Lezen, lezen en nog eens lezen!Het verbeteren van de leesresultaten van zwakke lezers in de groepen 3 t/m 5.

Michelle Groothuis en Nanda ten HaveKlas VR3A en VR3CWerkplekbekwaam120302-1B (VR)

Samenvatting

Op de basisschool wordt binnen het leesonderwijs onderscheid gemaakt tussen begrijpend lezen en technisch lezen. Technisch lezen kan worden beschouwd als een voorwaardelijke activiteit voor het begrijpen van geschreven teksten. (Krom, Jongen, Verhelst, Kamphuis & Kleintjes, 2010)Technisch lezen wordt regelmatig getoetst. Voor het meten van de technische leesvaardigheid van leerlingen zijn er verschillende meetinstrumenten. In dit onderzoek staat de Drie Minuten Toets centraal. De DMT is een toets waarmee de technische leesvaardigheid in kaart wordt gebracht. Om de techniek van het lezen onder de knie te krijgen, moeten kinderen over verschillende vaardigheden beschikken.

De Kerst Zwartschool te Ruurlo wil zich ontwikkelen op het gebied van lezen. De school is vorig schooljaar gestart met de nieuwe DMT/AVI van Cito en wil dit graag op een hoger niveau brengen. Het schoolteam onderneemt actie om dit proces te verbeteren. Er is dus sprake van schoolontwikkeling. Het is van belang dat de leerkrachten goed samenwerken, zodat er door de hele school een duidelijke doorgaande lijn is. Dit onderzoek bestaat deels uit interviews met leerkrachten, waardoor de verwachtingen en ideeën van de leerkrachten naar voren komen. Om te onderzoeken hoe de resultaten van de Drie Minuten Toets in de groepen drie tot en met vijf verbeterd kunnen worden, is er een literatuurstudie gedaan en is de beginsituatie van de school uitgewerkt.

1. Theoretisch kader

Schoolontwikkeling

Schoolontwikkeling is een breed begrip hierdoor is het lastig om een specifieke definitie te geven. Over het algemeen wordt schoolontwikkeling globaal beschreven, maar er is een aantal globale kenmerken die verbonden zijn met het begrip schoolontwikkeling. Kort gezegd betekent schoolontwikkeling: alle impulsen die de school tot een betere plek maakt voor leerlingen om te kunnen leren, daarbij is de inzet van de leerkracht van belang en mag er elk jaar iets meer van de leerkrachten gevraagd worden. De impulsen moeten de capaciteit vergroten om aan verbetering te werken (Hofman, Vandenberghe & Dijkstra, 2008).

Als een schoolteam actie onderneemt om processen te verbeteren of te vernieuwen dan is er sprake van schoolontwikkeling. Hierbij is het van belang dat er een goede samenwerking tussen de leerkrachten is, zodat er door de hele school een duidelijke doorgaande lijn is in die processen tot verbetering en/of vernieuwing.Volgens Hofman, et al., (2008) geven de onderstaande kenmerken duidelijkheid over het wie, wat en hoe van schoolontwikkeling:- Wie: het schoolteam en/of de leraren ( Het is een gezamenlijke activiteit en hangt samen met professionele ontwikkeling).- Wat: het primaire proces (er is sprake van verbetering, waarbij de leraren een centrale rol spelen).- Hoe: schoolontwikkeling is leren en veranderen ( Het team doorloopt gezamenlijk een leercyclus).

Naast het feit dat een school bezig is met schoolontwikkeling wordt er ook aan de verbetering van de kwaliteitszorg gewerkt. Kwaliteitszorg houdt in dat er systematisch en doelgericht gewerkt wordt aan het verbeteren van de kwaliteit. Een school kan dit doen door middel van een tevredenheidsonderzoek van ouders/verzorgers, personeel en leerlingen. Daarnaast moet de school zich ook houden aan de eisen die de overheid aan de school stelt. Kwaliteitszorg heeft drie belangrijke functies: belanghebbenden informeren over de bereikte kwaliteit, verantwoording afleggen over de bereikte kwaliteit en het zo nodig verbeteren van de kwaliteit van de school (Hofman et al., 2008). Hiermee wordt duidelijk gemaakt dat kwaliteitszorg aan de ene kant de school beoordeelt en aan de andere kant de kwaliteit van de school bepaalt (positiebepaling: weten we hoe goed we zijn?) en aan de andere kant het verbeteren en het ontwikkelen van het onderwijs (schoolontwikkeling: waaraan moeten we gaan werken?).

De school is een organisatie waar ze continu met verbetering bezig zijn, er is dus sprake van een verbetercultuur. Een verbetercultuur bestaat eigenlijk uit een cyclus die steeds weer opnieuw wordt ingezet. Namelijk: Plan- Do- Check- Act. Hierbij draait het om het goed plannen van de activiteiten, waarna de activiteiten worden uitgevoerd, vervolgens worden de uitgevoerde activiteiten geëvalueerd en als laatst wordt er gekeken of de gestelde doelen behaald zijn en of de activiteiten bijgesteld moeten worden. Het is van belang dat de leerkrachten het inzien, begrijpen, accepteren en uitvoeren. Als een van deze elementen niet wordt geaccepteerd dan kan er geen verandering plaats vinden (Mulder, 2008).

Schoolontwikkeling is niet te realiseren door middel van een boek, stappenplan of een handleiding. Er kan geen standaardwerkwijze ontwikkeld worden, die in elke school, voor elke situatie op dezelfde manier kan worden ingezet. De kwaliteitsverbetering moet ‘lokaal’ vorm krijgen. Dit houdt in dat de mensen die betrokken zijn zelf vorm moet kunnen geven aan de kwaliteitsverbetering, in hun eigen proces (Linde & Majoor, 2006). De school is continue bezig om zich te veranderen en te verbeteren, dus in principe is de school een lerende organisatie.

