De Mededeelingen verschijnen om de drie maanden, nl. in Maart, Juni,September en December.

MEDEDEEL1NGENUITGEGEVEN DOOR DE VLA. TOP. VEREENIGING TE LEUVEN

TIENDE JAARGANG 1934.

DE VLA. TOP. VEREENIGING TE LEUVEN

wenscht op het gebied der Vlaamsche plaatsnaamkunde de samen-

werking van alle belangstellenden te bevorderen. De Mededeelingen

verschijnen vier maal per jaar en worden aan de medewerkers

kosteloos toegestuurd. Niet-medewerkers betalen een jaariijksche

bijdrage van min. 10 frs. Medewerkers en abonnenten genieten een

prijsvermindering van E 40 0 /0 op de uitgaven van de V. T. V.

w

INSTITUUT VOOR VLAAMSCHE TOPONYMIEU N I V E R S I T E I T S B I B L I O T H E E K — LEUVEN

DIR. Eno,. DR. H. J. VAN DE WIJER — LEUVENITEL. 1111), POSTREK. 162831.

i

BELANGRIJK BERICHT

Wij vestigen , hierbij de aandacht van onze lezers op de

laatste publicaties van de Vlaamsche Toponymische Vereeni-

ging

BIJLAGE V. Plaatsnamen te Turnhout door J. VAN GORP.

1934, Iv en 18 bl., fr. 2.—.

BIJLAGE VI. Rond het woord „ uitvang " door J. HELSEN.

1935, tv en 12 bl., 8°, fr. 2.—.

TOPONYMICA I1, 5. Brabantsche plaatsnamen. 5 (Beersel) doorJ. LINDEMANS.

1934, vin en 40 bl., 8°, fr. 15.—.

TOPONYMICA V. Huisnamen te Lier door J. 11ELSEN.

1934, viii en 34 bl., 8°, fr. 10.—,

NOMINA GEOGRAPHICA FLANDRICA.

STUDIËN III. De voornaamste bestanddeelen der Vlaamscheplaatsnamen door J. MANSION.

1935, xxI ' en 170 bl., 8°, 45.—.

Wij zijn overtuigd dat vooral het boven aangekondigdewerk van Prof. J. MANSION, dat sedert geruimen tijd metongeduld werd te gemoet gezien, buitengewone belang-stelling zal wekken én om het behandelde onderwerp,dat in vogelvlucht de heele Vlaamsche toponymie be-strijkt, én om den naam van den auteur, den meestgezaghebbenden van onze toponymisten.

Op den handelsprijs van de NOMINA en de TOPONYMICA

genieten, zooals voorheen, onze medewerkers en abonnenten,alsmede de secretarissen der aangesloten vereenigingen, degewone prijsvermindering van E 40 0/0.

De prijs van de „ Bestanddeelen " werd vastgesteld op30.— (verzendingskosten inbegrepen). Daar de V. T. V.echter maar over een beperkten voorraad kan beschikken,worden belangstellenden verzocht onmiddellijk in te schrij-ven. Bedrag te storten op postrekening nr. 16.28.31 (H. J.VAN DE WIJER, Leuven).

MEDEDEEL1NGENUITGEGEVEN DOOR DE VLA. TOP. VEREENIGING TE LEUVEN

TIENDE JAARGANG 1934.

DE VLA. TOP. VEREENIGING TE LEUVENwenscht op het gebied der Vlaamsche plaatsnaamkunde de samen-werking van alle belangstellenden te bevorderen. De Mededeelingenverschijnen vier maal per jaar en worden aan de medewerkerskoste oos toegestuurd. Niet-medewerkers betalen een jaarlijkschebijdrage van min. 10 frs. Medewerkers en abonnenten genieten eenprijsvermindering van ± 40 °/° op de uitgaven van de V. T. V.

INSTITUUT VOOR VLAAMSCHE TOPONYMIE

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK -- LEUVEN

DIR. PRO F. DR. H. J. VAN DE W IJ E R - LEUVEN (TEL. 1111), POSTREK. 162831.

INHOUDVAN DEN TIENDEN JAARGANG

(1934)

H. DRAYE - Bij het werk van Dr. J. Langohr . 52

J. VAN GORP - Plaatsnamen te Lille in 1368 en 1410 . 25

J. HELSEN - Uit de tijdschriften 7

— Huisnamen te Lier .. 35

— Iets over aard, plaatsnaam 45

— Plaatsnamen uit het Mechelsche (a 0 1734)) . . 61

A. VAN KEMPEN - Steden- en dorpentaal in Neder-

land en België . . . 59

J. LANGOHR - Een plaatsnamenkaart van het Zuid-

nederlandsch dialectgebied van Overmaas . 32

J. LEENEN - De spelling van de plaatsnamen in het

Belgische spoorboek . . . • 1

H. J. VAN DE WIJER - Plaatsnamenspelling . 72

— De Saar-Atlas 77

*** Plaatsnamenspelling (Touring Club). . . 31

*** Nederland in Oud Berlijn (Haagsche Post) . 44

MEDEDEELINGEN UITGEGEVEN

DOOR DE VLA. TOP. VEREENIGING TE LEUVEN

TIENDE JAARGANG 1934, 1.

De spelling van de plaatsnamenin het Belgische spoorboek ").

De gemeentenamen zijn maar een deel van het totaal van deeigennamen van plaatsen, die een min of meer openbaar ka-rakter dragen en in min of meer algemeen schriftelijk gebruikvoorkomen. De regeling van de spelling van de Vlaamse ge-meentenamen kon dus ook maar een deel zijn, zij het dan ookhet voornaamste en dringendste, van de taak die de Kommis-sie gemeend heeft hiermee op zich te moeten nemen. Anderereeksen, waar hetzelfde euvel — gebrek aan vastheid en een-vormigheid — alleen langs dezelfde weg -- aanpassing aanhet normale Nederlandse spel- en eventueel taalgebruik — teverhelpen is, dienen eveneens aan de beurt te komen.

De opsteller van dit verslag heeft gemeend dat in de eersteplaats de namenvoorraad van het Spoorboek in aanmerkingkwam, en hij heeft in die zin in de vergadering van de Kom-missie van 18 Mei 1931 een voorstel gedaan. Als gevolg daar-op heeft hij de eer gehad, belast te worden met het vooraf-gaand onderzoek van de kwestie, en met de samenvatting vande, na bespreking in verschillende volgende vergaderingen ge-troffen besluiten.

Om te beginnen hebben we «bundel» I (internationale trei-nen en Belgische spoorwegen) alleen nog maar systematischbewerkt, zonder daarbij echter het verband met II (buurt-spoorwegen en autobussen) en eventuele volgende reeksen uithet oog te verliezen.

In bundel I nu vinden we, buiten een aantal namen van Bel-

(1 ) Overgedrukt, onder bekorting van de inleiding, en na wijzigingvan de spelling volgens de regeling-Marchant, uit Handelingen van deKoninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie VII, 1933, blz.249-257.

-- 2 —

gische gemeenten (Vlaamse, of Waalse met Nederlandse be-naming), die voor dit onderzoek niet meer in aanmerking ko-men, weer twee soorten van namen, die vanwege hun verschil-lend karakter ook verschillend moeten behandeld worden, endie we daarom respektievelijk in de twee volgende afdelingenonderbrengen.

A.

Voor het binnenland (hier feitelijk beperkt tot het Vlaamsegedeelte) worden er een aantal (minder belangrijke) plaatsenvermeld die geen gemeenten zijn. De namen van de ene zowelals van de andere zijn echter op dezelfde wijze ontstaan, vor-men alleen administratief, niet taalkundig, twee groepen. Despelling van beide dient dus volgens dezelfde principes gere-geld te worden die reeds voor de eerste gediend hebben, enwaarvan men de beknopte uiteenzetting en motivering vindtbij H. J. Van d e W i j e r, De Vlaamsche gemeentena-men, Toponymica I, Leuven-Brussel 1929, inz. blz. 9 en volg.

Als grondslag voor ons onderzoek heeft de uitgave van hetSpoorboek van 4 Oktober 1931 gediend, vergeleken met delaátstverschenene van 15 Mei 1933. Het oorspronkelijke totaalvan ± 100, is alzo gewijzigd door het wegvallen van eenpaar, en het bijkomen van bij de 40 nieuwe namen. Gemeente-namen hebben we natuurlijk niet meer opgenomen, evenmin alssamenstellingen met gemeentenamen (b. v. Klein-Sinaai, Wa-versche steenweg), die anderszins geen wijziging ondergaan.Ook hebben we de benamingen uit tabel 64 (autobuslijn) weg-gelaten, als zijnde gelijk te stellen met het materiaal uit bun-del II. Overigens wordt aanbevolen dat ieder voor zich, in nietvoorziene gevallen de hier gevolgde spelregels zou toepassen.In veruit de meeste daarvan zal dat als vanzelf gaan, waaraanleiding tot twijfel bestaat kan men zich voorlopig onthou-den. Dat is de enige weg om geleidelijk het maximum vast-heid en eenvormigheid te bereiken dat in dezen, althans bij deminder algemeen gebruikelijke namen kan verhoopt worden.Vooral is het van belang dat ieder, zowel administratie als pu-bliek, ten minste van het besef doordrongen zij, dat een naam,

van het ogenblik dat hij geschreven wordt, altijd in dezelfdevorm moet voorkomen. De vergelijking van zekere schrijfwij-zen in het Spoorboek en in de stations (om b. v. van dagbla-den te zwijgen), laat ons toe op te merken dat dat besef weleens ontbreekt.

We geven thans de alfabetische lijst van de hiertoe behoren-de benamingen zoals ze in het Spoorboek, in de tabel(len)waarvan het nummer opgegeven wordt, voorkomen, en latentelkens de eventueel voorgestelde nieuwe spelling volgen.Voor het terugvinden van deze laatste in de alfabetische ordelette men er op dat C (met k-uitspraak) en Q door K vervan-gen zijn, en Au door Ou.

Abeele 69Alt-Hoesselt 34 = AlthoeseltArisdonck 58 = ArisdonkAurodenberg 16 = OurodenbergBalgerhoeke 58Beekstraat 72Beythem 66a = BeitemBiststraat 53Blokken 83Bockryck 21, 21a = BokrijkBoschhoek 14Brandhoek 69Brielen Hoekje 63 = Brielen-

hoekj eBroekmanstraat 16Broekstraat 72Calevoet 124 = KalevoetCortenbosch 21 = KortenboschDam 12Dampoort 55Donck 58 = DonkDoornzeele (Bagatelle) 55 =

Doornzele (Bagatelle)Droeshout 60Duinbergen 51Eede 89Eeksken 58Gelieren 21aGroendreef 36

Groenendael 161 = GroenendaalHalewyn 50 = HalewijnHambosch 53Heide 12Heike 53 (in : Wespelaar-H.)Het Heike 53Heikeu 59Heikestraat 12Heirnisse 55 = HeernisseHeirweg 69a = HeerwegHeizijde 60Hemelrijk 72Hendrikstraat 21Heurne 86Hindel 23Huyvelde 57 = Huivelde

Kalf 54Kapellestraat 61Kapelleveld 160Karmstraat 73Kezelberg 66aKijkuit 12Kloosterheide 16Kluisberg 83Knokke 83Koekoek 69Kortekeer 73Koude Haard 53Krijgsbaan 14

4

Laeken 50 = LakenLaakestraat 73 = LakestraatLangerbrugge 55Larum 15 = LaremL(eopold)-W(ijk) 161 = Leo-

poldswijkLindestraat 58Lisp 14Louise-Marie 86Luna Parc 53 = LunaparkLuypaertbrug 83 = Luipaard-

brugMeiboom 63 (Oostende)Meiboom 66a (Roeselare)Melcauwen 16 = MelkouwenMilleghem 15 = MillegemMoleneinde 58Molenheide 53Molenstraat 25, 52Muide 58Muizenhol 72Neckerspoel 25 = NeckerspoelNethe 17 (in : Balen-N.) = Ne-

te.Nieuwdak 21aNieuwe Heide 21aNyverseel 61 = NijverseelOphem 160 = OpperraOude-God 13Oude Leiaarde 66Pannenhuis 60Peisegem 61 = PeizegemQuatrecht 52 = KwatrechtRabot 58Roost-Jeuk 36Sauvegarde 52Sint-Jozef 63

Sinte-Catharina 66 = Sint-Ka-therina

Sinte-Mariaburg 12 = Maria-

burgSint-Pieters 50 (in : Gent St.-

P. )Sint-Pieters 51 (in : Brugge-

St.-P.)Sombeke 56 = ZombekeStaakte 59Staceghem 89 = Stasegem

Stalle 124Steenbrugge 58Sterhoek 89Stockel 160 = StokkelTerdonck-Cluysen 55 = Ter-

donk-KluizenValk 59Vijfhuizen 82Vlaamsch-Hoofd 59Vos 14Waas 59Wackerzeelsche st. 53 Wak-

kerzeelsche st.Walfergem 60Waterschei 21Wezel 15 (in : Balen-W.)Wijnendaele 63 = Wij nendale

Wildert 12Winterslag 21Zee-Brugge 51 = Zeebrugge

Zilverbrug 66aZoet Waters 129 = ZoetwaterZoniënbosch 161Zoute 51Zwartberg 21

Aan het slot van deze lijst van eigennamen menen we ookeven aandacht te moeten vragen voor een paar soortnamen,ter onderscheiding van verschillende stations of halten in de-

zelfde plaats.De Kommissie stelt voor :

center 51 = centrum statie, passim = station

B.

Voor het buitenland vinden we een aantal namen van (meest-al belangrijke) plaatsen (steden), waarvan de spelling (even-tueel de vorm) niet meer moet « geregeld » worden, maar al-leen in zekere gevallen overeengebracht met het vaststaande,gangbare Nederlandse gebruik. Hier is onze taak dus in prin-cipe een andere dan zopas. Toch moet nog weer een onder-scheid gemaakt worden, en wel tussen wat binnen en buitenhet Nederlandse taalgebied valt.

Wat Nederland zelf betreft, ofschoon hier in zake plaats-namenspelling ook nog wel zekere desiderata bestaan, zo heb-ben wij ons toch van eigenlijke regeling op dat gebied te ont-houden, en dient het initiatief daartoe aan in Nederland be-staande organismen overgelaten te worden. Alleen is er doorons na te gaan of de schrijfwijze van de in het Belgisch Spoor-boek opgenomen plaatsnamen met de op dit ogenblik in Ne-derland gebruikelijke overeenkomt, wat na onderzoek het ge-val blijkt te zijn.

Voor Noord-Frankrijk kunnen we ons eerst afvragen of wede beginselen van de moderne Nederlandse spelling zullen toe-passen op de oorspronkelijk Nederlandse namen van binnenhet Nederlandse taalgebied gelegen plaatsen (vgl. de kaartFransch Vlaanderen bij J. V e r s c h u e r e n e. a., ModernWoordenboek). Om praktische redenen is het echter gewenstgebleken (althans met het oog op het Spoorboek) daar voor-lopig niet toe over te gaan. Voor de aangrenzende streken, alstaalgrensgebied te vergelijken met het Walenland, rijst devraag of we, buiten algemeen gangbare Nederlandse benamin-gen van Franse steden, ook alleen in de grensstreek bestaan-de, of thans verouderde Nederlandse vormen voor algemeengebruik dienen voor te stellen of te handhaven.

Voor het overige buitenland is er alleen na te gaan of debestaande eigen Nederlandse benamingen gebruikt worden.Dat gebruik kan echter ook min of meer vaststaan, resp. minof meer verouderd zijn. Het komt ons voor dat ook hier Ne-derlands taalgoed in de mate van het redelijke moet behoudenblijven. Een speciaal geval vormen weer de steden aan de

-- 6 —

grenzen van taalgebieden, bepaaldelijk in Elzas-Lotharingen,Luksemburg en Zwitserland. Hier staan vaak Franse benamin-gen tegenover de autochtone Duitse. Voor belangrijker stedenin de twee laatstgenoemde gebieden is het gangbare Neder-landse gebruik tamelijk vast, en wel ten gunste van de autoch-tone vormen, voor Elzas-Lotharingen is het vlottender. Wat dekleinere plaatsen in het Groothertogdom betreft, die in dezelf-de verhouding als de Belgische in het Spoorboek voorkomen,zou in de Nederlandse uitgave principieel ook de voorkeur aande oorspronkelijke Duitse vormen dienen gegeven te worden.In de thans volgende lijst hebben we die echter weggelaten.We vermelden alleen de namen van steden voorkomende in deinternationale dienstregelingen, en voor zover die niet overeen-komstig met het gangbare Nederlandse gebruik opgeno-men zijn. Er is te dien aanzien geen verschil tusschen de tweeonderzochte uitgaven. In twee gevallen (Roeaan, met oe i. pl.v. ou, en Luksemburg) hebben we integrale aansluiting bij hetNederlandse spellingstelsel logisch gevonden.

Arras 97 = AtrechtBasel 1 = BazelBeyrouth 5 = BeiroetBettembourg 1 = BettemburgBienne la = BielBraunschweig 1 l = BrunswijkBucarest 5 = BoekarestBudapest 5 = BoedapestCairo 5 = KaïroCalais 94 = KalesCarlsbad 5a = KarlsbadCassel 5a = KasselCoblenz 5a = KoblenzCoire lb = ChurDusseldorf 4 = DusseldorpFirenze le = Florence

Francfurt a/Main 5a = Frank-fort a. d. Main

Istanbul 5 = IstamboelKonigsberg 4 = KoningsbergenLuxemburg 1 = LuksemburgMagdeburg 2b = MaagdenburgMoscou 4 = MoskouMossoul 5 = MosoelMulhouse 1 = MulhausenNisch 5 = NisjRouen 9e = RoeaanSt-Sebastian 9a = San Sebas-

tianThionville 1 = DiedenhofenTourcoing 66a = Toerkonje

J. LEENEN.

Uit de tijdschriften (1933).Analecta Praemonstratensia IX (1933) :H. T.

Heijman. De verspreiding der Norbertijner orde in Nederland, 21-32.--

E. Valvekens. De laatste kloosterlingen der abdij van Middelburg, 97-135. — J. J. Evers. De re parochiali contentio inter Tongerloam etAverbodium saec° XIV°, 281-87. -- F. Prims. Onze Lieve Vrouw Be-sloten Hof te Herentals. Antwerpen, 1933 (rec. A. E.), 343.

Annalen van den oudheidskundigen kringvan het land van W a e s XLV (1933) : J. Van Kerscha-ver. Plaatsnaamkunde. Over Waas en enkele andere plaatsnamen, 75-

80.

Annales de la société luxembourgeoised'études linguistiques et dialectologiques1933 : J. Vannérus. Les noms de lieu en -pelt, 102-12. — Id. Orwich =

*Ober-wich, 113-22.

Antwerpsch Archievenblad, 2e r. VIII (1933):

F. Prims. Antwerpsche teksten uit den tijd van Hertog Jan III, 39-76,142-57. — F. Prims. Stadskeldercijnsen, 277-309. — J. Cools. Ant-werpsche historische bibliographie. September 1932-September 1933,

310-16.

Archives, bibliothèques et musées de Bel-gique IX (1932) : P. Bonenfant. Guillaume Des Marez, 97.

I d . X (1933) : P. Bonenfant. Inventaire des archives de l'Assis-tance publique de Bruxelles, 20.

De B a d g a s t I (1933) : E. L. Kustmerkwaardigheden. DeHooge blekker, nr. 1. — X. Oostduinkerke's badplaatsen, nrs. 12, 13.— X. Een juweeltje te Blankenberge (St. Antoniuskerkje), nr. 14. —F. A. Het ontstaan van Nieuwpoort, nr. 16.

B i e k or f XXXIX (1933) : E. I. Strubbe. Bijding, 13-16. —A. M. Machuit, 36-38. — M. English. Het Kruiskapelletje te Blanken-berge, 43-46. — L. V. De Broek-De Broeken, 63. — J. D. W. Bijding-Bidinghe, 63. — R. D. Oudheidkundige vondsten te Steendam bijNieuwpoort, 65-68, 103-09. — J. De Langhe. Breedene-Breeninge, 76-79. — R. Van Roosbroeck. De Kroniek van Godevaert van Haecht overde troebelen van 1565 tot 1574 te Antwerpen en elders. Antwerpen,

- 8 --

1933 (rec. X.), 93. - E. I. Strubbe. Huckelgoed-Tuckelgoed, 109-11.- A. Viaene. De abdij van Oudenburg 1583, 121-24. - G. Celis. Defolklore der veldkapellekens, 129-35. - A. Viaene. Vernederen-Ver-neersen, 151-55. - J. De Langhe. De Plate, 156-58. - A. Viaene. Despade upden dyck stekene, 185-88. - K. Loppens. La région des dunesde Calais a Knocke. Géographie. Fouilles archéologiques. Histoire.Coxyde, 1932 (rec. B.), 189. - L. Defraeye. Kapellekens-omgang.

Deerlijk, 1933 (rec. B.), 190. - X. De Westvlaamsche bergen. leper

(rec. B.), 190. - J. De Langhe. Kalverkeete-Reigaarsvliet, 232-36. -J. De Smet. Plaatsnamen, 252-55. - J. De Langhe. Hove ter Zale-Hove ten Poele, 264-67. - H. J. Van de Wijer. Onze Vlaamsche ge-meentenamen in moderne spelling. 5 e druk (rec. J. De Smet), 283. -J. Paquay en E. Ulrix. Zuidlimburgsche plaatsnamen. Excerpten XIV e

-XVe eeuw (rec. J. De Smet), 283-64. - J. Lindemans en E. VanderLinden. Het Cijnsboek van Duyst (rec. J. De Smet), 284. - J. DeSmet. Het oude bed van de Reie blootgelegd,294-96. - K. De Wolf.Den « Eerdeweg » te Brugge, 296. - J. Lindemans. Brabantscheplaatsnamen, IV. Baardegem. Leuven-Brussel, 1933 (rec. J. De Smet),316-17. - J. A. Van Elsen. Plaatsnamen te Lippeloo (rec. J. De Smet),317. - J. Mansion. Drie lessen over de geschiedenis van het Neder-landsch naar de plaatsnamen (rec. J. De Smet), 317. - M. J. Van denWeghe. Hallensia. Notitiën, Studiën, Aanteekeningen, Bewijsstukkenover de stad Halle. Eerste reeks. Halle, 1933 (rec. A. V [iaene] ), 317.- J. De Langhe. Sint Anna ter Vrijen, 319. - V. In de Vier Hemels-kinderen te Ettelghem, 340. - M. d. 1. C. De Kapel van 0. L. Vrouwten Abeelen, 343-44. - J. Pollet. Toponiemen uit de Moere van Meet-

kerke, 344-47.

Bijdragen tot de geschiedenis bijzonder-lijk van het aloude hertogdom BrabantXXIV(1933) : F. Prims. Rekeningen van markgraaf en schouten uit de Ant-werpsche Kempen 1393-1398, 5-40, 73-123. - J. Helsen. De dorpskeu-ren van Herenthout, 41-55. - H. Van Werveke. Kritische Studiën be-treffende de oudste geschiedenis van de stad Gent. Antwerpen, 1933(rec. F. Prims), 67. - G. Swacken. Bijdragen tot de geschiedenis derGemeente Lillo. Tijdvak der omwenteling van 1830. Lillo, 1932 (rec.F. Prims), 70-71. - F. Prims en A. Dierickx. Atlas der Antwerpschestadsbuitenijen van 1698. Antwerpen, 1933 (rec. -F. Prims), 71. -P. Hildebrand. De Kapucijnen te Lier. Lier 1933 (rec. F. P.), 142. -A. Erens. Grenspalen en rechtsgebied te Calmpthout-Esschen c. 1350,182-86. - F. Prims. Rekening van Jan Brijn van Crayenhem, mark-graaf van het land van Ryen te Herentals, 24 Juni -25 December 1359,187-93. - Id. Rekeningen uit den tijd van Lodewijk van Male te Ant-werpen, 199-231. - Id. Uitgaven der Vla. Top. Ver. Leuven, 239-40. -

-9-Id. Nota's uit de schoutetrekeningen van Antwerpen, XIVe eeuw, 282-

312.

rabantsche folklore XII (1932/33):L.Stroobant.Het Sint-Geurikseiland te Brussel, 220-48. — X. Parochie- en gemeen-tearchief, 274-75. — X. Luiksche enclaves in Brabant, 275-76. —

J. Schrijnen. Nederlandsche Volkskunde. Zutphen, 1930 (rec. P. H.),292. — A. Vanderstichel. De kerk van St. Genesius-Rode, 311-21. —X. Handelingen der Kon. Commissie voor Toponymie en Dialectolo-gie VI (1932) (rec. X.), 350. — R. De Coster. Over Vollezeelschevolkstaal, 384-89. — C. Frisque. Vade Mecum du visiteur à l'abbayedu Parc le Duc a Louvain. Leuven 1932 (rec. X.), 418. — J. Dubois,

L. Stroobant en J. Dewert. Nota's over Mont-Saint-Guibert, 461-76. —P. Harsin. Comment on écrit l'histoire. Luik, 1933 (rec. A. M.), 478-

79.

I d . XIII (1933/34) : P. Hermant. Woordenlijst van BrusselschBargoensch (Burgonsch), 29-68. — L. Stroobant. De Brusselsche

« Steenen », 130.

ulletin de l'academie royale de Belgi-

q u e (Classe des lettres), 5e sér. XIX (1933) : H. Van Werveke. Kri-tische studiën betreffende de oudste geschiedenis van de stad Gent.

Paris-Anvers-Amsterdam, 1933 (rec. H. Pirenne), 19-20.

ulletin de la commission royale d'his-t o i r e XCVII (1933) : J. De Sturler. Actes du Duc de Brabant con-serves a Londres, 1-38. — H. Laurent en F. Quicke. Documents pourservir a l'histoire de la maison de Bourgogne en Brabant et en Lim-bourg (fin du XIVe siècle), 39-188. — J. Vannérus. Trois documentsrelatifs aux concours de tir a l'arbalète organises a Malines en 1458 eten 1495, 203-54. — H. Vander Linden. Oorkonde van Filips den Schoo-ne betreffende de privilegiën der Leuvensche buitenpoorters en de Leu-vensche schepenbrieven (1501), 337-49.

ulletin et Compte-rendu des actes dela Societe royale belge de geographicLVII (1933) : E. Rahir et E. Devadder. Excursion aux dunes de La

Panne, 91-108.

ulletin officiel du Touring club de Bel-g i q u e XXXIX (1933) : 0. Petitjean. Folklore bruxellois. Le « Jar-din aux Fleurs » et le « Grand Serment royal et de Saint-Georges »,1-6. — J. Van Schepdael. Esquisse raisonnée de la geologie, paleonto-logic, préhistoire des environs de Hal (Brabant). Hal, s. d. (rec. X.),

- 10 -

15. - H. De Bosschere. La flore d'Hoogstraeten et de ses environs,26-28, 40-42. - 0. Petitjean. Le chateau de Ter Varent, a Vieux-Dieu-lez-Anvers, 49-54. - L. Cooreman. La création de Duinbergen, 56-59. - O. Petitjean. Le château de Bossenstein, a Broechem, 65-71. -

L. Ooms. Oostham et saint Christophe, 74-76. - 0. Petitjean. Fol-klore bruxellois. Le Grand Serment Royal des Archers au berceau deGuillaume Tell, 81-87. - R. Pelgrims. Le château féodal de Beersel,103-06. - F. Lys. Villages de la Nouvelle-Campine, 121-24. - Y. duJaquier. Les Dunes, 135-38. - 0. Petitjean. Le chateau d'Ophem aWesembeek, 145-49. - Id. Folklore bruxellois. L'Ancien Grand sermentroyal et noble des arbalétriers et des carabiniers, 193-98. - F. Ca-sier. Nos chapelles votives, 201-03. - 0. Petitjean. Le château deHorst, a Rhode-Saint-Pierre, 241-45. - D. Leleu. Halte du Godhuisa Comines, 246. - Saint-Marc. Vieux-Turnhout, ses landes et ses ar-tistes-peintres, 262-65. - 0. Petitjean. Le château féodal de Laerne,289-94. - Id. Le château de Schrieck-lez-Putte, 321-24. - Id. Le châ-teau de Gysegem-lez-Alost, 337-41. - H. Costa. Le moulin « Ter-Rijst » a Saint-Antelinckx, 357-60. - 0. Petitjean. Le château de Pouc-ques, 369-73.

