTUK 5: ZELFMOTIVATIE

5.1. Wat is zelfmotivatie?

Algemeen gesproken is zelfmotivatie een proces dat doelgericht gedrag activeert, begeleidt en

onderhoudt. Motivatie is dat simpele mechanisme dat ervoor zorgt dat een persoon

vastbesloten wordt in zijn studies te volharden en uiteindelijk een job te versieren. Met

motivatie wordt vaak verwezen naar de redenen dat iemand heeft om iets te doen.

Motivatie bestaat uit drie hoofdonderdelen14:

1) Activatie: dit gaat over de beslissing die een zeker gedrag op gang brengt. Bv.: stiptheid

op het werk.

2) Volharding: dit is constant moeite doen om een doel te bereiken, ongeacht de

obstakels. Bv.: heel vroeg opstaan om de bus te nemen naar het werk en er op tijd aan

te komen, ook al was er file of een ongeval of...

3) Intensiteit: dit is de concentratie en ijver die men stopt in het bereiken van een doel.

Bv.: de een heeft een zekere taak op het werk sneller onder de knie dan jij, maar je

geeft het niet op, je stelt vragen wanneer je iets niet verstaat en je steekt al je energie

in het voltooien van de taak in kwestie.

5.2. Soorten van motivatie

Intrinsieke motivatie is dat soort motivatie dat ontstaat uit een interesse of uit een voldoening

die men uit een zekere taak haalt15. Deze motivatie komt van het individu zelf i.p.v. externe

motieven of bronnen. Bijvoorbeeld, een Roma vrouw die gelooft dat haar capaciteiten

toereikend zijn om een bepaald doel te bereiken en die er vertrouwen in heeft dat de

resultaten van haar werk niet zullen worden beïnvloed door geluk, enkel door haar eigen

toedoen (haar wil en verlangens).

Extrinsieke motivatie verwijst naar een prestatie of activiteit die uitmondt in een zeker

resultaat16. Extrinsieke motivatie ontstaat buiten het individu om17. De meest gekende

extrinsieke motivaties zijn geld, goede punten, strafdreigement. Competitiegevoel behoort

hier ook toe omdat het een persoon aanzet tot winnen en anderen verslaan; het gaat om meer

14 About.com Psychology: http://psychology.about.com/od/mindex/g/motivation-definition.htm 15 16 17Wigfield, A., Guthrie, J. T., Tonks, S., & Perencevich, K. C. (2004). Children's motivation for reading: Domain specificity and instructional influences. Journal of Educational Research, 97, 299-309.

28

dan alleen genieten van de resultaten die men verkrijgt door de activiteit uit te voeren.

Bijvoorbeeld, wanneer je baas jou een monetaire vergoeding belooft als je een zekere target

bereikt, dan stamt je motivatie niet af van een persoonlijk interesse, maar van een externe

bron (d.i. belofte van geld bij het bereiken van een doel).

5.3 Onvervulde noden activeren motivatie

Volgens Maslow worden mensen gedreven door onvervulde noden18. Noden van een lager

niveau (bv. fysiologische noden, nood aan veiligheid) worden eerst aangepakt voor men noden

van een hoger niveau probeert te vervullen; twee van zo’n ‘hogere noden’ zijn

liefde/samenhorigheidsgevoel en eigenwaarde. De hoogste nood is zelfactualisering, zichzelf

willen ontplooien tot zijn volle potentieel 19 (cfr. piramide Hoofdstuk 1).

Bijvoorbeeld, als een manager zijn werknemers wil motiveren door aan hun noden te voldoen,

dan moet hij/zij beginnen met het vervullen van de primaire noden (de essentiële,

dagdagelijkse, basisnoden, zoals een vrije dag mogen nemen bij ziekte) voor hij de noden van

een hoger niveau aanpakt (opslag of promotie), anders zullen de werknemers niet

gemotiveerd zijn. Ook moet een manager verstaan dat niet iedereen dezelfde noden heeft en

dus dat niet iedereen kan worden tevreden gesteld. Een goede manager probeert dus best te

achterhalen welke niveaus actief zijn bij een zeker aantal individuen. Kortom:

Mensen hebben noden en verlangens die hun gedrag beïnvloeden. Enkel onvervulde

verlangens en noden beïnvloeden hun gedrag, vervulde niet.

