LXI1 1

A N N O 1 8 9 1

Daar ik op 6 en 7 Januari in Amsterdam de zittingen van het Hof moest bijwonenw werd myn 61ste verjaardag eerst Donderdag de 8ste

gevierd. In myn kamer vond ik een fraaie eikenhouten kast,welke Lore door tussenkomst van Frank te Maarssen had laten maken. Miek,Dora en Juffr.Bader zongen,Dora speelde piano en Kiek gaf my 3 paar kousen.Van Max kreeg ik een postpaketweger,van JW. de Hist.Bladen van Jorissen, van Juffr. Bader een prachtig dekkleed voor Prins en van Cécile een pennehouder,waarop in Hebr. Letters de woorden Eth sppher mahier (de pen eens vaardigen schrijvers,Psalm 45:2). Frank kwam op schaatsen en bracht my glacé handschoenen; Constance van Loon en Agnes kwamen per trein. Agnes zeide my dat zy haar rijtuigen wilde verkopen en daarop sloeg ik haar voor haar coupé over te nemen.

Frank vertelde dat Dr.de Minjer zyn twee kinderen in de wieg be- vrofcen gevonden had en dat Clemens Beels zyn baby met een bevroren fles melk in de mond bevonden hac,terwijl de drie meiden in de salon uit zyn servies zaten thee te drinken.

Lore was de vorige dag nog al wel gefeest maar nu weer iets stijver. Sinds weken was zy niet uit geweest. Henk,Fanny,Max en JW. hadden niet durven komen pmdat Dora in lichte graad de kinkhoest had.

Lore was ijverig bezig aan het schrijven van een scheurkalender voor de Martha-Stichting.

1891 LXII 2

Nepveu was Zaterdag 10 Januari onwel geworden en naar Velp teruggekeerd, waar hy terstond te bed was gaan liggen. Maria had ook naar Amsterdam willen komen,maar had aan Agnes geschreven dat zy verkouden geworden was en keelpijn had en daarom te Velp bleef. Toen ik Dinsdag 13 Jan. Bantam verliet zeide ik aan Lore:" Ik hoop dat Maria beter is," want het was alsof ik een voorgevoel had dat ik in Amsterdam slechte tijding zou krijgen en zo was het helaas ! want het eerste wat ik van Anna en Tane vernam was dat Maria de vorige avond ontslapen was.Nepveu had zyn koetsier naar Amsterdam gezonden om het aan Hendrik mede te delen en deze had het te IO-5- aan de zusters verteld.

Ik verzocht Burmann om de volgende dag voor my te zitten en reed na de zitting om 4 uur naar buiten om de verpletterende tijding aan Lore te brengen.

De volgende dag,Woensdag 14 Jan. spoorden wy beiden naar Amsterdam, waar wy Anna en Constance niet vonden,daar zy juist naar Bantam vertrokken waren; wy reden daarop naar Agnes,die daags tevoren te Velp geweest was,do-eh Nepveu niet had gezien,daar hy zich te ziek voelde.Maria was Maandag nog op geweest doch niet by haar man gegaan,die in een andere kamer te bed lag,omdat zy zich te slap voelde. Daarop was zy weer naar bed gegaan en later door Lou gevonden voorover gebukt en hevig benauwd. Zy was weer bygekomen,had iets onverstaanbaars gezegd en was toen ingeslapen. Nepveu was niet opgestaan om haar nog eens te zien,en Lou had alles alleen geregeld,daar Willem en

1891 LXII 3

Alfred afwezig waren. Wy durfden niet naar Velp gaan pmdat Dora de kinkhoest had en ik kon dus evenmin de begrafenis bywonen,maar JW. schreef ons dat Max gebeden had en Louis Nepveu gn Ds.Kan op het kerkhof gesproken hadden.Op Henriette Insinger

na waren de zusters overgekomen,maar geen enkele zwager op.Louis en Jacques Nepveu na. Maria was eerst 54 jaar

y

J 3L

Tot diepe droefheid van mij en mijne Kinderen overleed heden mijne innig geliefde Echtgenoote Vrouwe A J. M, VAN LOON.

C. ROOSMALE NEPVEU. VBLP, 12 Januaii 1891.Urgent mijne ongesteldheid it het mij onmegelijk eonimunicatiebrieven te zenden.(996) C. R. N.

