Met je team werken aan professionalisering

Krista den Hertog-HeinsXander Noë

SCHOOLLEIDERS EN... LERAREN

SC

HO

OLLE

IDE

RS

EN

... LE

RA

RE

N

Goede leraren, goede scholen. Iedere directeur wil dat zijn school als een goede school te boek staat. Om een goede school te zijn, moeten kinderen en ouders kunnen merken dat er goed onderwijs wordt gegeven. En goed onderwijs wordt gegeven door goede leraren.

Van leraren wordt verwacht dat zij zich blijven(d) ontwikkelen. De maat-schappij in het algemeen en daarmee ook de wereld van de leerlingen ver-andert snel. Een leraar moet bij kunnen blijven om aan te sluiten bij de leef-wereld van leerlingen. Leraren moeten blijven reflecteren op hun eigen handelen. Dat vereist een ander soort aansturing van en begeleiding dan voorheen. Een leraar moet bekwaam zijn en bekwaam blijven. De wet BIO (wet op de Beroepen in het Onderwijs) gaat hierover. Als directeur of leidinggevende van leraren moet je op de hoogte zijn van de wet BIO. Maar er wordt ook van je verlangd dat je zicht hebt op het functioneren van leraren. Dat je weet wat iemands sterke competenties zijn en welke nog verdiept en ver-beterd kunnen worden. Je moet dus zicht krijgen op de vaardigheden van jouw leraren, maar je moet hen ook kunnen begeleiden in hun ontwikke-ling. Als directeur heb je natuurlijk vele verantwoordelijkheden. Dit handboek wil je helpen. Het geeft je tips, instrumenten en informatie om het competen-tieniveau van je leraren te verhogen. We spreken dan van professionalise-ring in de praktijk.

Krista den Hertog-Heins studeerde pedagogiek en was leraar primair on-derwijs. Momenteel is ze coach, trainer en consultant met als specialisatie competentie- en kwaliteitsmanagement.

Xander Noë is coach, trainer en interim-manager in het onderwijs en de gezondheidszorg.

ISBN 978 90 5788 2722

Bestelnummer 1378

Auteurs Krista den Hertog-Heins Xander Noë

IllustratiesMarcel Jurriëns

VormgevingTwin Media BV, Culemborgwww.twinmediabv.nl

RedactieMarita Nijenhuis

UitgeverJeroen Hoogerwerf

DrukKoninklijke Drukkerij Callenbach, Nijkerk

©2009 Kwintessens Uitgevers, Amersfoortwww.kwintessens.nl

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag wor-den verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotoko-pieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaan-de toestemming van de uitgever.

Eerste druk, eerste oplageISBN 978 90 5788 2722Bestelnummer 1378

Schoolleiders en… lerarenSchoolleiders en… lerarenMet je team werken aan professionalisering

Inhoudsopgave

3

Schoolleiders en… lerarenMet je team werken aan professionalisering

Algemene inleiding Algemene inleiding 77

Deel A Professionalisering 11

Inleiding 1Inleiding 133

Hoofdstuk A1:Hoofdstuk A1: Levenslang leren 1Levenslang leren 1551.1 Opleidingsbeleid 151.2 Leereffect 16

Hoofdstuk A2:Hoofdstuk A2: Beroepsontwikkeling 1Beroepsontwikkeling 177

Hoofdstuk A3: Levensfasen 1Hoofdstuk A3: Levensfasen 199

Hoofdstuk A4: Leerstijlen 2Hoofdstuk A4: Leerstijlen 233

Hoofdstuk A5: Weerstand 2Hoofdstuk A5: Weerstand 2555.1 Cultuurverandering 265.2 Strategie bij cultuurverandering 27

Deel B Cultuur 29

Inleiding 3Inleiding 311

Hoofdstuk B1: Gedragen visie 3Hoofdstuk B1: Gedragen visie 3331.1 Visie op teamleren 331.2 Visie op goed onderwijs 341.3 Visie op ondersteunen van professionals 341.4 Visie op externe contacten 35

4

Hoofdstuk B2: Kernwaarden 3Hoofdstuk B2: Kernwaarden 3772.1 Hoe kom je tot kernwaarden voor jouw school? 38