Omdat er zo vele noden zijn, worden ze gerangschikt o.b.v. belang, beginnend met de

simpelste noden tot de meest complexe.

Een persoon denkt na over een volgend niveau van noden en verlangens wanneer een lager

niveau, tenminste minimaal, is vervuld.

Hoe meer noden een persoon heeft kunnen vervullen in deze hiërarchie van niveaus, hoe

meer individualiteit, menselijkheid en gezonde psychologie tentoon zal worden gespreid.

Tenslotte kan men vaststellen, zoals al eerder is vermeld, dat, om motivatie te creëren, men

eerst een stevige eigenwaarde moet opbouwen. Om onze noden te vervullen en ons volledig

18 Maslow A. H. (1987). Motivation and Personality (3rd ed.). New York: Harper & Row. 19 Goldstein, quoted in Arnold H. Modell, The Private Self (Harvard 1993) p. 44.

29

te ontplooien moet men motivatie opbouwen dat begint bij fysiologische basisnoden (bv.

slapen) en dan opklimmen tot complexere noden die de eigenwaarde verbeteren (bv.

zelfvertrouwen). Zonder motivatie kan men geen hoge eigenwaarde bereiken en zonder

eigenwaarde is een positieve attitude ondenkbaar. Sommige mensen zien geld als motivatie,

voor anderen is dat doorgroeimogelijkheden of het verkrijgen van onafhankelijkheid door een

vast inkomen te genereren dat hen in staat stelt een eigen leven te leiden, los van anderen, en

voor nog anderen is hun motivatie de belofte ooit een completere, wereldwijzere mens te

worden, die dankzij scholing werk kan vinden in een sector die hen boeit. Wat jouw incentief

voor een positieve attitude ook mag zijn, buit het uit zodat je blijft voortgaan in een goede

richting.

Oefening 21:

In groepjes van vijf moeten stagiaires 5 voorbeelden uit hun leven opschrijven van intrinsieke

motivatie en 5 van extrinsieke motivatie. Het hoofddoel van deze oefening is de stagiaires tot

denken aanzetten over welke persoonlijke elementen of interesses hen motiveren in het

leven. Bijvoorbeeld, men wil dat zijn kinderen in een universiteit studeren; dit verlangen

motiveert die persoon om heel hard naar dat doel toe te werken. Het tweede doel van deze

oefening is de deelnemers aantonen dat er ook extreme bronnen van motivatie bestaan.

Bijvoorbeeld, als men heel hard werkt en geen tijd verspilt, kan men tijdig naar huis terugkeren

om meer tijd door te brengen met zijn kinderen.

De bemiddelaar zorgt ervoor dat een groepsgesprek wordt aangegaan waarbij men samen

uitzoekt waarom het zo belangrijk is persoonlijke motivaties – extern en intern – te

identificeren en wat daar de voordelen van zijn. Eens ze verstaan wat hen motiveert, kunnen

ze beginnen aan het ontwikkelen van een positieve attitude, wat hun eigenwaarde en hun

zelfbeeld zal verbeteren.

30

HOOFDSTUK 6: POSITIEVE ATTITUDE

6.1. Een attitude: een combinatie van elementen

Don Forsyth beweert in zijn boek “Our Social World” dat “een attitude niet een gevoel, een

cognitieve toestand (d.i. het verwerken van informatie) of een gedragstype is; een attitude

combineert deze drie elementen en is dus eigenlijk een ‘systeem dat gevoelens-cognitie-

gedrag integreert.’” Dit betekent dat attitudes bestaan uit drie componenten die

samenvloeien en elkaar beïnvloeden. Wanneer een component verandert, dan tast dat de hele

structuur van het attitudesysteem aan en de attitude verandert daarom ook.

