FAUST [W

ORKIN

G TITLE] —

SEIZOEN

2020-2021D

E NATIO

NALE O

PERA

FAUST[WORKING TITLE]

FAUST[WORKING TITLE]

Wereldpremière5 september 2020 Nationale Opera & Ballet,Amsterdam

Concept en creatieLisenka Heijboer Castañón, Manoj Kamps, Niels Nuijten, Antonio Cuenca Ruiz, Hendrik Walther, Janne Sterke en Akim Moiseenkov

Muzikale leidingManoj Kamps RegieLisenka Heijboer Castañón Decor Janne SterkeHendrik Walther KostuumsJanne Sterke Licht en videoHendrik Walther GeluidAkim Moiseenkov DramaturgieAntonio Cuenca RuizNiels Nuijten Adviseurs dramaturgiemeLê YamomoLuc Joosten

Componisten/arrangeursMeriç Artaç, Hector Berlioz, Arrigo Boito, Lili Boulanger, Lochlan Brown, Emmanuel Chabrier, Bruno Coulais, Julius Eastman, Georg Friedrich Händel, Ravi Kittappa, Rein-bert de Leeuw, Lingbo Ma, Florian Magnus Maier, Gustav Mahler, Grace-Evangeline Mason, Martín Mayo, Marc Migó, Akim Moi-seenkov, Vasile Nedea, Florence Price, Franz Schubert, serpentwithfeet, Thuthuka Sibisi, Chavela Vargas, Rick van Veldhuizen, Claude Vivier & Maretha van der Walt

Solisten Olga BusuiocPolly LeechMartin MkhizeFang Fang Kong

Nederlands Philharmonisch Orkest

Koor van De Nationale OperaInstuderingChing-Lien WuKlaas-Jan de Groot

Nieuw Amsterdams KinderkoorInstuderingAnaïs de la Morandais

Nieuwe productie

FAUST [WORKING TITLE]

3

4

5

INHOUD

Over FAUST [working title]About FAUST [working title]Muzikale inhoudLaura Roling Interview met Manoj Kamps en Lisenka Heijboer CastañónPaul Laurence Dunbar We Wear the MaskmeLê yamomoBrief aan het artistieke team Componisten & arrangeursArtistiek teamZangersProductieteamNederlands Philharmonisch OrkestKoor van De Nationale OperaKinderkoor en performersDe Nationale Opera

Colofon

79

1217

48

53

6182848889909192

96

7

De zomer van 2020. De samenleving is ferm in de greep van een pandemie. De wereld zoals we die we kennen staat onder druk.

De crisis heeft ook zijn weerslag op De Nationale Opera. Zo wordt duidelijk dat de nieuwe productie van Arrigo Boito’s Mefi-stofele, een grootschalige opera gebaseerd op Goethes Faust, niet kan doorgaan. Bijna vier jaar aan voorbereidingstijd – program-meren gebeurt in de operawereld ver van tevoren – kan niet culmineren in een voor-stelling die niet alleen een nieuw seizoen, maar ook een nieuw artistiek tijdperk had moeten inluiden.

Tegen deze achtergrond worden Lisenka Heijboer Castañón en Manoj Kamps gevraagd om de lege ruimte te vullen. De kaders: gebruik de thematiek van Goethes Faust als vertrekpunt en zorg dat het resul-taat flexibel en wendbaar is, zodat het altijd aangepast kan worden aan de geldende maatregelen en protocollen.

In een artistieke snelkookpan ontstaat in een krappe drie maanden FAUST [working title]. Een titel die aan het werk gegeven is toen er nog weinig duidelijk was over het project, behalve dat het alle kanten uit kon. Work in progress.

Inspiratie vond het artistieke team onder andere in het essay Herdenken herdacht

van de Nederlandse filosoof Simon(e) van Saarloos. Daarin constateert Van Saarloos dat we in de westerse traditie de neiging hebben te denken vanuit schaarste. Terwijl er in de wereld juist een overvloed is aan stemmen, perspectieven en verha-len. Die overvloed heeft het team van FAUST [working title] naar het podium willen brengen.

Behalve uit het archief van Faust-repertoire, is geput uit de persoonlijke muzikale archieven van het artistieke team en de uit-voerenden. Het is muziek die zich ooit in het lichaam van de betrokkenen heeft genesteld.

Voor het scènebeeld is het team in de archieven van De Nationale Opera op zoek gegaan naar decorstukken die op een poë-tische, atmosferische wijze samenhangen met Goethes Faust.

De muzikale wereld van FAUST [working title] is gelaagd en meerstemmig. Het ijze-ren westerse repertoire is aanwezig, naast minder opgevoerd werk. Daarnaast zijn ver-schillende hedendaagse componisten gevraagd om hun stem – hoe luid of subtiel ook – toe te voegen aan deze werken.

Ontstaan vanuit beperkingen, is FAUST [working title] een voorstelling die over-vloed viert.

OVER FAUST [WORKING TITLE]

9

The summer of 2020. The world is in the grip of an unprecedented pandemic. The world as we know it stands under immense pressure.

The crisis has also impacted Dutch National Opera. The scheduled new production of Arrigo Boito’s Mefistofele, a large-scale opera based on Goethe’s Faust, cannot go ahead. Almost four years of preparation time – programming in the opera world happens far in advance – cannot culminate in a performance that had to open not only a new season, but also a new artistic era.

Against this background, Lisenka Heijboer Castañón and Manoj Kamps were asked to fill the empty space. Their assignment: take Goethe’s Faust as a starting point and make sure that the production is flexible, so that it can be adapted to changing measures and protocols.

In an artistic pressure cooker FAUST [work-ing title] was created in just three months. The title was decided on when little was clear about the project, except that it could still go in all directions. Work in progress.

The artistic team found inspiration in, among other things, the essay Herdenken herdacht (‘commemoration reconsidered’) by the Dutch philosopher Simon(e) van Saarloos. In this essay Van Saarloos

observes that, in the Western tradition, we tend to think in terms of scarcity, whereas in truth there is an abundance of voices, perspectives and stories in the world. The team of FAUST [working title] was fueled by a desire to bring this abundance to the stage.

In addition to existing Faust repertoire, items from the personal musical archives of the artistic team and the performers have been included. The choices are personal, nestled in the bodies of those involved.

To create fitting atmospheric images on the stage, the team has scoured the archives of Dutch National Opera for set pieces that are poetically connected with Goethe’s Faust.

The musical world of FAUST [working title] is layered and polyphonic. The classical repertoire is present, next to lesser per-formed works. In addition, several contem-porary composers have been asked to add their voices – no matter how loud or subtle – to these works.

Born out of limitations, FAUST [working title] is a performance that celebrates abundance.

ABOUT FAUST [WORKING TITLE]

12

MUZIKALE INHOUDPROLOGO IN CIELO

(uit Mefistofele)Arrigo Boito & Martín Mayo

–AIR D’HÉLÈNE

(uit Faust et Hélène)Lili Boulanger & Lochlan Brown

solozang: Polly Leech–

PÂNĂ CÂND NU TE IUBEAM (Roemeens lied)

Vasile Nedea solozang: Olga Busuioc

–ROMANCE DE L’ÉTOILE

(uit Achtste symfonie & L’étoile) Gustav Mahler, Emmanuel Chabrier & Marc Migó

solozang: Martin Mkhize–

VENTI, TURBINI (uit Rinaldo)

Georg Friedrich Händel & Rick van Veldhuizensolozang: Polly Leech

–PALOMA NEGRA

(opname) Tomás Méndez & Chavela Vargas

–LAKUTSHON’ ILANGA

Mackay Davashe, Miriam Makeba, Thuthuka Sibisi & Maretha van der Walt solozang: Martin Mkhize

–遠和近 FAR AND NEAR

(op een gedicht van Gu Cheng) Lingbo Ma

solozang: Fang Fang Kong–

MOON BRIDGEFlorence Price & Meriç Artaç

– THE GENERATION

(op een gedicht van Gu Cheng) Lingbo Ma

solozang: Fang Fang Kong

13

L’ALTRA NOTTE IN FONDO AL MARE (uit Mefistofele)

Arrigo Boito & Grace-Evangeline Mason solozang: Olga Busuioc

–CERF-VOLANT

(uit Les Choristes) Bruno Coulais

–FOUR ETHERS

(gebaseerd op Symphonie Fantastique van Hector Berlioz, opname) serpentwithfeet

–LONELY CHILDClaude Vivier

solozang: Olga Busuioc–

RIDDA E FUGA INFERNALE (uit Mefistofele)

Arrigo Boito & Florian Magnus Maier–

WE WEAR THE MASK Paul Laurence Dunbar

–KOMM! HEBE DICH ZU HÖHEREN SPHÄREN

(uit Achtste symfonie)Gustav Mahler & Lochlan Brown

solozang: Olga Busuioc–

GRETCHEN AM SPINNRADEFranz Schubert & Reinbert de Leeuw

soli: Olga Busuioc, Polly Leech & Martin Mkhize–

VITHIYIN KURAL (gebaseerd op Schicksalslied)

Johannes Brahms & Ravi Kittappa –

JOY BOYJulius Eastman

–EPILOOG

Akim Moiseenkov Zeynep Ajar, Alaaedin Baker, Renato Bertolino, Olga Busuioc, Mary-Jane Franker, Polly Leech, Jonathan Lever, Martin Mkhize, Lidiane Moreira, Federica Panariello,

Renzo Popolizio & François Vincent

14

15

17

Laura Roling INTERVIEW MET MANOJ

KAMPS EN LISENKA HEIJBOER CASTAÑÓN

Op zondag 31 mei 2020 gaat de telefoon van regisseur Lisenka Heijboer Castañón. Het is Sophie de Lint, directeur van De Nationale Opera. Door de pandemie kan de geplande pro-ductie van Mefistofele niet doorgaan. De vraag: of Lisenka, die al vaak in het gebouw heeft gewerkt en er haar weg goed kent, een alternatieve productie zou willen maken om het sei-zoen te openen.

Duidelijk is dat de productie flexibel moet zijn, en aangepast moet kunnen worden aan ver-anderende coronamaatregelen. In inhoudelijk opzicht moet het werk uitgaan van Goethes Faust, de figuur die als een rode draad door de programmering van DNO loopt.

Haar artistieke team mocht Lisenka zelf samenstellen. Bij voorkeur jonge makers die ook Nederland als thuisbasis hebben. Ze wist onmiddellijk dat ze dirigent, componist en theater-maker Manoj Kamps aan boord wilde. “Ik heb een lijstje van mensen waar ik heel graag mee zou willen werken. Manoj stond bovenaan die lijst.” De twee kenden elkaar nog niet persoonlijk, en ook het Nederlands Philharmonisch Orkest moest nog akkoord gaan met de keuze voor Manoj. Daar zouden nog een paar dagen overheen gaan.

