SECUNDAIR ONDERWIJS - pro.g-o.bepro.g-o.be/blog/documents/2006-155.pdf · uitgereikt, aantonen dat...

SECUNDAIR ONDERWIJS

Onderwijsvorm: ASO

Graad: tweede graad

Jaar: eerste en tweede leerjaar

Studierichting Economie

Specifiek gedeelte

Vak(ken): AV Economie 4/4 lt/w

Leerplannummer: 2006/155 (vervangt: 2003/012) Nummer inspectie: 2006 / 68 // 1 / J / SG / 1 / II / / D/ (vervangt: 2003 / 11 // 1 / J / SG / 1 / II / / D/)

ASO – 2e graad – Pool economie 1 AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)

INHOUD

Visie ..........................................................................................................................................................2 Beginsituatie .............................................................................................................................................3 Algemene doelstellingen ..........................................................................................................................4 Leerplandoelstellingen/leerinhouden........................................................................................................5 Pedagogisch-didactische wenken ......................................................................................................... 36 Minimale materiële vereisten................................................................................................................. 46 Evaluatie ................................................................................................................................................ 47 Bibliografie ............................................................................................................................................. 48


VISIE

De algemeen vormende waarde van het economieonderwijs staat voorop. De kennis en het inzicht in de economische structuren en processen behoren immers tot de kern van de maatschappelijke vorming. Actuele maatschappelijk-economische verschijnselen vormen steeds de uitgangspunten bij de curriculumopbouw.

‘Economie’ als vak is niet alleen gericht op kennisoverdracht en -verwerving, maar ook op het ontwikkelen van vaardigheden en het bijbrengen van attitudes die het noodzakelijk levenslang leren mogelijk maken. Het gebruik van ICT biedt kansen om leren als een actief en constructief leerproces te benaderen en het leren kritisch reflecteren over de verworven kennis te stimuleren; ook het probleemoplossend denken en het zelfstandig leren verdient hierbij de aandacht.

Bij de opmaak van het leerplan is er zowel rekening gehouden met de specifieke eindtermen economie als met de omzendbrief “Leerstof bedrijfsbeheer in het secundair onderwijs” (SO 44 van 20/09/2005).

Indien het voornemen van de Minister van onderwijs uitgevoerd wordt om de leerlingen uit de studierichtingen Economie-wiskunde en Economie-moderne talen het attest bedrijfsbeheer niet langer automatisch toe te kennen, moet elke school, vooraleer het attest aan deze leerlingen kan worden uitgereikt, aantonen dat alle leerdoelen uit de meest recente SO 44 (voor de meest recente versie: zie www.ond.vlaanderen.be/edulex) door de leerlingen gerealiseerd zijn. Deze leerdoelen kunnen niet in hun totaliteit in het basispakket economie worden aangeboden. Daarom dient de school de ontbrekende items die (op basis van SO 44 van 20/09/2005) opgenomen zijn in het pakket “uitbreidingsdoelstellingen-bedrijfsbeheer” aan te bieden in het complementair gedeelte, bij voorkeur in de derde graad.


BEGINSITUATIE

Een specifieke voorkennis voor economie en boekhouden is niet vereist.

De leerlingen van de 1e graad, basisoptie ‘Moderne wetenschappen’ of basisoptie ‘Handel’ beschikken reeds over een initiërend inzicht in de basisbeginselen van de economie. Leerlingen die uit een andere basisoptie komen, hebben nog geen voorkennis.


ALGEMENE DOELSTELLINGEN

Het vak AV Economie betekent voor de leerlingen een grondige kennismaking met het boeiende economische leven.

Het doel van de handelseconomie is de leerlingen een grondige kennis en een dieper inzicht te verschaffen in de economische mechanismen met hun onderscheiden entiteiten, markten en instellingen, hun begrippen en relaties.

Het boekhouden richt zich in de eerste plaats tot de grondbegrippen van het dubbel boekhouden en de studie van de balans- en resultatenrekeningen. In de tweede graad wordt de basis gelegd voor het gebruik van de boekhouding als beleidsinstrument. Boekhouden is meer dan het louter registreren van ondernemingsactiviteiten, het is het ontwikkelen van een actief bedrijfseconomisch denken. Hierbij wordt ook aandacht besteed aan het interpreteren en analyseren van de balans- en resultatenrekeningen.

De leerlingen dienen de nodige metacognitieve vaardigheden te ontwikkelen om hun leer- en denkactiviteiten actief te sturen. Het betreft hier activiteiten als het zich oriënteren op de leertaak, het plannen van de uit te voeren opdracht, het bewaken van de vooruitgang in het leerproces, het inlassen van tussentijdse evaluatiemomenten, het bijsturen, evalueren en reflecteren. De onderzoeksopdracht helpt de leerlingen vaardig te worden in het verzamelen, het analyseren en het interpreteren van economische gegevens. Zij leren hun uitspraken funderen met argumenten en scherpen hierdoor hun kritisch bewustzijn aan.

In aansluiting op het Pedagogisch Project van het Gemeenschapsonderwijs (PPGO) wordt van de leerlingen verwacht dat ze onder begeleiding de volgende attitudes ontwikkelen en/of nastreven:

• algemene belangstelling;

• bereidheid eigen fouten te verbeteren;

• kritische reflectie;

• openheid en respect voor andere meningen;

• verantwoordelijkheidsgevoel;

• zelfwerkzaamheid en zin voor samenwerking;

• zin voor afwerking, orde, netheid en nauwkeurigheid.

Het is essentieel dat het leerplan als een geheel geïnterpreteerd wordt, m.a.w. naast de leerinhouden en leerplandoelstellingen zijn de pedagogisch-didactische wenken duidende en waardevolle aanvullingen.


LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN

HANDELSECONOMIE 1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week

DECR. NR.LEERPLANDOELSTELLINGEN

De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN

DSET 12 1

• het begrip behoefte omschrijven en concretiseren via voorbeelden;

• de begrippen goederen en diensten omschrijven en concretiseren via voorbeelden;

• de begrippen produceren (productie) en consumeren (consumptie) omschrijven en concretiseren via voorbeelden;

• de productiefactoren (natuurlijke hulpbronnen, arbeid en kapitaal) opsommen en omschrijven aan de hand van zelf verzamelde informatie;

• het begrip economie omschrijven en illustreren;

• het onderscheid tussen welvaart en welzijn toelichten;

• het belang van de vrijetijdsbesteding voor de mens aantonen;

• een eenvoudige economische kringloop opbouwen (gezinnen en bedrijven) en toelichten via voorbeelden;

• de macro-economische grootheden nationaal inkomen en nationaal product omschrijven.

1 Inleiding en situering

1.1 Basisbegrippen

1.1.1 Behoeften

1.1.2 Goederen en diensten

1.1.3 Produceren en consumeren

1.1.4 Productiefactoren

1.1.5 Economie

1.1.6 Welvaart en welzijn

1.1.7 Vrijetijdsbesteding

1.2 Economische kringloop

1.2.1 Schematische voorstelling

1.2.2 Nationaal inkomen en nationaal product




DSET 5

DSET 8

2

• het onderscheid tussen ondernemingen en bedrijven via voorbeelden illustreren;

• de verschillende stappen beschrijven en schematisch voorstellen

hoe een product bij de consument terechtkomt;

• het begrip toegevoegde waarde omschrijven en uit de bedrijfskolom de toegevoegde waarde voor elke stap bepalen;

• het begrip BTW omschrijven;

• aan de hand van de bedrijfskolom het principe van de BTW verklaren en aantonen dat BTW een verbruiksbelasting is;

• de begrippen eenmanszaak en vennootschap omschrijven, concretiseren via voorbeelden, enkele kenmerken opzoeken (formaliteiten, aansprakelijkheid, continuïteit, winstverdeling …) en voor- en nadelen van beide ondernemingsvormen toelichten;

• de voornaamste handelsvennootschappen {NV, (E)BVBA} vergelijken op basis van enkele criteria (aansprakelijkheid, kapitaal, vennoten …) en met behulp van opgezocht materiaal;

2 Ondernemingen en bedrijven

2.1 Onderscheid tussen onderneming en bedrijf

2.2 Bedrijfskolom

2.2.1 Begrip bedrijfskolom

2.2.2 Toegevoegde waarde

2.2.3 BTW

2.2.4 Principe van de BTW

2.3 Indeling van de ondernemingen naar juridische maatstaven

2.3.1 Eenmanszaak versus vennootschappen

2.3.2 Indeling van de handelsvennootschappen




• de rol van het ondernemingsplan bij het beperken van het ondernemingsrisico beschrijven;

• aan de hand van een (zeer eenvoudig) voorbeeld de voornaamste onderdelen van het ondernemingsplan onderscheiden;

• de verschillende mogelijkheden van arbeidsorganisatie onderscheiden;

• voorbeelden geven van de wijze waarop de onderneming het personeel motiveert;

• de rechten en plichten van werkgever en werknemer opzoeken

en toelichten;

• het begrip stakeholders toelichten, concretiseren en via actuele voorbeelden de toenemende vermaatschappelijking van de onderneming aantonen;

• het begrip duurzaam ondernemen toelichten en concretiseren.

2.4 Ondernemingsplan

2.4.1 Rol

2.4.2 Voornaamste onderdelen

2.5 Arbeidsorganisatie

2.5.1 Mogelijkheden

2.5.2 Motivatie van het personeel door de onderneming

2.6 Rechten en plichten van werkgever en werknemer 2.7 Stakeholders

2.8 Duurzaam ondernemen




DSET 1 3

• de begrippen handel en handelaar omschrijven;

• de voornaamste functies van de handel schetsen;

• de begrippen groothandel en kleinhandel omschrijven en toelichten met voorbeelden;

• de begrippen collecterende en distribuerende handel omschrijven en toelichten met voorbeelden;

• de begrippen binnenlandse en buitenlandse handel omschrijven en toelichten met voorbeelden;

• de begrippen intracommunautaire levering, intracommunautaire verwerving, invoer en uitvoer omschrijven en toelichten met voorbeelden;

• de begrippen doorvoerhandel en veredelingsverkeer omschrijven en toelichten met voorbeelden;

• de verplichtingen van de handelaar (o.a. handelsnaam, BTW-inschrijving, ondernemingsloket, ondernemingsnummer, Kruispuntbank van Ondernemingen, zichtrekening, aansluiting bij een sociale verzekeringskas en een ziekenfonds, huwelijksstelsel, vestigingswet, vergunningen …) opzoeken en bondig toelichten;

• de rechten van de handelaar (o.a. Rechtbank van Koophandel, en bescherming tegen oneerlijke concurrentie) opzoeken en bondig toelichten.

3 Handel en handelaar

3.1 Begrippen 3.2 Functies van de handel 3.3 Indeling van de handel

3.3.1 Groothandel en kleinhandel

3.3.2 Collecterende en distribuerende handel

3.3.3 Binnenlandse en buitenlandse handel

3.3.4 Intracommunautaire levering, intracommunautaire verwerving, invoer en uitvoer

3.3.5 Doorvoerhandel en veredelingsverkeer 3.4 Verplichtingen en rechten van de handelaar

3.4.1 Verplichtingen van de handelaar

3.4.2 Rechten van de handelaar




DSET 1 4

• de stappen in het verkoopproces (prijsaanvraag, prijsofferte, bestelling, levering, betaling) ordenen en omschrijven;

• de functie van de prijsaanvraag aantonen, het document

herkennen en rangschikken binnen het koopproces;

• de functie van de prijsofferte (bestek) aantonen, het document herkennen en rangschikken binnen het koopproces;

• de functie van de bestelbon aantonen, het document herkennen en rangschikken binnen het koopproces en de bestelbon invullen uitgaande van een prijsofferte;

• de functie van de leveringsbon aantonen, het document herkennen en rangschikken binnen het koopproces;

• de functie van de factuur aantonen, het document herkennen en rangschikken binnen het koopproces (zie ook boekhouden);

• de functie van de creditnota aantonen, het document herkennen en rangschikken binnen het koopproces (zie ook boekhouden);

• een klachtenbrief opstellen;

• de verkoopsvoorwaarden (hoeveelheid, kwaliteit, prijs, levering, betaling) opzoeken en toelichten.

