Veel kansen voor SEBbij aanbestedingen!

SEBTalkDecember 2016

REGISTER ERKENDE BESTRATINGSBEDRIJVEN

inclusief

SEBTalk is een uitgave van de Stichting Erkenning voor het Bestratingsbedrijf (SEB)

Van den Berg Westmaas heeft gunfactor in 75 jaar zelf verdiend

SEB arbitrage Maximaal onafhankelijk, objectief en actief

STICHTING ERKENNING VOOR HET BESTRATINGSBEDRIJF

• Kennis, kunde

en kwaliteit

• Behoud van

kwaliteit

• Toelatingseisen

De praktijkgerichte erkenningsregeling van

bestratingsbedrijven

• Opleiding en

onderwijs

• Arbeidsom-

standigheden

• Audits

DUURZAME KWALITEIT VAN BEDRIJFSVOERING EN STRAATWERK

De SEB wenst u voor 2017 een succesvol ondernemen in kwalitatief straatwerk!

Menigeen wijst naar het bestratingsbedrijf dat verantwoordelijk

zou zijn. Die hebben immers het product STRAAT gemaakt.

Dat ligt toch anders. Het zijn de opdrachtgevers die aan de

basis staan van de keten voor vakkundig, deugdelijk straatwerk.

Opdrachtgevers hebben die kwaliteit in eigen hand. Door in hun

bestek de juiste voorwaarden voor de uiteindelijk kwaliteit te

scheppen. Dat kan op vele manieren, zo valt in een interview met

aanbestedingsspecialist Jos van Alphen van Bouwend Nederland

te lezen.

Overigens zijn het niet alleen de opdrachtgevers die de

kwaliteit in eigen hand hebben. In ons College van Advies

zijn alle disciplines vertegenwoordigd, van opdrachtgeverschap

tot ontwerp en van materialen tot uitvoering. Daarbij trekken

wij gezamenlijk op om een betere afstemming te krijgen in de

bestratingketen. Die afstemming leidt tot stimulansen voor een

hogere eindkwaliteit, waar we via website en Facebook anderen

in laten delen. Een eindkwaliteit die we ook nog kunnen meten

via een opleveringsaudit en opleveringsdocument. Instrumenten

die SEB opdrachtgevers aanbiedt. Zeker ook in die situatie

dat zij gaan twijfelen of het standaardbestek nu wel een goed

vertrekpunt is geweest voor de vereiste functionaliteit van het

straatwerk. Laat SEB het straatwerk toetsen, ook dat heeft een

opdrachtgever in eigen hand.

Tot slot mijn vreugde over het feit dat er binnen de opleidingen

een branchecertificaat straatmaker is gekomen. Ervaren

straatmakers, die hun vakmanschap hebben bewezen maar

moeite hebben met theoretische lesstof, kunnen toch een

certificaat behalen. En daarmee dragen zij in alle opzichten

bij aan het algehele niveau van vakmanschap binnen een

bestratingsbedrijf. En dat is goed voor het product STRAAT.

Wenst u ook meer gedetailleerde informatie over hoe kwalitatief

straatwerk tot stand komt? Dan heeft de SEB een gedegen

naslagwerk, te weten het boek; "De kunst van: Straatbouw en

Straatwerk" van Hans de Vaan.

Te bestellen via: info@seb.nl

SEB-voorzitter Jan Bijker

32

In deze mooie nazomer zat ik regelmatig op de fiets. Waar

mijn gezelschap oog had voor de omgeving, keek ik veel

naar de bestrating. Vaak heel mooi qua uitstraling, veel kleur,

verrassende ontwerpen. Juist ook in nieuwe en heringerichte

woonwijken, mede onder impulsen van gemeenten, maar

ook van betrokken corporaties. Toch veel mooier zo’n

kleurrijke bestrating in plaats van een plak (gaten)asfalt,

denk ik dan. Wat mij echter opvalt, is het grote technische

kwaliteitsverschil van datzelfde straatwerk. Soms zo vlak als

een biljartlaken, soms zo hobbelig dat de stenen onder mijn

fietsbanden ratelen of de banden tussen de voegen van tegels

komen. Dat kan natuurlijk niet.

In eigen hand - V O O R W O O R D -

Struyk Verwo Infra heeft in 2010

een bewuste keuze gemaakt voor

maatschappelijk verantwoord

ondernemen. “In de breedste

zin van het begrip mvo. Wij

hebben daarbij gekeken naar

grondstoffen en hergebruik

ervan, materiaalsamenstelling,

productieproces, besparing van

energie en water, maar ook naar

zaken als transportbewegingen,

veiligheid van mensen en inzet van

mensen met een achterstand op de

arbeidsmarkt. Zo breed is wat milieu

en duurzaamheid betreft winst

te boeken. Wij hebben in zes jaar

tijd enorm veel resultaten geboekt

en hebben als enige bestratingsleverancier de zogeheten

gouden status op de website duurzameleverancier.nl

gekregen. Juist door ons niet te focussen op één aspect,

maar naar de volle breedte van verduurzaming te kijken.”

Rinke Veld benadrukt dat veel vooruitgang is geboekt op

het gebied van CO2 uitstoot van de productie en producten,

die in een aantal jaren met maar liefst 63% is gedaald.

Grotendeels door het gebruik van secundaire grondstoffen

en minder cement. “Wij kunnen puingranulaat,

kalkkorrels, AEC-granulaat van de huisvuilindustrie,

ecogranulaat (steenslag van oud asfalt zonder bitumen)

en andere secundaire grondstoffen in onze producten

verwerken. Zo sluiten wij menige grondstoffencirkel,

ook voor andere sectoren. Betonnen bestratingsmateriaal

steekt op dit punt met kop en schouders boven andere

verhardingsmaterialen uit. Met dien verstande dat we altijd

aan kwaliteit en voldoende bindmiddel hechten. Daarin

moet je een balans vinden. Voorts is het productieproces

verduurzaamd, met minder energiegebruik (groene

stroom) en watergebruik tot afspraken met gemeenten

waar wij oud bestratingsmateriaal ophalen en als grondstof

hergebruiken. Bijzonder is het Cycle for Concrete

programma (C4C), waarbij wij 100% hoogwaardig

hergebruik van het door gemeenten ingeleverde schone

betonpuin garanderen en minimaal 75% vervanging

van grind in nieuwe stenen en tegels bewerkstelligen. En

die producten zijn in elke gewenste deklaag leverbaar.

Recycling zit inmiddels in het standaard proces van Struyk

Verwo Infra.”

Een duurzame en aangename leefomgeving. Rinke Veld, commercieel

directeur bij Struyk Verwo Infra, trekt het begrip duurzaam straatwerk

in een breder perspectief. “Je kunt het hebben over de productie

van betonnen bestratingsproducten, je kunt tevens kijken naar

producten die een bijdrage leveren aan een duurzame omgeving. Zoals

waterpasserende betonstraatstenen, groenproducten, geluidreducerende

stenen, vloeistofdichte bestratingen, bestrating met lichtreflecterende

eigenschappen die minder straatverlichting nodig maakt en stenen die

schadelijke stoffen uit de lucht kunnen zuiveren. Het kan allemaal met

betonnen bestratingsmaterialen. Zo verduurzamen wij onze leefomgeving.”

Struyk Verwo Infra kijkt in volle breedte naar milieu en duurzaamheid

Greenbrick-grasbestrating

Rinke Veld

Dat neemt niet weg dat Wienerberger de laatste tien jaar

heeft ingezet op verduurzaming van het productieproces.

“Ons streven is jaarlijks duurzamer te werken en dat lukt.

Het afgelopen decennium zijn wij aantoonbaar 20%

duurzamer per eenheid product geworden. Onze ambitie

is 20% energiereductie ten opzichte van 2010 ultimo

2020 volgens de duurzaamheidsagenda 2020 te hebben

doorgevoerd. Voor de productie van keramisch materiaal

is een bepaalde temperatuur nodig. We vullen echter

onze energiebehoefte daar waar mogelijk in met groene

energie. Bij één van onze dakpannenfabrieken ligt het

grootste zonnepanelendak van heel Europa. Wij gebruiken

veel gas, in de toekomst hopelijk uit biomassa, voor zover

verkrijgbaar. Ook worden processen van drogen en oven

nauwkeurig op elkaar afgestemd en dat scheelt energie.”

Over de grondstoffen is weinig discussie. Mulder: “Klei

is een hernieuwbare grondstof. Er is genoeg, zeker voor

600 jaar productie voor de hele keramische industrie

in Nederland. Bovendien komt er met de rivieren meer

klei ons land binnen, dan wij in de keramische industrie

verwerken. Waar klei wordt afgegraven, ontstaat mooie

nieuwe natuur. We graven nu ook uit op plekken om

rivieren ‘de ruimte te geven’ en dragen bij om de veiligheid

van Nederland te vergroten.” Er loopt voorts onderzoek

naar het hergebruik van gemalen bakstenen in het

productieproces. “Met schoon materiaal doen wij dat al, tot

30% granulaat in nieuwe stenen. Maar er is wetgeving voor

bodemkwaliteit en gevaarlijke stoffen. Straatbakstenen die

jarenlang door autoverkeer zijn gebruikt moeten natuurlijk

wel schoon zijn en geen chemisch afval zijn geworden. Dat

willen wij eerst zeker weten. Zo’n traject ontbreekt nog,

maar wij werken eraan.”

Punt van aandacht blijft het transport. “Wanneer we één

product zouden hebben, is het makkelijker in bulk te

transporteren. Maar we hebben een zeer breed assortiment

formaten en kleuren en dan gaan er vaak kleinere vrachten

op een vrachtauto. Kijk, voor een groot project in Engeland

vindt transport duurzaam per schip plaats.”