KennisOndertussen formeert Lisenka haar team met scenograaf/lichtontwerper Hendrik Walther, dramaturgen Niels Nuijten en Antonio Cuenca Ruiz en scenograaf/kostuumontwerper Janne Sterke. “Het was ons meteen duidelijk dat we iets heel anders moesten gaan doen dan wat er voor dit operahuis normaal is, want dat was nu eenmaal onmogelijk.” Dagen-lang werd er koortsachtig gebrainstormd. Wat is nu eigenlijk de thematiek van Faust, die onderdeel vormde van de opdracht? Lisenka: “We kregen een snelcursus Faust van Luc Joosten, de hoofddramaturg van DNO. Van het liefdesverhaal ging ik artistiek niet echt ‘aan’, van het verkopen van je ziel aan de duivel ook niet.” Wel kwam in de gesprekken steeds Fausts honger naar kennis naar voren. “Dat prikkelde ons wel: want wat is kennis? Wie bepaalt welke kennis het waard is om te verwerven? Wat zijn daar de blinde vlekken in?”

18

Op vrijdag 5 juni gaat bij Manoj de telefoon. “Het was mijn manager. De Nationale Opera wilde graag in september hun seizoen groots en coronaproof openen, of ik daar interesse voor had.” Aanvankelijk was er scepsis: “Het klonk voor mij aanvankelijk alsof DNO een concert-plus wilde brengen, iets leuks voor de mensen. En daar had ik niet meteen heel veel zin in. Ik zat middenin m’n coronadip en mijn overtuiging was: als ik iets ga maken in deze tijd, op zo’n podium, dan moet het ook wel echt iets betekenen. Gelukkig bleek dat al snel juist de bedoeling te zijn.”

Met Manoj kwamen ook nieuwe perspectieven het artistieke proces binnen. “Voor mij is het heel vanzelfsprekend om vanuit een postkoloniale blik naar de wereld te kijken. Ik ben er vrij letterlijk een product van, als in Sri Lanka geboren kind van Nederlandse adoptie-ouders, en opgegroeid in een Brits systeem. Ik draag al die koloniale lagen in me, en ik ben me daar in de loop der jaren bewuster van geworden – wat dat betekent, zowel voor mij als voor de maatschappij. Het was al snel duidelijk dat voor mij de voorstelling óók hierover moest gaan.”

Simon(e) van SaarloosMede daarom bracht Manoj al in de eerste ontmoeting met het team het essay Herdenken herdacht in, van filosoof Simon(e) van Saarloos. Het gaf het artistieke proces een belang-rijke impuls. In het essay stelt Van Saarloos dat men in de westerse traditie geneigd is te denken vanuit schaarste (we kunnen maar één ding tegelijk herdenken en vooral niet te vaak), terwijl er in werkelijkheid een overvloed is. Een overvloed aan geschiedenissen, aan stemmen, aan perspectieven, aan manieren van herdenken. En door de veelvuldigheid van het heden aan het licht te brengen – door al die verschillende geschiedenissen, geschre-ven én ongeschreven, op allerlei manieren te herdenken – kun je wellicht de toekomst te beïnvloeden.

Lisenka: “Simon(e) heeft ons dat idee van Overvloed gegeven, maar we wisten niet meteen hoe we dat verder gestalte moesten geven in de voorstelling.” Daarvoor gingen Manoj en Lisenka het gesprek aan met theaterwetenschapper en dramaturgisch adviseur meLê yamomo. Manoj: “Hij kwam met de notie van het body archive – het lichaam als archief. Het idee, afkomstig uit de danswetenschap, is dat beweging in je lichaam opgeslagen wordt, en verbonden is aan herinneringen en emoties. meLê trekt dat door naar muziek. Volgens hem nestelt ook muziek zich in je lichaam, als een soort persoonlijk, voelbaar muziekarchief, gekoppeld aan ervaringen.”

Het bleek de sleutel tot het selecteren van muzikale fragmenten. Het artistieke team zocht niet alleen in het eigen lichamelijke archief naar materiaal, maar vroeg ook de solisten en het koor om datzelfde te doen. Zo zijn onder meer ‘Lakutshon’ Ilanga’ (via Martin Mkhize), ‘Venti turbini’ (via Polly Leech) en ‘Până când nu te iubeam’ (via Olga Busuioc) in de voor-stelling terechtgekomen.

Manoj bracht zelf Lonely Child van Claude Vivier in: “Ik heb Vivier zo’n tien jaar geleden ontdekt, en ik ben sindsdien in mijn hoofd een beetje met hem getrouwd. Dit is mijn

19

favoriete stuk van hem. Ik had heel sterk het gevoel dat het een rol kon spelen in de voor-stelling.” Al was aanvankelijk niet direct duidelijk of dat daadwerkelijk zou kunnen: “Ik wist toen nog niet of we een sopraan zouden hebben die dat kon of wilde zingen. Het stuk moest nu eenmaal ook een beetje ‘van haar’ worden. Het is mooi om te zien dat Olga zich die muziek nu ook helemaal eigen heeft gemaakt, dat het onderdeel van haar archief is geworden.” Ook de keuzes voor onder andere Four Ethers van serpentwithfeet (op basis van de Symphonie fantastique van Berlioz) en de ‘deconstructie’ van Brahms’ Schicksalslied door Ravi Kittappa kwamen via Manoj.

Ook Lisenka bracht muziek in. “De romance uit L’étoile was een van de eerste dingen die intuïtief bij mij opkwamen. Dat was de eerste productie waarbij ik regieassistent was bij DNO, en misschien dat deze aria zich daarom zo in me genesteld heeft.” Ook Chavela Vargas’ ‘Paloma negra’ bracht ze in, Julius Eastman’s Joy Boy – “een stuk dat ik tijdens mijn fellowship aan The Juilliard School in New York heb ontdekt, vorig seizoen” – en het werk van de jonge componist Lingbo Ma. “Zij studeert aan Juilliard, en ik heb haar daar leren kennen. Ik had meteen het gevoel dat haar werk heel bijzonder is, het raakte me. Toen Fang Fang Kong uit het koor aangaf dat ze graag ook iets Chinees wilde zingen in de voorstelling, was de connectie snel gemaakt.”

Meerstemmigheid In FAUST [working title] klinkt niet alle muziek precies zoals die oorspronkelijk, soms wel eeuwen geleden, gecomponeerd is. Manoj: “Vanuit het idee van overvloed, waarbij we dominante/alternatieve/herschreven/opnieuw verbeelde geschiedenissen én mogelijke toekomsten naast elkaar wilden laten bestaan, ontstond de notie om nieuwe stemmen toe te voegen aan de muziek.” Daarbij kwam het gegeven dat het Nederlands Philharmonisch Orkest sowieso niet op volle sterkte in de orkestbak zou mogen plaatsnemen, en de muziek hoe dan ook gearran-geerd moest worden. Van de nood werd een deugd gemaakt. Manoj: “Dit was een kans om een aantal componisten tijdens het arrangeren hun eigen stem toe te laten voegen aan het bestaande repertoire.”

Maar liefst twaalf verschillende componisten werden aan het werk gezet. Manoj: “Een aan-tal daarvan kenden we al, maar ik heb ook heel veel research gedaan en ben tot heel wat nieuwe ontdekkingen gekomen.” De verstrekte opdrachten verschilden onderling. Manoj: “Sommige componisten hebben we gevraagd om in de buurt te blijven van het origineel, anderen om een werk volledig uit elkaar te trekken.”

Daarbij speelden ook praktische overwegingen een rol. “Het kinderkoor, bijvoorbeeld, moest zijn aandeel wel op korte termijn kunnen instuderen. Daarom is bij ‘Moon Bridge’ van Florence Price de zanglijn intact gehouden, en heeft Meriç Artaç, de componist, daar-omheen een wereld gecreëerd.” Iets soortgelijks geldt voor ‘L’altra notte in fondo al mare’, de grote sopraanaria uit Mefistofele. De zanglijn is intact gehouden, terwijl de muziek eromheen radicaal veranderd is.

22

Er zijn ook stukken die “compleet ontsporen”, zoals de Händel-aria ‘Venti, turbini’ in de visie van Rick van Veldhuizen. Manoj: “Het begint redelijk herkenbaar, maar mondt uit in een soort kruising van Edith Piaf en Wendy Carlos. Dat hadden we zelf als artistiek team nooit kunnen bedenken.” Dat geldt ook voor Vithiyin Kural, een deconstructie van Brahms’ Schicksalslied door componist Ravi Kittappa, in het Tamil. “Brahms is daarin nog wel her-kenbaar, maar het stuk klinkt tegelijkertijd totaal anders: deels door de niet-Westerse taal (Tamil), en deels door een nieuwe elektronicalaag.”

Voor het slot van de voorstelling vroegen Manoj en Lisenka geluidsontwerper en compo-nist Akim Moiseenkov. Lisenka: “Ons idee voor het slot was dat het een soort echo moest worden van het voorafgaande, opgeroepen door de performers in hun bewegingen.” Het lichamelijke archief, in letterlijke zin zichtbaar en hoorbaar voor het publiek. Akim maakte voor elke performer een uniek instrument, dat ze kunnen bespelen door te bepaalde plekken op hun lichaam aan te raken. Door het uitoefenen van druk, kunnen ze de manier waarop een opgenomen fragment wordt afgespeeld zelf beïnvloeden.

Waar is Faust? Wie een verhalende voorstelling verwacht over Faust, met de karakters die Goethes stuk bevolken, zal zich verwonderen. De vraag dringt zich op in hoeverre de titel van de voor-stelling, FAUST [working title] de lading nog dekt. Lisenka is daar stellig over: “Deze titel is heel transparant. De vraag aan ons was om te vertrekken vanuit Faust, en vanaf dat moment is het werk een ‘work in progress’ geweest, dat zich verder heeft ontwikkeld. Daar gaat die titel, met de toevoeging ‘working title’, ook heel erg over. Faust is wel degelijk het vertrekpunt geweest.” Manoj voegt toe: “Als je puur naar de muzikale keuzes kijkt zit er veel Faust-gerelateerde muziek in. Als dat niet ons startpunt was geweest, had de voorstelling heel anders geklonken.”

Geschiedenis en herbestemmingBehalve uit het fysieke archief van het artistieke team en de performers, put de productie ook uit het archief van De Nationale Opera. Lisenka: “Alle decorstukken komen uit de opslag van DNO. Ze vertegenwoordigen producties en repertoire die tot de geschiedenis van dit gezelschap behoren, variërend van Händel tot Berg. Deze voorstelling zou com-pleet anders geweest zijn als dit huis andere voorstellingen had gemaakt en andere ele-menten in het archief had gehad.” Manoj: “Wat we doen gaat ook over het opnieuw inrichten van de ruimte, over het opnieuw bestemmen van dingen. Dat geldt voor de decorstukken, maar ook muzikaal heb-ben we dat doorgetrokken. De aria uit L’étoile is bijvoorbeeld oorspronkelijk geschreven voor een mezzosopraan, maar wij herbestemmen de muziek voor een bariton.”

Geboren uit een specifiek momentDe Nationale Opera zou kunnen worden omschreven als de olietanker van het Nederlandse opera- en muziektheaterlandschap. Nergens wordt op zo’n grote schaal gewerkt, zo ver

23

van tevoren en zijn er zoveel mensen betrokken bij producties. Voor FAUST [working title] heeft dat gigantische apparaat een heel andere houding en werkwijze moeten omarmen. Lisenka is onder de indruk van de manier waarop dat is verlopen: “Wij hadden dit niet in ons eentje gekund. Er staat een megaproductie op de planken. Met dank aan die in snel-treinvaart bewegende olietanker.”

