7/23/2019 Samenvatting Maatschappijleer

http://slidepdf.com/reader/full/samenvatting-maatschappijleer 1/7

Samenvatting Maatschappijleer: Rechtsstaat

§1. Idee en oorsprong van de rechtsstaat

1.1 Wat is een rechtsstaat?

Nederland is een democratische rechtsstaat, deze rechtsstaat biedt de

burgers een dubbele zekerheid. llereerst m!gen de burgers meed!en aan vrije

verkiezingen en !p die manier dus indirect meebeslissen !ver p!litieke k"esties.

#aarnaast garandeert de rechtsstaat bescherming tegen de machthebbers. $en

rechtsstaat is dus een staat "aarin burgers met gr!ndrechten "!rdenbeschermd tegen macht en "illekeur d!!r de !verheid. %!k de !verheid &die de

"et maakt' m!et zich aan de "et h!uden. #it is de basis die erv!!r z!rgt dat

"illekeur en machtsmisbruik "!rden tegen gegaan.#e rechtsstaat is dus een s!!rt sociaal contract tussen burgers en bestuurders,beiden hebben plichten.

(.1 )eginselen van de rechtsstaat

#e trias p!litica, de gr!ndrechten en het legaliteitsbeginsel v!rmen samen debeginselen van de rechtsstaat. #e gedachte van de rechtsstaat is !ntstaan in de

l!!p van de zeventiende en achttiende eeu".

*rias p!litica: scheiding der machten #e +ranse il!s!! Montesquieu bedacht in 1-/ dat er tegen!ver de macht van

de k!ning een d!!r het v!lk gek!zen parlement z!u m!eten k!men die de "etten

z!u maken &"etgevende macht', de k!ning en zijn ministers z!uden alleen de

"etten h!even uitv!eren &uitv!erende macht' en tegen!ver beide machten m!est

een !nahankelijke rechterlijke macht k!men &rechterlijke macht' z! !ntst!nd

het idee van de trias politica.

0r!ndrechten 

#e ideen van de trias p!litica leidden in 1--2 t!t de merikaanse rev!lutie en in1-/3 t!t de +ranse rev!lutie. Sinds deze rev!lutie k"am er een eind van de

abs!lute macht van k!ningen in West4$ur!pa. 5!ningen zijn tegen"!!rdig

geb!nden aan de gr!nd"et in een constitutionele monarchie. #e rechtsstaat

heet er daarnaast v!!r gez!rgd v!!r de gr!nd"ettelijke bescherming van

gr!ndrechten. Grondrechten zijn de rechten die z! undamenteel zijn v!!r devrijheid, de !ntpl!!iing, het "elzijn en de bescherming van het individu en van

gr!epen, dat ze in de gr!nd"et zijn vastgelegd.

7/23/2019 Samenvatting Maatschappijleer

http://slidepdf.com/reader/full/samenvatting-maatschappijleer 2/7

6egaliteitsbeginsel 

7!lgens het legaliteitsbeginsel mag de !verheid alleen beperkingen !pleggen aan

de vrijheid van burgers als die beperkingen in "etten zijn vastgelegd. #it h!udt

in dat de bestuurders dus geb!nden zijn aan "etten en kunnen niet z!maar

buitensp!rige straen uitdelen.Met deze drie beginselen staat de rechtsstaat dus recht tegen!ver de dictatuur

"aar 1 partij ! 1 machthebber vaak heel "illekeurig de regels bepaalt. #e

burgers hebben "einig vrijheid en tegenstanders "!rden z!nder pr!ces

gevangen gen!men.

1.8 Na de t"eede "ereld!!rl!g

#e t"intigste eeu" bracht dictaturen in #uitsland en 9tali en c!mmunisme in

%!st4$ur!pa. #aar!m "as het belangrijk de uitgangspunten !pnieu" te

!rmuleren.

9nternati!nale !nt"ikkeling 

9n 13/ !rmuleerden de 7erenigde Naties de niversele 7erklaring van de

Rechten van de Mensen &7RM' en in 13;< sl!ten $ur!pese landen het $ur!pees7erdrag van de Rechten van de Mens &$7RM'. )eide verdragen hebben een

belangrijke r!l gespeeld in de verbetering van de mensenrechten. =!ndermensenrechten is er geen rechtsstaat en als er mensenrechten "!rden

gesch!nden in de rechtsstaat in gevaar>

Springlevende uitgangspunten 

#e rechtsstaat is gebaseerd !p regels, maar de regels "!rden "el uitgev!erd

d!!r mensen en daarbij kan !!k "el eens iets mis gaan. Wanneer iets als

onrechtvaardigheid "!rdt ervaren k!mt de rechtsstaat gedachte "eer naar

b!ven en blijken de uitgangspunten n!g springlevend. %!k in de media "!rdt er

veel ver"ezen naar de rechtsstaat.