Als er sprake is van verandering dan moet is er ook sprake van veranderkennis. Dit houdt in dat de school van te voren moet weten wat ze willen gaan veranderen en met welk plan ze dat het beste kunnen aanpakken. Veranderen is in principe schoolontwikkeling en dus ook leren, het vindt altijd plaats, bouwt mee aan verbetering, het is niet altijd doelgericht, is verbonden aan professionele ontwikkeling, het is een gezamenlijke activiteit, komt voort uit de wens van de school om te veranderen en het is lastig om van buitenaf te sturen. Hierdoor is het belangrijk dat er binnen de school een leidinggevende is die bij houdt waar de school zich in wil verbeteren en op welke manier ze dat willen gaan doen. De leidinggevende heeft een duidelijk overzicht van wat zich in de school afspeelt en vraagt tijdens vergaderingen ook aan het team hoe het gaat met de kwaliteitszorg en de schoolontwikkeling (Hofman et al., 2008)

De Drie Minuten Toets

De Drie-Minuten-Toets is ontwikkeld door Cito en is een opvolger van de Een-Minuut-Test uit 1973. Deze test was minder geschikt voor kinderen uit groep 3, omdat er te veel meerlettergrepige woorden in voorkwamen. De DMT is bedoeld voor de groepen 3 tot en met 8 en is een onderdeel van het Leerling- en onderwijsvolgsysteem (LOVS). De DMT is een toets waarmee de technische leesvaardigheid in kaart wordt gebracht. Om de techniek van het lezen onder de knie te krijgen, moeten kinderen over verschillende vaardigheden beschikken. De afnamemomenten voor de DMT zijn halverwege het schooljaar en aan het einde van het schooljaar.

De toets bestaat uit drie kaarten met woorden. Deze kaarten hebben een opklimming in moeilijkheidsgraad: op de eerste kaart staan alleen woorden met één medeklinker, de tweede kaart bestaat uit woorden met twee of drie medeklinkers en op de derde kaart komen alleen meerlettergrepige woorden voor. De toets houdt in dat een kind binnen één minuut zo veel mogelijk woorden van een kaart leest. Het aantal goed gelezen woorden bepaalt het leesniveau. Daarbij maakt het niet uit of het woord gespeld word of direct herkend (Huizenga, 2009)

De DMT kent twee toepassingen: een toepassing als instrument voor individuele analyse en een toepassing als signaleringsinstrument voor alle leerlingen. Omwille van de vergelijkbaarheid is het van groot belang dat de leerlingen van elke groep de DMT zo veel mogelijk onder dezelfde omstandigheden maken als de kinderen in de landelijke referentiegroep (Jongen & Krom, 2009).

Technisch lezen

Technisch lezen is de vaardigheid om geschreven taal om te zetten in gesproken taal. Dat kan door het hardop verklanken van een tekst (het voorlezen) maar ook door het innerlijk verklanken, waarbij de lezer in zichzelf de woorden hoort. In beide gevallen gaat het om het decoderen (Huizenga, 2009)

Ehri (1991, zoals beschreven in Aarnoutse en Verhoeven, 2007) onderscheidt drie fasen in het proces van technisch lezen: de logografische fase, de alfabetische fase en de orthografische fase. Het begrip ‘logografisch’ verwijst naar het gebruik van grafische kenmerken om woorden te lezen. ‘Alfabetisch’ heeft betrekking op het gebruik van de grafeem-foneem-overeenkomst om woorden te identificeren, terwijl ‘orthografisch’ verwijst naar het gebruik van spellingpatronen. Zo maken jonge lezers in de orthografische fase bijvoorbeeld steeds meer gebruik van hun groeiende orthografische kennis. Ze ontdekken al lezende regelmatigheden in reeksen van letters en maken daarvan gebruik bij de herkenning van woorden. De indeling van Ehri is dus gebaseerd op het soort informatie dat een lezer gebruikt om woorden te herkennen.

2. Methode

2.1 OnderzoeksgroepDe Kerst Zwartschool in Ruurlo is een openbare school, een school voor iedereen, ongeacht levensovertuiging, godsdienst of maatschappelijke achtergrond. De Kerst Zwartschool is genoemd naar hoofdonderwijzer Kerst Zwart, die van 1889 tot 1924 aan de Dorpsschool verbonden was. Hij heeft veel voor de school en de ontwikkeling van de Ruurloërs gedaan en was zeer geliefd bij de jeugd. Bovendien was hij de schrijver van verschillende geschiedenis- en natuurboeken. De Kerst Zwartschool is één van de 17 scholen uit de regio die zijn aangesloten bij en bestuurd worden door de stichting OPONOA (Openbaar Primair Onderwijs Noord- en Oost-Achterhoek).De Kerst Zwartschool is dusdanig gestructureerd, dat alles voor het kind te overzien is, de kinderen elkaar kennen en dat het kind zich veilig voelt.De school wil dat de kinderen daadwerkelijk iets leren in een veilige, prettige en kindvriendelijke omgeving. In de onderbouw gaat dat natuurlijk meer spelenderwijs dan in de bovenbouw.De school wil dat de kinderen zich op eigen niveau ontwikkelen. Alle kinderen krijgen dezelfde basisstof die bij hun groep hoort. Dit is een basispakket van allerlei vaardigheden en een bepaalde kennis. Voor de zwakke kinderen heeft de school hulpprogramma’s en voor de vlotte kinderen is er voldoende verdiepings- en verrijkingsstof, zodat ook zij zinvol en gemotiveerd kunnen werken.De kinderen worden regelmatig getoetst. Hierdoor wordt hun ontwikkeling continu in de gaten gehouden.