Hoofdstuk B3: Leiderschapsstijlen 3Hoofdstuk B3: Leiderschapsstijlen 3993.1 Situationeel leidinggeven 393.2 Stijl van leidinggeven 393.3 Begeleidingsbehoefte 403.4 Situationeel begeleiden 40

Deel C Professionalisering in de praktijk 45

Inleiding 4Inleiding 477

Hoofdstuk C1: WerkenHoofdstuk C1: Werken met het bekwaamheidsdossier 4met het bekwaamheidsdossier 4991.1 Gesprekscyclus 49

1.1.1 Doelstellingen 491.1.2 Mogelijke cycli 491.1.3 Keuze voor gesprekscyclus 50

1.2 Competentiemeting 511.3 Doelstellingengesprek 511.4 Functioneringsgesprekken 511.5 Beoordelingsgesprekken 521.6 Planningsgesprek 531.7 Voortgangsgesprek 531.8 Evaluatiegesprek 531.9 Uitgangspunten voeren van gesprekken 541.10 Procedure 54

Hoofdstuk C2Hoofdstuk C2:: Organiseren van teamleren 5Organiseren van teamleren 5552.1 Stand van zaken teamleren 552.2 Teamvorming 56

2.2.1 Voorwaarden voor teamleren 582.3 Gedeelde verantwoordelijkheid 592.4 Kennisdeling 602.5 Organisatie van teamleren 612.6 Professionaliseringsplan voor het team 61

Hoofdstuk C3:Hoofdstuk C3: Begeleiden van professionals 6Begeleiden van professionals 6553.1 Hoe krijg je zicht op competenties? 65

3.1.1 Competentiemeting 653.1.2 STAR-methodiek 653.1.3 360 Graden feedback 653.1.4 Observaties 66

3.2 Hoe help je competenties verbeteren? 663.2.1 Intrapersoonlijk 663.2.2 Interpersoonlijk 673.2.3 Pedagogisch, vakinhoudelijk, didactisch en organisatorisch 69

5

Nawoord 7Nawoord 700

BijlagenBijlagen1. Competentiemeting leraar basisonderwijs 712. Voorbeeld van een format voor een Bekwaamheidsdossier 803. Gespreksformulieren 82 a. Format Persoonlijk Ontwikkelings Plan I (verslag planningsgesprek) 83 b. Format Persoonlijk Ontwikkelings Plan II (verslag planningsgesprek) 85 c. Format gespreksformulier voortgangsgesprek 88 d. Format gespreksformulier evaluatiegesprek 89 e. Format gespreksformulier functioneringsgesprek 90 f. Format gespreksformulier beoordelingsgesprek 924. Formulier Aandachtspunten voor collegiale klassenconsultatie en

Observatieformulier collegiale klassenconsultatie 975. Verslagformulier collegiale klassenconsultatie 996. Voorbeeld werkwijze intervisie 1007. Feedbackregels 102

Literatuur 103

6

7

Goede leraren, goede scholen. Iedere directeur wil dat zijn school als een goede school te boek staat. Om een goede school te zijn, moeten kinderen en ouders kunnen merken dat er goed onderwijs wordt gegeven. En goed onderwijs wordt gegeven door goede leraren. De tijd dat je vroeger je diploma kon halen en daarmee zon-der verdere scholing tot je pensioen voor de klas kon staan, is echt voorbij. Van leraren wordt verwacht dat zij zich blijven(d) ontwikkelen. De maatschappij in het algemeen en daarmee ook de wereld van de leerlingen verandert snel. Een leraar moet bij kunnen blijven om aan te sluiten bij de leefwe-reld van leerlingen. Leraren moeten blijven reflecteren op hun eigen handelen. Dat vereist een ander soort aansturing van en begeleiding dan voorheen. Een leraar moet bekwaam zijn en bekwaam blijven. De wet BIO (wet op de Beroepen in het Onderwijs) gaat hierover. Als directeur of leidinggevende van leraren moet je op de hoogte zijn van de wet BIO. Maar er wordt ook van je verlangd dat je zicht hebt op het functioneren van leraren. Dat je weet wat iemands sterke competenties zijn en welke nog verdiept en verbeterd kunnen worden. Je moet dus zicht krijgen op de vaardigheden van jouw leraren, maar je moet hen ook kun-nen begeleiden in hun ontwikkeling. Als directeur heb je na-tuurlijk vele verantwoordelijkheden. Dit handboek wil je hel-pen. Het geeft je tips, instrumenten en informatie om het competentieniveau van leraren te verhogen. We spreken dan van professionalisering in de praktijk.

