Hoofdstuk 3

Basisbegrippen in het objectief recht

1) Positief recht

Recht dat op een bepaalde tijd of bepaalde plaats geldt vb Belgisch positief recht.

2) Gemeen recht versus bijzonder rechtA. Primaat van de bijzondere regel als uitzondering op de algemene regel

De bijzondere regel heeft steeds voorrang op de algemene regel (gemeen recht). De bijzondere regel is dan een uitzondering op de algemene regel.

B. Afleiding van het bijzonder karakter van een rechtsregel

Niet steeds eenvoudig om uit te maken wat een algemene (generalis) en wat een bijzondere (specialis) bepaling is. De specialis bevat alle constitutieve bestanddelen van de generalis (basis-identiteitsvereiste), maar een van deze wordt omkleed in een bijzondere of speciale vorm, of er wordt een extra bijzonder bestanddeel toegevoegd (bijzondere differentiatievoorwaarde). Met de specialis heeft de wetgever een volledige en exclusieve (straf)regeling willen invoeren. Bijzonder recht wordt vaak aangekondigd met ‘in afwijking van’ of ‘behalve’.

C. Relatief karakter van de begrippen gemeen en bijzonder recht

Het algemeen of bijzonder karakter is relatief. Sommige regels zijn tegelijk algemeen en bijzonder recht. Bij het zoeken moet men eerst bij de meest bijzondere bepaling zoeken, en dan evt overgaan naar de algemene bepaling.

Toepasselijkheid afwijkend consumentenrecht: zelfstudie

3) Aanvullend recht, gewoon dingend recht en dwingend recht van openbare orde

A. Principe van de wilsautonomie

Men laat individuen in grote mate de vrijheid om hetzij eenzijdig, hetzij bij onderlinge afspraak hun wederzijdse rechten en plichten te regelen principe van de wilsautonomie het recht verleent een bindende kracht aan een eenzijdige wil of aan onderlinge afspraken. Het gaat hier over materies die vooral private belangen aanbelangen, en het persoonlijk belang vd betrokkenen wordt als de beste waarborg beschouwd voor de persoonlijke competitie vd individuen om adequate afspraken te maken. Bovendien verlamt een maatschappij met onvoldoende ruimte voor autonomie de private initiatieven.

B. Aanvullend recht B.1. Aanvulling van de door de partijen gelaten leemtes

Betrokkenen verzuimen vaak hun onderlinge verhouding te regelen. De wetgever stelt dan een modeloplossing voor die moet gelden bij stilzwijgen van de partners (vb secundair huwelijksvermogensrecht). De aanvullende regel is datgene waarvan de wetgever denkt dat het de vermoedelijke wil van de partijen is.

B.2. Verbindend karakter van aanvullende rechtsregels

Als geen partijregeling werd overeengekomen alvorens de toepassingsvoorwaarden van de wet vervuld zijn, moet de suppletieve wet worden nageleefd.

C. Dwingend recht C.1. Gewone dwingende wettenC.1.1. Bescherming tegen de excessen van de wilsautonomie

De wilsautonomie moet begrensd worden om de zwakkere personen te beschermen. Dit gebeurt door dwingende rechtsregels, die onvoorwaardelijk binden.

C.1.2. Bescherming van drie categorieën personen

- Personen die niet voldoende rijp, intelligent of bewust zijn (vb minderjarigen of geesteszieken).

- Personen die tot een zwakkere economische klasse behoren, en owv hun economische afhankelijkheid beschermd worden tav een ander die machtiger of deskundiger is dan henzelf (vb: werknemer tov werkgever)

- De gewone mens, die beschermd wordt tegen het onbedachtzaam maken van bepaalde juridisch bindende afspraken.

C.1.3. Beschermingstechnieken

Geheel of gedeeltelijk verbod om gevaarlijk geachtige handelingen te stellen, verbod om bepaalde clausules op te nemen in contracten, vormvereisten,…

C.1.4. Bepaling van het aanvullend dan wel dwingend karakter van een regel

Soms is het duidelijk uit de rechtsregel zelf, of het dwingend karakter kan uit de norm blijken door de formulering vh gevolg daarvan (door te bepalen of de regel al dan niet buiten werking kan worden gesteld door te verzien in een partijregeling).Ook een verbodsbepaling is in principe dwingend. Het komt vaak voor dat de rechtsregel geen enkele precisering over het suppletief karakter bevat. In dat geval moet de rechter bepalen wat het karakter vd regel is.Publiek recht: het recht dat de organisatie vd staat en haar relatie met de burgers en personen beheerst; dit raakt de openbare orde, en is meestal dwingendPrivaatrecht: dit recht regelt de privébelangen van de individuen, en de meeste bepalingen hier zijn van aanvullend recht.

C.2. Wetten die de openbare orde en/of de goede zeden raken

C.2.1. Wetten die de openbare orde rakenC.2.1.1. Begrip ‘openbare orde’

Sommige dwingende bepalingen beogen de bescherming vd essentiële belangen vd staat/gemeenschap, of (in privaatrecht) leggen de juridische grondslagen vast waarop de economische of morele orde vd maatschappij rust. Het verschil tussen een bepaling van dwingend recht en een regel van openbare orde ligt dan ook in de aard vh belang dat wordt beschermd: (zuiver) private belangen vs algemene belangen die het particuliere belang overstijgen.Ook de bescherming van bepaalde (groepen van) personen kan van openbare orde zijn. Dat is echter geen voldoende voorwaarde.

