D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 66 (1, 2)

İSTANi3t:Jı. üNivERSlTESi EDEBIYAT FAKÜLTESi YAYl:NL.Aiü PUBLICATIONS'OF 1HE FACULTY OF LEITERS, ISTANBUL UNIVERSITY

• · ·.!. •

İSLAM TETKİKLERİ ENSTİTÜSÜ

DERGiSi

( REVlEW OF THE INSTITUTE OF ISLAMIC STUDIES)

Müdür - Editor Prof. M. Tayyib GÖKBİLGİN

CİLD-VOLUME: IV.

CÜZ - PARTS: 3-4

1971

Edebiyat Fakiiltesi B~sımevi

İSTANBUL · 1-9·71- . o •

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 86 (1, 1)

1 r l \

1 .

İtalya Kütüpbanelerindeki bazı İsliimi ve Tm k çe Y azıiıalar

o

M. Tayyib GOKB~LG!N

Islam tetkikleri Enstitüsü Dergisinin Cilt Ü., Cüz 2-4 ( 1960) de, vaktiyle yayınladığımız bir makalede ltalya Kütüphanelerindt!ki araştır- .

. malarımız sırasında rastladığımız bazı Islami yazmalar üzerinde aç~k­·ıamalar yapmış , fakat çeşitli nedenlerle makaleye devam ederek tamamlayamamıştık. Şimdi bu imkanı elde ettiğimiz cihetle bu konu­daki diğer yazmaları, ayrıca genellikle tarih, kültüı: ve medeniyetimizle ilgili türkçe yazmaları da sö~ ~onusu ederek, tanıtmak istiyoruz.

Makalemize Venedik'deki San Marko (Biblloteca Marciana) kitaplığı . yazmalarından başlamış, 10 tanesini tanıtınışık ki, diğederini de şöylece sıralayabiliriz : ·

11. Katalogda ( Catalogo ·dei Codici Orientali) codex· · CCXCİI Mariuscritti Orientali 292, Legato Emilio Teza Collocazione 12096 n~marada gösterilen .!..!.,.,~ ;/IJ )~'il ,_;i~,., ':"'\:_)eseri Hamza b .. Yusuf b. Halife '.tarafından yazılmıştır . . Katalogda şu İtalyanca açıklama vardır: ( Traduzione Turca non menzionata altrove, del testo arabo de seritti in catal. Berlin No. 2777- 2780 ». Yazma eskidir ve harekelidır; ancak

· telif veya istinsah tarihi yoktur. Işaret edildiği gibi 1400 tarihinde yazılmış· olma.sı akla yakın görünmez. Diğer bir . kağıtta, sahibinin 'Venedikli Antonio Benetti olduğu ve tarihin de h. 1093 olduğu yazilıdır: ·

. . .. .. . • Z!.JI 0L41 e~.::-. t.)r Jw Ç,Jrbl s;_~J ~ 0_,1il dJı.._, ~l .... o

Muhtevası arasında, nikahın faziletinden ve avretin erine karşı vecibe- . . lerinden bahsedilmekte, bir çok fıkralar anlatılmakt~dır. . ..

12. cKatalogo dei Codici Orientali No: 181, cod, MDCCCXL VII. Mss .. . Jtaliani Collocazione 9617> olarak işaret edilen yazınada ilginç bir mektup

görülmektedir. Bu, <Abdurrahman Ağay-ı Yeniçeriyan-ı Dergah-l Ali·>. ·· tarafından c Kefe muhafazasında olan Mustafa Ağa ve sayir ol havafide · ve iskelelerde olan y~niçeri serdarları ve serdar vekillerine > gönderilen

tarihsiz bir mektuptur; fakat Venedik balyosu .- jacomo . Corsihi~den .

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 86 (1, 2)

. İTALYA KÜTÜPHANELERi~E. BAZI- İSLAıW VE TÜRKÇE YAZMALAR · 35

bahseçiildiğ~ne · gör~ XVII. yüzyıla ait old~ğu . anlaşılmaktadır-. O böl~

ge<;ieki iskeieiere gelece~ olan Verıedik tüccarlarına a.hidn~meye aykırı

taa.ddi ve tecavüz yapılmarnası hakkında bir emir niteliğindedir. . .

. 13. . Jı;., JT t)i ~l::.S" Katalog<;ia 137 sıra numaralı, cod. XXVİll:· 1785 /87. < Historia

lmparatorum· Othomanorurn ad Othmano Dynastiya ad Solimantım IL H-959, varak 131 , ; Bu yazmanın Venedik Onlar Meclisi kitaplığından' geldiğine dair şu kayıt vardır : < Mss. Orientali 2~ Consiglio dei Oieci a. 1785, Collocazione 87 , . Başlığı kırmızı mürekkeple yazılmıştır . BaŞlangıcı c: Hikayette getürrnişrerdir · kim ·Aı-i Osman-i · Gazi kim Erdonrul JJ.f" )oJ\ ». Aşık Paşa Zade, Anonim Tevarih-i AI~ i Osman tarzında basit ·bir şekilde olayları anlatıyor, h. 959 ( 1552) senesine kadardır, harekelidir, xvı. yüzyıl yazısı, bazı imla yanlışlnrı· vardır;

Elkas ( ._,.:.;;1 ); Üstulni Belgrad (.)1..~~1::-. ('J.,. ), Andrea Doria (<.SJJ!:. .ı._J..ı:l), Sadrazam İbrahim Paşa ( Pargalı}'nin katli hakkında şöyle bilgi ver­mektedir. ·.<Bu esoalarda rneğer . kim İbrahim Paşa'nın mal-i padişahiye hiyaneti ve m~rnlekete zararı ve irankle rnuvazaası duyulup mübarek ramazanı.n yi~rnf ikinci. çarşamba· gecesi.,.·>. Yazmanın harekelf olması dil tarihi ·bakı mından da bir önem kazandırıyor. Bunu, İstanbul'daki balyosların, Venedik Onlar Meclisi üyelerini aydınlatmak maksadıyla,

Osmanlı ta"rihini bir özet halinde yazdırmış .olmaları hatıra. gelmektedir.

i4: ;:)_,:ıı~~- ; « <.S-t:.iı ~ı_;;. [F»

. Şi. Assemani I., Mss. Orientali N o.: 92, Na.ni Giacomo 42. Katalogcia nı s·~hife olı~ırak göst~rilmiş, fakat kitap küçük kıt'ada 90 varaktır. Sir türlü. c Selim-name » dir, çünkü sadece Yavuz Sultan Selim devrini kapsamaktadır. Sonu şöyledir: · ·

K- .::>~.) .JJI ~· .,_;_.. J _j_,..:J~ ~~ jh.a.o ü: .d- -:-ıWI~ ~D ·.

(l ~~~._,=..::. ..::..9 J j .;A~' ~

Diğer bir · Tacüttevarih parçası 159 sıra numarasında (cad. CXXXIV., Mss~. Orientali No : 134, . N ani Giovanni 84, Collocazione 58) 82 varaktır· ve sadece h. 783 (1381) ti:ı.rihine kadar olan olayları muhte-:Vidir, sondan noksandır, istinsah .kaydı yoktur. ·

15. Jl~ JT [;1: c De Bellis Turcarum Historia, Turcica 197. Mss. Orientali 30, Ss. Giovannie Paolo 114,. Yazma Tacüttevarih'in birinci cildinin· Murad II. devri sonuna . kadar olan . kısmını kapsamaktadır. Nitekim son kapak sahifesinde c Bu Tevarih-i Al-i Osman'da · merhurıı

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 87 (1, 1)

!$i = ~---' ·.

36 TAYYİB GÖKBİLGIN

ve ıİıağflir Sul tan Orhan babası . Gazi Osman ve Ertuğrul'dan ibtida olunup Sultan Murad Gazi gazalarında karar etmiştir > kaydı · vardır.