4 Kopen en verkopen

4.1 Het verkoopproces

4.2 Documenten in het verkoopproces

4.2.1 Prijsaanvraag

4.2.2 Prijsofferte (bestek)

4.2.3 Bestelbon

4.2.4 Leveringsbon

4.2.5 Factuur

4.2.6 Creditnota

4.2.7 Klacht

4.3 Verkoopsvoorwaarden




DSET 1 5

• het begrip kwijting omschrijven, de kwijting herkennen en hanteren;

• het begrip kwitantie (kwijtschrift) omschrijven, de kwitantie (kwijtschrift) herkennen en hanteren;

• het begrip ontvangstbewijs omschrijven, het ontvangstbewijs herkennen en hanteren;

• de rol van de financiële instellingen bij onrechtstreekse betaling toelichten;

• het begrip storting omschrijven en de storting herkennen;

• het begrip overschrijving omschrijven, de overschrijving herkennen en het routeschema uitwerken;

• het begrip bankcheque omschrijven en de bankcheque herkennen;

• het begrip domiciliëring omschrijven, voorbeelden van nuttige toepassingen aanhalen en het routeschema uitwerken;

• het begrip permanente of doorlopende opdracht omschrijven en voorbeelden van nuttige toepassingen aanhalen;

• het begrip protonkaart omschrijven, de gebruikswijze toelichten, voorbeelden van nuttige toepassingen aanhalen;

5 Betaling

5.1 Rechtstreekse betaling

5.1.1 Kwijting

5.1.2 Kwitantie (kwijtschrift)

5.1.3 Ontvangstbewijs

5.2 Onrechtstreekse betaling

5.2.1 Tussenkomst van de financiële instellingen 5.2.2 Betalingstechnieken

5.2.2.1 Storting

5.2.2.2 Overschrijving

5.2.2.3 Bankcheque

5.2.2.4 Domiciliëring

5.2.2.5 Permanente of doorlopende opdracht

5.2.2.6 Elektronische betaling: protonkaart




• het begrip debetkaart omschrijven, de gebruikswijze toelichten, voorbeelden van nuttige toepassingen aanhalen en het routeschema uitwerken;

• het begrip kredietkaart omschrijven, de gebruikswijze toelichten, voorbeelden van nuttige toepassingen aanhalen en de gevaren van het gebruik toelichten;

• actuele software hanteren voor financiële toepassingen;

• het gebruik van andere betaalvormen (zoals maaltijdcheque) toelichten;

• de nieuwe tendensen inzake betalingen (zoals opleidingscheque, cultuurcheque …) schetsen;

• uit een rekeninguittreksel relevante informatie afleiden.

5.2.2.7 Elektronische betaling: debetkaart

5.2.2.8 Elektronische betaling: kredietkaart

5.3 PC-banking 5.4 Andere betaalvormen

5.5 Tendensen

5.6 Het rekeninguittreksel

DSET 1 6

• het begrip krediet omschrijven en het belang ervan aantonen;

• het begrip kredietopening omschrijven en het gebruik van de

kredietopening toelichten;

• het begrip kaskrediet omschrijven en het gebruik van het kaskrediet toelichten;

6 Krediet

6.1 Begrip en belang

6.2 Krediet op korte termijn

6.2.1 Kredietopening

6.2.2 Kaskrediet




• het begrip lening op afbetaling omschrijven en het gebruik van

de lening op afbetaling toelichten;

• het begrip verkoop op termijn omschrijven, het gebruik van de verkoop op termijn toelichten en concrete toepassingen opzoeken;

• het begrip verkoop op afbetaling omschrijven, het gebruik van de verkoop op afbetaling toelichten en concrete toepassingen opzoeken;

• het begrip persoonlijke lening omschrijven en het gebruik van de persoonlijke lening toelichten;

• het begrip hypothecaire lening omschrijven en het gebruik van de hypothecaire lening toelichten;

• het begrip leasing omschrijven, het gebruik van leasing toelichten en uit een leasingcontract vijf elementen analyseren;

• een eenvoudige intrestberekening toepassen (bijvoorbeeld voor een kaskrediet – zie ook boekhouden);

• de (reële) intrestlasten van een aantal kredietvormen vergelijken en de voor- en nadelen van de verschillende financieringsvormen afwegen;

• de mogelijke gevaren voor de kredietnemer toelichten (terugbetalingsplicht, financiële draagkracht, risico’s en waarborgen);

• de wet op het consumentenkrediet opzoeken en het doel ervan verduidelijken;

• de steunmaatregelen bij specifieke financieringsvormen opzoeken.

6.3 Krediet op lange termijn

6.3.1 Lening op afbetaling

Verkoop op termijn

6.3.2 Verkoop op afbetaling

6.3.3 Persoonlijke lening

6.3.4 Hypothecaire lening

6.3.5 Leasing

6.4 Intrestberekening

6.5 Intrestvergelijking

6.6 Valkuilen voor de kredietnemer

6.7 Bescherming van de kredietnemer: wet op het consumentenkrediet

6.8 Steunmaatregelen bij specifieke financieringsvormen




7

• verzekeringen begripsmatig omschrijven en het belang van (verplichte en wenselijke) verzekeringen voor de verzekeringsnemer aantonen;

• de basisterminologie met betrekking tot verzekeringen hanteren op basis van een contract uit de leefwereld van de leerling (bijvoorbeeld bromfietsverzekering) en met voorbeelden illustreren;

• de belangrijkste verzekeringen (burgerlijke aansprakelijkheid, autoverzekering, brandverzekering …) schematisch ordenen en bondig toelichten.

7 Verzekeringen

7.1 Begrip en belang

7.2 Verzekeringscontracten en verzekeringspartijen

7.3 Soorten van verzekeringen

DSET 1 8

• de verschillende stelsels van vergoedingen verklaren en beoordelen;

• de inkomensvorming uit arbeid omschrijven m.b.t. stelsels van vergoedingen van arbeid in dienstverband versus zelfstandige;

• de begrippen nominaal en reëel loon verwoorden;

• de verschillende inkomsten uit kapitaal omschrijven en toelichten;

• de elementen van de inkomensbesteding (consumptie, sparen en belastingen) omschrijven en onderling vergelijken;

8 Gezinnen

8.1 Inkomensvorming

8.1.1 Inkomen uit arbeid

8.1.1.1 Vergoeding van arbeid

8.1.1.2 Dienstverband versus zelfstandige ondernemer

8.1.1.3 Nominaal en reëel loon

8.1.2 Inkomen uit kapitaal

8.2 Inkomensbesteding




• de noodzaak van belastingen met voorbeelden aantonen;

• het onderscheid tussen directe en indirecte belastingen aantonen en verduidelijken met voorbeelden;

• de begrippen sparen en beleggen omschrijven;

• enkele bepalende factoren bij de keuze van beleggingen toelichten (inclusief ethisch beleggen);

• een beperkt aantal spaar- en beleggingsvormen (spaarrekening, termijnrekening, aandelen …) opzoeken, toelichten en onderling vergelijken.

8.3 Belastingen

8.3.1 Noodzaak

8.3.2 Directe en indirecte belastingen

8.4 Sparen en beleggen

8.4.1 Begrippen

8.4.2 Motieven voor beleggen

8.4.3 Spaar- en beleggingsvormen

DSET 1

DSET 2

DSET 3

DSET 4

DSET 10

9

• de begrippen markt en marktprijs omschrijven;

• de drie marktsoorten (goederen- en dienstenmarkt, arbeidsmarkt en vermogensmarkt) omschrijven;

• de marktsoorten situeren in de economische kringloop;

• het begrip vraagcurve omschrijven en grafisch voorstellen;

• het begrip aanbodcurve omschrijven en grafisch voorstellen;

• met behulp van de wet van vraag en aanbod het totstandkomen van de marktprijs verklaren (marktmechanisme) door gebruik te maken van vraag- en aanbodschema’s;

9 De economische dynamiek: de markten

9.1 Markt en marktprijs

9.1.1 Begrippen markt en marktprijs

9.1.2 Marktsoorten

9.1.3 Situering in de economische kringloop

9.1.4 Vraagcurve

9.1.5 Aanbodcurve

9.1.6 Marktmechanisme




• de meest courante marktvormen (volkomen concurrentie, monopolie, oligopolie en monopolistische concurrentie) omschrijven door gebruik te maken van de belangrijkste kenmerken (aantal vragers en aanbieders, homogeen of heterogeen product, open of gesloten, doorzichtig);

• de prijsvorming op de goederen- en dienstenmarkt aan de marktvorm relateren en verklaren;

• de rol van de overheid in de prijsvorming op de goederen- en dienstenmarkt schetsen en motieven aangeven voor overheidsingrijpen in onvolkomen marktsituaties;

• het begrip externe kosten omschrijven;

• verklaren dat het prijsmechanisme tekortschiet bij het toerekenen van externe kosten;

• voorbeelden geven van de wijze waarop de overheid corrigerend kan optreden met betrekking tot de externe kosten (milieu, veiligheid …);

• aantonen dat bij de toewijzing van middelen via het marktmechanisme vragen van sociaal-ethische aard kunnen gesteld worden;

• het begrip marketing omschrijven;

• de elementen van de marketingmix omschrijven;

9.1.7 Marktvormen

9.2 De goederen- en dienstenmarkt

9.2.1 Prijsvorming op de goederen- en dienstenmarkt

9.2.2 Rol van de overheid in de prijsvorming bij onvolkomen marktsituaties

9.2.3 Externe kosten

9.2.3.1 Begrip

9.2.3.2 Tekorten van het prijsmechanisme

9.2.3.3 Correctie door de overheid

9.2.4 Sociaal-ethische vragen 9.3 Marketing

9.3.1 Begrip

9.3.2 Marketingmix




• aan de hand van de marketingmix aangeven hoe de onderneming zich op de markt competitief tracht op te stellen (door middel van de P’s aantonen hoe een onderneming haar verkoop tracht te stimuleren);

• de prijsvorming op de arbeidsmarkt verklaren;

• het overlegmodel in België schetsen;

• de samenhang tussen de productmarkt en de arbeidsmarkt aan de hand van concrete situaties verklaren en oorzaken en gevolgen van verstoorde evenwichten op de arbeidsmarkt aangeven;

• verklaren dat de markt een ongelijke inkomensverdeling tot gevolg kan hebben en beschrijven op welke wijze de overheid een maatschappelijk ongewenste graad van inkomensongelijkheid kan corrigeren;

• het begrip indexcijfer omschrijven;

• indexcijfers (algemeen) berekenen in concrete situaties;

• de procedure van de prijsopnamen schetsen;

• het belang van de wegingcoëfficiënten toelichten;

• de betekenis van het indexcijfer van de consumptieprijzen en de gezondheidsindex toelichten (inclusief de invloed op de loonvorming);

9.3.3 Marktcompetitieve opstelling

9.4 Arbeidsmarkt

9.4.1 Prijsvorming op de arbeidsmarkt

9.4.2 Het overlegmodel

9.5 Samenhang tussen productmarkt en arbeidsmarkt 9.6 Ongelijke inkomensverdeling 9.7 Meting van prijzen

9.7.1 Begrip indexcijfer

9.7.2 Berekening van indexcijfers

9.7.3 Index van de consumptieprijzen

9.7.3.1 Procedure van prijsopnamen

9.7.3.2 Wegingcoëfficiënten

9.7.3.3 Betekenis van de index van de consumptieprijzen en gezondheidsindex




• de prijsvorming op de geld- en kapitaalmarkt beschrijven;

• de rol van financiële instellingen omschrijven en hun bestaansredenen verantwoorden;

• de begrippen debetrente en creditrente toelichten;

• uitgaande van de deposito-opneming en kredietverstrekking het ontstaan van de intrestmarge verklaren;

• de dienstverlening van financiële instellingen omschrijven en illustreren (beleggingsadvies, aanbod van verzekeringen, vreemde valuta, safes, belastingadvies ...);

• enkele essentiële opdrachten van de NBB/ECB (waaronder de tussenkomst in de prijsvorming) omschrijven.

