Signalementen

Nederlandse gepensioneerden zijn sportieveren socialer geworden

De pensioentransitie is een belangrijke transitie inde levensloop, die invloed heeft op veel aspecten vaniemands leven. Sociaal wetenschapper RabinaCozijnsen-Birnie constateert in haarpromotieonderzoek dat de gevolgen en de conditiesvoor het vormgeven van de levensfase napensionering in de laatste twee decennia zijnveranderd, ten goede en ten kwade. Negatief is deafname in financiële tevredenheid in het begin vandeze eeuw en in welbevinden, vooral bij mannen.Zij konden in de jaren negentig wellicht meerprofiteren van alle mogelijkheden rond hetvervroegd uittreden. Positief blijkt het behoudenvan werkgebonden relaties na de pensionering ende toegenomen sportparticipatie ondergepensioneerden. Actief blijven na de pensioneringen in contact blijven met anderen en de wereld zijnbelangrijk voor het welbevinden op latere leeftijd.Door een betere individuele toerusting,bijvoorbeeld in de vorm van een hogere opleiding,een groter opgebouwd financieel vermogen en eenbetere gezondheid zijn de omstandigheden enmogelijkheden hiertoe in de afgelopen tweedecennia toegenomen. Voor degenen met eenslechte gezondheid, een laag opleidingsniveau enzonder partner is de kans groter dat ze in deze tijdgeen oud-collega’s meer zien, niet sporten en dathun financiële tevredenheid en algemeenwelbevinden lager zijn dan gemiddeld. Bovendienzijn sinds het begin van de financiële crisis in 2007de omstandigheden van gepensioneerdenmoeilijker geworden. Momenteel staat de hoogtevan het pensioen onder druk en worden veelmaatschappelijke voorzieningen versoberd. Ofdaarmee de maatschappelijke positie vangepensioneerden verslechtert en, indien dat hetgeval is, of specifieke categorieën ouderen daardoorworden getroffen, is nog niet duidelijk en kanonderwerp zijn van vervolgonderzoek.Proefschrift Retirement in transition. Dutch retirees

in a changing social context, Vrije UniversiteitAmsterdam, 7 februari 2013, 122 p, ISBN 978 905335 637 1. Promotores waren prof.dr. N.L.Stevens en prof.dr. T.G. van Tilburg.

Microbloedingen in de hersenen bij dementie

Nieuwe MRI-technieken maken microbloedingen(MBs) als zwarte puntjes in de hersenen van

dementiepatiënten zichtbaar.Neurowetenschapper Jeroen Goos, 34 jr, onderzochtde rol van MBs of de onderliggendevaatafwijkingen binnen dementie en Alzheimer(AD) in het bijzonder en concludeert dat zijmogelijkerwijs bijdragen aan een verminderdcognitief functioneren van AD patiënten, maarwaarschijnlijk vooral bij relatief ernstigeregevallen van deze vaatschade. De onderliggendevaatafwijking van MBs in het kader van AD iswaarschijnlijk overwegend cerebrale amyloidangiopathie (CAA), gezien de sterke samenhangmet het in het hersenvocht gemeten amyloid engenetische risicofactoren. Beïnvloedbarerisicofactoren bleken nieuwe MBs te kunnenvoorspellen. Dit kan mogelijk eenaangrijpingspunt voor behandelingen opleveren.Verschillende technieken lijken veelbelovend inhet vroegtijdig opsporen van potentieel relevanteschade van de kleine hersenvaten. In de toekomstzal het bestuderen van de belangrijke dochcomplexe interacties tussen MBs, amyloid in hethersenweefsel en de vaten en hypertensievevaatschade uiteindelijk in relatie tot hetfunctioneren van de patiënt, mogelijk worden.Proefschrift Microbleeds in dementia: Connecting

the dots, Vrije Universiteit Amsterdam, 6 februari2013, 221 p, ISBN 978 94 6191 591 7. Promotoreswaren prof.dr. P. Scheltens en prof.dr. F. Barkhof.