Başlan güzel' bir yazı ile ba:şiamış, sonlara doğru bozuk. bit yazı ile devam etmiştir. Sondan 19 varak evvel, . müstensih ; kenara II. Osman'ın şehadeti olayından mülhem olarak bir not ilave etmiştir ki, muhtemelen istinsah tarihi o sıralara tesadüf etmiş olmalıdır· Baştan (kinci ka~~k sahifesi~de b~~~ beyitler· ve imzalar vardır:

16. Ayni Ali Ef. Risalesi./ . . . /

c Serardelli , cod. CXrii , Mss. Orientali No : 36 ~ Ss. Giovannie Palolö 113 > •

Birinci kapak sahifesinde -~~, ·~. jı:. ~ı ~ Jb o'6";.) ~~- .:;j~ .:.j_,.,. »

«' · Y 11 ~.hi kaydı ve < Katib-i Dergah·ı Aliı> pençesi, ilk sahifenin ~aşında da «Suret-i Kanun-name> . yazısı vardır. c De Regimine Omnium regionem Turcarum et de Muniis ... » .• ·

Matbu Ayni Ali Risalesindeki başlık ( Kavanin-i Al-i Osman der bulasa-i mezarnin-i defter-i Divan) yoktur, sonunda «·li ı «'1.;. yazısı inev~uttur, fakat muahhar ilaveler yoktur, istinsah tcirihi de belirtil­memiştir.

- . '17. (:;\_,:l ı (.~- tBerardelli ) (~od. CX[. Turcarum Historia, siva,

Compendium rerum notabiHum . ~ . Mss. Orientali No: 32, Ss. Giovanni e Paolo lll).

Büyük kıt'ada 38 varaktır, sonunda istinsah· tarihi yoktur. Kenar­!arında başiyeler vardır . Olaylar onar seneye yukandan aşağıya, bölünmüştür. Olaylar h. 1060 yılında kalmış, sadrazamlar Gürcü Mehmed Paşaya ve Şeyhülislam 1061 de azledilen· Bahai efendiye kadardır.

18. · ~;lj:l l (.~· (Sim. Assemani II. Cod. LXXlX, Mss. Orientali 12~, . Nan_i Giacomo 79 ) ..

. .B~yük ~ıt'ada; olaylar on~r seneye bölünmüştür. Sonunda : .

. 0A ~ff" 0-- ~i J ~J ~"1 W':"~) _b..., \_,1 ı) o~r-i' ~ t_I~\L'J ll . . . • ~~jtlj:- J l~ .Jıl __ ~'- ~-> ıJ. ı:A~· J~icil~~~ı-N_ j- ....;_,.:.JIJ.)I<\1

. 19'. « Jı;,. J l (.~ ı _,i j .j ~~ 1 V'"':,;J; .D • ı

· (Sim. As;e~ani I. P. J4.2. c~d. XLI. Tur:co in 4 grande· cart. l ;;ı;.,. JT .!!_,t. (:;'i 1299 - 1683 ). -1

J

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 87 (1, 2)

İTALYA KÜTÜPHANELERİNDE BAZI İSLı\Mİ VE TÜRKÇE YAZMALAR 37

Kataİogda bu şekilde gösterilen ve kitapl~kt_a M~s. Orientali 91, Nani Giacomo 41 de bulunan eser 112· varaktır. Kitabıri ·kapağında

· şu notlar vardır· : · ·

I. Rich~tta ( Ordonnace) del Governo deii'İmperio Ottomano. · Il. Storia degli Imperatori Ottomanni, e Governo Politia e. militia

d~lle Corse_ esici. 1683. · : Bu yazma, · Hezarfen Hüseyin Efendi'nin bir nüshası da Paris'de

Bibliotheque l'{ationale'de bulunan Telhisülbeyan fi Kavanin- i Al-i Osman adlı eseridir. var. 2 de kitabın telifi sebebi · ve adı, 13 bab ola_rak. eserip bölümleri kaydedilmiştir :

- .

ı. · ıJ~1. _t.ıli J iJ~ ~~ ~)\- .:.J_,_, )J.,ı; ı:.ı~.J.) 2. • • .r""l~ 1~'T _, J J:-'·t:_ 1 ,.l:.. ,.\..cl ·ı:,L )_, . . . . . . -.. 3. • •• ~ _ _,;~; _, .;:ı.,lc _, :0J'~ ı:_,l_, _ _, c)Jij ı:_,L J-' - - -. 4. ·;_}.o ~v--Ic ::.. ;> _,\J\ ıJ\...;_,

. .. - -5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

.. Jiyol .::ıt...IJ~I_, ....;;La .. _, .;:ıi.,_;IJ

,.l..f _) J ,.lv--\_, ı)\~A.ı::-" ifl_,>- ~\_,i ı)~p

~ ....;~\ f._;;-' J; J.:,; Jl~\ ı)~l..a JI_,>IJ_ ~v--Ic :_;l-·j- J~JI

ı:,_,_~ .}- ~\)_, (.) ı:,L\~- ~1_,; r~1-' .:..ıJ. r >-;J r1) .. ;~c-J, ~ı_,;

;.ı:. ' ı)~ ~·ı_,; J1a:.o ~; ...., _,~ ~;ı_,;_, 4.>--JtJ ı:_,.,~ ı)~).)

ı:_,l:> ı.>IJ_ ~~ ~ ~ J J ı:,_,._~ JJ-

var. 104 de .:ıt..f Jl r>--J >~ (.~ J .!l _)) Ji~ , daha sonra Kanun-ı divan ve Kanun-ı Sancak'dan bahsedilmekte,

var. 106 da

~-~-' o..;-i J J1s:.o cbl- ;yol ~-\ J_;j j_,);_, ıJJ_, .f .L.:~~ ı:,U ,_i~ J.ai ıı t ;_,j _,ı j'J ~ _p·..ı.:..:t.:.

denilmekte ve var. 108 r. de son bulmaktadır. Bundan sonra da Lıltfi . Paşanın Asai-name'si nakledilmektedir. Yazmanın istinsah tarihi yoktur, yazısı okunaklıdır. ·

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 88 (1, 1)

ı

\

\

.38 TAYYiB GÖKBİLGİN

. . (Assemani Catalogo P. 148, cod. XLIII. Mss. Orientali 93,. Nı;mi

Giacomo 43). Kitabın başında . < Compendio Ster~co della dinastio di Au . Ef~ııdb . kaydı, ·ayrıca 1703 de bir kütuphane kitaplarında.'n olduğu

··ve· c Hfstoria Anecdo'ta · İiber vero rarissirrius ac quantivis pretif > notu bulu.nmaktadır . . Katalogda. işaret edildiği gibi '33 bölümü kapsamakta-

.dır. Baş tarafta şöyle baŞlamaktadır: · · . . ': . .·-. <Ali' Efendi (Mustafa Ali, Gelibolulu) rahmettıilah ·ki iJm:i · tarihte.;. tevarih-r makoule telif etmiştir .. · Işbu c~rioe de · mastar dahi · anın -telifa­t~ndan Fatih-i Eğri merhum ~iıltan Mehmed,in validesine- hin yedi senesinde 'telif edip vermiştir, ismi .,;,· J : r;_J,;. J"""'l' ili' j> JJ..d dir. Sonra kitabın fihristi gelmektedir.

KatalÔgda eserin h. 1068 'de yazıldığının söylenmesi, son ~ahifede eser ile 'i l g~li olmayar~k ve başka biri tarafından yazılmış olan parli­şahların cülı1sleri ve saltanatları senelerini gösteren cedvelin ~onunda

\ . ""· ·~ YJ.J.,f l;~ 4- .:,......~ ( Jenö ) o i~ ~ ~ olmasından ileri gelse gerektir. ·

II. · PADOVA

ı. Biblioteca · Seminario codici Orientali, 209 b. b. 2. Pr.overbi Turcheschi, ·see. XVIII, 15 va.rak. Türkçe darbımeseller, tek-tük arapça, farsça darbı'meseller, atasözleri de vardır· İtalyanca tercümeleriyle.

.·.

· · Örriekler : ·

Topal ördek. ·ile yorga· ! (~JY.) kaz Sen bilürsiin .deyince söz kalmaz Bin fikir bir borç eda etmez ·

· Dilencinin yüzü kara torbası doludur Bal tutan parmağın yalar Borcun yağise kefil ol işin yoğise şahid ol

.....ıl) :.:... ;. !C" . r.= ıY . Deveye sord~lar san'atın nedir kazzaz tunağından . _bellidir · At binenin kılıç kuşananın E~enier · na k de kılmişlar dtıajrı Devletliye dokun geç fukaradan sakın geç AŞçı dükk~nında akçan.a göre k<;>tarırJ~r Her kimin· bağı var yüreğinde dağı var · Ma·ı issı~ı -~öyletir . · Avret evi yapar avret evi yıkar

·- .L

~

::--_:.. ~ - -- --- .. ------ --~- --~-~· . -.-- - - - ~ -- --

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 88 (1, 2)

. İTALYA Kürü'PHANELERiNDE BAZI İSLAMİ VE TÜRKÇE YAZMALAR 39

·KaabÜ ·şAkirt üstad olur üstaddan Kakma elin kapısını kakmasınlar kapını Boiaya bozulmaktan şaraba yıkılmak yeğdir Kuşuna göre yuvası aşına göre duası

. Devletliye - değnek fakire ceride

· 223 darbımesel var, sonu eksik · gibi gürünüyor. . .

