Schimmelziekten - Amazon S3s3-eu-west-1.amazonaws.com/...PierredeWit20171208.pdf · “Compendium...
Transcript of Schimmelziekten - Amazon S3s3-eu-west-1.amazonaws.com/...PierredeWit20171208.pdf · “Compendium...
Schimmelziekten
Pierre De Wit, emeritus hoogleraar (vanaf 2014)
Plantenziektenkunde, Wageningen Universiteit
Mijn inspiratiebron om in 1968 plantenziektenkunde te gaan
studeren aan Wageningen Universiteit was Rachel Carson
➢ Het boek “Silent Spring” werd gepubliceerd in 1962 en
deed president JF Kennedy er toe besluiten om de
pesticiden die in haar boek werden beschreven te gaan
testen op toxicologische nevenwerkingen
Plantenziekten zijn een continue bedreiging voor de
voedselveiligheid en maatschappij
“Eikensterfte”
Phytopthora ramorum
“Bloedingsziekte van de
wilde kastagne”
Pseudomonas syringae
pv. aesculi“Uganda 99 stengelroest van
tarwe”
Puccinia graminis
Essentaksterfte (2010): Hymenoscyphus fraxineus;
vals essenvlieskelkje
Darwin’s evolutieleer legde de relatie bloot tussen alle organismen
De eerste levensboom
Een recente levensboom met zes rijken waaronder de schimmels
De schimmels
Wat zijn schimmels?
➢ Heterotrofe organismen (ze hebben geen bladgroen)
➢ Ze zijn eencellig (gisten) of meercellig (draadvormig)
en vormen mycelium bij verdere uitgroei
➢ Ze hebben celwanden met daarin voornamelijk chitine
➢ Ze komen overal voor (water, lucht, grond, mens, dier en plant)
Nuttige eigenschappen van schimmels
➢ Afbrekers van dood organisch material waardoor mineralen vrij komen
➢ Nuttige partners van planten (symbionten)
➢ Voedingsbron voor de mens
➢ Producenten van antibiotica en andere geneesmiddelen
Schimmels als afbrekers van dood organisch materiaal
▪ Ectomycorrhiza-plant interacties
▪ Endomycorrhiza-plant interacties
▪ Korstmossen(schimmel-alg interacties)
Schimmels als nuttige partners van planten (symbionten)
Schimmels als voedingsbron voor de mens
Schimmels als producenten van antibiotica en andere geneesmiddelen
➢ Penicillines
➢ Statines
➢ Cyclosporines
Schadelijke eigenschappen van schimmels
➢ Ze kunnen mens en dier ziek maken
➢ Ze kunnen houtrot veroorzaken in gebouwen
➢ Ze kunnen planten ziek maken
Schimmels die planten ziek maken
• Aardappelziekte• Phytophthora infestans
• De Ierse hongersnood (1843-1845)
Biotrofeschimmelparasieten:
maken plantencellen nietdood, maar zuigen ze leeg
Necrotrofeschimmelparasieten:
doden plantencellen enleven op gedode cellen
Schimmels die planten ziek maken
Alle weefsels van planten kunnen worden aangestast door schimmels
➢ Bladeren
➢ Stengels
➢ Vruchten
➢ Wortelhals
➢ Wortels
Schimmelziekten kunnen beschermd worden door chemicaliën,
maar ook door natuurlijke resistentiegenen
Appelschurft
Venturia inaequalis
➢ Veelal bestreden met
fungiciden
Aardappelziekte
Phytophthora infestans
➢ Veelal bestreden met
fungiciden
Bladvlekkenziekte van
tomaat
Cladosporium fulvum
➢ Resistente planten
https://www.youtube.com/watch?v=zW18wCNAivQ
Wanneer tasten schimmels planten aan?