Wat dat betreft hoopt Lisenka voor andere jonge makers dat er vaker zo’n gat in de pro-grammering zal vallen: “Wat wij nu tot onze beschikking hebben is meer dan we ooit in onze carrière hebben meegemaakt. Dit gigantische toneel, deze middelen, deze kennis. Ik hoop heel erg dat DNO een project als dit in de toekomst ook aandurft, als bewuste artistieke keuze, in plaats van noodgedwongen.”

De korte creatieperiode vertaalt zich ook in een nauwe verbondenheid van het project met de actualiteit. Manoj: “Je voelt bij dit project aan alles dat het in 2020 bedacht is. Het is geboren uit een specifiek moment – de pandemie, de Black Lives Matter-beweging, de economische depressie. Bovendien verkeerden we heel lang in onzekerheid óf er über-haupt wel een voorstelling zou komen. De insteek was voor ons: dit proces moet nú iets betekenen en voor iedereen waardevol zijn, en hopelijk komt er een voorstelling uit voort.”

Beperking en verbondenheidDe voorstelling gaat niet expliciet over de pandemie, maar toch heeft het coronavirus een immense invloed op de productie gehad. Protocollen en veiligheidsmaatregelen vormden de kaders waarbinnen het artistieke team kon opereren. Lisenka: “Een van mijn eerste vragen aan Sophie de Lint was of ik het kinderkoor, dat gepland stond voor Mefistofele, tot mijn beschikking zou kunnen hebben. Ik wist dat voor kinderen de regels soepeler zouden zijn.” Manoj: “Pas in de loop van de zomer werden de spelregels duidelijk: voor kinderen onder de 13 jaar gelden geen beperkingen. Zij hoeven geen afstand te houden en mogen alles doen, zowel onderling als met volwassenen. Voor kinderen boven de 13 jaar geldt dat zij wel alles mogen doen met de jongere kinderen en met elkaar, maar niet met volwasse-nen. De volwassenen moeten, als ze in stilte aanwezig zijn, anderhalve meter afstand hou-den. Zodra ze gaan zingen, moet die afstand minstens tweeënhalve meter worden. Dat heeft een grote impact op wat je praktisch kunt.” Lisenka vult aan: “En dat betekende dat we in de repetitieruimte heel erg hebben moe-ten zoeken naar andere manieren van verbonden zijn. Hoe je écht samen kunt zijn zonder elkaar aan te raken. En we hopen dat het publiek dat voelt en zich mee laat voeren, in dit eerste samenzijn in dit theater sinds maart.”

Het is mijn filosofische over-tuiging dat we in de westerse traditie zeer geoefend zijn om vanuit schaarste en competitie te denken – door de evolutieleer van Darwin, maar ook het verhaal van Eva en Adam vertrekt vanuit competitie – tussen de duivel en God, en vanuit schaarste: het ontbreekt hun aan kennis van goed en kwaad, waardoor we al snel uitkomen op een verzuchting als: ‘Je kunt niet alles heb-ben.’ Dit is een ideologie van schaarste die niet leidt tot bescheiden consumeren, maar tot een ‘Go Slow!’-advies wanneer het aankomt op sociale verande-ring en kwesties van rechtvaar-digheid. Denk bijvoorbeeld aan de wijze waarop Halbe Zijlstra de verandering van de figuur Zwarte Piet ‘onvermijdelijk’ noemde, mits het geleidelijk en niet te snel zou gaan.

– Simon(e) van Saarloos, Herden-ken Herdacht, 21-22

Wie queer denkt, probeert een manier te vinden om de wereld te verbeelden voorbij of buiten de huidige normen en waarden.

– Simon(e) van Saarloos, Herdenken Herdacht, 35

Een wit geheugen herinnert zich wat de eigen geschiedenis bestendigt en vergeet al het andere. Wit herinneren werkt als een gum en een pen tegelijk: het wist uit om er vervolgens een vlag op te planten of een naam op te schrijven. Witheid schrapt. Een wit geheugen benoemt zichzelf niet als wit. Een wit geheugen acht de eigen geschiedenis uniek vanwege andere kwaliteiten (ontdekkings-lust, verlichtingswaarden), maar nooit vanwege witheid.

– Simon(e) van Saarloos, Herden-ken Herdacht, 58

Wanneer we meerdere zintuigen vertrouwen om het verleden mee te er- varen – multisensorisch, gevoeld luisteren – ver-groten we wellicht ons geheugen.

– Simon(e) van Saarloos, Herdenken Herdacht, 88

Motto

Favoriete motto van Arrigo Boito

Om schaarste (‘je kunt niet alles herdenken’) en competitie (‘sommige ver-halen zijn daarom belang-rijker dan andere’) tegen te gaan, doe ik een voorstel voor dagelijks, lichamelijk herdenken.

– Simon(e) van Saarloos, Herdenken Herdacht, 22-23

48

We wear the mask that grins and lies,It hides our cheeks and shades our eyes,—This debt we pay to human guile;With torn and bleeding hearts we smile,And mouth with myriad subtleties.

Why should the world be over-wise,In counting all our tears and sighs?Nay, let them only see us, while We wear the mask.

We smile, but, O great Christ, our criesTo thee from tortured souls arise.We sing, but oh the clay is vileBeneath our feet, and long the mile;But let the world dream otherwise, We wear the mask!

Paul Laurence Dunbar(1872-1906)

WE WEAR THE MASK

53

meLê yamomo

BRIEF AAN HET ARTISTIEKE TEAM

Jullie staan op een drempel. Temidden van alles wat er in 2020 tot nu toe is gebeurd, heb-ben jullie de opdracht gekregen opnieuw te bedenken hoe we het seizoen van De Nationa-le Opera kunnen openen. In wat voor muziektheaterstuk weerklinken de vragen die ons de laatste maanden van de quarantaine hebben beziggehouden? En misschien nog belangrij-ker: hoe kan het opera-scheppingsproces de maatschappelijke hervorming weerspiegelen van de afgelopen periode van isolatie?

Medio juli kwam het artistieke team van FAUST [working title] voor het eerst bijeen in dezelfde ruimte. Jullie zijn sinds juni bezig met het bedenken van een nieuwe muziek- theaterproductie. De seizoensopening van DNO, Arrigo Boito’s Mefistofele, was afgelast. Terwijl het coronavirus de oudere leden van onze maatschappij en mensen met onderlig-gende aandoeningen bedreigt, zet hetzelfde virus ook de uitvoerende kunsten en hun hele bestaan op losse schroeven. Het bejaarde instituut opera moet de uitdaging om te over- leven onder ogen zien. De taak om het hart van het operaseizoen kloppend te houden werd in jullie handen gelegd.

We spraken erover hoe een nieuw muziektheaterstuk een stethoscoop kan zijn waardoor we kunnen luisteren naar misstanden en de duivels uitbannen van de weer opduikende vrouwonvriendelijkheid en racisme in een neo-liberaliserend Europa. De midzomerlucht gonsde van opwinding. Wij kwamen weer boven uit een abrupt opgelegde nationale lock-down, in verbijstering na drie maanden van existentiële contemplatie over hoe dit nieuwe decennium is begonnen.

2020 begon in vuur en vlam met de afkondiging van Australiës derde noodtoestand van-wege de voortdurende bosbranden in New South Wales – die de ernst van de wereldwijde klimaatcrisis onderstrepen. Eind januari was het Verenigd Koninkrijk officieel geen onder-deel van de Europese Unie meer, wat ons dwingt opnieuw na te denken over de mogelijk-heden van trans- en post-nationale samenwerking, tegen een achtergrond van etnisch

54

nationalisme en teruggebrachte landsgrenzen. Op een ander vlak kreeg de #metoo-bewe-ging veel aandacht toen Amerikaanse rechters Harvey Weinstein in februari veroordeelden.

In maart verklaarde de World Health Organisation de wereldwijde verspreiding van COVID-19 tot een pandemie. Staten en economieën kregen te maken met een lockdown. We werden opgesloten in onze huizen, geconfronteerd met de kwetsbaarheid van dit neoliberale kapitalistische systeem tegenover een virus. We putten optimisme uit het potentieel van de pandemie om een kapot systeem te resetten.

In een opiniestuk voor The New York Times, geschreven als brief aan zijn overleden vader, de dichter Pablo Neruda, verwijst de filmmaker Rodrigo García naar een niet nader genoemd onverzadigbaar virus:

Het is een schepsel dat in de loop van een niet te berekenen tijd door natuurlijke selectie is geëvolueerd tot het vraatzuchtige kleine monster dat het nu is. [...] Het draagt ons geen kwaad hart toe. Het neemt en neemt, omdat het dat kán. Daar kunnen we beslist begrip voor hebben. Het is niets persoonlijks.

COVID-19, zo stellen sommigen, is een grote gelijkmaker. Maar net als de microscoop waarmee we het virus onderzoeken heeft de pandemie onze blik verruimd, waardoor de ongelijkheden zichtbaar worden die onze maatschappij verzieken. Deze pandemie heeft ook aan het licht gebracht wie het meest verstoken zijn van rechten in ons huidige wereld-wijde politieke, economische en maatschappelijke bestel: zij lopen het grootste risico om te sterven doordat ze geen toegang hebben tot medische zorg.

Hebben we, nu de kapitalistische molens even stilstaan, eindelijk ruimte voor empathie om te luisteren naar de geracialiseerde stemmen die door het rumoer van de koloniale geschiedenis heen tot ons spreken? In het voorjaar kreeg de Black Lives Matter-beweging veel steun in de hele wereld. Manoj, wij demonstreerden in juni mee in Amsterdam. In ver-schillende imperialistische centra hebben we gezien hoe koloniale monumenten werden neergehaald. We begrijpen dat afstand nemen van dit systeem ook inhoudt dat tekens en symbolen van oudere onderdrukkende regimes moeten worden weggehaald.

Lisenka, jij strijdt in je werk als regisseur tegen het patriarchaat en misogynie binnen de operacanon. Uit je Nederlands-Peruaanse erfgoed put je voor het ontwikkelen van theater-scheppende processen die de interculturele dialoog op de voorgrond plaatsen.

Manoj, jij reist door veelsoortige klankidiomen en denkt vanuit het veelsoortige bewustzijn van je multiculturaliteit. Je gaat terug naar je Nederlands-Sri Lankaanse achtergrond wanneer je het klassieke concert- en operarepertoire herinterpreteert, zowel vanuit queer perspectief als vanuit cross-cultureel perspectief.

55

Het is voor mij een eer dat ik de dramaturgische adviseur van jullie nieuwe werk mag zijn. Zoals voor jullie beiden geldt, bevinden mijn onderzoek en praktijk zich in mijn identiteit als post-migrant, als een op de Filipijnen geboren Nederlandse wetenschapper-kunstenaar. In dit kader breng ik een paar dramaturgische vragen en artistieke provocaties naar voren.