Jong beginnende dementie wordt pas laatontdekt

Bij 6 tot 9% van het totaal aantal mensen metdementie start de ziekte al voor het 65e

levensjaar. Dit brengt specifieke problemen metzich mee, constateert gezondheidspsycholoogChristian Bakker, 39 jr, in zijn promotieonderzoekbinnen het NeedYD-project, eensamenwerkingsverband tussen drieAlzheimercentra (Nijmegen, Maastricht enAmsterdam) en Florence Zorggroep, naar hetbeloop van dementie en zorgbehoeften op jongeleeftijd. Zo duurt het langer totdat de juistediagnose kan worden gesteld en is eronvoldoende aansluiting tussen zorgbehoeftenen beschikbare zorg. Bovendien wordenmantelzorgers van jonge mensen dubbel belastdoordat zij naast de rol van verzorger ook andererollen moeten vervullen, zoals die van ouder enkostwinner. Ook is het belangrijk datzorgprofessionals aandacht besteden aan deveranderende zorgbehoeften van patiënt enmantelzorger. Wanneer niet wordt voorzien inde zorgbehoeften van jonge mensen metdementie heeft dit negatieve consequenties voor

Published Online: 22 May 2013

Tijdschr Gerontol Geriatr 2013; 44

de ervaren kwaliteit van leven van hunmantelzorgers. Daarbij is het ook van belang datuit het promotieonderzoek blijkt dat jongdementerenden nog negen jaren thuis wonenvanaf de eerste ziekteverschijnselen tot aanopname, terwijl dat bij oudere dementerendenom vier jaar gaat. Apathie bleek bij jongemensen met dementie de opname te bespoedigenen een hoger gevoel van competentie bij demantelzorger verlengde de periode tot opnamebij jongere en oudere dementerenden.Casemanagers moeten een gerichte opleidingkrijgen zodat zij zijn toegerust om jonge mensenmet dementie en hun gezinsleden te begeleiden.Proefschrift Young onset dementia. Care needs &

Service provision, Radboud Universiteit Nijmegen,10 april 2013, 159 p, ISBN 978 90 6464 632 4.Promotores waren prof.dr. R.T.C.M. Koopmans enprof.dr. F.R.J. Verhey (Universiteit Maastricht).

Pas op voor overbehandeling van ouderepatiënten met diabetes

Hoewel het nut van de behandeling van diabetesen van andere risicofactoren van hart- envaatziekten voor jongere patiënten onomstredenis, geldt dit niet voor de groep ouder dan 75 jaar.Juist bij hen zijn de effecten van intensieveglucoseregulatie of bloeddrukverlaging nietvoldoende wetenschappelijk onderbouwd enkunnen nadelige effecten van behandeling nietworden uitgesloten. Dit concludeertonderzoeker/huisarts i.o. Hans van Hateren, 30 jr,uit zijn promotieonderzoek bij het DiabetesKenniscentrum van Isala Klinieken in Zwolle.Bij het gros van de ouderen met DM2 kan debehandeling van de diabetes zelf, maar ook vande andere risicofactoren voor hart- envaatziekten, minder streng. Kijk ook juist bijouderen naar het doel van behandelen. Is hetstreven naar een optimale kwaliteit van leven nietveel belangrijker? De geschatte levensverwachtingen de kwetsbaarheid van ouderen zijn hierbijbelangrijke factoren om te overwegen. ‘Ouderworden is de belangrijkste risicofactor voor sterfte,de andere risicofactoren worden met het ouderworden steeds minder belangrijk’ zegt de eerstestelling bij dit proefschrift. De belangrijksteaanbevelingen van het proefschrift zijn dat hetnoodzakelijk is dat behandeldoelen enstreefwaarden worden geïndividualiseerd. ‘Dehuidige richtlijngeneeskunde is een potentieelgevaar voor het leveren van goede zorg aanouderen’ (stelling 7).Proefschrift Diabetes care in old age,

Rijksuniversiteit Groningen, 13 februari 2013, 180p, ISBN 978 90 3676 020 1. Promotores warenprof.dr. H.J.G. Bilo en prof.dr. K. van der Meer.