Collectanea Mechliniensia XXII (1933):F. Prims. Campina Sacra HI. Herentals. Besloten Hof. Antwerpen,1933 (rec. A. Van Hove), 715-16.

Eigen Schoon en de Brabander XV (1932/33):M. De Meulemeester. De abdij van Grimbergen en de gemeente Jette,225-34. - P. L. Voornamen, 255. - J. en P. Lindemans. Oude West-Brabantsche geslachten. Goossens, 270-78. - J. van der Hameyde.Oude West-Brabantsche geslachten. Van Ginderachter, 297-314.

I d . XVI (1933/34) : M. Sacré. De voormalige dorpsschuttersgil-den in Vlaamsch-Brabant, 1-12, 70-73, 140-43, 240-45. - F. De Rid-der. Wijngaarden te Aarschot, 13-18. - J. Lindemans. Een verklaringvan den plaatsnaam Leuven, 18-22. - C. De Roover. Eenige nota's be-treffend de kosterij te Steenhuffel, 22-26. - F. De Ridder. Historiekder straten en openbare plaatsen van Tienen, 37-46, 74-79, 272-86. -

J . Lindemans. Brabantsche plaatsnamen, IV. Baardegem. Leuven-Brus-

sel, 1933 (rec. M. Sacré), 48. - E. I. Strubbe. De dorpskeure vanBrussegem, 49-55. - M. Sacré. Toponymie van Londerzeel met histo-rische aanteekeningen, 55-62, 113-21, 250-56. - M. J. Van den Weghe.De bontheid van een familienaam, 63-65. - K. Peeters. De Wuustwe-zelsche dorpskeuren (XVe-XVIe eeuw) (rec. J. L.), 96. - A. Verstey-len. Beknopte geschiedenis van de Norbertijner abdij Park, 145-60. -A. Erens, D. J. Delestré en J. Lindemans, Parochiezorg der Norbertij-nen in Oost-Brabant, 161-210. - E. Soens. Het hof van Pamel. Uithof

der Norbertijner abdij te Ninove, 210-30. -- J. Lindemans. Familie VanGinderachter. Aanvullende nota's, 262-63. — M. J. Van den Weghe.Hallensia. Notitiën, studiën, aanteekeningen, bewijsstukken over destad Halle. Eerste reeks. Halle, 1933 (rec. J. Lindemans), 263-64. — J.

Van der Hameyde. Oude West-Brabantsche geslachten. Covens, 294-98. — A. C. H. Van Loey. Studie over de Nederlandsche plaatsnamenin de gemeente Elsene en Ukkel. Leuven, 1931 (rec. J. Lindemans),324-27.

igen Volk V (1933) : Handelingen van de Kon. Comm.voor Toponymie en Dialectologie V (1931) (ree. A. Wehrens), 21-22.— A. Van Dortmond. Over de naam : Tilburg, 24. — K. Peeters. DeWuustwezelsche dorpskeuren (XVe-XVIIe eeuw) (ree. J. R.), 43. —H. J. Bellen. Doodenbezorging in voorhistorie en folklore, 49-55. —W. De Jager. Iets over veemarbeiders en hun taal, 77-84, 97-105. —G. Krekelberg. Oud-Germaansche bronnen-cultus. Holda, de godin dergeboorte en des doods, 88-90. — Id. De gans in het volksgeloof, 111-14. — Id. Abbe, Appe en Appel als twistappel tusschen geleerden (B.v. Abbenbroek, enz., Apeldoorn, Ten Apel, Appeltern, enz.), 133-36. —Id. Plaatsnamen, 139. — Id. Steentijd-woorden in onze huidige taal,164-65.— Nomina Geographica Neerlandica VIII (1932) (ree. D. Weh-rens), 189-90. — X. Handelingen van de Kon. Comm. voor Toponymieen Dialectologie VI (1932) (ree. D. Wehrens), 189-91. — P. Muller.Iets over de namen van Venloosche poorten, straten en beken, 262-63.J. Tanghe. Sprokkelingen uit de Vlaamsche visscherstaal, 276-80.

e Folklore brabancon XII (1932/33): J.Lyna.LesJuifs dans la vallée de la Meuse, 266-76. — A. de Marneffe. Les Don-

gelberg, 330-46.

I d . XIII (1933/34) : P. Hermant. Glossaire d'argot Bruxellois(Bargonsch), 53-92. — L. Stroobant. Les origines du Docteur van Hel-mont, 140-64.

edenkschriften betreffende de aloudeheerlijkheid Esschen-Calmpthout-Huy-bergen, uitgegeven door den Oudheid-kundigen kring Esschen - Calmpthout I(1930) : C. Van Geen. Esschen tijdens de Belgische omwenteling1830-1844, 1-79.

I d . II (1930) : G. Meeusen. Verdwenen molens te Esschen, 1-15.

I d . III (1931) : G. Meeusen. Esschen en de noordelijke heide-streek. Enkele geschiedkundige gegevens over Esschen, 10-27. — R.

- 12 -

Havermans. Esschen en de noordelijke heidestreek. Algemeen land-schapsbeeld, 28-38. — R. Havermans. Esschen en de noordelijke hei-destreek. Het afwateringsstelsel, 39-58. — A. Havermans. Esschen ende noordelijke heidestreek. Het natuurschoon der noordelijke Kem-pen, 59-86. — K. Peeters. Esschen en de noordelijke heidestreek.

Wuustwezel, 87-89.

I d . V (1933) : D. Boen. Toestanden te Calmpthout op het einde

der 16e eeuw, 5-13. — J. Goosenaerts. Van 't Spijker, 14-33. — G.Meeusen. Uit de kerkelijke geschiedenis van Nispen (Esschen). Pas-

toorsrechten in de XVe eeuw, 34-39. — Id. Kontrakten uit den moer-tijd, 40-41. — A. Ulens. Folklore (te Esschen). De grond. Landbouw-werktuigen, 52. — P. Harsin. Comment on écrit l'histoire. Liége, 1933

(rec. H. Van Geen), 54.

edenkschriften van den Geschied- enoudheidkundigen kring van Halle VIII (1932):

L. De Weerdt. Uit het verleden van Gooik, 5-66. — Id. Uit oude pa-pieren van Pepingen, 67-71. — J. Possoz. A travers les rues de Hal,203-60. — Nils Aeberg (F. Martens). Die Franken and West-Goten inder Vtilkerwanderungszeit, 261-72. — F. Martens. Eene bladzijde uitNils Aebergs « Nordisch Kulturgebiet in Mittel-Europa », 273-80. —F. Sablon. Hendrik Conscience bij ons, 281-89.

e G u e t t e u r w a l l o n X (1933/34) : A. Melin. Topony-

mie d'Andenne, 1-16, 36-45, 67-72.

andelingen van den geschied- en oud-heidkundigen Kring te Kortrijk N.R.XI(1932) : A. Delvoye. Schets van de rechterlijke inrichting in het arron-dissement Kortrijk, sedert de Fransche omwenteling, 118-26. — E. I.Strubbe. Homologation du cahier primitif de Ia coutume de Courtrai.

Bull. anc. lois et ordonnances, XIII, 347-455 (rec. V. Van der Mens-

brugghe), 127-32. — E. Huys. Het Hondschoote-Heerschip te Gulle-ghem en de dorpsheerlijkheid, 142-53. — A. Viaene. Neringen enStadsofficiën te Kortrijk, 154-63. — Id. De abdij van Groeninghe. Bij-drage tot hare geschiedenis in den Spaanschen tijd, 164-71. — J. DeSmet. De oudste rekening van de kastelnij Kortrijk, 172-95. — E. I.Strubbe. Keuren en voorgeboden uit de vijftiende eeuw te Kortrijk,196-222. — P. P. Debbaudt. Les noms de rues à Courtrai, 251-52. —Id. Une borne-frontière, 252. — Baron J. de Bethune. De vaart van

Yper naar Komen, 256-57.

Handelingen van de koninklijke commis-sievoor toponymie en dialectologie VII

___. 1 3 ____.

(1933) : J. Feller. La famille du mot « osier ». Etude étymologique ettoponymique, 23-115. — A. Vincent. Propos de toponymie francaise,117-41. — J. Herballon. Toponymies locales et Notes sur la toponymiede Xhendremael, 143-52. — J. Haust. La philologie wallonne en 1932,153-211. --- L. Grootaers. De Nederlandsche dialectstudie in 1932, 213-21. — H. J. Van de Wijer. De Vlaamsche toponymie in 1932, 223-47.J. Leenen. De spelling van de plaatsnamen in het Belgiese spoorboek,249-57. — J. Grauls. Een tweede uitstapje naar het Walenland, 259-307. — A. Van Loey. Historiese lange-vokaalverschuivingen in hetBrusselse dialekt, 309-28.

andelingen en levensberichten van deMaatschappij der Nederlandsche lette r

-kunde te Leiden (1932/33) : J. B. Schepers. Het Fries inNederland, 68-88.

istorisch tijdschrift XII (1933): P. Geyl. Ge-schiedenis van de Nederlandsche stam. Dl. I. Amsterdam, 1930 (rec.M. De Haas), 218-25. — J. van Hinte. Nederlanders in Amerika. Eenstudie over landverhuizers en volksplanters in de 19e en 20e eeuw inde Vereenigde Staten van Amerika. 2 dln. Groningen, 1928 (rec. DeVries), 398-402.

ok. Tijdschrift voor geschiedenis, oud-heidkunde, kunst en folklore. Orgaan vanHoogstraten's oudheidkundigen kring I(1933) : J. Lauwerijs. De tol van Westdoorn onder Wuustwezeltoekomende aan den graaf van Hoogstraten, 5-23. — K. Peeters. DeWuustwezelsche dorpskeuren (XVe-XVIe eeuw). Vergelijkende studie(rec. J. L.), 78. — L. Stroobant. Losse aanteekeningen over Hoogstra-ten, 186-95.

ei ding V (1932/33) : X. Oproep tot steun aan de taalgrens-aktie, 183-84.

I d . VI (1933/34) : F. Grammens. Taalgrensaktie, 81-85. — J. Clot-tens. Brussel, Vlaamsche stad, 85-89.

eo di um XXVI (1933) : A. de Marneffe. Hareng en topony-mie, 59.

euvensche Bijdragen XXV (1933):P.Marchot.La colonisation romaine du pagus de Lomme (minor), 22-52, 141-77.-- H. Logeman. The Etymology of French matelot, Du. and Germanmatro(o)s, etc., 53-94. — J. Mansion. « Mittelniederfrankisch », 134-40.

-14--

I d . Bijblad: J. Van Ginniken. Grondbeginselen van deschrijfwijze der Nederlandsche taal. Hilversum, 1931 (rec. J. Leenen),1-5. — J. J. Hof. Friesche dialectgeographie. 's-Gravenhage, 1933 (rec.J. Leenen), 5-7. — M. Valkhoff. Etude sur les mots francais d'originenéerlandaise. Amersfoort, 1931 (rec. J. Mansion), 13-16. — J. Lang-ohr. Le Nord Est de la province de Liège et le canton d'Eupen. Brugge,1932 (rec. L. Gr.), 87-88. — X. Mélanges de philologie offerts à J. J.Salverda de Grave, à l'occasion de sa soixante-dixième année par sesamis et par ses élèves. Groningen-den Haag, 1933 (rec. L. Gr.), 89-93

Limburg XIV (1932/33) : A. J. Hendrix. De voornaamste fa-milies te Peer in vroeger eeuwen, 127-36, 193-99. — J. Lindemans. Kat,kade (ree. 0. R[ob-ijns]), 228. — H. Van de Weerd. Geschiedenis derparochie en gemeente St.-Huibrechts-Lille, 229-31. — X. Eksel enHechtel. Transactie, 241-42.

Le Lion de Flandre (1933): X. La carte d'état-major(1929) et la toponymie flamande, 40-42. — X. Les moulins des Pays-Bas francais, 46-61, 90-102, 169-97, 254-60. — R. Despicht. Rapportsur les concours de langue et de littérature flamandes consacrés auCarillon, 213-17. — J. Blanckaert. Une année de vie flamande. Rapportsur l'activité du Vlaanmsch Verbond en 1932-33, 229-42.

Mededeelingen der koninklijke Akade-mie van wetenschappen. Afd. Letterkunde. Dl. LXXIII,Ser. A, Nr. 1 (1932) : M. Schdnfeld. Oe-relikten in Holland en Zee-land, 1-33.

Mededeelingen uitgegeven door de Vlaam-sche Toponymische Vereeniging te LeuvenIX (1933) : J. Lindemans. Personificaties in plaatsnamen, 1-19. — H.J. Van de Wijer. Plaatsnamenspelling, 19-20. — J. De Smet. De ver-fransching van de straatnamen in West-Vlaanderen (1806-1807), 21-34. — J. Helsen. Dorpskeuren en toponymie, 35-39. -- H. J. Van deWijer. Kleingoed, 40 en 84. -- X. Brugge in den Franschen tijd. Na-men van straten, enz., 41-44. — J. Helsen. Uit de tijdschriften (1932),45-60. — H. J. Van de Wijer. De toponymie in den dienst van deschool, 61-72. — Id. Voor onze toponymische bibliotheek, 72. — A. H.Van Dyck. Nederlandsche plaatsnamen te Sluizen bij Meldert in 1535,73-74. — X. Over « plekname » in Zuid-Afrika, 75-76.— V. d. W. Nieu-we boeken, 77-83.

Museum XL (1932/33) : J. G. M. Moormann. De geheimtalen.Een studie over de geheimtalen in Nederland, Vlaamsch-België, Beyell

- 15 --

en Mettingen. .Zutphen, 1932 (rec. A. Kluyver), 95-98. — R. van Sint-Jan. Het West-Vlaamsch van Guido Gezelle. Antwerpen ,1931 (rec. J.Vercoullie), 98-99. --- H. Hirt. Handbuch des Urgermanischen. II.

Heidelberg, 1932 (rec. A. G. van Hamel), 123-24. — G. Stumpel. Nameand Nationalitat der Germanen. Leipzig, 1932 (rec. G. Vrind), 182-84. — R. Girvan. Angelsaksisch Handboek. In het Nederlandsch doorE. L. Deuschle. Haarlem, 1931 (rec. W. van der Graaf), 205-08. —M. Schbnfeld. Historiese Grammatika van het Nederlands. 3de druk.Zutphen, 1932 (rec. J. Heinsius), 208-10. — J. Verdam. Middelneder-landsch handwoordenboek. Tweede druk, met een nieuwe bewerkingvan het woord Sterne af tot het eind, door C. H. Ebbinge Wubben.'s-Gravenhage, 1932 (rec. C. M. Lelij), 210. — 0. Bloch. Dictionnaireétymologique de la langue francaise, avec la collaboration de W. von

Wartburg. Paris, 1932 (rec. M. Valkhoff), 212-14. — K. Kaiser. Mun-dart and Schriftsprache. Versuch einer Wesensbestimmung in der Zeitzwischen Leibniz and Gottsched. Leipzig, 1930 (rec. J. van Dam), 234.T. H. Engelbrecht. Die Urheimat der Indogermanen. Gliickstadt, 1933(rec. P. G. Royen), 257-59. — G. S. Overdiep. Zeventiende-eeuwschesyntaxis. 2e druk. Groningen-Den Haag-Batavia, 1932 (rec. G. En-gels), 269-70. — F. Loewenthal. Bibliographisches Handbuch zur deut-

schen Philologie. Halle a. S., 1932 (rec. J. van Dam), 270-71. — L.

Jutz. Die alemannischen Mundarten. Halle, 1931 (rec. J. van Dam),292-93. — W. Meyer-Liibke. Romanisches etymologisches Wdrterbuch.

Heidelberg, 1930 (rec. M. Valkhoff), 301-02.

I d . XLI (1933/34) : R. E. Zachrisson. English Place-Name puzz-les. A methodical investigation into the question of personal names ordescriptive words in English place-names. Uppsala, 1932 (rec. J. W.

Muller), 6-7.

achrichtenblatt fiir deutsche Flurna-m e n k u n d e 1933 : E. Schwiegk. Die kartentopographische Aus-

wertung der Flurnamen, Nr. 2, 2-3.

N a m n och By gd XXI (1933) : R. E. Zachrisson. 0E. Ci-tel, Cytel, Cetel, and 0. Scand. Ketill in English Place-Names, 1-7.

atuur- en Stedenschoon XII (1933): J. Frère.

Memoriekruisen, 26. — E. Somers. De « ganzenrijders » van Stabroeck,41-43. — M. Lambin. De « Waterpoort » te Antwerpen, 53-56. — X. Dewindmolens en het windrecht, 68-70. -- H. De Bosschere en J. Lau-

werijs. Flora van Hoogstraten en omstreken. Brussel, 1933 (rec. E. S.),

77-78. — F. Matthyssens. Antwerpen. Oude hoekjes van de Lei, 87-89.

— F. Prims en H. Dierckx. Atlas der Antwerpsche stadsbuitenijen van

1698. Antwerpen, 1933 (rec. A. d. L.), 110-111. -- E. Somers. De kerk

- 16 --

van Millegem, 153-56. — F. Matthyssens. Gemeente Esschen. Eenbladzij de geschiedenis. Enkele merkwaardigheden, 164-69.

N e er 1 a n di a XXXVII (1933) : F. Dekker. Nederlandsche in-vloed in het buitenland in het verleden, 2-5, 17-21, 33-36, 53-56, 84-88,98-103, 115-18, 130-33, 145-47, 156-61. — V. Celen. Fransch-Vlaande-ren. Letterkundige betrekkingen met Vlaanderen. Herleving van het

Nationaliteitsgevoel. Antwerpen, 1933 (rec. P.), 93.

eophilo1ogus XVIII (1933) : M. Valkhoff. Notes étymo-

logiques, 1-7. — H. Hirt. Handbuch des Urgermanischen. Heidelberg,

1931-32 (rec. X), 228. — M. Bartoli. Die chronologische Stellung desGermanischen innerhalb der Ario-Europaischen Sprachen, 292-300. —F. Holthausen. Altenglisches etymologisches Wiirterbuch. Heidelberg,

1932 (rec. A. E. H. Swaen), 303-04. — T. E. Karsten. Les anciensGermains. Introduction à l'étude des langues et des civilisations ger-maniques. Traduit par F. Mossé. Paris, 1931 (rec. X), 309-10.

e Nieuwe taalgids XXVII (1933) : J. W. Muller.Het Nederlandsch in Duitschland, 77-90. — X. Nomina Geographica

Neerlandica VIII (1932) (rec. C. B. Van Haeringen), 121-23. — X.Handelingen van de Kon. Corn. voor Toponymie en Dialectologie VI(1932) (rec. C. d. V.), 123. — J. Schrijnen. Essai de bibliographie degéographie linguistique. Nijmegen, 1933 (rec. C. B. Van Haeringen),

123. — M. Sch6nfeld. Historiese Grammatika van het Nederlands. 3dedruk (rec. C. B. Van Haeringen), 124-26. — Erik Rooth. Nordfrie-sische Streifziige. E. Ldfstedt. Nordfriesische Dialektstudien. Id.Zwei Beitrge zur friesischen Sprachgeschichte. Lands Universitets

Arsskri f t. N. F. Avd. 1. Bd. 25. Nr. 6 (1929) ; resp. Bd. 26. Nr. 4(1931) ; resp. Bd. 28. Nr. 2 (1932) (rec. M. Schbnfeld), 136-37. —J. G. M. Moormann. De geheimtalen. Een studie over de geheimtalenin Nederland, Vlaamsch-België, Breyell en Mettingen. Zut f en, 1932

(rec. C. B. Van Haeringen), 179-82. — V. Celen. Fransch-Vlaanderen.Letterkundige betrekkingen met Vlaanderen. Herleving van het natio-

naliteitsgevoel. Antwerpen, 1933 (rec. C.d. V.), 186-87. — A. C. H.

Van Loey. Studie over de Nederlandsche plaatsnamen in de gemeenten

Elsene en Ukkel. Leuven, 1931 (rec. M. Sch6nfeld), 280-82.

O n z e T a a l t u i n I (1932/33) : J. Van Ginniken. Vlamingen Vlaanderen zeeroovers der Salische wet, 289-92. — W. Janssen.

Peel, een Romeinsch leenwoord ?, 377-79.

I d . II (1933/34) : J. van Ginneken. Onverwachte oud-nederland-sche aansluitingen. 1. De invloed der Grieken en Goten in Zuid-Lim-burg. 2. Het Geldersch, Brabantsch, Limburgsche Thoringia. 3. De

— 17—

Sueven in Brabant en Vlaanderen. 4. De tocht der Herulen, Warnen enAngli, 1-18.

ostvlaamsche Zanten VIII(1933):P.deKeyzer.Voor een Vlaamschen volkskunde-atlas, 3-6. — C. Tréfois. De platte-grondsvormen van zg. « Frankische » boerderijtypen en hun geogra-fische verspreiding in ons land, 33-96. — F. Van Es. Volkshumor.Lijst der spotgezegden en -rijmpjes. Addenda en corrigenda, 117-19. —P. Van den Broeck. Spotnamen op steden en dorpen, voorkomende inK De verstooten ezel ». Antwerpen (1918), 127-35. — P. de Keyzer.Over de folklore van de voornamen, 148-58.

udheid en Kunst XXIV (1933) : J. Lauwerijs. De veld-kapellekens in de Kempen. Hoogstraten, 29-40. — J. De Ceuster. Ten-Aart (Geel). Taxandria N. R. IV (1932) 122-43 (rec. E. J.), II. — W.H. Claes. Over de riviernamen van Oud-Taxandria. Taxandria N. R.

V. (1933), 127-40 (rec. J. E.), XIV. — X. Uitgaven der Via. Top. Ver.,

Leuven, XVIII.

r. A. Petermann's Mitteilungen aus Jus-tus Perthes' geographischer Anstalt LXXIX(1933) : X. First report on foreign geographic names. 1932. Pre-pared by the Committee on foreign geographic names. Hrsg. UnitedStates Geogr. Board (Vors. Frank Bond). Washington, 1932 (rec. P.L.), 31. — R. Schickele. Die Weidewirtschaft in den Trockengebieten

der Erde. Jena, 1931 (rec. A. Ruhl), 48-49. — K. Thalheim. Das Grenz-landdeutschtum. Mit besonderer Beriicksichtigung seines Wirtschafts-

und Soziallebens (Sammlung Gdschen). Berlin, 1932 (rec. P. L.), 95.

— 0. Bartenstein. Die Zusammenlegung der Grundstiicke. Merseburg,

1932 (rec. H. Bernhard), 97. — M. Lohsz. Vom Bauernhaus in Wurt-

temberg and angrenzenden Gebieten. Heidelberg, 1932 (rec. R. Miel-

ke), 103. — L. Risch. Beitrdge zur romanischen Ortsnamenkunde desOberelsasz. Jena u. Leipzig, 1932 (rec. G. Sachs), 104. — Goblet d'Al-viella. Histoire des bols et forks de Belgique. IV. Des origines a la findu régime autrichien. Paris-Brussel (rec. W. Tuckermann), 151-52. —

J. P. Kruijt. België, boeren en arbeiders sedert den wereldoorlog. Gro-

ningen, 1932 (rec. W. Tuckermann), 152. — J. Meyers. Studien zurSiedlungsgeschichte Luxemburgs. Berlin, 1932 (rec. H. Witte), 152. —A. De Vooys. De trek van de plattelandsbevolking in Nederland. Bij-

drage tot de kennis van de sociale mobiliteit en de horizontale migratievan de plattelandsbevolking. Groningen, 1933 (rec. F. Leyden), 153.

Revue beige de philologie et d'histoireXII (1933) : J. Vannérus. Une nouvelle hypothèse a propos du « Long

- 18 -

Mur » de Bitbourg, 141-45. - J. Mansion. Althochdeutsches Lesebuch

fur Anfnger. Heidelberg, 1932 (rec. R. Foncke), 207-09. - H. Pi-

renne. Bibliographie de l'histoire de Belgique. Bruxelles, 1931 (rec.

F. Quicke), 235-36. - P. Rolland. Les origines de la commune deTournai. Histoire interne de la seigneurie épiscopale tournaisienne.

Bruxelles, 1931 (rec. H. van Werveke), 239-42. - F. L. Ganshof. Re-cherches sur les tribunaux de chátellenies en Flandre avant le milieu

du XIIIe siècle. Antwerpen-Paris, 1932 (rec. H. Nowé), 242-44. - H.

J. Elias. Kerk en Staat in de zuidelijke Nederlanden onder de regee-ring der aartshertogen Albrecht en Isabella (1598-1621). Antwerpen,

1931 (rec. P. Harsin), 257-58. - H. Pirenne. Histoire de Belgique, t.VII. De la révolution de 1830 a la guerre de 1914. Bruxelles, 1932 (rec.

H. Vander Linden), 259-63. - H. Prove. Dorf and Gut im alten Her-

zogtum Luneburg. Gottingen, 1929 (rec. C. Verlinden), 278-83. - J.

Cuvelier. Inventaire des archives de la ville de Louvain. t. III. Louvain,

1932 (rec. J. Vannérus), 285-86. - A. Van Loey. L'étude historiquedes dialectes flamands, 405-06. - A. Delatte. La vente des biens na-tionnaux dans l'arrondissement de Namur, 407. - Commission insti-tuée par l'assemblée générale extraordinaire du 13 mars 1932 (En-

seignement moyen). Séance du 23 déc. 1932, 409-11. - W. de Vreese.De woorden Flamingant en Franskiljon. Ts. Leid. LI (1932), 65-90

(rec. A. V. L.), 455-56. - X. Handelingen van de Kon. Comm. voortoponymie en dialectologie V (1931) (rec. A. Van Loey), 456-59. --H. Sproemberg. Niederlothringen, Flandern and das Burgundische

Reich bis 1477. Jakresberichte fur Deutsche Geschichte VI (1932)

(rec. F. L. Ganshof), 467. - F. Prims. De geschiedenis der grauw-

zusters te Antwerpen. Antwerpen, 1932 (rec. G.), 483-84. - G. VanSteene. De zeekust van Knocke. Natuur- en gescheidkundige gids.