2. ~ .üıi~J tSJI~ j_,.AAII l.ı....ll 4.A._~· ~t;.)

Biblioteca Seminari~ codici Orientaİi 212 X. a. s. Alcorani· loco espticata in ·!ing. turcica see. XVI. Varak nu~arası yoktur, yazma tamdır ve okunaklıdır, istinsah t'arihi kaydedilmemiştir. Sonunda Sultan Süleyman b. Selim Han ve Sokullu Mehmed Paşanın adı kaydedil­mektedir, bu yüzden XVI. yüzyıl gösterilmiştir.

3'. ~~.u-1

Biblioteca Seminario codici Orientali, .215 b. b. 4. Miscellanea in versi Turchi see. XVl. .

Varak numarası yoktur, fakat tamdır, güzel ve okunaklıdır, hare­kelidir. Başında bazı dualar; sonunda da bozuk bir yazı ile 'iki manzume bul~nması bu yazmanın bir m~cmua ( miscellanea ) olduğu kanısını vermiş olsa· ·gerektir.

Başı : Abdürrahim ( minyatür başlık içinde) Dinle zat-ı paki canı pakden .. . hakden

-Sonu : Oldu surette bu mevhidu resul Manada eyler beyan fer'-i ·usul Avn-i bakla tamam ettik hernin Hamd e_dip deriz ki rabbihilemin.

4. Selimname. (.o~· rf- , Sücudl

.Biblioteca Seminario, 220 b. b. 4. Storia Ottomano in ling. turcica. see. XVII.

. . .

Yazmanin kapak _sahifesinpe şu kağıt vardır:

< Storia Ottomana in Turchesco fu scritta in Constantinopoli )'anno deli 977 ,, . .

Eser baŞtan bir kaç varak eksiktir. Başlangıç:

.::...JJ; 0_,f 0_,b! (' pj~ J-J~ -". 4,~ JL ..::.-4.-ol_, ıS}ç. .ı;f JJ...:.l_,l'

« ... 0-M4 J .)~T

ı ı

\ 1

1

!· ~ ı

L

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 89 (1, 1)

-.38 TAYYİB dÖKBİLGİN

- -•20. ~·J r_j-- J:,-"'1 J ..LQc. j J> J ya;

( Asse·mani Catalogo P. 148, cod. XUII. Mss. Orientali 93~ . NC).ni Giacomo 43) . Kitabın başında . c Compendio Steı:ico della dinasti6 di Ali . Efeııdh . kaydı, ·ayrıca t703 de bir kütuphane ıdtaplarında·n olduğu

··ve c Historia Anecdo-ta liber v~ro rarissinius ac quantivis pretii'> notu bulu_nmaktadır . . Katalogda. işaret edildi~i gibi ·~3 ·bölümü kapsamakta-

.dır. Ba·ş tarafta şöyle baŞlamaktadır: · · . . ·:_ · · c A1r Efendi (Mustafa Ali, Gelibolulu) rahmetiıllati'ki ilm: i tarifi te. ~. tevarih-i· makbul e telif etmiştir .. Işbu ceiide de mastur dah'i . anın -teli'fa­t~ndan Fatih-i Eğri merhum ~iıltan Mehmed'in validesine . hin yedi senesinde telif edip vem~iştir, ismi ~- J : ~·i'~ J:r<>l J .w. J j> JJ_; dir. Sonra kitabın fihristi gelmektedir.

KataiÔgda eserin h. 1068 'de yazıldığının söylenmesi, son ~ahifede eser ile 'ilg~li olmayar~k ve başka biri - tarafından yazılmış olan parli­şahların cühisleri ve saltanatları senelerini gösteren cedvelin ~onunda \ . ı lı ·.c.... YJJ.f' ~~ .4- .;.........\,_ ( Jenö) o i~ w; & olmasından ileri gelse gerektir. ·

11.,:" PADOV A. ı. Biblioteca Seminario codici Orientali, 209 b. b. 2. Proverbi

Turcheschi, · se'c. XVIII, 15 va_rak. Türkçe darbımeseller, tek-tük arapça, farsça darbı'meseller, atasözleri de vardır. İtalyanca tercümeleriyle.

·. Örnekler : · _ ·

Topal ördek ile yorga"(~;_,) kaz Sen bilürsün .deyince söz kalmaz Bin · fikir bir borç eda etmez

· Dilencinin yüzü kani torbası doludur Bal tutan parmağın yalar ·Borcun yoğise kefil ol işin yoğise şahid ol

..... ıls'" ::..:.,. ;.~ . r ~ . - . Deveye sordular san'atın nedir kazzaz tunağından -~ellidir · · At binenin kılıç kuşananın

. Ere ni er · n akde k!lmişlar dilayı Devletliye dokun geç fukaradan sakın geç AŞçı dükkAnında akçan_a göre k~tarırJ~r Her kimin bağı var yüreğinde dağı var Mal ıssını ·söyletir . · Avret evi yapar avret evi yıkar

..

·-

. t -------- -

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 89 (1, 2)

İTALYA KÜTÜPHANELERİNDE BAZI İSLAMi VE TÜRKÇE YAZMALAR 39

,, Kaabil ·şakirt üstad · olur üstaddan Kakma elin kapısım kakmasınlar kapını Bozaya bozulmaktan şaraba yıkılmak yeğdir Kuşuna göre yuvası aşına göre duast

. Oevletliye-değnek fakire ceride

· 223 daroımesel var, sonu eksik gibi gürünüyor.

2. 4. :ÖJI~; t>.)l~ JJ..c.A!II.ı...JI ~.ı;.-._._!:.) .. • +. • - • • • •

. Biblioteca Seminari~. codici . Orientaİi 212 X. a. s. Alcorani· loco :esplicata in ling. turcica se~. XVI. Varak nu~arası yoktur, yazma tamdır ve okunaklıdır, istinsah tarihi kaydedilmemiştir. So_nunda Sultan Süleyman b. Selim Han ve Sokullu Mehmed Paşanın adı kaydedil-mektedir, bu yüzden XVI. yüzyıl gösterilmiştir. . . ·

3·. - ~~..u-1

Biblioteca Seminario codici Orientali, 215 b. b. 4. Miscellanea in versi · Turchi see. XVl.

Varak numarası yoktur, fakat tamdır, güzel ve okunaklıdır, ·hare­kelidir. Başında bazı dualar; sonunda da bozuk bir yazı ile 'iki manzume bulunması bu yazmanın bir mecmua ( miscellanea) olduğu kanısım

vermiş olsa· gerektir . .

Başı : Abdürrahim ( minyatür başlık içinde) Dinle zat-ı paki canı pakden .. . hakden

-Sonu: Oldu surette bu mevludu resul Manada eyler beyan fer'·i -usul Avn-i hakla tamam ettik hernin Hamd edip deriz ki rabbilcllemin.

4. Selimname uL· r}-, Sücıldi .Şiblioteca Seminario. 220 b. b. 4. Storia Ottomano in ling.

turCica_ see. XVII. . . . .

Yazmanin kapak . s~hifesinqe ş~ kağıt vardır:

< Storia Ottomana in. Turches co fu scritta in Constantinopoli J 'anno deli 977 >.

Eser baştan bir kaç varak eksiktir. Başlangıç:

.:......1:1 0_,}' 0}>! (' ;.)J:ib ı.iJ..ü Y_ 4,~ JL .::4.-oiJ tSJ'- .ı;f ;~J\ ' ıı. ••• 0...\.4...1." .J ->~T

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 90 (1, 1)

'tAYYİB GÖ~İLGİN

aradan yine bir kaç yaprak düşmuştijr~ varak numarası ·yoktur, sonu tamdır. Nihayeti :

<~.Lb t.~,., J o~T} ~ J.~>l J ':-'l#l ':-'r..-~. 1 - 0~) .,JJ .J 0U fl ... » •

~~:, '\'~ j ~ ~lJı ":-') .ıJıl .J-1 J )~'i o~ J .}J .0.:.. )o.;:,. ı$.) r.-. ~-~b..;.L; :.... J.? ).) ~vv .. ;_ ~ }~ ~) .