De ziektedriehoek:
1. Plant moet vatbaar zijn
2. De schimmel moet aanwezig zijn en
zich kunnen verspreiden
3. De omgevingsfactoren moeten
gunstig zijn voor infectie
Conclusie: de mens kan op verschillende plaatsen ingrijpen
Factoren die het ontstaan van ziekten kunnen beïnvloeden
Hoe verspreiden schimmels zich?
➢ Via ziek zaaizaad
➢ Vanuit aangetaste planten m.b.v. sporen door de lucht
➢ Via mens en dier die sporen kunnen verspreiden na contact met
zieke planten
➢ Via maaiers en ander baanwerktuigen
Grassoorten op sportvelden/golfbanen in gematigde streken
1. Soorten van het geslacht Agrostis, o.a. gewoon struisgras, Agrostis capillaris heeft lage landbouwkundige
waarde en wordt gebruikt in sportvelden; lage kunstmest en water behoefte
2. Soorten van het geslacht Festuca, o.a. rood zwenkgras, Festuca rubra heeft lage landbouwkundige waarde en
wordt gebruikt in sportvelden; lage kunstmest en water behoefte
3. Soorten van het geslacht Lolium, o.a. Engels raaigras, Lolium perenne, heeft hoge landbouwkundige waarde,
niet wintervast, vatbaar voor ziekten; niet erg geschikt voor sportvelden; hoge kunstmest en water behoefte
4. Soorten van het geslacht Poa, o.a. straatgras, Poa annua heeft lage landbouwkundige waarde en produceert
het hele jaar zaad; vatbaar voor ziekten; niet gewenst in sportvelden/golfbanen, maar dominant bij slecht beheer
vanwege snelle zaadvorming en kieming
➢ In rassenlijst staat bij de eigenschappen van de verschillende grassen
vaak weinig beschreven over resistentie tegen ziekten; rood zwenkgras
en gewoon struisgras zijn redelijk ziektetolerant en het meest geschikt
Veel voorkomende schimmelziekten op golfbanen
➢ “Compendium of turfgrass diseases” vermeldt 45 schimmels die ziekten in
grassen van golfbanen kunnen veroorzaken, waarvan 29 bladschimmels,
10 blad-/wortelschimmels en 6 wortelschimmels; de meeste schimmels
kunnen overzomeren/overwinteren m.b.v. speciale overlevingstructuren
(sclerotia, chlamydosporen, mycelium, sporen)
➢ Hiervan is maar een klein aantal schimmels van belang op onze
golfbanen
➢ Sneeuwschimmel (Microdochium nivale)
➢ Dollarspot (Sclerotinia homoeocarpa)
➢ Rooddraadschimmel (Laetisaria fuciformis)
➢ Anthracnose (Colletotrichum graminicola)
➢ Brownpatch (Rhizoctonia solani)
➢ Roesten (Puccinia soorten)
➢ Elke schimmel heeft zijn karakteristieke levenscyclus
De levenscyclus van Microdochium nivale, de sneeuwschimmel
Rustsporen/structuren
https://www.youtube.com/watch?v=lN7U71MW1h4
De levenscyclus van Sclerotinia homoeocarpa, dollar spot
https://www.youtube.com/watch?v=nJJp3iEzsVY
Levenscyclus van Rhizoctonia solani (brown patch)
https://www.youtube.com/watch?v=yHVp8cpF0Io
Levenscyclus van anthracnose (Colletotrichum graminicola)
(vooral op straatgras)
Levencyclus van roesten
https://www.youtube.com/watch?v=AeuP5IYP5HA
Microdochium nivale (sneeuwschimmel)
➢ De sneeuwschimmel staat ook bekend als: roze sneeuwschimmel (pink patch); Microdochium patch
Fusarium patch (“cirkels” van 10-20 cm in diameter)
➢ Op hoger gras zijn de cirkels minder duidelijk
➢ Microdochium nivale veroorzaakt aantasting van blad tijdens afwisselende koele en koude periodes
(zoals) de kwakkelwinter van 2016-2017 (tussen 0 en 10 °C)
➢ De groei van de plant staat stil en de schimmel kan nog groeien bij temperaturen net boven 0 °C
➢ Wanneer gras niet voorbereid is op de winter (plotselinge koude periode na warme periode)