#e rechtsstaat is eigenlijk een maatstaa als "e "illen be!!rdelen h!e de

!verheid uncti!neert en "at n!g "el mag en "at niet meer is t!egestaan.

#aarmee is de rechtsstaat niet alleen de gr!ndslag v!!r de parlementairedem!cratie, maar !!k v!!r de verz!rgingsstaat en de pluri!rme samenleving.

§2. Grondwet en grondrechten

#e gr!nd"et is de belangrijkste "et die "e hebben, een ander "!!rd v!!r

gr!nd"et is c!nstitutie. Gelijkheid is een belangrijke "aarde die in !nzegr!nd"et is vastgelegd, naast gelijkheid staat !!k het begrip vrijheid centraal.

#eze begrippen kunnen echter !!k met elkaar in b!tsing k!men, dan kan derechtsstaat in discussie k!men te staan.

7/23/2019 Samenvatting Maatschappijleer

http://slidepdf.com/reader/full/samenvatting-maatschappijleer 3/7

(.1 %ntstaan en d!el van de gr!nd"et

0eschiedenis van de gr!nd"et 

9n 1-3/ kreeg Nederland de staatsregeling van de )ataase Republiek, die je kan

besch!u"en als de v!!rl!per van de gr!nd"et. 7ana t!en "as Nederland eencentrale staatseenheid, nadat het eeu"enlang een statenb!nd "as van min !

meer !nahankelijke staten.

9n 1/<2 "erd Nederland een c!nstituti!nele m!narchie en in 1/1 k"am de

eerste gr!nd"et t!t stand. #eze m!est in 1/1; al"eer ge"ijzigd "!rden en !!k

in 1/<. 9n 1// "erd de k!ning v!lgens de gr!nd"et !nschendbaar en "erd er

geregeerd met ‘ministeriële verantwoordelijkheid en dat is nu n!g steeds z!.

%!k "erd in de gr!nd"et vastgelegd dat er directe verkiezingen z!uden zijn.

anvankelijk m!chten alleen mannen stemmen die directe belastingen betaalde.

#it heet !!k "el censuskiesrecht.ndere belangrijke gr!nd"ets"ijzigingen zijn:

• 9n 131- k"am er algemeen mannenkiesrecht. 7erder ging de staat naast!penbare sch!len !!k sch!len !p g!dsdienstige gr!ndslag bek!stigen.

• 9n 13(( kregen !!k vr!u"en kiesrecht>

• 9n 13/8 v!nd er een algehele herziening van de gr!nd"et plaats. =!

"erden er !!k v!!r het eerst s!ciale gr!ndrechten !pgen!men.

+undament van de samenleving 

9n Nederland v!rmt de gr!nd"et een bindend middel in !nze samenleving die uitsteeds meer culturen bestaat. #e gr!nd"et biedt het undament "aar iedereenhet mee eens kan zijn. #e gr!nd"et heet als d!el !m:

• #e begrenzing van de macht van de staat aan te geven en de burgers

daarmee hun vrijheid te garanderen

• +undamentele rechten van burgers vast te leggen

• an te geven h!e de belangrijkste delen van de staat zijn ge!rganiseerd

• #e eenheid van de staat uit te drukken

(.( de inh!ud van de gr!nd"et

5lassieke gr!ndrechten 

@!!dstuk 1 van de gr!nd"et is het allerbelangrijkst, !mdat hierin de

gr!ndrechten en burgerlijke vrijheden zijn beschreven. #e gr!ndrechten staan

in willekeurige volgorde !mdat de "etgever het ene gr!ndrecht niet

belangrijker vindt dan het andere. )asiskenmerk van deze gr!ndrechten is dat

ze een beperking van de !verheid inh!uden. #e !verheid m!et zich !p deze

punten passie instellen en de burgers hun gang laten gaan. ls een burger vindt

dat een van zijn gr!ndrechten is gesch!nden kan hij naar de rechter stappen.