Herstel van arm- en handfunctie na eenberoerte

Het is mogelijk om binnen 72 uur na eenberoerte een accurate voorspelling te doen overde arm- en handvaardigheid na zes maanden metbehulp van twee simpele bedside testen:vingerextensie en schouderabductie. Bijaanwezigheid van enige actieve vingerextensieen enige activiteit van de schouderabductorenbinnen 72 uur heeft de patiënt een kans van 98%op enige arm- en handvaardigheid na zesmaanden. Bij afwezigheid daalt de kans naar25% en bij afwezigheid na 5 en 9 dagen naar 14%.Dit concludeert bewegingswetenschapper RinskeNijland, 31 jr, uit haar promotieonderzoek bij deafdeling Revalidatie van het VU MedischCentrum. In het proefschrift wordt vervolgens dehuidige evidentie voor de effectiviteit van eenbehandelprotocol gedurende de eerste tienweken na een beroerte onderzocht: training vande aangedane arm en hand, immobiliseren vande niet-aangedane hand en vertaling van deaangeleerde vaardigheden naar de thuissituatie.De effectiviteit en optimale intensiteit van hetbehandelprotocol in de eerste weken na eenberoerte staan echter nog ter discussie. Meergecontroleerde effectstudies zijn daarom nodigen lopen nog in onder meer de academischemedische centra van Leiden, Utrecht, Nijmegenen VU Amsterdam. De eerste resultaten van ditEXPLICIT-stroke onderzoek worden in detweede helft van 2013 verwacht.Proefschrift Recovery of the paretic upper limb early

after stroke: prognosis and intervention, VrijeUniversiteit Amsterdam, 11 maart 2013, 159 p,ISBN 978 90 8659 634 8. Promotor was prof.dr.G. Kwakkel.

Longontsteking door verslikken en slechtemondgezondheid bij ouderen

Tandarts-geriatrie Claar van der Maarel-Wierink, 33jr, beschrijft in haar proefschrift de rol vanslikproblemen en een slechte mondgezondheidbij het ontwikkelen van aspiratiepneumonie,longontsteking door het inhaleren van materiaaluit mond of maag. Dit is onder kwetsbareouderen een regelmatig voorkomende ernstigeaandoening. Uit haar promotieonderzoek blijktdat slikproblemen (vooral na een beroerte) en inmindere mate een slechte mondgezondheid,geassocieerd zijn met aspiratiepneumonie bijkwetsbare ouderen. Goede dagelijksemondverzorging doet het risico op hetontwikkelen van aspiratiepneumonie en hetoverlijden daaraan afnemen. Dysfagie wordtvermoedelijk ondergediagnosticeerd omdat

Signalementen 153

kwetsbare ouderen hun slikproblemen als eennormaal verschijnsel van veroudering of als eengebruikelijk symptoom van hun ziekte zien, Bijopname in een verpleeghuis zou iedere ouderedoor een logopedist moeten worden onderzochtop slikproblemen, nu uit het klinische cross-sectionele onderzoek naar objectieve dysfagie indit promotieonderzoek een incidentie vanmogelijk 21% naar voren komt.Proefschrift Dysphagia and poor oral health:

significant risk factors of aspiration pneumonia in frailolder people, Radboud Universiteit Nijmegen, 21maart 2013, 171 p, ISBN 978 90 6464 627 0.Promotores waren prof.dr. C. de Baat, prof.dr.J.M.G.A. Schols (Maastricht) en prof.dr. J.N.O.Vanobbergen (Gent, België).

Heeft een combinatie vanvoedingssupplementen gunstig effect bij deziekte van Alzheimer (AD)?

De link tussen specifieke dieetpatronen en hetrisico op het ontwikkelen van AD wordt al jarenonderkend. Hoe zetten wij deze kennis in voorhet verlagen van dat risico en voor behandeling?Gedrags- en neurowetenschapper Martijn C. deWilde, 38 jr, concludeert uit literatuuronderzoekbinnen het kader van zijn promotie dat vooreffectieve nutritionele interventie deaanwezigheid van meerdere nutriëntennoodzakelijk is en dat vroege interventiebelangrijk lijkt. Vervolgens is in verschillendediermodellen voor risicofactoren voor hetontstaan van AD het effect van multinutriëntinterventie getest. Er waren gunstige resultaten,bij supplementatie van een multinutriënt dieet,voor leer- en geheugenprestaties en voorverminderde neurodegeneratie bij ratten enmuizen. In een proof-of-concept studie in mildeAD patiënten werd aangetoond dat dagelijkseinname van een 125 ml drinkvoeding met eenmultinutriënt, het geheugen verbetert en eerderin het ziekteproces effectiever lijkt.Hoe kunnen deze effecten in studies met