Lore kreeg 25 brieven van deelneming o.a.van Henriette Mackay,die het alleen uit de advertehtie vernomen had maar deze zo vreemd gesteld vond dat zy die herhaaldelijk herlezen had eer zy begreep dat zy Maria gold; verder van Mevr.Willink-Crommelin,die terecht

schreef:" ta soeur chérie, ton amie d 'enfan<§E>, cette excellente et si agréable Maria,si bien douée,si expansive,ayant un coeur d'or pour tous ceux qui avaient le privilège de la connaître." Ook van Henriette Labouchere,die o.a. schreef:" Et toi si seule pour n« pouvoir aller pleurer avec les autres auprès de son enveloppe chérie,cette chère Marie,la compagne de ton enfance,qui a passé une partie de son existence à. tes côtés, avec qui tu dois avoir eu des rapports de soeur

manièredevant

tout à fait particulière encore. Il me semble toujours

Émmysâv£irfôût"s&Ruj8fiE&!ftâê^uî-?iê?âhreef: tant en elle,qui était et sentait comme une mère pour les parents et les enfants..."

d'une

1891 LXII 4

.

Op Zondag 25 Jan. werd Alfred Frank door JW. te Dieren gedoopt. Frank en Constance waren er t>y tegenwoordig.

Daar Jaantje Starink ging trouwen,huurde Lore Pleuntje de Groot uit Sluis,die op 9 Febr. uit Hilversum kwam aanwandelen met een alleraardigste muts op het hoofd. Op 11 Febr. werd het ijs in de vaart door een schuit,waarvoor 7 paarden gespannen waren,opengebroken.De nieuwe keukenmeid was netjes en zy was de eerste,die 's avonds, eer zy te bed ging,alles omwaste. Dit had Lore nog van geen enkele kunnen gedaan krijgen.

Nepveu had my laten vragen of ik toeziende voogd wilde worden.Ik had my bereid verklaard,maar later schreef hy my dat hy besloten had zyn zoon Willem te doen benoemen,die wel is waar nog student was, maar toch al 24 jaar.

Daar Caroline schreef dat JW. hoestte en verandering van lucht nodig had,terwijl Max schreef dat JW. minstens een maand rust moest hebben,zonden wy Dora en Juffr.Bader naar Amersfoort en kwam JW. met Caroline op Bantam. 0 wee wat zag hy er slecht uit,en wat hoestte hy lelijk ! Ik moest de volgende dag naar Amsterdam en at by. Frank en Constance,die volstrekt wilden dat wy Prof.Pel omtrent Jan Willem zouden raadplegen. Woensdag kreeg ik een briefje van Lore,die my schreef dat JW. by het opstaan flauw gevallen was en Miek had aangeboden om in Caroline's plaats naar Loenen te gaan ten einde Neeltje en Henkie te halen. Toen ik buiten kwam zeide Lore my dat Dr.Jonker JW. onderzocht had en zyn oordeel niet gunstig was,daar JW. te veel opgaf en zyn long was aangedaan. Zyn schoonvader was uit Leiden overgekomen en had het onderzoek bygewoond. Ik sprak met Caroline over Prof.Pel, maar zy vreesde dat deze hem terstond zou wegztfnden. Pel was by het tweede kind van Ernst en Adèle Labouchere gehaald,dat door Dr.van Geuns verknoeid was en typheuse koorts had.

Donderdag 19 Febr. telegrafeerde Frank dat Pel de volgende dag zou komen en te 3T kwamen Miek,Marianne Gunning,Deeltje,Mannie en Henkie uit Loenen en vond Marianne dat JW. er nog slechter uitzag dan Maandag. JW. zelf schreef aan W. Gunning te Eerbeek dat hy nogal wel was en dat Dr. Jonker hem -nogal goed vond ! Ik begreep dat Jonker woedend zou zyn en schreef hem dus een briefje om hem op Pels vocni' te bereiden en hem te verzoeken het consult by te wonen. Dit had Vrijdag middag plaats. Frank kwam ook. Pel vroeg aan JW. wat hem scheelde en JW. antwoordde:" Niets ! Dr.Jonker vond my ook nogal wel !".Pel keurde de behandeling door Jonker volmaakt goed,doch beval dat de creosoot niet in pillen maar in poeders gegeven moest worden. Voorts moest JW. boven blijven,niet spreken en veel eten en moest er een spons met terpentijn in zyn bed worden opgehangen. Vooralsnog behoefde hy het land niet te verlaten daar hy hier meer comfort had en beter voedsel kreeg dan elders. Wy waren dus wel enigermate gerustgesteld maar er was toch nog zoveel dat ons bezorgd maakte. Maandag hoestte JW. minder en was ook de temperatuur iets lager 37.9*

Ds. Hogerzeil schreef my dat hy Max in de Amstelkerk had horen preken,en dat zowel vorm als inhoud en voordracht volgens hem uitnemend waren. Roos en Geel zeiden my dat zy ook zo van de preek genoten hadden en verwonderd waren toen Max al Amen zeide,en de vrouw van van Mels vond evenals Roos dat hy precies myn stem en die van Lore had.