De Nationale Opera dient als depot voor het intellectuele en artistieke corpus van de men-selijke geschiedenis. Etymologisch verwijst het woord ‘archief’ naar een openbaar gebouw en naar een plek waar documenten worden bewaard. Hoe moet DNO in deze functie haar kennisvoorraad ordenen en presenteren? Welk repertoire en wiens culturele ‘archief’ moe-ten we uitvoeren?

Op een ander niveau levert de culturele praktijk, die eeuwen van artistieke schepping en herhaling omspant, wat de postkoloniale geleerden Edward Said en Gloria Wekker het ‘culturele archief’ noemen. Wekker verklaart het culturele archief als zijnde “aanwezig in veel dingen, in hoe we denken, dingen doen en naar de wereld kijken, in wat we (seksueel) aantrekkelijk vinden, in hoe onze emotionele en rationele huishoudens zijn opgezet en ineengevlochten. Maar vooral: het zit tussen onze oren, in onze harten en zielen.”

Voorts legt zij uit dat het culturele archief ‘een geheugendepot’ is in de hoofden en harten van mensen in de metropool, maar ook dat de inhoud ervan “stilzwijgend vast onderdeel uitmaakt van de politiek, van organisatieregels, populaire en seksuele culturen, gezond verstand en algemene kennis. Dit alles is gebaseerd op 400 jaar imperialistisch bewind.”

Door het leesbaar en hoorbaar maken van de verborgen culturele archieven buiten imperi-alistische hegemonieën gaan we een stap verder in het denken over hun inlijving en uit-werking in wat de performancedeskundige Diana Taylor het ‘repertoire’ noemt. Dit repertoire levert de meersoortige vormen van gerealiseerde handelingen, die telkens weer aanwezig zijn in hun constante staat van wederkeer. Taylor legt uit dat “zij zichzelf her-scheppen, daarbij gemeenschappelijke herinneringen, verhalen en waarden van de ene groep/generatie naar de andere overdragend.”

Verstrikt in deze structuur zitten ook de toeschouwers, die met elkaar de kijk op de esthe-tiek bepalen – waardoor iedereen onderdeel wordt van het debat over ethiek en politiek. De pandemie maakt ons er op pijnlijke wijze van bewust dat alleen al onze fysieke aanwe-zigheid, zelfs in ons als passief veronderstelde toekijken en consumeren van cultuur, ons allen de maatschappelijke verantwoordelijkheid oplegt om te zorgen voor elkaars welzijn.

Hoe benaderen wij vervolgens het operarepertoire en zijn relatie met het culturele en soci-ale archief en repertoire? Hoe zullen nieuwe manieren van operamaken een nieuwe notie creëren van een meer democratische, feministische, post- en anti-koloniale maatschappij en deze realiseren? Volstaat inclusiviteit en diversificatie van repertoire en artiesten? Hoe kunnen we voorkómen dat we een Wereldtentoonstelling repliceren als wij in het theater een koloniale vertoning creëren van niet-Europese lichamen en culturen? Lichamen van

56

57

kleur en gekoloniseerde contexten zijn niet alleen maar versieringen of motieven. Ook zijn wij niet alleen maar bronnen of objecten van de culturele industrie. Echte dekolonisatie is gelegen in een werkfilosofie die ervan uitgaat dat cross-culturele dialoog de mensen ver-bindt als samenwerkers in het creëren, uitvoeren en analyseren van een nieuwe esthetiek.

Doordenkend over het artistieke werk achter het scheppingsproces nodig ik ons uit om terug te kijken naar de zeventiende eeuw en de baroktheaters weer te bezoeken, die ons de voorstelling mogelijk hebben gemaakt van de spectaculaire werelden die de opera ons heeft laten zien en horen. Deze theaters belichamen de esthetiek van de ‘Eeuw van de ont-dekkingen’ en van de ‘Eeuw van de wereldrijken’. Ze schenken ons een fantastische mise-en-scène, mogelijk gemaakt door theatermachines en toneelknechten, verborgen achter de prosceniumlijst.

Mettertijd is onze honger naar spektakels toegenomen, gelijke tred houdend met onze vaardigheid in het verstoppen van de vaak slecht betaalde arbeid die deze weelderige vor-men van amusement mogelijk maakt. Wij hebben deze tovertrucs geërfd en meegenomen naar het heden. We genieten van luxe kleding, exotische delicatessen en spectaculaire mobiele telefoons voor ons plezier – terwijl de mensen die ze maken slecht betaald worden en in precaire omstandigheden leven. Deze rechteloze arbeiders worden verborgen voor de toneelopeningen van onze neo-liberale kapitalistische media en weggestopt achter de muren van xenofobe immigratiepolitiek, die de voormalige koloniën verhinderen binnen te komen in de extravagante imperialistische metropolen.

Vandaag de dag vormt de hiërarchie van werk en beloning een serieus probleem in alle industrieën en vakgebieden, waaronder ook de kunst en cultuur. Impliciete racistische vooroordelen beheersen nog altijd de toegang tot de betere banen. De kunstwereld ver-toont nog steeds te weinig diversiteit. De artistieke programmering in West-Europa is bij-voorbeeld nog steeds overwegend wit en Europees. Wij staan derhalve voor de dubbele uitdaging om de dekolonisatie van systematisch en geïnstitutionaliseerd racisme aan te pakken, zowel in het debat als in het vertalen naar gelijke mogelijkheden voor artistiek werk.

Terwijl ik dit schrijf, zitten jullie midden in het scheppingsproces. Uit de verbijsterende gesprekken die wij hadden, moeten jullie de tuin van de dramaturgische ideeën snoeien zodat er een samenhangend muziektheaterstuk ontstaat.

Tijdens ons gesprek in juni gingen wij in op de vragen: ‘Hoe kun je het ogenschijnlijke uni-versalisme onderzoeken van de Verlichtingskennis die Faust zoekt? Hoe focus je op een nieuwe manier de aandacht op de verschillende fysieke archieven uit de verschillende cul-turen van je artistieke medewerkers – je gesprekspartners in deze productie?

Jullie toneel is een palimpsest van geschreven en herschreven DNO-repertoire. Op de bühne worden decoronderdelen van de bestaande producties op een nieuwe manier bij elkaar gezet. Beelden en verhalen overschrijven elkaar. Boito’s composities worden

60

bewerkt met en binnen verschillende klankculturen. De artistieke medewerkers putten ook uit hun eigen ‘culturele archieven en repertoires’ tijdens het vertolken van de stukken. Aria’s en liederen uit de operacanon en uit niet-Europees repertoire weven samen met nieuwe opdrachtstukken en klankcomposities een uit vele lagen bestaand klanklandschap.

De twintigste eeuw werd gekenmerkt door nieuwe manieren van denken, met het voor-voegsel ‘post’. Het was de doelbewuste markering van een einde, een beweging voorbij het tijdperk van de moderniteit, van kolonialisme en migratie in de richting van de post-moderniteit, post-kolonialisme en post-migratie, intellectuele omwentelingen die gefundeerd zijn op de polemiek tegen oudere maatschappelijke systemen. Hoe kunnen we de 21ste eeuw op een nieuwe manier benaderen? Hoe creëren we een begrip van de wereld dat verder gaat dan het moreel-superieure Zelf en de exotische Ander, wetende dat zij een en dezelfde zijn? Hoe gaan we om met Oost en West, met kolonisator en gekoloni-seerde, het vrouwelijke en het mannelijke, wat we allemaal in ons hebben, wachtend op activering wanneer de kans op macht en privilege zich voordoet?

Vertaald door Frits Vliegenthart

meLê yamomo is als universitair docent Theaterwetenschap verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is bij FAUST [working title] betrokken als dramaturgisch adviseur.

COMPONISTEN & ARRANGEURS

61

62

ARRIGO BOITOItalië1842-1918

De Italiaanse componist en dichter Arrigo Boito verzekerde zich een plaats in de operageschiedenis door zijn samenwerking met Giuseppe Verdi. Hij schreef de libretti voor diens late meesterwerken Otello en Falstaff. Hij was een leidende figuur in de scapigliatura, een beweging die de Italiaanse kunst met invloeden van bui-ten de landsgrenzen wilde vernieuwen. Zelf had Boito een grote bewondering voor het werk van Richard Wagner en hij liet zich inspireren door de Duitse Romantiek. Zijn opera Mefistofele, die Goethes Faust trouwer en completer volgt dan andere Faust-opera’s, stond oorspronkelijk gepland als openings-productie van het seizoen 2020-2021.

MARTÍN FRANCISCO MAYOVenezuela/Verenigde StatenOpdracht: ‘Prologo in cielo’

“Mijn onmiddellijke reactie op dit project was er een van nieuwsgierigheid en enthousiasme. Ik heb veel ervaring met het arrangeren en componeren voor grote ensembles en symfonieorkesten, maar dit was de eerste keer dat ik aanraking kwam met opera. De vraag aan mij was om een eenvoudige reductie van het Scherzo vocale en de Salmodia finale te maken. Ik ben begonnen met een grondige kennis- making met het bronmateriaal. Boito’s intenties bleken duidelijker te zijn in de majestueuze pieken, en wat troebeler in de zachte dalen. Ik streefde er dus naar om dat gevoel van grootsheid, dat Boito zo vakkundig vastlegt, te behouden, en tegelijkertijd een snufje meer kleur en persoonlijkheid toe te voegen aan de sub-tielere, ingetogen gedeeltes. Ik heb het gevoel dat mijn uiteindelijke arrangement Boito’s fantastische muziek benadert door een eigentijdse lens.”

soundcloud.com/mf_mayo

FLORIAN MAGNUS MAIER Duitsland/ Nederland Opdracht: ‘Ridda e fuga infernale’

“Mijn opdracht was: Boito’s monumentale ‘Ridda e fuga infernale’ terugbrengen tot de helft van zijn lengte, voor een iets kleinere orkestratie. En om het nog meer over-the-top te maken. Toen ik het stuk hoorde, begreep ik meteen waarom Manoj mij had gevraagd: je zou het de ‘heavy metal’ van die tijd kunnen noemen, muzikaal én qua onderwerp (een satanisch Walpurgisnacht-ritueel). Ik voegde harp en rockorgel toe, evenals wat subtiel-obsessief extra slagwerk. Mijn belangrijkste bijdrage aan deze nieuwe versie is ongetwijfeld mijn (spontane) ingeving om de hoofdriff van Slayers ‘South of Heaven’ te citeren terwijl de scène zijn hoogtepunt bereikt. Ik ben al van jongs af aan een grote Slayer-fan, en ik denk dat ik altijd al diep heb verlangd naar een citaat van hun muziek in een totaal andere muzikale context. Gezien de aard van deze scène, leek het mij perfect te passen. Als ook maar één iemand deze verwijzing oppikt ben ik gelukkig.”

florianmagnusmaier.com

GRACE-EVANGELINE MASONVerenigd Koninkrijk Opdracht: ‘L’altra notte in fondo al mare’

“De opdracht om de ‘gevangenisaria’ ‘L’al-tra notte in fondo al mare’ uit Mefistofele opnieuw te verklanken, gaf me de kans om het originele materiaal te verkennen door het op een intieme en doorvoelde manier te hercomponeren, en daarbij een nieuw moment van delicate, misschien wel bijna private, transcendentie te creëren. De uit-daging was om de oorspronkelijke zanglijn van het stuk volledig intact te houden, de diepte van het gevoel binnen de oorspron-kelijke aria te eren, en toch een nieuwe en fantasierijke klankwereld rondom het stuk te creëren. Ik hou van het werken met sfeer, verhaal en textuur in mijn muziek, dus dit was een kans om, met een beperkte instru-mentale begeleiding, met gedempte koper-blazers, strijkers, een kleine hoeveelheid slagwerk en een celesta, een uitgesproken serieus moment van tedere eenvoud te creëren.”

graceevangelinemason.com

6464

JOHANNES BRAHMSDuitsland 1833-1897

De Duitse componist Johannes Brahms schreef zijn Schicksalslied (Nederlands: lied van het lot) voor koor en symfonie-orkest tussen 1868 en 1871. Hij ontleende de tekst aan het gedicht ‘Hyperions Schicksalslied’ van Friedrich Hölderlin. Het gedicht heeft slechts twee strofen, de eerste beschrijft de zaligheid van de goden en de tweede het lijden van de mensheid, “zich blind in de afgrond stortend”.