2.2 Onderzoeksinstrumenten2.2.1 LiteratuurstudieDit onderzoek is gestart met een literatuuronderzoek over schoolontwikkeling, de Drie Minuten Toets en technisch lezen. Er heeft een verkennend gesprek plaatsgevonden met de adjunct-directrice voor verduidelijking van het schoolontwikkelthema. Zoektermen die gebruikt zijn om op zoek te gaan naar de juiste literatuur zijn: schoolontwikkeling, kwaliteitszorg, verbetercultuur, drie minuten toets en veranderkennis. De volgende zoeksystemen zijn gehanteerd: een aantal boeken die terug te vinden zijn in de literatuurlijst. Ook is er gebruik gemaakt van het internet, onder andere sites als google en scholar google.Vooraf aan het literatuuronderzoek zijn een aantal beslisregels opgesteld. De beslisregels zorgen ervoor dat er recente en betrouwbare bronnen worden gebruikt. Het is belangrijk dat de bronnen niet ouder zijn dan 2000, dat bij iedere bron de auteur vermeld staat en of de literatuur die beschreven stond ook in andere bronnen terug te vinden was.

2.2.2 Verkennend gesprekMet de directrice wordt er besproken wat de aanleiding is voor het schoolontwikkelthema, wie het bedacht heeft en wat eventuele dillema’s en verwachtingen zijn.

2.2.3 Good practicesEr zal in de klassen een moment gepland worden wanneer er geobserveerd wordt. Hiervoor is gekozen om een zo een duidelijk mogelijk beeld te krijgen van de huidige situatie in de klassen. Tijdens deze observaties zal er gekeken worden naar het aanbod van het automatiseren van woorden lezen en hoe de leerkracht dit met de kinderen behandelt. En eventueel wat de leerkracht aanbied voor kinderen die laag scoren op de DMT-toets. Voor dit onderzoek is gekozen om de groepen 3 t/m 5 te observeren. Dit zal in groep 5 gedaan worden terwijl de leerkracht aan het werk gaat met woordrijtjes lezen. In groep 3 zal de observatie plaats vinden gedurende de les van Veilig leren lezen. In groep 4 zal de observatie plaats vinden tijdens Estafette lezen.

2.2.4 Focused interviewMet een focused interview wordt er bepaald of de leerkrachten van de onderbouw op één lijn liggen wat betreft de verwachtingen van ons schoolontwikkel thema. Er wordt ook gekeken naar wat er al gedaan wordt om de scores te verbeteren en of er nog dillema’s zijn. Het is de bedoeling dat de leerkrachten met elkaar in discussie gaan. Het focused interview wordt afgenomen met leerkrachten uit de groepen 3 t/m 5. Uit elk leerjaar wordt er één leerkracht gevraagd, dus het interview wordt afgenomen met drie leerkrachten.

2.2.5 ExpertinterviewVoor het expertinterview wordt de IB-er geïnterviewd. Zij is namelijk veel bezig met het analyseren van resultaten en het begeleiden van zwakke leerlingen. Ze is actief binnen de school en weet waaraan de school moet werken. Zij wordt gevraagd naar trendanalyses op het gebied van DMT en wat volgens haar opvallende punten zijn, die belangrijk zijn om mee te nemen in het vooronderzoek.

2.2.6. InhoudsanalyseVoor de inhoudsanalyse worden de volgende documenten gebruikt: schoolgids, schoolplan, inspectierapport, trendanalyses en de leesvisie. De inhoudsanalyse zorgt voor een overzicht van doelen die school stelt met betrekking tot leesonderwijs en hoe de school bezig is met kwaliteitszorg.