Toen ik Woensdag 25 Febr. van Amsterdam terugkwam vond ik JW. bepaald beter. Hy hoestte weinig en de thermometer wees slechts 36.9 en Vrijdag was hy zonder koorts en hoopte Dr.Jonker dat Prof.Pel het niet nodig zou vinden terug te komen. Die dag deed hy met Caroline een loopje in het zonnetje en zat hy even in de verandah.

Agnes gaf ons haar coupé cadeau en wilde voor de tuigen,stoflakens en ander stalgerei slechts ƒ 25,- hebben,die zy my voor het Gymnasium- fonds schonk.

Zondag 1 Maart preekte Max in de Grote Kerk te Haarlem over de keuze tussen de Heer en Barabbas,en ik meen my te herinneren dat Lore hem ging horen.

In het huis van Schaep-en-Burgh had een grote reparatie plaats, daar gebleken was dat de muur tussen de zaal en de eetkamer op een balk gebouwd was,die gehaal was vergaan en dat de grond daaronder vol water stond. Geen wonder dat het huis vochtig was.

‘ifj i r

-<v

1891 LXII 5

Cécile Paroz schreef ons dat Dr. Giuseppe Comandi zich aan haar gedeclareerd had.

Juffrouw Bader en Dora hadden Amersfoort verlaten en waren naar Haarlem verhuisd,van waar Dora ons een aardige brief schreef om te zeggen dat zy zich groen en geel verveel de,daar Henk en Fanny 's avonds uitgingen. Zy hoestte niet meer en haar voet was beter.

Te Oosterbierum werd Ds. Pot beroepen ter vervanging van v.d.Brink, die my schreef dat de dolerenden een bidstond hadden gehouden om den Here te smeken de komst van Ds.Pot af te wenden.!

Vrijdag 6 Maart kwam Prof.Pel terug,die JW. wel beter vond,maar er op aandrong dat hy zyn emeritaat zou aanvragen,daar de lucht te boenen veel te

scherp was. De volgende dag spoorde ik met Lore naar Velp om Nepveu te zien en vandaar reden wy 's avonds per trein naar Dieren waar Jaantje,de kindermeid,door Mina vervangen was,een frisse deerne uit Doorn zonder muts,terwijl Mauk en Lou Léonie,een meisje uit Troyes tot bonne hadden. Kareltje,die op 26 Jan. 2 jaar geforden was,was een dot,intelligent,vlug en dol op boeken,en druk babbelende. Voor 0 zegt hy eu,dus Eupapa,euk voor ook,en Da voor Ja. Hy onthield alles.

Lore was weer zeer stijf en had weer die onaangename trekkingen in het hoofd.

Toen wy Maandag in Bantam terugkwamen vonden wy JW. beneden en Woensdag at hy met ons en bleef hy 's avonds beneden.

Vrijdag 13 Maart kreeg ik de concept scheiding van Willem van Loons boedel te lezen. Indien Hendrik meer haast daarmee gemaakt had zou die vóór

Maria's dood gereed geweest zyn en nu was die vertraagd door de benoeming van een toeziende voogd,het opmaken van procuratie enz.Er moest ƒ 44.000- aan successierechten betaald worden.

Te Haarlem werd een drietal geformeerd van Max met 78,Jonker met 68 en Faure met 65 stemmen.

Nor lag weer overhoop met de leraar Muller en weigerde hem excuus te vragen ofschoon de Rector het hem aanried. Deze schreef my dat hy de Curatoren met Nor's gedrag had in kennis gesteld en daarop kregen Lore en ik van Nor gedaan dat hy aan Muller schreef. Toen Nor op 19 Maart van Amsterdam terugkwam vertelde hy my dat de Rector hem herhaaldelijk gezegd had:" Jongen,je was volkomen in je recht door Muller " geen excuus te willen vragen,maar je was brutaal geweest,en dat mag " niet." Toen Nor hem zeide dat hy aan Muller geschreven had,hernam de Rector:" 0,dan is het niets ! Je behoeft je niet ongerust te maken," er komt niets van." Nor had de indruk dat de Rector er nog niets van aan de Curatoren geschreven had. Welk een paedagoog !