RAVI KITTAPPAVerenigde Staten Opdracht: Brahms’ Schicksalslied

“Ik kreeg de opdracht om Brahms’ Schicksalslied te gebruiken als inspiratie-bron voor een kort stuk voor orkest, koor en elektronica. Hoewel ik altijd grote bewondering heb gehad voor het werk van Brahms, moet ik toegeven dat ik hem nooit echt heb gezien als een grote invloed op mijn werk. Zoals ik met Manoj heb besproken, zou dit werk geen arran-gement zijn maar een hercompositie – met zoveel of zo weinig elementen van het Schicksalslied als ik nodig achtte. Manoj moedigde me aan om het ‘eigen’ te maken, en geïnspireerd door onze discus-sie besloot ik Tamil te gebruiken voor de tekst. Toen die beslissing eenmaal was genomen werd mijn methode duidelijk – om het bronmateriaal te filteren op mijn eigen ervaringen en intuïtie. Vithiyin Kural, zoals ik het stuk heb genoemd, werd uit-eindelijk een verkenning van mijn eigen identiteit als componist en als mens die in het pandemische tijdperk leeft.”

ravikittappa.org

65

MARC MIGÓSpanje Opdracht: ‘Ô petite étoile’ uit L’étoile

“Ik heb muziek van twee zeer verschillende componisten samengevoegd: Gustav Mahler en Emmanuel Chabrier. Het Mahler-fragment komt overeen met het einde van zijn massieve Achtste symfonie. Het Chabrier-fragment werd het middelpunt van mijn werk. Het is een zeer mooie, onschuldige en delicate aria, waarin Lazuli zijn geluksster bezingt en ver-langt naar de verwezenlijking van al zijn dro-men. Ik besloot de toon van het werk te veranderen en te vertrekken vanuit kwesties van ras en gender binnen de operawereld. Waar de aria voor een mezzo is geschreven, heeft mijn versie een bariton nodig. Na een van Mahler afgeleide inleiding komt de Cha-brier door een somber filter dat de sinistere kant van de ogenschijnlijk charmante teksten accentueert. Wanneer Martin Mkhize ‘Oui, étoile protectrice, tu peux faire de moi un prince, un roi’ (‘Ja, beschermende ster, je kunt van mij een prins maken, een koning’) zingt, dan gaat dat ook over de strijd die veel zan-gers van kleur ervaren wanneer ze auditeren voor klassieke operarollen.”

marcmigo.com

EMMANUEL CHABRIERFrankrijk 1841–1894

L’étoile van de Franse componist Emmanuel Chabrier ging in 1877 in première in Parijs. Het werk vertelt over de arme Lazuli, die zijn ster ziet rijzen dankzij een voorspelling van een astro-loog. In de romance ‘Ô petite étoile’ droomt Lazuli van een mooie toekomst.

66

GUSTAV MAHLEROostenrijk 1860-1911

In 1910 ging Mahlers grootschalige Achtste symfonie in première, ook wel bekend als de ‘Sinfonie der Tausend’, vanwege het immense aantal benodigde uitvoerenden. Het tweede en laatste deel van de symfonie is een verklanking van het slot van het tweede deel van Faust, waarin verlossing door de kracht van de liefde centraal staat.

66

LILI BOULANGERFrankrijk 1893-1918

De Franse componist Lili Boulanger was nog maar net twintig toen ze in 1913 als eerste vrouw de prestigieuze Prix de Rome won, met haar cantate Faust et Hélène. In het werk, gebaseerd op een passage uit het tweede deel van Goethes Faust, staat de gepassioneerde ontmoeting tussen Faust en de mythi-sche Helena van Troje centraal.

LOCHLAN BROWNAustraliëOpdracht: Faust et Hélène en ‘Komm! Hebe dich’ “Het schrijven voor collega’s en vrienden was al vanaf het eerste moment een enorme bron van inspiratie. Het is vooral zinvol om te weten voor wie je schrijft en waar hun sterke punten liggen. Omdat ik ook als repetitor bij deze productie betrokken ben, hadden we de mogelijkheid om ook in het repetitieproces gebruik te maken van improvisatie, en zo de muzikale en de scenische elementen tegelijkertijd te laten ontstaan. Het componeren stopte voor mij daarom niet toen de repetities begonnen – we bleven componeren, hercomponeren en problemen oplossen zoals nodig was voor de scènes die we aan het creëren waren. Dit was vooral spannend en vernieuwend omdat in de opera de muziek normaal gesproken het eerste puzzelstuk is dat gelegd wordt, en nu ging het andersom.”

lochlanjbrown.com

67

68

6969

BRUNO COULAISFrankrijk 1954

Bruno Coulais is een Franse componist, die vooral bekend staat om zijn muziek voor film. Hij schreef onder meer de muziek voor de film Les Choristes (‘De koorzangers’) uit 2004. De film speelt zich af op een jongensschool in 1949, waar een docent een kinderkoor opricht. Een van de liederen die de kinderen zingen is ‘Cerf-volant’ (‘De vlieger’).

JULIUS EASTMANVerenigde Staten 1940-1990

Julius Eastman was een queer Afro- Amerikaanse componist, pianist, zanger en danser. Zijn werk valt muzikaal te karakteriseren als minimalistisch. Tegelijkertijd hebben de composities van Eastman een sterk persoonlijk en politiek karakter. Zijn identiteit als zwarte, homoseksuele man, inspireerde werken met titels als Evil N*gger, Joy Boy, Femenine, N*gger Faggot en Gay Guerrilla.

70

GEORG FRIEDRICH HÄNDELDuitsland 1685-1759

Met Rinaldo componeerde barokcompo-nist Georg Friedrich Händel in 1711 zijn eerste opera voor Londen, een stad waar hij de rest van zijn leven gevestigd zou blijven. In de aria ‘Venti, turbini’ zweert de kruisvaarder Rinaldo wraak voor de ontvoering van zijn geliefde.

RICK VAN VELDHUIZENNederlandOpdracht: ‘Venti, turbini’ uit Rinaldo “Ik zou zelf nooit op het idee zijn gekomen om een Händel-aria te hercomponeren, omdat zijn parmantige, kwadratische stijl mijlenver ver afstaat van de manier waar-op ik normaal gesproken mijn geluidsvel-den creëer. Toen ik van Manoj en Lisenka de vraag kreeg om deze aria radicaal te hercomponeren, vroegen ze me om de vurige en tegenstribbelende toon van het origineel aan te passen. Ik voelde me daardoor vrij om ‘Venti, turbini’ volledig te transformeren. Ik heb niet alleen de de toon van het stuk veranderd van haat- dragend naar hoopvol, maar ook een aantal andere ingrepen gedaan. Na een grotendeels intact gebleven recitatief, ondergaat de aria een transformatie langs verschillende genres. De beste omschrij-ving is misschien: een levensbevestigende schlager, laat op de avond uitgevoerd door een Parijse drag-performer die mee-zingt op klanken van synthesizer-pionier Wendy Carlos.” rickvanveldhuizen.eu

7171

LINGBO MAChina / Verenigde StatenOpdracht: Eigen werk

“Mijn opdracht was het arrangeren van een eigen vocaal werk uit 2016, op tek-sten van de Chinese dichter Gu Cheng (1956-1993). Oorspronkelijk bestond het werk uit drie liederen, voor sopraanstem, cello en harp. Voor dit project heb ik de eerste twee liederen gekozen, de sop-raanstem behouden en de begeleiding voor harp en een klein ensemble van vier celli en twee bassen georkestreerd. Het was een uitdagend proces, want ik heb geprobeerd om door de toevoeging van instrumenten de onderliggende akoes-tiek te verrijken, zonder de originele organische en expressieve kwaliteit van het stuk te verstoren. Deze gedichten van Gu Cheng behoren tot mijn favorie-ten, en ik geloof dat ze in de huidige tijd, waarin we met het onbekende en onze-kerheid geconfronteerd worden, nog betekenisvoller zijn. Ik hoop dat de men-sen zullen genieten van de schoonheid van de Chinese taal en geïnspireerd raken door de muziek en de tekst.”

https://soundcloud.com/lbma

MIRIAM MAKEBAZuid-Afrika 1932-2008

Miriam Makeba, bijgenaamd Mama Afri-ca, was een Zuid-Afrikaans zangeres en anti-apartheidsactiviste. Makeba was een van de eersten die de Afrikaanse muziek introduceerden bij een westers publiek. In haar interpretatie groeide ‘Lakutshon’ Ilanga’ (‘Wanneer de zon ondergaat’), oorspronkelijk een lied van de Zuid-Afrikaanse jazzmuzikant en songwriter Mackay Davashe, uit tot een absolute klassieker.

MACKAY DAVASHEZuid-Afrika 1920-1972

Makwenkwe ‘Mackay’ Davashe was een Zuid-Afrikaanse jazzmuzikant (saxofonist) en songwriter. Hij speelde in de jaren ‘40 en ‘50 in verschillende jazzgroepen en -orkesten, waaronder Jazz Maniacs, Union All-Star Band, Shantytown Sextet en Jazz Dazzlers. ‘Lakutshon’ Ilanga’ is zijn bekendste compositie.