3. Resultaten

De directrice gaf aan dat de school voor dit schoolontwikkelthema heeft gekozen naar aanleiding van de lage DMT scores. De school wil graag dat er onderzocht wordt hoe het komt dat deze scores laag zijn en hoe deze weer verbeterd kunnen worden. Het schoolontwikkelthema is in overleg met de IB-er en adjunct directrice tot stand gekomen. Voorgaande jaren heeft de school zich al wel bezig gehouden met het reken verbetertraject. Aan de hand van dit gesprek is besloten om in de groepen drie tot en met vijf te observeren tijdens het lezen. Tijdens deze observaties kwam het volgende naar voren:In groep drie wordt veel aandacht besteed aan de klikklak-boekjes, veilig en vlot en klassikaal woordrijen lezen. Het veilig en vlotboekje is een goed hulpmiddel om het lezen van woorden te stimuleren. In groep drie krijgen ook alle leerlingen een blad met woordrijen mee naar huis en de zwakke lezers krijgen nog extra huiswerk. In groep vier wordt er vijf keer per week drie kwartier gelezen met Estafette. De klas is verdeeld in zes groepen op AVI-niveau. Ieder groepje werkt iedere dag aan een ander onderdeel. Onderdelen die aanbod komen tijdens Estafette lezen in groep vier zijn: leeskaarten, Connectlezen, werkbladen, zelfstandig lezen+ woordzoekers, boek + werkboek, computer en woordrijen lezen. Tijdens die drie kwartier zijn er ouders die een groepje kinderen begeleiden. Hierdoor wordt er op verschillende manieren intensief geoefend met het lezen. Groep vijf: De leerlingen die laag gescoord hebben op de DMT toets, oefenen extra met het lezen van woordrijen. Het oefenen van deze woordrijen gebeurt in groep 5 aan de hand van een boekje met woordrijtjes. Dit wordt drie keer per week een kwartiertje gedaan. Het boekje komt uit 1996 en bevat bladzijdes met woordrijtjes. In het boekje is onderscheid gemaakt tussen blokletters en schrijfletters. Dit houdt dus in dat de woorden er twee keer in staan. Wat opvalt is dat er telkens met een klein groepje gelezen wordt. Hierdoor krijgen de kinderen veel individuele aandacht. De rest van de klas leest uit een bibliotheekboek op AVI-niveau.Uit het focused interview, dat is afgenomen met 3 leerkrachten uit de onderbouw, kwam naar voren dat er te weinig tijd is om voldoende aandacht te besteden aan het lezen. Dit zorgt er voor dat de zwakke lezers nog minder de kans krijgen om zich te ontwikkelen. De leerkracht van groep vijf gaf aan dat ze met de zwakke lezers graag terug zou willen naar de basis wat betreft het lezen, maar hier komt ze niet aan toe. Zij gaf aan dat ze zou willen dat de zwakke lezers materiaal mee krijgen uit de vorige groep, op hun eigen niveau, waar ze in de nieuwe groep op verder kunnen bouwen. Vanaf groep vier wordt er met Estafette gewerkt. De school heeft voor Estafette gekozen, omdat zij een doorgaande lijn binnen de school willen hebben voor voorgezet technisch lezen. In groep vier is begrijpend lezen vervangen door de methode Estafette, omdat een goede technische leesvaardigheid een essentiële voorwaarde voor begrijpend lezen is. Zoals hierboven genoemd, wordt er in groep vier, vijf keer per week, drie kwartier gelezen met Estafette. In groep vier is er meer tijd voor Estafette dan in de hogere groepen, in de hogere groepen komen ook de zaakvakken aan bod. Zwakke lezers zitten in de aandachtsgroep van Estafette en besteden extra aandacht aan het lezen van wisselrijtjes. De leerkracht van groep vier, die ook leescoördinator is, gaf aan dat ze bezig zijn met het uitzoeken van een nieuwe technisch lezen methode. Estafette wordt vervangen. De leerkrachten gaven aan dat er geen simpel computerprogramma is dat letters en woorden op tijd test, waarbij het resultaat te zien is. Ook werd er gezegd dat wat er in groep 3 en 4 gebeurd, niet meer in groep vijf terug te zien is. Naast het focused interview dat is afgenomen, is er ook een expertinterview afgenomen met de IB- er van de school. Samen met haar is er gekeken naar de trendanalyse voor de groepen drie tot en met vijf van 2011/2012 gekeken. Groep 3 scoorde bij de afname halverwege het jaar maar net boven het landelijk gemiddelde en bij de afname aan het eind van het jaar onder het landelijk gemiddelde. De groepen vier en vijf scoorden bij beide afnamen ruim boven het landelijk gemiddelde. Uit het interview kwam naar voren dat het volgens haar belangrijk is om goed naar groep drie te kijken. Wat maakt dat er met name uitval te zien is op E3? En hoe komen de leeszwakke kinderen van groep drie op een hoger leesniveau? De IB-er gaf aan dat het lijkt of er steeds meer zwakke lezers bij komen. Als school willen ze graag de DMT op een hoger niveau brengen. Vorig jaar is de school gestart met de nieuwe DMT/AVI van Cito. Er zijn al een aantal goede stappen ondernomen wat betreft het schoolontwikkelthema. Zo wordt er bijvoorbeeld een leesdossier bijgehouden voor leerlingen waarvan er een vermoeden van dyslexie is, er wordt gewerkt met groepsplannen, er is meer tijd ingeroosterd voor technisch lezen in groep 4, er is een schoolbieb en er wordt goed samengewerkt met externen. De IB-er wil graag een plan van aanpak en een doorgaande lijn op papier wat betreft het verbeteren van de resultaten van de Drie Minuten Toets.

4. Conclusies

Uit het focused interview kan geconcludeerd worden dat de leerkrachten graag een doorgaande lijn willen op het gebied van lezen. Een voorbeeld hiervan is dat het klikklakboekje dat in groep drie aangeboden wordt, mee kan naar de groepen die volgen. Het blijkt ook dat de zwakke lezers de stap van met plaatjes lezen naar zonder plaatjes lezen lastig vinden. Het wordt voor hun een technische vaardigheid. De klank-tekenkoppeling is vaak lastig. De leerkrachten geven aan dat ze met die leerlingen graag terug zouden willen naar de basis. Voor ons betekent dit dat we iets kunnen ontwikkelen wat de leerkrachten kunnen gebruiken in de klas bij het automatiseren van letters, het samenstellen van woorden, woordbeeld en het oefenen van lettergrepen. Wat ook belangrijk is, is de motivatie bij zwakke leerlingen. Hoe kan de motivatie gestimuleerd worden? Het blijkt dat de zwakke lezers al druk zijn, omdat zij vaak ook moeite hebben met andere vakken en veel huiswerk mee krijgen.Het onderzoek dat volgt heeft voor de leerlingen ook gevolgen. Het materiaal moet er voor zorgen dat het motiverend wordt en blijft en de doorgaande lijn biedt structuur.De leerkrachten gaven aan dat er geen simpel computerprogramma is dat letters en woorden op tijd test, waarbij het resultaat te zien is. Dit zouden ze graag willen gebruiken in de klas. De IB-er wil graag dat wij de DMT gaan analyseren, er een goede doorgaande lijn komt en dat we een plan van aanpak maken.De leerkrachten willen graag de zwakke lezers begeleiden en hebben daar ook de ideeën voor, maar door te weinig tijd kan de uitvoering niet plaats vinden. Tijdens het onderzoek dat volgt zal er aandacht besteed worden aan het uitvoeren van de voorgestelde ideeën , het geven van tips en het aanleveren van motiverend materiaal. Dus welke materialen zijn er geschikt om zwakke leerlingen te motiveren met het lezen van woorden? En hoe komen de leeszwakke kinderen van groep drie op een hoger leesniveau?

Literatuurlijst

Aarnoutse, C., & Verhoeven, L. (2007). Tussendoelen gevorderde geletterdheid. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands.

Hofman, R. H., Vandenberghe, R., & Dijkstra, B. J. (2008). Kwaliteitszorg, innovatie en schoolontwikkeling eindrapport. Groningen/Leuven: Gronings Instituut voor Onderzoek van Onderwijs.

Huizenga, H. (2009). Aanvankelijk en technisch lezen. Groningen: Wolters-Noordhoff

Krom, R., Jongen, I., Verhelst, N., Kamphuis, F., & Kleintjes, F. (2010) Wetenschappelijke verantwoording. DMT en AVI, 9-10.