C.2.1.2. Aanwijzingen voor het openbare orde karakter van een rechtsregel

- Als er sprake is van sanctionering met strafbepalingen, wijst dit erop dat niet alleen de bescherming van private belangen, maar ook vh algemeen belang beoogd wordt. Deze indicatie is op zichzelf echter niet beslissend.

- Een niettigheidssanctie ten voordele van een welbepaalde partij wijst op de afwezigheid van een openbare orde karakter.

- Als de wetgever uitdrukkelijk verbiedt aan een bepaling te verzaken, gaat het vaak om een regel van openbare orde.

C.2.1.3. Restrictieve interpretatie van het begrip ‘openbare ord’

Het feit dat een bepaalde materie in principe de openbare orde raakt, betekent niet dat alle hieruit voortvloeiende rechten dat karakter hebben. Dit geldt ook voor dwingend recht. Bij twijfel over de aard van een regel moet men steeds opteren tegen de openbare orde kwalificatie (op grond vh principe vd wilsautonomie)

C.2.1.4. Voorbeelden van rechtsregels van openbare ordeC.2.2. Wetten die de goede zeden raken

De rechtsorde komt tussenbeide waar een minimale norm, de goede zeden, wordt overschreden.

C.3. Gewone dwingende wetten versus dwingende wetten van openbare ordeC.3.1. Verschil qua soorten verzoekers van relatieve en absolute nietigheid

De relatieve nietigheid (= gewoon dwingend) kan enkel worden ingeroepen door de perso(o)n(en) waarvan het belang wordt beschermd; terwijl de absolute nietigheid (= openbare orde) door iedere belanghebbende worden opgeroepen, ook door de rechter (afwijking op het beschikkingsbeginsel, waarbij de rechter enkel argumenten kan opwerpen die door de partijen in het geschil werden ingeroepen).

C.3.2. Verschil qua mogelijkheid tot afstand doen van een recht

Afstand doen vh recht mag niet verward worden met vervreemding of overdracht van het recht.

- Gewoon dwingend: de beneficiaris kan er niet aan verzaken zolang hij bestemming moet genieten, maar eenmaal de rechten verworven zijn, kan er meestal afstand van gedaan worden, omdat de reden vd bescherming dan meestal vervalt (vb afstand vh recht op opzeggingsvergoeding eenmaal de opzegging gegeven is, en hij niet meer in de afhankelijke positie zit).

- Dwingend van openbare orde: in principe geen afstand mogelijk (ook eenmaal verworven), want ze betreffen het maatschappelijk belang (nuancering: verjaring + schadevergoeding; als het de openbare orde niet meer raakt, zie boek).

Dadingsvatbaarheid: niet mogelijk bij openbare orde, wel bij gewoon dwingend, eenmaal het recht is verworven. Schema: zie boek.

C.4. Bescherming van de internationaal privaatrechtelijke openbare orde

Zie boek (snap er niet teveel van..)

Hoofdstuk 4Indeling en inhoud van objectief recht

1) Indelingen van het recht

A. Soorten indelingen A.1. Indeling naar het voorwerp van de regels

Bij deze indelingen worden vaak vragen gesteld is een afzonderlijke rechtstak hiervoor altijd noodzakelijk? De creatie van nieuwe rechtstakken leidt tot particularisme, waarbij men soms nodeloos afwijkt vh gemeenrecht.

A.2. Indeling naar de functie van de regels

Afhankelijk van de mate waarin de regel het algemeen belang beoogt, maakt men een onderscheid tussen privaat- en publiekrecht. Andere indeling: onderscheid tussen nationaal recht en internationaal publiekrecht.

B. Belang van de indelingen

De indeling bakent de werkingssfeer vd beginselen af die slechts in één bepaalde rechtssector toepasselijk zijn privaatrecht: autonomiebeginsel (de burger mag alles doen wat niet verboden is); publiekrecht: toegewezen karakter van elke bevoegdheid.Maar bepaalde begrippen worden in een rechtstak soms anders geïnterpreteerd dan in een andere tak (vb ‘woonst’ in strafrecht vs burgerlijk recht).

2) Indeling tussen publiek-en privaatrechtA. Criterium van het onderscheid

A.1. Klassiek onderscheid

Publiekrecht: onderlinge verhoudingen van de overheidsorganen + verhoudingen van de overheidsorganen tot de burgersPrivaatrecht: verhoudingen tussen de burgers onderling

A.2. Bevraging van het klassieke onderscheidA.2.1. Moeilijke classificatie van bepaalde rechtstakken

Het onderscheid is vaag. Vb: gerechtelijk privaatrecht privaatrecht; want sanctioneert de rechten van particulieren, maar ook publiek recht; want het regelt de inrichting van een openbare dienst.