9.8 Geld- en kapitaalmarkt

9.8.1 Prijsvorming op de geld- en kapitaalmarkt

9.8.2 Financiële instellingen

9.8.2.1 Bestaansredenen

9.8.2.2 Debetrente en creditrente

9.8.2.3 Deposito-opneming, kredietverstrekking en intrestmarge

9.8.2.4 Bankdiensten

9.8.2.5 Opdrachten van de NBB/ECB

DSET 2 10

• het begrip overheid omschrijven en illustreren met voorbeelden;

• het begrip overheid relateren aan de federalisering, internationalisering en globalisering;

• de overheid situeren in de economische kringloop;

• de belangrijkste taken van de overheid (onder andere verstrekken van publieke goederen) omschrijven, illustreren en motiveren;

• de begrippen federale begroting en Vlaamse begroting

omschrijven;

10 De economische dynamiek: de overheid

10.1 Begrip 10.2 Federalisering, internationalisering en globalisering

10.3 Situering in de economische kringloop

10.4 Taken van de overheid

10.5 Begroting

10.5.1 Begrip




• het totstandkomen van de federale begroting bondig schetsen en uit de begroting relevante informatie halen;

• het totstandkomen van de Vlaamse begroting bondig schetsen en uit de begroting relevante informatie halen;

• het begrippen te financieren saldo omschrijven (eenvoudig);

• het begrip overheidsschuld omschrijven (eenvoudig).

10.5.2 Federale begroting

10.5.3 Vlaamse begroting

10.5.4 Te financieren saldo

10.5.5 Overheidsschuld

DSET 1 11

• het buitenland situeren in de economische kringloop;

• het belang van de internationale handel voor België en de regio’s omschrijven;

• de samenstelling van onze internationale handel ontleden en bespreken op grond van statistische gegevens;

• de begrippen wisselmarkt en wisselkoers omschrijven;

• het ontstaan van wisselkoersen illustreren;

• de invloed van veranderingen van de wisselkoers op de handel toelichten (eenvoudig);

• de begrippen euro en eurozone omschrijven;

• de deelnemers aan de eurozone opzoeken;

• de voordelen van de euro omschrijven.

11 De economische dynamiek: het buitenland

11.1 Situering in de economische kringloop

11.2 Belang voor België en de regio’s

11.3 Samenstelling van de internationale handel

11.4 Wisselmarkt en wisselkoersen

11.4.1 Begrippen wisselmarkt en wisselkoersen

11.4.2 Werking van de wisselmarkt

11.4.3 Invloed van de koersschommelingen op de handel

11.5 De euro en de eurozone

11.5.1 Begrippen

11.5.2 Eurozone

11.5.3 Voordelen




DSET 13 12

• het begrip economische groei omschrijven;

• verklaren welke factoren economische groei bepalen;

• aangeven hoe economische groei wordt gemeten;

• het Bruto Binnenlands Product en andere indicatoren van groei (onder andere werkloosheid, investeringen, …) kritisch evalueren;

• illustreren dat aan economische groei naast positieve ook negatieve aspecten verbonden zijn;

• het begrip duurzame groei omschrijven;

• voorbeelden geven van maatregelen die duurzame groei bevorderen;

• op basis van welvaartsindicatoren de welvaartsongelijkheid in de wereld illustreren en factoren aangeven die aan de basis hiervan liggen;

• de begrippen conjunctuurcyclus beschrijven;

• de verschillende fasen in de conjunctuurcyclus beschrijven;

• de effecten van de verschillende conjunctuurfasen op het sociaal-economische leven beschrijven en illustreren.

12 Economische groei

12.1 Begrip

12.2 Ontstaan ven economische groei

12.3 Meting

12.3.1 Indicatoren (o.a. BBP, werkloosheid, investeringen, consumptie, internationale handel)

12.3.2 Kritische evaluatie van de indicatoren

12.4 Positieve en negatieve aspecten van economische groei

12.5 Duurzame ontwikkeling

12.5.1 Begrip

12.5.2 Maatregelen ter bevordering van duurzame groei

12.6 Welvaartsongelijkheid in de wereld

12.7 Conjunctuur

12.7.1 Begrippen

12.7.2 Fasen in de conjunctuurcyclus

12.7.3 Effecten van de verschillende fasen in de conjunctuurcyclus




13

• een actualiteitsmap aansluitend bij leerplanitems over bedrijven/ondernemingen en/of over een bedrijfseconomisch thema (voorbeeld een bedrijfssector, bedrijven uit de regio …) aanleggen en erover communiceren;

• een actualiteitsmap over een algemeen economisch onderwerp (voorbeeld de arbeidsmarkt, sparen en beleggen, de begroting, buitenlandse handel …) aanleggen en erover communiceren.

13 Actualiteitsmap

13.1 Het bedrijfsleven

13.2 Algemeen economisch

14

• de doelstellingen van de didactische uitstap formuleren;

• in samenwerking met de leerkracht de didactische uitstap voorbereiden;

• verslag over de didactische uitstap uitbrengen;

• de didactische uitstap evalueren in functie van de doelstellingen.

14 Didactische uitstappen (minimaal 1 per jaar)

14.1 Formulering van doelstellingen 14.2 Voorbereiding

14.3 Rapportering 14.4 Evaluatie




DSET 16 DSET 17 DSET 18

15

• onder begeleiding voor een gegeven onderzoeksprobleem onderzoeksvragen formuleren (probleemstelling);

• onder begeleiding een gegeven probleem met een aangereikte methode onderzoeken;

• op basis van geselecteerde bronnen voor een gegeven of zelfgekozen onderzoeksvraag, op een systematische wijze informatie verzamelen (o.a. via elektronische weg), ordenen en verwerken (grafisch, in tabelvorm, wiskundig/rekenkundig, verbaal);

• onder begeleiding onderzoeksresultaten verwerken, interpreteren en conclusies formuleren;

• volgens een gegeven stramien over de resultaten van de eigen onderzoeksactiviteit rapporteren;

• onder begeleiding reflecteren over de bekomen onderzoeksresultaten en over de aangewende methode.

15 Onderzoeksopdracht

over een economisch thema, onder begeleiding uit te werken door de leerlingen, te kiezen uit één van de volgende items:

• Thema uit de eerste twaalf hoofdstukken • Internationaal vervoer • Internationale economische betrekkingen en

samenwerking • Actueel thema Schematisch ziet de opdracht (stappenplan) er als volgt uit: 15.1 Probleemstelling

15.2 Keuze van de methode

15.3 Verzameling, ordening en verwerking van informatie

15.4 Conclusies 15.5 Rapporteren

15.6 Reflectie


BOEKHOUDEN 1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week



De cursief gedrukte leerplandoelstellingen (U) zijn uitbreidingsdoelstellingen en kunnen worden aangeboden wanneer de overige leerplandoelstellingen zijn gerealiseerd of wanneer de school economie aanbiedt in het complementair gedeelte.

DSET 11 1

• het begrip boekhouden omschrijven;

• de noodzaak van het bijhouden van een boekhouding toelichten;

• het belangrijkste verschilpunt tussen de enkelvoudige boekhouding en de dubbele boekhouding omschrijven;

• de ondernemingen indelen volgens de criteria uit de boekhoudwetgeving;

• de keuze tussen de enkelvoudige en de dubbele boekhouding verantwoorden.

1 Inleiding tot het boekhouden

1.1 Begrip 1.2 Noodzaak 1.3 Enkelvoudige en dubbele boekhouding 1.4 Indeling van de ondernemingen volgens de

boekhoudwetgeving 1.5 Wettelijke verplichtingen

DSET 11 2

• het begrip inventaris omschrijven;

• een (eenvoudige) inventaris opstellen aan de hand van beschikbaar cijfermateriaal;

• uit de inventaris het vermogen van de onderneming afleiden;

2 Basisbegrippen van het dubbel boekhouden

2.1 Inventaris

2.1.1 Begrip inventaris

2.1.2 Opstellen van een inventaris

2.1.3 Vermogen




• het begrip balans omschrijven door gebruik te maken van de

begrippen actief en passief, de begrippen actief en passief hanteren in concrete situaties en het balansevenwicht toelichten;

• het begrip balanspost toelichten;

• de balans afleiden uit de inventaris;

• een (eenvoudige) balans rubriceren;

• (eenvoudige) wijzigingen in actief en passief op de balans weergeven;

• het begrip rekening en grootboek toelichten;

• de balans uitsplitsen in rekeningen;

• de boekingsregels van rekeningen van het actief en passief toepassen door gebruik te maken van de begrippen debet en credit;

• het boekhoudalgoritme/de coderingstabel gebruiken bij boekhoudkundige verrichtingen;

• de noodzaak van het gebruik van het MAR illustreren;

• de rekeningnummers uit het MAR afleiden;

• het saldo van de rekeningen bepalen en interpreteren;

2.2 Balans

2.2.1 Begrippen balans, actief, passief, balansevenwicht

2.2.2 Balansposten

2.2.3 Opstellen van een balans

2.2.4 Rubrieken van de balans

2.3 Wijzigingen in actief en passief

2.4 Rekeningen en grootboek

2.4.1 Begrippen rekeningen en grootboek

2.4.2 Van beginbalans naar rekeningen

2.4.3 Werking van de balansrekeningen

2.4.4 Boekhoudalgoritme/coderingstabel

2.5 MAR

2.5.1 Noodzaak van het gebruik van een rekeningstelsel

2.5.2 Werking van het MAR 2.6 Salderen van de rekeningen




• het begrip journaal omschrijven;

• (eenvoudige) verrichtingen in het journaal registreren;

• het begrip proef- en saldibalans omschrijven;

• de noodzaak van het opstellen van een proef- en saldibalans verduidelijken;

• uitgaande van het grootboek de proef- en saldibalans opstellen;

• uitgaande van de saldibalans de eindbalans afleiden;

• zelfstandig de opeenvolgende stappen van inventaris tot eindbalans toepassen in een (eenvoudige) monografie.

2.7 Journaal

2.7.1 Begrip journaal

2.7.2 Journaliseren

2.8 Proef- en saldibalans

2.8.1 Begrip proef- en saldibalans

2.8.2 Noodzaak van het opstellen van een proef- en saldibalans

2.8.3 Opstellen van een proef- en saldibalans

2.9 Eindbalans

2.10 Monografie

DSET 11 3

• het begrip resultaat omschrijven;

• het resultaat berekenen (eenvoudig);

• de verschillende resultaten (bedrijfsresultaat, resultaat uit de gewone bedrijfsuitoefening, resultaat voor belastingen, resultaat van het boekjaar) afleiden uit de resultaatberekening;

• het begrip resultatenrekening omschrijven;

3 Resultaat en resultatenrekening

3.1 Resultaat

3.1.1 Begrip

3.1.2 Berekening

3.1.3 Soorten resultaat

3.2 Resultatenrekening

3.2.1 Begrip resultatenrekening




• de resultaten groeperen volgens hun aard (bedrijfsresultaten, financiële resultaten, uitzonderlijke resultaten en belastingen op het resultaat);

• de boekingsregels voor resultatenrekeningen afleiden uit de werking van de rekening kapitaal;

• het boekhoudalgoritme/de coderingstabel gebruiken bij boekhoudkundige verrichtingen;

• de resultatenrekeningen situeren in het MAR.

3.2.2 Indeling

3.2.3 Boekingsregels

3.2.4 Boekhoudalgoritme/coderingstabel

3.2.5 Situering in het MAR

DSET 11 4

• de aankopen indelen volgens hun aard (aankopen van handelsgoederen, aankopen van diensten en diverse goederen en aankopen van vaste activa);

• het begrip factuur omschrijven en het document herkennen;

• het belang van het opstellen van een factuur toelichten;

• een factuurberekening (met BTW, handelskorting, aankoopkosten, waarborg verpakking en financiële korting) uitvoeren (zie ook handelseconomie);

• de factuur (met BTW, handelskorting, aankoopkosten, waarborg verpakking en financiële korting) invullen;

• het begrip creditnota omschrijven en het document herkennen;

• het belang van het opstellen van een creditnota toelichten;

4 Verrichtingen in verband met aankopen en verkopen van handelsgoederen

4.1 Soorten aankopen

4.2 Factuur

4.2.1 Begrip factuur

4.2.2 Belang van het opstellen van een factuur

4.2.3 Factuurberekening

4.2.4 Opstellen van een factuur

4.3 Creditnota

4.3.1 Begrip creditnota

4.3.2 Belang van het opstellen van een creditnota




• een berekening van een creditnota uitvoeren (zie ook handelseconomie);

• de creditnota invullen;

• een aankoopfactuur van handelsgoederen (met BTW, handelskorting, aankoopkosten, waarborg verpakking en financiële korting) boekhoudkundig verwerken;

• een inkomende creditnota van handelsgoederen boekhoudkundig verwerken;

• de betaling van aankoopfacturen van handelsgoederen (inclusief creditnota’s) boekhoudkundig verwerken;

• een verkoopfactuur van handelsgoederen (met BTW, handelskorting, aankoopkosten, waarborg verpakking en financiële korting) boekhoudkundig verwerken;

• een uitgaande creditnota van handelsgoederen boekhoudkundig verwerken;

• de inning van verkoopfacturen van handelsgoederen (inclusief creditnota’s) boekhoudkundig verwerken.