Zoals eerder werd vermeld heeft men nood aan motivatie, wil men een positieve attitude

bereiken, en men heeft nood aan een hoge eigenwaarde, wil men motivatie bereiken. Deze

drie componenten benadrukken een gemeenschappelijke kenmerk: er bestaat een

onbetwistbare correlatie tussen de basiscomponenten waaruit een attitude is opgemaakt en

de drie hoofdcomponenten waarop deze module zich concentreert. Als attitudes een

combinatie zijn van gevoelens, cognitie en gedrag, dan kan worden beweerd dat eigenwaarde

zich vertaalt in gevoelens, zelfmotivatie in cognitie en attitude in gedrag.

Bijvoorbeeld, Teodora woont in een arme wijk waar men haar constant vertelt dat ze nooit

succesvol kan worden omdat ze een vrouw is. Maar Teodora heeft van haar leerkrachten op

school en van haar vrienden geleerd dat, ongeacht wat anderen zeggen, ze toch alles kan

bereiken wat ze maar wil. Mettertijd heeft ze een hoge eigenwaarde kunnen ontwikkelen, wat

betekent dat ze zichzelf apprecieert en zich tevreden voelt over haar potentieel en haar

zelfbeeld.

Soms heeft Teodora het moeilijk, omdat mensen haar discrimineren o.b.v. haar Roma

achtergrond. De jongens in haar wijk respecteren haar niet en haar moeder zadelt haar op met

zoveel verantwoordelijkheden, dat ze soms geen tijd heeft om te studeren. Door een

combinatie van allemaal verschillende frustraties, begin Teodora haar zelfvertrouwen en haar

motivatie te verliezen. Desalniettemin, omdat ze een hoge eigenwaarde heeft, vertrouwt ze

erop dat de volgende dag beter zal zijn dan vandaag en ze motiveert zichzelf met de gedachte

dat al deze moeite beloont zal worden op de dag dat ze naar het unief gaat en dokter wordt.

Ook beroept ze zich op externe variabelen om zichzelf te motiveren. Ze weet dat als ze geen

goede punten blijft halen, ze geen beurs zal krijgen van het hoger onderwijs.

31

Omdat ze leeft in een uitdagende omgeving, stelt Teodora zich soms vragen over haar

attitudes t.o.v. haar leven. Soms voelt ze zich neergeslagen en dan wil ze opgeven. Maar dat

doet ze uiteindelijk niet omdat ze weet wie ze is en wie ze later wil worden. Ze weet dat het

leven ups en downs heeft en, hoewel ze soms geen energie kan opbrengen om een positieve

attitude aan te nemen, toch erkent ze dat ze niet perfect is en ze weet dat de belangrijkste

reden om positiever te denken is dat een negatieve gedachtegang haar alleen in een vicieuze

cirkel zal doen terechtkomen. Teodora weet dat een positieve attitude een soort van gedrag is.

Men zal zich niet altijd op zijn opperbest gedragen maar dat betekent niet dat men zijn

attitude niet kan stuwen in de juiste richting. Het heeft allemaal te maken met het leven te

aanvaarden voor wat het is, namelijk een proces van verandering en leren.

6.2. Een positieve mentale attitude ontwikkelen

Een positieve mentale attitude is een levensfilosofie: men gelooft dat een optimistische uitkijk

op het leven positieve veranderingen aantrekt en mooie prestaties oplevert20. Deze visie legt

zwaar de nadruk op het vormgeven aan een soort mentaliteit waarbij men telkens probeert te

winnen of naar een gunstige uitkomst zoekt, ongeacht de omstandigheden.