A.2.1. Vervaging van het onderscheid tussen private en publieke sfeer

Het overheidsoptreden deint uit tot alle sectoren vh maatschappelijk leven (welvaartsstaat) + de overheid gaat ook meer als private persoon aan het rechtsverkeer delnemen. Er is een wisselwerking tussen privaat- en publiekrecht. De overheid komt tussen in een privaatrechtelijk domein en gebruikt nu ook een aantal typisch privaatrechtelijke instrumenten (vb: overleg en contract met partijen). Nu kunnen we zeggen dat het publiekrecht het algemeen belang dient, terwijl het in het privaatrecht nu gaat om de verzoening van conflicterende private belangen. In het publiekrecht sanctioneert de overheid zelf, bij het privaatrecht laat de overheid het initiatief aan de benadeelde. Het verschil blijft echter gradueel. Zo vindt het eigendomsrecht zowel in het publiekrecht (algemeen belang is gebaat bij een goede regeling) als in het privaatrecht (regelen vh eigendom vh individu) zijn bescherming.

Men kan dus niet strikt scheiden, maar men dient wel te onderscheiden.

B. Belang van het onderscheid

Privaatrecht in principe suppletief rechtPubliekrecht openbare orde; meer eenzijdig afgedwongen regels. De staat beschikt hierbij over bijzondere voorrechten (vb: recht van de administratie om eenzijdig uitvoerbare beslissingen te nemen (zonder uitvoerbare titel), cfr boete)

3) Verdere onderdelen van het publiekrecht4) Verdere onderdelen van het privaatrecht

PubliekrechtA. Grondwettelijk recht

A.1. DefinitieGwR fundamentele regels betreffende de staatsvorm en de organen van de staat + de grondrechten vd burgers.A.2. Bronnen- Grondwet van 7 februari 1831- andere nationale en internationale wetgeving, algemene rechtsbeginselen en zelfs gewoonrecht

B. Administratief recht B.1. DefinitieOrganisatie en de werking vd uitvoerende macht. Het omvat ook een deel van het grondwettelijk, sociaal, proces- en belastingsrecht, dat men vh administratief recht wil onderscheiden.B.2. BronnenGeen typische rechtsbron: terug te vinden in talrijke wetten, verordeningen (steeds nieuwe bevoegdheden voor administratieve overheden) en algemene rechtsbeginselen.

C. Gerechtelijk recht (ook: procesrecht)C.1. DefinitieC.1.1. AlgemeenRegelt de organisatie, de bevoegdheid en de werking vd rechterlijke functie (‘eigenlijke rechtspraak’ beslechten van geschillen door een rechterlijke instantie op grond van rechtsregels).C.1.2. Onderdelen- Gerechtelijk privaatrecht: privaatrechtelijke aard vd geschillen (doch publiekrecht: het schrijft voor hoe een typische overheidsfunctie wordt uitgeoefend)- Strafvordering: het formele strafrecht (zie D.3.)- Geschillen van bestuur: beslechten van geschillen tussen de burger en de overheid of tussen de overheden onderling. C.2. BronnenHet gerechtelijk wetboek + het wetboek van strafvordering. Administratief procesrecht: te vinden in verspreide wetgeving.

D. Strafrecht D.1. Strafrecht sensu latoBepaalt onder welke voorwaarden aan misdrijven strafrechtelijke sancties zijn verbonden + schrijft voor op welke wijze die sancties opgelegd en uitgevoerd moeten worden. Er is het materieel en het formeel strafrechtD.2. Materieel strafrecht (ook: strafrecht sensu stricto)Regels betreffende de tijdelijke, ruimtelijke en personele geldingssfeer vd strafwetten + regels die bepalen wanneer gedragingen misdrijven (drie soorten misdrijven: misdaden (zwaarst), wanbedrijven en overtredingen) zijn en met welke sancties (niet alleen straffen, ook beveiligingsmaatregelen, vb plaatsing van krankzinnigen, om de maatschappij te beschermen) ertegen gereageerd wordt. Hoofdzakelijk in het Strafwetboek. D.3. Formeel strafrecht (ook: strafprocesrecht)Opsporing, vervolging, gerechtelijk onderzoek en de berechting vd misdrijven + bevoegdheid en inrichting vd publiekrechtelijke instellingen die daarmee belast zijn. Hoofdzakelijk in het Wetboek van Strafvordering.

E. Fiscaal recht Regels betreffende het heffen en innen van belastingen (heffing zonder aanwijsbare tegenprestatie, geheven door de overheid; de staat, de gewesten, de gemeenschappen, de provincies en de gemeenten) legaliteitsbeginsel (enkel belasting op grond van wet; bescherming tegen uitvoerende macht) + annaliteitsbeginsel (overheid moet elk jaar (‘eenjarigheid vd belastingen’) instemming vh parlement vragen om belastingen te heffen).Belastingen onderscheiden van ‘retributies’ en ‘verhaalbelastingen’: dit zijn betalingen van door de overheid geleverde diensten

PrivaatrechtA. Burgerlijk recht

A.1. DefinitieGeheel van rechtsnormen die de verhoudingen tussen de private personen (burgers) in het algemeen regelen. A.2. InhoudVoornaamste rechtsbron: Napoleontisch wetboek (1804)A.2.1. Vermogensrecht Bevat het zakenrecht (rechten die men als rechtssubject heeft op een bepaalde zaak), verbintenissenrecht (algemene regels inzake de vermogensrechtelijke rechtsplichten; ook het algemeen overeenkomstenrecht) en het bijzonder contractenrecht (‘benoemde’ (koop, huur,…) of ‘onbenoemde’/‘gemengde’ (huurkoop, leasing,…) overeenkomsten)A.2.2. Personen-en familierechtRegels inherent aan de persoon en betreffende de familiale verhoudingen tussen personen.A.2.3. Familiaal vermogensrechtVermogensrechtelijke gevolgen vd familieband. Wordt opgesplitst in het huwelijksvermogensrecht en in schenkingen, testamenten en erfrecht.