4.3.3 Berekening van een creditnota

4.3.4 Opstellen van een creditnota 4.4 Aankoopfacturen van handelsgoederen

4.5 Inkomende creditnota’s van handelsgoederen

4.6 Betaling van aankoopfacturen (inclusief inkomende

creditnota’s)

4.7 Verkoopfacturen van handelsgoederen

4.8 Uitgaande creditnota’s

4.9 Inning van verkoopfacturen (inclusief uitgaande

creditnota’s)




DSET 11

5

• een aankoopfactuur van diensten en diverse goederen (inclusief BTW, handelskorting, aankoopkosten en financiële korting) boekhoudkundig verwerken;

• uitgaande van het brutoloon van een arbeider of een bediende, de RSZ, de bedrijfsvoorheffing en het nettoloon berekenen;

• de werkgeversbijdrage voor een arbeider en een bediende berekenen;

• de totale loonkost van een werknemer bepalen;

• een loonstaat herkennen en uit het document relevante gegevens afleiden (brutoloon, nettoloon, RSZ, bedrijfsvoorheffing, werkgeversbijdrage en loonkost);

• bezoldigingen van arbeiders en bedienden (inclusief de werkgeversbijdrage) boekhoudkundig verwerken;

• het begrip bedrijfsbelastingen omschrijven en boekhoudkundig

verwerken;

• een voorbeeld van diverse bedrijfskosten opnoemen en boekhoudkundig verwerken;

• huuropbrengsten boekhoudkundig verwerken.

5 Verrichtingen met bedrijfsresultaten

5.1 Aankopen van diensten en diverse goederen

5.2 Bezoldigingen en sociale lasten

5.2.1 Loonberekening

5.2.2 Werkgeversbijdrage

5.2.3 Loonkost

5.2.4 Loonstaat

5.2.5 Boekhoudkundige verwerking

5.3 Andere bedrijfskosten

5.3.1 Bedrijfsbelastingen

5.3.2 Diverse bedrijfskosten

5.4 Andere bedrijfsopbrengsten: Huuropbrengsten




DSET 11

(U)

6

• verrichtingen in verband met de kas, kredietinstellingen en de

Bank van de Post boekhoudkundig verwerken (betalingen, inningen, bankkosten …);

• de noodzaak van de rekening interne overboekingen toelichten en interne overboekingen gebruiken bij transfers tussen kas, kredietinstellingen en Bank van de post;

• de verschillende stappen in de levensloop van een termijndeposito (aangaan van de belegging, ontvangen van intresten, afsluiten van de termijndeposito) boekhoudkundig registreren;

• (eenvoudige) intrestberekeningen uitvoeren;

• de verschillende stappen in de levensloop van een lening (aangaan van de lening, kosten verbonden aan de lening, kapitaalaflossingen en intresten) boekhoudkundig registreren;

• een BTW-verrekening boekhoudkundig doorvoeren (eenvoudig);

• de betekenis van het saldo van de rekening Voorraad handelsgoederen omschrijven;

• wijzigingen in de voorraad handelsgoederen boekhoudkundig verwerken;

6 Verrichtingen met balansrekeningen

6.1 Liquide middelen

6.1.1 Kas en financiële instellingen (Kredietinstellingen en Bank van de Post)

6.1.2 Interne overboekingen

6.2 Termijndeposito’s

6.3 Leningen op korte termijn

6.3.1 Intrestberekening

6.3.2 Boekhoudkundige verwerking

6.4 BTW-verrekening

6.5 Voorraadrekening handelsgoederen

6.5.1 Betekenis

6.5.2 Voorraadwijzigingen handelsgoederen




(U)

(U)

(U)

• de materiële vaste activa indelen naar hun aard (terreinen en gebouwen, installaties, machines en uitrusting, meubilair en rollend materieel) en toelichten met voorbeelden;

• een aankoop van materiële vaste activa boekhoudkundig verwerken (inclusief aankoopkosten);

• de grootte van de jaarlijkse afschrijving bepalen volgens de lineaire afschrijvingsmethode;

• een jaarlijkse afschrijving van materiële vaste activa boekhoudkundig verwerken;

• een uitzonderlijke afschrijving van materiële vaste activa motiveren en boekhoudkundig verwerken;

• een buitengebruikstelling van materiële vaste activa boekhoudkundig verwerken;

• een verkoop van materiële vaste activa boekhoudkundig verwerken;

• de immateriële vaste activa indelen naar hun aard (goodwill, licenties …) en toelichten met voorbeelden;

• een aankoop van immateriële vaste activa boekhoudkundig verwerken (inclusief aankoopkosten);

• de grootte van de jaarlijkse afschrijving bepalen volgens de

lineaire afschrijvingsmethode;

• een jaarlijkse afschrijving van immateriële vaste activa boekhoudkundig verwerken;

6.6 Materiële vaste activa

6.6.1 Indeling

6.6.2 Aankoop (inclusief aankoopkosten)

6.6.3 Jaarlijkse afschrijving

6.6.3.1 Bepalen van de grootte van de jaarlijkse afschrijving

6.6.3.2 Boekhoudkundige verwerking

6.6.4 Uitzonderlijke afschrijving

6.6.5 Buitengebruikstelling

6.6.6 Verkoop

6.7 Immateriële vaste activa

6.7.1 Indeling

6.7.2 Aankoop (inclusief aankoopkosten)

6.7.3 Jaarlijkse afschrijving

6.7.3.1 Bepalen van de grootte van de jaarlijkse afschrijving

6.7.3.2 Boekhoudkundige verwerking




(U) • een uitzonderlijke afschrijving van immateriële vaste activa motiveren en boekhoudkundig verwerken;

• het begrip financiële vaste activa omschrijven, concretiseren via voorbeelden en de rekeningen situeren in het MAR;

• het begrip oprichtingskosten omschrijven, concretiseren via voorbeelden en de rekeningen situeren in het MAR;

• de betekenis van de rekening Kapitaal omschrijven en situeren in het MAR;

• de betekenis van de rekening reserves omschrijven en situeren in het MAR;

• de betekenis van de rekening overgedragen resultaat omschrijven en situeren in het MAR;

• het begrip voorzieningen voor risico’s en kosten omschrijven, het onderscheid tussen aanleg en aanwending van een voorzieningsfonds illustreren via voorbeelden en deze rekeningen situeren in het MAR;

• de verschillende stappen in de levensloop van een lening op lange termijn (afsluiten van de lening, kosten verbonden aan de lening, overboeken van lange termijn naar korte termijn, kapitaalaflossingen en intresten) boekhoudkundig registreren.

6.7.4 Uitzonderlijke afschrijving

6.8 Financiële vaste activa

6.9 Oprichtingskosten

6.10 Kapitaal

6.11 Reserves

6.12 Overgedragen winst/Overgedragen verlies

6.13 Voorzieningen voor risico’s en kosten

6.14 Leningen op meer dan een jaar




DSET 11 7

• de noodzaak van het gebruik van overlopende rekeningen verantwoorden;

• een eenvoudig voorbeeld van het gebruik van een overlopende rekening (voorbeeld intrest bij een lening) boekhoudkundig verwerken.

7 Overlopende rekeningen

7.1 Verantwoording

7.2 Boekhoudkundige verwerking

DSET 11 8

• de noodzaak van de eindejaarsverrichtingen verantwoorden;

• het verloop van de eindejaarsverrichtingen schetsen;

• de verwerking van het resultaat (eenvoudig) boekhoudkundig registreren via een didactisch boekhoudpakket;

• uitgaande van de definitieve proef- en saldibalans de jaarrekening opstellen.

8 Eindejaarsverrichtingen

8.1 Verantwoording 8.2 Verloop

8.3 Resultaatverwerking 8.4 Jaarrekening

DSET 11 9

• een aantal mogelijke ondernemingsdoelstellingen herkennen;

• aan de hand van eenvoudige instrumenten nagaan in welke mate de ondernemingsdoelstellingen gerealiseerd werden.

9 Ondernemingsdoelstellingen

9.1 Mogelijke ondernemingsdoelstellingen:

winstprincipe, omzetgroei, tewerkstelling … 9.2 Instrumenten: jaarrekening, waardecharter,

opdrachtverklaring …




DSET 7 10

• enkele belangrijke bronnen van ondernemingsfinanciering op lange termijn beschrijven en de voor- en nadelen van deze financieringsbron afwegen;

• enkele belangrijke bronnen van ondernemingsfinanciering op korte termijn beschrijven en de voor- en nadelen van deze financieringsbron afwegen.

10 Ondernemingsfinanciering

10.1 Bronnen van ondernemingsfinanciering op lange

termijn 10.2 Bronnen van ondernemingsfinanciering op korte

termijn


VRIJE RUIMTE HANDELSECONOMIE




(U) 1 1 Uitdieping van de leerstof handelseconomie

(U) 2

• de doelstellingen van het project formuleren;

• contacten leggen met een bedrijf (individueel of in groep) om er relevante informatie (bijvoorbeeld geschiedenis van de onderneming, juridische vorm van de onderneming, beschrijving van de producten, afzetmarkten, samenstelling van het personeelsbestand, het organogram van het bedrijf, de vereiste competenties van enkele medewerkers, …) te verzamelen;

• een schriftelijk verslag opstellen (gebruik makend van een tekstverwerkingsprogramma en een rekenblad) van hun bevindingen;

• hun bevindingen presenteren;

• de doelstellingen van het project formuleren;

• in samenwerking met de leerkracht het project voorbereiden en uitvoeren;

• verslag over het project uitbrengen;

• het project evalueren in functie van de doelstellingen.

2 Projecten 2.1 Het bedrijf

2.1.1 Formuleren van doelstellingen

2.1.2 Verzamelen van gegevens

2.1.3 Verslaggeving (gebruik maken van tekstverwerking en rekenblad)

2.1.4 Presentatie

2.2 Bedrijfssimulatie of simulatie van een bedrijfsactiviteit

2.2.1 Formulering van doelstellingen

2.2.2 Voorbereiding en uitvoering 2.2.3 Rapportering

2.2.4 Evaluatie




(U) 3

• het begrip betalingsbalans omschrijven;

• een eenvoudige betalingsbalans rubriceren en de onderscheiden rubrieken naar hun betekenis omschrijven op grond van statistische gegevens;

• enkele vormen van internationale economische samenwerking (vrijhandelszone, douane-unie, economische unie) ordenen en omschrijven;

• de historische evolutie van de EU schetsen;

• de voornaamste Europese instellingen noemen en omschrijven m.b.t. hun doel, vestigingsplaats en samenstelling of afvaardiging door de lidstaten;

• internationale instellingen (OESO, IMF, Wereldbank, WTO, BERD,…) met een economisch doel noemen en omschrijven m.b.t. hun doel en samenstelling;

• enkele vraagstukken van koper en verkoper bij internationale

goederen- en dienstentransacties schetsen;

• het verloop van een internationale verkoopovereenkomst beknopt schetsen;

• de loco-, tijd- en termijnaffaires begripsmatig omschrijven;

3 Uitbreiding leerstof handelseconomie

3.1 Betalingsbalans 3.1.1 Begrip

3.1.2 Eenvoudige voorstelling – rubricering

3.2 Internationale economische samenwerking

3.3 De Europese Unie 3.3.1 Historische evolutie

3.3.2 Europese instellingen (doel, vestiging, samenstelling)

3.4 Internationale instellingen met een economisch doel

3.5 Internationale goederen- en dienstentransacties 3.5.1 Vraagstukken voor de koper en de verkoper

3.5.2 Verloop van de internationale verkoopovereenkomst

3.5.3 Loco- en tijdaffaire, termijnaffaire (begrippen)




• enkele verkoopsvoorwaarden (kwaliteit, kwantiteit, conditionering, levering, prijs, vervoer, receptionering, geschillenregeling) opsommen, omschrijven en toelichten;

• de economische rol van het internationaal vervoer schetsen;

• bepalende elementen van het internationaal vervoer (transportkosten, transportmiddelen, infrastructuur, specialisatie, standaardisatie) opsommen en bondig omschrijven;

• de functie en de taken van de expediteur omschrijven;

• de transportwegen en transportmiddelen opsommen, omschrijven (naar belang, documenten en/of reglementering) en een keuze motiveren op basis van de kenmerken (laadvermogen, overslag, snelheid en kostprijs).