Knocke 1930 (rec. F. Q.), 498. - K. Loppens. La région des dunes deCalais à Knokke. Géographie. Fouilles archéologiques. Histoire. Coxy-

de, 1932 (rec. F. Q.), 498. -- F. Lot. Le serment de fidélité a l'époquefranque, 569-82. - A. Van Loey. Mnl. verdoven - Fr. fredonner, 627-31. - E. Habel. Mittellateinisches Glossar unter Mitwirkung von Stu-

dienrat F. Grdbel. Paderborn, 1931 (rec. M. Hélin), 682-83. - M.

Valkhoff. Les mots francais d'origine néerlandaise. Amersfoort, 1931

(rec. M. Delbouille), 696-98. - E. Ulrix en J. Paquay. Zuidlimburg-

sche plaatsnamen. Leuven-Brussel, 1932 (rec. A. Van Loey), 718. -

W. Capelle. Das alte Germanien. Die Nachrichten der griechischen and

r6mischen Schriftsteller. Fruhgermanentum, Bd. I. lena, 1929 (rec. J.

Breuer), 734. - L. Dechesne. Histoire économique et sociale de la Bel-

gique depuis les origines jusqu'en 1914. Paris, 1932 (rec. G. Bonhom-

me), 777-85. - R. Verdeyen. Eene nieuwe etymologie van Vlaanderen

en Vlaming, 875-76.- A. Van Loey. De kennis van het Oudnederlands,911-12. - P. Rolland. Les mots « Flamingant » et « Fransquillon »,

- 19 -

913-14. --- M. Basse. De Vlaamsche beweging van 1905 tot 1930. Gent,

2 dl. 1930-1933 (rec. G.), 938-39. — C. Verlinden. Le Balfart, corvée-redevance pour l'entretien des fortifications en Flandre au moyen-age.

Ts. v. rechtsgeschiedenis XII (1933) (rec. G.), 941-42. — H. Van deWeerd. Les récents progrès de l'archéologie nationale. L'antiquité clas-

sique, déc. 1932 (rec. G.), 960-61. — F. Prims en H. Dierckx. Atlas

der Antwerpsche stadsbuitenijen van 1698. Antwerpen, 1933 (rec. G.),970. — C. Verlinden. Problèmes d'histoire économique franque. I. LeFranc Samo, 1090-95. — A. Van Loey. Studie over de Nederlandscheplaatsnamen in de gemeenten Elsene en Ukkel. Leuven, 1931 (rec. A.

Vincent), 1150-52. — V. Brughmans. Les anciennes institutions poli-

tiques de Louvain. Louvain, 1931 (rec. F. Favresse), 1186-88. — F.Prims. Geschiedenis van Antwerpen. IV. Onder hertog Jan den Derde

(1312-1355). 2e boek : De geestelijke orde. Antwerpen, 1933 (rec. H.

Pirenne), 1188-90.— I. H. Gosses. De Friesche hoofdeling. Amsterdam,

1933 (rec. H. Obreen), 1190-92. — M. Braure. Lille et la Flandre wal-

lonne ou XVIIIe siècle. Lille, 1932 (rec. H. Borel), 1202-06.— M. Brau-re. Les documents néerlandais relatifs à l'occupation de la Flandre

wallonne (1708-1713). Lille, 1932 (rec. H. Borel), 1206-07. -- A. DeSmet. Het waterwegennet ten Noordoosten van Brugge in de XIIIeeeuw (Oude Zwin, Reie en Zwin), 1023-59. — P. Harsin. Comment

on écrit l'histoire. Liége, 1933 (rec. C. Pergameni), 1238-40. — J. Van-

nérus. L'utilité des sciences auxiliaires de l'histoire. A propos de tra-vaux de Joseph Meyers, Joseph Steinhausen, Théodore Frings, Guil-laume Des Marez et Félix Rousseau, 1244-73. — A. V. L. De studievan de woordbeteekenis, 1406-07. — G. S. Overdiep. Zeventiende-

eeuwsche syntaxis (tweede stuk). Groningen, 1932 (rec. A. V. L.),

1416-17. — G. Bibliographie de l'histoire des Pays-Bas, 1423-24. —A. Vanhove. Essai de statistique féodale de la Flandre maritime. Lille,

1932 (rec. J. De Smet), 1438-39. — F. Prims. Antwerpsche tekstenuit de jaren 1292-1312 en de eerste Brabantsche teksten in onze taal,

K. V. A., V. en M. 1933, 301-57 (rec. G. en J. Bolsée), 1443-46. — Id.Antwerpsche teksten uit de jaren 1292-1312 en de eerste Brabantsche

teksten in onze taal. K. V. A., V. en M. 1933, 301-57 (rec. J. Bolsée),

1444-46. — J. Cuvelier. De oorsprong der Leuvensche geslachten (K.

V. A., V. en M. 1933) (rec. 0), 1447-48. — P. Lévy. Le germanismel'étranger. Comité alsacien d'études et d'informations. Strasbourg,

1933 (rec. F. van Kalken), 1457-59. — F. Prims. Onze Lieve Vrouw

Besloten Hof te Herentals. Antwerpen, 1933 (rec. G.), 1463. — A. A.

Beekman. De gewesten van Noord- en Zuid-Nederland in 1300. 's-Gra-

venhage, 1932 (rec. G.), 1473-74.

Revue des études anciennes XXXV (1933):A. Dauzat. Chronique de toponymie. Travaux d'ensemble, les noms de

— 20 —

montagnes, 49-50. — J. Vannérus. Chronique de toponymie. VIII. Rhé-nanie, 419-24.

Revue de 1'Université libre de Bruxel-1 e s XXXVIII (1932/33) : A. H. Heusinkfeld. A bibliographical guideto Old English. Iowa, 1931 (rec. F. D.), 125. — F. Peeters. La techni-que de l'édition, 466-97. — J. Cuvelier. Inventaire des archives de laville de Louvain, t. III. Louvain, 1932 (rec. P. Bonenfant), bib!. 33. —0. Jesperson. A Modern English grammar on historical principles.Part IV. Heidelberg, 1931 (rec. F. Delatte), bib!. 46-50. — H. Lau-rent. Actes et documents anciens intéressant la Belgique conservésaux Archives de l'Etat a Vienne 1196-1356. Bruxelles, 1933 (rec. J. deSturler), bib!. 59-62. — H. Laurent. La loi de Gresham au moyen Age.Bruxelles, 1933 (rec. L. L.), bibl. 62-64. — P. Harsin. Comment onécrit l'histoire. Liége, 1933 (rec. L. L.), bib!. 67-68. — J. de Sturler.Actes des ducs de Brabant conservés a Londres. Bruxelles, 1933 (rec.L. L.), bibl. 97.

Rheinische Vierteljahrsblatter III (1933):H. Klar. Dorf and Bauernhaus an der oberen Nahe, 63-83. — F. Petri.Staat and Nation in Belgien. Eine grundsátzliche Kritik des Schlusz-bandes von H. Pirenne's «Histoire de Belgique» and der pirennischenAuffassung der belgisch-niederlándischen Geschichte, 91-123, 205-72.— F. Rutten u. A. Steeger. Ueber Rosengarten ,Rosental, Rosenhof andverwandte Namen am Niederrhein, 130-34. — J. Meyers. Studien zurSiedlungsgeschichte Luxemburgs. Berlin, 1932 (rec. C. Wampach),135-38. — J. Muller. Jahresbericht der Abteilung : Rheinisches W6r-terbuch fur die Jahre 1931 and 32, 156-58. — A. Bach. Aus der Arbeitdes Rheinischen Flurnamenarchivs, 158-60. — J. Steinhausen. Die Flur-namen im Dienste der Bodenforschung, 192-204.

Taxandria (Noord-Brabant) XL (1933) : G. C. A. Juten. Hetrecht van de Gruyt, 195-97. — J. J. M. Heeren. Het recht van de gruitder heeren van Helmond, 198-206. — D. Van Heel. Bijdragen tot degeschiedenis van het Clarissenklooster te 's Hertogenbosch, 248-73. —G. C. A. Juten. Jan van Berlaer, heer van Helmond 1361-1425, 287-309.

T a x a n d r i a (Kempen) N. R. IV (1932) : X. Documenten.Verle sive Veerle, 54-55. — X. Documenten .Vorst, 56-58. — A. Erens.De oorkonden van het Norbertinessenklooster St. Catharinadal te Bre-da-Oosterhout. Tongerloo, 1928-1931 (rec. J. E. Jansen), 62. — X.Oudheidkundige vondst te Boisschot, 112. — J. De Ceuster. Ten-Aart(Geel), 122-43.

— 21 —

I d . V (1933) : J. E. Jansen. Aertbrief van Welde en Poppel dedato 1 Februari 1619 met twee vidimi van 23 Juni 1331 en 28 Juni1449, 74-77. — K. Peeters. De Wuustwezelsche dorpskeuren (XVe-XVIIe eeuw). Vergelijkende studie (rec. J. E. Jansen), 96-97. — W. H.Claes. Over de riviernamen van Oud-Taxandria, 127-40. — A. Geboers.Geschiedenis van Baelen met bijzonderheden over de naburige ge-

meenten. Mechelen, z. j. (rec. J. E. Jansen), 146-47. — X. Oud-Turn-

hout. Geschiedkundige schets. Antwerpen, 1933 (rec. J. E. Jansen), 148.— J. E. Jansen en A. Erens. De Norbertijner abdij van Tongerloo.Achthonderdjarige werking in de Antwerpsche Kempen 1133-1933,

150-92.

T h i u n as VII (1933) : J. Wauters. Het Beggaarden-klooster teThienen, afl. 1-2, bl. 6-14. — J. W[auters}. Avendoren. Geschiedkun-dige notice, afl. 3-4, bl. 1-12, afl. 5-6, bl. 13-20.

Tijdschrift van de Belgische Vereeni-ging voor aardrijkskundige studies III(1933) : F. Prims. De grondgeschiedenis van het oude Antwerpsch ge-bied sinds de bewoning, 22-48. — G. G. Dept. Notes sur le défriche-ment dans le comté de Flandre au XVIIIe siècle, 120-29. — M. A. Le-fèvre. La géographie des formes de l'habitat, 186-211.

Tijdschrift voor Geschiedenis XLVIII

(1933) : E. Habel. Mittellateinisches Glossar. Paderborn 1931, (rec. A.

Eekhof), 183-84. — X. Nomina Geographica Neerlandica VIII (1932)

(rec. J. van Dam), 293-94. — X. Handelingen van de Kon. Comm. voorToponymie en Dialectologie V (1931) (rec. J. van Dam), 293-94. —H. van Werveke. Kritische studiën betreffende de oudste geschiedenis

van de stad Gent. Gent-Antwerpen-Parijs, 1933 (rec. I. H. Gosses),

300-03. — P. Rolland. Les origines de Ia commune de Tournai. His-toire interne de la seigneurie épiscopale tournaisienne. Bruxelles, 1931

(rec. T. D. Enklaar), 410-14. — E. I. Strubbe. L'homologation du ca-

hier primitif de la coutume de Courtrai. Saint-Gilles, 1932 (rec. T. D.

Enklaar), 410-14. — J. Lyna. Aperçu historique sur les origines ur-baines dans le comté de Looz et subsidiairement dans la vallée de la

Meuse. Tongres, 1931 (rec. T. D. Enklaar), 410-14.

Tijdschrift van het Koninklijk Neder-landsch Aardrijkskundig genootschap, 2e r.

L (1933) : M. A. Lefèvre. Woontypen en nederzettingen in België,

306-07.

Tijdschrift voor Nederlandsche taal- enletterkunde te Leiden LII (1933) : M. Schtinfeld. Een

- 22 -

oudnederlandse zin uit de elfde eeuw, 1-8. - W. De Vries. Oe-re-licten in Holland en Zeeland ?, 18-39. - J. W. Muller. Nog een en an-der over Mariken van Nieumeghen, 143-54. - J. De Vries. Studiënover Germaansche mythologie, 165-216. - W. De Vries. Bij « oe-re.lieten... », 301-02.

Tijdschrift voor rechtsgeschiedenis XII(1933) : C. Verlinden. Le Balfart. Corvée-redevance pour l'entretiendes fortifications en Flandre au Moyen-Age, 107-36. - C. W: Van derPot. Gemeentelijke bestuursorganisatie 1815-1819, 241-309.

Tijdschrift voor taal en letteren XXI(1933) : M. Valkhoff. Etude sur les mots francais d'origine néerlan-daise. Amsterdam, 1931 (rec. J. J. Gielen), 73-76. - P. Van Delft. Detaal der Nederlandsche minderbroeders, 230-54.

Toerisme XII (1933) : P. Vandevelde. Een Bruggeling heeftBrugge ontdekt, 37-43. - J. Lindemans. Toponymie van Opwijk.Brussel, 1930 (rec. R. Roemans), 123. - C. Maerten, Nieuwpoort, 143-45. - X. Wegeniskaart der provincie Oost-Vlaanderen. Gent, 1933(rec. V.), 161. - J. Van Overloop-Mulkens. Atuatuca Tungrorum, 221-24. - J. en L. De Weerdt. Oudergem en zijn Sint-Annakapel, 227-31.- R. Buckinx. Dikkebusch en zijn vijver, 290-92. - J. Van Overloop.Iii 't soete Waesland. I. Stekene, 336-39. - J. Geyskens. Op de grensvan Kempen en Hageland. I. Het landschapsbeeld der heide, 339-42. -J. Lyna. • Hasselt, 435-41. - E. Vanheulenbrouck. Het kasteel van Male,444-47. - A. Raeymaekers. Wat de Kempische boer uit de heide haal-de, 548-50. - J. Claeys. Assebroek, 580-85. - E. Franquinet. Boer-derij-typen in Limburg. Met 36 afbeeldingen naar fotografische opna-men van den schrijver. Nr. 2 van de uitgaven der Provinciale Schoon-heidscommissie voor Limburg. Maastricht, 1931 (rec. C. Trefois), 604-05. -- M. Boey. Op de Brugsche Reien, 658-66.- A. Capiau. Schendel-beke, 674-77. - A. Verbeeck. Het kasteel van Kleidaal te Aartselaar,688-93. - J. Seys. Loo, 698-702. - C. H. Peeters. Uithangborden enopschriften in Vlaanderen, 736-38. - F. De Vleeschouwer. Heule; 750-53. - R. Sterkens. Conscience als toerist in de Kempen, 766-71. -J. C. Willems. Iets over Beverst, 783-84. - S. Jena. De « Zoete-Wa-ters » te Oud-Heverlee, 792-94.

De T o r r e w a c ht er 1933 : X. Enquête sur la toponymie dela Flandre franÇaise, 15-2-1933 (Suppl.).

Versla g en en Mededeelingen der Kon.V 1 a. A c ad. 1933 : A. Carnoy. De plaatsnamen met -acum in het

- 23 --

Vlaamsche land, 17-27. — J. Mansion. Het element hide in plaatsna-men, 123-26. — J. Cuvelier. De oorsprong der Leuvensche geslachten,127-68. — P. Bellefroid. Beschouwingen over de Nederlandsche rechts-taal in Vlaanderen, 223-45. — F. Prims. Antwerpsche teksten uit dejaren 1292-1312 en de eerste Brabantsche teksten in onze taal, 301-57. — Id. Het eerste gebruik van het Duitsch in de stedelijke kanse-larijen naar het werk van Merkel, in aansluiting bij soortgelijke studievoor het Middelnederlandsch en Antwerpen, 389-90. — Id. Het eersteofficieel Fransch te Antwerpen, 763-81.

erzamelde Opstellen, uitgegeven doorden Geschied- en Oudheidkundigen Stu-diekring te Hasselt IX (1933) : J. Lyna. De schepen-banken van Hasselt, 7-20. — M. Gorissen. Oorsprong der schepen-banken van Mechelen a/Maas en Opglabbeek, 21-48. — P. Daniëls. Eenregister der waterschepenen. Oude Loonsche ordonantie, 49-57. — A.Hansay. Notes critiques sur l'« Hasseletum » de Mantelius, 79-85. —C. Vanderstraeten. Het « Sweert » en zijn bewoners, 87-98. — D. VanCoppenolle. De Kattestraat. Kat-cateel of Kat-kade-kaai, 127-34. —J. Paquay. De verkoop van domeingoederen in Limburg, na 't Con-

cordaat, 135-58.

e Vlaamsche Gids XXI (1932/33) : X. Handelingenvan de Kon. Corn. voor Toponymie en Dialectologie VI (1932) (rec.X.), 191-92. — J. De Vries. Filologie en folklore, 480-95. — F. Prims.Antwerpsiensia 1932. Antwerpen, 1933 (rec. X.), 525. — J. Langohr.Le Nord-Est de la province de Liége et le canton d'Eupen. Brugge,

1933 (rec. X.), 528.

3 o 1 k s k u n de XXXVIII (1933) : M. A. Van Andel. De cerau-nia of dondersteen in de Volksgeneeskunst, 3-12. — M. De Meyer. On-uitgegeven Sprookjes uit de verzameling van Alfons De Cock, 13-21.— J. Frère. Volksgeneeskunde. Aanteekeningen van P. F. Buysmans,Minderbroeder, 22-24. — C. Lauryssen. De Folklore van een Kem-pisch Dorp, 25-40. — V. de Meyere. Vlaamsche sprookjes. Het hoe enwaarom der dingen, 41-49. — X. De folklore van de provincie Antwer-pen. De schuttersgilde van Duffel, 50-72. — X. Dokumenten. De too-verij in Vlaanderen. Volksinstrumenten : de Huibe, 73-74. — M. DeMeyere. De catalogus der Waalsche sprookjes. Kritische aanteekenin-gen, 76-79. -- V. de Meyere. Oude Vlaamsche liederen. Kinderliede-kens uit Limburg, 80-86. — X. Vlaamsche Volksprenten. III. Bede-vaartbeeldekens, afz. pag. 33-48.

W e s a 1 i a VIII (1933) : K. Peeters. De Wuustwezelsche dorps-keuren (XVe-XVIIe eeuw), 1-48.

-- 24 -

Zeitschrift der Savigny-Stiftung furR e c h t s g e s c h i c h t e. Germ. Abteilung LIII (1933) : L.Leiss. Der Hundertschaftsrichter in baierischen Ortsnamen, 277-87.

Zeitschrift des Bergischen Geschicht-v e r e i n s LXI (1932-33) : J. Huenermann. Ueber die Deutung eini-ger Bergischer Ortsnamen, 120-126.

Zeitschrift fur Ortsnamenforschung IX(1933) : W. Mitzka. Die Nordseekiiste and ostdeutsche Ortsnamen,3-9. — A. Dauzat. Les noms des domaines gallo-romains dansl'Auvergne et le Velav, 10-45, 108-132. — J. Schnetz. Untersuchungenzu Flussnamen Deutschlands. 7. Uterna, Biverna. 8. Zu den FlussnamenWurtembergs and Badens, 46-48, 132-49. — J. Steinberger. Die Er-forschung der ON im deutschen and ladinischen Tirol (1908) bzw.

1914-1932, II, 49-80. — E. Schwarz. Die Ortsnamen der Sudetenlnder

als Geschichtsquelle. Munchen u. Berlin, 1931 (rec. B. Schier), 83-92.— E. Wild. Die Loh. Ein Beitrag zur vogtlndischen Flurnamenkunde,149-53. — F. Mentz. Die thiiringische Ortsnamenforschung, 158-80,242-61. — J. Schnetz. Zum Streit um den Germanennamen, 209-31. —L. Fiesel. Fruhmittelalterliche Siedlung mit dem Grundwort-bottel, 231-241. — H. Hubert. Les Celtes et l'expansion celtique jusqu'à l'époquede la Tène. Les Celtes depuis l'époque de la Tène et la civilisation cel-

tique. Paris, 1932 (rec. J. de Vries), 262-68. — E. Nied. FrankischeFamiliennamen urkundlich gesammelt and sprachlich gedeutet von —.

Heidelberg, 1933 (rec. S. Ankenbrand), 268.

De Zuiderkempen. Geschied- en Oudheid-kundige Kring voor de kantons Wester-1 o o , Beringen, M o 1 I (1932) : J. Pals. De hoeve vanGemp onder Vorst. Pachtkontrakt 1348, 45-48. — F. Van Genechten.Het ontstaan van den windmolen op Haenven onder Veerle 1719-1723,49-55. — J. J. Evers. Averbode en Veerle I, 56-C 3.

I d . II (1933) : J. Pals. Werken en bronnen voor de geschiedenisder Zuiderkempen, 21-25. — J. J. Evers. Averbode en Veerle, 33-41. —F. Van Genechten. Een rechtsgeding te Veerle in de XVIe eeuw, 45-58.— P. Kauch. Beschrijving der leenroerige en gerechtelijke instellingender heerlijkheden Wesemaal, Westerloo en Herselt, en van het land vanMechelen gedurende de vijftiende eeuw, 97-111. — F. Van Genechten.De molen van Haenven onder Veerle 1723-1795, 126-28.

J. HELSEN.

MEDEDEELINGEN UITGEGEVEN

DOOR DE VLA. TOP. VEREENIGING TE LEUVEN

TIENDE JAARGANG 1934, 2.

Plaatsnamen te Lille in 13b8 en 1410.

Wij geven beneden de plaatsnamen, die voorkomen in hethertogelijk cijnsboek van L i 1 1 e van 1410. Dit cijnsboekmaakt deel uit van het cijnsboek van Turnhout van denzelfdendatum en berust in het Rijksarchief te Antwerpen (FondsTurnhout, nr. 1) . Wij hebben het gecollationeerd met hetcijnsboek van 1368, dat berust in het Rijksarchief te Brussel(Rekenkamer, nr. 45055) . Buiten enkele onbeduidende va-rianten komen beide cijnsboeken volkomen overeen. Het ver-dient echter opgemerkt te worden, dat het cijnsboek van 1410opgemaakt werd volgens alphabetische lijst van de voorna-men, wat een bewijs is dat er in dien tijd nog geen grootbelang gehecht werd aan den familienaam of liever dat de f a-milienaam nog niet vaststond.

Het cijfer achter den plaatsnaam duidt het aantal vermel-dingen aan.

A (1) : (Gherijt van der a van Poederle) .Achterhaghe (4) : op dachterhaghe ; opt achterhaghen ;

1 heyde aen dachterhaghe ; 1 eusel by die achterhaghe(Lysbet van der achterhaghe) .

Alkendunc (1) : op dalkendunc.Art (6) : opten art ; opte arnt ; den aert ; tlant op den aert.Beerze (2) : die van beerze.Beke (7) : opt bloc over die beke ; op die beke ; op den

bekehof ; opt goet ter beke ; op hair huys hof ter beke.Berghen (3) : opte berghe ; die berghen.Bieshof (2) : opten bieshof (Claes van der biest).Blict (1) : op die blict.Boenhof (2) : opten boenhof ; opten boen acker (Willem

van den boentuyne) .

— 26 —

Bogaert (1) : opten bogaert (Heinric bogaert) .Borch (1) : (Mergriet van der borch ; Mergriet verborch) .Bosch (2) : opt bosch.Braendonck (5) : opte braendonck ; opte bragghendonc ; den

opstal van braendonck.Brant (1) : den brant.Broechde (1) : 1 stuc lants an die broechde.Broeker heyde (6) : die broeker heyde ; die brueker heyde

(Jan van den broeke) .Bruel (5) : opt zant ende enen bruel daeraen ; opt scuere

1 bruel daerbi ; op een bruel ant huys (Heinric van denbruele).

Busschelken (1) : opt busschelken.Capelle (1) : opte capelle.Cans (2) : op her cans heybloc ; op terkaens hof (Jan canys) .Coddunc (2) : opte coddunc (Oheert van coddunc).Coelhof (1) : op heilen coelhof.Coepade (2) : op die coepade ; opte mein coepade.Coulaer (1) : opt coulaer.Dassmit (21) : opte dassmit ; beemt in die dassmit ; i deel

in dassmit.Deckers (1) : opten deckers hof (Jan die decker) .Dindunc (21) : opte dindunc ; opte diendonc beemt ; opt

eusel in de diendonc ; heyde bi die dindunc.Dols (1) : op Bols hof.

Dordonc (2) : opte dordonc ; eusel an die dordonc.Dor (2) : opten dor ecker ; opte doir ecker.Dorpacker (2) : opten dorpacker ; opten dorphof.Dorpside (1) : stuc lants ande dorpside.Driesch (1) : (Heinric van den driessche).Duffel (1) : (Olivier van duffel) .Duypt (4) : opte duypt ; opte ytegheems duypt.Dyc (3) : beemt by gheraerts dyc ; cheraerts dyc ; seraerts

dyc.Eechoven (1) : (Heinric boels van eechoven ; Reyneer van

eechoven).Eertborn (3) : opten eertborn ; den eertborne.

— 27 --

Erwe ecker (1) : opten erweecker.Eusel (13) (Jan Willems soen van eusel ; Jan van den eusel).Gasthuys (1) tgasthuys van herentals.Gheest (1) : die heilighe gheest van lille.Ghemeyn (6) : opt ghemeyn heemdeken ; die ghemeyn heyde;

die van beerze van hoerre ghemeender vroenten ; die vanwechle van hoerre ghemeender vroenten ; die van vlim-mere van hoerre ghemeender vroenten ; die van vosseleervan hoerre ghemeender vroenten.

Gheyteren (1) opten gheyteren beemt.Ghierle (1) (Jan coppens kynderen van ghierle) .Goer (20) : opt goer ; opt goerken ; op enen beemt ghehe-

ten tgoerken ; op dwildegoir ; dwildegoer ; beemt intwildegoer ; opt busschelgoer ; hein buelkens goer ;tscoetergoer ; i eusel int swertgoer.

Groetbloc (1) : op tgroetbloc.Haendonc (3) opte haendonc.Haerlebeke (3) : een bloc tot haerlebeke ; heybloc bi haer-

lebeke.Haerlebroec (13) : op haerlebroec ; i strepe in haerlebroec ;

i stuc lants op haerlebroec.Haghe (2) : opte haghe ; die dein haghe (Gheert haghens).Hantsitter (1) : opten hantsitter hof (Heinric die handsitter).Heergraft (11) opten heergraft ; opten hof ten heergraft ;

heybloc anden hergraft ; i eusel anden heergraft (Petervan den heergraft).