Linde, A. van der., & Majoor, D. (2006). Zorgen voor kwaliteit: kwaliteitszorg in het primair onderwijs. Alphen aan den Rijn: Kluwer.

Mulder, M. (2008). Verbetercultuur als voorwaarde voor continu verbeteren. Sigma, 3, 25.

Overige bronnen

Jongen, I., Krom, R. (2009). DMT en AVI. Arnhem: Cito B.V.

Kerst Zwartschool (2012/2013). Schoolgids. Ruurlo.

Bijlagen

Bijlage 1: Interview IB-er

Interview IB-erWij zijn bezig met een vooronderzoek voor het schoolontwikkelthema, waar wij het komende jaar aan gaan werken. Het schoolontwikkelthema gaat om het volgende: Hoe kunnen de DMT-scores van de leerlingen in de groepen 3 tot en met 5 verbeterd worden? Het is de bedoeling dat wij de beginsituatie van de school bepalen ten aanzien van schoolontwikkeling en het schoolontwikkelthema. Dit doen wij onder andere doormiddel van een documentenanalyse, literatuuronderzoek en interviews met verschillende personen. Daarom willen wij u vragen om onderstaande vragen te beantwoorden.

Schoolontwikkeling; alle impulsen die de school tot een betere plaats maakt voor de kinderen om te kunnen leren. Ook alle impulsen die de capaciteit vergroten om aan verbetering te werken.

1. Wat is de visie van de school ten aanzien van schoolontwikkeling? Als school staan wij open voor nieuwe ontwikkelingen. Als school kiezen we voor een meerjaren traject van invoeren en met name van implementeren. Evalueren is belangrijk.

2. Hoe wordt er gewerkt aan kwaliteitszorg binnen de school? We hanteren een stappenplan leerlingenzorg. We vergaderen wekelijks; de ene week een teamvergadering en de andere week een bouwvergadering. Daarnaast houden we jaarlijks een groepsbespreking (ib-groepsleerkracht). We hebben jaarlijks enkele studiedagen voor het hele team; scholing MSV en meer- en hoogbegaafden en pilot “startgroep peuters”dit schooljaar. Binnen de groep werken we met groepsplannen. Indien noodzakelijk hulpplannen. We kijken goed naar de onderwijsbehoeften van de kinderen. 2x per jaar worden er rapportavonden gehouden. Voor zorgleerlingen worden er meer gesprekken gevoerd met ouders; afstemming tussen school en thuis is belangrijk. De leerlingen worden regelmatig getoetst; naast methode-gebonden toetsen zijn er de toetsen van Cito. Hiervan worden groepsoverzichten, groepsanalyses en trendanalyses van gemaakt en besproken. Vaardigheidsscores en dle zijn ook belangrijk.

Schoolontwikkelthema; het verbeteren van de DMT-scores in de groepen 3 t/m 5.

3. Wat is de aanleiding om aandacht te besteden aan het gekozen schoolontwikkelthema? Er zijn een groot aantal kinderen die uitvallen op de DMT. Er is een groot verschil tussen DMT en AVI. Uit groepsgemiddelden en trendanalyse is dit niet altijd goed zichtbaar; er zitten ook enkele zeer goede leerlingen bij die het groepsgemiddelde omhoog krikken.

4. Waarom nu?

We willen DMT op een hoger niveau brengen. Vorig schooljaar zijn we gestart met de nieuwe DMT/AVI van Cito. Het lijkt wel of er jaarlijks meer zwakke lezers bij komen.

5. Wat is er tot nu toe al ondernomen m.b.t. het schoolontwikkelthema? leesvisie ontwikkeld. Prioriteit geven aan voortgezet technisch lezen in groep 4. Concreet betekent dit 5x per week 45 minuten technisch lezen m.b.v. Estafette.Methode estafette invoeren voor hele school; in bovenbouw groepsoverstijgend inzetten.Gebruik maken van protocol leesproblemen en dyslexie.Leesdossier bijhouden voor leerlingen waarvan je vermoeden hebt van dyslexieWerken met groepsplannen; meer doelgericht werken. Instructie van de leerkracht doet ertoe.Extra oefenen met woordkaarten

6. Welke goede dingen zijn er al te vinden in de school? groepsplannen; je kijkt nu naar de hele groep, niet alleen naar zwakke leerlingMeer tijd ingeroosterd voor technisch lezen in groep 4Schoolbieb, voorlezen, leesmotivatie, leerkracht geeft goede voorbeeld, vrij lezenGoede samenwerking met externen(AB, Berkel B, etc.)

7. Wat zijn belangrijke vervolgstappen? school gaat DMT gericht analyseren,Goede doorgaande lijn, beleid/leesvisie aanpassen en borgen.

8. Wat zijn knelpunten, zorgen, vragen, dillema’s, uitdagingen m.b.t. het schoolontwikkelthema?Hoe krijg je de leeszwakke kinderen van groep 3 op een hoger leesniveau? Wat maakt dat je met name uitval ziet op E3?

9. Wat zijn uw wensen ten aanzien van het schoolontwikkelthema? Een plan van aanpak en een doorgaande lijn op papier wat betreft DMT.

Bijlage 2: Inhoudsanalyse

Waarnemings-categorie

Kernwoord Leesvisie Inspectierapport Schoolplan Trendanalyse Schoolgids

Visie op Leesonderwijs

Leesmotivatie - Leerkracht leest dagelijks voor.- Iedere week biebboekje ruilen.- Ouders worden geadviseerd dagelijks voor te lezen.- Het boek dat centraal staat, wordt uitvoerig besproken.- Uitnodigende leesomgeving.- Boekbesprekingen (groep 6 t/m 8)

De school biedt de kinderen de mogelijkheid om leesboeken te lenen uit de schoolbibliotheek. De kinderen moeten een boek kiezen op eigen AVI-niveau.