Padova'daki Biblioteca del Şem~nario kitaplari arasında doğu dilleri ile olanlar ( codici Orientali ') 22 tanedir ki, bunlar içinde ihranice olanfar da vardır. Gabrieli, bunların · Speroni Alverotti kolieksi yonun­dan geldiğini sö.yler ve 7 arapça, 1 farsÇa, 6 tane de türkÇe yazmayı zikreder. Diğerleri şunlardır. :

s: o ;lrb-ll ':-'L:.) ( c; j..all ':-'l: )'

200 c b. 7 Anonym De purificatione Mahomet in ling. Turcica see. XVII. arapça.

6. ı.:r-t ~;..: .... ve diğer bazı sureler ve dualar 205 .b. b; 7 Preghiere dei Maomettani, Turcica see. XVI. arapça.

7. ( ;1j'll ._;} .... ) r}JI ~\ 0"' ""-... 'lı r 217 b. a. 4 . Coso superstizione in ling. turca see. XVI. Orijinal

bir yazmadıı:. H .. 998 tarihindt:ki maliki Derviş b. Yahya b. Şahin

el-Hanefi olarak görünmektedir. ·

lll. V EN E DIK. BIBLIOTECA MECHIT ARIST A. S. LAZZARO. EX LIBRIS ARTIN PACHA.

ı. No : 87 Alıteri Lıigatı

Başı : u:_~ IV"".:. Ü: ~ •• • ~\ .J ~ll ~1 ~ı J\9 ıı ' ~;> '1~ ~r=JI i~ LJ>\;' ~ı J Lı_,... ı$)~ • .}ll

varak numarası yoktur, tamdır, güveler hayli zarar vermiştir, istinsah tarihi yoktur, müstensih adı da silinmiştir. Her halde XV!. yüzyıla aittir.

2. No : 101 kap.ağında ı;-~~ Jtı J,._~ yazılıdır. ·J.;- ;ı:;; ı veya uı.· J,-_l- adı ile türkçeye tercüme edilen ahl~ki

hikayeler, 318 varak, or tadan bir kaç yaprak kopuk, noksaiı, istiıisah tarihi yoktur. Sonunda: ·

J)t.-l ~~ jl:..,~ J ;~1 ......J~hJ ~. ~ ~ ı; ı.>.l ; r.f-_, J~ 0_,ı_ı.., c ••• ":-' J~.ı ~~ dl.?\ .J

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 90 (1, 2)

İTALYA. KÜTÜPHANELERİNDE BAZI İSLAMi VE TÜRKÇE YAZMALAR 41

3. No : '86 ·cı J.~l_, r.-..JI_, '-:' rll r~i j ~1 ~\~ ;:;ı_,~.) J ~1 ·01~ ı

lbni ·Haldun tercümesi, müstensihi Mustafa Fehmi, istinsah tarihi h .. 1254. .

4. No : · 93 · '~.....;. 0\:.JS (..r!. ,

tamdır, istinsah tarihi yoktur.

5. No: 92 « J.)ı.iJya ....... ~·..\~ S!>.f) d_p ~\) ~J_,.) 0(~ JTh.f153>

Sonunda, IV. Murad tarafından h. 1039 tarihinde verlen diğer bir ahidname var.

6. No: 95

Fransa elçisi ile lsveç m~slahatgüzarını~ h. 1209-1210 (1794 -1795) de Babıali'ye verdiği notalar.

Mecmuanın başında şu kağıt vardır :

c Traduction des notes officielles a la Sublime Porte par l'ambas­sade de France et de legation de Suede, pendant les. annees 1209-1210 ( 1794 ~ 1795) '·

7. No : 85 cı J~"-~; d:4ı _ _,....il) ~~- ~\:..: _,ı"\9 ıı

1810 yılında yayınlanan kanunun (Medeni Kanun;~ Ceza Kanunu) tercümesi, ciltli, varak numarası, istinsah tarihi yoktu~.

8. No : 97 cı I.S".ı..~; "':.JG .:.ı~ ..r> J .:.ıl.\bi :P

Sonunda:

r 0 ... j> 'iıc;-.J ~~ _, ':"'t:<Jı~ ~ .. .z/li _, ~;.ı ı ~~ 0 ... · ~.)Aıı ~ _,~ :p . . . .

( .. • 4>-~ ı .:.ı.)?- (.)-" ._.ili ..\a! ~Lo J 0 _,1: J c;-~ 9. No : 94 ıS-Lt.... .;. .... :, 0\:.JS farsçadır.

\....•

ı o. No : 84 ı.> Y. ~ Jı_.) , N abi Bulak tab'ı 1248.

IV. VENEDIK, BIBLIOTHECA SEMfNARll PATRIARCHALIS VENETIARUM ( SALA MONfCO j.

1· Turchia : 726 H. 1113 tarihli Tophane (İstanbul) kasabası .kadısı Elhac Abdülbald

·b. Eşşeyh Hüseyin_'!n bir hücceti : < Yağ kapanı iskelesine merblit

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 91 (1, 1)

42 . · TAYYiiı GÖKBILGİN. . .. .

Venedikmellahlarından kapudan Giovanni V eled-i Kostantİn ~..dJ J·ı>:­sefinesinde mü.safiren sakin hala Şam kc:ıJ'ası · kethud.a~ın.ın pederi Miistafa Ağa b. Mehmed ve mezkıir kapfidan Giovanıii'nin topçu-başı Abdülkerim Ağa .b. Mehmed Ağa sefinedeki hacıları Şam 'Trabhis iskelesine götürme meselesinden meydana geleı:ı anlaşmazlık. ~a~k~~da ,, - . .

2. No: 726 . <Istanbul coşttl' zuh'ur eyledi

· · Din dav~sındadır kur padişahım Bu şehr-i · muaizam sana neyiedi Din davasındadır tı PadiŞahıin . Ahdimüz bütündür fariğ olmayuz Küffara asla haraç vermeyüz Bu hususta sana beli dimeyüz Din davasındadır ll Peldişahım Ölürsek şehit ~alırsak gazi Allah'ın emrine cümlemi~ razı Kızıleaş müfti ol hiylebazı

· Kulların istemez bil Padişahım Sadre geçübdür Vezirin Rami Kurulur meClis nuş eder camı lskerlet - oğludur razhanı Öefterden. ismini sil Peldişahım Halife oldur tahtında diıra Divanı kurula sorguç . so k una Sikkesi hasıla hutbe · okuna Kul böyle ister bil Peldişahım lsmim· Mehmed'dir .mahlasım Rıza Esir oldum hem çok çektim ceza Her ne geliir·se kazaya ri'za Din davasındandır İl Padişdhım

Tarih Cem'olub Meydan-ı . lahm~ · didiler· aşka .su . ·

düştü tarih rafizi ye ~\J..ı.:-1 ..::;\.. (sene ll 15 mah-ı temmuz) .

.' Bili~~iği . gibi b~ manzume VQ3 d~ki .ayaklaQma, ·Edirne v:ak'ası ve Feyzullah Efendi olayı ile ilgili olarak nazınedilmiştir.

3. Turchia No : 726

. Sar~ydaki g~revlilerin vazif~ adları türkçe ve ltalyanca olarak liste . halinde ( ?CVlll! yüzyıl ) :

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 91 (1, 2)

İTALYA KÜTÜPHANELEPJNOE BAzi isLAMİ VE TÜRKÇE YAZMALAR '4-3

c Silahdar ağa; Çukadar ağa, Hasodalı, hazinedarli, kilerli, seferli, kapu ağası, kızlar ağası, kahveci-başı. helvacı-başı, kapucular kethücİası, bostancı-başı, binbaşı ... , .

ı 4: . Turchia No : 726

.. · · Özü nehrinin yanında Kamaniça ·~: ı} . kale~inin tahkimatıni gösteren bir kroki, açıklainalar tamamen türkçedir. 'Muhtemelen ·Gabrieli'riin, başkasına atfen, bu seminer kütüphanesinde mevcut bulunduğuna· işaret

ettiği ll Türkçe yazmadan biri .de bu.dur.

5. Turchia, mss. 959 129

1 7 J<üçük kağıttan mürekkep .g.pzel yazılı oir takrir,· ·tarih ve imza yoktur. Osmanlı- İran savaşları ve ilişkileri hakkıı:ıda bilgi ve·rilmekt~.­dir. (Discorso nella Lega di Venezia ed Ungheria contro il Turco s'ec. XVII.').