Er is de laatste jaren veel geïnvesteerd in automatisering

van productieprocessen, compleet met robots voor de

pakkettering voor mechanisch verwerking. De straatmakers

kunnen op een verantwoorde manier het product

straatbaksteen leggen, vindt Rob Mulder. “Er is ook een

zee aan equipment ontwikkeld om bestratingsproducten

goed te leggen. Het komt daarbij uiteindelijk neer op het

vakmanschap van de straatmaker. Die kan werken met

een duurzaam bestratingsproduct als straatbaksteen. Want

binnen onze slogan ‘duurzaamheid gewoon doen’, waarbij

wij elke twee jaar kijken hoever wij zijn gevorderd met onze

duurzaamheidsambitie, zetten wij nog steeds stapjes voor

verder verduurzaming van straatwerk. De grote stappen

zijn daarbij al gezet.”

Duurzaam straatwerk kan niet zonder

duurzame bestratingsproducten. Voor Rob

Mulder van Wienerberger is straatbaksteen

per definitie een duurzaam product.

“Omdat het product onder andere een zeer

lange levensduur heeft en altijd zijn kleur

behoudt. Wetenschappelijk gezien rekenen

wij met een levensduur voor gebakken

bestratingsproducten van 125 jaar. Er zijn

weinig bestratingsmaterialen die dit kunnen

evenaren. Met dien verstande dat een straat

nooit 125 jaar zal blijven liggen. Maar wat is

er mooier dan dat het gebruikte materiaal

na tientallen jaren dienst in een straat, na de

herinrichting gewoon kan worden hergebruikt

als straatbaksteen? Omdat materiaal en kleur

nog niets aan kracht hebben verloren. Dat

mag beslist duurzaam worden genoemd qua

straatwerk.”

Wienerberger heeft grote duurzaamheid- stappen gezet

54

De fabrikant zit ook in menig betonketenoverleg in veel

regio’s in Nederland. “Je moet duurzaamheid in de keten

vervolmaken. Je eigen ding doen en anderen stimuleren

om dezelfde ambitie aan de dag te leggen. We onderzoeken

veel mogelijkheden voor verduurzaming en zijn

tegelijkertijd kritisch. Want we kunnen allerlei secundaire

grondstoffen uit sectoren hergebruiken, maar ook nog in

een leven daarna. Zo testen wij materialen op hun tweede

leven. Zodat de stenen, tegels en banden met secundaire

grondstoffen ook nog te breken en hergebruiken zijn in

een volgende cyclus. Bij onze werkwijze hanteren wij de

meetlat van kwaliteit en de MKI-waarde (Milieu Kosten

Indicator).”

Tot besluit wijst Rinke Veld op de daling van

arbeidsongevallen met verzuim in de fabrieken met

maar liefst 90%. En bij alle vacatures die zich daarvoor

lenen wordt aan social return gedacht. “Wij hebben alle

certificaten, van ISO 14001 tot niveau 3 van de MVO

prestatieladder. Het gaat er daarbij om dat je van die

‘papieren theorie’ ook praktische werkelijkheid maakt.

Steeds vanuit een hoog ambitieniveau. Dan bereik je als

enige bestratingsleverancier die gouden status.”

Rob MulderOptiflex- bestrating met lichtreflecterende eigenschappen

Geproduceerd in Strengpers

Geglazuurd

Getrommeld

Mark van der Kooi, Martijn Beumers en Paul

Frankenhuizen hebben vanuit hun jarenlange ervaring in

de bouw en ICT De BouwApp ontwikkeld met het idee dat

communicatie een steeds belangrijker onderdeel wordt van

het bouwproces. Daarop kunnen bouw- en infrabedrijven

in het algemeen de bestratingsbedrijven in het bijzonder

- dus ook de SEB deelnemer - zich onderscheiden, naast

uiteraard vakmanschap en eindkwaliteit. Je ziet bijvoorbeeld

bij EMVI bestekken dat omgevingsmanagement behoorlijk

zwaar wordt meegewogen,” constateert Mark van der Kooi.

“Je kunt als bedrijf laten zien dat je een abonnement op De

BouwApp hebt en op die wijze de omgeving directe

toegang tot actuele informatie over het straatwerk biedt.

Wij zijn overigens bezig om de app uit te breiden met

functies, waaronder meting van tevredenheid, zodat een

bedrijf ook kan aantonen dat de app bijdraagt aan goede

communicatie met de omgeving. Tevens zitten in de

uitbreiding zaken als directe contactmogelijkheden tussen

omgeving en bedrijf, een stukje personificatie van bedrijf en

projecten en (nog) snellere en mooiere werking, voor zowel

bedrijven als volgers.”

Drie jaar geleden werd De BouwApp gelanceerd op de ‘Dag van de bouw’ door minister Stef

Blok en voormalig Bouwend Nederland voorzitter Elco Brinkman. Ook tijdens de bijeenkomst

10 jaar SEB in 2013 is hier aandacht aan besteed. Inmiddels werken zo’n 70 bedrijven met

dit instrument als communicatiemiddel voor adequaat omgevingsmanagement. Met twee

belangrijke pluspunten: geïnteresseerden worden op de hoogte gehouden van effecten als

planning, hinder, omleidingen, uitloop of vervroegde oplevering. En bedrijven laten zien dat zij

contracteisen voor omgevingsmanagement serieus nemen en concreet invullen.

De BouwApp: handige schakel tussen bedrijf en omgeving

76

Waardering

De huidige versie van de app werkt goed en voorziet

duidelijk in een behoefte van gebruikers. “Geïnteresseerden

uit de omgeving van een project kunnen de app gratis

downloaden en zo de verrichtingen van een aannemer

volgen. Op voorwaarde dat deze dan informatie over

het project invoert. Maar dat is makkelijk. Het vergt een

kwartiertje om er een project aan toe te voegen en luttele

minuten om nieuwe berichten te maken. Volgers kunnen

makkelijk een project in hun omgeving selecteren, de

beschikbare informatie raadplegen en krijgen automatisch

melding als er een nieuw bericht is. Je ziet in de praktijk

dat mensen het waarderen als zij een (bestratings)project

kunnen volgen en bijvoorbeeld weten wanneer de straat

voor hun deur dicht gaat voor autoverkeer of wanneer iets

uitloopt in tijd. Want je maakt mensen best kritisch en zelfs

kwaad als gaande het project blijkt dat het anders loopt dan

je vooraf in een keurige brief hebt voorgespiegeld. Met De

Bouwapp kun je heel actueel en simpel mensen van dit soort

tegenslagen op de hoogte brengen. Maar ook als een werk

klaar is en de straat weer open gaat. Dit soort informatie is

natuurlijk prettig om door te geven en is goede pr voor je

bedrijf.”

Mark merkt dat de app mensen uit de omgeving van een

bouwproject niet alleen minder kritisch maar zelfs meer

betrokken maakt. “Op het moment dat je mensen goed

en tijdig informeert rondom een bestratingsproject, komt

er meer begrip voor werkzaamheden en bijbehorende

effecten zoals tijdelijke afsluitingen. Het ontlast bovendien

de straatmakers die dit begrip direct rond hen heen

merken.” Kortom, veel voordelen van De BouwApp, die

al bij honderden bouwprojecten zijn nut heeft bewezen.

Informatie: www.debouwapp.nl.

Ing. Sander Lubberhuizen streeft naar een innovatieve

aanpak om de riolering en bestrating in de wijk De

Parken in Apeldoorn te vernieuwen. “Daar zijn van voor

de oorlog betonwegen aangelegd om woonstraten van

te maken. Die hebben - later met een laagje asfalt erover

heen - 80 tot 100 jaar dienst gedaan.” Deze woonwijk

is ontstaan toen mensen uit Nederlands-Indië naar

Nederland kwamen en graag dichtbij de residentie van het

Koningshuis wilden wonen. Een wijk met veel vrijstaande

koloniale huizen en een wijk die inmiddels ook een rijks

beschermd stadsgezicht is geworden. Lubberhuizen: “Je

hoort mij niet klagen over levensduur, aangezien die

betonwegen en greshuisaansluitingen bijna een eeuw

hebben gefunctioneerd. Maar het is nu echt tijd

voor verbetering, zowel voor de riolering als voor

de wegen. In 30 km/uur woonwijken willen wij als

gemeente graag elementenverhardingen. Het geeft

een fraai beeld en het zorgt ervoor dat er ook minder

hard wordt gereden door automobilisten.”

Lokale kringloop

“Als gemeente hebben we een belangrijke

duurzaamheidsambitie. In het verlengde

hiervan zou het mooi zou om bijvoorbeeld al

het vrijkomende puin uit de betonwegen te

hergebruiken. Niet als funderingsmateriaal maar

juist veel hoogwaardiger, door het terug te laten

keren als nieuwe bestratingsmaterialen die weer in

Apeldoorn een plek krijgen! Dan praat je écht over de cirkel

in materiaalgebruik sluiten. Om vrijkomende materialen

op een hoogwaardige manier te hergebruiken is het

noodzakelijk dat de opdrachtgever en opdrachtnemer goed

met elkaar samenwerken. Elkaar vertrouwen, om zo het

beste uit elkaar weten te halen.”

De eigen landschapsarchitect van de gemeente maakt

uiteindelijk een plan met straten met gebakken klinkers.