B. Handelsrecht B.1. DefinitieRegels vh afwijkend privaatrecht; van toepassing op daden van koophandel (Art 2-3 W.KH.) en op de handelaars (Art 1 W.KH. natuurlijke persoon: feitelijke activiteit (winstoogmerk + beroepsmatig) is bepalend; rechtspersoon: statutair doel (activiteit vd vennootschap objectieve daden van koophandel handelaar) is bepalend; al dan niet aanwezigheid van winstoogmerk heeft geen belang). Subjectieve daden van koophandel: alle handelingen die de handelaar verricht, tot hij het tegendeel bewijst. Handelsrecht sensu lato: ook recht op intellectuele eigendom, verzekeringsrecht, transportrecht, handelsovereenkomstenrecht en vennootschapsrechtB.2. BronnenWetboek van Koophandel + specifieke materies in bijzondere wetgevingen

5) Gemengde rechtstakken

Ten gevolge van de steeds grotere inmenging van de overheid (verzorgingsstaat) takken die bezwaarlijk exclusief tot privaat-of publiekrecht kunnen gerekend worden.

A. Sociaal recht A.1. Sociale zekerheidsrecht

Geheel van bepalingen op grond waarvan enerzijds aan de sociaal-verzekerden (regelingen voor werknemers en daarnaast de ‘gewaarborgde regelingen’) uitkeringen (vervangingsinkomens, uitkeringen tot dekking van bijzondere kosten en prestatie in natura, bvb herscholing) worden verschaft wanneer er bij hen een sociaal risico (gezondheidsrisico’s, demografische risico’s en economische risico’s) gerealiseerd wordt, en anderzijds de voor financiering van deze uitkeringen vereiste bijdrages worden geheven.

A.2. Arbeidsrecht

Betrekking op de individuele en collectieve verhoudingen tussen privé-werkgevers en werknemers (die hun arbeid in ondergeschikt verband presteren).

B. Economisch recht B.1. Handelsrecht

Betreft het juridisch statuut en de werking (bij de normale werking, maar ook bij de beëindiging vd ondernemingsactiviteiten + de instrumenten waarover de onderneming beschikt om haar doel te verwezenlijken) van de onderneming.

B.2. Economisch recht

Beïnvloeden de economische verhoudingen op de markt. Twee categorieën:- Toegang tot de markt (vb: vestigingsrecht: bepaalde bekwaamheidsvereisten)- Hoe de concurrentiestrijd dient te verlopen - Regels mbt overheidsoptreden om de economische activiteit te steunen

6) Intern recht ten opzichte van internationaal en buitenlands rechtA. Intern, nationaal recht

A.1. Algemeen

Intern of nationaal recht staat als hoogste gezagsinstantie en heeft van geen enkel ander gezag bevelen te ontvangen. De staat heeft een principieel verbod tot inmenging in de aangelegenheden van een ander land.

A.2. Internationaal privaatrecht (IPR)A.2.1. Definitie

IPR omvat het geheel van rechtsregels mbt privé-betrekkingen die zich niet volledig en uitsluitend binnen een enkele rechtsorde ontwikkelen. Drie luiken:

- internationale bevoegdheid vd Belgische rechters: IPR onderzoekt of een zaak met internationale elementen in België kan worden behandeld (vb echtscheiding tussen 2 Belgen die in het buitenland wonen kan in België)

- toepasselijk recht: welk recht is toepasselijk op een bepaalde situatie met internationale elementen ? verwijzingsregels vh IPR wijzen het toepasselijk recht aan (vb: Spaanse man wil kind erkennen verwijzingsregel IPR: kijken naar het land waarvan de man de nationaliteit heeft).

- Erkenning + tenuitvoerlegging in België: wanneer een buitenlands vonnis of arrest ook in België wordt erkend, wordt de vaststelling erin ook in België als juridische waarheid beschouwd. In België gebeurt dit automatisch, tenzij er een weigeringsgrond bestaat op basis vh Wb IPR.Een buitenlands vonnis kan in België worden tenuitvoergelegd via de exequaturprocedure.

IPR is onderdeel vh intern recht de eigen rechtsorde beslist of op haar grondgebied al dan niet buitenlands recht wordt toegepast. IPR kan ook als onderdeel vh publiekrecht worden beschouwd bepaalt aan welk staatsgezag de betrokkenen in een concrete situatie onderworpen zijn.

A.2.2. Bronnen

Wetboek van IPR EU: Verdrag van Rome

B. Internationaal recht B.1. Internationaal publiek rechtB.1.1. Definitie

Regelt de rechtsbetrekingen tussen de staten en de andere tot het internationaal rechtstverkeer toegelaten rechtssubjecten, alsook de structuur, de bevoegdheden en het functioneren vd internationale organisaties.

B.1.2. Bronnen

Vooral de internationale gewoonten en de verdragen (zie deel 2, hfst 3, §1).