3.5.4 Verkoopsvoorwaarden

3.6 Internationaal vervoer 3.6.1 Economische rol

3.6.2 Bepalende elementen

3.6.3 De expediteur (begrip, functie en taken)

3.6.4 Transportwegen en transportmiddelen


VRIJE RUIMTE BOEKHOUDEN




(U) 1 1 Uitdieping van de leerstof boekhouden

(U) 2

• het verloop van te innen wissels (trekken, innen, ter incasso,

verdisconteren, endosseren) boekhoudkundig verwerken;

• het verloop van te betalen wissels boekhoudkundig verwerken;

• het ontstaan en de afwikkeling van dubieuze debiteuren boekhoudkundig verwerken;

• de eindejaarsverrichtingen boekhoudkundig verwerken.

2 Uitbreiding leerstof boekhouden

2.1 Te innen wissels

2.2 Te betalen wissels

2.3 Dubieuze debiteuren

2.4 Eindejaarsverrichtingen

(U) 3 • zelfstandig de behandelde verrichtingen uit de tweede graad registreren via een monografie.

3 Monografie

(U) 4 • een aantal veel voorkomende verrichtingen (aankopen, verkopen, betalingen, inningen …) registreren via een didactisch boekhoudpakket.

4 Didactisch boekhoudpakket


VRIJE RUIMTE BEDRIJFSBEHEER



(U) 1

• formuleren wie zich als zelfstandige ondernemer (handelaar, ambachtsman/-vrouw) kan vestigen;

• de voorwaarden opzoeken om zich als zelfstandige te kunnen vestigen (handelaar, ambachtsman/-vrouw) m.b.t. bekwaamheid, faillissement en bankbreuk en de begrippen hanteren;

• actuele informatie opzoeken over de wettelijke verplichtingen die

vooraf moeten vervuld worden bij het starten van een eigen zaak;

• de instellingen noemen waar de formaliteiten moeten vervuld worden om aan de gestelde verplichtingen te voldoen; informatie opzoeken m.b.t. reglementering i.v.m. de handelsnaam; het doel van de kruispuntbank toelichten; het doel van het ondernemingsloket toelichten; het ondernemingsloket raadplegen; de voor- en/of nadelen van verschillende huwelijksstelsels evalueren in functie van het beroep van zelfstandig ondernemer; opzoeken hoe er kan aangesloten worden bij een sociale verzekeringskas en een mutualiteit en het belang ervan verwoorden;

1 De zelfstandige ondernemer 1.1 De zelfstandige ondernemer (handelaar,

ambachtsman/vrouw) 1.2 De voorwaarden om zich te kunnen vestigen

Algemene voorwaarden (bekwaamheid, faillissement, bankbreuk)

Voorafgaande verplichtingen

Actuele informatie

Verplichtingen (handelsnaam, Kruispuntbank van ondernemingen, ondernemingsnummer, ondernemingsloketten, financieel rekeningnummer, BTW-inschrijving, huwelijksstelsel, aansluiting sociale verzekeringskas, aansluiting mutualiteit)




• de beroepsuitoefeningsvoorwaarden opsommen en weten hoe de zelfstandige ondernemer eraan moet voldoen m.b.t. de vestigingswet;

• de specifieke beroepsuitoefeningsvoorwaarden (voor de toekomstige eigen zaak) opzoeken en toelichten;

• informatie met betrekking tot de controleorganen opzoeken;

• de keuze van een mogelijke vestigingsplaats motiveren;

• de voor- en nadelen van een mogelijke vestigingsplaats beoordelen in een concrete situatie;

• de voor- en nadelen afwegen bij het keuzeprobleem: kopen, leasen of huren van een onroerend goed;

• uit een concreet koopcontract vijf elementen analyseren;

• uit een concreet huurcontract vijf elementen analyseren;

• in de wetgeving op de handelsvestigingen de vereisten voor de eigen vestiging opzoeken;

• de rechten van de handelaar omschrijven bij moeilijkheden in het bedrijf;

• de instellingen (financiële instellingen, beroepsverenigingen ...) waar startende ondernemers informatie en ondersteuning kunnen bekomen en waar advies voor starters kan bekomen worden, opzoeken en omschrijven;

• de steunmaatregelen voor startende ondernemers opzoeken (oprichting van de zaak, aanwerving personeel ...);

Beroepsuitoefeningsvoorwaarden

Vestigingswet (vorming, beroepservaring, vestigingsgetuigschrift, distributieattest)

Andere reglementeringen en vergunningen m.b.t. de toekomstige eigen zaak of sector

Controleorganen (Economische inspectie, Arbeidsinspectie, Eetwareninspectie)

Vestigingsplaats

Keuze van de vestigingsplaats.

Voor- en nadelen van een mogelijke vestigingsplaats

Aankoop, huur of leasing van een gebouw of grond: voordelen en nadelen

Concreet koopcontract

Concreet huurcontract

Wet op de handelsvestigingen

Rechten van de handelaar (rechtbank van koophandel, gerechtelijk akkoord, bescherming tegen oneerlijke concurrentie)

1.3 Tegemoetkomingen

Advies startersdiensten – Instellingen Steunmaatregelen voor starters




• de wettelijke verplichtingen opzoeken inzake vergunningen, heffingen en attesten met betrekking tot milieu en ruimtelijke ordening, waaraan een ondernemer moet voldoen;

• het principe van de terugnameplicht van verpakkingsafval (FOST PLUS en VAL-I-PAC) verklaren;

• het principe van de aanvaardingsplicht van elektro verklaren;

• het milieuloket raadplegen;

• de basisprincipes van de wet op de handelspraktijken en op de voorlichting en de bescherming van de consument opzoeken;

• verwoorden dat er speciale reglementeringen in verband met de openingstijden bestaan en kunnen deze opzoeken en toelichten;

• verwoorden dat door de wet op de privacy bestanden moeten worden aangegeven en formuleren wat men moet doen om aan de verplichtingen te voldoen;

• formuleren wat de reglementering inhoudt van de wet op de auteursrechten;

• de werking van SABAM en Reprobel opzoeken en toelichten;

• verwoorden dat er softwarelicenties bestaan en de juiste betekenis ervan omschrijven.

1.4 Bijzondere reglementeringen

Milieu en ruimtelijke ordening

Verplichtingen (stedenbouwkundige vergunning, socio-economische vergunning, milieuvergunning vergunning m.b.t. afvalstoffen, milieuheffingen, bodemattest)

Terugnameplicht (FOST PLUS en VAL-I-PAC)

RECUPEL

Elektronisch milieuloket

Wet op de handelspraktijken en op de voorlichtingen en de bescherming van de consument (prijs- en hoeveelheids-aanduiding, voorlichting consument, koopjes, uitverkoop, verkoop met verlies, oneerlijke handelspraktijken, gezamenlijk aanbod, reclame, bedenktijd bij aankopen)

Openingstijden (wekelijkse rustdag, zondagssluiting, openingsuren, nachtwinkels)

De wet op de privacy

Auteursrechten

Inhoud van de wet

Sabam/Reprobel

Softwarelicenties (bestaan, betekenis, bewijs)




(U) 2

• het begrip BTW-belastingplichtigen toelichten;

• de gegevens uit de boekhouding afleiden om de BTW-aangifte in te vullen;

• toelichten hoe de aangifte ingediend wordt.

2 Dubbel boekhouden: BTW

2.1 Belastingplichtigen

2.2 Aangifte invullen

2.3 Aangifte indienen

(U) 3

• aankoopfacturen en creditnota’s in het aankoopboek registreren;

• leverancierskaarten opmaken en bijhouden op basis van de verantwoordingsstukken;

• verkoopfacturen en creditnota’s in het verkoopboek registreren;

• klantenkaarten opmaken en bijhouden op basis van de verantwoordingsstukken;

• verrichtingen met de kas, bank en Bank van de Post in het financieel dagboek registreren op basis van de verantwoordingsstukken;

• de verrekening van de BTW registreren;

• aan de hand van het aankoopboek en het verkoopboek een kwartaalaangifte invullen (eenvoudig);

• aan de hand van de klantenkaarten een klantenlisting opstellen.

3 Enkelvoudig boekhouden

3.1 Aankoopboek

3.2 Leverancierskaarten

3.3 Verkoopboek

3.4 Klantenkaarten

3.5 Financieel dagboek

3.6 BTW

Verrekening

Kwartaalaangifte

3.7 Klantenlisting




(U) 4

• de belangrijkste sociale rechten en verplichtingen van de zelfstandige (in hoofd- en bijberoep, helper, echtgeno(o)t(e)-help(st)er) opzoeken en formuleren;

• het sociaal statuut van een werknemer (arbeider/bediende) situeren ten opzichte van het sociaal statuut van een zelfstandige;

• de diensten van een sociale verzekeringsmaatschappij opzoeken;

• de belangrijkste fiscale verplichtingen en rechten van een zelfstandige (in hoofd- en bijberoep) opzoeken;

• de inkomstencategorieën toelichten;

• het systeem van voorafbetalingen toelichten;

• het systeem van voorheffingen toelichten;

• een eenvoudige, ingevulde belastingaangifte toelichten;

• uit een aanslagbiljet relevante informatie afleiden;

• de diensten die een fiscaal raadgever (onder andere een accountant) kan vervullen, opzoeken;

• opzoeken en toelichten waarvoor men bij aanwerving van personeel beroep kan doen op een sociaal secretariaat;

• steunmaatregelen noemen en de nodige inlichtingen opzoeken bij de aanwerving van personeel.

4 Werken als zelfstandige of als werknemer

4.1 Sociaal statuut

Zelfstandige in hoofd- of bijberoep, helper, echtgeno(o)t(e) – help(st)er

Verschil werknemer (arbeider/bediende) zelfstandige

Sociale verzekeringsmaatschappij

4.2 Fiscaal statuut

Zelfstandige in hoofd- of bijberoep Inkomstencategorieën

Voorafbetalingen

Voorheffingen

Belastingaangifte

Aanslagbiljet

De fiscaal raadgever 4.3 Tegemoetkomingen bij aanwerving van personeel

Adviesmogelijkheden sociale secretariaten

Steunmaatregelen bij aanwerving




(U) 5

• het begrip koopcontract omschrijven;

• in een koopcontract de geldigheidsvereisten terugvinden en toelichten;

• voor een koopcontract de vormvereisten aanduiden en toelichten;

• in een koopcontract de rechten en plichten van koper en verkoper terugvinden en toelichten;

• mogelijke bewijsmiddelen in verband met een koopcontract opzoeken en concretiseren;

• het tenietgaan van een koopcontract concretiseren;

• de specifieke aankoopkanalen (groothandel, gezamenlijke aankoop, tussenpersonen, invoer, franchising) voor een bepaalde sector opzoeken en omschrijven.

5 De handelsverrichtingen 5.1 Het koopcontract

Begrip

Geldigheidsvereisten

Vormvereisten

Rechten en plichten van koper en verkoper Bewijsmiddelen

Einde

5.2 Aankoopkanalen

(U) 6

• voor enkele concrete problemen in een onderneming het voordeel van informaticatoepassingen omschrijven (bijvoorbeeld met betrekking tot tekstverwerking, gegevensbeheer, elektronische rekenbladen, e-mail …);

• aspecten van elektronische handel omschrijven en illustreren met een voorbeeld (bijvoorbeeld e-commerce, e-business, e-marketing …).

6 Informatica 6.1 Informaticatoepassingen binnen de zeer kleine

onderneming

6.2 Enkele technische begrippen


PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN

1 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN ICT Wat?