Een positieve mentale attitude ontwikkelt men door zijn doelen, positieve waarden en

overtuigingen constant te bevestigen. Optimisme en hoop zijn vitaal in dit proces21. Een

positieve attitude bestaat er ook in te geloven dat men meer kan presteren d.m.v.

optimistische gedachten. Een positieve attitude stamt af van observerend leren in een zekere

omgeving en het wordt gedeeltelijk bereikt door het visioen dat men heeft over mogelijke

veranderingen in de goede richting ook te vertalen in zijn handelingen t.o.v. mensen,

omstandigheden, gebeurtenissen, gedragingen.

6.3. Positief denken

Om een positieve attitude te ontwikkelen moet men aan zichzelf werken d.m.v. positief

denken. Een positief denkpatroon, met de bedoeling verandering teweeg te brengen, kan men

op verschillende manieren creëren:

• Geloof in verandering. Je hersenen kunnen worden geherprogrammeerd om jou te steunen.

20 Hill, Napoleon; Stone, W. Clement Stone; preface by Og Mandino ; with a new introduction by W. Clement (1987). Success through a positive mental attitude. New York: Pocket Books. 21 Chang, edited by Edward C. (2001). Optimism & pessimism implications for theory, research, and practice (1st ed. ed.). Washington, DC: American Psychological Association. pp. 101–125.

32

• Laat jezelf toe zelf de teugels in handen te nemen van jouw leven.

• Erken dat je nood hebt aan verandering.

• Probeer je bewust te worden van je eigen emotionele toestand. Jouw innerlijke wereld

creëert jouw buitenwereld.

• Laat verleden negatieve gedachten los en ga vooruit.

• Wees niet zo zelfkritisch en blijf erin geloven, hoe hard de uitdaging ook is.

Oefening 22: Attitude is alles!

Activiteit voor een grote groep (5-10 minuten)

Stel een schema op bestaande uit drie kolommen: “Op het werk”; “Op school”; en “Thuis.” Vraag je dan af: “Wat veroorzaakt een negatieve attitude bij jou op elk van deze gebieden?” De antwoorden van de stagiaires worden onderverdeeld in deze kolommen en op het bord opgeschreven. Na 10 minuten wordt aan elke stagiaire gevraagd: “Als je kijkt naar je antwoorden, wie oefent er controle uit over jouw attitude, denk je: jij of de mensen rondom jou?”

Activiteit voor een kleine groep (20 minuten)

Elke groep krijgt een blad met als titel “Mensen met positieve attitudes.” In de linkerkantlijn schrijft iedereen “ATTITUDE,” op een neerwaartse lijn. Het eerste deel van deze activiteit bestaan erin kleine groepjes tot denken aanzetten over al wat een persoon met een goede attitude kenmerkt (5 minuten). Elk kenmerk wordt genoteerd naast een letter uit het woord “ATTITUDE,” zoals bijvoorbeeld:

A: Altijd het beste zien in mensen en situaties.

T: Tevreden zijn over wat je hebt.

T: Tijd nemen om de mooie details van je leven op te merken.

Stel dan aan elk groepje minstens drie van de volgende vragen:

1. Noem een iemand die volgens jou een positieve attitude heeft. Waarom is dat zo?

2. Hoe kan je een positieve attitude bewaren, zelfs als alles tegenzit?

3. Hangt een goede attitude af van hoeveel geluk je hebt gehad de laatste tijd? Waarom?

4. Mensen met een positieve attitude genieten meer van het leven. Waarom?

5. Als een collega een negatieve attitude aanneemt t.o.v. alles en iedereen, welke zijn de drie zaken die je kan doen om hem/haar te helpen?

33

HOOFDSTUK 7: SUCCESVERHALEN VAN ROMA VROUWEN

7.1 Isabel Carmona Carmona – Spaanse verpleegster

Isabel Carmona Carmona is een succesvolle Roma verpleegster. Ze is de enige van haar broers

en zussen die een hogere opleiding heeft genoten, ook al hadden ze allemaal de mogelijkheid

om verder te studeren.