B.1.3. Inhoud

Betrekking op ontstaan, tenietgaan, grondgebied en aansprakelijkheid van staten; statuut vd zeeën, poolgebieden en de ruimte; statuut van vreemdelingen, vluchtelingen en diplomaten; regeling van internationale geschillen; economische verhoudingen tussen staten en internationale en regionale organisaties.

B.2. Supranationaal recht

soevereine staten richten een internationale instelling op, waaraan zij een deel van hun soevereiniteit afstaan. Zo ontstaat een nieuwe soevereine ‘staat’ met een eigen rechtsorde, die supranationaal (de staten zijn eraan ondergeschikt) wordt genoemd. Het kan worden opgesplitst in oprichtings-en werkingsverdragen (primair gemeenschapsrecht) en het recht dat door de organen van die gemeenschappen zelf wordt uitgevaardigd (secundair gemeenschapsrecht).Zie ook deel 2, hfst 3, §3.

Hoofdstuk 5Gerechtelijke organisatie en rechtspraak

1) Inrichting van hoven en rechtbanken

Rechtbanken zijn rechtscolleges die zich bevinden op het niveau vd kantons en de arrondissementen, waarin rechters zetelen die vonnissen uitspreken; hoven zijn de andere rechtscolleges waarin raadsheren zetelen die arresten uitspreken.

A. Principes A.1. Eenheid van de rechtspraak

De interpretatie en de toepassing vd wetgeving mag niet al teveel verschillen van rechtsinstantie tot rechtsinstantie (coherentie). Daarom is de gerechtelijke organisatie piramidaal opgebouwd.

A.2. Dubbele aanleg

Elk geschil kan in hoger beroep (behalve bij minder belangrijke geschillen, bvb voor bepaalde geschillen van minder dan 1860 EUR in burgerlijke zaken) een tweede keer volledig opnieuw behandeld worden door een andere rechtsinstantie. Een derde aanleg is niet moeilijk: bij procedures in cassatie worden de geschillen nooitvoor een derde keer volledig opnieuw behandeld.

A.3. Specialisatie van de rechtbanken

Elke rechtbank is bevoegd voor een bepaald domein vh recht materiële bevoegdheid. Voor een aantal domeinen bestaan eigen rechtbanken of eigen afdelingen binnen eenzelfde rechtbank. Ook binnen die domeinen kan er nog een onderverdeling zijn. De samenstelling vd rechtbank kan ook aangepast worden aan de aard vd geschillen die ze moet beslechten.

A.4. Territoriale organisatie van de rechtbanken

Elke rechtbank is slechts bevoegd voor een bepaald grondgebied. Er zijn zes niveaus:

- kantons: er zijn er 225 in België vredegerecht voor burgerlijke en handelszaken.

- Arrondissementen: 27 in België politierechtbank, rechtbank van eerste aanleg, de correctionele rechtbank, de rechtbank van koophandel en de arrondissementsrechtbank

- Provincies: assisenhoven + arbeidshoven na interne opsplitsing in afdelingen- Hoven van beroep + arbeidshoven Belgisch grondgebied in 5 delen- Hof van Cassatie het hele Belgische grondgebied- Europees Hof van Justitie + Europees Hof voor de Rechten van de Mens

B. Burgerlijke rechtscolleges: samenstelling en bevoegdheden B.1. Vredegerecht

De vrederechter heeft een algemene bevoegdheid voor alle kleine burgerlijke of handelsgeschillen, waarvan het bedrag niet hoger is dan 1860 EUR. Beroep voor de burgerlijke rechtbank of rechtbank van koophandel is mogelijk, tenzij het bedrag niet hoger is dan 1240 EUR. De vrederechter beslecht ook een aantal geschillen, wat het bedrag vd vordering ook is:

- Familierechtelijke geschillen: geschillen betreffende onderhoudsuitkeringen, of voorlopige maatregelen ingeval van feitelijke scheiding. De vrederechter beslist ook over de plaatsing van geesteszieken.

- Onroerende goederen: huurgeschillen, geschillen tussen mede-eigenaars, en geschillen mbt erfdienstbaarheden

B.2. Rechtbank van eerste aanleg

Drie afdelingen: correctionele, burgerlijke en jeugdrechtbank. Zij hebben elk een eigen specialisatie. De rechtbank bestaat uit een voorzitter, een/meer ondervoorzitters en meerdere rechters. De voorzitter heeft een aantal rechtssprekende bevoegdheden (zie verder) en is belast met de materiële organisatie vd rechtbank.

B.2.1. Burgerlijke rechtbank

een of meer kamers van een of drie rechters. In bepaalde gevallen (hoger beroep tegen vrederechter of tuchtzaken) zijn drie rechters verplicht. Deze rechtbank neemt kennis van alle burgerlijke geschillen met uitzondering vd handelsrechtelijke (rechtbank v koophandel) of sociaalrechtelijke (arbeidsrechtbank) geschillen waarbij de waarde vd vordering boven de 1860 EUR ligt. Ze is ook belast voor een aantal bijzondere geschillen, zoals persoonsrecht, vermogensrecht, onteigening,… Als het bedrag vd vordering 1860 EUR niet overschrijdt (beroep tegen vrederechter), is geen hoger beroep mogelijk. De voorzitter is bevoegd om in kort geding een uitspraak bij voorraad te doen in spoedeisende gevallen. De beslagrechter is belast met geschillen betreffende beslagen en middelen van tenuitvoerlegging.