Heeloven (1) : beemt te heesoven.Heesterhof (3) opten heesterhof ; opt heesterbloc (Gheert

van den heester).Hesterdonc (1) opte hesterdonc.Heldelbrake (1) : opte heldelbrake.Heister (1) : opte heister.Herentals (1) : tgasthuys van herentals.Heybloc (passim).Heyside (3) : lant an deyside ; beemt an deyside ; stuc lants

ter heyde (Gheert. van der heyden).Voegstuc (1) : opt hoegstuc.

-- 28 —

Hoelte (1) : ( Jan die volder van der hoelte ; Jan hoeltman ;Jan van hoelte) .

Hoener (2) : Gheerken op hoener beemt ; hoener eusel.Hoeve (13) : opeen stuc lants ter hoeve ; opt eusel van der

hoeven ; opten hoever hof ; opt hoever bloc (Gheert vander hoeven ; Heinric hoefman ; Gheen verhoeven).

Hof (passim) : opten nuwen hof ; opten ouden hof.Hofstat (8) : die hofstat ; op Boude hofstat (Alyt verhofstat).Horrinc : (Heinric horrincs ; Lysbet van den horricke) .Horst (6) : opten horst ; de horst ; op enen beemt ter horst.Horstdonc (1) : opte horstdonc.Hortside (1) : beemdeken in die hortside.Houtecker (2) : opten houtecker ; opten houterhof (Oete van

den houte).Kele (2) : opte kele.Kerk (1) : die kerke van lille.Kerchof (1) : lant ant kerchof (Wouter van den kerchove).Kersdonc (8) : op kersdonc bloc ; kersedonc bloc ; kersdonc

eusel ; opte kersdonc.Kraenscot (2) : heybloc aen kraenscot ; an craenscot.Laetshof (1) : ( Jan spapen opten laetshof).Lare (2) : opt goet te lare ; stuc lants aenden scoetlair ( Jan

van den Tare ; Lairmans bloc).Lake (1) : beemt over die lake.Lille (6) : die van lille van hoere vroenten.Loen : (Heylwych van loenens dochter) .Logie (3) : op die logie van den trieste ; op die hoghe logie

van den trieste.Loven (2) : Heylwych jans dochter van loven opt goet te lo-

ven ; eusel voir loven gat (Jan van loven) .Malle (1) : (Katelyne van malle) .Mere (1) : op die mere.Micten hake (1) : opt stuc lants micten hake.Molenstuc (1) : opt molenstuc.Mallers bloc (1) : op mollers bloc (Gheert die ' molnere) .Mortel (14) : opten mortel ; opt mortelken ; opten quaden

mortel ; opten reymortel.Most (6) : opte most ; op i strepe in die most ; op die moest.

— 29 —

Nederen beemt (1) : opten nederen beemt.Nocoput rijt (1) : ende nocoput rijt.Nubloc (1) : opt nubloc voir de reymortel.Oekele (1) (Peter van oekele).Onbate (1) op onbate den aert.Opstal (3) : den opstal van braendonc (Heinric van den

opstalle) .Overzant : (Jan van overzant).Pat (1) lant anders diker pat.Perecker (2) opten perecker.Poederle (2) (Gherijt van der a van poederle).Raepbloc (1) op wityens raepbloc.Raffendunc (J) opte raffendunc ; opte raffendonc.Reevoirt (1) : beemt an die reevoirt.Rietbeemde (1) 1 utfanc an die rietbeemde (Gherunc van-

den rietbeemde).Rijt (2) op die langhe rijt (Lysbet gheerts dochter van der

rijt ; verrijt).Risscot (6) opten risscot ; ópte risscoet ; opte risschen

bloc an die risschen.Roeten (4) : opt roeten ; opte rueten ; op die roten.Rome : (Heinric van romen).Runt (2) : opt runt ; opt runtken.Sant (4) 1 eusel voir tsant ; 1 heybloc over tsant ; opt

zant ende enen bruel daeraen ; Jan wechgelmans van derzant op huys ende hof ter zant (Jan van der sant —versant).

Santberch (1) lant anders santberch.Santhof (2) opten santhof.Sart (5) : opte sart ; op die sart ; opte zart (Jan van der

zart — verzart).Scaghe (4) : opt scaghe ; i eusel — i beemt int scaghe.Scobbaert (2) opten scobbaert.Scoendonc (i) opte scoendonc.Scoet (14) : opden scoet ; opt scoetken ; eusel opten langhen

scoet ; opt nu van den langhen scoet ; heybloc aenkraenscot (Heinric van den scote — scoetmans).

Scuyts (l) opte scuyts.

— 30 --

Segghe (6) : opte segghe ; op Boude segghe.Steenrijt (19) : opte steenrijt ; opte stenroet.Stertsbloc (1) : op stertsbloc.Stoct (3) : i beemt int stoct ; opte stocht ; op die hoghe

stocht.Strate (6) : i heybloc bi die heerstrate ; opt strate ; opte twe-

laer strate ; opt goerken ende striate daerover (Lysbetvan der strate).

Strepe (1) : opt strepe.Sulker (4) : opt sulker bloc ; opt sulker eusel.Swertstake (1) : opte swertstake.Terkaens : zie cans.

Tieten (3) : (Oheert vekemans van tieten).Trieste (3) : opte hoeve van den trieste ; op die hoeve ende

die logie van den trieste ; opt heybloc van den trieste.Twelair (9) : op twelair ; opten twelairen beemt ; opte twe-

laer strate ; opt twelaer eusel.Valkenberch (1) : op valkenberch.Valvekens : op valvekens eusel.Varendonc (3) : opte varendonc.Veken (4) : lant by hein wouters veken ; i hof aent valveken ;

lant an den valvekens wech ; i bloc aent valveken ( Janskynderen van der veken — vekemans).

Velt (3) : stuc lants opt velt.Ven (12) : opt groetvenne ; op ruvenne ; op dacherste groet

ven ; op twitven ; lant aen erom venne ; int groetvennevan ytegheem (Jan van den venne — venmans) .

Vlimmere (2) : die van vlimmere.Voerhoet (1) : opte voerhoet.Voirt (4) : beemt an die voirt ; an die groetvoirt ; eusel an

die roevoert (Lambrecht van der voirt).Vonder (7) : opten yonder beemt ; op tfonder bloc ; opt fon-

der eusel (Katelyn van den vonderberghe) .Vorsele (1) : die kynderen van vorsele.Vorst (1) : 1 hof in den vorst (Jan van der vorst).Vosberch (2) : heyde anden vosberch.Vosseleer (1) : die van vosseleer.

— 31 —

Wech (1) : lant an den valvekens weck.Wechle (2) : die van wechle ; tot weckel (Jan wechgelmans).Weeu (1) : opte weeu.Wiele : (Peter van de wiele).Wiltbloc (1) dwiltbloc.Windersdunc (2) opte windersdunc ; die windersdunc.Wittenberch (1) opten wittenberch.Wolfshoeve (1) : opte wolfshoeve.Ytegheem (2) : int groetvenne van ytegheem (Lysbet yte-

gheems) .

J. VAN GORP.

Plaatsnamenspelling.« Lof der Sotheydt ».

Uit een zelfgenoegzame bijdrage van Ch. v an R e-nynghe de Voxvrie :

« Si une Commission a été nommée par M. le Ministre Carnoy (?),sous prétexte de faire de la toponymie, ce qui serait a encourager,mais en réalité, avant tout, pour permettre a quelques philologues dese faire tresser une couronne immortelle en satisfaisant a leur ma-nie...» (bl. 115).

« Dans la campagne menée contre les normalisateurs et qui fitéchouer la manoeuvre par laquelle on comptait mettre les communesdevant le fait accompli, it a été facile de démontrer que cette préten-tion de la Commission de Toponymie prouve, ou bien qu'elle n'a pasétudié la question depuis son début ou bien qu'elle ne craint pas d'agiravec une mauvaise foi peu ordinaire» (bl. 116).

« Et on veut reprocher a ceux qui s'opposent a de tels agissementsde mépriser les savants qui se livrent a ces manoeuvres, qui ne sontpoint du domaine habituel de l'homme de science ! » (ibid.).

« L'orthographe du nom des communes est une question de fait. Elleest 1'ceuvre du temps. Elle appartient a la vie communale et a son folk-lore... L'orthographe est actuellement fixée. Il faut la respecter. Pourbeaucoup de villages, cette orthographe est séculaire » (bl. 117).

« Non, nous ne devrons pas considérer comme des fautes d'ortho-graphe le fait de conserver intacts les noms des communes de l'Yser,qui ont acquis, non seulement chez nous mais dans le monde entier,le droit de rester immuables, auréolées de gloire. Nous ne devrons pasconsidérer comme des fautes d'orthographe la mention des victoiresbrodées sur nos drapeaux, le nom du pays natal gravé sur la tombedes soldats morts pour le pays. Toutes les Commissions de Toponymieet toutes leurs manies modernisatrices ne prévaudront pas contre l'at-tachement à ce qui donne la physionomie essentielle au pays ou l'onest né : le nom de son village » (ibid.).

Tourmg Club XXXVII (1932), 115-17.

Een plaatsnamenkaart van het Zuidne-derlandsch dialectgebied van Overmaas.

In het Toponymisch instituut gehecht aan de LeuvenscheUniversiteit ligt thans ter inzage mijn groote plaatsnamen-kaart ( 1 ) van ons Zuidnederlandsch dialektgebied van Over-maas. Op verzoek van Prof. Dr. Van de W i j e r , direc-teur van dit Instituut, geef ik hier eenige zeer beknopte inlich-tingen over het ontstaan en het belang van deze kaart. De hieropgeworpen vraagstukken worden grondig en breedvoerig be-sproken in mijn laatst verschenen werk ( 2 ), dat overigens bijhet raadplegen van deze kaart haast onmisbaar is.

Hoe ontstond deze kaart ? De eerste aanleiding was de taal-toestand die in mijn geboortestreek, het uiterste N. 0. der pro-vincie Luik, reeds lang heerscht en schijnt te moeten voort-heerschen en die als volgt kan samengevat worden : « Van zijn» volkstaal, het zoogezegde platduitsch, van zijn plat Duitsch,» wordt het volk door het edeler klinkende Hoogduitsch naar» de beschaafde Hoogduitsche kultuur verheven ». De tweedeaanleiding : Bejaarde paedagogen, opzieners van het lager on-derwijs, waaronder mijn eigen vader, zegden me herhaalde-lijk : « Dat platte Duitsch is eigenlijk Vlaamsch ». Dit scheenme een wantoestand, een aanslag op de Vlaamsche volkstaal ;ik dacht aan verzet, aan heropbeuring der misprezen volks-taal. Ik begon met folkloristische opzoekingen, met afluiste-ren en opschrijven van oude woorden, spreekwoorden, liede-ren, zegswijzen, enz. bij bejaarde menschen uit het volk ; aanhet opstellen van een zeer gebrekkige spraakleer volgens

(1) Carte linguistique et toponymique du N. E. de la province deLiége et du canton d'Eupen, dressée d'après les cartes de l'Etat-major

et du Cadastre. 9 bladen ; formaat 1,72 X 1,44 ; maatstaf 1/20.000.

(2) Le N. E. de la province de Liége et le canton d'Eupen, terrebelge flamande etc. Bruges, Excelsior, 1933.

— 33 --

ouden schooltrant, aan het verzamelen van alle mogelijkeuitingen der zoo versmade volkstaal ; enkele sprokkelingenzagen zelfs het licht in vorm van « pour les besoins de la cau-se » in het Fransch geschreven boekjes.

Na de volkstaal zelf schenen me de plaatsnamen de meestwelsprekende, onomkoopbare getuigen van onzen Vlaamschenvolksaard tegenover deze zgn. verheffing naar de hoogereDuitsche kultuur. Anderzijds moest verdere bewerking dervolkstaal logisch leiden tot behandeling van het gebied inzijn meer uitgebreid kader, tot uitbreiding van 't gebied tus-schen zijn natuurlijke grenzen : de Maas in het Westen, deBenrather lijn, Ndl.-Hgd. dialektgrens in het Oosten ; de Ndl.-Waalsche dialektgrens in het Zuid-westen ; de Belgisch-Ne-derlandsche staatsgrens in het Noorden. Omtrent een drie-hoek dus, waarvan de plaatsnamenkaart als volgt opgemaaktwerd.

In iedere gemeente is de kadastrale gemeentekaart in lossesecties met 1/2500 als maatstaf verdeeld. Op deze secties ko-men dezelfde plaatsnamen dikwijls voor als naam van bos-schen, wegen, velden, weiden, enz. Die secties werden met alhun herhaalde plaatsnamen, met de gewichtigste waterloopen,wegen en bosschen op denzelfden maatstaf afgeteekend ; danwerden die secties met al hun plaatsnamen op een enkelekaart, naar het model der gemeentekaart op haar maatstaf van1/10.000 gereduceerd. Op deze kaart drongen dezelfde na-men der secties natuurlijk groepsgewijze korter samen en werdhet midden van iedere groep als juiste plaats voor den naamgekozen. Bij het afschrijven der namen werd de soms zeerwillekeurige en gebrekkige schrijfwijze van het kadaster eerstskrupuleus geëerbiedigd ; in een groep van zelfde namen werddan de meest logische schrijfwijze gekozen. Ten slotte wer-den alle bewerkte gemeenten weer op een enkele groote kaartmet 1/20.000 als maatstaf gereduceerd ; deze werd met deBelgische stafkaart van denzelfden maatstaf vergeleken en,waar 't noodig bleek, verbeterd. Op deze kaart werden dande oude en nieuwe Nederlandsche, Waalsche en Ndl.-Hoog-duitsche dialektgrenzen getrokken.

— 34 —

Welk is het praktisch belang dezer kaart ? Met recht doetC. K u r t h in zijn baanbrekend werk (bl. 433) het grootbelang der plaatsnaamkunde als volgt uitschijnen : « Si la car-te toponymique de notre pays était faite aujourd'hui comme1'est sa carte géologique, nos recherches seraient faciles. Nousconstaterions l'existence, sur notre sol, de trois couches su-perposées de noms : la première anté-romaine bu celtique,comme on l'appelle d'ordinaire ; la seconde, romaine ou belgo-romaine ; la troisième, germanique ».

In ons gebied wordt dit belang nog hierdoor verhoogd, datde bovenste Germaansche laag nog uit verscheidene onderdee-len bestaat. Onze Germaansche voorouders waren nl. van af-stamming Salische en Ripuarische Franken. In taalkundig op-zicht bleven die gemengde Franken echt Nederfrankisch totaan de Benrather lijn. Daarom ligt ons Zuidnederfrankischdialektgebied hier in het uiterste Zuidoosten als een schier-eiland ingepraamd tusschen Ripuarisch achter de Benratherlijn in het Oosten en Waalsch in het Zuidwesten. Beiderzijdsonderging het vroegere gebied den invloed der naburen zoo-danig dat de oude taalgrenzen vooruitschoven tot aan hunhuidige ligging. Fransch en Duitsch drongen in sterke mateover de huidige grenzen heen ; Ripuarisch drong zelf spora-disch in de volkstaal ; deze ripuariseering was slechts opper-vlakkig ; de volkstaal bleef zelf in haar plaatsnamen echt Ne-derfrankisch.

In mijn laatst verschenen en boven vermeld werk heb ikvooral het noodige materiaal willen verzamelen, dat recht-streeks of onrechtstreeks in betrekking staat met den zonder-lingen taaltoestand van mijn geboortestreek. Daarom werd ookde lijst der plaatsnamen per gemeente weergegeven. Mijn be-doeling was onze dialektologen en toponymisten tot verderebewerking van dit in alle opzicht gansch braak liggend veld,tot verbreeding, verdieping en — last not least — tot verbete-ring van mijn werk aan te zetten. Met dit zelfde doel vooroogen stel ik mijn plaatsnaamkaart (tijdelijk) ter beschikkingvan de belangstellenden.

J. LANGOHR.

Huisnamen te Lier (1).

Bij het onderzoek van een reeks hertogelijke cijnsboeken,die betrekking hebben op een groep Kempische gemeenten,waren we in de gelegenheid uit enkele van deze cijnsboekentalrijke namen van Liersche huizen op te teekenen.

Wel werd hierover reeds geschreven door A. 0. V e r m e i-r e n (Van oude Liersche huizen en gebouwen. Lier, z. j.),

maar een groot deel van de namen die uit deze cijnsboekenkonden opgeteekend worden, komen in zijn werk niet voor, enanderzijds zal men in onze lijst, voor menige benaming, nogwel een en andere aanvullende bijzonderheid aantreffen.

Daarenboven heeft A. 0. V e r m e i r en zijn werk hoofd-zakelijk locaal-historisch opgevat. De studie van de huisnamendient echter op een breedere schaal te worden ondernomen.Oorspronkelijk zijn huisnamen immers niet anders dan gewoneplaatsnamen : een gegronde, niet willekeurige benaming, dieeen werkelijkheid dekt uit het verleden.

Noord-Nederland bezit over de uithangteekens en de huis-namen het uitgebreide werk van Van Lennep en T e rGouw. In Zuid-Nederland heeft Fr. De Potter eenoverzicht gewaagd, maar heeft zijn aandacht al te zeer doorde « vermaarde » uithangborden laten in beslag nemen en is teuitsluitend bij het eigenaardige en het anecdotische gebleven.

Evenals voor de andere plaatsnamen, zal voor de huisnameneen zoo volledig mogelijke inventaris moeten opgemaakt wor-den en hier komen, in tegenstelling met de gewone plaatsna-men, eerst en vooral de steden in aanmerking. Uit een verge-lijkende studie over deze huisnamen zou voor de cultureele ge-schiedenis heel wat te leeren vallen.

In de aanteekeningen bij de hier gepubliceerde lijst hebbenwe daarom geregeld verwezen naar gelijkaardige huisnamen,

(1) Deze bijdrage verschijnt tevens, met variantenapparaat en ver-klarende nota's, als nr. 6 der Toponymica, Bijdragen en Bouwstoffen.

— 36 —

die voorkomen in reeds bestaande repertoria van andere plaat-sen. Moge dit onderzoek een aansporing zijn, die ook voor ditonderdeel der plaatsnamenstudie, den ijver der belangstellen-den laat loskomen.

De huizen ontleenen hun namen wel meestendeels aan deuithangteekens of -borden, waardoor ze van ouds werden ge-kenmerkt. De handelsbedrijvigheid in de steden vergde eersten vooral dergelijke middelen. Zoo hing een schoenmaker eenleest uit, een kleermaker een schaar, een blokmaker spijkerdeeen houten blok boven zijn deur en aan de herbergen bengeldeeen krans van eikenbladeren. Zelfs werd men soms door ad-ministratieve verordeningen verplicht op deze wijze het uitge-oefende bedrijf kenbaar te maken ( 1 ). Zoo kan men nu nog inde Rijnstreek de zomersche « Strausswirtschaft » aan het bun-deltje groene twijgen boven de deur herkennen, en heet bij onshet huis van den eenen of anderen schoenmaker nog wel eensIn de Leest, dat van den kleermaker In de Schaar, een her-berg De Krans, enz. De huizen danken dus oorspronkelijk hunnamen aan nuttigheidsredenen.

Maar ook de fantasie heeft haar aandeel gehad in het totstand komen der huisnamen. De nuchtere handelslui werdenwel eens in bekoring gebracht door de weelderige symboliekvan de schilden en wapens der edelen ( 2 ), in hun geest spelen

(1) Vgl. Van Lennep & Ter Gouw, blz.36-37en41voor Engeland ; D e Potter, blz. 61 voor Parijs. Het Keurboekvan Tongerloo (1554) schreef voor : « Ende oock zullen die gene diebroot vercoopen een teecken voer hen doere setten oft hangen... »(W. Van S p i l b e e c k, Kempisch Museum I, 1890, blz. 168) ;— dat van Turnhout (1338) : « Die broot vercoopen moeten voor hendeure vuythangen een dweele, ende des daechs nyet intrecken... », —« Tappers moeten den pot vuythanghen ende sal oyck nyemandt eenpot mogen intrecken sonder oirloff der keurmeesters...», — « Wynver-coopers moeten den tennen pot vuythanghen voor de deure... » (J. E.J a n s en, Taxandria N. R. VI, 1934, blz. , 114, 116, 117).

(2) Zoo verhaalt Philips de Hurges, welke in 1615 een reis deed vanDoornik naar Maastricht, en bij toeval van Halle spreekt, dat daar degevels beschilderd waren met wapens en heraldieke kleuren. Dit ge-bruik was trouwens gewoon. De voorname reizigers, die in een gast-

— 37 —

herinneringen aan wondere sagen en legenden en hun verstandzoekt naar zinnebeeldige voorstellingen van allerhande ab-stracte begrippen en verlangens. Zoo ontstonden dan huisna-men als : de Witte leeuw, de Tafelronde, de Goede trouw, enz.

Aldus is er veel van het leven en de volkspsyche der oudesteden in de huisnamen bewaard gebleven. Ook in die van hetstadje Lier. En deze wekken dan nog speciaal onze belang-stelling om de folkloristische tint, waarmede we reeds van el-ders vertrouwd zijn.

In onze lijst worden we aan het vroeger nijverheidsbedrijfherinnerd door de volgende namen : het Aanbeeld, de Balance,de Bijl, de Blaasbalg, de Bonte mantel, de Boterstand, het Ha-merken, de Hoed, de Koekbakker, de Mortier, de Paaschkaars,de Ploeg, het Schoentje, de Witte laars, de Wolzak, enz. enmisschien ook door de Biernamen : Blauw kalf, Eendvogel,Gans, Karper, Lam, Ram, Verksken, Wit schaap, e. a.

Van herbergen, afspanningen, vermakelijkheden getuigen :de Boerendans, de Drie papegaaikens, de Druif, de Guldenkolf, de Handboog, de Kruisboog, de Moezel, de Posthoorn,het Schaakberd, het Tafeltje rond, de Tinnen pot, de Wijn-gaard, de Rozenhoed.

De heraldiek heeft haar aandeel geleverd in : de Groeneleeuw, de Half maan, de Hazewind, de Helm, het Hert, deKlimmende koe, de Kroon, de Lelie, de Lischbloem, de Roodeschild, de Roos...

De herinnering aan de populariteit van sagen en legendenleeft voort in : de Drij koningen, het Gulden Vlies, St. Kristo f -f el, St. Huibrecht, St. Joris, de Vier heemskinderen, enz.

hof zeer goed waren ontvangen, lieten veelal hun voldoening blijkendoor, bij het afreizen, hun op een houten bord geschilderd blazoen tengeschenke te geven aan den vriendelijken waard, die er ook een pas-sende reklaam voor zijn huis in vond en er een nuttig gebruik wist vante maken. Montaigne zelf vertelde, dat hij in Zuid-Frankrijk en inItalië hotels heeft gevonden, waar het aantal dusdanige uithangbordenvoor een enkel huis de duizend overtrof (M. J. V a n d e n W e g h e,

De gasthoven te Halle, in Gedenkschriften van den Geschied- en oud-

heidkundigen Kring van Halle VIII, 1932, blz. 146-47).

-- 38 —

En eindelijk vinden we een voorstelling van abstracte be-grippen of uitdrukking van bijgeloovigheid in : het Klaverblad,de Ooievaar, de Pelikaan, het Hoefijzer, de Ster...

Als bron voor onze lijst diende, zooals boven gezegd werd,een reeks hertogelijke cijnsboeken, berustend op het Rijksar-chief te Brussel (Rekenkamer van Brabant), en meer bepaaldde volgende nummers : 44988 (a° 1613), 44989 (1619),44996 (1709), 45000 (1730), 45001 (1730-32), 45002(Fransch) (1735), 45003 (1735), 45004 (1735). Gewoon-lijk heeft het eerste gedeelte in deze registers betrekking opLier.

Er moest, wat de genoemde huizen betreft, aan den hertogcijns betaald worden o. a. van een blau steene leene (Mnl.leen, leuning, afsluiting) voor si jn huijs, van eender scheesenen(Mnl. sixene, sinxene, putzwengel ; Kil. 580 : sicksene, j. wip--pe : tollenon) daer hy water mede putten mach, van eenenouerspronge aen syn mose, van eenen sittene (Mnl. sitten, ge-legenheid om te zitten, zitbank, vooral vóór aan een huis) meteender leenen voer syn poerte, van twee freyten (?) achter synhuys ofte bogaert, van eenen uyt f ange aen syn crue, van eenheymelicheyt achter ouer de vliet, van een putstede voer zynhays, van eenen grate (Mnl. graet, trede, trap), van eenen ter-de ouer de mose voer zyn huys, vanden trappen ende ouer-spronge voer zyn huys, van een ho f stadt o f t amere om houtdaer oppe te setten, enz.

De bronopgave in onze lijst vermeldt de genoemde registersmet de nummers 1 tot 8 : het cijfer 1, na een citaat, duidt dushet register 44988 aan, 2 het register 44989, enz. ; het tweedecijfer na de citaten slaat op het folio (recto of verso) in deregisters.

Het streepje -- in de citaten vervangt den naam in den vormgelijk hij in het voorafgaande citaat of in het lemma voorkomt.In het register 45003 (of 7) werden na 1735 nog aanvullingenaangebracht : deze werden tusschen rechthoekige haakjes ge-plaatst.

Verder werden in de citaten volgende verkortingen ge-

- 39 -

bruikt : d. : dite ; geh. : geheeten ; gel. : gelegen ; gen. : ge-

naamd ; n. : nommé ; str. : straat.

Zooveel mogelijk geven we bij de verschillende namen en-

kele aanteekeningen of verwijzen we naar gelijkaardige huis-

namen van elders. Onderstaande verkortingen en werken wer-den daartoe gebruikt :

Bergm. : A. Bergmann. Geschiedenis der stad Lier. Antwer-

pen, 1873.

de Fl. : K. de F 1 o u . Woordenboek der toponymie van westelijkVlaanderen, I-XIV. Brugge, 1914-34.

D. K. : P. De Keyser. De folklore van de uithangborden

(Gent). Oostvlaamsche zanten IX (1934), 2-32.

D. M. : D. Des Mar e z . Etude sur la propriété foncière dans

les villes du moyen-age. Gand-Paris, 1898 (blz. 357-92 : Tables justi-ficatives du plan de la condition juridique du sol de la ville de Gand

au moyen-age) .

D. P. : F r. De Potter. Het boek der vermaarde uithangbor-

den. Gent, 1861.

D. R. : F. De Ridder. Historiek der straten en openbare

plaatsen der stad Thienen. Hagelands gedenkschriften 1911, 29, 81 ;1913, 95 ; 1921, 17, 77, 114 ; 1923, 11 ; 1924 (3-4), 27 ; 1925 (1-2), 12 ;1925 (3-4), 20 ; 1926 (1-2), 1 ; 1926 (3-4), 9 ; 1927 (1-2), 1 ; 1927(3-4), 1 ; 1928 (1-2), 17 ; 1928 (3-4) 1 ; 1929 (1-2), 1 ; 1929 (3-4),

1 (Wordt nu voortgezet in Eigen Schoon en De Brabander XVI, 1933/

34, 37 vlg.).