patiënten worden gemeten? De Wilde verwijstnaar een aantal op PET en MRI gebaseerdetechnieken die bijvoorbeeld in staat zijn omeffecten van interventie te bepalen op onderandere ophoping van het eiwit beta-amyloid inde hersenen, hersendoorbloeding enneurotransmittertransport. Uiteindelijk zullendit soort technieken ertoe leiden dat ADpatiënten in een eerder stadium herkend en dusook behandeld kunnen worden. Treffend is indit verband stelling 4 bij het proefschrift vanMartijn de Wilde: ‘De continue verbetering vande imaging technieken zal leiden tot betere envroegere diagnose van de ziekte van Alzheimer,

maar zonder effectieve behandeling is hetethisch niet verantwoord om de diagnose tevervroegen’.Proefschrift Effects of nutrition on cognitive decline

in Alzheimer’ Disease. Dietary intervention affectsrelevant parameters in Alzheimer models,Rijksuniversiteit Groningen, 8 februari 2013, 200p, ISBN 978 90 5335 643 2. Promotores warenprof.dr. P.G.M. Luiten en prof.dr. P. Scheltens.

Ondervoede ouderen laten zich nietmakkelijk oppeppen

Ondervoeding is een substantieel probleemonder thuiswonende ouderen van 65+. Deprevalentie is 35% in de thuiszorg, 12% inhuisartspraktijken tijdens griepvaccinatie en 11%in een algemene oudere populatie. Bij mensenvan 85+ is het zelfs 23% in de huisartspopulatieen 21% in de algemene oudere populatie. Dezegetallen komen uit het promotieonderzoek vangezondheidswetenschapper Janneke Schilp, 27 jr,naar de mogelijkheden voor herkenning enbehandeling van ondervoeding bij thuiswonendeouderen. Helaas blijkt de behandeling, zoalswerd toegepast door getrainde diëtisten in deeerstelijns zorg in haar onderzoek niet effectiefof kosteneffectief op lichaamsgewicht enkwaliteit van leven. Er werden ook geen effectengevonden op fysiek prestatievermogen,knijpkracht, voedingsinname enlichaamssamenstelling.Toekomstig onderzoek zal zich meer moeten

richten op de vroege herkenning van individuelerisicofactoren die zijn geassocieerd met deontwikkeling van ondervoeding en opmogelijkheden voor passende preventievestrategieën. In de klinische praktijk moet meeraandacht komen voor de screening van mensenmet een verhoogd risico op het ontwikkelen vanondervoeding en voor bewustwording vanouderen zelf voor gezonde voeding en preventievan gewichtsverlies. Mogelijke onderliggendeoorzaken van ondervoeding moeten beterworden opgemerkt, gevolgd door een actievebehandeling van deze factoren.Proefschrift Undernutrition in community-dwelling

older individuals. Recognition & treatment, VrijeUniversiteit Amsterdam, 1 maart 2013, 192 p, ISBN9789064646164. Promotorwasprof.dr.ir.M.Visser.

Geen functionele reorganisatie van de visuelecortex na gezichtsveldverlies

Goed nieuws voor (oudere) mensen metbijvoorbeeld macula-degeneratie. Na herstel vanhet netvlies door toekomstigebehandelmethoden zoals stamceltherapie kun je

154 Tijdschr Gerontol Geriatr 2013; 44

weer even goed zien als tevoren omdat je visuelehersengebieden onveranderd zijn gebleventijdens de gezichtsuitval. Je hoeft niet opnieuw te‘leren’ zien: je hersenen kunnen de informatie dievia je ogen binnenkomt nog gewoon verwerken.Dat blijkt uit het promotieonderzoek van KoenVincent Haak, 31 jr, in het Laboratorium voorExperimentele Oogheelkunde van het UMCGroningen en binnen onderzoeksschool BCN. Inhet verleden werd aangenomen dat visuelehersengebieden zich reorganiseren wanneer zedoor gezichtsuitval niet meer wordengestimuleerd, maar de organisatie blijkt stabielerte zijn dan verondersteld. De effecten die eerdervoor reorganisatie werden aangezien, blijken ookbij gezonde mensen voor te komen. Binnen zijnpromotieonderzoek ontwikkelde Haak eennieuwe functionele MRI-analysemethode. Dezemaakt het mogelijk de verbindingen tussen deverschillende hersengebieden uiterst nauwkeurigin beeld te brengen. Dit is niet alleen eenstimulans voor het onderzoek naar de gevolgenvan blindheid voor onze hersenen, maar kan ooknieuwe inzichten in andere hersenprocessenopleveren.Proefschrift Computational neuroimaging of visual