Wat is het doel van de wet BIO?De wet BIO gaat over de kwaliteit van leraren. De wet bevor-dert dat de leraar tijdens zijn loopbaan aan een aantal mini-mumkwaliteitseisen blijft voldoen. Hij moet daarvoor gele-genheid krijgen van de school. De gewenste kwaliteit staat beschreven in een aantal bekwaamheidseisen. Deze vormen als het ware een basispakket aan bekwaamheden voor lera-ren, onder andere voor leraren in het primair onderwijs.

Algemene inleiding

Wat wordt er met de wet BIO geregeld?De kern van de beroepen wordt in bekwaamheden – sets van competenties – beschreven. Er zijn drie sets van compe-tenties: • voorlerarenprimaironderwijs,• voorlerarenvoortgezetenberoepsonderwijsen• voorlerarenvoorbereidendberoepsonderwijs.

Deze uitgave richt zich op de competenties voor leraren in het primair onderwijs. De wet laat ruimte voor aanvullende competenties of vaardigheden. Je kunt dus aanvullende ei-sen stellen bij een benoeming. Bijvoorbeeld, omdat je wilt dat leraren kennis hebben van Montessori-, Vrije School- of Jenaplanonderwijs.

Wat houden de competenties en bekwaamheidseisen voor leraren in?Er zijn vier beroepsrollen voor leraren te onderscheiden: • deinterpersoonlijkerol;• depedagogischerol;• devakinhoudelijke&didactischerol;• deorganisatorischerol.

Met je team werken aan professionalisering

Krista den Hertog-HeinsXander Noë

SCHOOLLEIDERS EN... LERAREN

SC

HO

OLLE

IDE

RS

EN

... LE

RA

RE

N

Goede leraren, goede scholen. Iedere directeur wil dat zijn school als een goede school te boek staat. Om een goede school te zijn, moeten kinderen en ouders kunnen merken dat er goed onderwijs wordt gegeven. En goed onderwijs wordt gegeven door goede leraren.

Van leraren wordt verwacht dat zij zich blijven(d) ontwikkelen. De maat-schappij in het algemeen en daarmee ook de wereld van de leerlingen ver-andert snel. Een leraar moet bij kunnen blijven om aan te sluiten bij de leef-wereld van leerlingen. Leraren moeten blijven reflecteren op hun eigen handelen. Dat vereist een ander soort aansturing van en begeleiding dan voorheen. Een leraar moet bekwaam zijn en bekwaam blijven. De wet BIO (wet op de Beroepen in het Onderwijs) gaat hierover. Als directeur of leidinggevende van leraren moet je op de hoogte zijn van de wet BIO. Maar er wordt ook van je verlangd dat je zicht hebt op het functioneren van leraren. Dat je weet wat iemands sterke competenties zijn en welke nog verdiept en ver-beterd kunnen worden. Je moet dus zicht krijgen op de vaardigheden van jouw leraren, maar je moet hen ook kunnen begeleiden in hun ontwikke-ling. Als directeur heb je natuurlijk vele verantwoordelijkheden. Dit handboek wil je helpen. Het geeft je tips, instrumenten en informatie om het competen-tieniveau van je leraren te verhogen. We spreken dan van professionalise-ring in de praktijk.

Krista den Hertog-Heins studeerde pedagogiek en was leraar primair on-derwijs. Momenteel is ze coach, trainer en consultant met als specialisatie competentie- en kwaliteitsmanagement.

Xander Noë is coach, trainer en interim-manager in het onderwijs en de gezondheidszorg.

ISBN 978 90 5788 2722

Bestelnummer 1378