Met holle en tonronde profielen waarbij het hemelwater

ondergronds of bovengronds wordt afgevoerd naar open

water. Het komt volgens Lubberhuizen straks aan op de

samenwerking tussen de gemeente en de aannemer om

De opdrachtgever en opdrachtnemer dichter bij elkaar brengen

om zo het beste uit elkaar te halen. Dat is de droom van Sander

Lubberhuizen van de gemeente Apeldoorn. “Ik weet dat het kan

en wil het proberen. Het doel is om dit te laten zien bij een groot

meerjaren infrastructureel project. Met een aannemer die snapt wat

wij daar willen aan uitvoeringskwaliteit, die oog heeft voor bewoners

en belanghebbenden, die meegaat in onze zo hoog mogelijke

duurzaamheidsambitie en die binnen het budget blijft.”

Aannemer meenemen in duurzaamheidsdroom

98

te kijken of dit plan zo duurzaam mogelijk kan worden

uitgevoerd. “De markt heeft vaak veel meer kennis in

huis dan dat wij ons als opdrachtgevers realiseren. Het is

naar mijn idee noodzakelijk dat wij als gemeente zélf die

eerste stappen in lokale duurzaamheid gaan zetten, anders

komen wij niet verder. Zo zie ik ook de samenwerking met

de gekozen aannemer. We leren het eerste jaar en in de

volgende jaren kunnen wij weer een extra stapje zetten.”

Aannemersselectie

Om die aannemer te vinden gaat Lubberhuizen een

selectieproces in. “Van pakweg misschien wel veertig

aannemers die belangstelling tonen voor dit werk naar

uiteindelijk die ene aannemer vinden die bij deze pilot

past. Dat wordt nog een hele uitdaging. Bij dit project past

geen aanbesteding volgens RAW-bestek. Persoonlijk vind

ik dat net een handleiding van een Ikea kast, waarbij een

aannemer met de ‘inbussleutel’ precies moet uitvoeren

wat wij allemaal in het voortraject hebben bedacht. Dit

project is op zich simpel, maar vraagt wel om interactie

en een leerproces over en weer. Ik denk ook dat we tegen

problemen gaan aanlopen op het gebied van

bijvoorbeeld een BRL 9334 Straatwerk. Een BRL

werkt vaak belemmerend voor innovatie. Je

sluit alle vormen van creativiteit uit. Als ik met

vakmensen praat, zoals een betontechnoloog,

dan zie je dat onze betonplaten prima in nieuwe

betonproducten kunnen worden verwerkt, met

een hoog percentage hergebruikte grondstoffen.

Met allerlei vaste regeltjes en normen zou dat niet

kunnen. Dat keurslijf wil ik graag onderzoeken.”

De gemeente Apeldoorn hanteert voor de

uitvoering van het straatwerk wel de eis van een

SEB erkend bedrijf. “De hoofdaannemer die wij

uiteindelijk selecteren zal dit als eis meekrijgen.

Omdat wij hebben ervaren dat de SEB erkenning

een bijdrage levert aan hoogwaardig straatwerk in

onze gemeente.”

Meer dan uitvoering

Hoewel Lubberhuizen wijst op een project als

Doen van Rijkswaterstaat, waar een nieuwe vorm

van samenwerken tussen opdrachtgever en

markt werkelijkheid wordt, is zijn droom voor dit

project nog geen uitgemaakte zaak. Hij moet ook

binnen de gemeentelijke afdelingen mensen voor

zijn idee zien te winnen. “Belangrijk is dat wij nu de goede

vragen richting aannemers formuleren. Je moet wel helder

zijn als opdrachtgever wat je precies wilt, anders krijg je erna

discussie. De cultuur van de aannemer moet aansluiten bij

onze ambitie voor dit project. Graaf- en grondwerk, riolering

aanleggen en straatwerk maken, dat is niet het moeilijkste,

denk ik. Het zit hier veel meer in de samenwerking, het

meedenken, het stappen willen zetten en de communicatie

met de omgeving. Natuurlijk kun je als opdrachtgever aan

de opdrachtnemer vragen wat je wilt. Maar ik zie het meer

als elkaar stimuleren. Met dit project gaan we het doen.

Hopelijk een steen in het water die ook elders voor golven in

duurzaamheid en vernieuwing zorgt.”

Sander Lubberhuizen

Jos van Alphen is adviseur aanbestedingen en

contractzaken bij Bouwend Nederland. Hij reageert op

de nu geldende Aanbestedingswet, waarmee Nederland

invulling geeft aan de Europese richtlijnen voor

aanbesteden. “Met uitzondering van een gemeente die

een meerjarencontract voor bestratingen openbaar op de

markt zet, verandert er niets. Omvat de opdracht meer

dan 5 miljoen euro, dan wordt het lastig voor de SEB,

want in Europa moet dan naar gelijkwaardigheid worden

gekeken en dan komt de vraag aan de orde wat de SEB

precies vertegenwoordigt. Is het een productcertificaat

of deels ook procescertificaat? Andere Europese landen

kennen zo’n keurmerk niet. Maar zover komt het in de

praktijk niet, omdat opdrachtgevers op nationaal niveau

kunnen aanbesteden onder die 5 miljoen euro. Dan is er

veel ruimte om een aanbesteding op je eigen manier in te

richten.”

“Neem het populariteit winnende EMVI, Economisch

Meest Voordelige Inschrijving. Daar geldt als uitgangspunt

dat de aanbesteder zich moet richten op de beste prijs-

kwaliteitverhouding. Gaat het om straatwerk, dan kan

men om extra zeker te zijn van de kwaliteit een SEB eis

hanteren in de technische specificaties, gunningscriteria of

contractvoorwaarden.”

Voorwaarden aan keurmerkeis

De invoering van de mogelijkheid in de gewijzigde

Aanbestedingswet om een specifiek keurmerk te verlangen,

kan eveneens een extra duwtje

geven om de SEB voor te (gaan) schrijven. Belangrijke

voorwaarde voor het instellen van een keurmerk is dat

dit in samenspraak met alle belanghebbende partijen

is vastgesteld. Dit is bij de SEB het geval. Bovendien

moeten de keurmerkeisen gebaseerd zijn op objectief

controleerbare en niet-discriminerende criteria. Voldoet

een keurmerk aan bepaalde omschreven voorwaarden,

dan mag een gemeente de SEB bij een openbare of

onderhandse aanbesteding voorschrijven.”

Van Alphen ziet dat onderhandse aanbestedingen weer

terrein winnen na al het rumoer rond de bouwfraude,

waarna alles ineens openbaar moest worden aanbesteed.

“Bij onderhands aanbesteden heeft de aanbesteder veel

meer speelruimte om keuzes te maken ten aanzien van

vakmanschap van bedrijven en kwaliteitswensen. Daarbij

mag zonder meer de SEB worden gebruikt. Dat was al in de

Aanbestedingswet 2012 zo en dat blijft zo.”

Volstrekt onlogisch

Dat neemt niet weg dat Van Alphen vanaf de zijlijn de

SEB wel zou willen adviseren om de boer op te gaan en

bij met name gemeenten duidelijk te maken dat de SEB

eisen een meerwaarde vertegenwoordigen ten opzichte

van een RAW bestek. “Gemeenten willen enerzijds grip

op kwaliteit, maar anderzijds gaan ze voor een zesje door

alleen de RAW systematiek in bestekken te volgen. Eigenlijk

is dat vreemd, omdat ze heel veel aandacht besteden aan

Met het ingaan per 1 juli 2016 van de gewijzigde Aanbestedingswet 2012

is er feitelijk voor het aanbesteden voor straatwerk weinig veranderd,

constateert Jos van Alphen. “De Aanbestedingswet uit 2012 heeft gezorgd

voor een groter aantal onderhandse aanbestedingen. Aanbestedende

diensten kunnen daarbij kiezen voor gecertificeerde onderaannemers

of hogere eisen stellen aan de kwaliteit van straatwerk. Ook de passage

over keurmerken, die onlangs aan de Aanbestedingswet is toegevoegd,

biedt kansen. Een aanbestedende dienst kan sturen op vakmanschap en

eindkwaliteit door SEB te verlangen.”

“Veel kansen voor de SEB bij aanbestedingen”

10 11

bijvoorbeeld het inschakelen van een landschapsarchitect

van naam en faam en de keuze voor het mooiste

bestratingsmateriaal, dat soms uit groeves in China, Portugal

of waarvandaan ook wordt aangesleept. Of hoogwaardige

gebakken of betonnen producten uit Nederland. En dan

laten ze bij de aanbesteding die ambitieuze keuzes volgen

door een aanbesteding met een ‘schraal’ bestek en vaak

ook nog louter op prijs. Dat is volstrekt onlogisch. Mij lijkt

de aanbestedingsfase nu juist geschikt om die gewenste

meerwaarde, dat hogere niveau te verkrijgen.”

Op het moment dat vakmanschap en kwaliteit van groot

belang worden geacht voor dat hogere niveau, zou de

aanbestedende dienst de SEB kunnen voorschrijven. Van

Alphen: “Zaak is wel dat men de betekenis van de SEB goed

kan duiden. Het is naar mijn mening een mengvorm van

proces en product. Dat maakt het in een aanbesteding lastig

om het betekenisvol te krijgen. Naar mijn mening zou het

helpen om meer de kant van productcertificering op te gaan.

Inzoomen op het eindresultaat. De gemeente overtuigen

van heldere normen, zodat deze kan inzien dat hij hogere

kwaliteit krijgt dan de standaard RAW-minimumnormen.

Bijvoorbeeld: vlakker, minder (kleine) gebreken, een langere

garantieperiode enzovoort.”