Onder ICT verstaan we het geheel van computers, netwerken, internetverbindingen, software, simulatoren ... Telefoon, video, televisie en overhead worden in deze context niet expliciet meegenomen.

Waarom?

De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven. Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT. Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren. Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken, het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie ...

In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie van ICT kunnen leerlingen immers:

− het leerproces in eigen handen nemen;

− zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal;

− op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie).

Hoe te realiseren?

In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen onder begeleiding elektronische informatiebronnen raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen “spontaan” gegevens opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en –kanalen met het oog op de te bereiken doelen.

Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces.

Bepaalde programma’s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, simulatie, het opbouwen van schema’s, stilstaande en bewegende beelden, demo ...

Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen “gestructureerde leerstof”.

Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon, organisatie ...) toevoegen alsook de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de onderzoeksmethode. Dit zal het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te beoordelen.

De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge presentatie. Een presentatieprogramma kan hier ondersteunend werken. Men kan resultaten en/of informatie uitwisselen via e-mail, blackboard, chatten, nieuwsgroepen, discussiefora ... ICT maakt immers allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde omdat ICT op die manier niet alleen de mogelijkheid biedt om interscolaire projecten op te zetten, maar ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van cursusmateriaal, planningsdocumenten, toets- en examenvragen ...) en leraren onderling (uitwisseling lesmateriaal …) te bevorderen. Sommige programma’s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de nodige feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en -evaluatie).


VOET Wat?

Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die – in tegenstelling tot de vakgebonden eindtermen – niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of onderwijsprojecten worden nagestreefd.

De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie en muzisch-creatieve vorming.

De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting).

Waarom?

Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd.

VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken.

De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele maatschappelijke vragen.

Hoe te realiseren?

Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, uitstappen).

Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinitiatieven, in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van organisaties en educatieve instellingen.

Begeleid zelfgestuurd leren Wat?

Met begeleid zelfgestuurd leren bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, leeractiviteiten en zelfbeoordeling.

Dit houdt onder meer in dat:

− de opdrachten meer open worden;

− er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn;

− de leerlingen zelf keuzes leren maken en verantwoorden;

− de leerlingen zelf leren plannen;

− er feedback wordt voorzien op proces en product;

− er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct.

De leraar is ook coach, begeleider.

De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter.


Waarom?

Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m.

− leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren maken;

− leerlingen voorbereiden op levenslang leren;

− het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te kunnen toepassen.

Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk.

Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het leerproces in welke vorm dan ook.

Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald “Leren leren”, vinden we aanknopingspunten als:

− keuzebekwaamheid;

− regulering van het leerproces;

− attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren.

In onze huidige (informatie)maatschappij wint vaardigheid in het opzoeken en beheren van kennis voortdurend aan belang.

Hoe te realiseren?

Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen:

− de leerling wordt aangesproken op zijn motivatie en “leer”kracht;

− de leraar krijgt de rol van coach, begeleider;

− de school dient te ageren als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties.

De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in de leerlijn “Leren leren”, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is “klein beginnen” aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige manier laat

− doelen voorop stellen;

− strategieën kiezen en ontwikkelen;

− oplossingen voorstellen en uitwerken;

− stappenplannen of tijdsplannen uitzetten;

− resultaten bespreken en beoordelen;

− reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen;

− verantwoorde conclusies trekken;

− keuzes maken en verantwoorden

is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig.


ONDERZOEKSCOMPETENTIE Wat?

In de specifieke eindtermen voor de verschillende polen in het ASO komt er telkens een onderdeel onderzoekscompetentie voor. Het onderdeel onderzoekscompetentie wordt geconcretiseerd in drie specifieke eindtermen (SET):

• zich oriënteren op een onderzoeksprobleem door gericht informatie te verzamelen, te ordenen en te bewerken;

• een onderzoeksopdracht voorbereiden, uitvoeren en evalueren;

• de onderzoeksresultaten en conclusies rapporteren en confronteren met andere standpunten.

Deze drie SET kunnen vertaald worden naar een aantal onderzoeksvaardigheden die samen een onderzoekscyclus uitmaken.

Waarom?

Het ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden sluit aan bij het PPGO, waarbij we “streven naar de totale ontwikkeling van de persoon: kennisverwerving, vaardigheidsontwikkeling, attitudevorming met bijzondere aandacht voor een kritische en creatieve ingesteldheid ten aanzien van mens, natuur en samenleving”.

Het nastreven van onderzoeksvaardigheden sluit aan bij de noodzaak om lerenden efficiënt en effectief te leren omgaan met de veelheid aan informatie. Meer en meer is men genoodzaakt om die informatie te kunnen omzetten van beschikbare naar bruikbare kennis.

Het werken aan onderzoeksvaardigheden ontwikkelt het probleemoplossend vermogen van leerlingen.

Het werken aan onderzoeksvaardigheden is een aanzet tot een wetenschappelijke attitude, nodig voor het vervolgonderwijs.

Naast een kennismaking met elementaire onderzoeksvaardigheden van een bepaald wetenschapsdomein dient maximale transfer van deze vaardigheden naar andere contexten nagestreefd te worden.

In het kader van de vakoverschrijdende eindtermen kan het een aangewezen sluitstuk zijn van de leerlijn “leren leren” over de drie graden heen en tevens een belangrijke bijdrage leveren aan “sociale vaardigheden”.

Het werken aan onderzoeksvaardigheden geeft de school mogelijkheden om aan begeleid zelfgestuurd leren te doen.

Hoe te realiseren?

Samenwerking tussen leraren Om de studielast van de leerlingen en de planlast van de leraren beheersbaar te houden, zijn afspraken en samenwerking met betrekking tot een aantal aspecten onontbeerlijk.

Studielast van leerlingen, bijv.:

• afspraken rond het aantal en de spreiding van de onderzoeksopdrachten;

• transfer van vaardigheden (zie onderzoekend leren in de eindtermen van de basisvorming, bepaalde deelvaardigheden zoals verslaggeving, informatieverwerving en -verwerking, bibliografische verwerking …);

• voortbouwen op verworven kennis en vaardigheden;

• coöperatief leren;

• …

Planlast van de leraren, bijv.:

• afspraken over wie welke deelvaardigheden realiseert;

gelijkgerichte didactische visie; • ontwikkelen van bepaalde begeleidings- en evaluatiemodellen, bijv. portfolio, logboek,

zelfevaluatie …;


• efficiënt gebruik van bepaalde lokalen, materialen en werkingsmiddelen;

• afspraken over wie wat wanneer begeleidt;

• …

Een gestructureerde aanpak: het OVUR-schema Om de SET te realiseren in de verschillende polen van het ASO kan het OVUR-schema (Oriënteren, Voorbereiden, Uitvoeren en Reflecteren) een goede leidraad zijn.

In dit schema kan de onderzoekscyclus in een aantal stappen worden uitgewerkt.

Stappen

Oriënteren op het onderzoeksprobleem 1 Oriënteren Formuleren van onderzoeksvragen

2 Voorbereiden Maken van een onderzoeksplan

Verwerven van informatie

Verwerken van informatie

Beantwoorden van vragen en formuleren van conclusies

3 Uitvoeren

Rapporteren

4 Reflecteren Eigen evaluatie van het onderzoeksproces en het onderzoeksproduct

De onderzoeksopdracht als proces Het werken met onderzoeksopdrachten biedt mogelijkheden om procesmatig aan de ontwikkeling van onderzoekscompetentie te werken.

Een onderzoeksopdracht is een (begeleid) zelfstandig onderzoek binnen een onderzoeksthema dat aansluit bij één of meerdere vakken van de pool.

Hoewel de onderzoeksvaardigheden in elk vakleerplan zijn opgenomen, dienen ze niet in elk vak gerealiseerd te worden, maar afhankelijk van de onderzoeksopdracht gebeurt dit in samenspraak binnen het geheel van de pool. De concretisering gebeurt op het niveau van de vakgroep.

Met betrekking tot de tweepolige studierichtingen zijn geïntegreerde projecten mogelijk. Daarin komen de onderzoeksvaardigheden uit beide polen aan bod.

Evaluatie Bij de evaluatie van onderzoekscompetentie gaat het om de mate waarin de leerling de hierboven vermelde eindtermen heeft gerealiseerd. Hierbij kan de leraar het stappenplan als leidraad gebruiken. Bij elke stap zal een aantal beoordelingscriteria moeten opgesteld worden.


2 SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN HANDELSECONOMIE

Nr. Pedagogisch-didactische wenken Timing

1 Dit leerplan geldt voor een lestijdenpakket van 25 weken op schooljaarbasis.

2 Bij het aanbrengen van de leerstof wordt steeds vertrokken vanuit concrete situaties uit de leefwereld van de leerlingen en via cijfermateriaal, krantenartikels, nieuwsberichten, folders …

3 De leraar dient in toenemende mate, maar op een nuttige en efficiënte wijze gebruik te maken van ICT (inoefenen van leerstof, aanvragen van informatie, opsporen van documentatie ..). Het streefdoel is om 10 à 15 % van de beschikbare tijd te besteden aan ICT-toepassingen.

Het bevorderen van het probleemoplossend denken dient te worden nagestreefd. De leerlingen worden geregeld gestimuleerd om informatie te verzamelen, te verwerken en te beoordelen.

4 Er dient rekening gehouden te worden met een verschuiving naar zelfstandige kennisverwerving en leren leren, hoewel kennisoverdracht een basisconcept blijft om de economische realiteit te verklaren. Dit om de terugkoppeling naar de realiteit te realiseren en te beantwoorden aan de verwachtingen van het levenslang leren. Ook de maatschappelijke vraag naar het versterken van de attitude- en waardevorming wordt uitdrukkelijker geïmplementeerd. De overdracht van leerfuncties van de leraar naar de leerlingen dient geleidelijk te gebeuren. Wanneer de leerkracht in het eerste leerjaar opteert voor het zelfstandig werken, dient deze werkvorm verder gezet te worden in het tweede leerjaar.

5 Belangrijk is dat de leerlingen een uitgebreid economisch begrippenarsenaal leren hanteren. Het gebruik van het juiste begrip in een bepaalde context en het kunnen toelichten en concretiseren van economische begrippen primeert op de definiëring. De leraar waakt erover dat de leerlingen steeds de geijkte vakterminologie aanwenden.

6 Handelseconomie leent zich, zonder afbreuk te doen aan de traditionele didactische werkvormen zoals het onderwijsleergesprek, uitstekend tot het gebruik van activerende werkvormen zoals groepswerk, zelfstudie of begeleid zelfgestuurd leren, opdrachten …

Voor welke werkvorm de leraar ook kiest, de leerling moet steeds actief bij het onderwijsgebeuren betrokken worden.

7 In het hoofdstuk Ondernemingen en bedrijven wordt uitgegaan van de bedrijfskolom. Deze leent er zich toe om de werking van de BTW te verklaren. Het achterliggend principe van de BTW is van groter belang dan de wetgeving.

Het toenemend belang van de vermaatschappelijking van de onderneming (stakeholders en duurzaam ondernemen) verdient de nodige aandacht. Deze items kunnen via een actualiteitsmap verder aangevuld worden.

8 De handel en de handelaar zijn klassieke items, waar vooral begrippen verduidelijkt worden.

Bij de rechten en plichten van de handelaar staat het “kunnen opzoeken” centraal. Het is niet de bedoeling dat de leerlingen de rechten en plichten opsommen, maar wel dat ze de rechten en plichten aan de hand van brochures, het internet … kunnen opzoeken en toelichten.

9 Kopen en verkopen laat de leerlingen uitgebreid kennismaken met handelsdocumenten. Centraal staat het aantonen van het nut van het document; het correct plaatsen in de documentenstroom en het opzoeken van relevante informatie met betrekking tot dit document. De mogelijkheid bestaat dat een aantal documenten door de leerlingen zelf ingevuld worden.

De nodige documenten vindt men onder meer terug op http://www.o-twee.be/bedrijfsdocs/documenten/default.asp



10 Bij de betaling ligt de klemtoon op de moderne betaaltechnieken en –middelen. Het aangeven en herkennen van een correct betaalmiddel in een bepaalde situatie is van groot belang.