Zoals Isabel vertelt: “Ik ben een hartelijk iemand en wil de ander altijd een helpende hand toesteken; dankzij mijn persoonlijkheid heb ik een betere voeling met mijn patiënten. Misschien ligt het ook aan mijn achtergrond, de waarden die ik van mijn familie heb meegekregen en mijn eigen ervaring met discriminatie dat ik anderen als mijn gelijke behandel, die allemaal recht hebben op dezelfde mogelijkheden en kansen.”

Isabel respecteert de Romatradities, maar voegt ook nieuwe gebruiken toe aan haar leefstijl. Ze ziet zich dus niet als iemand die tegen de regels ingaat, maar eerder iemand die een voorbeeld zet voor andere Roma.

Haar verhaal toont ons aan hoe graag ze wil studeren en ‘iemand’ wil worden in de maatschappij en dat allemaal omdat ze inziet dat onderwijs haar belangrijkste hulpmiddel gaat zijn. Ze gelooft dat onderwijs voor alle Roma een feit een moet worden.

7.2 Sofiay Marinova Kamenova –Bulgaarse zangeres

Sofiya Marinova werd geboren op 5 december 1975 in Sofia, Bulgarije. Ze is een van de

populairste zangeressen van Romani afkomst in Bulgarije. Ze staat bekend om haar vocaal

bereik: vijf octaven! Op tweejarige leeftijd vertoonde ze al muzikale en danstalenten: haar

moeder werd haar dans- en zanglerares. Al is ze opgegroeid in een bescheiden omgeving, toch

kan ze zich herinneren dat haar moeder haar altijd heeft aangezet tot positief denken. Haar

moeder overtuigde haar van haar zangtalenten en vanaf dan moest ze zich alleen nog maar

beroepen op haar eigen wil en haar hoge eigenwaarde om dat zelfgeloof te blijven voeden.

Eerst wilde haar vader niet dat ze zangeres zou worden, maar omdat ze zo gemotiveerd was en

weigerde op te geven, slaagde ze er uiteindelijk in haar vader te overtuigen van haar

capaciteiten en van haar dromen.

Op haar zeventiende, begon Marinova te zingen op huwelijken en verjaardagsfeestjes. Haar

motivatie was intrinsiek. Ze hield van muziek maken en daar maakte ze een persoonlijk doel

van: dit bleef haar motiveren. Zelfs wanneer ze op haar 14e naar een technische school werd

gestuurd om naaister te worden, gaf ze geen gehoor aan mogelijke negatieve gedachten.

34

Sofiya heeft vele ups en downs gekend. Ze is een alleenstaande moeder bijvoorbeeld. Maar

ondanks alle moeilijkheden op het persoonlijke vlak, heeft ze een positieve attitude kunnen

behouden en daardoor heeft ze haar motivatie intact kunnen houden, wat haar eigenwaarde

heeft verbeterd en haar fier heeft gemaakt op wie ze is en wie ze wordt.

In 2008 heeft Marinova deelgenomen aan een campagne tegen mensensmokkel. In 2010 werd

ze benoemd tot ambassadrice tegen de armoede en de sociale isolatie22. Haar taken bestaan

erin mensen bewust te laten worden van deze problemen, deel te nemen aan publieke

activiteiten en haar eigen ervaringen te delen. Tijdens een persconferentie vertelde ze de

journalisten: “Ik denk dat ik nuttig kan zijn bij deze campagne. Ik kom zelf uit een arme familie

en ik ben mij bewust van de zorgen van de armen en marginalen onder ons”23. Ondanks haar

harde leven is het haar gelukt alle hindernissen te overkomen, omdat ze een duidelijk beeld

had van wie ze was en wat ze wilde; ze had respect voor zichzelf en voor anderen.

SAMENVATTING/CONCLUSIES EENHEID 1

Deelnemers leren dat men zijn verantwoordelijkheid moet nemen niet alleen t.o.v. andere

mensen, maar ook t.o.v. de maatschappij en zichzelf. Ze verstaan ook dat er drie soorten

verantwoordelijkheden bestaan die met elkaar verbonden zijn en elkaar kunnen overlappen.