Klantbeoordeling

Jos van Alphen verwacht dat in deze maatschappij met de

reviews op alles en nog wat, dat een klantbeoordeling van

bestratingsbedrijven niet lang op zich zal laten wachten. Hij

ziet dit zelfs als een kans voor de SEB om dit op te tuigen,

ervan uitgaande dat de SEB deelnemers in de regel hoge

kwaliteit leveren. “Ik hoef niet op de stoel van de SEB te gaan

zitten. Ik bekijk het vanuit de aanbestedingsprocedures.

Opdrachtgevers hebben volop mogelijkheden om in de

aanbesteding die prestatie te omschrijven die ze voor ogen

hebben. Helaas vallen veel (lagere) overheden terug op

papieren zekerheden van een besteksystematiek, sticker of

certificaat als men het niet zo goed weet. Het is natuurlijk

wel essentieel dat je weet wat er achter die sticker schuil gaat.

Ik roep opdrachtgevers dan ook op om bij de aanbesteding

goed te kijken naar de te bereiken meerwaarde. Een

functioneel en esthetisch hoogwaardig eindresultaat, langere

levensduur, minder onderhoud, milieuwinst, minder

overlast voor de omgeving, noem maar op. Als het kan

Hans Damman

Kritische kant van EMVI

Hans Damman van Bureau Maris, vormgevers van stad & landschap uit Zeewolde, beschouwt een standaard RAW bestek beslist als nuttig instrument, zeker op het moment dat opdrachtgevers dit aanvullen met specifieke eisen voor de kwaliteit van straatwerk. “Wij schrijven mee aan bestekken van opdrachtgevers. Daarin kunnen wij op allerlei manieren kwaliteit omschrijven, tot en met het ultieme voorschrijven van SEB (bij bestratingswerk) of Groenkeur certificaat (bij groenaanleg). Dit zijn specifieke keurmerken welke passen binnen de Aanbestedingswet. Daar zitten voor mij niet de problemen voor hoogwaardig straatwerk. Die zitten wel bij EMVI aanbestedingen. Omdat bestratingsbedrijven het in de praktijk moeilijk vinden om tekstueel onder woorden te brengen dat zij aan bepaalde eisen kunnen voldoen. Zij zijn goed in hun werk, maar het schrijven van EMVI tekst is een vak dat zij veelal onvoldoende beheersen. Door deze papieren onkunde worden ze gepasseerd of trekken zich op voorhand terug. Dat is kwalijk, want met EMVI beoogt de opdrachtgever uiteraard kwaliteit. Ik zie helaas te vaak dat een opdrachtgever op papier kwaliteit koopt bij een partij die zijn verhaal goed kan verwoorden, al dan niet met hulp van een daarin gespecialiseerde partij. Het vakkundig uitvoeren van straatwerk is echter een ander verhaal. Dan heeft die opdrachtgever niet de goede straatmakers op zijn project. EMVI prima, maar sla de plank daarmee niet mis.”

gevolgd door performancemetingen.”

Wat dit laatste betreft ziet de adviseur aanbestedingen

en contractzaken van Bouwend Nederland een steeds

grotere rol voor de experts van de SEB. “Doordat de

specifieke kennis steeds meer verdwijnt, is er behoefte

aan een instituut dat wél de expertise kan leveren om

een oordeel te vellen over de kwaliteit van het straatwerk.

Ik vind bijvoorbeeld de opleveringaudits een mooi

antwoord op de manier waarop opdrachtgevers nu in

de aanbestedingswereld acteren. Het gaat helaas vaak op

de automatische, gemakzuchtige piloot met uitsluitend

RAW bestekken en dan

de laagste prijs. Dat is

jammer, want juist bij

de uitvraag bepaalt de

opdrachtgever een groot

deel van de uiteindelijke

kwaliteit. De SEB kan

daar verbetering in

brengen door een

betere standaard aan te

bieden, met een goede

kwaliteitsborging.”

Jos van Alphen

In 1941 is Jos van den Berg het bedrijf van den Berg

Westmaas gestart, daar kwam Gerrit van den Berg bij en later

ook Jan van den Berg, de zoon van Jos. Laatstgenoemde nam

op afgelopen 1 juli officieel afscheid met een drukbezochte

receptie. Na 43 jaar het bedrijf mede geleid te hebben was

het tijd om het rustiger aan te doen. Het is tijd voor Rob

en Jaap om het bedrijf te leiden. Rob Crezee, eigenaar-

directeur en Jaap Crezee, bedrijfsleider, willen lang met hun

medewerkers doen. “Wij nemen onze verantwoordelijkheid

door voortdurend te investeren in hulpmiddelen, van

eenvoudige apparatuur tot de eerste elektrisch aangedreven

Eco Roadprinter in Nederland. Elektrisch aangedreven

zodat onze mensen niet meer in de diesellucht bestratingen

hoeven te leggen. Dat kunnen wij overigens alleen met hulp

van de omgeving, zoals de opdrachtgevers. De opdrachtgever

heeft een belangrijke invloed op de arbeidsomstandigheden

van de bestratingsbranche. Alleen kiezen voor de laagste

prijs heeft een negatief effect op deze arbeidsvoorwaarden.

Dan gaan Jan en Alleman aan de slag om het straatwerk

te leggen met of zonder

hulpmiddelen. Dat kan qua kwaliteit, vakmanschap en

verantwoord werken natuurlijk niet goed gaan. Wij laten als

bedrijf zien dat het ook anders kan. Dat het beter en leuker is

om te bestraten met een team van ruim 15 vaklieden.”

Maatschappelijk besef

Rob Crezee zit al vanaf zijn 15e jaar bij Van den Berg. Hij

werd in de loop der jaren mede-eigenaar, naast de nu

gepensioneerde Jan van den Berg. Rob’s broer Jaap is vorig

jaar in het bedrijf teruggekomen en heeft de taken van Jan

van den Berg overgenomen. Jaap: “Ik heb hier in de jaren

80 gewerkt. Bestraten zonder wat voor hulpmiddel dan

ook. Ik heb zelf ervaren wat dat qua fysieke belasting voor

je lichaam betekent. Stenen uit de blubber trekken, op je

knieën duizenden kinderkoppen tikken, zo waren toen

de arbeidsomstandigheden. Ik heb dit vak vanwege jong

opgedane rugklachten verlaten en heb 25 jaar voor een

groot industrieel concern gewerkt. Toen ik terugkwam in

de straatmakerij waren er veel zaken ten goede veranderd,

vooral wat de beschikbaarheid van hulpmiddelen

betreft. Wat echter opvalt is dat niet ieder in de

bestratingsbranche de eigen arbeidsomstandigheden

even serieus neemt. Het is echt teleurstellend te zien

hoe veel vakgenoten nog dagelijks erg zware fysieke

inspanning leveren en geen beschikking hebben over

machines om mechanisch te straten, roadprinters of

andere hulpmiddelen.

Door de lage prijzen en moordende concurrentie is

er voor veel kleine zelfstandigen niet de ruimte om

deze middelen aan te schaffen. Zij zullen dit zware

werk geen beroepsleven lang uit kunnen blijven

voeren. Dit zal echt moeten veranderen.

Vakkundig, betrouwbaar en no-nonsense, dat zijn de drie kernbegrippen die Van den Berg

Westmaas gehuisvest in Heinenoord al ruim 75 jaar succes brengen. Het bedrijf is gespecialiseerd in

bestratingen, grond- en rioleringswerken en heeft als vierde kernbegrip de (fysieke) zorg voor de eigen

mensen. Veel dienstverbanden van 25, 30, 40 jaar bij het bedrijf bevestigen dit.

Van den Berg Westmaas heeft gunfactor in 75 jaar zelf verdiend

12 13

Daarnaast vindt Rob Crezee dat in het ontwerptraject

niet gekozen moet worden voor onnodig zware

bestratingsmaterialen. Houdt in het ontwerp al rekening met

de fysieke belasting van diegene die het aan moet leggen. Is

het noodzakelijk in een trottoir een lintlaag van 8 cm dikke

tegels langs de band aan te brengen? Zou je parkeervakken

niet kunnen ontwerpen met eenvoudige vakaanduiding in

plaats van een omlijsting in één kleur in halfsteensverband

en de kern in een andere kleur in elleboogverband? Het

gevolg is dat deze parkeervakken alleen handmatig gelegd

kunnen worden. Of straten in twee kleuren in plaats van

allerlei tierlantijntjes? En ontwerpen met een langere lengte

voor mechanisch straten? Dan kunnen wij met mechanische

hulpmiddelen veel efficiënter een straat realiseren. Dan

gebeurt het vakkundig, slim, arbeidsvriendelijk en efficiënt.

Er wordt ons veel werk gegund door opdrachtgevers omdat

men weet hoe we te werk gaan. We hebben een goede naam

opgebouwd in de Hoekse Waard en de regio’s daar buiten.

Naast het leveren van kwaliteit voor een scherpe prijs

trachten wij ook altijd onze opdrachtgever te ontzorgen. We

informeren de bewoners en stakeholders tijdig voor en tijdens

onze projecten. Hierdoor hebben onze opdrachtgevers en wij

zelden of nooit klachten.

Erkend leerbedrijf

Van den Berg Westmaas werkt meestal als hoofdaannemer.

Rob: “Daarbij wordt ons dienstenpakket steeds breder en

interessanter. Neem onze Eco Roadprinter die wij kunnen

inzetten voor het herstraten van wegen. Nadat eventueel

de riolering is aangepakt en de fundering en zandbed

helemaal op orde zijn, worden de stenen vanuit de machine

gevleid. Keurig strak. Met veel minder fysieke belasting

voor de mensen. Ja, ook zo verwerven wij de gunfactor bij

opdrachtgevers die het fysieke aspect serieus nemen. Die ook

weten dat wij behalve onze SEB-erkenning veel aandacht

aan scholing en veiligheid besteden. Wij zijn een erkend

leerbedrijf. Want wij besteden aandacht aan opleidingen zodat

wij over 20 jaar nog goede vakkundige straatmakers hebben

die de variëteit van hand- en mechanisch werk kunnen

uitvoeren.”