Van leerlingen in ASO mag eveneens verwacht worden dat ze de achterliggende mechanismen van betalingen door tussenkomst van derden kunnen toelichten. Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van de routeschema’s zoals die door de BVB zijn ontwikkeld (www.abb-bbijv.be).

Een uitstap naar een plaatselijke self-banking-terminal is wenselijk.

Voor het hanteren van software voor PC-banking kan men gebruik maken van de demo’s zoals deze terug te vinden zijn op de websites van de meeste banken.

11 Bij kredieten gaat de aandacht naar de maatschappelijke gevolgen van krediet, zoals de valkuilen voor de kredietnemer. De leraar bespreekt hierbij ook de achtergronden bij de wet op het consumentenkrediet.

12 De tendens dat de overheid zich steeds meer terugtrekt uit het privé-leven betekent dat het individu steeds meer onderhevig wordt aan het nemen van persoonlijke beslissingen. Hierbij speelt het inschatten van mogelijke risico’s en het anticiperen daarop via verzekeringen een belangrijke rol. Dit hoofdstuk wordt dan ook vanuit dit standpunt benaderd. Het praktisch omgaan met verzekeringen (leren hanteren van een verzekeringscontract en het aanduiden in welke situatie een verzekering aangewezen is) staat hierbij centraal.

13 In het hoofdstuk Gezinnen wordt aandacht besteed aan de inkomensvorming en de bestedingen van de gezinnen. In dit hoofdstuk moet de band met de realiteit maximaal uitgespeeld worden door de link te leggen met het dagelijkse leven van de leerlingen. Dit kan gebeuren door het afnemen van enquêtes, gebruik van krantenartikels, het bezoeken van een financiële instelling …

14 In het hoofdstuk “Economische dynamiek – de markten” wordt de overstap gemaakt naar een meer abstracte aanpak van het economisch gebeuren. Toch zal de leraar er over waken de abstracte aanpak tot een minimum te beperken en zoveel mogelijk vertrekken vanuit concrete situaties uit de leefwereld van de leerlingen.

Belangrijk in dit hoofdstuk is het geven van een aanzet tot het redeneren met en het interpreteren van grafieken en tabellen. Nauwkeurigheid en zin voor orde staan hierbij centraal.

De leraar beperkt zich in dit hoofdstuk tot de minimale doelstellingen uit het leerplan vermits deze leerstof in de derde graad uitgebreid aan bod komt.

15 Eenzelfde aanpak is ook aangewezen voor de hoofdstukken over de overheid, het buitenland en groei.

De begroting moet hierbij niet behandeld worden als een technisch gegeven maar wel als een bron van informatie voor het economisch leven. Het kunnen lezen van een begroting en het afleiden van cijfers staan hierbij centraal.

16 Het bijhouden van een actualiteitsmap beperkt zich niet tot het verzamelen van een aantal artikels. De leerlingen gaan op een actieve wijze met deze map om door van de teksten bijvoorbeeld samenvattingen te maken, begrippen op te zoeken en in hun juiste context te plaatsen, verslag uit te brengen, standpunten in te nemen en argumenten te formuleren …

17 De leraar heeft de mogelijkheid zelf de spreiding van de leerplandoelstellingen binnen de graad te bepalen. Indien de volgorde van het leerplan wordt nageleefd, is het aangewezen in het eerste jaar de leerstofitems 1 tot en met 8 te behandelen. De leerstofitems 9 tot en met 14 komen aan bod in het tweede jaar.

Aan de onderzoeksopdracht (item 16) wordt zowel in het eerste als in het tweede leerjaar aandacht besteed.



Het biedt pedagogisch een meerwaarde als dezelfde leraar voor dit vak aangeduid wordt in het eerste jaar en in het tweede jaar. Indien verschillende leraars optreden, is samenspraak binnen de vakgroep noodzakelijk.


BOEKHOUDEN


1 Ook voor boekhouden wordt er uitgegaan van een lestijdenpakket van 25 weken.

2 De leraar streeft naar het bereiken van leerwinst bij alle leerlingen.

3 Bij de behandeling van de leerstof primeert het inzicht in het boekhoudkundig mechanisme, zijn werking en zijn toepassing als beleidsinstrument.

Om het boekhoudkundig redeneren te bevorderen, wordt er gebruik gemaakt van het boekhoudalgoritme (coderingstabel). Het is aangewezen elk nieuw boekhoudkundig probleem aan te vatten door gebruik te maken van dit boekhoudalgoritme. Op deze wijze zal het boekhoudkundig redeneren bij de leerlingen de bovenhand krijgen op het reproductief verwerken van de leerstof.

Om het boekhoudalgoritme toe te passen, kan er gebruik gemaakt worden van het volgende schema:

Document:

Betekenis Bedrag A/P/K/O Rek. nr. +/- D/C


4 Uitgaande van een duidelijke situering (vertrekkende van documenten) en een nauwkeurige omschrijving van termen, begrippen en rekeningen worden de leerstofitems op grond van een doordachte aanpak behandeld.

5 De boekhouding dient op een concentrische wijze behandeld te worden:

• via het eenvoudige naar het meer gecompliceerde;

• via het kleine (de kernrekening) naar het meer gediversifieerde.

6 De T-vorm (balans en rekeningen) wordt als een permanent werkinstrument gehanteerd, om het overzichtelijk en snel boekhoudkundig verwerken te bevorderen.

Het journaal wordt opgevat als de techniek om de boekhoudkundige betekenis van de verrichtingen schriftelijk vast te leggen.

Het gebruiken van de correcte rekeningnamen is een noodzaak. Steeds wordt gewezen op fouten tegen de vakterminologie. Het rekeningstelsel fungeert terzake als leidraad.

Het ligt voor de hand dat de leerlingen het MAR mogen hanteren. Het is geenszins de bedoeling dat leerlingen de rekeningnummers van buiten leren.

7 Er dient vermeden te worden al te moeilijke (spitsvondige) en uitgebreide opgaven te laten uitwerken.

8 Tussen handelseconomie en boekhouden worden regelmatig relaties gelegd (zie belastingen, kopen en verkopen, verrichtingen met de BTW-rekeningen …).

9 Nieuwe leerstof, verrichtingen en schema’s worden bij voorkeur enerzijds via transparanten en anderzijds op papier uitgewerkt en aangeleerd. Het eventuele computergebruik komt daarna.

10 Bij toepassingen, herhalings- en synthesemomenten kan gebruik gemaakt worden van een eenvoudig, didactisch boekhoudpakket.



11 Het is aangewezen om in een gepaste omgeving (i.f.v. de leerstofitems, doelstellingen en de gekozen werkvormen) hedendaagse didactische media (beamer, overheadprojector, computer) aan te wenden. Op deze wijze worden de lessen aantrekkelijker gemaakt en verbetert de klassfeer.

12 Bij het bordgebruik moet de schikking logisch opgebouwd zijn en het overzicht synthetisch. Verrichtingen die met elkaar verband houden, worden in een overzichtelijk schema aangeboden en aangewend in de klas.

13 Bij de overlopende rekeningen en de eindejaarsverrichtingen ligt de nadruk op het achterliggende mechanisme en het verwerven van een inzicht in het verloop en niet op het boekhoudkundig registreren van deze verrichtingen.

14 De evaluatie van de ondernemingsdoelstellingen wordt op een summiere wijze opgevat vermits dit in de derde graad op uitgebreide schaal aan bod komt. Het eenvoudig herkennen van mogelijke ondernemingsdoelstellingen en het nagaan (zonder ingewikkelde berekeningen of ratio’s) of zij al dan niet bereikt zijn, volstaat.

15 De leraar heeft de mogelijkheid zelf de spreiding van de leerplandoelstellingen binnen de graad te bepalen. Indien de volgorde van het leerplan wordt nageleefd, is het aangewezen in het eerste jaar de leerstofitems 1 tot en met 4 te behandelen. De leerstofitems 5 tot en met 10 komen dan aan bod in het tweede jaar.

Het biedt pedagogisch een meerwaarde als dezelfde leraar voor dit vak aangeduid wordt in het eerste jaar en in het tweede jaar. Indien verschillende leraars optreden, is samenspraak binnen de vakgroep noodzakelijk.


VRIJE RUIMTE HANDELSECONOMIE


1 Indien de school kiest voor economie in het complementair gedeelte of wanneer de overige leerplandoelstellingen zijn gerealiseerd, kan de leraar kiezen voor of inspiratie halen uit de aangeboden leerstofitems. Andere items en/of projecten zijn steeds mogelijk.

2 Indien economie in het complementair gedeelte wordt aangeboden ligt de nadruk nog meer dan bij handelseconomie en boekhouden op een actieve inbreng van de leerlingen en activerende werkvormen. De bedoeling van vrije ruimte is niet op de eerste plaats kennisoverdracht dan wel het ontwikkelen van vaardigheden en attitudes die de economische bewustwording stimuleren.


VRIJE RUIMTE BOEKHOUDEN


1 Indien de school kiest voor economie in het complementair gedeelte of wanneer de overige leerplandoelstellingen zijn gerealiseerd, kan de leraar kiezen voor of inspiratie halen uit de aangeboden leerstofitems. Andere items en/of projecten zijn steeds mogelijk.

2 Indien economie in het complementair gedeelte wordt aangeboden ligt de nadruk nog meer dan bij handelseconomie en boekhouden op een actieve inbreng van de leerlingen en activerende werkvormen. De bedoeling van vrije ruimte is niet op de eerste plaats kennisoverdracht dan wel het ontwikkelen van vaardigheden en attitudes die de economische bewustwording stimuleren.


VRIJE RUIMTE BEDRIJFSBEHEER


1 Om te kunnen garanderen dat de programmavereisten van het bedrijfsbeheer volledig worden behandeld en om overheidscontrole hierop mogelijk te maken, zal de onderwijsinstelling een zogenaamde "checklist" opstellen. Deze checklist, waarvan de vorm vrij wordt gelaten (maar waarvoor de omzendbrief SO 44 of het leerplan Toegepaste economie/bedrijfsbeheer inspirerend kunnen werken), moet enerzijds aantonen waar de diverse leerinhouden worden gegeven en anderzijds dat de leerstof evenwichtig is verdeeld (jaarplanning).

De leraar en de vakgroep waken er over dat voor het uitreiken van het attest van bedrijfsbeheer de meest recente omzendbrief SO 44 in aanmerking wordt genomen. De omzendbrief is te raadplegen op www.ond.vlaanderen.be/edulex.

Nuttige informatie kan bekomen worden op de websites en/of in de tijdschriften van de beroepsverenigingen, de Kamers van Koophandel en van Ambachten en Neringen, economisch georiënteerde ministeries …

Eventueel kan leerstof aangebracht worden via een gevallenstudie, via gerichte studie-uitstappen of via gastsprekers (bijvoorbeeld voor oprichting, inrichting van bedrijfslokalen, specifieke wetgeving, notarisaangelegenheden, sociaal secretariaat, financiële instellingen …).

Er dient vooral veel aandacht besteed te worden aan het kunnen opzoeken of terugvinden van informatie betreffende een zelfstandige beroepsactiviteit in de vrije tijd sector of de sportwereld.


MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN1

Inzake materiële elementen is er een uitgerust leslokaal met bord, prikbord of magneetbord, kast (voor en met documentatie en tijdschriften, documenten, naslagwerken en boeken) en overheadprojector. Het lokaal wordt zodanig "aangekleed" dat het geheel het uitzicht heeft van een "economische leeromgeving". Daarnaast is er een leerboek, werkschrift of cursus. De leerlingen leggen een documentatiemap aan voor aanvullende informatie en voor de opdrachten.

Er wordt gestreefd naar de aanwezigheid van computermateriaal in het vaklokaal. De leerlingen hebben alleszins toegang tot een informaticalokaal met internetaansluiting, in het bijzonder voor de uitvoering van de onderzoeksopdracht en herhalingstoepassingen boekhouden. Voor boekhouden is er een didactisch boekhoudpakket beschikbaar.

1 Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing:

- Codex, - ARAB, - AREI, - Vlarem.

Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.:

- de uitrusting en inrichting van de lokalen; - de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel.

Zij schrijven voor dat:

- duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; - alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; - de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; - de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.