6. Turchia, mss. 749 ·

Bu dosyada 52 belge vardır, hepsi de XVII. yüzyıla ait balyos ve elçilerin rapor özetler ini kapsayan belgelerdir. İ640 ve ·16/0 tarihli ·belgeler de vardır· · ·· ·

7. Turchi~ .No. : 600 ( ltalyanca yazmalar ) . . .

c.Breve Çro~ica delli Re ~e Turchi et de fa tti loro >. 1301 tarihiı:ı­den başlıyarak Osmanlı tarihi olayları özetlenmiştir. XVII. yüzyılda

·yaz~lmıştır_. · · - · · · . · ·

Var. 12 c La lettere· da Constantinopoli 16 Fabraro 1646 >.

Var. 12Q c Copia Qella lettere scritta· dal Sr . . Pro.veditor Be~ bo dal · · Z!iİıta Del Sigr. ·General Grimani 1 feb. 1646 >. :

a·. Turchia mss. 694.

c Traduzione delli capitoli del Sgr. Sr. Turco con la Sgr. Ser. mo di Venetia per me· Mathio Marucini - Sultan Suleimari figİi~oio de Sultan Selim $empre İmperator > ll varak. Sonunda h. 9t7. yazılmış, 54 paragraf halinde tercüme. · · · · ·

Yine o z;ımana ait olm~sı

ve genellilde Osmanlı de'vleti tarafından yazılmış bir belge.

muhtemel 4 var~klı.k bir kısım, sipahiler ~akkında balyos ·ya d~ Venedik ·elçileri

. . Filio 21 - 174 de c Libro primo dei Commentarii della guerra del

1537 c.on Sultan suieiinan Sigr. de Turchi (fra Sultan ·suleiman lmpe-rator de Turebi et la Seremissi-mo Signoria di · Venezia ). · ·

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 92 (1, 1)

ı ı ·

\

1·

44 TAYYİB GÖKBİLGİN

· Aynı . yazının daha . okqnaklı bir kopyası Turchia mss. 780 · (1 -17 'i) dedir.

9. Turchia mss. 652/1·

Fransız ihtilali sırasında yazılmış İtalyanca bir yazmadır, Reisül­kütt~p efendinin Venedik ~alyosuna yazdığı mektubunİtalyanca tercümesi vardır. Başliğı şöyledir: «Il Rais Effendi ·at Bailo Frenz Vendremin »·

·- . . ·-. ·: .10. : Turchia mss. 699

Bu dosyada muhtelif seyahat raporları vardır :

a) < Viaggio a Constantinopoli see. XVI. >.

Dört sahifelik bir seyahaıname, sonundan noksan, 22 haıiranda (?) lstanbul'a müteveccihen haretini bildirmektedir.

· b) c Viaggio· di Constantinopoli per la Turchia >. Bir elçilik heyeti ile hareket eden birisinin tasviri olacaktır. · · :;

c) < Viaggio degli ambasciatori -Tiepolo e Badoer ·1595·>.

. d) <699/ 15 ve 699/ 16 belgeleri yine bu niteliktedir. 1565 tarihinde Kan­diye Kumandanının durumu hakkında hükumetine gönderdiği rapordur.

ı ı. Turchia 67

. 1615 de Istanbul'da Venedik balyosu bulunan Christoforo Valiero'­nu.n Osmanlı Imparatorluğu ile ilgi_li mufassal raporu (Relatio) 10~ varak.

·12. Bu kütüphanenin ( Bibliotheca Seminarii Patriarchalis Vene­tiarum) aynı serisinde Osmanlı Imparatorluğunu ilgilendiren diğer ltalyanca yazmalar şunlardır :

· ·- a ) Cod. 609 < biscorso . 'sopra l'lmperio di Turco il quali ancor ch i sia tirani co et Violatii per esser rlurabili contra l'opinioni d' Aris­totis et invincibili per· ragioni naturali > 16 varak.

b) Turchia mss. 912/8.

< Lettere dei Rettori di _Dalmazia cose di Daimazia et Albania t57 4, fo li o 25 - 46 '·

. (! ) Turchia No : 600 ; i Var~k. 201 << Relazione ddia Rota delli- Armata Turchesco ceguit~

li 26 Gion 1656 a Dardanel • 334 varak.

d) Turchia No : 726 < Lettere, Suppliche; Ducali, ed altre varie scrittare fatto in

Constantinopoli 1699 ,.:

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 92 (1, 2)

ı

l

İTALYA KÜTÜPHANELERİNDE BAZI iSLAMİ VE TÜRKÇE YAZMALAR 45

· V. BOLOGNA, BIBLIOTECA UNIVERSITARIO · BOLOGNA.

Bu kitaplık'ta ı · yani Bologria Üniversitesi kitaplığında bulunan türkçe 've doğu dilleri ile olan yazmalar hakkında özellikle şu eser meşhurdur : · Barpn Victor Rosen, < Remaques sor · les manuscrits 'orien-· taux de la calleetion Marsigli a Bologne,_ suivies de la liste complete des manuscrits arabes de la n:ıeme collection, Rome 1885 > (dikkate değer türkçe yazmalar bu eserin 17/22 sahifelerinde belirtilmektedir}.

Gerçekten, V. Rosen'in tesbit ettiği g ibi, kolieksiyon XVII. yü~yıl sonlarİndaki Osmanh-Avusturya savaşları sırasında tınparatorun yüksek bir memuru ve ordugahında kumandan olan Alosio-Ferdinando Mar­sigli'nin Budapeşte ve Belgrad camilerindeki - bu şehrin işgal i sırasında­kütüphanelerden topladığı arapça ı türkçe yazmalardan mürekkeptir ve önce M. Talman tarafından Venedik'de 1702 de ' listesi yazılmış, daha sonra Assemani bunu Bologna Üniversite kütüphanesi kitapları arasında (No : 295 ı ) indeksini yaparak belirtmiştir : c Index Librorum Bibliothecae Nq : 2951 Marsiglianae Manuscritto Grecoru.m, Lati.norum, Hebraicorum, Arabicorum, Turdearum et Persicorum Pars Quinta, codices Turcici P. 176-225 >. Bunlara sonradan diğer !;>u nitelikteki yazmalar da G .. Mezzofanti tarafından eklenmiştir: c Catalogo No : 4111, M~zzofanti, · catalogo dei OrientaHa, lettere ~ - 12 Codici Turebi : Storia Prossana 149- 152 >.

Bu yazmalar 547 arapça, 173 ·türkçe, 54 farsça, 3 ermenfce, 6 ihranice olmak üzere 783 tanedir ki, biz bunlardan görebildiğimiz bazı tÜrkçe ya,zmaları söz konusu ediyoruz :

ı. Bibl. Uniy~rs, Codices Turcici Marsilianae.

I. ( 3608) Atlas Geographicus ._,..ık i ~~~ in folio maximo; 166 harita; ayrı kağıtlara yazılmış ve yalnız çizgilerden adları ile haritalar büyük kıt'adaki ciltli sa.hifeler arasına konulmuştur. Şekiiiere _suret denmektedir : ..:....! • .:ıJ,.., · J.)) .:ıJ;.... gibi.. Başınd.a minyatür v~r, şöyle başlamaktadır :

c Hazelkitap imdi bu kitabı Ebülfeth Sultan Mehmed (IV.) Han hazretlerinin evasıt-ı devletlerinde ve Köprülü-zade Ahmed ( Fazıl) Paşa·

hazretlerinin zaman-ı vezaretlerinde elçiyan-ı Felemenk'den ol hinde asitane-i saadette elçi olan falan Padişah-ı rıiy-ı zernın hazretlerine Iisan-ı freıik olmak üzere pişkeş virüb Padişah· hazretlerinin d·ahi nazar-ı inayetleri taalluk ettik te mezktir kitabın zeban- ı türkiye . tercüme olunmasın murad idüb pes ol vakitte zeban-ı frengide ma~ir Ebubekr Efendi nam kirnesne cemi' tercümanların bu hus.usta muaveneileriyle

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 93 (1, 1)

"ll'.