Op gelijk speelveld strijden

Rob en Jaap Crezee ondervinden daarbij de voordelen van

deelname aan de SEB. Rob: “Je ziet dat gemeenten waarde

hechten aan een goed kwaliteitsniveau. Ze merken ook dat

de aanbesteding op prijs niet altijd die beoogde kwaliteit

oplevert. Daarom moeten wij blijven hameren op kwaliteit.

We zien dat gemeenten hier in de Hoekse Waard de SEB

gaan voorschrijven. Dan strijden wij op een gelijk speelveld

met andere kwaliteitsbedrijven. Zo hebben wij het liever dan

moeten concurreren in

een aanbestedingswereld

die de afgelopen decennia

behoorlijk kapot is

gemaakt door het laagste

prijsprincipe. Het is een

eer om als Van den Berg

Westmaas dagelijks te

laten zien dat het ook

anders kan. We hebben

dit 75 jaar gedaan en

gaan daar onverdroten

mee verder. Met ons hele

team van gemotiveerde

vakmensen".

Dr.ir. Rien Huurman is lid van het College van Advies

voor de Bestratingbranche van de SEB en in het dagelijks

leven Research en Development Manager bij BAM Infra

Asfalt. Hij richt zich onder andere op het hoogwaardig

hergebruik van oud asfalt bij verlaagde temperatuur in

vooral deklagen. In ‘zijn vorige leven’ was hij verbonden

aan de sectie verkeersbouwkunde van de TU Delft. Daar

ontwikkelde hij een rekenprogramma op basis van het

ontwerpcriterium spoorvorming. Hierbij gebruikte hij

onder andere data van Andres van Niekerk die met zijn

onderzoek variabelen inbracht, zoals verdichtingsgraad

en de gradering van materiaal. “BESCON wordt nog steeds

uitgegeven door CROW en in de praktijk toegepast. Het

ontwerpprogramma bewijst nog steeds

zijn waarde. Er worden sinds eeuwen heel

veel elementenverhardingen in Nederland

aangelegd en voor binnensteden en dorpen

wordt dat zeer gewaardeerd. Maar laten wij

het dan goed doen, want daar rijden ook die

vrachtwagens van 50 ton die voor extreme

spoorvorming en schade kunnen zorgen.”

Rien Huurman raadt aan extra aandacht aan

de onderbouw onder straatwerk te besteden.

“Een elementenverharding bestaat uit

elementen die doorgaans kleiner zijn dan het

lastoppervlak van een autoband. Dat betekent

dat de lastspreiding van die ene steen nul is. Door verband

en voegen gaan de stenen constructief samenwerken en

krijg je toch een zekere plaatwerking. Maar dan moet je

die wel zien te handhaven. Eerste vereiste is een goede

kantopsluiting zodat de stenen niet naar buiten kunnen,

de voegen uitlopen en de plaatwerking zwakker wordt.

Tweede vereiste daarbij is een goede wijdte en vulling van

de voegen, zodat die plaatwerking maximaal de lasten kan

spreiden, om het eenvoudig te zeggen. Dit soort essentiële

voorwaarden zijn visueel te beoordelen bij oplevering, net

als strakke lijnen, juiste profielen, oneffenheden enzovoort.

Zichtbare kwaliteit van de toplaag noem ik dat. Nogmaals,

zeker blijven toetsen, maar dat is één kant van de medaille.”

Hoe belangrijk de visuele kwaliteit van straatwerk bij oplevering ook

is, het is geen garantie dat het straatwerk in de praktijk gaat voldoen.

“Want de kwaliteit van net opgeleverd straatwerk is onzichtbaar,”

stelt Rien Huurman, die aan de basis heeft gestaan van BESCON,

een softwareprogramma voor het constructief ontwerpen van

elementenverhardingen. “Als de onderbouw niet goed gekozen en/of

niet goed uitgevoerd is, dan zal er spoorvorming optreden en verliest

het straatwerk aan draagkracht. Sterker, het straatwerk wordt er rap

uitgereden door het verkeer.”

Kwaliteit straatwerk komt van onderen

Twee basiseisen

De zorgen zitten wat hem betreft vooral bij de onzichtbare

kwaliteit, de andere kant van dezelfde medaille. “Een goede

onderbouw is bepalend voor de kwaliteit van straatwerk.

Stenen liggen als toplaag op de onderbouw en dan wordt

men hard gestraft als de onderbouw niet deugt. Alles werkt

direct door. Er zijn twee zaken essentieel voor een goede

onderbouw: (1) de juiste materiaalkeuze en (2) de mate van

verdichting.”

Elk materiaal heeft zijn eigen prestatieniveau. Neem zand

met meer ronde korrels of zand met scherpe, grillige korrels.

Huurman: “Deze zanden zullen zich anders gedragen in

een zandpakket, met meer of minder kans op afschuiving

onder herhaalde verkeersbelasting. Kijk ook naar de

enorme variatie bij puingranulaat of andere materialen

voor de onderbouw. Stuk voor stuk met een eigen level of

performance. De keuze moet nauwkeurig worden afgewogen

in combinatie met grondslag en verkeersbelasting.”

De tweede sleutelrol vervult de verdichting. “Heb je een goed

materiaal gekozen, dan krijg je alleen de maximale prestatie

als dat materiaal ook goed wordt verdicht. Met de juiste

apparatuur. Is de laag niet sterk genoeg, dan is er grote kans

op vervorming via afschuiven van de lagen onder herhaalde

verkeersbelasting. Daarbij komt nog dat goed verdichten

uitsluitend mogelijk is wanneer de ondergrond tegenkracht

biedt. Je kunt verdichten wat je wilt, met veel energie, maar

zonder ‘klankbodem’ wordt de fundering niet compacter. In

dat geval zal je iets aan de ondergrond moeten doen.”

Oorzaak herkenbaar

Bij één van de twee fouten in de fundering - of combinatie

ervan - ontstaat ontegenzeggelijk spoorvorming in het

straatwerk. Huurman kan aan de spoorvorming zien of

het gaat om een ontwerpfout met onjuiste materialen of

uitvoeringsfout met slechte verdichting. “Simpel gezegd is

het bij straatwerk dat in de wielsporen verzakt en naast de

wielsporen wordt opgedrukt veelal een kwestie van onjuist

materiaal dat onder de herhaalde belasting door verkeer

afschuift. Gaat het om plekken die alleen verzakken, dan kijk

je allereerst naar de verdichting die niet goed is gedaan. Ook

de breedte van de verzakking geeft een indicatie hoe diep het

probleem in de fundering zit.”

Daarnaast wijst hij op de benodigde homogeniteit van de

onderbouw over de hele weglengte om langsonvlakheid

en de hiermee gepaard gaande toename van dynamische

aslasten van het wegverkeer te verminderen. Huurman:

“Bij verkeer is sprake van een dynamische aslast. Eén

vrachtwagen van 50 ton kan straatwerk aan gort rijden,

terwijl 50 auto’s van 1 ton nauwelijks schade berokkenen.

Dit illustreert dat een toename van dynamische aslasten

zal leiden tot versnelde vervorming van de verharding. Het

probleem is dat op het moment dat enige spoorvorming

resulteert in langsonvlakheid, het doorgaans rap gaat met de

verslechtering doordat aslasten toenemen door dynamische

effecten.”

Rien Huurman

14 15

16 17

BESCON helpt bij het constructief ontwerpen van

verhardingen met kleine elementen van natuursteen,

gebakken klei of beton. “BESCON is ontwikkeld voor het

ontwerp van normale elementenverhardingen, zonder

gebonden lagen en belast door normaal Nederlands

wegverkeer. Het is een theorie die beschrijft hoe

ongebonden materialen kunnen vervormen als functie

van belasting,” legt Huurman uit. “Maar er is meer. Ik

zit in de asfaltwereld en daar moeten de eigenschappen

van een asfalt met typeonderzoek worden bepaald. De

eigenschappen van het asfalt worden vervolgens in het

constructief wegontwerp meegenomen zodat het samenspel

tussen onderbouw en asfalt wordt bekeken. Ook aan het

vakmanschap voor aanleg worden eisen gesteld. Echter,

iedereen legt straatwerk aan. Ook u en ik in de tuin en

zeggen dan dat het er netjes inligt. Ja, visueel, totdat wij een

zware auto op de oprit parkeren.’

“Gemeenten zijn gezamenlijk de grootste opdrachtgever

van elementenverhardingen. Dan stellen veel gemeenten

via een RAW bestek eisen aan het zand dat wordt gebruikt.

De verschillen in gedrag tussen het ene en het andere zand

die beide voldoen aan het bestek kunnen echter enorm

zijn. Vervolgens koopt Jantje of Pietje die het werk gegund

krijgt het goedkoopste zand dat nog voldoet. Niets geen

typeonderzoek waarin de verschillen tussen materialen

worden geduid. Eigenlijk raar in een land met zoveel

elementenverhardingen en gemeenten die er samen zoveel

geld aan uitgeven. Maar de gemeenten zijn op dit vlak niet

georganiseerd en ieder gaat zijn eigen weg. En dan kijken

zij bij oplevering of het straatwerk er netjes bijligt. Het

belangrijkste aspect, de onderbouw, wordt niet bekeken.