EVALUATIE

De evaluatie dient te passen binnen het eigen evaluatiebeleid dat de school heeft uitgewerkt. Het staat de school vrij om te kiezen voor om het even welke vormen van evaluatie, zoals permanente evaluatie. Daarnaast zal de vakgroep afspraken maken en nakomen binnen de krijtlijnen van dit coherent evaluatiebeleid.

Een goede evaluatie vertrekt vanuit de leerplandoelstellingen.

De evaluatie zal vooral dienen om de leerlingen een spiegel voor te houden m.b.t. de mate waarin ze in staat zijn de leerplandoelstellingen te realiseren.

Problemen met betrekking tot de leerinhouden en doelstellingen worden gedurende het schooljaar deskundig opgevolgd en geremedieerd.

In aansluiting op het Pedagogisch Project wordt van de leerlingen verwacht dat zij de vermelde attitudes ontwikkelen en/of nastreven.

Indien het programma bedrijfsbeheer effectief wordt gespreid over meer dan één jaar, dan steunt de delibererende klassenraad van het jaar waarin uiteindelijk over de toekenning van het aanvullend getuigschrift wordt beslist, op schriftelijke bevindingen die zijn aangebracht door de delibererende klassenraad, fungerend in het voorafgaand jaar of jaren, eventueel over de onderwijsinstellingen heen bij schoolverandering door de leerling.


BIBLIOGRAFIE

De onderstaande bronnen zijn in hoofdzaak bedoeld als achtergrondinformatie voor de leerkracht. Bij gebruik in de klas dient de leraar er over te waken dat de informatie op het niveau van de leerlingen wordt aangeboden.

Uitgeverijen

www.pelckmans.be Pelckmans

www.deboeck.com Deboeck

www.woltersplantyn.be Wolters Plantyn

www.novum.be Novum

www.kluwer.nl Kluwer

www.denarend.be Den Arend

Onderwijs

www.ond.vlaanderen.be Departement onderwijs

www.gemeenschapsonderwijs.be Gemeenschapsonderwijs

www.ond.vlaanderen.be/edulex Wetten, decreten en omzendbrieven voor het Vlaamse onderwijs

www.ond.vlaanderen.be/dbo Dienst beroepsopleiding van het departement onderwijs

www.ond.vlaanderen.be/adiovwww Automatisch documentatie- en informatiesysteem voor onderwijs in Vlaanderen

www.onderwijsinspectie.be Onderwijsinspectie

www.vlor.be Vlaamse Onderwijsraad

www.vl-leonardo.be Europese projecten

www.viabo.be Vlaams Instituut voor Advies in Bedrijfsbeheer en Opleiding

www.klasse.be Tijdschrift klasse

Federale -, Europese - en Vlaamse overheid

www.fgov.be Portaalsite van de federale overheid

www.vlaanderen.be Portaalsite van de Vlaamse overheid

www.fed-parl.be Federaal parlement

www.vlaamsparlement.be Vlaams parlement

www.staatsblad.be Het Belgisch staatsblad

www.europa.eu.int Europese Unie

www.europarl.eu.int Europees parlement

Internationaal

www.imf.org IMF

www.oecd.org OESO

www.ryckevelde.be Internationaal vormings- en informatiecentrum


Kranten en tijdschriften

www.krantenkoppen.be Artikels uit de belangrijkste kranten

www.destandaard.be De Standaard

www.tijd.be De Tijd

www.hbvl.be Het Belang van Limburg

www.hln.be Het Laatste Nieuws

www.gva.be Gazet van Antwerpen

www.demorgen.be De Morgen

www.hetvolk.be Het Volk

www.nieuwsblad.be Het Nieuwsblad

www.freemetro.be Metro

www.knack.be Knack

www.trends.be Trends

www.trends.be/trendsopschool Trends op school

www.test-aankoop.be Testaankoop

www.vacature.com Vacature

www.jobat.be Jobat

www.econict.be Didactisch tijdschrift

Bedrijfsleven, bedrijfseconomie en bedrijfsbeheer

www.mineco.fgov.be Ministerie van economische zaken

www.banvlaanderen.be Business angels netwerk

www.ondernemen.vlaanderen.be Ondernemend Vlaanderen

www.startersservice.be Startersservice van UNIZO

www.unizo.be UNIZO

www.vbo.be VBO

www.lvz.be Liberaal verbond voor zelfstandigen

www.voka.be Vlaams netwerk van ondernemingen

www.kmobizz.be/ Portaalsite voor de ondernemer

www.dvo.be De Vlaamse ondernemer

www.acv-csc.be ACV

www.abvv.be ABVV

www.aclbijv.be ACLVB

www.marketing.pagina.nl Portaalsite over marketing

http://marketing.startkabel.nl/ Portaalsite over marketing

www.stichtingmarketing.be Stichting marketing

www.marketing-online.nl Website over marketing

http://management.pagina.nl/ Portaalsite over management

www.pouseele.be Actuele bedrijfsinformatie

http://www.o-twee.be/o2/illusmat.asp Handelsdocumenten


Verzekering, bank en beurs

www.abb-bbijv.be Belgische Vereniging van Banken

www.assuralia.be Beroepsvereniging van verzekeringsondernemingen

www.febelfin.be Belgische federatie van financiewezen

www.bnb.be Belgische Nationale Bank

www.ecb.int Europese Centrale Bank

www.ethias.be Ethias

www.kbc.be KBC

www.fortis.be Fortis

www.dexia.be Dexia

www.ing.be ING

www.axa.be Axa

www.euronext.com Euronext

Economie en ethiek

www.dirkbarrez.be Economie en ethiek

www.menscentraal.nl Economie en ethiek

Sociaal recht

www.inami.fgov.be RIZIV

www.onprvp.fgov.be Rijksdienst voor pensioenen

www.svmb.be Sociaal zekerheidsfonds voor zelfstandigen

Economie

www.meta.fgov.be Ministerie van tewerkstelling en arbeid

www.mineco.fgov.be Ministerie van economische zaken

http://ecodata.mineco.fgov.be/ Ecodata

www.statbel.fgov.be/ Nationaal instituut voor de statistiek

www.plan.be Federaal planbureau

www.begroting.be Ministerie van begroting

www.serv.be SERV

www.vdab.be VDAB

http://economie.pagina.nl Portaalsite economie

http://www.xs4all.nl/~mkalk/economie.htm Portaalsite economie

http://economie.2link.be/ Portaalsite economie

http://nu.nl/rubriek.jsp?n=99&c=30 Economische artikels

http://home.wanadoo.nl/econworld/index.htm

Economische artikels

www.mesotten.be Portaalsite voor economie


Burgerlijk – en handelsrecht

http://www.cass.be/ Portaalsite van de rechtbanken

www.notaris.be Belgisch notariaat

www.advocaat.be/ Orde van Vlaamse balies

www.just.fgov.be Federale overheidsdienst justitie

www.notaris-moyson.be/ Juridische sites

www.gerechtsdeurwaarders.be Nationale kamer van gerechtsdeurwaarders

Fiscaal recht

www.fiscalcedities.be Actuele bedrijfseconomische en fiscale informatie

www.fiscalnet.be Actuele informatie over fiscaliteit

www.taxtoday.be Actuele informatie over fiscaliteit

www.hamburg-mannheimer.be Actuele informatie over fiscaliteit

www.dvv.be/taxweb belastingprogramma

www.finform.fgov.be Ministerie van financiën

www.taxup.com Actuele informatie over fiscaliteit

Toerisme

http://www.ping.be/~tori0060/Toerisme_Verkeer.htm

Portaalsite voor toerisme

www.toervl.be Toerisme Vlaanderen

www.belgie-toerisme.net Tourisme Wallonie-Bruxelles

Kantoor

www.managementsupport.nl Secretariaat

http://kantoor.startkabel.nl/ Portaalsite voor kantoorbenodigdheden

http://users.online.be/~sk002697/ Het virtuele kantoor

Virtuele leeromgevingen

www.openleerhuis.be Digitale toepassingen voor economie

www.digikids.be E-learning

www.smartbit.be E-learning

www.digitaledidactiek.nl E-learning

www.leerhof.be Centrum voor levenslang leren

http://web.uvic.ca/hrd/hotpot/ Hot patatoes

Lerarenverenigingen

www.vlew.be VLEW

www.vecon.nl VECON

www.vvl-onderwijs.be VVL


Didactiek

www.cito.nl Instituut voor toetsontwikkeling

www.lweo.nl Werkgroep economie-onderwijs

http://leerkrachten.start.be Portaalsite voor leraren

http://www.docentenplein.nl/ Portaalsite voor leraren

http://klascement.net Onderwijssite voor leraren

www.pienternet.be Onderwijssite voor leraren

www.bin.be Belgisch Instituut voor Normalisatie

http://www.o-twee.be/o2/attitude.asp Sam-schaal

http://www.spelinfo.be/ Educatieve spelen

http://www.motherearth.org/bulletin/01_10/gec.htm

Educatieve spelen

http://www.vecon.nl/software/lijst_software.html

Educatieve spelen

Projecten

www.vlaamse-jongeondernemingen.be Vlaamse jonge ondernemingen

www.rys.be Responsible young starters

www.vives-comito.be Onderwijs en ondernemen

Tijdschriften

Macro-Micro, Tijdschrift van de vereniging voor leraren in de economische wetenschappen

Trends Op School

Budget en Recht

Test Aankoop

Bedrijfssimulaties

Actief ondernemen, Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005

Jieha!, VLAJO, Kapeldreef 60, 3001 Heverlee, www.vlajo.org

Bizzkidz, http://bkinschr.bitpresseducatie.nl/be/

Bizzgames, http://www.bizzgames.be/

Top Team Starters, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Teddytronic, http://www.kuleuven.ac.be/alo-etew/ttartikel.htm

FuturisBiz, www.futuris.be


Boeken

Coppieters, André, e.a., "Economie on Line – 1e jaar van de 2e graad", Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005

Goedgebeur, Jacques, e.a., "Economie on Line – 2e jaar van de 2e graad", Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005

Snoeck, M., e.a., “De h@ndel en wij 3.1”, Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005

Snoeck, M., e.a., “De h@ndel en wij 3.2”, Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005

Debels, Jan, e.a., "Economix 3", Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005

Debels, Jan, e.a., "Economix 4", Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005

Claus, Danielle, e.a., “Economische Topper 3", Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Claus, Danielle, e.a., “Economische Topper 4", Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Geuens, Patrick, e.a., “Optimum 2.1 – handelseconomie en boekhouden”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Massy, Maurits, “Optimum 2.2 - boekhouden”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Huybrechts, Nadine, “Optimum 2.2 - handelseconomie”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Brawers, Dirk, e.a., “Fundamenten van het boekhouden”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2004

Barroo, Mia, e.a., “Handelwijs 3”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Van Caer, Francis, “Handelswijs 3 – FVISEM”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Brawers, Dirk, “Handelwijs 4”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Carton, Geert, e.a., “Voor eigen rekening – Bedrijfsbeheer 1”, Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005

Carton, Geert, e.a., “Voor eigen rekening – Bedrijfsbeheer 2”, Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005

Verberckt, Frank, e.a., “Bedrijfsbeheer”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Smekens, Koenraad, e.a., “Bedrijfsbeheer”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Govaerts, An, e.a., “Praktisch basisboek bedrijfsbeheer”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Debbaut, D., “Bedrijfsbeheer voor het beroepsonderwijs”, Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005

De Troyer, W., “Bedrijfsbeheer”, Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005

Bouckaert, B., e.a., “Beginselen van het handelsrecht”, Uitgeverij Novum

Van Rompaey, Marcel, “Burgerlijk - en handelsrecht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Hertveldt, Frans, e.a., “Wetgeving – Sociaal en fiscaal recht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Van Rompaey, Marcel, “Handelsrecht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Van Rompaey, Marcel, “Wetgeving – Inleiding tot het recht en burgerlijk recht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Hertveldt, Frans, e.a., “Wetgeving – Sociaal recht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

Van Rompaey, Marcel, “Wetgeving – Fiscaal recht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005

SECUNDAIR ONDERWIJS - pro.g-o.bepro.g-o.be/blog/documents/2006-155.pdf · uitgereikt, aantonen dat...

Documents

Transcript of SECUNDAIR ONDERWIJS - pro.g-o.bepro.g-o.be/blog/documents/2006-155.pdf · uitgereikt, aantonen dat...