Geud. Volksl. : E. Geudens . Plaatsbeschrijving der stratenvan Antwerpen en omtrek, naar het Charterboek van 1374, der

H. Geesttafel van 0. L. Vrouwkerk. Ons Volksleven IX (1897), 15, 39,

75, 123, 161, 214 ; X (1898) 45, 99, 177 ; XI (1899), 44, 92, 153, 226 ;XII (1900), 25, 69, 130, 181, 221.

Geud. Bijdr. : E. Geudens . Id. (Vervolg). Bijdragen tot de

geschiedenis I (1902), 489 ; II (1903), 43, 57, 207, 332, 476, 585 ; III(1904), 156, 197, 372, 456, 542 ; IV (1905) 146, 183, 217, 309, 479 ; V(1'906), 46, 138, 172, 223, 382 ; VI (1907), 83, 165, 357, 501 ; VII(1908), 23, 242,413, 527 ; VIII (1909), 70, 255, 409, 513 ; IX (1910),257, 539 ; X (1911), 323, 438, 505 ; XI (1912), 107, 265, 349 ; XII

(1913), 31.

Gill.: L. Gilliodts-Van Severen. Inventairedesarchives de la vilJe de Bruges. Inventaire des chartes. Introduction.

- 40 -

Bruges, 1878 (blz. 480-520 : namen der straten en der huizen uit het

begin der 16e eeuw).

Kil. : Kiliani Etymologicum teutonicae linguae (uitg. G. V a n

H asselt). Leiden, 1777.

Mnl. : E. V er wijs en J. V e r d a m. Middelnederlandsch

woordenboek. 's Gravenpage, 1885-1928.

Pr. V. : F. P r i m s en M. V e r b e e c k. Antwerpsch straat-

namenboek. Antwerpen, 1926.

Reyd. Mech. : A. R e y d a ms. De namen en de korte geschiede-nis der huizen van Mechelen. Bulletin du cercle archéologique, littéraire

et artistique de Malines V (1894), 281-433.

Reyd. Mol : A. Rey dam s. De huizen der kom van het dorp

Moll. Taxandria. Gedenkschriften van den geschied- en oudheidkundi-

gen kring der Kempen III (1906), 15-56.

Sta. : K. Sta 1 1 a e r t . Glossarium van verouderde rechtster-men... Leiden, 1886.

V. E. : E. V an Even. Louvain dans le passé et dans le pré-sent. Louvain, 1895.

Verm. : A. 0. V er m e i r en. Van oude Liersche huizen en ge-bouwen. Lier, z. j.

Versch. : C. V e r s c h e 1 d e. Etude sur les ooms des rues et desmaisons de la ville de Bruges. Annales de la société d'émulation de

Bruges XXVII (1875), 283-437.

V.L.: J. van Lennep en J. ter Gouw. Deuithangtee-kens, in verband met geschiedenis en volksleven beschouwd. Amster-

dam, 1868, 2 dl.

V. Lo. : A. C. H. Van L o e y . Studie over de Nederlandscheplaatsnamen in de gemeenten Elsene (blz. 19-180) en Ukkel (blz. 181-345). Leuven, 1931.

NAAMLIJST

1. Aanbeeld, het.2. Amsterdam.3. Anker, de (2 maal) .4. Antwerpen.5. Balance, de.6. Bargie, de.7. Belle, de.8. Berrie, de.9. Beurs, de.

10. Biekorf, de (2 maal) .11. Blaasbalg, de.12. Blauw hand, de.13. Blauw huik, de.14. Blauw kalf, het.15. Blauwe mortier, de.16. Blauw schaap, het.17. Blauw scheer, de.18. Boerendans, de.19. Boerinneken, het.

20. Bonten mantel, den.21. Boterstand, de.22. Bruine baart, de.23. Brussel.24. Cadran, le.25. Distelboom, den.26. Donderbus, de.27. Doorne kroon, de.28. Draak, de.29. Drij haringen, de.

30. Drij hoijkens, de.31. Drij kandelaars, de.

32. Drij koningen, de.

33. Drij papegaaikens, de.

34. Drij rozen, de.

35. Drij schabellen, de.36. Druif, de.37. Duif, de.38. Eendvogel, de.39. Eenhoren, de.40. Ekster, de.41. Eksterken, het.42. Engel, den.43. Fontein, de.44. Fortuin, de (2 maal) .45. Gans, de.46. Gespoorde haan, de.47. Geschilderd manneken, het.48. Glazen huis, het.49. Groeiende boom, de.50. Groen huis, het.51. Groenen leeuw, den.52. Groote berrie, de.53. Groote korenmaat, de.54. Groote roos, de.55. Grooten spiegel, den.56. Gulden bekken, het.57. Gulde belleken, het.58. Gulden beurs, de.59. Gulden bijl, de.60. Gulden druif, de.61. Gulden engel, den.62. Gulden hand, de.63. Gulden handboog, de.64. Gulden kolf, de.65. Gulden kop, de (2maal).66. Gulden kruis, het.67. Gulden kussen, het.68. Gulden leer, de.

42 -

69. Gulden leeuw, de.70. Gulden mortier, den.71. Gulden paard, het.72. Gulden penne, de.73. Gulden rad, het.74. Gulden rooster, de.75. Gulden schip, het.76. Gulden sleutel, de.77. Gulden ster, de.78. Gulden vlies, het.79. Gulden voet, den.80. Gulden wereld, de.81. Gulden wijzer, de.82. Haan, de (2 maal) .

83. Half maan, de.84. Hamerken, 't.85. Handboog, de.86. Hazewind, de.87. Hazewindeken, het.88. Heeperije, de.89. Heilige geest, de.90. Heist-op-den-Berg.91. Helm, den (2 maal).92. Herderin, de.93. Hert, het.94. Hertogin van Beieren, de.95. Hoenderkorf, de.96. Hoenderzak, de.97. Hof van Blaasveld, het.98. Hof van Brussel, het.99. Hof van Denemarken, het.

100. Hof van Ranst, het.101. Hofstad, de.102. Hond, de.103. Hoorn, de.104. Huis met den toren, het.105. Huis van Bergen, het.

IJzeren hoed, de.Jonas.Kam, den.Karper, de.Kat, de.Keizerin, de.Keizers hof, het.Kerels hofstadt.Ketel, den.Ketelhoed, de.Keulen.Klaverblad, het.Kleine beer, de.Klein hoefijzer, het.Kleine korenmaat, de.Kleine roos, de.Kleine zwarte pot, de.Klimmende koe, de.Klok, de.Koekbakker, de.Koningshuis, het.Koning van Spanje, de.Kop, den.Koperen slot, het.Korenbloem, de (2 maal).Korenmaat, de.Kreeft, de.Kromhout, het.Kroon, de (2 maal).Kruisboog, de.Lam, het.Lammeken, het.Landman, de.Land van beloften, het.Lantaarn, de.Leerken, het.Lelie, de.

106.107.108.109.110.111.112.113.114.115.116.117.118.119.120.121.122.123.124.125.126.127.128.129.130.131.132.133.134.135.136.137.138.139.140.141.142.

43 -

143.144.145.146.147.148.149.150.151.152.153.154.155.156.157.158.159.160.161.162.163.164.165.166.167.168.169.170.171.172.173.174.175.176.177.178.179.

Lieven heerken, het.Lieve vrouwen, het.Lievrouwken, het.Lischbloem, de.Maalkot, het.Maalslot, het.Maan, de.Maastricht.Meermin, de (2 maal) .Melkstoop, de.Moezel, de.Molenijzer, het (2 maal).Moleken, het.Moorinneken, het.Moriaan, de.Moriaanshoofd, het.0. L. Vrouw.0. L. Vrouwe boodtschap.0. L. Vrouw van Duffel.Ooievaar, de.Oranjeboom, de.Os, den.Ossenhoofd, het.Paardeken, het.Paaschkaars, de.Pan, de.Paradijs, het.Paternosterken, het.Pauw, de.Pelikaan, de.Pijper.Pistoolken, het.Ploeg, de.Pluimen hoed, de.Porterie, de.Posthoorn, den.Prins van Oranje, de.

Prins van Parma, de.Prinses, de.Raap, de.Rad, het.Ram, de.Regenboog, de.Rome.Roode hoed, de.Roode leeuw, de.Rooden os, den.Roode schild, het.Rood schoenken, het.Roos, de.Rozenhoed, de.Rozenkransken, het.Roosken, t.Roskam, de.Schaakberd, het.Schaapken, het.Schalieschuur, de.Schipken, het.Schoentje, het.St. Andries.St. Anna.St. Antonius.St. Christoffel.St. Dominicus.St. Franciscus.St. Gommaer.St. Huibrecht.St. Ignatius.St. Joris.St. Jozef.St. Pieter.Slot, het.Sperwer, de.Spiegel, de.

180.181.182.183.184.185.186.187.188.189.190.191.192.193.194.195.196.197.198.199.200.201.202.203.204.205.206.207.208.209.210.211.212.213.214.215.216.

44 -

217.

218.

219.

220.

221.

222.

223.

224.

225.

226.

227.

228.

229.

230.

231.

232.

233.

Tafeltje rond, het.Tinnen pot, de.Turf, de.Tweehoren, de.Venlo.Verksken, het.Vier gekroonden, de.Vier heemskinderen, de.Vijfhoek, de.Vijf ringen, de.Vliegende hert, het.Vliegende paard, het.Vlieguit, de.Vogelzang, de.Vosjager, de.Wanne, de.Wapen van Schotland, het

Wargaren, het.Wijngaard, de.Wijzerken, het.Wildeman, de.Witte laars, de.Wit schaap, het.Wolzak, de.Zalm, de.Zetel, de.Zevenster, de.Zilveren vlies, het.Zoete naam Jezus, de.Zon, de (3 maal).Zwaan, de.Zwarte hoed, de.Zwarte hond, de.Zwarte pot, de (2 maal) .

234.

235.

236.

237.

238.

239.

240.

241.

242.

243.

244.

245.

246.

247.

248.

249.

250.

J. HELSEN.

Kleingoed.

Nederland in Oud-Berlijn. - Een der kleinere gemeenschappen,

waaruit het huidige Berlijn is gegroeid, is Mln. Men vindt daar een

« Friedrichsgracht », welke typisch-Nederlandsche benaming voor eenaan water gelegen verkeersweg met huizen eenigszins wonderlijk aan-doet. Berlin am Morgen leidt dit verdwalen van het woord « gracht »naar Berlijn af van Nederlandsche handwerkers, die in de 17de eeuwzich in oud-Ktilln vestigden en zich aan den Zuidelijken arm der Spreeneerzetten. Aardig is het, dat het begrip « gracht » ook daar nooit ophet water is toegepast, maar naar Oud-Amsterdamsche wijs alleen opden verkeersweg langs het water. Zooals men weet, draait de recht-geaarde Amsterdammer de zaken om : hij loopt op een « gracht » engooit iets in den « wal », al is ook de « waldieper » van vroeger er nietmeer.

Haagsche Post, 28-XI-'31.

MEDEDEELINGEN UITGEGEVEN

DOOR DE VLA. TOP. VEREENIGING TE LEUVEN

TIENDE JAARGANG 1934, 3.

Iets over aard, plaatsnaam.

De gangbare (etymologische) beteekenis van het woordaard is : « beploegd, bebouwd land » (zie Mndl. Woordenboeken ook A. Da ss o n v i l l e in Biekorf VI, Bijblad V) .Ook het Antwerpsch Idioticon van J. C o r n el i s s en enJ. B. V er v l i et (Gent, 1899-1906) geeft dezelfde ver-klaring, maar we vermoeden dat ze zonder nadere controlewerd overgenomen uit het Algemeen Vlaamsch Idioticon vanL. W. S c h u e r m a n s (Leuven, 1865-1870), die hetwoord in deze opvatting als nog algemeen bekend in de Kern-pen signaleert. Inderdaad komt het daar nu nog op meerdereplaatsen als toponiem voor, maar slechts in een paar van degevallen die we opteekenden (zie beneden) zou desnoods dezebeteekenis kunnen vermoed worden.

Daartegenover staan echter de veel talrijker gevallen, waarhet woord zeker in een anderen zin moet opgevat worden.

Bij zijn publicatie van den Aartbrief van Terloo (onder Kas-terlee), heeft J. V a n G o r p (Bijdragen tot de Geschiede-nis XVIII, 436 vlg.) het woord aan een speciaal onderzoek on-derworpen. Naar het besluit dat daar wordt getrokken, zou hetgebruikt geworden zijn om een uitgebreide oppervlakte grondaan te duiden, bestaande uit heide en veengronden, die in ge-meenschappelijk gebruik werden genomen tot het hoeden vanhet vee, tot het steken van schadden en turf ( 1 ), tot het halenvan heide als strooisel voor de dieren, enz. Dezelfde beteekeniskan voor het woord op verschillende andere plaatsen nagewe-zen worden. J. Van G or p vermeldt aldus een aard teRetie, te Kaggevinne (Diest), te Mol, te Aartselaar, te Deurne,

( 1 ) Vgl. : van den schadden aert groot drij vierendeel daer de beke

int midden doorloopt (ao 1732, Nijlen).

- 46 -

te Beerschot en Harinkrode (Antwerpen), te Grobbendonk, teWaarloos, te Wilrijk, te Wommelgem, te St. Omer-Buiten(Fra.-Vla., naar K. de Flo u), enz.

We kunnen verder wijzen op de volgende persoonlijke aan-teekeningen ( 2 ) : Van allen den torf op het onvrij door parti-culiere gesteken... Den Ghemeynen aert (a° 1762, Arendonk),de gemijnte oft den aerdt (a° 1726, Balen), den gooraert (a°1702, Bevel), in den gemeynen aert van Geel (a° 1744, Bijdra-

gen XXII, 211), den Bernhem aert (a° 1644, Heist-o.-d.-B.),den Dorpaert (a° 1707, Kontich), op den Aert tusschen Loen-hout, Meir ende Sundert (a° 1658, Wesalia II, 28), den laes-schen- en den varendoncxschen aert (a° 1619, Nijlen), van dengoede te lare liggende te perlaer aen den aerdt en van den ghe-meynen aerde (a° 1381, Vorselaar, Bijdragen XIX, 398 en390), den gemeijne aerde van Cruywinkel (a° 1533, Vorst,Zuiderkempen III, 29), moer opten aert tot Wiekevorst (a°1394, Bijdragen XXIV, 19), Halschen Aert (a° 1710, Halle bijZoersel) .

We vonden het woord bovendien nog vermeld voor Edegem(a° 1765), Gierle (a° 1726), Hallaar (a° 1745), Herentals (a°1329, Taxandria VII, 88), Hoogstraten (a° 1787), Lichtaart(a° 1443), Kessel (a° 1735), Noorderwijk (a° 1630), Minder-hout (a° 1757), St.-Pieters-Lille (a° 1387), Tongerloo (a°1554, Kempisch Museum I, 234), Turnhout (a° 1368, Bijdra-

gen XXV, 77), Vlimmeren (a° 1634) . En het komt nog thansals levend toponiem voor te Geel ( 3 ), Hallaar (1-lallaaraard,wijk, Kaart cart. inst. XXIV, 2), Hoogstraten (Taxandria IV,229), Noorderwijk, Vlimmeren (wijk, Kaart cart. inst. VIII,7), Vorselaar (Pallaar-aard, wijk, ib. XVI, 2). In zoover wehebben kunnen vaststellen, duidt het in meer dan een van dezegevallen nog een tamelijk uitgestrekte oppervlakte onbebouwdbosch- en heideland aan.

(2) Onze aanhalingen komen deels uit eigen onuitgegeven documen-tatie, deels uit excerpten van E. G a i 11 a r d , gewezen staatsarchi-varis te Antwerpen, berustende op het Instituut voor Vla. toponymie teLeuven. Voor het overige wordt de bron nader aangegeven.

(3) Zie over Ten Aart (Geel), Taxandria N. R. IV (1932), 122 vlg.

— 47 —

Nagenoeg elk dorp (in de Antwerpsche Kempen tenminste)heeft dus destijds zijn eigen aard gehad. En wanneer het gingom dorpen met een grootere uitgestrektheid, is er voor elkewijk of voor elk gehucht zelfs een aard na te wijzen. Zoo hadmen te Geel : den larumschen-, den boekelschen-, den houtem-schen aert, den aert van winckelom, van steelen, van bell ( 4 ) ;te Herentals : den aert vande beeckuenne (a° 1611), den huis-sen aert (a° 1585), den aert van de Wochterberch (a° 1663),den Aert van woelfstee (a° 1585) ; te Turnhout was er eenaard op de Heysie (a° 1592), te Oisthouen (a° 1592), teZeuerdonck (a° 1464). Te Kasterlee waren tot in 1844 tien ge-huchten, die elk door zoogenaamde « aardmeesters » werdenbeheerd (5).

Misschien hing dit samen met de voortschrijdende ontgin-ning, waardoor de oorspronkelijke aarden in kleinere zoudenzijn doorgedeeld, gelijk J. Van C o r p meent. Het staat inelk geval vast dat de verschillende gehuchten van een dorp

vroeger een grootere autonomie bezaten dan nu en dus moetenbeschouwd worden als afzonderlijke gemeenten, die op zichzelf bestonden. Naast aard zou in dit opzicht ook kunnen ge-wezen worden op veld en andere toponiemen, die een sterkezelfstandigheid in de economie van de gehuchten laten veron-derstellen.

Oorspronkelijk, afgezien van de etymologie, beteekendeaard dus, volgens de door ons geraadpleegde bronnen tenmin-ste, meestal : « onbewonnen, tot gemeen gebruik liggend hei-de- en boschland ». Het was dus synoniem van vroente, watblijkt uit : een steenen pael scheydende de aerden oft de vroin-

(4) Naar het handschrift der dissertatie van Dr. K. S t e s s e n sover de Toponymie van Geel, berustend op het Instituut voor Vla. topo-nymie te Leuven.

(5) Deze « aardmeesters » zijn te vergelijken met de « veldheeren »van het Beverhoutsveld te Oedelem, de « heernesse-meesters » van deHeernesse te Oostakker-St. Amandsberg, enz. in P. E r r er a, LesMasuirs, Bruxelles, 1891 (blz. 237 en 312 vlg.) ; in dit werk zijn nogverschillende andere aanrakingspunten met de aarden en hun beteeke-nis te vinden.

— 48 —

ten van Turnhout, Merxplas ende Baerle (a° 1659, TaxandriaII, 115) ; alle onse heyden ende wruenten... om diere te ge-bruycken ende te nutten, ende die aert ende wruente te laetenliggen (a° 1440, Wuustwezel, Wesalia I, 24) ( 6 ), — en vanheide : van een heyde oft aert (a° 1665, Zandhoven, Kon. Via.Ac., Versl. & Meded. 1925, 718) .

De samenstelling heiaard komt dan ook niet alleen voor ais

soortnaam : van eenen heyaerde (a° 1620, Grobbendonk, Bij-dragen XXII, 251), een bosken oft heyaert (a° 1665, Zandho-ven), — maar ook als toponiem : bempt... gen. den heyaert(a° 1619, Nijlen), ontrent 3 Bunder lants geh. den heyen Aert(a° 1619, Lier), van twee stucken eruen... deen geh. den cley-nen heyaert (a° 1619, Kessel), van een vierendeel lants onderhalle gel. gen. den heijaert (a° 1709), eene hefij gent. denheyaert (a° 1771, Vorselaar), Heiaardebeek (Grobbendonk,Kaart cart. inst. XVI, 2).

Met heiaard kunnen wellicht ongeveer gelijkgesteld wordenvarenaard en bremaard, die we opteekenden als volgt : vaneenen aert gen. den varenaert... west de varendoncxe straetesuijt de vrunte (a° 1709, Nijlen), den vaerenaert (a° 1709,Kessel), van eenen beempde ... genaempt verrenaert onderhalle (a° 1619), den varen aert (a° 1744, Vorselaar, BijdragenXXII, 215), Bosch genaemt Den Grooten Bremaert (a° 1673,Berlaar) (7).

(6) Zie ook K. St alla er t, Glossarium van verouderde rechts-

termen..., Leiden, 1886 vlg. (I, 115) ; H. Po t t m e y er, Bijdragen

V, 406-08 ; J. L i n d e m a n s, Plaatsnamen, Brussel, 1925 (blz.

38-39) .(7) Varen- is hier waarschijnlijk Ndl. vaar : onbevrucht, dat gezegd

wordt van wijfjesdieren (vgl. Kiliaen verre-koe), gust. Met de betee-

kenis dor, onvruchtbaar schijnt het, evenals gust (zie Woordenboek

der Ndl. taal i. v.), op grond, land te zijn toegepast, zooals blijkt uit :10 roeden omgespaeyt, zynde maer vaeren heuvel (17e e., Zoersel), van

heyen ende vairlande (ao 1463, Herentals). Vergelijk verder : de varen-

brake (ao 1448, Herenthout), den vaerenbempt (a o 1641, Herentals),

Vaarenbroek (Geel, Kaart cart. inst. XVI, 4), Varenlaer (a° 1297,Kontich, Bijdragen V, 440), het Vaerlaer (ao 1770, Wilrijk), Verlar

(ao 1250, Berendrecht) en andere (Varendonk, Varenwinkel, Varen-

— 49 —

Als benaming voor de uitgestrekte woeste landen van eendorp zal aard wel spoedig tot toponiem zijn versteend en « denAard » de bepaalde plaats hebben aangeduid, die als vrij-geweide, enz. werd gebruikt.

Maar daarnaast moet het woord tamelijk lang als gewonesoortnaam of appellativum zijn gebruikt geworden. Zoospreekt men van : een aerdeken, geheeten de Bilsen (a° 1481,Schoten, Bijdragen VII, 307), op enen art te pulderbossche(15e e.) , stede... & eenen aerde daer aen gel. (a° 1619, Em-blem), van eenen Aerde... inden paenshoeck (a° 1619, Nij-len), eenen bogaert met eenen aert (a e 1619, Emblem), vaneenen aerde ... opde nethe gel. (a° 1619, Kessel), op eenenaert aen haer huijs (a° 1726, Herentals), enz.

Het is niet altijd gemakkelijk uit te maken welke in zulkegevallen de waarde van het woord is geweest. Dikwijls wordthet gelijk gesteld met beemd, weide, eusel : van eenen beemp-de oft aerde (a° 1620, Grobbendonk, Bijdragen XXII, 249),eenen beempt oft Aert (a° 1619, Lier), 1/2 bunder arts oftbems (15e e., Pulle), een stuck aerts oft bempts (a° 1620,Edegem), in andere luyden weyden, beemden noch aerden (a°1545, Schoten, Bijdragen XVIII, 273), een seecker aerdekenoft weijcken (ae 1660, Viersel), 1/2 bunder aerts oft weyde(a° 1619, Nijlen), een eussel genoempt den langen Aerdt oftLanck Eussel (a° 1620, Grobbendonk, Bijdragen XXII, 246) .

Deze beteekenis van aard kan nog nauw verband houdenmet de boven besprokene ; er zou grasland worden door aan-geduid dat als weideland voor het vee wordt gebruikt (vgl. :drie buynder groesen, gelegen voer aert, a° 1510, Emblem,Oudheid en Kunst IX, 50) of waarvan het gras, met het oogop den oorsprong van den grond (vroente, heide), gewoonlijkmaar van slechte hoedanigheid is. Dit zou toponiemen verkla-

berg, enz.) bij G u y o t , Nouveau Dictionnaire des communes, Bru-

xelles, 1927 en bij K. de F l o u , Woordenboek der toponymie...XV, 1185 vlg.

Brem- wijst denkelijk ook wel op onbebouwd land, heideland, vgl.gebrocht tot bremlant (a° 1448, Herentals), d. i. bremland, onbebouwdland er van gemaakt.

-- 50 —

ren als eenerzijds : de Schaapaard a° 1619 te Halle en a° 1620te Edegem (vgl. : eenen ... aert, daer die scaep op gaen, Oele-gem, Oudheid & Kunst IX, 52), den oyenaert (17e e., Herent-hout ; misschien Mnl. ooi : vrouwelijk schaap) , de Koeaard a°1619 te Lier, a° 1714 te Emblem en a° 1744 te Pulle (Bijdra-gen XXII, 214), den peerts aert a° 1611 te Herentals, 17e e.te Herenthout en a° 1709 te Nijlen, den ossen aert (a° 1725,Zoersel), verrenaert (a° 1619, Halle, misschien Mnl. vatrre, ver-re : stier ; vgl. : soo wyens verren in eens anders brouck aer-den oft bempden ... gecomen waren ..., a° 1547, Grobben-donk, keuren, Bull. Comm. roy. anc. lois et ord. Belgique IX,66 ; maar zie ook boven) ( 8 ) ; — anderzijds : het Sueraer-deken (a° 1709, Berlaar), den Distelaert (a° 1673, ib.), Bies-aard a° 1561 te Aartselaar, 17 e e. te Herenthout, a° 1725 teLier, a° 1771 te Vorselaar, het Bisaert velt (a° 1693, Berlaar)(vgl. een heyde oft biesaert, a° 1644, Heist.-o.-d.-B.) .

Maar : een beempt ... nu wesende eenen aert (a° 1709, Hal-le), en : eenen beemdt, geheeten den Broeckbeemdt, die nudicwil half aert ende half beemdt (Oelegem, Oudheid & KunstIX, 52) schijnen weer op iets anders te wijzen. Misschien kanhier dan toch aan bouwland worden gedacht ( 9 )en heeft dezebeteekenis dan aanleiding gegeven tot het ontstaan van deplaatsnamen : Klaveraard a° 1709 te Lier en a° 1732 te Bevel,het Claeveraert velt (a° 1693, Berlaar) ( 1o ), het Rapen aer-

(8) Volgens de oude costuimen moest iedere soort van vee op af-zonderlijke en afgezonderde weilanden grazen : « horn with horn »,cornutum cum cornutu (A. H a r o u , Ons Volksleven XI, 139) ;vgl. o. a. L. C r ah a y , Coutumes du comté de Looz et de la sei-gneurie de Saint-Trond, III, Bruxelles, 1877, waar, op blz. 176 en 182,art. I en XIV, de costuimen van Hasselt bepalen welke weiden moetenworden voorbehouden voor schapen, verkens, geiten, ganzen, paar-den, koeien, enz.

(9) Ook : Lant en driesch den aert (ao 1771, Vorselaar), een stucklant ... gen. den aert (a o 1732, Mortsel), terrain dit Aert (a o 1735, Kes-sel), den Aert (ao 1753-57, land te Ranst), een stuck lands oft aert (a°1619, Kessel), de Spanniaerts aerde (a° 1737, bouwland te Edegem),Bempt ... nu wesende eenen aert oft landt (a° 1665, Halle).

(10) Komt ook voor als soortnaam : een stuck Bempts ende een Cla-ver aerdeken (a0 1710, Halle).