field loss, Rijksuniversiteit Groningen, 25 februari2013, 136 p. Promotor was prof.dr. J.M.M.Hooymans.

Palliatieve zorg vaak te laat ingezet bijchronische aandoeningen

Sinds halverwege de jaren negentig wil deNederlandse overheid de kwaliteit van palliatievezorg transparanter te maken en een vroege startte stimuleren. Onderzoeker en huisarts i.o.Susanne Claessen, 33 jr, richt haarpromotieonderzoek op het ontwikkelen vankwaliteitsindicatoren en op het toenemendebesef dat palliatieve zorg binnen eenzorgcontinuüm past, dat al vroeg in hetziektetraject moet starten en eindigt met de doodvan de patiënt en nazorg voor de nabestaanden.Haar bevindingen zijn onder andere dat relatiefslecht wordt gescoord op de kwaliteits-indicatoren voor nazorg aan nabestaanden en dathuisartsen bij patiënten met een andere ziektedan kanker – bijvoorbeeld bij COPD, hartfalen ofkwetsbare ouderen – zich vaak pas geleidelijk enrelatief laat in het ziektetraject bewust wordenvan de behoefte aan palliatieve zorg. Daarbijspeelt mee dat bij deze patiënten slechte periodes

vaak afgewisseld worden met betere. Eencombinatie van veelal subtiele signalen leidtertoe dat huisartsen een behoefte aan palliatievezorg herkennen. Dan gaat het om toenemendezorgafhankelijkheid of niet herstellen vanbijkomende ziekten of infecties. Ook signalenafkomstig van familieleden of informatie van demedisch specialist kunnen maken dat eenhuisarts bij een patiënt de behoefte aanpalliatieve zorg identificeert. Claessen pleit vooreen aanpak waarbij huisartsen al in een vroegstadium het initiatief nemen om het gesprek aante gaan met patiënt en naasten over hunzorgbehoeften in de laatste levensfase.Proefschrift New developments in palliative care:

quality indicators and the palliative care continuum,Vrije Universiteit Amsterdam, 28 februari 2013,189 p, ISBN 978 94 6122 170 4. Promotores warenprof.dr. A.L. Francke en prof.dr. L.H.J. Deliens.

Vici-subsidie voor vroege ontdekking vandementie

Prof. Serge Rombouts is een van de 32 Nederlandseonderzoekers die dit jaar een Vici-subsidie vanNWO ontvangen. Hij gaat de 1,5 miljoen eurobesteden aan verschillende onderzoeken omdementie in een vroeg stadium te herkennen.Door het analyseren van MRI-hersenscans hoopthij eerder te kunnen zien of iemand dementieontwikkelt. Vooral het activiteitenpatroon inrust heeft zijn belangstelling. Zijn er verschillente zien tussen hersenpatronen bij patiënten metdementie in rust en bij gezonde mensen? Ookgaat hij de hersenen van mensen scannen die noggeen klachten hebben maar wel een bepaaldegenetische aanleg voor dementie. Zo hoopt hij teontdekken of er al vroeg patronen in de hersenente zien zijn, die wijzen op het ontstaan vandementie. In de Rotterdam-scan-studie wordteen grote groep gezonde 45-plussers gevolgd omte zien hoe vroeg bij hen dementie in dehersenactiviteit is waar te nemen. Er wordtsamengewerkt met de Alzheimercentra van hetErasmus MC en het Vumc, en voor dedataverwerking met Oxford en Nijmegen.Rombouts (1970), van oorsprong

natuurkundige, is verbonden aan de afdelingRadiologie van het LUMC, het InstituutPsychologie van de faculteit SocialeWetenschappen van de Universiteit Leiden enaan het Leiden Institute for Brain andCognition (LIBC).

Signalementen 155