1

r \

ı

46 · · TAYYİB GÖKBlLGİN · · :

deruht.e . iqüp baadeh~ bir az müdd~t m~rurund~n . sq~ra bit~emam tercüme ve ~){;'\ ~\* namıyla tesmiye ve bundan ~aada kitab·ı mez­

ktirun· cay-ı müşkillerini halliçin coğrafya tercümesi yanf :L-){;'1 ~ı* tercümesi namiyle bir şerh-i ninfassal ketb ·ve tahrir olunup baadefia Padişah-ı alem-penah ve şehnişah-ı cihan-tebalı hazretlerine verildjkte bi-nihaye in'am ve ihsan edüb- makbtil-i hümayunları olmuştur ve derun-i kitapta dahi cemi' küre-i arzda ne kadar riıemalik :ve · kila~ ve ne kadar kasabat ve nahiye V~ ne kaçlar enMir ve . ctiylar ve ne kadar ci bal ve zemin ki eğer marnur ve eğer· virandır cümlesi isfm ve resimleriyle tahrir ve tasvir olunmuştur.... ... · ·

2. · If. ( 3609) Noe Efeı;ıdi Liber Geographicurtı Ponti -

- ~.A-:;1 ci ~-u if.:-.':iı ) ~ r-':11J?_ '"="\:.)'~

Euxini Marisa, Mediteranei

< Işbu kitap Sultan Mehmed'in evail-i Padişahlıgında Seyyid Nuh nam bir efendi gezdüği vilayetleri tasvir eyleyip bu kitabı - telif eyleyip deniz

kitabı. is_im . komuşlardır. Ha.Iiya filcümle reisiin-ı ~a (~1... .:ıL;;) beyninde istimal olunur zira ekser Bahr-i Esved ve Bahr-i Ebyaz mühim olııiağla li~anları~ bu~mağiçiin vaz eylemişlerdir. · Ve cemi'i büldan k.i eğ~·r

inarnur ve eğer harab resmi içinde resmolunrİıuşttir ve ismi b~ c~tve­landa şerholunmuştur > folio 107. Baştaki fihristte i Kale-i Boğaz:-Hisar,

. Kale-i Ereğli, Kale-i Sinop... ile başlıyor ve yedinci sahife ·-sonunda

«~ lk.,.... :;_j~ tı; • a. ;,;~ı :,;_j~ :.ı;.» ilc nihayet buluyor. var. 55 de eşkali şerh-i Venedik, şehr-i Moran, sonra Ravenna ve Ferreira kaleleri de resmedilmiş.tir. Karadeniz ve Akdeniz sahillerr muhtasar. anfatılmış ve batıya doğru gittikçe daha fazla teferruata gidilmiştir. var. · 107 de

~·~- :;_j~ ~ f.: ;_~ ile nihayet bulmaktadır~ . . .

. 3 .. IIİ ( 3610) « Ji-1 .)$ ~ j~ ~\; 4J_J.7- '-:"'lS\~» Foilo in max. 288; Murad b. Hasan tarafından Cumad II. 10Ş7

de -istinsah edilmiştir. Bu kütüphanedeki diğer Muhammediye'.ler · de şu . numaralaı:dadır : . ' .

· a ) X. ( 3616 )' ramazan 1028 de istinsah edilmiş, 233 var.

b) .. XV. ( 3621 ). .ı...ı..r ._,t:S'" 265 varak .

c ) XVI. (3622)

d) XXIL _(3_575)

.ı..J$ ._,t:.) 220 varak. -~..ı...r ~t:S' 260 varak .

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 93 (1, 2)

İTALYA KUTÜPHANELERİNDE BAZI iSLAMİ VE TÜRKÇE YAZMALAR 47

-e) ~vm. (3624) ·

·: istinsah:

. . . 282 varak~, · h. 1011 de

;. . . . f ) XXXI. (3584) · o~lj ~j~ ~li~..!$- 360 varak.

-= g) LXXV. (3302) 41 .J..r 350 varak.

4. IV. ( 3611 r ·cr u:_-11\~l~ J. e-:-=- ü .d- . -A:-U: ._j~.r.:.th!lll.J.\ <.!llL~ D

Liber Geographicus fol. 4~7.

Bu kitabın farsçadan tercümesine lll. Mehmed devrinde. Gazanfer Ağ~'pın . deialetiyle, müderrislerden Şerif . b. · Seyyid Mehm~d b. Şeyh Burhaneddin, Eğri · Kalesi fethinden ve ·bu savaşlardan sonra memur olmuştur. Kitabın adı Mesalik al-Memalik'dir ve daha ziyade İran memleketlerini tasvir etmekte, tarihi bilgi vermektedir. Güzel minya-.

tUrler . vardır : · Musul, Cezire, Ruha, Sümeysat .k4- , Irak-ı Ara b Horasan, İran... Büyük kıt'ad<t, güzel bir yazı iledir. -Içindeki fişte: "3611 Scherif ben Sayed Mo hammed b~n ... . Tramites . Regionuro (See. XVll )> yazılmıştır. Anadolu bahis konusu edilmemiştir. . . .. .

. . : · · 7~ Xlll. ( 36ı9) (:;I_,:J I v-IJ:>-, Hasan Mühürdar 1069 _. 1080 ~Fasl-ı ~vvel, · Fazıl Ahmed Paşa'nın ibtida beylerbeyliği havadisinin.' beyaıiin-

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 94 (1, 1)

48 TAYYİB GÖKBİLGİN

dadır .. .. hatim.e-i kitap feth-i -Kandiye'nin beyanındadır '· sonunda cı:~ ..... .:.; WJ .:...c· :rı 157 varak, istinsah tarihi yoktur, tam bir·· nüshadır. (T~lman IV. Cod. Turc., M~zzofanti'de aynı numara ile, . .

8. XlV. ( 3620) ( Geographia Turcica

( •••. fa.o, ıJb_,-, ~)T) \::;;~ 0~. P -:-'~ıs""~ J~ JY."L. ~U.ı '":"l:S-,

fol. 320 varak numarası yok.

J:..a.dl J" ).)...., _y;) .. j-<>1_, ['o)))\ u\"'. JY."L. ~\ ~lS~ ~1 0~. )~) , ... 6';..\..:.~_1 ıJl:-. U ~Jj_,l Jl_,.:.o i. '":'fo J_,k_.. ciL~~

en sonu « .JJ.r-JI J ~.)\.Ll .}d» dur. Antakya'dan itibaren Anadolu altı sahife kadar yeri işgal eder. Bazı yerler hakkında tarihi bilgi de verilmiştir. Bursa'nın fethi, eyaletlerin çıkardı~ları asker hakkında maliimat vardır.

9 . . XXIV. ( 3577) ti_ ..11\.ı....J 6;1_,:!1 (~-

c Sadeddini ·oiadema Chronicorum > Başlangıçtan sonuna kadar :

« r-- ı)lkL d>) '-~ D («'-Al:> ci_!.~ l.o)lS) '-A)lSl.Jı. j\)

folio 727. ·

ı)~-' fa.o "-Jf 4..ı_ 'i_, j l;.~ ı)l: .... li ı; ISJl~ .... _r.l l .ı..U I~ 0: ~IJ_ ı A..;-J»

a. -\ı~ _, ~; _, ~-y..; ...:.._ ~1· r f ..... ~ J ~ ...:...- j c-lS u" t'-'All .. . . - .. . . Fihristte bütün bahis başlıkları yazılmıştır. Kitabın . Saadeddin'in Ta­cütteyarih'i olduğuna dair bir kayıt olduğu gibi, ayrı bir kağıda yazılmış ve Hasanbey-zade -tarihi olduğu hakkında da bir kayıt bulun­maktadır .. Rosen'de de kitabın başlığı cı: jı;" J T t:ı'; » dır ve Kanuni Sulan Süleyman'dan itibaren olayları sene sene kaydediyar ;- Padişah­ların bir silsilenamesini de verdikten sonra h. 974 tarihinde II. Selim'in cüliisunda bırakıyor.

Kitabın ikinci kısmı

a. '-;"t:_) ~~::"'-:1~ ~":}.-: ";"lAJ\ ~A-Ü:A !} _,lo J ~' ı) ;.t;_ [)_i ll dır. Yazma XVI. yüzyıl yazısıdır.

10. XXVIII. (3581) Fezleke Chronica ~..ü t:i Katip Çelebi'nin h. 1000 tarihinden h. 1065 tarihine kadarki olaylah kapsayan Fezleke'si LXVI. · pa·ragrafta mufassal olarak izah edilmiştir . Sonuncu olay

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 94 (1, 2)

İTALYA KÜTÜPHANEL'ERİNDE BAZI İSLAMi VE TÜRKÇE YAZMALAR 49

« l:.~ ~ 1 .:S"~ _/';,.7> ve .« .rL- J 1 j>L~ dır. foljo 467 j güzel bii. ·yazı, matbu

her iki cildi ihtiva ediyor. Cildin kenarında kalın yazıtarla ~j;-~ıF1> « .}:- ~~ başlığı ;mürek~_eple ' yazılmıştır. Talman ve Katalog ?yrıntılı açıklama yapmaktadır.