7/23/2019 Samenvatting Maatschappijleer

http://slidepdf.com/reader/full/samenvatting-maatschappijleer 4/7

S!ciale gr!ndrechten 

9n de artikelen 13 tAm (8 h!!dstuk 1 van de gr!nd"et staan de s!ciale

gr!ndrechten. @ierin is vastgesteld dat de !verheid m!et z!rgen v!!r:

• Werkgelegenheid en vrije keuze van arbeid

• )estaanszekerheid en "elvaart• 6eebaarheid en milieu

• 7!lksgez!ndheid en "!!ngelegenheid

• %nder"ijs

@et verschil met de klassieke gr!ndrechten is dat de !verheid zich v!!r deze

dingen actie! m!et inzetten en een burger kan ze niet ad"ingen bij de rechter.

Wanneer je vindt dat de !verheid niet gen!eg haar best d!et kan je dit laten

blijken uit je stemgedrag bij de v!lgende verkiezingen.

%rganisatie van de macht 9n de h!!dstukken ( tAm - van de gr!nd"et "!rden per h!!dstuk alle

belangrijke !rganen en "estuurlijke !uncties geregeld. %!k staat in dit gedeelteh!e de trias p!litica is ge!rganiseerd. *en sl!tte "!rdt er in h!!dstuk / de

wij#iging van de grondwet geregeld. #it is erg belangrijk, !mdat de gr!nd"ethet undament van de staat v!rmt en deze m!et niet z!maar veranderd kunnen

"!rden. #aar!m m!et een "ijziging van de gr!nd"et t"ee keer het parlementpasseren met een t"eederdemeerderheid en tussen de t"ee behandelingen van

het parlement d!!r m!eten er verkiezingen plaatsvinden.

)urgers en !verheid 

0r!ndrechten hebben een hori#ontale werking als het gaat !m de verh!uding

tussen burgers en een verticale werking als het gaat !m de verh!uding tussen

burger en !verheid.

(.8 de gr!nd"et in discussie

)!tsende gr!ndrechten 

7!!ral binnen de h!riz!ntale "erking kan er sprake zijn van b!tsendegr!ndrechten, dit is het geval "anneer de grondrechtelijke "elangen van

"urgers met elkaar in c!nlict k!men.

#iscussies 

$en b!tsing z!u kunnen "!rden v!!rk!men als het ene gr!ndrecht b!ven het

andere k!mt te staan. 9n de huidige gr!ndrecht bestaat geen rang!rde, !mdat

dit !nv!ld!ende recht z!u d!en aan de bijz!nderheid van az!nderlijk gevallen.

)!vendien zijn er "isselende v!!rkeuren van burgers en bestaan er dus geen

o"jectieve criteria v!!r een rang!rde. $en ander v!!rstel is !m s!mmige

7/23/2019 Samenvatting Maatschappijleer

http://slidepdf.com/reader/full/samenvatting-maatschappijleer 5/7

b!tsingen van gr!ndrechten in $uropees ver"and te laten be!!rdelen. *!t nu t!e

!!rdeelde het $ur!pees @! v!!r de Rechten van de mens echter dat m!raal en

g!dsdienst verschillen van plaats t!t plaats en lieten zij de be!!rdeling !ver aan

de nati!nale rechter.

§% &rias politica' scheiding o! evenwicht van machten(

8.1 %ntstaan en d!el trias p!litica

#e il!s!! M!ntesBuieu intr!duceerde het idee van de trias p!litica in 1-/. #eeerste macht n!emde hij de wetgevende macht, deze kreeg de taak !m "etten

te maken, te "ijzigen en in te trekken. #e t"eede macht n!emde hij deuitvoerende macht, die de taak kreeg !m de "etten t!e te passen. $n de derde

macht, de rechterlijke macht, m!est in geval van !nenigheid !!rdelen !ver de"etten en bij alle c!nlicten die k!nden "!rden !pgel!st met rechtsregels

rechtspreken.

C!ntr!le en even"icht 

#e trias p!litica h!udt t!t de dag van vandaag stand, d!!rdat de macht is

verdeeld !ver verschillende !rganen die !ver elkaar niets te zeggen hebben,

maar elkaar "el kunnen c!ntr!leren. 7!!ral de rechterlijke macht m!et v!lk!men

!nahankelijk recht kunnen spreken, z!dat c!rruptie en vriendjesp!litiek

vermeden "!rden.

*egen"!!rdig spreken "e van ‘checks and "alances. #e drie machten

"eerh!uden elkaar ervan te veel macht te krijgen en !p die manier h!uden ze

elkaar in balans. lle drie de machten kunnen elkaar c!ntr!leren en beDnvl!eden.