Verschillende hulpmiddelen worden hen aangeboden om de verschillende bronnen van

verantwoordelijkheid op te sporen en het ontwikkelingproces van verantwoordelijkheidszin te

verstaan, hierbij wordt aangetoond welke de etappes zijn die men doorstaat bij het bewust

worden van zijn verantwoordelijkheden en bij het opnemen ervan. Deze module denkt ook na

over het process waarbij men verantwoordelijkheden, en de gevolgen daarvan, probeert te

ontlopen. M.b.v. voorbeelden en de verschillende hulpmiddelen die worden aangeboden,

worden vrouwen in de groep aangemoedigd om de juiste keuzes te maken bij conflicterende

sociale rollen en om diegene(n) te identificeren die hun verantwoordelijk moeten opnemen in

situaties waarbij verschillende personen een verantwoordelijkheid delen. Ze worden

gemachtigd om juiste keuzes te maken door rekening te houden met zowel de normen die hen

22 Ambassadors of the European Year - Sofi Marinova. 2010 European Year for Combating Poverty and Social Exclusion. ec.europa.eu. 23 Софи Маринова стана посланик в България на кампания срещу бедността (In Bulgarian)". SunnyMusic. 30.03.2010.

35

worden opgelegd door de groep en/of de maatschappij, als met hun eigen noden, interesses

en gevoelens.

Het hoofdstuk over LEREN LEREN biedt de deelnemende Roma vrouwen een antwoord op hun

nood om zelf beter bewust te worden van hoeveel vaardigheden ze wel al niet hebben

opgedaan door informeel te leren en om zelfvertrouwen op te doen in hun eigen

leercapaciteiten, ondanks het feit dat sommige van hen laaggeschoold zijn. De activiteiten

maken de deelnemers duidelijk dat mensen verschillende leerstijlen hebben: men moet in

staat zijn om zijn eigen leerstijl te kunnen identificeren t.o.v. zichzelf en anderen. Hierdoor

kunnen ze het potentieel van hun geprefereerde leerstijl ten volle benutten.

Werkloze Roma vrouwen weten vaak weinig af van professionele rollen en activiteiten. Ook

denken sommige vrouwen dat een beroep hun gezinsleven in de weg zal staan. Daarom is het

heel belangrijk dat ze verstaan dat een evenwicht kan worden bereikt tussen werk en privé.

De oefeningen in de module stimuleren een gezamenlijke reflectie over hun huidige

rolverdeling, over wat voor een soort situatie ze zouden willen bereiken en over de mogelijke

alternatieven voor huidige tegenstrijdige rollen: dit moet ervoor zorgen dat ze een evenwicht

zien te bereiken op het professionele en het persoonlijke vlak.

Een vrouw zijn de dag van vandaag is nog steeds een uitdaging: vrouwen moeten vechten voor

gelijkheid en voor de erkenning van hun rechten, niet alleen op het maatschappelijke maar ook

op het professionele vlak. Voor een Roma vrouw kan deze uitdaging – haar Roma identiteit

bewaren en toch een succesvolle beroepsvrouw worden – soms overweldigend lijken.

Desalniettemin, zoals men doorheen de voorbije hoofdstukken heeft kunnen lezen, volstaat de

verwerving, ontwikkeling en uitvoering van drie basiskenmerken om al haar doelen te bereiken

en het beste uit het leven te halen. Deze kenmerken zijn: eigenwaarde, zelfmotivatie en een

positieve attitude. Zonder deze kenmerken is de weg naar succes zo goed als onbegonnen

werk. Een vrouw heeft zelfmotivatie nodig die haar toestaat een betere eigenwaarde te

kweken: hierdoor creëert ze een positieve attitude waardoor ze vastberaden wordt haar geluk

te vinden d.m.v. hard werk en toewijding.