-- 51 —

decken (a° 1787, Schoten), de Haveraert (a° 1714, Emblem).Daarmee is de rijke inhoud van het woord nog niet uitge-

put. Weer een andere waarde moet er aan gehecht wordenin : twee coyweyden onderverdeylt gelegen in eenen aert (a°1787, Schoten), twee aerden oft twee stucken erue (a° 1619,Kessel), gedeylt in dry handen of aerden (a° 1570, Grimber-gen, G. D es Mar e z , Le problème de la colonisationfranque..., Bruxelles, 1926, blz. 158. Hier wordt het dusgebruikt in den zin van «stuk, deel»). Misschien ontstond dezebeteekenis, doordat in den gemeenen aard ieder medegebruikerzijn deel had ; in dit verband is dan wellicht te vergelijken inhet keurboek van Kasterlee (Bijdragen XVIII, 186 en 187) :soowie ... sijne beesten stout ofte dreve in eenighe plaetse ofteweijcke daer sij niet gheaert en sijn..., wie leem graeft daer hijgheaert is...

Ten slotte moeten een paar gevallen vermeld worden waaraard, in samenstelling met coy-, coe-, gebruikt wordt als land-of vlaktemaat: van eenen eeusele houdende 6 coyaert (a° 1381,Vorselaar, Bijdragen XIX, 396), van 1 1/2 coyaerdt (a° 1430,ib. 407), een eussel, houdende omtrent vier coye aert (a° 1500,Grobbendonk, Bijdragen XXII, 237), een eeusel... houdendeomtrent drie coeaert (a° 1471, Herenthout) . Duidt dit een stukweideland aan voldoende om één koe er op te hoeden (11 ) ?

Uit dit alles blijkt dat het woord aard een veelzijdige betee-kenis heeft gehad. Zeker is het veelvuldig en lang in gebruikgeweest. Daardoor verschilt de waarde er van misschien zoo-zeer van tijd tot tijd en van plaats tot plaats en is het nog nietmogelijk ze definitief te omschrijven. Onze aanteekeningenblijven hoofdzakelijk bij de Antwerpsche Kempen beperkt, wel-licht de streek waar het woord het meest is aangewend ge-worden. Maar een blik op andere bronnen, als b. v. K. d eF 1 o u 's Woordenboek voor West-Vlaanderen, bewijst weldat het ook elders in ons taalgebied voorkomt. Een nader on-derzoek in andere gewesten zou waarschijnlijk ook wel vandien kant verklarend licht kunnen aanbrengen.

J. HELSEN.

(11) Ook koe-eusel komt veel voor in een gelijkaardige opvatting.

Bij het werk van Dr. J. Langohr.

In zijn laatste werk « Le Nord-Est de la province de Liége et le can-

ton d'Eupen » ( 1 ) heeft Dr. J. L a n go h r de resultaten van eenlevenslang onderzoek verzameld. Dat dit vruchtbaar geweest is be-wijzen de 685 bladzijden van dit lijvig boekdeel.

Alles wat eenigszins betrekking heeft met ons « platdietsch » gebiedvinden wij hier samengebracht : politieke, kerkelijke en economischegeschiedenis, archeologie en geographie, taalkunde, taaltoestanden entaalpolitiek. Er moet meer dan gewone ijver aan den dag gelegd wor-den om een dergelijke encyclopaedie samen te stellen, maar het geldt

de geboortestreek van den schrijver en hij kent ze door en door.Het boek wil de verhoudingen aantoonen van deze « platdietsche »

streek tegenover België en Vlaanderen : daarom onderzoekt het ge-lijkloopend en in groote trekken de politieke en taalkundige evolutievan België en Vlaanderen en anderzijds deze van het gebied dat eenrechthoekigen driehoek vormt begrensd door een lijn, die loopt vanden Vierlandenblik naar Wezet (Visé) en van daar naar de Baraque-Michel. De streek maakt een aaneensluitend geheel uit : langs driezijden is zij omzoomd door wouden. Het Hertogenwald, het Akener-woud, het bosch van de Vesder zijn de overblijfselen van het vroeger

zeer uitgestrekte Ardennenwoud.De eerste bewoners zijn komen opdagen van den Westkant uit,

want langs daar werd de ontginning der bosschen aangevat. Het groot

aantal "-rode, -rade, -ert en -ret suffixen, die in de plaatsnamen voor-

komen, wijzen op de bedrijvigheid der Oermaansche kolonisatie. Hier

(1 ) Le Nord-Est de la province de Liége et le canton d'Eupen. Terrebeige flamande superficiellement allemandisée et romanisée. Etude his-torique et linguistique. Cartes inédites, répertoires toponymiques, fron-tières linguistiques par J. L an goh r. Bruges. Excelsior s. d. [19331,XXIV-685 blz. in-80 - 50 fr.

Zie ook over dit werk : Taaltoestanden in Luiker Duitsch-België

,(hs. toegezonden aan de Kon. Vla. Academie). Verslagen door I.Teirlinck, J. Muyldermans. K.V.A.,V.enM. 1911,206, 208 en door L. Simons, ibid. 1913, 51-64. Ook A. Pr a y o n-

Van-Zuyle n, ibid., 1913, 524-26,Later nog: Le Nord-Est de Ia province de Liége : Eupen et Mores-

net, étude linguistique approfondie (studie toegezonden aan de Ac.Roy. Belgique). Verslag J. C u v e l i e r in Ac. Roy. Bull. 5 sér.XII (1926), 260 en XIII (1927), 412.

- 53 -

gaat de beweging van West naar Oost (zie o. m. bl. 52). G. Kurthheeft langsheen de Duitsch-Waalsche taalgrens een trek in tegenover-gestelden zin vastgesteld : de Germanen steken den Rijn over en drin-gen door naar het. Westen - ten bewijze weer de -rode namen.

Zooals men reeds dikwijls heeft opgemerkt, werd het hoogst gele-gen gebied het eerst bewoond : in het bekken van de Vesder heeftmen dan ook de sporen van een voorhistorische bevolking terugge-vonden. Daarna zullen het wel Eburonen geweest zijn die zich hier ge-vestigd hebben ; zij waren een Germaansche, misschien Kelto-Ger-maansche stam.

In 53 voor J. C. heeft Caesar deze Eburonen overwonnen en uitge-moord. Het gebied dat aldus ontvolkt was werd door de Romeinschekeizers overgelaten aan de Ubii, de Sunici en de Tungri. Met de Ro-meinsche overheersching is ook de kerstening begonnen, en toen St.Servatius omstreeks 384 stierf, waren de inwoners van het dioceesTongeren haast algemeen tot het geloof bekeerd.

Van af de IIIe tot in de Ve eeuw hebben de Franken Noord-Belgiëgekoloniseerd en ook in de « platdietsche » streek hebben zij de wou-den ontgonnen om er zich naderhand te vestigen. Waar de Frankenmassaal konden doordringen, werd de Gallo-Romeinsche bevolkinggeabsorbeerd. Wanneer echter de Frankische vorsten in meer zuide-lijke streken hun heerschappij willen vestigen, is het niet meer dezelfdekolonisatie : het is een politieke overwinning voor rekening van devorsten alleen. De Franken worden door de Gallo-Romeinen opge-slorpt en er is daar van hun bezetting niet veel over gebleven. Zooalsmen ziet heeft Dr. L a n go h r op het stuk van de Frankische ko-lonisatie de nog vrij algemeen geldende theorie van G. Kurth na-verteld.

Enkele bladzijden worden daarna gewijd aan het Romeinsch envóór-Romeinsch wegennet in onzen Oosthoek. Het gebied om Tonge-ren moet, als men let op de zeer talrijke Romeinsche wegen, zeer sterkgeromaniseerd zijn geweest. De soldaten en de handelslui hebbenlangsheen deze wegen hun taal, het Volkslatijn, overal verspreid, ter-wijl dezelfde wegen later de Germaansche kolonisatie in de handgewerkt hebben.

Tot dusverre het eerste deel van « le Nord-Est de la province deLiége » ; het tweede behandelt een periode die loopt van de Ve tot deXIe eeuw : de laat-Frankische of de vroeg-middeleeuwsche periode.

Onze streek was bevat in het Ripuarische rijk, dat zich uitbouwdeten Oosten van de Maas, maar waarvan de invloed ook verder uit-straalde : heel de pagus van Luik moet eens Germaansch geweest zijn.De plaatsnamen op -scheid wijzen op Ripuarisch gebied, terwijl -zaal

sel en -lo (bosch) ons op het spoor van Saliërs brengen, die zich alsafgezonderde groepen zijn komen vestigen in den Oosthoek (bl. 32-33

-- 54 --

en 49). Maar van de Ve eeuw af wordt het groote Frankische rijkverdeeld : zoo ontstaan de hertogdommen, graafschappen en pagi vande Middeleeuwen. Dr. L a n go h r bestudeert de verdeelingen, diebetrekking hebben op de « platdietsche » streek en, daar de politiekeinrichting de grenzen van de kerkelijke organisatie bepaald heeft (deherkerstening gebeurt in de VIe en VIIe eeuw), worden beide nage-speurd.

In deze tijdspanne is het Nederfrankisch de volkstaal en ook ten dee-le de letterkundige taal geworden. Het Latijn blijft gedeeltelijk deliteraire en uitsluitend de officieele taal. Zoo is de taalgrens ontstaan.De Franken, die de Gallo-Romeinen opgenomen hebben, vestigenrondom een gebied dat zij enkel politiek konden veroveren : de Ri-puariërs ten Oosten, langsheen de Ardennen, de Saliërs ten Noordenlangsheen het Kolenwoud. De wouden hebben de stammen verdeeld,maar de Franken zijn met de ontginning begonnen: de Ripuariërs langshet Z. 0. de Saliërs langs het N. W., en dus moet men noodzakelijkin het N. 0. van de provincie Luik een scheidslijn vinden tusschenGermanen en Romanen. Het is een lijn die in globo van het Z. 0.naar het N. W. loopt en die de oorspronkelijke taalgrens moet geweestzijn. Die lijn wordt ten slotte door de bevolkingsdichtheid van deGermanen tegenover de Gallo-Romeinen zeer sterk in het N. 0. enzwak in het Z. W. bepaald. In het N. 0. van de provincie Luik wasdie oorspronkelijke taalgrens ten Zuiden van de actueele taalgrens ge-legen : een strook, een of twee gemeenten breed, is voor het Ger-maansch verloren gegaan (1).

De primitieve taalgrens kwam overeen met natuurlijke bizonderhe-den : wouden, scheidslijn van het bekken van twee rivieren, bergkam-men : de kam tusschen de Wayai en de Gileppe, tusschen de Maasen de Berwinne, het woud van Wodémont, de N. 0. grens van dehoogvlakte van Herve. Dit wat aangaat de Vlaamsch-Waalsche taal-grens.

De Duitsch-Waalsche taalgrens is ontstaan door de tweede klank-verschuiving. Ook dit taalkundig verschijnsel wordt door het Arden-nenwoud tot staan gebracht. Er bestaat geen verband tusschen deethnologische, politieke en kerkelijke grenzen eenerzijds en de Hoog-duitsche taalgrens anderzijds : het gebied door Ripuariërs bewoondwas Nederfrankisch (cfr. de Wachtendoncksche psalmen). De

(1 ) Volgens K u r th zouden er twee groepen van gemeenten ge-romaniseerd zijn : de eerste bevat Limburg, Dolhain, Bilstain, Stem-bert, Goé ; de tweede Warsage, Bombaye, Dalhem en Berneau. Dr.Langohr merkt hier terecht op dat er tegenspraak bestaat tus-schen de kaart van Kurth en den tekst van « La Frontière linguisti-que ».

- 55 -

Vlaamsch-Waalsche taalgrens komt gedeeltelijk overeen met anderegrenzen : de parochie Voeren, de parochie en het gebied Balen zijnGermaansch ; de parochie Wezet, Herve, de parochie en het gebiedTheux zijn Romaansch.

Het derde deel draagt als opschrift : de late middeleeuwen en demoderne tijden (1041-1795).

De geschiedenis van de politieke en kerkelijke indeelingen stelt denS. in de gelegenheid om de oudste vormen van de gemeentenamen meete deelen en te verklaren. Die verdeelingen hebben tot gevolg dat deoorspronkelijke eenheid - ook taaleenheid - verbroken wordt. Dal-hem en Limburg worden heelemaal afgezonderd van Valkenburg eenRolduc. Taalkundig spelen de edelen en de clerus een groote rol : deeersten hadden dikwijls het recht de geestelijken te benoemen en de-zen gebruikten niet alleen in de kerk maar ook in de school hun eigenvolkstaal. De hoven van Limburg en Dalhem werden de uitgangspun-ten voor de romanisatie van de omliggende gemeenten en de eco-nomische betrekkingen met het Walenland gebeurden natuurlijk {nhet Waalsch. De menschen waren zich het taalkundig onderscheid welbewust, maar daarbij bleef het : de kleine Vlaamsche gemeenten warenniet opgewassen tegen de groote Waalsche centra als Luik en Ver-viers. Uit de toponymie kan men het tijdstip van de romanisatie opma-ken : in de XIVe eeuw is Limburg nog grootendeels Vlaamsch envindt men nog vormen als Peertstal (1388-90), Leeuwencuyle, Corne-

listhorn (namen door het volk aan onderdeelen van het kasteel gege-ven ; in de XVI e eeuw treft men nog aan : Waeckhuys (1507-08),Koyenstale (1576, 1615), maar is de gemeente in meerderheid reedsWaalsch geworden. Van 1469 tot 1649 wordt de Romaansche vorm vanLimburg bijna uitsluitend gebruikt en de Oermaansche plaatsnamenworden vertaald : dedans le broucke de Limbourg (1569-70), grand

bolwerck (1592).Niet alleen uit het Zuiden werd het Nederfrankisch bedreigd, ook de

invloed van Keulen en Juliers ging zich doen gevoelen. De politiekeeenheid was de doorslaande factor voor deze taalkundige expansie. Degrenzen van deze uitstraling komen voor als vrij regelmatige concen-trische kringen, die uitsterven in de tegenwoordige provincies Limburgen Brabant. De voornaamste boog is de Benrather lijn ; de zeggelzage

linie, de Panninger linie, de Uerdinger linie zijn dialektgrenzen vanondergeschikt belang. Van deze zijde der Benrather linie (van Ben-rath - langs Vaals en Aken om, ten Oosten van Eupen naar het Her-togenwald) heeft de tweede klankverschuiving normaal niet gewerkten dus bevinden wij ons hier op Nederfrankisch gebied. De oudstevormen van de plaatsnamen bewijzen duidelijk dat heel de N. 0. hoekvan de provincie Luik Nederfrankisch (Vlaamsch) geweest is. Hetdialekt is Limburgsch (« lemmergiesch ») met Brabantschen invloed

- 56 -

vooral na 1288. Later werd het, verkeerd, « platdutsch » geheeten. Hetvolk bleef getrouw aan zijn taal, de hoogere standen waren vol be-wondering voor het Duitsch of het Fransch - de volkstaal werd invooral na 1288. Later werd het, verkeerd, « plattutsch » misprezen.

De parochiale geestelijkheid beïnvloedde de letterkundige, niet offi-cieele taal. Omstreeks 1167 kreeg de abdij van Rolduc zekere rechtenop de parochie Balen. Zoo kwam het dat de geestelijkheid van de om-liggende parochies meestal gevormd werd in de school van Rolducen dat zij het Vlaamsch trouw bleef tot in de XVIIe eeuw. Dezelfdeverhoudingen bestonden tusschen de 0. L. Vrouw kerk te Aken ende gemeenten Walhorn, Montsen en Gemmenich en zoo werden dezegemeenten verduitscht. Daarbij werd in het Duitsch een middel gevon-den om het Hollandsch protestantisme tegen te werken. Ook hetFransch drong meer en meer binnen. Te Eupen was het de nederzet-ting van Waalsche inwijkelingen, die in 1698 het onderricht in hetFransch op de school deed ontstaan, en telkens was dit een verzwak-king voor het Vlaamsch dat tegen twee machtige vijanden moest kam-pen. De stukken uit de XVIIe en de XVIIIe eeuw vertoonen de ken-teekenen eener taalverwarring die aan het oneindige grenst.

In 1795 gingen de Oostenrijksche provincies naar Frankrijk over.Het Noord-Oosten der provincie Luik werd bij het « Département del'Ourthe » gevoegd dat bijna heelemaal Waalsch was. De clerus, omden Franschen ongodsdienstigen geest te keer te gaan, behield hetVlaamsch in de Vlaamsche parochies maar voerde radikaal het Duitschdoor, daar waar er twijfel kon bestaan (Balen). De officieele taal wasnatuurlijk het Fransch. In 1815 komt dan de reactie die voor de «plat-dietsche » streek uiterst belangrijk was. Maar Eupen, Lontsen en Wal-horn worden aan Duitschland geschonken ; . die streek was zoog.Duitsch. De spellingstrijd was hier nog meer dan elders voor hetVlaamsch zeer noodlottig : officieel wordt de spelling van Siegenbeekopgelegd, in feite gaf men de voorkeur aan Desroches, in de kerk enop de school werd Duitsch gesproken. In 1839 wordt de helft van deprovincie Limburg en Luksemburg aan Holland afgestaan : de V l amin-gen van onzen Oosthoek worden politiek van hun stamgenooten ge-scheiden en hun taal geraakt meer en meer in verval, te meer dat deeerste Belgische taalwetten er op aangelegd waren om het Franschoveral te , doen doordringen. In 1839 is er geen spraak meer van Duit-sche gemeenten in de wetteksten. Hef is pas in 1892 dat daartegen ge-reageerd wordt, n.l. door de stichting van de vereeniging « DeutscherVerein » te Aarlen. G. K u r t h is de groote leider geweest van dezewerking.

Hier komt Dr. L a n g o h r op het terrein van de taalkundige po-lemiek. Dit is het onderwerp van het vierde en zeer uitgebreide deelvan zijn werk.

- 57 -

Er is vooreerst wat S. noemt het Duitsch taalkundig nationalismedat, steunend op het feit dat het-Duitsch in tegenstelling met het Ne-derlandsch een wereldtaal is, deze taal wil doen zegevieren in den Oosthoek. Het is de stelling van H. Ritter, H. Bischoff, P.L a n g h a n s en A. Fr es e. Ook wetenschappelijk beweertTh. F r i n g s dat het Ripuarisch (Duitsch) gebied zich uitstrekttot aan de Uerdinger linie, welke loopt van Uerdingen over Venlonaar Diest en Tienen.

Het Waalsch nationalisme, dat zich vooral uit in een langdurigeperscampagne, verklaart, ofwel dat de heele streek Waalsch is en dathet Fransch alleen de voertaal moet worden op de school, ofwel dathet Nederlandsch en het Duitsch mogen aangezien worden als vreem-de talen. De kaart, die gepubliceerd werd in het « Musée de la viewallonne » III (1926), steunt echter alleen op de uitslagen van de al-gemeene volkstelling van 1920, die ook hier totaal valsch en onbe-trouwbaar blijkt te zijn.

Ook van Vlaamsche zijde werd iets gedaan : in 1920 begon de po-lemiek tusschen de Kon. Vlaamsche Academie en Luit.-gen. Balti a(bl. 395-424).

Het is echter vooral sinds 1930 dat de taalkwestie een echte war-boel is geworden in het « platdietsch » gebied : van officieele zijdeheeft men een oplossing gezocht door de wet op het lager onderwijs,de pers heeft nog meer de tegenstrijdige opvattingen laten tot uitingkomen. Dr. L a n g o h r zelf is de groote kampioen geworden vanden Vlaamschen strijd : in een bijlage verzamelt hij de artikelen diehij liet verschijnen in verschillende tijdschriften, samengaande met op-stellen van P. Lespineux, H. Keufgens en H.Bi-schoff.

Spijts systematische verfransching en verduitsching, besluit S. bij heteinde van het vierde deel, blijft het Vlaamsch dialekt de moedertaalen dus moet het Nederlandsch van paedagogisch standpunt uit debeschaafde taal van de streek worden. Het Nederlandsch nu is eenvreemde taal geworden op eigen bodem : de « Platdietscher » heeftnooit Nederlandsch geleerd, maar de volkstaal « hoe ontaard zij ookweze, blijft de onweerlegbare getuigenis van het ware karakter derbevolking » (bl. 537) .

Het vijfde en laatste deel schenkt ons het toponymisch repertorium.Benevens de drie « lagen » -- Keltisch, Gallo-Romeinsch en Frankisch- vinden wij hier dikwijls namen, die de eigenaardige taalvermengingweerspiegelen : Bois de Lobosch, Bosch Loé ! De gemeenten wordenafzonderlijk behandeld : eerst worden de vormen van den gemeente-naam zelf opgesomd, daarna komen de plaatsnamen, die gerangschiktworden volgens de voorwerpen waarop zij betrekking hebben : wate-ren, verhevenheid van den bodem, plantenrijk, kolonisatie (wegen,

- 58 -

woningen, wouden), uitbating, enz. Alhoewel Dr. L a n go h r opdit stuk heel wat materiaal heeft kunnen vinden in het werk van

G. K u r t h, heeft zijn eigen onderzoek van de afzonderlijke ge-

meenten de lijsten heel wat aangedikt.Tot dusverre heb ik getracht een idee te geven van den inhoud van

dit lijvig boekdeel. Heel makkelijk is dit niet, omdat de S. enkel ophet oog gehad heeft al het verzamelde materiaal mede te deelen, zon-der te kunnen of te willen denken aan bewerking. Ik meen dat hijdaarin geslaagd is en dat elk historicus of taalkundige, die dit gebiedzal bestudeeren, steeds met vrucht « Le Nord-Est de la province deLiége » zal naslaan. Tengevolge van een zekere vrees niet volledig tekunnen zijn, is dit boek echter zeer omvangrijk geworden en tevensvrij saai om volledig door te werken.

Wat betreft het ontstaan van de taalgrens, de Frankische kolonisa-tie, het onderscheid in de Frankische stammen heeft S. de gewone op-attingen, die door den band van het eene in het andere boek over-

gaan, overgenomen zonder de moderne werken van H o l w e r d a,G. Des Mar e z , F. Rousseau te raadplegen. Het is hierechter de plaats niet om hierover verder uit te weiden.

Wat van meer rechtstreeksch belang is, zijn de vaak volledig fan-tastische interpretaties van plaatsnamen die Dr. L a n g o h r voor-stelt. Hier mogen enkele voorbeelden van etymologieën volgen : Hom-

bourg = Hon (eau) (?) + borch ou berg de l'eau (?) (bl. 582) ;

Stockheim, séjour de la descendance en ligne droite (bl. 609) ; Jalhav

_ *cal, jal = eau (?) -I- haag, hay = forêt, forêt de l'eau (?) (bl.

653-54). Ook waar S. de suffixen -scheid aan Ripuariërs, -zaal > -sel,

en -lo aan Saliërs toeschrijft, verwijzen wij hem naar de nieuwe(Duitsche) opvatting, die veel kans op waarheid heeft, nl. het alge-meen Germaansch karakter dezer suffixen.

Op bladz. 124-25 haalt Dr. L a n g o h r de beruchte teksten aan

uit de « Frontiére linguistique » II over het gebruik van het Fransch

in Vlaanderen in de XIII-XIVe eeuw, zonder de minste terechtwijzing(vgl. ook bl. 195). Ook kunnen wij Dr. L a n g o h r niet volgenwaar hij schrijft (dat « le retour de cette contrée (kanton S. Vith enhet Duitsch gedeelte van kanton Malmédy) à la Belgique nécessite sonassimilation politique a sa nouvelle patrie » (bl. 425 vlg.).

Dit alles belet niet dat « Le Nord-Est de la province de Liége » eengoed boek is, dat, al werd het ook zonder streng wetenschappelijkepretentie geschreven, vele diensten zal bewijzen bij de studie van onze

« platdietsche » stamgenooten.

H. DRAYE.

Kleingoed.Steden- en dorpentaal in Nederland en België. — Wij allen zijn

barons Van Aardenburg tot Assen ! Niet waar, o mensch ? Uw begin

is Aartrijke, uwe loopbaan Kortrijk, en uw einde zal Asch zijn.

Bouw uw geluk niet op Het Zand, maar op Steene ; want als Neer-

winden of Overwinden woeden, zal uw Huise instorten.

Vlucht Ledegem, zelfs in Weelde, bemin Werken, ten einde altijd

met Munte naar Winkel en Marke te Komen.

Ik heb nog iets te Zegge, dat zeker Heel Zegwaard is. Wie zal het

Laken ! Houd niet van Rollegem in Bierbeek, Biervliet of Wijnegem,

zoo zult ge niet Zeeveren, u niet Heesch roepen, en wat Meer is, ook

niet te Sottegem geraken ; want dan, Welkenraadt u gegeven ?

Drink Pinte van Wateringen om uwen Dorst te Lessen in Zandber-

gen of in Zonnegem. Zoo zult ge Helder van Geest zijn en van Spau-

beek zult ge niets Leiden.Vaar nimmer langs Brouwershaven om te Schiedam te Sluizen. Gij

zoudt er ver-Wilderen ; geloof My ! Het zal u tot Nut zijn !Gij zijt immers geen Os of eenig ander Beesd ! Schat dus u zelven

naar Waarde.Laat anderen Gieten uit Kanne ; maar gij, wil liever Eten van Ham-

me ! Dat zij uwe Leuze !Gij moogt Vorst zijn of Borger : die op Bergen Klimmen, kunnen

Well Dalen, en in Diepenveen Landen, en Best hun Doel missen !

Plant Linden of Wijngaarden Veur of Naast uwe Huizen of Hoeven

en in uwen Thuin.Zet een Paal op den Hoek van uwe Velden, en laat uw Veulen Gra-

zen in uwe Bogaarden of onder de Esschen.

Vinkt vrij ; maar niet Vuren ! Wierden het ooit Helden geheeten, die

Schoten op Duiven van Buren.

Is uwe vrouw een Heks ! Ik Peize 't niet ! Dan moet gij Raat Schaf-

fen in Raadshoven, of ga hem Halen te Gullegem ! Maar jaag ze niet

op Zolder en wil toch niet houden van Uithuizen, veel minder van

Strijen met haar, of De Wijk nemen of Overslag doen ! Gij waart dan

met Reden een Monster te noemen. Dat zij Vere van U ! Staat soms

eens de Sluis open, och, hoop op de Son ! En blijft ze nog Zarren,

houd uwen Mont ge-Sloten. Het zal wel eens Zomeren ! ! 't Zijn Alle

geen Engelen ! In den Echt zijn soms ook de Hendriken een zwarte

Ketel of een scherp Mesch ! Arme vrouw ! wat zijt gij Deerlijk Ge-

steld ? Uw wezen zoo Geel en zoo Grauw ! Uw man behoort zeker bij

de Bende der Roden ? 0hee ! uw woonplaats is Vreeswijk en uw huis

staat op Kwadijk ! Ik Wouw Wisch dat uw stêe was in Vreeland !

-60--

Wil, o mensch, niet Deinze voor Berg of Brugge, Boom, Beek of Put-

ten. Ga immer Voord, gij ontmoet wel eens Zoetendaal. Bloemendaal

of Rozendaal ; wellicht Schoonhoven of Rijkevoort ; maar zeker Hove,

Peer of Appels, misschien wel Duizend Appels ! Pas op nochtans voorEvere, Wolvertem ,Vossem en Ottersum, Beernem en Leeuwergem.