Microdochium nivale: ziektecyclus
➢ M. nivale overzomert (overleeft in de zomer) als mycelium of sporen
➢ In najaar en winter (>1 en <10 0C) groeit schimmel en tast blad aan
➢ Vele roze sporen worden gevormd op de randen van de “cirkels”
➢ De sporen infecteren blad en bladschede vlak bij de grond
➢ Wind en oppervlaktewater zorgen voor verspreiding van sporen
➢ Bij aantasting van de kroon van het gras wordt de ziekte een probleem
(sneeuw op onbevroren grond)
Microdochium nivale: preventie
➢ Greens voorbereiden op de winter; in het najaar weinig stikstof geven waardoor de groei
van het gras langzaam afneemt en winterhard wordt
➢ Preventief gebruik van fungiciden wordt wel toegepast maar is niet milieuvriendelijk en
meestal ook niet nodig (kwakkelwinters komen niet elk jaar voor)
➢ “Green Deal” staat binnenkort het gebruik van fungiciden niet meer toe en gebruik van
fungiciden leidt tot resistentieproblemen
➢ Fungiciden doden ook andere nuttige bodemschimmels (antagonisten) die in competitie
leven met de sneeuwschimmel
➢ Bij het stijgen van de temperatuur komt het gras er meestal weer bovenop
➢ Gebruik van resistente rassen; rood zwenkgras is redelijk tolerant
Dollar spot (Sclerotinia homoeocarpa)
➢ Bleke lesies die uitbreiden vanaf de top of rand van het blad
➢ Lesies vaak omgeven met een bruin-rode rand
➢ Lesies kunnen samenvloeien en aangetaste blaadjes vormen ronde aggregaten met een
diameter van 1 tot 10 cm
➢ Op greens lijken de vlekken op een zilverkleurige dollar (dollar spot)
➢ Alleen blad, niet de kroon of wortel wordt aangetast
Dollar spot (Sclerotinia homoeocarpa)
➢ Aantasting treedt op bij aanhoudende periodes van hoge relatieve
luchtvochtigheid
➢ Kan het hele jaar optreden bij temperaturen tussen 15 and 30 °C.
➢ Schimmel houdt van hoge temperaturen overdag en koele nachten
(dauwvorming is nodig om blad te infecteren)
➢ Komt meer voor op zand- dan op kleigrond.
➢ Te lage stikstofvoorziening kan dollarspot in de hand werken
➢ Bij extra stikstofgift herstelt de green
Dollar spot (Sclerotinia homoeocarpa); overwintering
➢ De schimmel overwintert en overleeft ongunstige periodes als
“slapend” mycelium op geïnfecteerde planten en grasafval (thatch)
➢ Soms in de vorm van myceliumklompjes (stroma) op aangetast blad
➢ Verspreiding vindt plaats door wind, water, mens, dier, machines
➢ Bij gunstige omstandigheden (warm en nat weer met hoge relatieve
luchtvochtigheid in de graszode), begint de schimmel weer te
groeien en gezond blad te infecteren
Rooddraad (Laetisaria fuciforme)
➢ Rooddraad geeft rode-roze gelei-achtige strepen (sporulerende schimmel) op het
blad; de groei van het gras wordt geremd
➢ Gras gaat meestal niet dood en wortels worden niet aangetast
➢ Treedt op bij warm en nat weer in voor- en najaar
➢ Aantasting begint met kleine geel-bruine plekjes in de grasmat waarna de rode-roze
schimmelstructuren ontstaan
Bestrijding van rooddraadschimmel
• Goede beluchting
• Extra stikstofgift geeft gras weer groeikracht
• Maar… extra stikstofgift in najaar geeft weer verhoogde kans op sneeuwschimmel
Roesten op grassen
➢ Gele roest (Puccinia striiformis)
➢ Bruine roest (Puccinia recondita)
➢ Zwarte roest (Puccinia graminis)
➢ Kroonroest (Puccinia coronata)
➢Veel grassen zijn veredeld op resistentie tegen roesten
Hoe worden plantenziekten bestreden (algemeen)?