B.2.2. Correctionele rechtbank

afdeling voor strafzaken. Bestaat uit meerdere kamers van één of drie rechters die oordelen over wanbedrijven. Ze behandelt ook het hoger beroep tegen vonnissen vd politierechter.

B.2.3. Jeugdrechtbank

Bevoegdheden jeugdbeschermingswet van 8 april 1965

B.3. Rechtbank van koophandel

Bestaat uit beroepsmagistraten (rechters in de rechtbank v koophandel) en lekenrechters (rechters in handelszaken), die worden gekozen uit het bedrijfsleven. Die worden benoemd door de Koning (op voordracht vd ministers van justitie/economische zaken/middenstand), en kunnen zich spontaan kandidaat stellen of worden voorgedragen door representatieve beroepsorganisaties.

De rechtbank van koophandel heeft een voorzitter, een of meer ondervoorzitters en een of meer rechters; allemaal beroepsmagistraten. De kamers worden uit drie rechters samengesteld: voorgezeten door een beroepsrechter, bijgestaan door twee handelsrechters als bijzitter. De voorzitter heeft eigen jurisdictionele bevoegdheden en is belast met de materiële organisatie van de rechtbank.

Bevoegdheid drie criteria:- hoedanigheid van de partijen: geschillen tussen handelaars- aard vd betwisting: om geschillen die de wet als daden van koophandel

aanmerkt- bedrag vd vordering moet hoger dan 1860 EUR zijn (zoniet: vrederechter)

Ze is ook bevoegd voor bepaalde geschillen, ook al is geen vd partijen handelaar: geschillen inzake faillissement, wisselbrieven en handelsvennootschappen. De rechtbank behandelt ook het beroep tegen vonnissen vd vrederechter (vordering >1240 EUR). Deze vonnissen zijn hierna niet meer opnieuw vatbaar voor beroep. De voorzitter heeft een aantal eigen bevoegdheden: kort geding, geschillen over handelspraktijken, oneerlijke mededinging en bescherming vd verbruikters.

B.4. Arbeidsrechtbank

Bestaat uit beroepsrechters (rechters in de arbeidsrechtbank; voorzitter, ondervoorzitter en de rechters die een kamer voorzitten) en lekenrechters (rechters in sociale zaken; gekozen uit het bedrijfsleven; bevoegd voor geschillen over individuele arbeidsbetrekkingen, maar ook voor betwistingen betreffende de sociale zekerheid, oa arbeidsongevallen en beroepsziekten). Er zijn verschillende kamers, dus steeds voorgezeten door een beroepsrechter, bijgestaan door ten minste twee lekenrechters (doorgaans één rechter benoemd namens de werkgever, de andere namens de werknemer).

B.5. Arrondissementsrechtbank

bevoegdheidsconflicten tussen de verschillende rechtscolleges, bestaat uit de voorzitters vd rechtbank van eerste aanleg, van koophandel en vd arbeidsrechtbank.

B.6. Hof van Beroep

Drie soorten kamers: voor burgerlijke zaken, voor correctionele zaken en jeugdkamers. Ze behandelen de hogere beroepen tegen de vonnissen vd rechtbanken van eerste aanleg en de rechtbanken van koophandel, zolang het bedrag vd vordering hoger dan 1860 EUR (lager: beroep reeds door rechtbanken van eerste aanleg en rechtbanken van koophandel) is. Zij zullen het vonnis bevestigen of hervormen.Het hof van beroep bestaat uit een voorzitter, kamervoorzitters en raadsheren (géén raadsheren in handelszaken = lekenrechters; zoals bij rechtbank van koophandel). De kamers zijn doorgaans samengesteld uit een voorzitter en twee raadsheren, maar om de gerechtelijke achterstand te verminderen, laat men nu een alleen zetelend rechter toe).

B.7. Arbeidshof

Nemen kennis vd hogere beroepen tegen de vonnissen vd arbeidsrechtbank. Ze zijn samengesteld uit beroepsmagistraten (eerste voorzitter, kamervoorzitters en raadsheren in het arbeidshof) en lekenrechters (raadsheren in sociale zaken). Bestaat uit kamers die zitting houden met een raadsheer in het arbeidshof (+ voorzitter) en twee tot vier raadsheren in sociale zaken.

B.8. Hof van Cassatie

Opgericht om eenvormige interpretatie vd wet te verzekeren. Het beoordeelt enkel de wettigheid vd bestreden beslissing, en doet geen onderzoek of uitspraak over de feiten.Samengesteld uit een eerste voorzitter, een voorzitter en dertig raadsheren. Het bestaat uit drie kamers (voor burgerlijke en handelszaken; voor strafrechterlijke zaken; en tot zaken die tot de bevoegdheid vd arbeidsrechtbank behoren). Elke kamer is opgesplitst in een Nederlandstalige en een Franstalige afdeling. Er is een parket-generaal, dat in alle zaken advies moet uitbrengen.