36

BIBLIOGRAFIE EENHEID 1

Verantwoordelijkheid

*** (1997) Foundations of Democracy, Center for Civic Education

Pitmann, F. (1998), Grow up: how taking responsibility can make you a happy adult, 1998, New York

Branden, N. , (1997) Taking responsibility, Self-reliance and the accountable life, New York

Weiner, B.,(1995) Judgements of responsibility, a foundation for a theory of social conduct, Guilford

Press, New York

Mellor, K., Macefield, R., (2006) Awareness-Discounting Matrix

Avery, C., Mc Carley B., (1991) Responsibility Process

Avery, C., (2008) How to Teach Personal Responsibility (And Master Your Life in the Process)

Leren leren

Kolb, D. (1984). Experiential Learning: Experience as the source of learning and development

Mayer, R.E. (1998). The promise of educational psychology: Learning in the content areas. Upper Saddle

River, NJ: Prentice Hall

Druckman, D. & Swets, J. (Eds.). (1988). Enhancing human performance: Issues, theories, and techniques.

Education Council (2006) Recommendation of the European Parliament and the Council of 18 December

2006 on key competencies for lifelong learning. Brussels: Official Journal of the European Union,

30.12.2006

Eurydice (2002) Key competencies: A developing concept in general compulsory education. Brussels:

Eurydice/European Commission

Hoskins, B. and Deakin Crick, R. (2008) Learning to Learn and Civic Competences:

different currencies or two sides of the same coin? EUR 23360. Ispra: European Commission

Hoskins, B. and Fredriksson, U. (2008) Learning to Learn: What is it and can it be measured?, JRC,

European Commission

Williams, John, H., 1993, Clarifying grade expectations. The Teaching Professor, August/September.

Evenwicht werk-privé

Algert, N.E. (1996). Conflict in the workplace, in Proceedings: Women in Engineering Advocates Network,

Denver, CO, 123-127.

37

Elman, M and L. Gilbert, 1984. Coping strategies for role conflict in married professional women with

children. Family Relations 33: 317-327

Frone, M.R. (2003). Work-family balance. In J.C. Quick & L.E. Tetriek (Eds.), Handbook of occupational

health and psychology (pp. 143-162). Washington, DC: American Psychological Association

Neimann, L. I., and J. W. Hughes. “The Problem of the Concept of Role: A Resurvey of the Literature.”

Social Forces, 1951, vol. 30.

Savickas, M. L. (2002). Career construction: A developmental theory of vocational behavior. In D. Brown

& Associates (Eds.), Career Choice and Development (4th ed., pp. 149-205). San Francisco: Jossey-Bass.

Super, D. E. (1990). A life-span, life-space approach to career development. In D. Brown, L. Brooks, &

Associates (Ed.), Career Choice and Development (2nd ed., pp. 197-261). San Francisco: Jossey-Bass

Publishing.

Eigenwaarde, zelfmotivatie, positieve attitude, succesverhalen

José-Vicente Bonet. Sé amigo de ti mismo: manual de autoestima. 1997. Ed. Sal Terrae. Maliaño

(Cantabria, España).

E. R. Smith/D. M. Mackie, Social Psychology (2007) pg. 107.

Maslow A. H. (1987). Motivation and Personality (3rd ed.). New York: Harper & Row.

Olsen, J. M., Breckler, S.J., &Wiggins, E.C. (2008). Social Psychology Alive (1st ed.) Canada:Nelson.

Thorne, A., & Michaelieu, Q. (1996). Situating adolescent gender and self-esteem with personal

memories. Child Development, 67, 1374-90.

Leary, M. R., & Baumeister, R. F. (2000). The nature and function of self-esteem: Sociometer theory. In

M. P. Zanna (Ed.),Advances in experimental social psychology (Vol. 32, pp. 1-62). San Diego,

CA:Academic Press.

"Self-Esteem." Self-Esteem. N.p., n.d. Web. 27 Nov. 2012.

Maslow, A.H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370-96. Retrieved

from http://psychclassics.yorku.ca/Maslow/motivation.htm

"KidsHealth." Developing Your Child's Self-Esteem. N.p., n.d. Web. 27 Nov. 2012.

<http://kidshealth.org/parent/emotions/feelings/self_esteem.html>.