Toetsen - Groep 1: Taal voor kleuters van Cito- Groep 2: Taal voor kleuters van Cito- Groep 3: Herfst, winter en lente signalering, DMT, AVI en Cito Spelling- Groep 4: DMT, AVI, methode gebonden toetsen begrijpend lezen, Cito toets begrijpend lezen.- Groep 5: Methode gebonden toetsen, Cito, AVI, DMT.- Groep 6 t/m 8: Methode gebonden toetsen, Ajodact begrijpend lezen, AVI, DMT.

De school heeft een leerlingvolgsysteem. In dit systeem wordt iedere kind tijdens de gehele loopbaan op school gevolgd. Door middel van diverse toetsen wordt bekeken hoe een kind in zijn/haar ontwikkeling staat.

Resultaten technisch lezen

De eindopbrengsten van basisschool Kerst Zwart beoordeelt de inspectie alsvoldoende. Dit oordeel is gebaseerd op de voldoende eindresultaten die zijnbehaald in 2010 en 2011. Ook gedurende de schoolperiode zijn de leerresultatenvan een voldoende niveau. Dit oordeel is gebaseerd op een waardering van deresultaten voor technisch lezen in de groepen 3 en 4, begrijpend lezen in degroep 6 en rekenen-wiskunde in de groepen 4 en 6. Al die

- De trendanalyse van DMT 2009 eerste afname schooljaar 2011-2012 laat het volgende zien:Groep 3 scoort net boven het landelijk gemiddelde. Groep 4 scoort ruim boven het landelijk gemiddelde, tegen eind 4 aan. Groep 5 scoort eind 5 tijdens de

resultaten liggenboven de door de inspectie gehanteerde ondergrenzen.

afname van midden 5. - De trendanalyse van DMT 2009, tweede afname, schooljaar 2011-2012 laat het volgende zien:Groep 3 scoort onder het landelijk gemiddelde. Groep 4 scoort ruim boven het landelijk gemiddelde. Groep 5 scoort boven het landelijk gemiddelde.

Kwaliteitszorg Verbeteractiviteiten De inspectie stelt vast dat de school planmatig aan verbeteringen van hetonderwijs werkt. Jaarlijks wordt de verbeteragenda geactualiseerd. Deverbeterdoelen zijn meetbaar gedefinieerd en in het jaarverslag en in dekwaliteitsbarometer van het bestuur legt de school over de gerealiseerdeonderwijskwaliteit verantwoording af. De school scoort hier een voldoende op.

Doelen Kerst Zwartschool

- Zicht hebben op uitgangssituatie- instrumenten voor een integrale kwaliteitsbepaling hanteren.

- over een kwaliteitsprofiel beschikken.- beschikken over een verbeterplan voor de aankomende vier jaar.- systematische aanpak.- beoordelen van de kwaliteit van gestelde doelen.-verantwoording afleggen over de kwaliteit van de doelen en de realisatie van de verbeterplannen.

Bijlage 3: Werkplan

Werkplan SOT2012-2013

algemene gegevensNaam: Michelle Groothuis en Nanda ten HaveKlas: VR3A & VR3C

gekozen onderwerp Korte beschrijving van het gekozen onderwerp:

Wij gaan onderzoeken hoe we de leesresultaten van zwakke lezers uit de groepen 3 t/m 5 kunnen verbeteren en wat motiverend materiaal is voor zwakke lezers.

Probleemstelling:De school geeft aan dat er voor dit schoolontwikkelthema is gekozen naar aanleiding van de lage DMT scores. De school wil graag dat er onderzocht wordt hoe het komt dat deze scores laag zijn en hoe deze weer verbeterd kunnen worden.Wat maakt dat er met name uitval te zien is op de DMT-toets E3? Hoe komen de leeszwakke kinderen van groep drie op een hoger leesniveau? De IB-er gaf aan dat het lijkt of er steeds meer zwakke lezers bij komen. Als school willen ze graag de DMT op een hoger niveau brengen. Vorig jaar is de school gestart met de nieuwe DMT/AVI van Cito. Er zijn al een aantal goede stappen ondernomen. Zo wordt er bijvoorbeeld een leesdossier bijgehouden voor leerlingen waarvan er een vermoeden van dyslexie is, er wordt gewerkt met groepsplannen, er is meer tijd ingeroosterd voor technisch lezen in groep 4 en er is een schoolbibliotheek. De school wil graag een doorgaande lijn wat betreft het lezen en dan met name voor de zwakke lezers. Daarbij wil het team graag motiverend materiaal, dat past bij deze doorgaande lijn.

Goede lees- en spellinginstructie bieden en het adequaat begeleiden van leerlingen bij wie de lees- enspellingontwikkeling moeizaam vordert, zijn belangrijke taken van het onderwijs.Als een leerling de relatie tussen letters en klanken eenmaal doorziet, is de volgende stap automatisering.‘Automatisering’ betekent dat het koppelen van letters en klanken zo snel gaat, dat dit proces zonderbewuste aandacht van de lezer of speller verloopt (‘vlot lezen’). Als de woordherkenning geautomatiseerd is,herkent de lezer in een flits een woord. Een snelle woordherkenning is van belang: hoe minderaandacht het ontsleutelen vraagt, hoe meer aandacht de lezer kan hebben voor de betekenis van wat wordtgelezen.Technisch lezen en spellen ontwikkelen zich bij de meeste kinderen niet spontaan. Het zijn aangeleerdevaardigheden die het resultaat zijn van gericht en instructief onderwijs(Druenen, Gijssel, Scheltinga & Verhoeven, 2012)

De Drie Minuten Toets is een toets waarmee de technische leesvaardigheid in kaart wordt gebracht. Om de techniek van het lezen onder de knie te krijgen, moeten kinderen over verschillende vaardigheden beschikken. De afnamemomenten voor de DMT zijn

3

halverwege het schooljaar en aan het einde van het schooljaar.(Huizenga, 2009)

Met dit onderzoek wordt duidelijk waarom het technisch lezen belangrijk is en hoe de zwakke lezers hierin begeleid kunnen worden. Hierbij staat motivatie centraal. Welke materialen zijn motiverend om het automatiseren van woorden te oefenen?