C. Administratieve rechtbanken

In het kader vd uitvoerende macht zijn er administratieve rechtscolleges onlogisch mbt driemachtenleer. Men verantwoordt dit door te stellen dat een aantal reglementeringen die vd uitvoerende macht uitgaan, zo technisch zijn, dat ze beter aan speciaal door de administratie opgerichte rechtscolleges worden toevertrouwd. Nochtans is het bestaan van een onafhankelijke rechterlijke macht in een rechtsstaat essentieel. Het vinden van een gepast evenwicht tussen uitvoerende en rechterlijke macht is bijzonder delicaat.

(tekst met kleine alinea: lectuur voor het slapengaan)

2) Beginselen van de burgerlijke rechtsplegingA. Lijdelijkheid van de rechter en beschikkingsbeginsel van de partijen

beschikkingsbeginsel: de partijen nemen het initiatief tot aanhangig maken van een zaak voor de rechter, en mogen in grote mate zelf beslissen over het geding (zie boek). De rechter kijkt lijdelijk of vrij passief toe, maar heeft wel de leiding vh geding, zal waken over de naleving vd procedurele regels, en kan, bij de bewijsvoering, onderzoeksmaatregelen bevelen. Het zijn echter de partijen die die maatregel moeten uitvoeren. Deze passieve rol is een vd oorzaken vd gerechtelijke achterstand, want de rechter is afhankelijk vh initiatief vd eiser of de verweerder. Hij kan niet zelf de rechtsdag bepalen of maatregelen tegen de traagheid vd partijen nemen.

B. Schriftelijk en mondeling karakter van de procedure

- Het geding wordt ingeleid bij een akte (schriftelijk)- Ook de argumentatie gebeurt schriftelijk, via conclusies (zie verder)- De debatten zijn dan weer mondeling, tenzij de partijen er met wederzijds

goedvinden anders over beslissen (de mondelinge fase valt weg, zie verder).

C. Verschillende stadia van rechtspleging C.1. Inleiden van de procedureC.1.1. Dagvaardig van de verweerder door de eiser

Drie manieren:- De eiser moet de verweerder dagvaarden; dat gebeurt via een dagvaarding:

oproeping met het voorwerp en de middelen vd eis, wordt door de gerechtsdeurwaar aan de verweerder, die tekent voor ontvangst, overhandigd.

- Goedkopere manier: door de griffie vd bevoegde rechtbank een verzoekschrift laten sturen.

- De partijen nemen samen het initiatief om hun betwisting aan de rechter voor te leggen verschijnen vrijwillig voor de rechtbank.

C.1.2. Inschrijving op de algemene rol van de rechtbank

Algemene rol = register van alle zaken die bij een rechtbank aanhangig zijn gemaakt. Om de zaak op de rol in te schrijven zal een bepaald rolrecht bepaald moeten worden. Een zaak op de algemene rol kan worden doorgehaald (= het geding vervalt) als de partijen daarmee akkoord gaan; of bij zaken die sinds meer dan drie jaar op de rol staan waarvan de debatten niet zijn geopend of niet meer werden voortgezet, tenzij gevraagd wordt ze op de rol te houden.

C.2. ProcesC.2.1. Verschijning op de inleidingszitting

- eenvoudig geschil: rechter doet een onmiddellijke uitspraak en wijst zijn vonnis in de volgende weken

- complexe zaken: de zaak wordt opnieuw naar de algemene rol of naar een gespecialiseerde kamer verzonden.

C.2.2. Onderzoek van de zaak

Complexe zaken onderzoeksmaatregelen om de aanspraken te staven alvorens de rechter een uitspraak kan doen. De partijen moeten de door de rechter bevolen onderzoeksmaatregelen uitvoeren of aan een deskundige vragen om de zaak te onderzoeken. Er zijn verschillende soorten maatregelen: overlegging van stukken, plaatsopneming door de rechter, getuigenverhoor, deskundigenonderzoek,… Elke partij moet aan de tegenpartij de stukken laten zien die ze wenst te gebruiken (kopie).

C.2.3. Conclusies

De partijen lichten hierin hun aanspraken toe, net als de feitelijke en wettelijke argumenten (middelen). De verweerder moet als eerste besluiten opstellen, waarop de eiser dan antwoordt (termijn: elk één maand). Daarna heeft de verweerder nog vijftien dagen voor een tweede besluit. De termijnen worden vaak overschreden (de rechter mag niet ambtshalve verplichten te concluderen: pas als één van de partijen hierom verzoekt kan de rechter de tegenpartij die nalaat conclusies neer te leggen sanctioneren: hij zal niet meer reageren op conclusies die naderhand worden ingediend), of er worden nog meerdere besluiten opgesteld.

C.2.4. Debatten en pleidooien

Na de conclusies, legt men een datum voor een openbare terechtzitting vast. De partijen zetten hun argumenten mondeling (tenzij anders overeengekomen) uiteen. Na de pleidooien sluit de rechter de debatten en neemt de zaak in bereid (hij kan nu een vonnis vellen). Indien van deze fase wordt afgezien, worden de conclusies en stukken aan de rechter overhandigd; hij kan de partijen vragen om bepaalde punten uit hun conclusies te verduidelijken alvorens hij een beslissing neemt.