11. XXX. ( 3583.) Liber Medicina ~ı J folio 388.

, · A\~ ~~-~-~ 0: ?Jl~~ ~ jc. ~+t5 't'• j e..;JI 2~ ıı Bu konudaki di~er yazmalar : . .

a ) .. LVIII. (3392) ~ ':-'\:.) fol. 306. h. 977 de istinsah edilmiştir. - .

b) Lxxxvn. (3427). ~ "'="l:S to ı. ~6o.

c ) ~LXVliİ. (3437) . ~~ j fol. . 86~

ı2 ~- XXXllL ( 35 6) Gesta Othqıa_norum, . IS'.JL J . ·,}&. .\.5:' ·-50 : va rak «..:ı~ JT ..:..li.r4i'- ..:..~· c!~ (Rosen ;;s; 18) .. Kitabın başında yukanki başlık, istinsah tarihi yok, ancak en eski nüshalardan· biri olsa gerektir. Içerisinde daktilo ile ' Gesta Othmanoru~ •--Y~zılm!Şi S9;?.ra_. içiride ·,başka bir el yazısı ile Ayni Ali Risalesi olduğu belirtilmiştir . 6 . bahsi kapsamakt~dı·r~ · · ·: · ·. ' ·: '.··· · ... · · · i· :· ( · ·

· .1.3. xxxV:iı.'. c 35S9 > ;~L~ ::_r ~)~t:>= toC 2ao:· h. 'H)60 da i~tinsah ·edilmiŞtir. · · ·.· · · · ·-"' .. : ·· · · i· ' · ' ı ' r.:-.

. · 14: .:?~ · .. ~lV . . (3~9S _ _) . ~~-~~ ı.A~J~ i-~ ıJA , '{_l~! .· ~-~~ i~~;_:'·, · .. : · b) XCIV. ( 3331) . « ıJ_I~ J!.-'J~ i '>'6 . u-l.:.ll · ~~ :"':"l:S'·~~ - :t

fo( l38 h.-1062 de istinsah edilmiştir. · -! : . :• ... c) XCI. ( 3462) Miscellanea. «ı5,;ti l ~ ..?" ..:...~· 1> fo!. . 12Ş. Visi-

ony Macm'u·d. Efendi, h. ıoıo· da yaziiinişhr: ··. . ·

..... · 15 .. ' _ L){ı); { 329~; uJt..I)-I : J~ç· ~~ -~~~ : f~l ." 9:5> : ''· : . L·

- . . :. ~: f. • .. .. ; . . • • . ..

.. Başlığı:

, ..i_,;Jio _,.... .;:ulu-.ü ıJ.LI}-1 J~ ~b.:;~ .:.ı .r~ ;~s- _;t::§·ı~ ;· :. / Eski bir yazma, harekesi~, kirmızi · mur-ekkepl~ .farsÇa ba-Şiıkhı'r var. Hoca Ahmed Yesevi'den-uzuri boylu bahis· vardır. lçindekUişi şöyledir: c Hagi . Bechita_s . Chorasanensis · qui ,·fuiL. Janizzerorum.: l~stifütbr

·( See. XVII. ?)>. · :, · . . ~; ·1 .. : . :~~ .~. ·~:~· ·

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 95 (1, 1)

:.~ - --- --·- -···-~

1 •• 1

50 TA YYİB QÖKBtLGİN

: .. 16. LXIV. ( 3463) c ~,..~ \,;)\. J . jı_ LaAJı J t.J.a.:Jl. 4&.-;r: 4Jl..•) ( ~ y:- • fol.. 203. · ..

I. ct.Wr i.&._y :3~; ı~ ·,

Il.

lll.

rv. V.

VI.

VII.

. . . . - . . .' ı:,ı..I!J ~ J~· J JJ> .\i J .... rli.,

·c ":J ~~ - ..ı...aA.. ";'l.:.) ı~ J

c J-' d~ ~b. .:..Yl4.- .~1:)", c l.!.~ J( 0: )1 4:-~ı ~ )~· 4.1L.;·,

'~\ e-:. tL'}r·l ,

11. CIX. ( 33tl) Liber Historicy c ~li "'-li~ J <il.;A- ':"'~ j, h. 1079 da V ez iri azam ve serdar Ahmed Paşa' ( Rosen s. 17 ,· petit ·cahier, cantenant l~histoire des annees 1048-1098 ). Liber historicus in dous tractatus divisus :. · · .

1 ·De ca usa belli Pol~nid ( a. 16Tl ). ·

Il. De ultima obsidionnae Viennae Au~triae ( a. 1683 ).

. Gerç~.kten bu yazma iki risaledeQ mürekkeptir; birincisi 6 sahilelik Leh sefer] ve Kaıiıaniça fethi, ikincis.i ikinci Viyana niuhasanisının uzun boylu aniabiması ve Merzifonlu Mustafa Paşa'nın katli olayıdır. ·

·_, ıs: ·: CL~ < 33so:> «:J-:~ .:;lA:! i :;ı· .:;w'l ı ...;;:··.;l:f'l> toı. 23o. KüÇÜk boy ve: XVI.· }!Üz yıl yaz·ıs}; m~ellif h. 933 de 55 yaşına geldiğini ve inzivaya çekilerek bunu· yazdığım anlatıyor. Kitap h. 1005 de başkasının mülki-yetine girmiştir. ·

19 . .. CLXI. (:J·35~) Codex Stra'tionicus sive military fol. 56. Yeni­çeri bölüklerinin alametleriİii, resimleri ve türkçe izahat. Mesela, yıldızlu sim top, beşinci ,c:;emaat ya_r_ısı kı~pıızı ve y~rısı bey~z ... . kırmızı . servi onbirinci bölük ve kırmızı sei'vi resmi, siyah- makas kırk birine ibölük ve siyah makas resmi, otuzuncu bölük kırmızı minare .ve resmi,

kırk. b~şi~~i _ b~lü~ . .»1~ . .:.:t(i • '.' . ::; 'c.

. 20. Bologna, Bibl. Ünivers. ( Mezzofanti ). • • • J·· ( •

: · L~ttere No : 8 ( 3368) Sei Jettere • İn Turco, scritte nelle anno· 1007 .deiL.Egira ·da Veli Efendi a deyersi grandi. delli lmpero OttôJDario . XVI. yüzyıl sonu ve XVI. yüzyıl başlarına ait muhabera~ suretleri, bir

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 95 (1, 2)

İTALYA KÜTÜPHANE[;ER~NPE BAZI İSLAMi VE TÜRKÇE YAZMALAR '51

münşeat · mecmuası şeklindedir. Rosen ve Talman Jm, mekt~pl~nn .. kim­den kime 'hitaben· yaı;ıldığını ayq_ ayrı belirtmişlerdir. Bu ~ecmuaç:la diğer -bir kısım · bir kasidedir : · · · · ·. :. : , · · ·

. : . '~ı..)... ôi' J ~l:-.· f" )~ ~'; .:.A:.:::;·) . .

21. Bologiıa, Bibl. Univer Codici Turchi, Rosen ( 3370 ), ( Flügel Il. 193) «Jl:ic;,~- • .!J)lı _ .c;.;ı_,.- ~~-)

,:L Mir . Ali Ştr'N~vai;·;.i~ :te'v~ri6-i · Müİilk ·risalesini Çaiataycada:ı, Osmanlı Türkçesine çeviren Hızır Fenarnin tercümesi, · 59 var ak. · · . ·: . . . . . . . .