Rollen Om op een veelzijdige manier met het schoolontwikkelthema bezig te zijn, zullen wij onderstaande rollen aannemen: Onze rol als kennismakelaar houdt in dat wij literatuurstudie doen naar onderwerpen die aan bod komen: aanvankelijk lezen, voortgezet technisch lezen, goed leesonderwijs, kenmerken van zwakke lezers en leesmotivatie.Als educatief ontwerper zorgen wij ervoor dat we een bijdrage leveren aan het verbeteren van de kwaliteit van het leesonderwijs. Wij gaan materiaal ontwerpen dat voor zwakke lezers motiverend is en in de klas gebruikt kan worden. Ook leveren wij een plan van aanpak aan voor de leerkrachten.Als onderwijsonderzoeker gaan wij in opdracht van de school aan de slag met het onderzoeken van de leesresultaten uit de groepen 3 tot en met 5, hoe deze verbeterd kunnen worden en wij besteden aandacht aan leesmotivatie. Wij leiden dit onderzoek, maar gedurende dit onderzoek houden wij rekening met de wensen en mogelijkheden van de school. Om een goed beeld te krijgen, willen wij kinderen interviewen, observeren en materiaal uit proberen.

Praktische relevantie: Het literatuuronderzoek is gericht op goed leesonderwijs in het algemeen. Daarbij wordt aandacht besteed aan de kenmerken van zwakke lezers en de leesmotivatie.

Het praktijkonderzoek zal plaatsvinden met de zwakke lezers uit groep 3 t/m 5 van de Kerst Zwartschool in Ruurlo. Hierdoor is het onderzoek specifiek gericht op een school en zullen de resultaten van dit onderzoek alleen van toepassing zijn voor de leerkrachten van deze school.

Voorbereiding literatuurstudieWerkwijze Welke zoektermen ga je gebruiken?

schoolontwikkeling, kwaliteitszorg, verbetercultuur, veranderkennis, drie minuten toets, technisch lezen, aanvankelijk lezen, voortgezet technisch lezen, zwakke lezers, leesonderwijs, leesmotivatie, motiverend materiaal,Welke zoekmachines ga je gebruiken?Boeken, google, scholar.google,Welke beslisregels gelden bij de keuze van je bronnen?- De bron mag niet ouder zijn dan 2000.- Bij de bron moet een auteur vermeld staan.- De literatuur uit een bepaalde bron moet terug te vinden zijn in een andere bron.

Onderzoeksvragen

4

LiteratuurstudieBij de deelvragen staat aangegeven wie, welke vraag uitwerkt. Bij hoofdvraag twee zullen we veel samenwerken, maar bij het interviewen, ontwerpen en testen van materialen zal Nanda zich richten op groep 3 en Michelle op groep 4 en 5.

Hoofdvraag 1Hoe kunnen de leesresultaten van de zwakke lezers in de groepen 3 tot en met 5 verbeterd worden?

DeelvragenWat is goed leesonderwijs? (Michelle)Wat is het verschil tussen de Cito-toetsen DMT en AVI? (Michelle en Nanda)Wat houdt aanvankelijk lezen in? (Nanda)Wat houdt voorgezet technisch lezen in? (Michelle)Wat zijn kenmerken van zwakke lezers? (Nanda)

Hoofdvraag 2Welke materialen zijn geschikt om zwakke leerlingen te motiveren voor het lezen van losse woorden?

DeelvragenWat doen de leerkrachten van de Kerst Zwartschool al aan het oefenen van losse woorden?Welk materiaal wordt tot nu toe ingezet om zwakke lezers te begeleiden? Hoe zijn de toets resultaten op de Kerst Zwartschool in het afgelopen jaar?Wat vinden de leerlingen van de Kerst Zwartschool motiverend op het gebied van lezen?

b. OnderzoeksmethodeEr wordt een literatuurstudie gedaan en er worden interviews/enquêtes afgenomen zowel bij leerkrachten als bij leerlingen. Bij dit onderzoek worden leerkrachten, kinderen en de IB-er betrokken. Samen met deze personen wordt er gekeken welk materiaal aantrekkelijk is en zorgt voor motivatie. Met de IB-er wordt er gekeken naar trendanalyses en zwakke leerlingen.

Bronnen1 Aarnoutse, C., & Verhoeven, L. (2007). Tussendoelen gevorderde geletterdheid. Nijmegen:

Expertisecentrum Nederlands.2 Huizenga, H. (2009). Aanvankelijk en technisch lezen. Groningen: Wolters-Noordhoff

3 Druenen, M. van., Gijssel, M., Scheltinga, F., & Verhoeven, L. (2012). Leesproblemen en dyslexie in het basisonderwijs. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands.

5

Planning van het onderzoekWeek 46 & 47 Werkplan invullen en na laten kijken.

Literatuuronderzoek doen

Week 48 Literatuuronderzoek

Week 49 Vooronderzoek inleveren, hoofdvraag 2 + deelvragen uitwerken

Week 50 Leerlingen uit de groepen 3 t/m 5 interviewen + enquêtes afnemenKorte presentatie maken van de stand van zaken

Week 51 Inventarisatie maken van het aanwezige leesmateriaal.Verder met het literatuuronderzoek en afronden.

Week 52 /week 1 Kerstvakantie

Week 2 Materiaal ontwerpen + testenInterview/enquête afnemen bij leerkrachten.