1. Resistente rassen
2. Cultuurmaatregelen
3. Chemische bestrijding
4. Biologische bestrijding
➢ Met de “Green deal” mogen geen of maar weinig chemische middelen
meer gebruikt worden
➢ Vanaf 2020 mogen geen chemische middelen meer gebruikt worden
➢ Hoe nu verder:
1. Gebruik van rassen die redelijk bestand zijn tegen ziektedruk
2. Cultuurmaatregelen en bemesting die planten weerbaarder maken
3. Verschillende ziekten vragen verschillende maatregelen (vgl het
effect van stikstof op sneeuwschimmel en dollarspot
4. Biologische bestrijding:
Er zijn veel Schimmel/bacterie-preparaten, maar hun werking is zeer
variabel (Trichoderma sp., Coniothyrium sp., Gliocladium sp., Bacillus
sp., Pseudomonas sp.
Nieuwe ontwikkelingen voor preventie van (schimmel)ziekten in golfbanen; de
komst van de Green Deal
➢ Behoud van gezond bodemleven.
➢ Bevordering van anatagonisten op fairways en kwetsbare greens
➢ Keuze van resistente/tolerante grasvarieteiten
➢ Gebruik weinig of geen fungiciden:
➢ Fungiciden verstoren bodemleven (goedaardige antagonistische
schimmels worden ook gedood)
➢ Fungiciden helpen slechts voor korte tijd en er kan resistentie
optreden
➢ Gebruik van groeistimulatoren:
➢ Zeewierextracten worden regelmatig gebruikt
➢ Zeewierextracten bevatten macro- (P, K, Ca, Mg), micronutriënten
(Mn, Zn, I) en hormonen (cytokininen en auxinen)
➢ Vaak worden andere micronutriënten zoals Fe, Cu toevoegd
➢ Antischimmelwerking berust vaak op deze toevoegingen
➢ Zijn ze milieuvriendelijk of krijgen we op termijn ophoping van
zware metalen in onze greens? (neem bodemmonsters)
Conclusie: er is nog veel onderzoek nodig
Schimmels op de golfbaan in het gras (weinig schade);
(vaak goede indicator van actief bodemleven)
➢ Weidekringzwam (Marasmius oreades)
➢ Komt meestal in the rough voor
➢ Vormt heksenkring; soms schadelijk
Schimmels op de golfbaan in het gras (weinig schade)
➢ Loodgrijze bovist; Bovista plumbea
➢ Vaak veel kleiner op de golfbaan omdat jonge exemplaren worden weggemaaid
➢ Komt vooral voor op tee-boxes en fairways
Schimmels op de golfbaan in het gras (weinig schade)
➢ Gewone beurszwam (Volvariella gloiocephala)
➢ Saprofiet, leeft van organisch material
➢ Komt meestal voor op rijkere delen van de baan (solitair)
Schimmels op de golfbaan in het gras (weinig schade)
➢ Bruine satijnzwam (Entoloma sericeum)
➢ Vooral op de fairways
Schimmels op de golfbaan in het gras (weinig schade)
➢ Isabelkleurig breeksteeltje (Conocybe albipes)
➢ Verschijnt vaak overnacht
Op golfbanen die ecologisch beheerd worden komen veel
verschillende paddenstoelen voor (bij bomen en hei)
Zouden we de paddenstoelen op de golfbanen in Nederland kunnen
inventariseren?
➢ Dat zou een mooie indicator zijn voor ecologisch
beheer van golfbanen in Nederland
➢ Zijn er hoofdgreenkeepers die interesse hebben om
mee te werken aan dergelijke inventarisaties?
Dank voor uw aandacht
Vragen…………….