Van Muizen en Molle hebt ge misschien geen Schrieck : maar zoudt

ge niet Beveren als zulke Woesten met u in Strijtem wilden gaan en

Vichte ?Daarom, volg een Gits : Sint Jan, Sint Pieter, Sint-Joris, Sint-Job,

Sint-Niklaas, Sint-Laurens, Sint-Pankras, Sint-Geertruide, Sinte-Mar-

griete ; en vele anderen, met schoone Namen staan u ten dienste. Allenwillen u Ter-Hulpe snellen !

Wacht u bijzonder van Nieuwkerke ! 't Zij Lekkerkerk, Koudekerk,Biggekerke, Middelkerke, Oostkerke, Westkerke, Zuidkerke, Kaas-

kerke, Koolkerke of Stuivenkerke ; want Waregem zult gij daar niet

vinden ! Er is maar een Kerksken, wat anderen er ook van Meenen, en

't is niet Vremde voor u : 't is de Roomsche Moerkerke.

Tracht in Lee f daal te blijven met Leut in Herten en zonder Kuurne,

en aldus zult gij met Ere in Oudergem komen.En als eens, o mensch ! uw lichaam Uitkerke naar Kerkhove ten

Grave zal gedragen worden, om er onder Zerkegem te rusten, dan zaluwe ziel naar Emelgem vertrekken, om er Haren Heer eeuwig te Lo-

ven ! (1).

A. VAN KEMPEN.

(De gedurige eeredienst van St. Jozef, Oct. 1906),

( 1 ) Men moge bovenstaande stuk nog even vergelijken met twee bij-dragen van denzelfden aard in Vla. Top. Ver., Med. VI (1930), 33-34en ib. IX (1933), 84.

MEDEDEELINGEN UITGEGEVEN

DOOR DE VLA. TOP. VEREENIGING TE LEUVEN

TIENDE JAARGANG 1934, 4.

Plaatsnamen uit het Mechelsche.(a° 1734)

Naar den inventaris van het archief der Rekenkamer vanBrabant (Algemeen Rijksarchief te Brussel), worden in hetregister Nr. 45576 van dit fonds voor het jaar 1734 de cijnsenopgegeven, welke de hertog heffende was in de gemeentenKasterlee en Lichtaart.

Bij het raadplegen ervan vonden we er echter ook verschil-lende gegevens over enkele andere gemeenten, o. a. uit deMechelsche omgeving : Aartselaar, Bonheiden, Duffel, 0.-L.-V.-Waver, Putte, Reet, Schriek, Waarloos. Gewoonlijk wordtdeze groep gemeenten in andere registers afzonderlijk behan-deld en dan ook in den inventaris uitdrukkelijk vermeld.

Daar men dus niet zou vermoeden er in dit register iets overte vinden, meenen we dat het niet zonder nut is hier mede tedeelen de plaatsnamen die we er voor deze gemeenten uit op-teekenden.

Bij de citaten geven we telkens het folio waarop ze voor-komen. Het register is aldus ingedeeld : eerst 1-139 folio'svoor Kasterlee en Lichtaart ; dan 1-28 folio's voor Schriek(en Grootloo, onder Schriek) ; 1 folio voor Reet en Aartse-laar (onder Kortelwijk) ; 1-5 folio's voor Lier (onder Arkel) ;1-11 folio's voor Duffel ; 1-29 folio's voor Berlaar ; 1-22 fo-lio's voor Putte, 0.-L.-V.-Waver en Bonheiden en 1-12 folio'svoor Herenthout.

Aartselaar.

1. sur 2 1/2 bon. de terre et bois nommées den Deurddncksitués a Harselaer, 1 v.

2. sur un bon. de terrain dit scheerbosch nommé t'Gei js-heijde, 1 v.

— 62 —

3. sur 2 bon. et 1 quart de terre nommées de groote Schrie-ken, situées a harselaer, 1 r.

4. sur 3/4 bon. de terre nommés den Cloot, 1 v.5. sur 2 maisons contenant 25 verges nommées Laer, 1 v.x . Scheerbosch, zie Oeijsheijde.

Bonheiden.

1. sur 3 bon. de Prairie nommés den Achtersten Neerbempt,21 r.

2. sur 1 1/2 bon. de terre nommé Backers landt, 20 v.3. sur 2 bon. de terre nommé het Begynen Landt, 15 v.4. pres de Boijmeeren, 15 r.5. Rue dite Boymaer strate, 15 r.6. pres de la rue dite Bruijn straete, 16 r.7. sur 3 journ. de terre nommés de haver stoppelen, 19 v.8. sur 3 journ. de terre nommés het heybosch situés sous

sellaer, 15 v.9. sur une maison et jardin d'environ 2 Bonn, pres le hey-

velt, 17 v.10. sur un bon. de terre nommé T'H. Geest Bloeck, 17 v.11. pres du pont a Hemelghem, 20 v.12. sur 7 journ. 70 verges de Prairie nommée T'Herbloeck

située opt'Boijmer, 16 r.13. sur la Moitié d'une Piece de terre nommé de Hulst,

16 r. ; sur 2 bon. de terre nommées de Halst (sic), 16 v.14. sur environ 1/2 bon. de Prairie nommé de kercken

bem ptd ekens, 21 r.15. sur une maison et jardin nommez het kerpelken, 18 v.16. sur 3 journ. de Prairie situés pres des Cleyne heyde,

15 v.17. sur maison jardin terre etc. ... pres le krekelbergh, 18 v.18. sur 2 prairies d'environ 2 bon. l'un nommé den ouden

block et l'autre krincheusel, 17 r.19. sur 2 bonn. de terre et Prairie nommés den Croenen,

18 r.20. 1 1/2 bon. de terre nommée het Cromvelt située in d'au-

de straete, 15 r.

— 63 —

21. in de Croonstrate, 17 r.

22. une Cense contenant 8 bon. I journ. situées opt Missel-donck, 16 r.

x . Ouden block, zie Krincheusel.x . Aude straete, zie Cromvelt.

23. sur le 1/4 d'une Cense nommée Ravessem, 20 r. ; sur

1/4 d'une Cense nommée Ravenem, 16 v.

24. sur une maison... pres het Schuer velt, 16 v.

25. a Sellar, 15 v.

26. sur un bon. de terre située op Steynenbergh, 20 r.27. sur 4 Bon. de prairie nommé het Sterck landt, 16 v.

28. sur une maison et jardin avec 2 bonn. de terre nom-

mées Valekleije, 20 r.

29. 3 bonn. nommés de valckenhove, 20 r.

30. sur 5 journ. de terre nommez de venne bloeck, 19 v. ; 6

bon. de prairie nommé de venae Blueken, 21 v.

31. sur une maison et jardin ... pres het zeeridderken, 20 v.

32. sur 2 bon. de terre nommé de swertwater velden, 17 v.

Duffel.

x . Beer, zie Ours.1. sur une piece de terre située opden Beuckheuvel, 2 v.2. sur une maison et jardin nommez de biest contenants 18

verges, 5 r.3. sur une maison et jardin ... situés pres de boonwit op de

Beke, 10 r.4. sur une maison et jardin contenants 1 1/2 bon. nommée

de Boslanden, 8 v.5. sur 5 bon. de terre nommée t brandeken sous duffel, 1 r.6. 5 bon. de terre pres la Broeck straete, 7 v.7. sur une maison et jardin nommée L'ours vis a vis de

Celle nommée le Cigne, 2 v.8. sur un bon. de terre nommée Dammaerts veldt, 8 v.9. sur environ 5 vierend. de terre nommée t'Eijvelt, 10 r.

10. 1/2 bon. et 1 /6 de prairie située in t goorbroeck, 7 v.

11. sur une maison et jardin nommez Tharnas contenants

un bonnier, 5 r.

— 64 —

12. sur 2 1/2 bon. de terre nommée de nauwe et cromvelde-ken, 6 r.

13. sur environ 3 bon. de terre nommée de hoogh straete etheijstraete, 1 v.

14. sur une maison et jardin contenants 5 vierend. preshertsvelt, 9 r.

15. L'Abbaije de Tongerloo sur sa Cense nommée de hoeveouer t Veldt contenant environ 18 a 19 bon. situez au dit en-droit ( = Senthout), 8 r.

16. 2 bon. de bois nommez t hoog bosch, 7 v.x . Hoogh straete, zie Heijstraete.17. 1 bon. de terre nommée den hoghen varent, 7 v.18. Les Chartreux de Lierre sur leur Cense contenante en-

viron 7 bon. pres het houwelijck Bosch, 9 r.19. sur environ 1 journ. de terre joignant le houwelijcsche

heijde, 9 v.20. sur une maison et jardin Contenants 1/2 journ. situez

ter Clocken, 4 r.21. sur une maison et terre ... situez aen de koel je lei je, 6 r.x . Cromveldeken, zie Hauwe.22. sur environ 2 bon. de terre située op 't lei jenshei jde,

1 v. ; op Lints heijde, 1 r.23. sur une maison et jardin nommés den Manpat, 7 r.24. sur une maison nommée het molen Eijser située pres du

pont a Duffel, 3 r.25. Le serment dit den jonghen handtbogh guide a Duffel

sur une maison et jardin Rue elite molenstraete, 1 v.26. sur environ 1 1/2 bon. et 72 verges de Bois nomméz

de nonnen bosch, 3 r.27. sur une maison et jardin d'environ 23 bon. situez opde

Notmere, 2 v.x . Ours, zie Cigne.28. sur une maison et jardin nommée de palmboom, 9 v.29. sur une maison et jardin nommées Le Paradis situez in

de molen straete, 8 r.30. sur une maison et cense nommées Roecxhoeve ... situéz

op Senthout, 8 r.

— 65

31. sur une maison et jardin contenants 17 journaux si-

tuées a Roetaert, 7 r.

32. 1 bon. de Bois nommé t raubosch, 7 v.

33. sur une maison et jardin nomméz den Scherpendonder,2 r.

34. sur environ 4 bon. de terre nommée t serneels velde,1 v.

35. sur une maison et jardin contenants 24 bon. nommés

de Verberde hoeve, 7 r.

36. sur 3 1/2 bon. de terre située opt zenthout, 5 v.

x . Zwaan, zie Cigne.

0.-L.-V.-Waver.

1. in de Berghstrate, 11 i.

2. Rue dite de Boschstraete, 9 r.

3. sur 3 bonn. de terre nommé het broeck velt, 9 v.

4. en la rue dite Elsstrate, 13 r.

5. sur une maison et jardin d'environ un demij bon. situé en

la rue dite Erffstrate, f strate, 10 v.

6. sur une Cense, terre Prairie etc. nommé de heyhoeve ...pres de l'eglise a Waver, 13 v.

7. la rue dite Helstraete, 9 v. ; rue dite Hetestrate, 14 v.

8. sur 3 journ. situées pres des hoef Bosschen, 13 r.

9. sur 2, bonn. de Bois nommée T'hoogh Bosch, 13 r.

10. pres de la rue dite Hooghstraete, 8 v.

11. sur une maison et jardin nommés den houwe Eijckecontenant 6 journ., 1 1 r.

12. sur environ 1/2 bon. de Bois nommé Jan Tops Ester-bosch, 9 v.

13. sur leur Bien ... nommées de Cleijne heijde Hoeve, 14 .

14. sur une maison et jardin contenant 1/2 bon. nommée

T'koren veldeken, 11 v.

15. rue dite Leemestraete, 8 v.

16. sur 4 bon. de terre nommés de Leliemans, 11 r.

17. la Rue dite molenstrate, 9 r.

18. sur une Cense terre etc. ... situé in de Nieuwe strate,

13 v.

— 66 —

19. la Rue dite Slachmorter strate, 13 v. ; in de Slammerter-strate, 11 r.

20. 1/2 bon. de terre située pres de Spenders Leye, 9 r.21. sur environ 1 1/2 bon. de terre nommé Stam paerts

landt située in de Leemstrate, 11 v.22. sur 2 bon. de Bois nommés T'warmbosken, 13 r.23. sur un bois d'environ 9 a 10 bon. nommé wolven Bosch,

8 v.

Putte.

1. 1/2 bon. de Bois nommé Bollekens bosch située in degroote Hoeve, 6 r.

2. pres de la Rue nommée breede straete, 1 r.3. sur une maison et jardin contenant 2 bon. nommez

de Breume pres la Rue dite Capele straete, 6 r.4. sur 6 journ. de terre nommez de drij herten, 1 r.5. sur une Maison et jardin nommés t'Etoile, 5 r.6. sur une maison et jardin nommés Le Faucon ... situées

pres la place, 6 v.7. sur un heritage située pres de Gastheyde, 7 v.8. sur 7 bonn. de Bois nommés T'goet ten Nixele, 1 v.9. sur une cense et dependance nommés T'Gotters hoeve,

4 v.10. sous Putte opt' groot Eijnde, 6 v.x . Groote hoeve, zie Bollekens bosch.11. sur un heritage contenant 81 verges nommé de half can-

se, 7 r.x . Capele straete, zie Breume.12. pres de kerckelije, 5 r.13. sur environ 5 journ. de terre nommés T'kerre veldt, 3 r.14. sur un terrain planté d'arbres pres de l'Endroit dit

kinskruijs, 8 r.15. sur une maison et jardin ... situé a l'Endroit nommé

de Croone, 3 r.16. sur une maison et jardin nommés Pauwels Goet ... pres

de Leijbeke, 5 v.17. sur 3 1/2 bonn. de Bruiere nommés leybenheije, 1 r.

— 67 —

18. sur un jardin d'environ un deurij bon. nommé Maij Ser-neels Hecken, 2 r.

19. environ 2 bon. nommez Masblock, 3 v.20. sur la Maison contenant 113 verges pres le molenbergh,

7 v.21. pres la rue dite Molenstrate, 1 v.x . Pauwels goet, zie Leijbeke.22. sur 3 bon. de terre nommés Roijen Goet, 3 v.23. sur environ un bon. de terre nommé de Savoiren situé

opt' groot Eijnde, 7 r.

24. sur environ 28 bonn. de terre, bois, Prairie etc. avecmaison et jardin nommé Schriekele, 1 v.

x . Ster, zie Etoile.25. situé au coin van de Streijbeke, 3 r.x. Valk, zie Faucon.26. situez op de waesbeke, 2 v.27. sur une maison et jardin ... située ter Sueterwijde, 3 v.28. pres la rue dite Suetwijs straete, 2 v.

Reet.

1. sur un bon. de terre nommé t'Speckbosch situé sousReeth, 1 r.

2. sur trois journaux de terre nommée de toelanders, 1 r.

Schriek.

1. pres la rue dite arckel straete a grootloo, 26 r.2. sur 5 journaux de bois nommé het bees situé aende peer-

straete, 6 v.3. sur 3 journ. de terre située inde Belle straete, 13 v.4. sur 3 bon. de bois situé aende Beversluijse sous Schrieck,

14 v.5. sur 5 bon. de terre et bois nommée block, 13 r.

6. sur 3 journaux de terre située wenden bolloo aert a groot

-loo, 24 v.7. sur 1/2 bon. de terre et 1/2 bon. de prairie située aende

Bolloobecke, 5 v.

— 68 —

8. 1/2 bon. pres den Bolloodijck, 1 r.9. bij de Bolloo heijde, 2 r.10. sur 2 bon. de terre nommée de groote hoeve située

aende bolloo straet, 8 v.11. sur un bon. de terre nommée den Boomgaert, 1 r.12. une piece de terre nommée breemelandt situez pres la

rue du Seigneur sous grootloo, 13 r.13. sur 1 1/2 bon. de terre nommée Brouwers landt, 8 v.14. sur une maison et jardin de deux bon. et 1/2 bon. de

terre nommée het dijck veldeken, 9 v.15. sur 3 1/2 journ. de prairie nommée de Sloot et environ

3 bon. de terre et bols nommé donderbanck, 19 r.16. sur 6 journ. de terre nommée de Donck, 3 r.17. sur un bon. de terre nommée de Doncker sous grootloo,

21 r.18. sur 2 bon. de bois situé aenden drij boom, 14 r.19. sur environ 10 bon. de bois nommée de draijboom bos-

schen située sous grootloo, 18 r.20. sur 1 bon. de terre nommée Lijnen hubens donck pres

La rue dite eeckelstraet, 27 v.21. sur 1/2 bon. d'heritage nommé d'eijcke situé aende

tomme straet, 16 r.22. sur 2 1/2 bon. d'heritage nommé ten eijckens meersters

et 1 bon. de bois situez sous grootloo, 16 v.23. sur 1/2 bon. de terrain dit Eussels, 3 r.24. sur deux bon. de bois et terre située aende gommereijn

straet a groot loo, 7 v. ; pres la rue dite gommerije straetesous grootloo, 19 v.

25. sur 5 journ. de terre nommée de gote, 9 r.x . Groote hoeve, zie Bollo straet.26. sur 6 journ. de bois nommé de groote mijte, 25 v.27. sur tine maison en la rue dite haeghstraete, 18 r.28. 3 journ. de prairie et jardin nommés hannebrocs ho f f,

1 r.29. sur 3 journaux de terre en deux parties L'une nommée

het heijken et l'autre het sulcker landt situées aende bollooheijde, 27 r.

-69-

30. sur un bon. de bruyere située bij het Leijken nomméheijntien straetken, 1 v.

31. sur 3 bon. de bois et bruyére nommée hijnegelsbosschensous groot loo, 1 r.

32. sur 2 bon. de terre située op hongerijen, 3 r.33. 1 1/2 journal de terre pres l'honguerij straete ,1 r.34. inden schrieck bij de hoogh straete, 2 v.35. 3 journ. de terre nommée den hulst situez sous groot

loo, 14 v.36. sur une maison et jardin nommée de cant helsen (?),

25 r.37. sur un journ. de terre située inden Schrieck bij de Cap-

pelle heijde, 2 r.38. 1/2 bon. nommé de kercke gote situez a Orootloo, 1 r.39. sur 1 bon. de terre située pres le Claveren bempt, 2 r.40. sur 1/2 bon. de terre et prairie nommée den Cleijnen

boomgaert sous grootloo, 14 v.41. sur trois journaux de bruijere nommée de Cleijndonck,

22 r.

42. sur environ 6 bon. de bois nommé den cleijnen Schrieck,16 v.

43. 1 bon. de bois nommé het Coevelt, 15 r.44. sur 1 bon. de prairie nommée den Crancken sous groot

-loo, 15 v.45. sur 1 1/2 journal d'heritage situé aende Crekelstraete,

6 v.46. sur une maison et dependance d'un demi bon. nommée

cretenborgh, 20 r.47. Le cloitre d'onze mille Vierges a Louvain sur 1/2 bon.

de terre située op croch waterlé, 27 r. ; sur un et demi journalde terre située op Croix waterloo, 14 r.

48. sur 6 journ. de prairie nommée den cruijsbempt a groot

loo, 8 r.49. sur 1/2 bon. de prairie située in de langhe straete, 2 r.

50. sur 3 journaux de terre nommée den langhe sloot sousgroot loo, 26 v.

51. sur 1 bon. de terre nommée den langhe strepe, 9 r.

— 70 —

52. sur 3 journaux de terre située inde Laureijckstraete, 4 v.53. sur 6 journ. de bois situé aende Leemstraete inden

Schrieck, 10 v.54. sur 5 journ. de terre située bij de leijbeke, 3 r.x . Leijken, zie Heijntien straetken.55. 5 journ. de terre nommée d'lenaerts sous grootloo, 12 r.x . Lijnen hubens donnck, zie Eeckelstraet.56. sur 1 1/2 bon. de bois nommé de moechoeve situé pres

la rue Bite putte straete, 27 r.57. sur 1 bon. de bois nommé molenbosch situé a groot loo,

I 0 v.58. sur une maison jardin d'un bon. nommée hijs de winters

verbrande stede, 19 v.59. 1 1/2 bon. de terre nommée t'orrickx landt, 14 v.60. sur 3 journaux de Rogh landt nommé het pair landt si-

tué aende pairstraete, 3 v. (zie ook Bees).61. sur 2 bon. de terre nommée de pacht hei je, 2 v.62. sur 1 bon. de bois nommé den paddenpoel, 15 v.63. sur environ 50 verges d'heritage situé bij de papegaeij

roede, 18 r.64. sur une maison et jardin d'un et demi bon. nommé den

ploegh situé inden Schrieck, 8 r.65. sur 1 1/2 bon. de bois et bruyère nommé het puttebosch

situez a grootloo, 4 v.66. sur environ 2 bon. de terre en deux parties située

aende putte straete, 8 r.67. sur environ 6 journ. de terrain dit Eussels nommé de

Ro etaerd en, 1 v.68. un heritage nommé het roghlandt situez sous Schrieck,

1 r.69. sur deux bon. de terre située aende Ro'nxli je, 19 v. ; op

de roncx leije, 27 r.70. sur 1 bon. de bois nommé t'Saemenbosch sous grootloo,

15 r.71. sur 3 bon. de bois nommé de Schriecken situé aende

Leijbeke, 14 v.72. sur 3 bon. de terre nommée Schuerendriesche, 12 r.

— 71

73. L'Eglise et le St. Esprit de St. jean inden Schrieck sur

ses bois, 1 r.74. sur environ 5 bon. de bruijere et terre nommée Scuijpers

hoeve située pres la rue dite Schrieck straete, 18 r.75. sur un bon. d'heritage nommé de sloete, 15 r.

76. pres la rue dite sloot straete, 21 v.77. sur 6 journaux d'heritage nommé Smoers driesch situé

inden Schrieck, 13 r.78. sur 3 1/2 journaux de bois et bruijere situé pres les

Sprinckstock heijde, 14 r.79. sur 3 journ. de terre nommée de Strepe située sous

groot loo, 2 r.x . Sulcker landt, zie Heijken.

80. sur 8 bon. de terre et bois et bruijere situez aende torn-

me straet, 10 r. ; pres la rue dite trommelstraete, 21 v.

81. sur 2 1/2 bon. d'heritage nommé de thuijn goeden, 14 v.

82. 4 bon. de terre nommée Veijls, 27 v.

83. sur 1/2 bon. de bruijere nommée de vijff f stucken située

sous schrick, 14 r.

84. sur 3 journaux de terre nommée de Wegsche, de Weech-

sche, 15 v.85. sur trois journ. d'heritage nommé den Wijngaert situé

aende Crekel straete, 7 r.86. wuijtiens straet, 1 v. ; sur 5 bon. de terre et Bruyère bij

de Wuytstraete, 6 r.

87. sur 3 journ. de terre nommée de seven daghwant, 15 r.

Waarloos.

1. sur 3 vierend. de terre nommée heijlen helst pres la cure

de Waerloos, 11 r.

2. sur 1/2 bon. de terre nommée Kielemans ho f f sur Waer-

loos, 11 r.

J. H ELSEN.

Plaatsnamenspelling.

1. Een schrijven van het Davidsfonds.

In den loop van de tweede helft der maand Juni van dit jaarvernamen wij plotseling dat M. Pier 1 o t , Minister vanBinnenlandsche Zaken, om zoogezegd administratieve redenen(« administratieve » orde scheen geen twee spellingen naastelkaar in het Staatsblad te gedoogen), besloten had de mo-derne spelvormen der Vlaamsche gemeentenamen eenvoudiguit de lijst der Belgische gemeentenamen te verwijderen.

Het Davidsfonds, dat onze beweging van meet af aan metde grootste krachtdadigheid heeft gesteund, schreef naar aan-leiding hiervan aan den Minister van Binnenlandsche Zakenvolgenden brief, die bij gelegenheid ook aan onze propagan-disten dienstig kan zijn.

Bij beslissing van het Hoofdbestuur d. d. 30 Januari 1930,trad het Davidsfonds, kultureele vereeniging die ruim 75.000katholieke Vlaamsche huisgezinnen groepeert, de spelling vande Vlaamsche gemeentenamen, zooals door Prof. Dr. J. Vande Wijer voorgesteld in zijn brochure « De Vlaamsche Ge-meentenamen in moderne spelling », bij. Daarbij bleef het niet,en o. m. werd nog beslist, dat onze vereeniging zou « aandrin-gen bij de openbare besturen om ze (d. i. de moderne spel-ling) officieel in te voeren ».

Het blijkt dat eerstdaags de «Lijst der Belgische gemeentenmet het bevolkingscijfer op 31 December 1933 » in het Staats-blad zal verschijnen, en met een spijtige verbazing wordt inhet Vlaamsche land vernomen, dat de Vlaamsche gemeente-namen waarschijnlijk alleen in de oude spelling zullen wordenafgedrukt, dat ditmaal de moderne schrijfwijze, die reeds vijf-maal achtereen in deze « Lijst » werd gepubliceerd -- laat hetnog zijn tusschen haakjes —, eenvoudig zal worden wegge-laten. Wij hopen dat dit een loos gerucht mag zijn. Door devinnige pennetwisten die destijds van anti-Vlaamsche zijde

— 73 —

werden gevoerd tegen de moderne spelling onzer gemeente-namen, een kwestie die ten slotte slechts van wetenschappelijkeen nog meest van praktische orde is, werd ze, zooals op onzejaarvergadering van 19`32 werd gezegd « een flamingantischestrijdvraag », die zou worden opgelost « tegen alle betweterijvan wie het niet aangaat ».

Wij meenen dan, Zeer Geachte Heer Minister, uw aandachtte mogen vestigen op enkele feiten die lieten veronderstellendat de kwestie van de schrijfwijze der Vlaamsche gemeente-namen haar beslag kreeg in den zin zooals door de quasi-al-gemeenheid van de Vlaamsche bevolking gewenscht, dat hetten slotte nog maar ontbrak aan de definitieve beslissing vanhoogerhand, welke beslissing nakende was. Immers, zooalshooger gezegd, reeds vijfmaal achtereen werd de nieuweschrijfwijze in het Staatsblad afgedrukt.

Ziehier dan de bedoelde feiten :1. De strijd, sedert het jaar 1864 door vooraanstaande

Vlaamsche geleerden gevoerd om orde te brengen in denchaos der Vlaamsche plaatsnamenspelling, werd in het jaar1928 hervat in den schoot van de Koninklijke Commissie voorToponymie en Dialectologie, door gezaghebbende weten-schapsmenschen als Prof. Vercoullie, Prof. Mansion, Prof.Carnoy, Prof. Van de Wijer, Prof. Grootaers, Prof. Blanc-quaert, algemeen Rijksarchivaris Cuvelier, e. a.

2. Alle Vlaamsche kultureele vereenigingen hebben onmid-dellijk hun instemming betuigd met het voorstel dat daaruit isvoortgevloeid en dat door Prof. Van de Wijer te boek werdgesteld.

3. De Vlaamsche Ministers van Binnenlandsche Zaken M.M.Baels, Carnoy en Poullet, hebben altijd sympathiek tegenoverde hervorming gestaan, al kon de moderne spelling nog nietofficieel ingevoerd worden, hebben toch begunstigd, en haardaarom een plaats ingeruimd in de jaarlijksche lijst met hetbevolkingscijfer der Belgische gemeenten.