72

7373

THUTHUKA SIBISI & MARETHA VAN DER WALTZuid-AfrikaOpdracht: Lakutshon’ Ilanga

“Wij werden gedreven door een sterk verlangen om Martin (Mkhize) met Miriam (Makeba) te verbinden door mid-del van zang en herinnering – een missie naar het metafysische; het voorouderlij-ke. Dit idee transformeerde tot hetgeen het publiek vanavond hoort. Thematisch het meest centraal stond een beeld van thuis. Aan het einde van dit proces had-den we een manier om het stuk te ‘reïn-carneren’. Om uitdrukking te geven aan een behoefte aan een plek die men ooit kende, maar die men met nieuwe ogen bekijkt. Een soort eb en vloed tussen het herinnerde verleden, een rusteloos heden en een scherp oog voor de toe-komst. De gevoelde en waargenomen expansie en samentrekking van een in de tijd gevangen moment wordt blootgelegd.” sibisistudio.co.zamvdwmusic.com

AKIM MOISEENKOVRusland/Nederland

Ik ben Akim Moiseenkov. Geluidspionier, eigenzinnig, zowel pop als hedendaags klassiek. Mijn werkterrein is zowel Para-diso als DNO, dus ik ben niet gebonden door genres. Of liever gezegd: ik ben gebonden door non-genre. Ik ben een uitvinder van elektronische geluidsin-strumenten, ik ben een keytar-virtuoos en begeleid mezelf op de theremin bij het zingen van Elvis Presley. Voor FAUST [working title] verzorg ik de epiloog, een schaduw van de voorstelling die weer-klinkt uit het bewegingsarchief van de performers, met behulp van live elektro-nica. Ik kan dat niet zonder de hulp van de afdelingen theatertechniek, kap en grime, de auditechnici, productieleider Anne, mijn goede vriend Hidde (die helpt met programmeren) en de audio-opna-mes van de repetities, Chavela Vargas’ muziek, en nog veel meer. De epiloog is, zowel in klank als in inhoud, een ‘scha-duw’ van de voorstelling, vergelijkbaar met degrot van Plato.”

akimmusic.nl

74

VASILE NEDEARoemenië / Nederland

“Ik ben in de eerste plaats musicus, op de cymbaal (cimbalom) en accordeon. Ik treed regelmatig op in het binnen- en buitenland als solist en in allerlei soorten bezettingen en uiteenlopende muzikale stijlen. Daarnaast schrijf en arrangeer ik muziek voor verschillende gezelschap-pen en theater- en mediaprojecten. Mijn composities en arrangementen zijn voornamelijk gebaseerd op mijn Roe-meense afkomst en Roma-zigeunercul-tuur, maar zijn ook vaak beïnvloed door westerse muziekstijlen. Voor mij was het arrangeren van dit lied van Maria Tănase uit mijn thuisland een grote eer.”

vasilenedea.com

PÂNĂ CÂND NU TE IUBEAM Până când nu te iubeam’ (‘Voordat ik verliefd op je werd’) is een eeuwenoud Roemeens volksliedje over de kwelling van de liefde. Mede dankzij de vertolking van Maria Tănase (ook wel de Roemeense Edith Piaf genoemd), is het lied uitge-groeid tot een klassieker, in zowel Roeme-nië als omliggende landen.

75

FLORENCE PRICEVerenigde-Staten1887-1953

Florence Beatrice Price was een Ameri-kaans componist van klassieke muziek, en de eerste Afro-Amerikaanse vrouw wier composities werden gespeeld door een gerenommeerd orkest (o.m. het Chi-cago Symphony Orchestra). Ze schreef in haar carrière meer dan 300 werken, waaronder symfonisch repertoire en lie-deren. ‘Moon Bridge’ is zo’n lied, op een tekst van de dichter Mary Rolofson Gamble.

MERIÇ ARTAÇTurkije Opdracht: ‘Moon Bridge’ “Ik heb ‘Moon Bridge’ van Florence Price gearrangeerd voor kinderkoor en drie toetsinstrumenten: een piano, speel- goedpiano en een celesta. Ik kreeg van Lisenka en Manoj drie sleutelwoorden mee: magisch, droomachtig en speels. Het origineel is al behoorlijk dromerig en romantisch, en zat vol potentieel om met de sleutelwoorden verder te bouwen. Ik wilde het stuk vooral van kleuring voor-zien, en de schoonheid van de melodie en harmonie intact houden. Aan het begin heb ik eigen materiaal toegevoegd om een bevreemdende atmosfeer te cre-eren, alsof je iemands droomwereld bin-nenstapt. Met de drie instrumenten kon ik de melodie vrolijker en speelser laten klinken. Voor mijzelf was ‘tijd’ een extra sleutelwoord dat ik in gedachten hield. Daarom heb ik een ‘flow’ gecreëerd die als het ware tussen de drie instrumenten reist, en het voortschrijden van de tijd representeert. Het eindresultaat is een dromerige, magische bubbel vol speelsheid.”

mericartac.com

75

7676

FRANZ SCHUBERTOostenrijk1797-1828

De Oostenrijkse componist Franz Schu-bert componeerde het lied ‘Gretchen am Spinnrade’ in 1814, kort voor zijn acht-tiende verjaardag. De tekst is ontleend aan het eerste deel van Goethe’s Faust, en het lied geeft uitdrukking aan de alles-overweldigende intensiteit van de liefde die het meisje Margarethe voelt voor Faust.

REINBERT DE LEEUWNederland1938-2020

De Nederlandse pianist, dirigent en componist Reinbert de Leeuw bewerkte in 2003 verschillende liederen van Schumann en Schubert voor een ensem-ble en vrouwenstem. Daaronder ook ‘Gretchen am Spinnrade’. De Duitse actrice Barbara Sukowa, voor wie hij het werk schreef, was geen (klassiek) geschoold zangeres. Die keuze lichtte De Leeuw in een interview als volgt toe: “Ik wilde totale overgave op het podium. Bijvoorbeeld bij de herinnering van Gretchen aan ‘seinen Küssen’. Als een actrice dit stuk uitvoert werkt het ontroe-rend. De dramatiek op het toneel is maxi-maal. Wel twintig keer hoor je ‘seinen Küssen’. Dat gaat door merg en been. Zo wordt dat kleine stukje een verhaal op zich.”

77

SERPENTWITHFEETVerenigde Staten

Josiah Wise, professioneel bekend als serpentwithfeet, is een experimentele queer artiest, producer en songwriter gevestigd in Brooklyn, New York. In zijn grensverleggende muziek creëert serpentwithfeet een uitgebreide, eclecti-sche mix van experimentele R&B, gospel, neo-soul, en klassieke en elek-tronische muziek, en verenigt hij het sensuele en het spirituele. Voor het artis-tieke team van FAUST [working title] is de veelzijdige muziek van serpentwith-feet, waarin een grote hoeveelheid aan stemmen, invloeden en verhalen samen-komen, een voorbeeld geweest voor de invulling van het project.

77

78

CHAVELA VARGASCosta Rica/ Mexico1919-2012

De Costa Ricaans-Mexicaanse zange-res Chavela Vargas werd beroemd met haar doorleefde vertolkingen van Mexi-caanse volksmuziek (zgn. rancheras). Haar vertolkingen hebben generaties gevormd in Latijns-Amerika en ver daar-buiten. ‘Paloma negra’ (‘Zwarte duif’) igaat over een vrouwelijke geliefde die, door de hele nacht uitbundig te feesten, het hart van de zangeres breekt.

TOMÁS MÉNDEZMexico1927-1995

De Mexicaanse componist Tomás Méndez was een zanger en componist van Mexicaanse volksmuziek, waaron-der zogenaamde rancheras. Hij schreef ‘Paloma negra’ in 1950, oorspronkelijk voor de Mexicaanse zangeres Lola Beltrán.

79

CLAUDE VIVIERCanada1948-1983

De Canadese componist Claude Vivier componeerde Lonely Child, voor sopraan en kamerorkest, in 1980. In de muziek komt zijn levensverhaal – hij werd kort na zijn geboorte afgestaan aan een weeshuis – samen met een melodie die groots en langzaam voortbeweegt. Vivier beschreef het werk zelf als het ‘lange lied van eenzaamheid’. In dit werk verklankt Vivier de door hem ingebeelde moeder die hij nooit gekend heeft, die haar kind in slaap zingt met schitterende, troostende beelden van speelse feeën en majestueuze paleizen.

80

81

82

ARTISTIEK TEAM

MANOJ KAMPS (muzikale leiding & cocreatie) is een Nederlands-Sri Lankaanse queer dirigent, theatermaker en componist. Hen is thuis in een breed repertoire, varië-rend van barok tot cutting-edge heden-daags. Manoj Kamps dirigeerde onder meer Händels Giulio Cesare bij Opera North, de semiscenische première van MILA, Great Sorcerer van Andrea Clearfield tijdens het Prototype Festival in New York, de première van Calliope Tsoupaki’s Bosch Requiem (November Music en Muziekge-bouw Amsterdam), Stravinsky’s Le sacre du printemps (Nederlands Studenten Orkest), The Fairy Queen bij de Nederland-se Reisopera (een coproductie met de Veen- fabriek), de kameropera Be With Me Now op het Festival d’Aix-en-Provence en de wereldpremière van Hilda Paredes’ Harriet (Amsterdam, Mexico, Lyon en Antwerpen).manoj.nl

Het werk van de Nederlands-Peruaanse regisseur LISENKA HEIJBOER CASTAÑÓN (regie & cocreatie ) kenmerkt zich door haar liefde voor muziek als instrument voor het vertellen van verhalen, gecombineerd met een sterk fysiek theaterinstinct. Ze begon haar carrière als regieassistent en later als coregisseur van Lotte de Beer. Daarnaast assisteerde ze Pierre Audi, Krzysztof Warli-kowski, Monique Wagemakers, Laurent Pelly en Zack Winokur. In 2019 maakte ze een concertenscenering van Parsifal met de Bochumer Sym- phoniker, regisseerde ze samen met Peter Leung het International Young Patrons Gala en maakte zij met Operafront VROUWEN- STEMMEN, een nieuwe opera voor het Grachtenfestival die reflecteerde op 100 jaar vrouwenstemrecht in Nederland.