About.com Psychology: http://psychology.about.com/od/mindex/g/motivation-definition.htm

Wigfield, A., Guthrie, J. T., Tonks, S., & Perencevich, K. C. (2004). Children's motivation for reading:

Domain specificity and instructional influences. Journal of Educational Research, 97, 299-309.

Goldstein, quoted in Arnold H. Modell, The Private Self (Harvard 1993) p. 44

Hill, Napoleon; Stone, W. Clement Stone; preface by Og Mandino ; with a new introduction by W.

Clement (1987). Success through a positive mental attitude. New York: Pocket Books.

38

Chang, edited by Edward C. (2001). Optimism & pessimism implications for theory, research, and

practice (1st ed. ed.). Washington, DC: American Psychological Association. pp. 101–125.

“50 mujeres gitanas en la sociedad española”. Website:

http://www.gitanos.org/publicaciones/50mujeres/pdf/Carmen-Santiago-Reyes.pdf

Ambassadors of the European Year - Sofi Marinova. 2010 European Year for Combating Poverty and

Social Exclusion. ec.europa.eu.

Софи Маринова стана посланик в България на кампания срещу бедността (In Bulgarian)".

SunnyMusic. 30.03.2010.

39

BIJLAGE EENHEID 1

Bijlage 1: Hulpmiddel voor het kiezen tussen conflicterende verantwoordelijkheden

Verantwoordelijkheid 1 Verantwoordelijkheid 2

1. Wat is verantwoordelijkheid?

2. Wat zijn daar de bronnen van?

3. Wat zijn de gevolgen van

verantwoordelijkheid?

4. Wat zijn de voordelen van

verantwoordelijkheid?

5. Wat zijn de kosten verbonden aan

verantwoordelijkheid?

6. Wat is er zo belangrijk aan

verantwoordelijkheid?

7. Hoeveel tijd heeft men nodig om elke

verantwoordelijkheid uit te voeren?

8. Op welke hulpmiddelen beroept men

zich?

9. Welke alternatieve oplossingen

bestaan er?

10. Wat zou jij in deze situatie doen?

40

Bijlage 2: Hulpmiddel voor het identificeren van iemands verantwoordelijkheden

Over welke gebeurtenis of

situatie gaat het?

Een ontploffing deed een ladder omvallen en Anna raakte gewond

Wie zijn de mensen die

verantwoordelijk zijn voor

deze situatie?

De man De

spoorwegwerkers

Het spoorwegbedrijf

Waarom deelt deze

persoon de

verantwoordelijkheid voor

Anna’s ongeval?

Hij probeerde op

de trein te

springen

Ze probeerden de

man op de trein te

helpen

Een werkgever moet

erop staan dat

werknemers de

regels volgen

Wat is de gedachtegang

van elke persoon?

• Intentie

• Roekeloosheid

• Kennis van

mogelijke

gevolgen

Gehaast, hij was

laat, geen kwade

bedoelingen

Roekeloos gedrag

door op

bewegende trein

te springen

Zou bewust

moeten zijn van

de gevaren van

vuurwerk

Doel: man veilig op

de trein helpen,

geen kwade

bedoelingen

Bewust van de

potentiële gevaren

van een bewegende

trein

Geen kennis van de

inhoud van het

pakje

Het bedrijf moet

potentiële gevaren

anticiperen, geen

kwade bedoelingen

Moet ervoor zorgen

dat werknemers

regels respecteren

Het bedrijf moet

potentiële gevaren

anticiperen

Had de persoon vat op de

situatie ?

Nee Nee Nee

Had de persoon zich

anders moeten gedragen?

Ja Ja Ja

41

Welke waarden of

interesses zouden hun

gedrag kunnen verklaren?

Geen excuses Ze weten zelf hoe

het is om een trein

te missen

Een bedrijf zoals dit is

altijd

verantwoordelijk

voor de passagiers

Wie is er hier

verantwoordelijk?

Waarom?

? ? ?