Terwijl de kwaliteit van straatwerk toch echt van onderen

komt. Verpruts het daar niet.”

Typeonderzoek welkom

Fundering straatwerk. Een belangrijk aspectvoor de kwaliteit!

1716

Toelichting bij de grafieken

In de drie grafieken is als referentie uitgegaan van een 80 mm dikke betonstraatsteen, onder optimale omstandigheden aangebracht, volgens gemiddelde eisen aan de gradatie van de fundering en met een normaal verdichte fundering (de groene lijn in de drie grafieken). Achtereenvolgens is de invloed van de steendikte, de eisen aan de gradatie en mate van verdichting gevarieerd. Als algemene conclusie kan worden gesteld dat de steendikte minder van invloed is op de draagkracht/spoorvorming en daarmee op de levensduur van de constructie dan de funderingskeuze en verdichting.

• de elementenlaag is voldoende opgesloten door een goede kantopsluiting;• vorstschade wordt voorkomen door voldoende drooglegging;• handhaving van elementverband vindt plaats door een goede relatie tussen

voegwijdte, elementdikte en -omvang;• voegen zijn cruciaal om de beweging in de laag op te vangen onder invloed van

verkeerslasten, waarbij de fundering de laag echt moet dragen;• geen element-op-element contact door een minimale voegwijdte van circa 2,5 mm;• voldoende draagkracht wordt bereikt door enerzijds een goede keuze van

funderingsconstructie en -materialen en anderzijds door een goede uitvoering;• verdichten moet met geëquipeerd (zwaar) materieel plaatsvinden; • de dikte van de stenen is gelet op de draagkracht van een verharding van secundair

belang, maar wel is de dikte van invloed op de breukkans bij kanteling en torsiekrachten door banden/verkeersbelastingen.

Essentiële basiseisen voor hoogwaardig straatwerk

18

De vraag naar bijzondere audits en arbitrage neemt

verontrustend snel toe. Kennelijk is er veel mis met

datgene wat de opdrachtgever krijgt geleverd en waartoe

de aannemer of fabrikant zich heeft verplicht. Hans

de Vaan denkt dat één van de belangrijkste oorzaken

ligt in de onduidelijkheid rond de eisen die worden

gesteld aan straatwerk. “Bij veel particuliere opdrachten,

waaronder ook grote projecten bij bedrijven, wordt

nauwelijks iets afgesproken over de bestrating. Men gaat,

in blind vertrouwen, af op de aannemer die men kent

en gaat mee in de materiaalkeuze die wordt voorgesteld,

zonder dat goed naar de eisen van gebruik is gekeken. In

dergelijke gevallen, zonder nadere afspraak, geldt voor

het uiteindelijke resultaat het bepaalde in het Burgerlijk

Wetboek (Hoofdstuk 7): de kwaliteit moet deugdelijk

zijn. Ga daar maar eens aanstaan; hoe interpreteer je een

term als deugdelijk? Dat betekent bruikbaar, maar dat

is het al heel snel! Deugdelijk heeft bovendien ook een

esthetische component. Een stap verder is een bestek

volgens de Standaard RAW Bepalingen, voor bestratingen

recent in 2015 uitgebreid met een deelhoofdstuk voor

natuursteen. Dan is er ook nog de BRL 9334 (Straatwerk)

die eind 2014 is verschenen met aanvullende eisen. Het

meest compleet zijn nog steeds de SEB-kwaliteitsnormen,

waarop ook de genoemde eisen van de Standaard RAW en

BRL zijn gebaseerd. De SEB is wat dat betreft de moeder

van veel bestratingsnormen. Gelet op die variatie in eisen,

moet je dus eerst als arbiter zorgvuldig nagaan wat precies

is afgesproken, hoe de overeenkomst luidt en waar de

opdrachtgever op had kunnen of mogen rekenen. Het zal

duidelijk zijn dat we een eindresultaat anders beoordelen

als je praat over ‘deugdelijk straatwerk’ of wanneer er eisen

op ‘SEB-kwaliteitsniveau’ zijn omschreven. Datzelfde geldt

ook bij het opleveren van werken, want ook daar moet

ten minste volgens de opgedragen bestekseisen worden

gehandeld. ”

Heldere spelregels

Daarnaast worden er in voorschriften allerlei termen

door elkaar gebruikt: van straatwerk tot bestrating en

van elementenverharding tot plaveisel. Dat schept ook

verwarring in het totstandkomings- of beoordelingsproces.

Hans de Vaan: “Nergens zijn dit soort definities vastgelegd

en daarom moeten wij als arbiters die spelregels zelf in

De SEB wordt in toenemende mate door derden ingeschakeld voor

bijzondere audits en arbitrage in geschillen over de kwaliteit en/of de

toestand van bestratingswerken. Bijzondere audits kunnen ook verband

houden met het opleveren van een werk. Ook niet bij de SEB aangesloten

bedrijven of rechtbanken maken op deze manier gebruik van de expertise

van de auditoren van de SEB. Hans de Vaan en Henk Bos zijn de exponenten

van deze vorm van ‘externe’ dienstverlening. Hans de Vaan benadrukt de

onafhankelijkheid, bekwaamheid en brede basiskennis die bij dergelijke

bijzondere audits en arbitragezaken belangrijk zijn. “We moeten als arbiter

uiteraard in enige mate subjectieve interpretaties maken bij dergelijke zaken,

maar door je tot in de kleine lettertjes in de geschillen te verdiepen, zorgen

wij voor maximale objectiviteit. En we zijn per definitie onafhankelijk en dat

kan geen enkele andere soortgelijke instantie garanderen.”

SEB arbitrage Maximaal onafhankelijk, objectief en actief

19

onze rapportages bepalen. ‘Straatwerk’ beschouwen wij

dan als de deklaag van de constructie en ‘bestrating’ als

de complete constructie (te weten: straatwerk, fundering,

opsluiting, kolken, riolering enzovoort). Je moet in elk geval

bij de audits naar alle kanten duidelijk dichttimmeren

waarover wordt gerapporteerd. Zodra er geen heldere

spelregels voor alle partijen gelden, heb je een arbiter nodig

om daarover uitspraken te doen. Vaak is vooraf afgesproken

dat deze uitspraken ‘bindend‘ zijn; soms ook niet en

dan worden deze uitspraken op hun beurt als ‘arbitrair’

opgepakt. Wat voor de één nog net een acceptabele tolerantie

is, keurt een ander weer wel af.”

Hans heeft per jaar zo’n 10 tot 15 bijzondere audits en

geschillen onder zijn hoede. Rode lijn daarin is dat partijen

vooraf wel de intentie hadden om hun uiterste best te doen.

“Met intenties alleen ben je er echter niet. Partijen zullen

zaken vooraf goed moeten afspreken. Dat zou een hoop

ellende besparen. Ik begin een dergelijke audit door alle

partijen ter plaatse te interviewen, goed te luisteren, veel

vragen te stellen en met het nemen van tientallen foto’s van

het betreffende straatwerk. Het is een heel proces, waarbij

je de ene keer meer medewerking krijgt dan de andere

keer. Door mogelijke oorzaken te elimineren probeer je te

achterhalen wat de werkelijke oorzaak van het geschil kan

zijn. Alle partijen krijgen de conceptrapportage om daarop

te reageren en uiteindelijk leg ik mijn bevindingen in een

definitieve rapportage vast. Daar kunnen de strijdende

partijen verder mee aan de slag. Vaak dienen de rapporten

ook als pleitnota’s voor advocaten bij de rechtbank.

Of de rechter gebruikt het als deskundigenrapport.

Alle varianten zijn mogelijk. Dat geldt ook voor de

partijen die ons inschakelen. Dat kunnen gemeenten,

aannemers, ingenieursbureaus zijn, maar ook vakbonden,

rechtsbijstandverzekeringen en rechtbanken. Telkens wordt

de SEB ingeschakeld vanwege het feit dat wij dit uitvoeren

als onafhankelijke partij.

Hans de Vaan

Case 1:

Op de foto is te zien dat hier een stalen rooster

in dwarsrichting aanwezig is. Het hoogtever-

schil tussen de bovenkant van het straatwerk en

het rooster is onnodig groot, te weten 20 mm

(eis maximaal 5 mm). Dit grote hoogteverschil

veroorzaakt extra verkeersbelasting (door val-,

stoot-, draai- en wringkrachten). Verder is te

zien dat het hak-/paswerk niet sluitend is aan-

gebracht en dat de voegwijdte tussen de stoot-

lagen te groot is (10-25 mm) en dat de voegen

onvoldoende gevuld zijn. Dit soort gebreken

duidt op uitvoerings- en afstemmingsfouten,

zoals een te lage aanleghoogte van het metalen

rooster. De tekortkomingen doen zich ook voor

in andere inspectievakken.

Praktijkcases

Zonder op de details en betrokken partijen in te gaan,

schetst Hans de Vaan drie cases waarbij de verscheidenheid

aan bijzondere audits of geschillen naar voren komt. Zo is

er een geschil tussen vier professionele bouwpartijen (een

hoofdaannemer, gemeente en twee infraopdrachtgevers)

over de kwaliteit van het geleverde, zeer omvangrijke

bestratingsproject (Case 1). Op het eerste gezicht is alles

keurig geregeld via een Stabubestek, met verwijzing naar

vele hoofdstukken uit de Standaard RAW. Echter, er werden

ook kardinale hoofdstukken niet van toepassing verklaard

omdat er werd verwezen naar specifieke gebruikseisen voor

verhardingen. Er ontstonden tijdens de uitvoering al snel

meningsverschillen over onder andere: voldoende afschot,

vlakheid, strakke lijnen en voegwijdte. Hans de Vaan: “Dit

straatwerk toets ik in beginsel op wat is afgesproken en

waarnaar exact wordt verwezen. Het zal duidelijk zijn dat

voor het straatwerk noch de Standaard RAW Bepalingen

noch de strengere SEB-normen hebben gegolden, want

dan had dit bestratingsproject daadwerkelijk volgens deze

bepalingen en/of normen moeten zijn aanbesteed. Tijdens

het voorafgaande interview maak ik wel afspraken over hoe

ik bij het beoordelen van de bestrating omga met bepaalde

hiaten in de eisen en wat ik vind dat in alle redelijkheid van

een (onder)aannemer automatisch mag worden verwacht.”