Week 3 ToetsweekWeek 4Week 5 28 & 29 januari; StudiedagWeek 6Week 7Week 8 VoorjaarsvakantieWeek 9 StudiedagWeek 10Week 11Week 12Week 13 ToetsweekWeek 14 1 april; vrijWeek 15Week 16Week 17 ProjectweekWeek 18/19 MeivakantieWeek 19 Afronden schoolontwikkelthema

Week 20 13 mei; Presentatie op stage

6

Uitwerking van de hoofd- en deelvragen

Hoofdvraag 1Hoe kunnen de leesresultaten van de zwakke lezers in de groepen 3 tot en met 5 verbeterd worden?

Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag?

Hoe ziet de praktijkcomponent eruit ?

Deelvragen 1Wat is goed leesonderwijs? Literatuurstudie. We bestuderen boeken en artikelen en werken

dit uit op papier.

2Wat is het verschil tussen de Cito-toetsen DMT en AVI? Literatuurstudie.

We bestuderen boeken en de toets methodes van DMT en AVI. Dit werken we uit op papier.

3Wat houdt aanvankelijk lezen in?

Literatuurstudie.

We bestuderen boeken en artikelen en werken dit uit op papier.

4Wat houdt voorgezet technisch lezen in? Literatuurstudie. We bestuderen boeken en artikelen en werken

dit uit op papier.

5Wat zijn kenmerken van zwakke lezers?

Literatuurstudie. We bestuderen boeken en artikelen en werken dit uit op papier.

Waarom zijn deze vragen interessant en relevant?

Aan de hand van de deelvragen kunnen we de hoofdvragen beantwoorden. De hoofdvraag zorgt ervoor dat we aan de slag kunnen met ons schoolontwikkelthema. Deze vragen zijn interessant, omdat ze passen bij ons schoolontwikkelthema.

Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek?

De overgang van aanvankelijk lezen naar voortgezet technisch lezen wordt duidelijk. Tevens komt er naar voren wat de kenmerken van zwakke lezers zijn en wat goed leesonderwijs is. Aan de hand van de literatuurstudie beschikken wij over meer kennis, die wij vervolgens toe kunnen passen in ons praktijkonderzoek.

7

Hoofdvraag 2

Welke materialen zijn geschikt om zwakke leerlingen te motiveren met het lezen van woorden?

Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag?

Hoe ziet de praktijkcomponent eruit ?

Deelvragen 1Wat doen de leerkrachten op de Kerst Zwartschool aan het oefenen van losse woorden?

ObserverenInterviewsMethodes gericht op het aanvankelijk en technisch lezen bekijken.Vooronderzoek dieper uitwerkenInterviews/enquêtes afnemen bij een grote groep leerkrachten in de groepen 1 t/m 5.Trendanalyses

We observeren in de groepen 3 t/m 5 en interviewen de desbetreffende leerkracht. Door literatuurstudie weten we wat goed leesonderwijs is en kijken we of de methodes daaraan voldoen.We werken ons vooronderzoek verder uit, door meer interviews en enquêtes af te nemen en de nieuwste trendanalyses vergelijken met het voorgaande jaar en analyseren.

2 Welk materiaal wordt er tot nu toe ingezet om zwakke lezers te begeleiden?

Inventarisatie maken van het aanwezige materiaal m.b.t. lezen dat ingezet wordt door de leerkrachten (voornamelijk gericht op het automatiseren van woorden).

We maken een inventarisatie en kijken daarbij welk materiaal motiverend en doelgericht is en welk materiaal niet en wat we daar eventueel aan kunnen veranderen.

3 Hoe zijn de toets resultaten op de Kerst Zwartschool in het afgelopen jaar? Trendanalyses

Toets resultaten

We bekijken samen met de IB-er de toets resultaten van de DMT, AVI en eventueel technisch lezen. Deze resultaten analyseren we, waarbij we ook kijken naar het aantal zwakke lezers.

4 Wat vinden de leerlingen van de Kerst Zwartschool motiverend op het gebied van lezen?

Interviews/enquêtes afnemen bij leerlingen.Materiaal testen met leerlingen en feedback vragen.

Aan de hand van de interviews/enquêtes wordt er een duidelijk beeld gecreëerd van de meningen van de leerlingen over motiverend materiaal en leesonderwijs. Door het materiaal wat wij gaan ontwikkelen te testen met de leerlingen, kunnen we eventuele aanpassingen doen.

8

Waarom zijn deze vragen interessant en relevant?De vragen zijn gericht op de praktijk. Het is de bedoeling dat we de leesresultaten op de Kerst Zwartschool willen verbeteren, dus moet er ook een duidelijk beeld zijn van het aanwezige materiaal, wat de leerkrachten al doen aan het oefenen van losse woorden, hoe de toets resultaten van het afgelopen jaar zijn en de mening van de leerlingen. Vanuit hier kunnen wij inspelen op de behoefte van de school.

Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek?

De leerlingen kunnen aangeven wat hun motiveert op het gebied van lezen. Door een inventarisatie van de aanwezige materialen weten we wat de school heeft en wat de school er mee doet en wat wij daar eventueel aan kunnen toevoegen. Aan de hand van de toets resultaten van het afgelopen jaar kunnen we een vergelijking maken met de toets resultaten van dit jaar.

9

Interactie met het schoolteamHoe plan je de interactie met het schoolteam?

Tijdens vergaderingen willen wij de collega’s op de hoogte houden van de stand van zaken, hierbij mogen leerkrachten vragen stellen of ideeën inbrengen. Met de leerkrachten van de groepen 3 tot en met 5 hebben we regelmatig overlegmomenten.

Overleg met de begeleidende docent Hoe plan je het overleg met jouw begeleidend docent?

Tijdens de lessen bespreken we de dingen waar we tegen aanlopen, mochten we eerder vragen hebben dan mailen we Wineke.

Overige opmerkingen

Vastgesteld op: dd-mm-jjjj

Handtekening student Handtekening docent