Seizoen 2019-2020 bracht Lisenka door als regie-fellow op de afdeling klassieke zang van de Juilliard School in New York. HENDRIK WALTHER (decor, licht & video) is theatermaker, video-, licht- en decor- ontwerper. Hij studeerde Technical Theatre Arts aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten Amsterdam. In de afgelo-pen jaren werkte hij o.a. voor Toneelgroep Amsterdam, Tryater, De Nationale Opera, Theater Frascati, Amsterdam Sinfonietta, Theater Rotterdam, Het Concertgebouw, Bochumer Symphoniker, Theater Utrecht, Operafront en het Noord Nederlands Toneel. Zijn ontwerpen zijn vaak multidisci-plinair en mengen decor-, video- en licht- elementen met elkaar. Hendrik maakt eigen installaties, films en is onderdeel van het muziektheatrale collectief Counterpoint Corp., dat immersieve, multimediale per-formances met maatschappelijke onder-werpen creëert om hun publiek te ontregelen. hendrikwalther.com

JANNE STERKE (decor & kostuums) studeerde in 2012 af aan de opleiding Scenografie aan de Academie voor Theater en Dans in Amsterdam. Ze is werkzaam als ontwerper, scenograaf en production designer voor theater- en filmproducties. Ze heeft in het theater samengewerkt met verschillende regisseurs bij gezelschappen als Toneelschuur producties, Orkater, Het Zuidelijk Toneel, De Toneelmakerij, Het Nationale Theater en Toneelgroep Oost-pool. Daarnaast is ze de vaste ontwerper en lid van de artistieke kern van muziek- theatergezelschap Circus Treurdier. Naast theatervoorstellingen maakt Circus Treur-dier ook furore in de televisiewereld met de serie Treurteevee. jannesterke.nl

AKIM MOISEENKOV (geluidsontwerp) is uit-vinder, componist, toetsenist, vocalist en producer. Hij is een duizendpoot en gebruikt vaak chaos om verhalen te vertel-len. Hij bouwt zijn eigen instrumenten, zoals de door beweging en druk bespeelde instrumenten in het slot van FAUST [wor-king title]. Met hoboïste Marlies van Gan-gelen vormt hij het duo Perforator, dat met hun nieuwe show Performania het publiek doet afvragen wat het muziekinstrument (bijvoorbeeld ballonnen) is, en wat het decor (bijvoorbeeld een gordijn). Daarnaast croont hij Elvis Presley en Sovjet-tekenfilm-muziek, en treedt hij als Akim En Zijn Orgel én met het gloednieuwe programma Falsify als solist op.akimmusic.nl

Na het behalen van zijn diploma in Uit- voerende Kunsten aan de École Normale Supérieure in Lyon, was ANTONIO CUENCA RUIZ (dramaturg) tot 2019 als dramaturg verbonden aan De Munt in Brussel. Naast zijn activiteiten voor het Brusselse opera huis, werkte hij samen met onder meer choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui (Les Indes Galantes) en Peter Sellars (La cle-menza di Tito, Idomeneo en Kopernikus). Recente en toekomstige projecten: Juditha Triumphans met regisseur Silvia Costa, De vuurengel met Andrea Breth, de wereld-première van de opera The Time of Our Singing van Kris Defoort (regie: Ted Huff-man), en een adaptatie van de Roman de Fauvel met Peter Sellars. DNO-productie: La clemenza di Tito

NIELS NUIJTEN (dramaturg) studeerde Dramaturgie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij werkt met verschillende makers in opera, muziektheater en toneel. Met Michel van der Aa maakte hij Eight en komend seizoen Upload. In de zomer van

2020 werkte hij met Christof Loy aan een nieuwe productie van Così fan tutte voor de Salzburger Festspiele. Eerder werkte hij met Lisenka Heijboer aan Over Orpheus (NJO muziekzomer en Grachtenfestival), Parsifal (Bochumer Symphoniker) en VROUWEN-STEMMEN (Grachtenfestival). Op dit moment is hij als huisdramaturg verbonden aan Theater Basel.

CHING-LIEN WU (instudering Koor) stu-deerde in Taipei (Taiwan) en aan het Con-servatoire National Superiéur de Musique in Lyon. Ching-Lien Wu was koordirigent bij de Opéra de Nantes, het Théâtre du Capitole de Toulouse en bij de Opéra natio-nal du Rhin in Straatsburg. Ook was ze als koordirigent te gast bij de operahuizen van Montpellier, Rouen en Shanghai. Tussen 2001 en 2014 was ze koordirigent aan het Grand Théâtre de Genève. Sinds 1 septem-ber 2014 is Ching-Lien Wu artistiek leider van het Koor van De Nationale Opera.

84

ZANGERS De Moldaafse OLGA BUSUIOC (sopraan) kreeg haar zangopleiding in Chisinau en in Italië, bij Mirella Freni. Ze is nauw verbon-den aan de Staatsoper Stuttgart, waar ze rollen als Élisabeth Don Carlos, Contessa Le nozze di Figaro, Margherita/Elena Mefistofele, Antonia/Giulietta Les contes d’Hoffmann en Mimì La bohème vertolkte. Voorts zong ze onder meer bij de opera- huizen van Madrid, Shanghai, Praag, Los Angeles en Glyndebourne Festival Opera. Olga Busuioc zou bij DNO de rol van Margherita/Elena in de oorspronkelijke sei-zoensopener Mefistofele vertolken. DNO-debuutolgabusuioc.com

De Britse POLLY LEECH (mezzosopraan) behaalde haar master aan het Royal Colle-ge of Music in Londen en studeerde een jaar aan de National Opera Studio in Lon-den. In de seizoenen 2018-2019 en 2019-2020 maakte ze deel uit van De Nationale Opera Studio, waarmee ze meermaals op het grote podium van Nationale Opera & Ballet te zien was en in diverse (lunch)con-certen. Bij de Opéra national de Montpellier zong ze Hippolyta in A Midsummer Night’s Dream. Dit seizoen is ze ook te horen als Romaine Brooks in Ritratto en Cherubino in Le nozze di Figaro. DNO-producties: Jenůfa, Oedipe, Juditha Triumphans, Il matrimonio segreto, La Cenerentola en Ritrattopollyleech.com

De Zuid-Afrikaanse MARTIN MKHIZE (bariton) studeerde aan The University of Cape Town en maakte in de seizoenen 2018-2019 en 2019-2020 deel uit van De Nationale Opera Studio. Vorige seizoe-nen was hij bij DNO al te horen als Un

ufficiale in Rossini’s Il barbiere di Siviglia en Il commissario imperiale in Puccini’s Mada-ma Butterfly. Ook zong hij bij de NTR Zater-dagMatinee in Delius’ A Village Romeo and Juliet en diverse (lunch)concerten, zowel bij De Nationale Opera als bij de Nederlandse Reisopera. Dit seizoen zingt hij bij DNO ook Garbi in Ritratto. DNO-producties: Il barbiere di Siviglia, Madama Butterfly, Il matrimonio segreto en Ritrattobit.ly/martin-mkhize

De Chinees-Nederlandse FANG FANG KONG (sopraan) studeerde aan het conser-vatorium in Beijing en vervolgde haar studie in de operaklas van het Koninklijk Conser-vatorium in Den Haag. Sinds 1993 is ze ver-bonden aan het Koor van De Nationale Opera. In 1994 won ze de publieksprijs tij-dens het Cristina Deutekom Concours, en in hetzelfde jaar zong ze in de wereldpre-mière van Guo Wenjings Wolvendorp met het Nieuw Ensemble onder leiding van Ed Spanjaard (Holland Festival). Fang Fang vindt het bijzonder om in FAUST [working title] wederom een eigentijdse Chinese compositie te mogen vertolken, in haar nieuwe thuisland Nederland. DNO-producties: Life with an Idiot, Die Fle-dermaus, Moses und Aron, Alice in Won-derland, Lohengrin, Le nozze di Figaro, Het sluwe vosje, Idomeneo, Le nozze di Figaro en Tannhäuser

87

PRODUCTIETEAM

Assistent dirigentAldert Vermeulen Assistent-regisseur en avondregieMeisje Barbara HummelMaarten van GrootelRepetitorenPeter LockwoodLochlan BrownInstudering KinderkoorAnaïs de la MorandaisAssistenten koordirigentKlaas-Jan de Groot Ad BroeksteegRepetitor koorBrian FieldhouseTaalcoach koorHilde CorteseVoorstellingsleidersJoost SchoenmakersPieter HeebinkMarjolein BergsmaRepetitiecoördinatorRuud Burgering Assistent kostuumproductieJojanneke GremmenLars WillhausenHanne OosterveerEerste toneelmeesterJeroen JaspersEerste belichterCor van den BrinkEerste rekwisiteurNiko GrootEerste klederSandra BloosEerste grimeurWinnie Ising

Assistent geluidsontwerperEric Magnée GeluidstechniciRamon Schoones Jorik de BeerVideotechnicusRutger FliermanTitelregieRuud RockxBediening boventitelingJohan LippensProductievoorbereiderPuck RudolphProductieleidingAnne van Dooren

88

NEDERLANDS PHILHARMONISCH ORKEST

1e VioolVadim TsibulevskySaskia ViersenHester van der VlugtHenrik SvahnströmMascha van SlotenValentina BernardoneMarieke KostersMaria Kouznetsova (bühne)Anuschka Franken (reserve)Hike Graafland (reserve)

2e VioolDavid Peralta AlegreTamila KharamburaMintje van LierJarmila DelaporteKarina KorevaarWiesje NuiverJeanine van AmsterdamJoanna Trzcionkowska (reserve)Heleen Veder (reserve)

AltvioolLaura van der StoepMarjolein de WaartOdile TorenbeekStephanie SteinerAvi MalkinNicholas DurrantSuzanne Dijkstra (reserve)Michiel Holtrop (reserve)

CelloSietse-Jan WeijenbergDouw FondaCarin NelsonRik OttoAtie Aarts (reserve)Anjali Tanna (reserve)

ContrabasLuis Cabrera MartinJoão SearaSorin OrcinschiJulien Beijer (reserve)

FluitLeon BerendseElke Elsen

HoboToon DurvilleXabier Lijo

KlarinetRick HulsPeter Cranen

FagotRemko EdelaarDymphna van Dooremaal

HoornWouter BrouwerMiek LaforceFokke van Heel (bühne)

TrompetAd WellemanGertjan Loot (bühne)Marc Speetjens (bühne)

TromboneHarrie de LangeGerard Peters (bühne)Wim Hendriks (bühne)

TubaDavid Kutz

PaukenMarc Aixa Siurana

SlagwerkNando RussoWilbert Grootenboer

HarpSandrine Chatron

PianoPeter Lockwood

Celesta/accordeon/synthesizerLochlan Brown

SpeelgoedpianoJan-Paul Grijpink

8989

KOOR VAN DE NATIONALE OPERA

OP TONEEL– SopranenIneke BerendsLisette BolleJeanneke van Buul (ensemble Joy Boy)Nicole FiselierGonnie van Heugten Fang Fang KongSimone van LieshoutTomoko Makuuchi (ensemble Joy Boy)

AltenAnneleen BijnenMaria KowanMyra KroeseItzel Medecigo (ensemble Joy Boy)Maria de MoelSophia Patsi (ensemble Joy Boy)Ruth Willemse

TenorenThomas de BruijnRuud FiselierJohn van HalterenTigran MatinyanMirco SchmidtFrancois SoonsJeroen de Vaal

BassenJorne van BergeijkSander HeutinckFabian HomburgDominic KraemerGi-Jun NamWojtek OkraskaChristiaan PetersJaap Sletterink

OP BALKON– SopranenBernadette BouthoornIris GielMelanie GreveOleksandra LenyshynSara Moreira MarquesElizabeth PozKiyoko Tachikawa

AltenIrmgard von AsmuthEllen van BeekRut Codina PalacioJohanna DurInez HafkampYvonne KokMarieke ReutenKlarijn Verkaart

TenorenWim-Jan van DeuverenFrank EngelCato FordhamRobert KopsFrank NieuwenkampMartin van OsRichard PradaBert Visser

BassenRoele KokBas KuijlenburgRichard MeijerHans PootjesMatthijs SchelvisIan SpencerRené Steur

9090

NIEUW AMSTERDAMS KINDERKOOR

PERFORMERS

(ONDERDEEL VAN NIEUW VOCAAL AMSTERDAM)–Anna KemperBarbara KleeBenjamin LeverBoris LipovsekDalia KulekElizabeth GerrardFrances AmadoGlascha LagrandHannah KleeHelena JeremiasseIvan ZavyalovJosefien Garcia WeeninkLaura NuehlenLidewij BurgerhoutLinde BijvoetLivia KolkLuit BijvoetLuzia KeuzenkampMax MunnecomMiene van EschMilan HaverMisha de RooijPjotr KoetsierSam NolletSophia van ZuijlenSophia IriarteSophie ColléTeresa Garcia DueñazThalia OyewoleZoe KingVera ter Keurs

Alaaedin Baker Renato BertolinoLidiane MoreiraFederica PanarielloRenzo PopolizioFrançois Vincent

KINDERENFiguranten van Nieuw Amsterdams Kinderkoor en basisschool De Polsstok in samenwerking met Leerorkest Zuidoost–Chadely Helstone Damalie DarkoJerany HoeverJonathan LeverLily-Rose Habashi Mary-Jane FrankerMia KindtO’Genison HoeverTara Jay van BergenZeynep Ajar

De kindacteurs zijn afkomstig uit het Nieuw Amsterdams Kinderkoor en van basisschool De Polsstok, in samenwerking met leerorkest Zuidoost.