In een andere casus gaat het om een ernstig ongeval van een

verkeersdeelnemer, veroorzaakt door een slecht ontworpen

en uitgevoerd grootschalig bestratingsproject (Case 2). “Na

de aanbesteding leek alles goed geregeld: een goed ontwerp

met een Standaard RAW bestek en de inzet van externe

directievoering met een gerenommeerde hoofdaannemer.

Maar er werd al snel geklaagd over onduidelijke situaties,

gevaarlijke randen voor weggebruikers en diepe molgoten

dwars over het wegprofiel, die als een soort verkeersdrempel

moesten dienen. Aanvankelijk bleef het bij onschuldige

valpartijen, maar toen ging het fout met een fietser, met een

dodelijke afloop. Daarna werden waarschuwingsborden

geplaatst en de SEB ingeschakeld. In deze case heb ik de

rol van gemeente, ingenieursbureau, directievoerder en

aannemer beschouwd in relatie met hoe en waarom het

straatwerk er nu zo bijligt.”

20 21

Terriër

Een derde case betreft een particuliere opdrachtgever die

zijn bedrijfsterrein liet verharden door een ZZP’er waar hij

vertrouwen in heeft, met betonstraatstenen die hij kocht

bij een bevriende leverancier (Case 3). Hem werd verzekerd

dat dit type betonstraatstenen juist geschikt zouden zijn

voor een dergelijk bedrijfsterrein. Maar de leverancier had

de hoeveelheid benodigde stenen niet goed berekend en

tijdens de aanleg werd een soortgelijke tweede partij stenen

aangevoerd. Maar een deel van de betonstenen, afkomstig

van de eerste partij, gaan erg splinteren; ook op plekken

waar niet over wordt gereden. De opdrachtgever klopte,

via de leverancier, aan bij de fabrikant, maar die wees op

de kwaliteitskeurmerken. Er werd aanvullend onderzoek

uitgevoerd door een door de opdrachtgever ingeschakelde

keuringsinstantie. Ook daarna kreeg de opdrachtgever geen

houvast, want de fabrikant en keuringsinstantie wezen

de ZZP’er en de ondergrond als ‘schuldige’ aan voor deze

splintervorming. De opdrachtgever schakelde uiteindelijk de

SEB in. “Ik heb uitvoerig onderzoek gedaan,

allerlei mogelijke oorzaken geëlimineerd en kwam dan

bij de kwaliteit van betonstraatstenen uit. Temeer daar het

straatwerk met de tweede partij stenen geen splintervorming

vertoont. Mijn oordeel werd niet geaccepteerd door

de fabrikant en de keuringsinstantie, zodat de rechter

uiteindelijk zal gaan bepalen waar de fouten liggen. Ik heb

mij in elk geval als SEB-arbiter als een terriër in de zaak

vastgebeten om de waarheid boven tafel te krijgen en ik ben

er zeker van dat de advocaat van de opdrachtgever over een

sterke SEB- rapportage beschikt. Willen wij de kwaliteit van

straatwerk op een hoog niveau krijgen en houden, dan zullen

alle partijen hun lering moeten trekken uit deze geschillen

en niet steeds dezelfde fouten maken. Wat dat betreft hoop

ik dat we uiteindelijk minder geschillen op ons bordje zullen

krijgen. Gelet op de toenemende vraag bij de SEB, lijkt dat

nu nog ijdele hoop. In elk geval blijkt dat de SEB nog steeds

een actieve toekomst heeft voor zijn deelnemers en externe

partijen.”

Case 2:

Op deze foto laat ik zien dat de

verhoudingsgewijs brede, lelijke molgoot zich

niet alleen dominant in het straatbeeld aftekent,

maar tevens een misleidende indruk geeft aan

de fietsers die vanaf de zijstraat de bocht nemen.

Het ligt voor de hand dat de fietsers, vooral bij

slecht zicht, letterlijk ‘in de goot’ belanden. Ook

is te zien dat de molgoten te breed zijn voor de

gekozen straatkolken. Het verschil in breedte

tussen de molgoot en het kolkdeksel vind ik

hier zeer lelijk opgelost. Verder is nog te zien dat

ook de ‘mechanische straatmakers’ hier ook niet

het besef hebben gehad dat een (mol)goot een

breekpunt hoort te hebben met een aangepast

gootprofiel.

Case 3:

Deze foto is genomen van het straatwerk op

een verkeersluwe plek in het midden van

het straatwerk. Het straatwerk is hier niet

gedeformeerd en de voegwijdte is goed. Op de

foto is te zien dat een viertal betonstraatsteen aan

de rand/kop opmerkelijk zijn gesplinterd (zie

gele krijtpeilen). Met deze foto wil ik aantonen

dat ik geen causaliteit ervaar tussen: weinig

verkeersbelasting, geen deformaties, voldoende

voegwijdte en de versplintering.

Geschrapt uit Register Erkende Bestratingsbedrijven Vanaf februari 2016 Aann.mij. Thomassen – Akkrum B.V. Akkrum Datum uitgeschreven: 01-03-2016

Cnossen Infra B.V. Sneek Datum uitgeschreven: 01-03-2016

Stratenmakersbedrijf Wiggeman B.V. Sneek Datum uitgeschreven: 01-03-2016

Voets Wegenbouw Loosbroek Loosbroek Datum uitgeschreven: 01-03-2016

Kraaijeveld’s Aannemingsbedrijf B.V. Barendrecht Datum uitgeschreven: 01-04-2016

Harteman Weg- en Waterbouw B.V. Tiel Datum uitgeschreven: 01-04-2016

Jan van Leusen Bestratingen Wezep Datum uitgeschreven: 01-04-2016

Suelmann Tuin & Infra Zwartemeer Datum uitgeschreven: 01-05-2016

Lareco Nederland B.V. Hardenberg Datum uitgeschreven: 31-05-2016

A.A. Snijders & Zn. Monster Datum uitgeschreven: 01-07-2016

Rasenberg Infra B.V. Breda Datum uitgeschreven: 01-09-2016

Aannemingsbedrijf Van der Meer B.V. Benthuizen Datum uitgeschreven: 01-09-2016

Opgenomen in Register van Erkende Bestratingsbedrijven

Bolkesteijn Infrastructuur B.V. Hollandscheveld Datum ingeschreven: 03-05-2016

De Liemers Wegenbouw B.V. Duiven Datum ingeschreven: 07-06-2016

Aannemings- en Straatmakersbedrijf L. vd Vegt B.V. Genemuiden Datum ingeschreven: 20-06-2016

J.T. Bestratingen Sprundel Datum ingeschreven: 22-08-2016

23

SEB Talk is een uitgave van de

Stichting Erkenning voor het

Bestratingsbedrijf (SEB)

Redactieadres:

Lorentzlaan 3-5, 3401 MX IJsselstein,

Postbus 411, 3400 AK IJsselstein

tel 088 605 54 67, fax 088 605 54 99

SEB stichting erkenning voor

het bestratingsbedrijf

Redactie:

Paul Engels, Rene Cornelissen

Ontwerp/opmaak/Drukwerk

en begeleiding:

Ontwerptoppers.nl

STICHTING ERKENNING VOOR HET BESTRATINGSBEDRIJF

• Kennis, kunde

en kwaliteit

• Behoud van

kwaliteit

• Toelatingseisen

De praktijkgerichte erkenningsregeling van

bestratingsbedrijven

• Opleiding en

onderwijs

• Arbeidsom-

standigheden

• Audits

DUURZAME KWALITEIT VAN BEDRIJFSVOERING EN STRAATWERK

Bij een krant heb je een hoofdredacteur en eindredacteur. Bij

Facebook zet iedereen op het internet wat ze willen.

Ook wij van de SEB kunnen u dan niet helpen met een soort van

eindredactie, echter kunnen we u wel duidelijk maken dat u niet

zomaar alle informatie hoeft aan te nemen.

De campagne van president Trump had als onderdeel "negatieve

content verspreiden over de concurrent" met onder andere

Facebook. Met de wetenschap dat veel mensen die content niet

onderzoeken en als waarheid aannemen, heeft het voor hem wel

resultaat gehad.

Niet alleen moreel gezien is het van belang om waarheden te

communiceren op het net. Ook is het bekend dat goede content

meer volgers genereerd dan slechte content. Goede content in

bijvoorbeeld de vorm van een redactioneel artikel wordt eerder

gelezen, geliked en vooral gedeeld. Tegelijkertijd is het natuurlijk

ook bekend dat bijzondere content, nieuws en vooral grappige

content veel wordt gedeeld.

Ons vakgebied leent zich niet echt voor grappige content of

informatie maar is wel bij uitstek zeer interessant voor onze

totale sector.