4. De Waalsche Minister M. Carton liet zich voorlichtendoor een Waalsch medelid der Commissie, dat onomwondengunstig adviseerde ; hij verklaarde in volle Kamer, dat de

— 74 —

eensgezindheid van de Vlaamsche intellektueelen en derVlaamsche vereenigingen op hem een sterken indruk haddengemaakt.

5. Eerste Minister Renkin stond op 11 Juli 1931 een onder-houd toe aan drie afgevaardigden der Koninklijke VlaamscheAkademie, en beloofde aan de Vlaamsche intellektueelen vol-doening te schenken.

6. In 1932 werd de moderne spelling in de Kamer vanVolksvertegenwoordigers verdedigd door Vlaamsche vertegen-woordigers van alle politieke partijen, o. a. door M.M. DeSchrijver, Van op den Bosch, Boucherij, Huysmans, VanHoeck, Clijnmans, e. a.

7. Ontelbare dag- en weekbladen en tijdschriften passen demoderne plaatsnamen toe, geen enkel wellicht integraaldc oude.

8. Hetzelfde geldt voor een aantal Vlaamsche vereenigin-gen, in zekere mate ook voor den Boerenbond, en volledigvoor de Algemeene Bankvereeniging, omdat de oude spellingeenvoudig niet bruikbaar is.

9. Haast geen enkel Vlaamsch geleerde of hij gebruikt intaalkundige, historische of aardrijkskundige bijdragen de mo-derne spelling.

10. Deze wordt thans ook gebruikt in de twee thans ver-schijnende Encyclopedieën, in het Moderne Woordenboek enden Atlas van E. P. Verschuren, S. J., en in de meeste Vlaam-sche schoolatlassen.

11. Destijds legde Minister Bovesse een verklaring in gun-stigen zin af voor het toelaten van een tweede spelling voorPosterijen.

12. Ten slotte is het belang van deze kwestie niet enkel meerwetenschappelijk en kultureel, doch na een strijd van zooveeljaren ook moreel.

Wij zouden alvast aan deze lijst nog enkele feiten kunnentoevoegen, doch wij meenen dat deze voldoende zullen zijnom, zoo al niet definitieve bekrachtiging van de voorgesteldenieuwe schrijfwijze, dan toch te bereiken dat de lijst wordtmeegedeeld zooals de laatste jaren.

— 75 —

Te vermoeden is dat, jammer genoeg, nog nieuwe strijd zalnoodig zijn om van regeeringswege de moderne plaatsnamen-spelling te zien invoeren ; voor dezen strijd zijn de Vlaamschevereenigingen te vinden.

Hoe het gevaar werd afgeweerd, begrijpen wij op ditoogenblik zelf nog niet. Zeer vooraanstaande politieke per-soonlijkheden, die wij op de hoogte van den toestand haddengebracht, beschouwden de aangelegenheid als hopeloos, omdatin den Ministerraad reeds een voor ons ongunstige beslissingwas gevallen... tot per slot van rekening alles bij het oudebleef.

Wij hebben wel vermoedens, die als zij moesten bevestigdworden, zeer bemoedigend zouden zijn voor onze Vlaamschecultureele aangelegenheden, maar... kunnen hierover verderniets mededeelen.

Wat dan toch weer bewijst dat het wachtwoord steeds moetblijven : oppassen en vooral niet « despereeren ».

2. Les méfaits de la commission de toponymie (La Flandrelibérale, 18-10-34).

« Une fidèle lectrice de Swynaerde » weeklaagt in het bo-venvermelde blad, dat altijd een razende campagne heeft ge-voerd tegen het « germaniseeren » van de Vlaamsche gemeen-tenamen, omdat onder de gemeentenamen, die door de Com-missie op groteske wijze werden verminkt niet voorkwam « ledoux nom de Swynaerde » die, als hij goed werd uitgesproken,« évoquait le caractère baltique et nostalgique de Swinemun-de ». En nu gaat de gevoelige ziel voort :

« Avec une délicatesse toute germanique (o, die barbaren !),pour que personne ne put en douter, elle a change le nom enZwynaarde.

Depuis lors, nos habitants ont perdu le sourire et cela secomprend.

Its se demandent avec inquietude, ce qu'une terre à cochonspeut produire d'autre que des cochons. Certains parents suf-vent d'un regard anxieux la croissance de leurs enfants. Déjà

— 76 —

les gamins des villages voisins leur crient au passage d'un airnarquois : « Zwyntjes ! »

Je souhaite que les membres de la commission de topony-mie se décident prochainement à rendre visite aux Flamandsde Zwynaarde, pour se rendre compte par eux-mêmes de l'en-thousiasme de la population à la suite de leur décision.

Je vous promets que nous leur réserverons un de ces toursde cochon dont ils se souviendront...»

3. La voix du bon sens (lb. 19-10-34).

Van de zeer welwillende proza uit het Bulletin du Touring

Club (weer van de hand van M. van Renynghe), deelden wijin ons vorig nummer een paar staaltjes mede. Hier is nu devoorzitter, M. P. Duch a i n e , in hoogsteigen persoon aanhet woord :

« Je lis avec un vif plaisir dans votre numéro du 15-16 oc-tobre un article relatif á la nouvelle orthographe des com-munes. Le Touring Club de Belgique proteste depuis des an-nées contre pareille loufoquerie. L'on se Bemande vraimentpendant combien de temps le pays se laissera faire par cettebande d'illuminés qui veulent bouleverser tout ce qui fait lapersonnalité même de peuple beige ».

La Flandre libérale is natuurlijk in den hoogsten hemel we-gens dit schrijven, al blijft de toon vrij defaitistisch : « Peut-être suscitera-t-elle a l'égard des fantaisies de la commissionde toponymie de nouvelles protestations qui finiront par êtreentendues en haut lieu ».

Heelemaal ongewettigd is dit defaitisme wel niet : is het nietopvallend dat ook in de Nederlandsche uitgave van het Bulle-

tin de « loufoquerie » der moderne plaatsnamenspelling veelal(of geregeld ?) wordt toegepast. Als er dat met het groenehout gebeurt...

H . J. VAN DE WIJER.

De Saar-Atlas (').

De Saar-Atlas, waarvan in den loop van dit jaar, bij den bekendenuitgever J. Per th es in Gotha, snel achter elkaar twee uitgavenverschenen, is in den volsten zin van het woord een « monumentaalwerk ».

Hij is de vrucht van jarenlangen arbeid, gecentraliseerd en geleiddoor de « Saarforschungsgemeinschaft », die in het jaar 1926 op initia-tief van Staatsminister a. D. S c h m i d t- 0 t t werd gesticht enmet de werkdadige medehulp van de « Notgemeinschaft der deutschenWissenschaft » de wetenschappelijke studie van het verleden en hetheden van het land aan de Midden-Saar op buitengewone wijze heeftbevorderd.

De geringste verdienste van dit initiatief ligt zeker niet in het feit,dat men in dit wetenschappelijk onderzoek heeft weten te be-trekken niet alleen de wetenschapsmenschen uit het Saarland zelf,maar tevens een heele reeks vooraanstaande geleerden uit de nabijeDuitsche Universiteiten. Wij vermelden hier benevens de uitgevers H.0 v e r b e c k, privaat-docent aan de Technische Hoogeschool teAken en G. W. S a n t e, archivaris der stad Saarbrucken, in deeerste plaats Prof. H. A u b i n (Breslau), 0. Ma u 1 1 en Prof.F. Steinbach (Bonn);voortsW. Cartellieri, direc-teur van het « Saarwirtschaftsarchiv », en H. K e u t h , directeur vanhet Heimatmuseum te Saarbrucken, en ten slotte J. N i e s s e n, H.Scholtz, W. W i 1 1 en M. Zender, assistenten bij de Uni-versiteiten te Bonn, aan wier verschillende instituten de territoriaal-historische, taalhistorische en folkloristische gedeelten werden bewerkt.Een samenwerking die niet anders kon zijn dan heilzaam, omdat zijwist te verbinden de enthousiaste liefde voor de Saar-Heimat met dedegelijkheid der Duitsche wetenschap.

De Atlas bestaat natuurlijk in hoofdzaak uit de 171 kaarten, die elkvraagstuk dat met het huidige Saargebied verband houdt, op klarewijze belichten : dat zij met de beste technische middelen werden uit-gevoerd, daarvoor stond de naam van den uitgever Julius P e r t h es

al op voorhand borg.

( 1 ) Saar-Atlas. Im Auftrage der Saarforschungsgemeinschaft bear-beitet and herausgegeben von Hermann Over beck and GeorgWilhelm Sant e, in Verbindung mit Hermann Au bi n, OttoM a u 1 1 and Franz Steinbach. 171 Haupt- and Nebenkartetiauf 40 Tafeln, 110 Abbildungen, einfuhrender Text and Erlduterungen.

Gotha, Justus Perthes, 2. Auflage, 1934. Pr. geb. RM. 14.-

- 78 -

In drie rubrieken, nl. I Grundlagen ; II Geschiedenis en cultuur enIII Economie, worden de verschillende aspecten van het Saarvraag-

stuk onderzocht.Bij I is vooral van belang de plaats die het Saargebied inneemt in

het Duitsche staats- en taalgebied (op ± 30 km. van de taalgrens) .In II vestigen wij vooral de aandacht op de voorstelling van de

wederwaardigheden van het Saargebied in het licht van het eeuwen-oude Fransch-Duitsche conflict, van de historische evolutie van poli-tieke en kerkelijke toestanden, van de kunst- en taalgeschiedenis, vande huis- en Siedlungsvormen en van sommige merkwaardige folklo-

ristische verschijnselen.In III vindt men alle mogelijke inlichtingen over het economisch le-

ven : over veeteelt en akkerbouw, mijnbouw, ijzer- en glasindustrie,over de verkeersmiddelen, de bevolking, de arbeids- en woongelegen-heden der mijnwerkers, de aankoop- en afzetgebieden van de Saar-industrie. Alles voorgesteld met het gewenschte historische perspec-tief en volgens de laatste geographische en cultuurmorphologische me-

thode.Aan deze kaarten, die op zichzelf reeds een ontzaglijke wetenschap-

pelijke beteekenis bezitten, gaat een inleiding vooraf waarin op samen-vattende wijze het Saargebied in geographisch, historisch, economischen cultureel opzicht wordt gesitueerd en die tevens voor elk der be-handelde vraagstukken een grondige toelichting en uitvoerige biblio-graphie aan de hand doet. Men merke op dat het hier gaat om zoowat 100 bladzijden kleinen en zeer compressen druk, die in normaleomstandigheden zouden uitgegroeid zijn tot een lijvig boekdeel : eenware goudmijn van wetenschappelijke inlichtingen.

Ten slotte vullen 110 afbeeldingen aan wat noch door tekst nochdoor kaarten kon verduidelijkt worden : hier wordt een sprekendbeeld opgehangen van het land, tegelijk in zijn romantisch natuur-schoon en in zijn ultra-modern industrieel aspect, en komen mede aande beurt de steden en dorpen aan de Saar, de belangrijkste historischegebeurtenissen en de merkwaardigste cultuurmonumenten. Dit illus-tratief gedeelte maakt van een wetenschappelijken Atlas tevens een

ideaal Heimatbuch voor huis, vereeniging en school.Het spreekt wel van zelf dat bij de bewerking van den Saar-Atlas

niet louter wetenschappelijke overwegingen, maar tevens politieke be-schouwingen op den voorgrond zijn getreden. Men vergete echter nietdat de Versailles-oplossing van het Saarvraagstuk in Frankrijk langop voorhand door Fransche historici werd voorbereid, o. a. door eenComité d'études onder voorzitterschap van den historicus L a v i s s een dat Duitschland in dat opzicht erg verzuim had in te halen.

Het kwam er dus voor de Duitsche geleerden op aan te bewijzen,dat het tegenwoordige Saargebied noch een geographische, noch een

79 -

historische, noch een cultureele eenheid uitmaakt, maar alleen eenmozaïek is van brokstukken die uit hun natuurlijk verband werdengerukt ; dat daarentegen alles in het Saargebied : landschap, « Volks-

turn », geschiedenis, enz., alleen kan verklaard worden, als men op hetoog houdt zijn enge verbondenheid met de Rijnstreek.

Dit geldt natuurlijk in even groote mate voor de gegevens, die vooronze lezers in de eerste plaats in aanmerking komen, nl. de topony-mische, de dialectgeographische, de folkloristische en deze betreffende

de huis- en Siedlungsvormen.In het hoofdstuk « Zur Siedlungsgeschichte der Saarlande » hangt

Dr. G. W. S ante (Der Gang der Besiedlung, bl. 56-58), inzonder-heid aan de hand van oudere en jongere plaatsnamen, een historischbeeld op van de wijze, waarop het land aan de Saar in den loop dereeuwen werd bevolkt, « angefangen mit der Landnahme in der Vdlker-wanderungszeit und endend in der Gegenwart bei dem industriellenAusbau » ; hij illustreert daardoor tevens op treffende wijze hoe deverschillende wetenschappelijke disciplines als taalkunde, geschiedenis,oudheidkunde, aardrijkskunde en economische geschiedenis, op demeest vruchtbare wijze in den dienst van een en hetzelfde wetenschap-pelijk doeleinde kunnen gesteld worden.

Wat de verspreiding van de plaatsnamen betreft, verwijzen wij op

kaart 13 naar vak a met de -ingen en -helmnamen, naar vak b met de

-weilernamen, waar telkens wordt medegedeeld of de bewuste plaats-namen vóór het jaar 1000, tusschen de jaren 1000 en 1600, of na ditlaatste jaar voorkomen ; op vak c met de « Rodungsnamen » in hetzeer woudrijke Saarland, welke voorkomen in de zeer gevarieerde vor-men van composita met -rod, -holz, -wald, -scheid en -seng. In de ver-

dere vakken d, e en f wordt dan vooral de chronologische factor ophet oog genomen en wordt graphisch voorgesteld welke plaatsen res-pectievelijk vóór het jaar 1000, of 1400, of na het jaar 1600 wordenvermeld. Kortom een model van de geographische methode, die bij onsnog steeds in zeer geringe mate de aandacht heeft gewekt.

De beschrijving van de taalkundige ontwikkeling in de Saarlandenwordt door W. W i 1 I (Zur Sprachgeschichte der Saarlande, bl. 69-70)geplaatst in het kader van het geheele Rijnlandsche of Westduitschetaalgebied en zijn stage beïnvloeding door Opperduitsch taalgoed.Zij staat tevens in het teeken van de jongste methode, die bij de be-oordeeling der taalfeiten niet alleen de historische beweging in dentijd, maar ook de niet minder belangrijke beweging in de ruimte tothaar recht laat komen, en daarom den invloed nagaat op de taalver-schijnselen van de grondgesteldheid, de natuurlijke, kerkelijke en po-litieke grenslijnen, de verkeerswegen, van bepaalde « Kulturrdume »,van de moderne economie, enz.

Wij vestigen op kaart 19 vooral de aandacht op de algemeene

-8Q_kaart in vak a, welke de actueele taalkundige toestanden in het Rij n-land weergeeft, met aanduiding der verschillende Kulturraume ; op dekaarten der Hunsriickschranke in vak b en c ; op de vakken d, e, f,waarin de taalkundige evolutie van het oorspronkelijk naar het Noor-den georiënteerd gebied wordt geïllustreerd.

In een merkwaardige bijdrage (Zur Volkskunde der Saarlande, bl.70-71) behandelt M. Z e n d e r, ook weer volgens de cultuurgeo-graphische methode, enkele merkwaardige folkloristische verschij nse-len uit het Saarland, nl. de voornaamste Mariabedevaarten, den« Pfingstquak », den Meiboom, het « Madchenlehen », het oogstfeesten de vereering van den hl. Wendelinus.

Ook de studie van de huis- en Siedlungsvormen (bl. 59-62), doorH. K e u t h (« Einhaus » en « Gruppenhaus », « Strassendorf »,« Mehrstrassendorf » en « Haufendorf ») zal wel de aandacht van me-nigeen onder onze lezers gaande maken : vooral de kaarten 14 en 15zijn in menig opzicht zeer leerrijk.

Wij meenen te mogen besluiten : de Saar-Atlas is een werk ge-worden van allereerste gehalte, waarop de Duitsche wetenschap fiermag gaan.

Dit oordeel geldt stellig in niet mindere mate voor het historisch encultureel gedeelte dat, zooals reeds blijkt uit wat voorafgaat, voor re-kening komt van het Bonnsche « Institut fur geschichtliche Landes-kunde », een instituut eenig in zijn soort, waarvan de inrichting ons,buitenlanders, zoo enorm veel kan leeren. Alles namelijk wat eenigs-zins betrekking heeft op het oude Rijnland wordt hier geconcentreerd:zijn geschiedenis, onder leiding van prof. F. St e i n b ach ; het« Rheinisches Wdrterbuch » onder leiding van Prof. J. M ti 11 e r ; de« Rheinische Landesstelle des Atlas der deutschen Volkskunde » ; het« Archiv fur deutsche Volkskunde » met zijn duizenden volks- en kin-derliederen, volkssagen en -vertellingen ; en sedert enkele jaren ookhet « Rheinisches Flurnamenarchiv » onder leiding van Prof. A.B a c h, met zijn merkwaardige initiatieven op het gebied der Kul-turkreisformatie, die ook voor de evolutie der plaatsnamen van ge-weldig belang blijkt te zijn.

Zal het ons dan verwonderen dat ook deze gedeelten aan de meestgespannen verwachtingen hebben beantwoord ? En dat wij hier staanvoor werk van blijvende waarde, ook nu de Saar is « heim » gekeerd ?

H. J. VAN DE WIJER.

DE KONINKLIJKE COMMISSIE VOORTOPONYMIE EN DIALECTOLOGIE

laat in haar

HANDELINGENieder jaar een reeks bijdragen verschijnen over Vlaamscheen Waalsche plaatsnaamkunde en dialectologie, van de handder voornaamste specialisten. Daarbij komen de bibliogra-phische jaaroverzichten over deze vakken, onmisbaar voorwie ze wil bijhouden.

De Handelingen zijn te bestellen bij den H. M. Francois,Berg van 't Hof, 27, Brussel, door storting van den netto-prijsop diens postcheckrekening Nr. 779.36.

PRIJZEN.

Handelingen I, 1927 :

8°, pp. xxiv + 250, 2 kaarten

Handelingen II, 1928 :

8°, pp. 327, 5 figg., 9 kaarten

Handelingen III, 1929 :

8°, pp. 228. 3 kaarten .

Handelingen IV, 1930 :

8°, pp. 310, 3 kaarten .

Handelingen V, 1931 :

8°, pp. 304, 1 portret, 2 kaarten

Handelingen VI, 1932 :

8°, pp. 302, 2 kaarten, 3 platen .

Handelingen VII, 1933 :

8°, pp. 432, 3 kaarten in kleuren

Handelingen VIII, 1934 :

8°, pp. 470, 1 portr., 9 kaarten .

België 25 fr.Buitenland 8 belg,

. België 35 fr.Buitenland 10 belg.

, België 25 fr.Buitenland 7 belg..

, België 35 fr.Buitenland 9 belg.

. België 35 fr.Buitenland 9 b elg

. België 32 fr.Buitenland 9 belg..

. België 45 fr.Buitenland 11 belg.

. België 50 fr.Buitenland 12 belg.

UITGAVEN VAN DE VLA. TOP. VEREENIGING

1. NOMINA GEOGRAPHICA ELANDRICAStudiën en monographieën.

STUDIËN I. Bibliographie van de Vlaamsche plaatsnaam-kunde door H. J. VAN DE WIJER.1928, XXVI en 158 bl., 8°, fr. 20.—.

STUDIËN II, 1. Inleiding tot de studie van de Vlaamscheplaatsnamen, 1 door J. MANSION, K. DE FLOC', A. CARNOYen H. J. VAN DE WIJER.1929, XII en 166 bl., 8°, fr. 28.—.

MoNOGRAPHIEËN I. Toponymie van Opwijk door J. LIN-DEMANS.1930, xi' en 220 bl.(met toponymische kaart), 8°, fr. 45.—.

MONOGRAPHIEËN H. Toponymie van Varsenare door J. POL-LET en J. HELSEN.

1933, xv en 140 bl., 8°, fr. 35.—.

2. TOPONYMIC ABijdragen en Bouwstoffen.

I. De Vlaamsche gemeentenamen in moderne spelling doorH. J. VAN DE WIJER.1929, IX en 44 bl., 8°, fr. 10.— (uitverkocht).

Intusschen verscheen : Onze Vlaamsche gemeentenamen inmoderne spelling, 5e druk. 1932, 30 bl., 8°, fr. 2.--.

H, 1. Brabantsche plaatsnamen, 1 door J. LINDEMANS.1931, x en 62 bl., 8°, fr. 10.— (uitverkocht).

II, 4. Brabantsche plaatsnamen, 4 door J. LINDEMANS.1933, ix en 36 bl., 8°, fr. 15.—.

HI. Het Cijnsboek van Duyst door J. LINDEMANS en E. VANDER LINDEN.1931, x en 52 bl., 8°, fr. 15.—.

IV. Zuidlimburgsche plaatsnamen door E. ULRIX en J. PAQUAY.1932, VIII en 118 bl., 8°, fr. 25.—.

3. MEDEDEELINGENJaargangen I-V (1925-1929), Iv en 154 bl., fr. 20.—.

Jaargangen VI (1930)-X (1934), elk fr. 10.—.

4. BIJLAGENI. Plaatsnamen te Lippeloo door J. E. VAN ELSEN.

1931-32, vI en 18 bl., 8°, fr. 2.—.H. Plaats- en persoonsnamen te Noorderwijk door J. HELSEN.

1932, IV en 16 bl., 8°, fr. 2.—.HI. Drie lessen over de geschiedenis van het Nederlandsch

naar de plaatsnamen door J. MANSION.1932, Iv en 34 bl., 8°, fr. 10.—.

IV. Plaatsnamen te Londerzeel door M. SACRA.1933-34, Iv en 32 bl., 8°, fr. 5.—.

V. Plaatsnamen te Turnhout door J. VAN GORP.1934, Iv en 18 bl., 8°, fr. 2.—.

VI. Rond het woord ,, uitvang " door J. HELSEN.1935, Iv en 12 bl., 8°, fr. 2. —.

DE KONINKLIJKE COMMISSIE VOOR

TOPONYMIE EN DIALECTOLOGIE

laat in haar

HANDELINGENieder jaar een reeks bijdragen verschijnen over Vlaamscheen Waalsche plaatsnaamkunde en dialectologie, van de handder voornaamste specialisten. Daarbij komen de bibliogra-phische jaaroverzichten over deze vakken, onmisbaar voorwie ze wil bijhouden.

De Handelingen zijn te bestellen bij den H. M. Francois,Berg aar 't Hof, 27, Brussel, door storting van den netto-prijsop diens postcheckrekening Nr. 779.36.

PRIJZEN :

Handelingen 1, 1927 :

8°, pp. xxiv + 250, 2 kaarten

Handelingen II, 1928 :

8°, pp. 327, 5 figg., 9 kaarten

Handelingen III, 1929 :

8°, pp. 228, 3 kaarten .

Handelingen IV, 1930 :

8°, pp. 310, 3 kaarten .

Handelingen V, 1931 :

8°, pp. 304, 1 portret, 2 kaarten .

Handelingen VI, 1932 :

8°, pp. 302, 2 kaarten, 3 platen .

Handelingen VII, 1933 :

8°, pp. 432, 3 kaarten in kleuren

Handelingen VIII, 1934 :

8°, pp. 470, 1 portr., 9 kaarten .

België 25 fr.Buitenland 8 belg.

België 35 fr.Buitenland 10 belg.

België 25 fr.Buitenland 7 belg.

België 35 fr.Buitenland 9 belg.

. België 35 fr.Buitenland 9 belg

België 32 fr.Buitenland 9 belg.

België 45 fr.Buitenland 11 belg.

• België 50 fr.Buitenland 12 belg.

UITGAVEN VAN DE VLA. TOP. VEREENIGING

1. NOMINA GEOGRAPHICA FLANDRICAStudiën: en monographieën.

STUDIËN I. Bibliographie van de Vlaamsche plaatsnaam-kunde door H. J. VAN DE WIJER.

1928, xxvt en 158 bl., 8°, fr. 20.—.

STUDIËN II, 1. inleiding tot de studie van de Vlaamscheplaatsnamen, I door J. MANSION, K. DE FLOI', A. CARNOY

en H. J. VAN DE WIJER.

1929, xtt en 166 bl., 8°, fr. 28.—.

MONOGRAPHIEËN 1. Toponymie van Opwijk door J. LIN-DEMANS.1930, x11 en 220 bI.(met toponymische kaart), 8°, fr. 45.—.

MONOGRAPHIEËN II. Toponymie van Varaenare door J. POL-LET en J. HELSEN.1933, xv en 140 bl., 8°, fr. 35.—.

2. TOPONYMICABijdragen en Bouwstoffen.

1. De Vlaamsche gemeentenamen in moderne spelling doorH. J. VAN DE WIJER.1929, ix en 44 bl., 8°, fr. 10.— (uitverkocht).

Intusschen verscheen : Onze Vlaamsche gemeentenamen inmoderne spelling, 5e druk. 1932, 30 bl., 8°, fr. 2.--.

11, 1. Brabantsche plaatsnamen, 1 door J. LINDEMANS.

1931, x en 62 bl., 8°, fr. 10.— (uitverkocht).

11, 4. Brabantsche plaatsnamen, 4 door J. LINDEMANS.1933, ix en 36 bl., 8°, fr. 15.—.

111. Het Cijnsboek van Duyst door J. LINDEMANS en E. VAN

DER LINDEN.1931, x en 52 bl., 8°, fr. 15.—.

IV. Zuidlimburgsche plaatsnamen door E. ULRIX en J. PAQUAY.

1932, vnl en 118 bl., 8°, fr. 25.—.

3. MEDEDEELINGENJaargangen 1-V (1925-1929), Iv en 159 bl., fr. 20.—.

Jaargangen VI (1930)-X (1934), elk fr. 10.—.

4. BIJLAGENI. Plaatsnamen te I,ippeloo door J. E. VAN ELSEN.

1931-32, vt en 18 hi., 8°, fr. 2.—.

II. Plaats- en persoonsnamen te Noorderwijk door J. HELSEN.1932, Iv en 16 bl., 8°, fr. 2.—.

III. Drie lessen over de geschiedenis van het Nederlandschnaar de plaatsnamen door J. MANSION.1932, Iv en 34 bl., 8°, fr. 10.—.

IV. Plaatsnamen te Londerzeel door M. SACRE.1933-34, Iv en 32 bl., 8°, fr. 5.—.

V. Plaatsnamen te Turnhout door J. VAN GORD.

1934, Iv en 18 bl., 8°, fr. 2.—.

VI. Rond het woord ., uitvang " door J. HELSEN.1935, iv en 12 bl., 8°, fr. 2, —.