·Sonunda:

~~~ J t.JL- ~l:.( ~ .ik- ~A~ ~~- J _,YG;t~ ..r~ dl;: . e;~ ı;- ~ i -'_Ji,

( jj j~l :ııı fi... ~t; Ü' 0'~1;-W> (!).)LS-' J\ '_rAl..\ . . .. . ·.... . : ~ . . : . . .... . ~ . . ~ . . . . ·· ..

. . ll. jahya. (Gö~iceli) divanı. - . Ş ir' başlığı c Güzide-'i al-i O~ man sahibkıran-ı zaman -Sü'Ieyrİı~n -Hanıiı -alelicm~i . vasf.;;i, cemali ; :sonunda . yine Sad~eddin b. Kcidı . ŞÜk­rı,ılla\1 a:~-Dizffili'nin ·Cumad I : .989· d(l . bitirdiği. beyan. olunmaktadır . .

: . - ... · . . '•• . . .

22 .. : :.Cociici T~rchi, Roşen· (3459 ); . ·. . ~ . .

· .. )._ ~O m~Ciist.e. ima. nı tevhh::l; vu?:q, tekbir y. s . . den . P<l4.sed~n ye kendisini .. yezir~ M.us.cı . PaŞa haremi~deki gilman.İardan ·biri. olarak t~nıt<in Hüseyin b.~·Mustafa'nın eser{ tarih yoktur. 100 varaktan fazladır.

: :-:· lC : (iazav~t.:ı i<anije «·~.:.ı,.;», başltğC: ·

<Bu kitap, Gazi lbrahim Paşa ile Kanije'yi : fetbeden :Tiryaki Hasan Paşa hazretlerinin nice f!lU_hasara oluo!JP .nice · öldüğün ve ittükleri gazaları ve kerametleri filcüinle beyan 'ider.' · .: ·

Sonunda: · :. · .. ,\ •V\ c:>;ci\ . ..&,.l ·~tı.ı .0:1 ~...-\ ...;j~\ ...,;\(,

. III. Ba.~ı _ruz~ameler, ~ed~ell~r · v.s. . .: ~

. :: · 23. ,. Cod .. Tuı:chi, · Rosen ( ~582) 5 U ne histoire Poetique 'de Muham­mad, le prophete, sans titre, Manu~crits pre~ieux par son -anciennete,

,car,il date de I'an 890,. · ·" · :: ... , '. · · · · . . - -;~· ~ . .;. . . .. . . . :-. . . . - :. :. . .. ; . . -~ . ; . ; . ' ~ -

Harekeli . eski bir yazma, bazı notlar var,. sonunda !

; ;-~~.' !./~4:-~,- jı:.:.s:.,~;~'Jw :ııı·s~)j,-~t:lı~AJ·ı~J ~~-·~ ~-~-~ ~ -

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 96 (1, 1)

1

ı·

52 " ,·. ;. TAYYİB GÖK.BİÜJİN .-; ..

:.

-r·.: Kapak. sahifesinCle : . ·• · ' ,; .: ·. ı· , .,•·· .·,i·:: ·

~-~) ;;,;~ J ~~ J ~.;~ J ••• ! jw ·.dıi~.;;U:tji,i_ '"::'t:Pı~ rL· _ _;.:~.:;,_. :. ~ ~r=- 0: if)}~ (:_ ~ıı ~~~J~ ~.) Jı ~l:J.J -~' ~\ .U,-; r_J) J . - - . ~

c .._;j 1 • 1.1=-., . . - .

24. Co d. Turchi, Ro sen ( 3603-.) . ~<. ~ı c.~ ;ı>_ :.. • • , __ •

( Traite parenetique, traduit de Tar~ be . par ordr~ . d~ L:.~ } .} divise eri Meclis copie·.en ' 1077 , : ·. ' ~·.. : · :: ·r <' : · :. · ' . . - .

• ~ • • • • • "' • o ~ _ ... l'

Sondan 33 varak başka bir yazı iledir. Sonunda : • : : !' ' . • ~;· •

r ·,

c \•VV JJ'YI~~,l~ ~ .k.~IJ\ j _ ":":;-ı..ı.J:. ~.-r.~i . sr; . Bi!Şt~~ ~a~. 2. d~· : .. . . ·.. - .. ..-· ·- .. .· ·. · ·--

. - .. . , ! . . ~ . : . .. . .:_ ·: - . . ·. ·' !J_ . • ' ·:

..u-:\· ~L ~ _;;... J ıJ:'"l; -~ı d;jW·J=- Jj ıJ:'"IcJ~ ~ ~ .Aa! L.l,

.:.~~ -J -~-~J Jl!..ı~ ~~l,..ı; ~- )~.; .. :/(ıt:f./: . :. ~~G.· ~,-~i~~,) - -~ı:.:; ~-~_\>'rJj·:r~- ~~c~- .r,~~~>';l· ·~j~· ~- -~~·- ~~~:;:_~/!1.~.

b .:,t;:_ i:· '~;- ..u ı rbl L:.~ JJ ; . ·. ı..;)\>>'1 · ı.s::.../ .::ıl.;:ll)l .:;- ~.::ı'i~i ~;1.:..:.

. 01.-T J(,.b o-Af!! .J;l:i Jı L- r~ı~,) ~b !l; 0-A.:.b ~~ ·'-:'t:.) ~--r~~ı ~Jv__,) . ~~ )~;:: J~ J' ._ .. ;,;~&~ı ~lir~ j; e:Lı· t_l:A:.<j~.),. c.r_, J. ._ ... .uJ.' , ... .-,, , . _~- .... ·. · ·;,.: .· ,.,.; · ,.-: · ·.·.~ «r~1 - ~/~~:ı1 .~~/h -~~

25. Cod. Turchi, Rosen (3607) .:,_,:ll ı:r-~ J J~l t:t:.·., ı.#J•: ·folio 122.

'··' , 'Kapak sahifesinde : ·

« ..• J~·f ~ ·. c..' :t: ı;; .· J .)') . ,. • ~ - . ıJ J - <._,..) . .. . ·'·· l . .· ..

Spnund·a: : . « ~J~l: j ;.)~: 0: -~ ~All ~), ... ·

26. ( Mezzofanti) Lettere No : 11. ( 3615) . . .. . c Copia di Iettere scri'tte da pers()~e che 'oc~upa~ano qiıalche ; .· : Carica- ~delle ·Stato in Caraftere divanico , : XVII. : yüzyıla' ait.

. 27.'., co'Cii. Turdii, ' Roseıi~ . < 3627) · :!~ . . . , · · • ..

« Grand poeme religieux, sans commencenü~nt' '"niJ t'in, 'divise en 10 ·Dasitan., · ·. .. .. , :

• • - • . ' - - .. • ~ ·. . • . • • ı .

Yazma ç_ok ~s~iqir, _Aş_ık Paş~ q~vanı olabilir .. ( krş. Flügel I. 615; Per ts ch ·No··: 206 )·. · -· _. · --: - '· . ., . - =:.: ~ - .. · -~- : ·. • -:; · · --: -:-- : · ·'

D00055c4s1-4y.pdf 01.02.2010 15:20:49 Page 96 (1, 2)

1·

İTALYA-KÜTÜPHANELERİNDE BAZI iSLAMİ VE TÜRKÇE YAZMALAR 53

Harekelidir, XV. yüzyıl yazısına benzer. Dil tarihi bakımından

incelenmeye değer. Ancak başı ve sonu . eksik tir. ·

28. Bologna, Bibl. Univers, Cod. Turc. (M. Talman ).

J. ., .Codex- Continuate,.Successionis .~L: .. ~ :-_· :.~:: : . " · . ... ~ . - .: .. ":.. .- . -·-· ·-:.· ..; .... · .·. f . = .... _:,/:. . : . . -~·.-·. ••

, ....Jı_,·~~~~ _; d) ..:.-:l '-fj~ -~~··J ,.·~:--Gi1_,.aı.ı :~-> ~.wı ....iı; ı

.: ~_9: .,,Ç9d. Persis (M. Talman, s. 25J :~od~· ~?<:::• .· •·.•( ~ersicum miscellaneum in quarto majori > •

. _30. Cod. Persis (M .. Talman, S. 27) Cod. XXII . . ~- ,t ·.·~ ~ • • • •• o! ı> .:.. .:·· :.: ... .. : . . • -~- : i ... ı ·::

,,,,, · :· ... : :. Politica Moralia· .. _.. .. ·.,, ; :

'"'

~.;;;~ ·Jfı:,f~, i;~ j ~w·ı .Jı.. )ır j_, t:.tı'0:' 'J~ .ı:ial1~, ·' . .. ' : . . -:'· . . . ' ... ~ ~,·~ ~k'lt J ~J.!); '\;_ '

·i.-

··.-.. · ; •

... :• . ~ ı.. . .

.: .. : ( Devam edecek)

:...

. :· . ~ : . -.. : .. ·. ; _::;: ·. :.;~. :.:-::' . . ~ . ·- . . . ·. . · . -;ı .. • :··.;

... :•-. ·: ;.. . :

' ~ - . ; - . .

. ~ . : :·· ,;,. : . ~ ~; :. . . :

.. ;;,,, : ::• .. . . .... .

:-.: .. .... · ... . ;. ~: ... . . .