Doe je met je bedrijf een beetje mee voor wat betreft social

media dan zal je merken dat je je vakgerichte informatie veel

sneller naar je toe krijgt dan iemand die dat niet doet. Je liked

interessante pagina's op Facebook en ziet ongevraagd hun

berichten. Maar zonder dat je er erg in hebt, wordt je bekender in

Nederland. Bedrijven vinden je sneller, je content blijft immers

altijd online en ook opgenomen in Google.

Tot slot denk ik dat de bestratingsbranche al redelijk goed bezig

is voor wat betreft de social media ondanks het feit dat de sector

nog redelijk traditioneel is.

SEB-social media-team

Social media is meer dan alleen Facebook,

LinkedIn of je eigen site. Social media is ook je

email, je manier van communiceren, de "toon"

van je geschreven tekst ..... Hoe vaak komt het niet

voor dat je denkt dat je beter had kunnen bellen

dan emailen .....

Maar risico's zitten er ook in Facebook en andere

media. Hoezo nemen we vanzelfsprekend aan

dat alles wat je voorbij ziet komen op Facebook

klopt. Het is natuurlijk niet juist dat het allemaal

goede informatie is.

Social Media

- N O O D Z A K E L I J K -

22

Bastiaan Infra B.V. Wezep Datum uitgeschreven: 24-11-2016

Hoogstraten Wegenbouw B.V. Opheusden Datum uitgeschreven: 24-11-2016

Bedrijf Plaats Telefoon

Strada B.V. AALBEEK-HULSBERG 045-4051568

Aannemingsbedrijf J. van Ingen B.V. AALSMEER 0297-344322

Groote Infra B.V. ALMELO 0546-452727

Stratenmakersbedrijf Nijmeijer & Ruiter ALMELO 06-21597242

Van Raaijen Infra ALMERE 036-5470369

Schoutenwegenbouw B.V. AMSTERDAM 020-6155430

Schaufeli Wegenbouw bv APELDOORN 055-5332048

Aannemingsbedrijf Gebr. Graaumans B.V. BAVEL 0161-432021

Gebr. van der Steen BERLICUM 073-5031410

Stratenmakersbedrijf Smulders BERLICUM 073-5034791

Aannemingsbedrijf G. van der Ven B.V. BRAKEL 0418-671510

Voeten & Leppens Wegenbouw bv BREDA 076-5720672

Wegenbouwmij Elshout BV BREDA 076-5735151

K.S.M. Wegenbouw BV BREDA 076-5729666

Meeuwisse Nederland B.V. DEN HAAG 070-3838704

Roelofs Wegenbouw B.V. DEN HAM 0546-678888

Astro Nederland B.V. DEVENTER 0570-546686

KWS Infra B.V. Amsterdam/Heerhugowaard DIEMEN 020-5694200

Gebr. Kloens B.V. DORDRECHT 078-6181900

Jos van der Graaf B.V. DORDRECHT 078-6164552

Driebergse Weg- en Waterbouw B.V. DRIEBERGEN 0343-521413

De Liemers Wegenbouw B.V. DUIVEN 0316-261944

Hennephof & Jonk BV EDAM 0299-372220

Van Verseveld Infra ELST 0318-505665

Cornelisse B.V. ELST 0318-471818

P. de Jong B.V. EMMEN 0591-627922

Gebr. Lambers BV EMMEN 0591-625179

Woestenberg Bestratingen vof ETTEN LEUR 076-5033038

De Krom Bestratingen B.V. ETTEN-LEUR 076-5016226

Gijben Aannemers- en Verhuurbedrijf B.V. GAMEREN 073-5949277

Straatmakersbedrijf Otten bv GEESBRUG 0524-291435

Aannemings-en Straatmakersbedrijf L. vd Vegt B.V. GENEMUIDEN 038-3857630

Stratenmakersbedrijf Biemans BV GILZE 0161-452615

Stratenmakersbedrijf Gebr. Vos bv GOIRLE 013-5774204

Sallandse Wegenbouw B.V. HAARLE 0548-595852

Bestratingsbedrijf G. van Gelder / Fijn v.o.f. HATTEMERBROEK 038-3764068

G.G. den Boon Projectbestratingen B.V. HEERDE 0578-692015

Van de Bult Grond- Weg- en Waterbouw BV HEERHUGOWAARD 072-5762955

Hink Bestratingen B.V. HEILOO 088-4720750

Aannemingsbedrijf Adr. van den Berg B.V. HEINENOORD 0186-605100

Van Haaren Wegenbouw BV HELVOIRT 0411-641640

Bolkesteijn Infrastructuur B.V. HOLLANDSCHEVELD 06-42172781

Tieck Infra B.V. KLAZIENAVEEN 0591-318750

Aannemersbedrijf Sloos en Zoon B.V. LEIDEN 071-5211687

Aannemingsbedrijf De Wilde B.V. LELYSTAD 0320-260335

Van Schoonhoven Infra B.V. LEUSDEN 033-4941538

Dusseldorp Infra Sloop en Milieutechniek BV LICHTENVOORDE 0544-395555

J.C. van Veldhuizen Hoveniersbedrijf Straatwerk BV LUNTEREN 0318-486403

Tempelman V.O.F. Sierbestrating MARKELO 0547-362772

GWW Scherrenberg B.V. NIEUWEGEIN 030-2887765

Straatmakersbedrijf C.W. Smink V.O.F. NIJKERKERVEEN 033-4559973

Nijverdal Infra B.V. NIJVERDAL 0548-611727

Raamsman Bestratingen VOF NIJVERDAL 06-55838176

Van Roode Infra B.V. NOORDWIJKERHOUT 0252-372341

B.V. Aannemingsbedrijf Sporto NOORDWIJKERHOUT 0252-374741

Van Pijkeren B.V. NUNSPEET 0341-451839

Bedrijf Plaats Telefoon

Aannemingsbedrijf Visscher B.V. OLDEBROEK 0525-632208

J. van Aanholt Grond- en Straatwerk B.V. OLDEBROEK 0525-685615

Aannemingsbedrijf Jan Mulder B.V. PUNTHORST 0529-484948

Klink/Nijland GWW Raalte B.V. RAALTE 0572-357164

Koopman Infra RAALTE 0572-355745

Van Egmond Wegenbouw BV RIJNSBURG 071-4028950

Gebr. Voets Weg- en Waterbouw B.V. ROSMALEN 073-5213556

Aannemingsbedrijf Scheper ROSSUM 0541-625859

Wegenbouw Lansink B.V. SAASVELD 074-3494766

Van Doorn Infra B.V. SCHIJNDEL 073-5492143

Wolff Infra B.V. SCHOONEBEEK 0524-541008

De Punder Bestratingen SINT MICHIELSGESTEL 073-5513106

Aannemingsbedrijf Gebr. Moerland B.V. SINT-ANNALAND 0166-652854

Verheij Infra B.V. SLIEDRECHT 0184-433095

Nota Infra B.V. SNEEK 0515-443816

H.S. Hendrikse & Zn. B.V. SOEST 035-6016202

Aannemingsbedrijf Gebr. J. + P. Oomen B.V. SPRUNDEL 0165-383105

J.T. Bestratingen SPRUNDEL 0165-386814

Tippe B.V. STAPHORST 0522-468554

Aannemingsbedrijf R. Brand B.V. STAPHORST 0522-460250

HD Infratechniek B.V. STAPHORST 06-55877081

Klaas Kooiker Aannemersbedrijf B.V. STAPHORST 0522-464750

Landolt Bestratingen B.V. TWELLO 06-46156993

B.J. Bronkhorst v.o.f. UDDEL 0577-402546

Wegenbouw Bestratingen Nederland ' 81 V.O.F. UDEN 0413-266625

Wegenbouwbedr. J.M. vd Broek B.V. ULVENHOUT 076-5602254

Dorrestijn GWW VEENENDAAL 06-23676415

Stratenmakersbedrijf Bonne Niks B.V. VRIEZENVEEN 0546-659781

Makkinga Bestratingsbedrijf B.V. VROOMSHOOP 06-53109449

Van den Elshout en De Bont Waalwijk B.V. WAALWIJK 0416-333501

Straatmakersbedrijf Hofman & Zn. bv WAPENVELD 0578-693128

Otten Infra B.V. WAPSE 0521-380611

A&M Wegenbouw B.V. WASPIK 0416-319931

Weste Bezit Mij. bv WASSENAAR 070-5176253

Gebr. van Venrooij B.V. WEURT 024-6782222

Tonnie van Beek Bestratingen WEZEP 038-3763923

A.H. van Beek B.V. WEZEP 038-3761630

J. ten Hove Bestratingsbedrijf WEZEP 06-20628395

H. en G. van Leusen v.o.f. WEZEP 06-52410079

Manschot Infra B.V. WOERDEN 0343-482480

Krinkels B.V. WOUW 0165-301851

BAM Infra Telecom B.V. ZWAMMERDAM 0172-632121

Bestratingsbedrijf Paas BV ZWARTEMEER 0591-317047

Sprenkels Bestratingen B.V. ZWIJNDRECHT 06-44377510

J. ten Hove Bestratingsbedrijf WEZEP 06-20628395

Jan van Leusen Bestratingen WEZEP 038-3761292

Tonnie van Beek Bestratingen WEZEP 038-3763923

Manschot Infra B.V. WOERDEN 0343-482480

Krinkels B.V. WOUW 0165-301851

BAM Infra Telecom B.V. ZWAMMERDAM 0172-632121

Bestratingsbedrijf Paas BV ZWARTEMEER 0591-317047

Suelmann Tuin & Infra ZWARTEMEER 06-11378611

Sprenkels Bestratingen B.V. ZWIJNDRECHT 06-44377510

Register erkende bestratingsbedrijven SEB Peildatum: 14 november 2016