8.( #e drie machten in Nederland

Wetgevende macht 

M!ntesBuieu "ilde de "etgevende macht geven aan het !rgaan dat d!!r het v!lggek!zen "erd, z!dat het v!lk indirect invl!ed k!n uit!eenen !p het maken vande "etten. #it in Nederland gr!tendeels gerealiseerd, "ant het gek!zen

parlement stemt v!!r alle rechtsv!!rstellen. $chter heet !!k de &!ngek!zen'regering het recht !m "etten in te dienen en hij m!et alle "etsv!!rstellen

!ndertekenen, dus is er in Nederland geen sprake van een striktemachtenscheiding.

%!k m!est het "etgevende !rgaan v!lgens M!ntesBuieu verdeeld "!rden !ververschillende kamers, z!dat elk "etv!!rstel van alle kanten "erd bekeken. #it is

in Nederland gerealiseerd met de eerst en t"eede kamer die beide elk"etsv!!rstel m!eten g!edkeuren.

7/23/2019 Samenvatting Maatschappijleer

http://slidepdf.com/reader/full/samenvatting-maatschappijleer 6/7

0!ede "etten m!eten aan de v!lgende punten v!ld!en:

• Wetten m!eten algemeen zijn en dus niet v!!r EEn pers!!n ! EEn situatie

gelden

• Wetten m!eten duidelijk zijn en dus v!!r iedereen te begrijpen

• Wetten m!eten haalbaar en uitv!erbaar zijn9n !ns land beh!!rt iedereen de "etten te kennen, dat betekent niet dat je alle

"etten uit je h!!d m!et "eten, maar "el de "etten die in j!u situatie relevant

zijn. Fe kan er dus n!!it !p ber!epen dat je een bepaalde "et niet kent.

itv!erende macht 

#e uitv!erende macht ligt bij de ministers. =ij m!eten er v!!r z!rgen dat

eenmaal aangen!men "etten g!ed "!rden uitgev!erd. *evens m!gen zij !!k

nieu"e "etten !nt"erpen, hieraan kan je zien dat de machtenscheiding in

Nederland niet helemaal zuiver is d!!rgev!erd. #e uitv!erende macht heetallerlei bev!egdheden en de ministers "!rden in hun taak bijgestaan d!!r

am"tenaren. mbtenaren v!rmen zel !!k een machtsbl!k, "ant ze nemen veelbeslissingen die de minister n!!it allemaal kan c!ntr!leren, daar!m "!rden zij

!!k "el de vierde macht gen!emd. #e minister "!rdt "el gec!ntr!leerd d!!rhet parlement en m!et het handelen van zijn ambtenaren !nder zijn

verant"!!rdelijkheid nemen, dit valt !!k !nder de ministerileverant"!!rdelijkheid.

Rechterlijke macht #e rechterlijke macht is geheel !nahankelijk. Rechters "!rden v!!r het levenben!emd en kunnen niet "!rden agezet tenzij ze een misdaad plegen. %p die

manier h!even zij !!k niet bang te zijn dat ze "!rden !ntslagen als ze een

uitspraak d!en "aar de ministers het niet mee eens zijn. #eze !nahankelijkheid

z!rgt er !!k v!!r dat de rechterlijke macht b!ven alle partijen staat.

Rechters hebben niet de macht !m "etten te maken, maar ze hebben "el de

ruimte !m "etten en begrippen naar eigen inzicht te interpreteren. Rechters

gebruiken niet alleen de "et !m hun uitspraak !p te baseren. =e kunnen !!k

kijken naar t!elichtingen van de "et, de "etsgeschiedenis en de jurisprudentie,dat is heet geheel van uitspraken d!!r rechters.

8.8 Samenspel van de drie machten

Scheiding !, even"icht? 

)innen de trias p!litica heet elke macht een andere p!sitie. 7!!ral de rechters

hebben een andere plaats dan de p!litici. Garlementsleden "!rden gek!zen d!!r

het v!lk en ministers "!rden gec!ntr!leerd d!!r het parlement. #e rechterlijke

macht "!rdt niet gek!zen en !!k niet gec!ntr!leerd, behalve binnen de

7/23/2019 Samenvatting Maatschappijleer

http://slidepdf.com/reader/full/samenvatting-maatschappijleer 7/7

rechterlijke macht zel. Rechter geven !!k "el eens advies !ver de "etten, !!k

dit h!!rt bij de samen"erking tussen de drie machten. #aar!m kan je beter

spreken van een even"icht in plaatst van een scheiding.