92

DE NATIONALE OPERA

DNO staat bekend om haar diverse pro-grammering van zowel klassieke als moderne opera’s en het constant hoge niveau van haar voorstellingen. Met ver-nieuwende producties, speciaal voor DNO gecomponeerde werken en een frisse blik op bekend repertoire wordt deze prachtige kunstvorm levendig gehouden voor de toe-komst. Sinds september 2018 is Sophie de Lint directeur van DNO.

In het seizoen van het 50-jarig jubileum werd De Nationale Opera verkozen tot Operahuis van het Jaar tijdens de Inter -nat ional Opera Awards 2016.

Het gezelschap werd opgericht in decem-ber 1964 en maakte een ontwikkeling door van repertoire gezelschap naar stagionege-zelschap. Dat betekent dat De Nationale Opera geen vast ensemble heeft en dat er gemiddeld één opera per maand te zien is. Hiervoor worden gastsolisten en afzonder-lijke artistieke teams aangetrokken.

De Nationale Opera heeft een eigen koor, het Koor van De Nationale Opera. Het Koor werd in 2016 door Opernwelt aangewezen als Beste Operakoor. Voor het merendeel van de producties werkt DNO samen met het Nederlands Philharmonisch Orkest|Ne-derlands Kamer orkest.

De meeste producties van De Nationale Opera zijn te zien in Nationale Opera & Ballet maar er zijn ook voorstellingen in Internationaal Theater Amsterdam, Konink-lijk Theater Carré, de Westergasfabriek of het Muziekgebouw aan ’t IJ. Geregeld komen coproducties tot stand met gere-nommeerde gezelschappen als de Metro-politan Opera in New York, de Opéra natio-nal de Paris, of het Teatro alla Scala in Milaan.

93

DUTCH NATIONAL OPERA

DNO is known for its diverse programming, from classic to contemporary operas, and for the reliably outstanding quality of its performances. With innovative producti-ons, specially composed works and a fresh approach to the standard repertoire, DNO ensures the longevity of this splendid art form. Since September 2018, Sophie de Lint holds the position of director of DNO.

During the season in which Dutch National Opera celebrated its 50th anniversary, the opera company was crowned Opera Com-pany of the Year 2016 at the Interna tional Opera Awards in London.

The company was founded in December 1964 and developed from a repertory com-pany to a ‘stagione’ company. This means that Dutch National Opera does not have a full-time ensemble and that it stages an average of one opera per month, for which guest soloists and separate artistic teams are brought in.

Dutch National Opera has its own full-time chorus. In 2016, the magazine Opernwelt elected the chorus of DNO as Best Opera Chorus. For most of its productions, DNO works with the Netherlands Philharmonic Orchestra|Netherlands Chamber Orchestra.

Most of DNO’s productions can be seen in Dutch National Opera & Ballet, but per-formances are also held in International Theatre Amsterdam, Royal Theatre Carré, the Westergasfabriek or the Muziekgebouw aan ’t IJ. Co-productions with renowned companies such as the Metropolitan Opera in New York, Opéra national de Paris or the Teatro alla Scala in Milan are regular partnerships.

94

KOOR VAN DE NATIONALE OPERAHet vaste koor van De Nationale Operabestaat uit 50 zangers en wordt regelmatigaangevuld met freelance koorledenvoor de grote producties. Het Koor vanDe Nationale Opera heeft al heel watmijlpalen op zijn naam staan, waaronderSaint François d’Assise, Lady Macbeth vanMtsensk, Ercole amante, Boris Godoenov,La Juive, Les Troyens, Jevgeni Onjegin,Parsifal, Guillaume Tell, De legende vande onzichtbare stad Kitesj, Faust, La forzadel destino, Das Floß der Medusa, Oedipeen Tannhäuser, evenals concerten vanDer fliegende Holländer in Rotterdam,Parijs en Dortmund. Sinds 1 september2014 is Ching-Lien Wu artistiek leider vanhet Koor van De Nationale Opera. Het Koorwerd door het gezaghebbende tijdschriftOpernwelt uitgeroepen tot Beste Operakoor 2016.

NEDERLANDS PHILHARMONISCH ORKEST

Het NEDERLANDS PHILHARMONISCHORKEST is, samen met het NederlandsKamerorkest, sinds 1985 vaste orkestpartnervan De Nationale Opera en wordt internationaal gerekend tot de besteoperaorkesten. Ieder seizoen speelt hetorkest het merendeel van de operaproducties in Nationale Opera & Ballet. Het Nederlands Philharmonisch Orkest verzorgt in Het Concertgebouw een veelzijdige concertprogrammering en speelt daarnaast in andere Nederlandse concertzalen, op buitenlandse podia en festivals. In de afgelopen seizoenenboekte het Nederlands Philharmonisch Orkest bij De Nationale Opera door publiek en pers bejubelde successen met onder meer Gurre-Lieder, Lohengrin, Der Rosenkavalier, Il trovatore, Hänsel und Gretel, Parsifal, Wozzeck, Rigoletto, Tristan und Isolde, Das Floß der Medusa, Oedipe, Tannhäuser en Pagliacci/Cavalleria rusticana.

95

NIEUW AMSTERDAMS KINDERKOOR

Nieuw Amsterdams Kinderkoor is onderdeel van Nieuw Vocaal Amsterdam (NVA), dat in 2009 werd opgericht door Caro Kindt en inmiddels 350 leerlingen telt. NVA is een klassieke zangopleiding met specialisatie opera en muziektheater, toegankelijk voor alle kinderen en jongeren van 4 tot 21 jaar. Kinderen die over voldoende talent en motivatie beschikken, kunnen uitgenodigd worden om te zingen in Nieuw Amsterdams Kinder-, Jeugd, of Jongenskoor, die op hun gebied tot de top in Europa behoren. NVA wil bereikbaar zijn voor alle kinderen, ongeacht culturele, geografische of financiële achtergrond. Sinds 2016 is NVA de vaste kinderkoor-partner van Nationale Opera & Ballet, voor de komende seizoenen staan onder meer de producties FAUST [working title], Notenkraker & Muizenkoning en La damnation de Faust op stapel.

www.nieuwvocaalamsterdam.nl

96

COLOFON

UitgeverNationale Opera & Ballet Sophie de Lint (directeur De Nationale Opera)Els van der Plas (algemeen directeur)

RedactieSamenstelling en redactie: Antonio Cuenca Ruiz Luc Joosten, Niels Nuijten, Laura Roling, Frits VliegenthartGrafisch ontwerpLesley MooreOpmaakBibi de BruijnProductieSander van der DuinDruk en afwerkingTuijtelFotografie en beeldRepetitiefoto’s: Milagro ElstakProductiefoto’s: Hans van den Bogaard (Don Carlo), Marco Borggreve (Norma, L’étoile), Monika Rittershaus & Ruth Walz (Parsifal), Ruth Walz (Ercole amante, Wozzeck) Portretten: Lindy Balduk (Florian Magnus Maier), Marco Borggreve (Reinbert de Leeuw), Boosey & Hawkes (Claude Vivier), Balthasar Denner (Georg Friedrich Händel), Sebastien Galtier (Lochlan Brown), Paul Weinberg (Miriam Makeba), Wilhelm August Rieder (Franz Schubert), Edward J. Winter (Ravi Kittappa) Illustratie ‘Wo bin ich denn, wo will’s hinaus’: Luzia Keuzenkamp

TekstenOver FAUST [working title] / About FAUST [working title]Originele bijdrage voor dit programmaboek door Laura Roling. Interview met Manoj Kamps en Lisenka Heijboer CastañónOriginele bijdrage voor dit programmaboek door Laura Roling. Citaten uit Herdenken herdachtSimon(e) van Saarloos, Herdenken herdacht: een essay om te vergeten. Prometheus, 2019. Arrigo Boito’s motto ‘sortir de l’ornière’Stefanie Strigl, Die musikalische Chiffrierung des Bösen. Eine Untersuchung zum Werk von Arrigo Boito. Hartmut Schick, 2009. Goethes FaustJohann Wolfgang von Goethe, Faust: een tragedie. Vertaald door Ard Posthuma. Atheneum-Polak & Van Gennep, 2002. We Wear the MaskPaul Laurence Dunbar, ‘We Wear the Mask’, Lyrics of Lowly Life, 1896.Brief aan het artistieke teamOriginele bijdrage voor dit programmaboek door

meLê yamono. Vertaald door Frits Vliegenthart. Componisten & arrangeursSamenstelling en vertaling: Laura Roling, o.b.v. input van Martín Francisco Mayo, Grace-Evangeline Mason, Florian Magnus Maier, Ravi Kittappa, Marc Migó, Lochlan Brown, Rick van Veldhuizen, Lingbo Ma, Thuthuka Sibisi & Maretha van der Walt, Akim Moiseenkov, Vasile Nedea en Meriç Artaç. Herkomst van decorstukken in de voorstellingCaruso a Cuba, ontwerp: Katrin Connan (regie Johannes Erath) - bom, muur met olifant, skelet van olifant Gianni Schicchi, ontwerp: Raimund Orfeo Voigt (regie Jan Philipp Gloger)- muurL’étoile, ontwerp: Chantal Thomas (regie Laurent Pelly)- klokJephtha, ontwerp: Katrin Lea Tag (regie Claus Guth) - bloemen, wolkOedipe, ontwerp: Alfons Flores (regie: Alex Ollé) - onderdelen van neergestort vliegtuigParsifal, ontwerp: Anish Kapoor (regie: Pierre Audi) - stellage Wozzeck, ontwerp: Małgorzata Szczęśniak (regie: Krzysztof Warlikowski)- glijbaan, glazen wand, maan

CIP-gegevens Koninklijke Bilbiotheek, Den Haag FAUST [working title]; [samenstelling Luc Joosten, Laura Roling, Frits Vliegenthart]. ISBN/EAN: 978-90-5082-308-1

klimaatneutraalnatureOffice.com | NL-077-443127

gedrukt

hoofdsponsor Nationale Opera & Ballet partner