C.2.5. Vonnis

altijd in openbare zitting, binnen een maand na het sluiten vd debatten. Indien die termijn overschreden wordt, moet de oorzaak van vertraging vermeld worden. Als de rechter langer dan zes maand verzuimt een beslissing te nemen, kan de zaak door het Hof van Cassatie naar een andere rechter worden verwezen.De rechter doet een uitspraak over de ontvankelijkheid (zijn de voorwaarden om een vordering in te stellen vervuld ? indien onontvankelijk, wordt de vordering meteen afgewezen) en de gegrondheid (indien gegrond eiser wint). De rechter moet zijn beslissing motiveren door te antwoorden op de argumenten vd partijen en door de feitelijke en wettelijke elementen waarop zijn uitspraak steunt aan te geven.

C.2.6. Betekening

Beslissing laten uitvoeren laten betekenen aan de in het ongelijk gestelde partij: een gerechtsdeurwaarder stuurt een uitgifte vh vonnis naar de andere partij; zo is men zeker dat de veroordeelde partij kennis heeft vd partij. Vanaf dan heeft de in het ongelijk gestelde partij één maand om hoger beroep aan te tekenen. Als dat niet gebeurt wordt het vonnis definitief en kan de winnende partij overgaan tot de tenuitvoerlegging. De partij die heeft gewonnen moet beslissen om de uitspraak al dan niet te laten betekenen en eventueel ten uitvoer te leggen (beschikkingsbeginsel). Dit is een recht, en geen plicht.

C.3. Rechtsmiddelen

Om een nieuwe beslissing te verkrijgen in een geschil waarin al uitspraak is gedaan:- gewone rechtsmiddelen (hoger beroep, verzet)- buitengewone rechtsmiddelen (cassatie)

C.3.1. Verzet

Rechtsmiddel voor de partij die verstek gaf (niet aanwezig was) voor het proces de zaak wordt volledig opnieuw behandeld, door dezelfde rechtbank. Dit is mogelijk voor alle zaken, maar slechts één keer toegestaan.

C.3.2. Hoger beroep

Alle beslissingen in eerste aanleg zijn vatbaar voor hoger beroep, behalve als het bedrag vd vordering <1240 EUR (enkel vrederechter) of <1860 EUR (rechtbank van eerste aanleg / rechtbank van koophandel reeds als “hoger beroep”).

Het wordt ingeleid door een dagvaarding of verzoekschrift. Alle regels vh verloop vd procedure in eerste aanleg, zijn ook op hoger beroep van toepassing. Ook hoger beroep is slechts een keer mogelijk.Vanaf de betekening begint een termijn van drie maanden om evt in cassatie te gaan.Indien een partij misbruik (tergend en roekeloos hoger beroep) maakt vh recht om hoger beroep in te stellen, kan die partij tot schadevergoeding worden veroordeeld.

C.3.3. Voorziening bij het hof van cassatie

Het Hof van Cassatie gaat na of de beslissing niet werd genomen met overtreding van een wettelijke bepaling, een verkeerde interpretatie vd wet of een schending van een substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven vormvereiste. Het behandelt de zaak niet volledig opnieuw. Voorziening in cassatie wordt ingediend bij verzoekschrift. De procedure verloopt volledig schriftelijk en leidt tot:

- Afwijzing: de genomen beslissing heeft de wet niet geschonden definitief en niet meer vatbaar voor enig rechtsmiddel

- Cassatie: de aangevochten beslissing wordt vernietigd zaak wordt verwezen naar een rechtsbank in de hoogste feitelijke aanleg van dezelfde rang als die die de bestreden beslissing heeft genomen, en die behandelt de zaak volledig opnieuw. Hiertegen kan men nogmaals in cassatie gaan, maar als dit op dezelfde gronden als het eerste cassatieberoep steunt, zal de rechter die een derde keer uitspraak moet doen, gebonden zijn door het arrest van cassatie (?).

C.4. Tenuitvoerlegging

Burgerlijke zaken meestal betaling van een geldsom (maar niet altijd, ook bvb hoederecht of verdeling van gemeenschappelijke goederen bij echtscheidingen; verbod om iets te doen; of een verplichting om iets ongedaan te maken). De partijen moeten beroep doen op een gerechtsdeurwaarder of notaris, die tot (gedwongen) tenuitvoerlegging zal overgaan als de veroordeelde partij nalaat de verschuldigde geldsom te betalen. Als het vonnis uitvoerbaar is, beveelt de gerechtsdeurwaarder om te betalen. Indien de betaling dan nog niet gebeurt, neemt de deurwaarder goederen vd verweerder in beslag. Vervolgens kunnen de goederen op een bepaalde dag openbaar verkocht worden: de opbrengst ervan is (na aftrek vd kosten) voor de uitvoerende partij tot beloop van haar schuldvordering. Deze procedure kan op elk moment stilgelegd worden wanneer de schuldenaar vrijwillig betaalt. Er zijn drie soorten van gedwongen tenuitvoerlegging, afhankelijk vh voorwerp waarop beslag wordt uitgeoefend: roerend beslag (roerende goederen, verkocht door deurwaarder), beslag onder derden (bedragen en zaken die een derde verschuldigd is aan de beslagene, bvb loon) en onroerend beslag (onroerende goederen, verkocht door notaris).In praktijk wordt met de meeste schuldenaars een afbetalingsplan overeengekomen voor het effectief tot een openbare verkoop komt.