Ds. Dijkstra schreef aan Jan Willem dat men hem te Kortenhoef wilde beroepen en JW. vond dat hy dit wel kon aannemen !

Ipenrode,waar Tante Calkoen vroeger woonde,werd door Hendrik van Wickevoort Crommelin voor ƒ 70.000- verkocht aan Jan Piet Teding van

Berkhout voor zyn dochter Isabella,die met Henri Deutz van Lennep trouwde.De Rectot schreef my dat Nor een strenge berisping van de Curatoren

ontvangen zou en zich zeer zou moeten inspannen wilde hy tot de zesde klasse overgaan.

Op Goede Vrijdag reden Lore, Caroline en ik te 6-g- naar Bussum om aan het avondmaal deel te nemen. Ds.de J?el preekte eerst een uur,daarna bediende hy het avondmaal aan de nieuwe lidmaten,vervolgens aan de mans,die slechts ten getale van 8 aanzaten en eindelijk aan de vrouwen,2 tafels. Daar hy by elke tafel met een gebed aanving en eindigde, hoorden wy met die van het formulier en het voor-en nagebed 12 gebeden. De dienst was dan ook eerst te half tien afgelopen en had dus 2-j uur geduurd, 't Is om de mensen een schrik voor het Avondmaal te geven.Lore was dan ook doodmoe. Dit is de laatste keer geweest dat zy aan de bediening was.

Een enquête bracht aan het licht dat er van de koetsiers,conducteurs en arbeiders by de Amst. Tramweg My schandelijk veel gevorderd werd.

Vrijdag 3 April werd Max te Haarlem beroepen met 61 stemmen,Faure kreeg er 10 en Jonker 3.

Te Tel el Abarna inSyrië werden tabletten gevondeh,welke dagtekenden uit de tijd vóór Jozua's intocht in Kanaën,en waaruit blijkt dat Kanaan reeds toen door geletterde lieden bevolkt was,zodat niet al watin de.Pentateuch en in het Boek Jozua geschreven staat enkel op overlevering -berust.

Ds. H.Pierson schreef een stuk over de Generaal van het Heilsleger Booth om te betogen dat deze geen hervormer is,de8ïjl hy zyn God gebruikt maar niet dient en louter op sugces ziet,terwijl Elia en de profeten en zelfs de Heer

3P

1891 LXII 6

Jezus geen succes hadden en de Wet van het Koninkrijk luidt:"Per crucem ad lucem."

Als een bewijs van de rijkdom der Romeinen en van hun verkwisting diene dat Cicero een huis bouwde voor 1 millioen 800.000 sestertiën

(KXMÏÏIXSMKXgaiaMüjL (+ ƒ 180.000-) en 12 villa's bezat. Zyn zoon had 60 millioen sestertiën (6 millioen gulden) schuld welke Caesar betaalde. Aan de moeder van Brutus gaf Caesar een parel van ƒ 500.000. Nunius had een ring van ƒ 2000.-,Isidorus liet 4116 slaven,5600 juk ossen,270.000 stuks vee en ƒ 6 mirilioen na. Nog een ander bezat 10 millioen en doodae zich omdat hy er 8 van verkwist had en van het overige niet leven kon. Seneca bezat 50 millioen gulden, Cinna verteerde ƒ 750.000- in het jaar. Een meubilair van 1 millioen sestertiën of ƒ 100.000- was niets vreemds,een paar duiven werd met f 400,- betaald. Daarentegen bedroeg het dagloon in Cicero's tijd 5 sestertiën of 50 cents.

Maandag 6 fipril kreeg Lore een duizeling nadat ik haar had ge- ëlectriseerd. Misschien omdat zy tevoren in de kelder geweest was, daarna linnen had uitgegeven en ik haar te lang had geëlectriseerd.

Zy at boven maar kwam toch te &J- beneden en gevoelde zich toen beter.Daar Max al enige dagen ziek was,stelde Lore my voor hem eens te

gaan zien. Dit deed ik en ik kwam onverwachts. Léonie zat boven voor het raam,herkemde my en opende de voordeur,Max klaagde over pijn op het hart en in de rug en Emilie dacht dat het nevralgie was. Zy wreef hem met kamferspiritus,voerde hem kina en chininepillen en melk en beurde hem op. Hy dejeuneerde en at alleen. Mauk en Lou waren druk,de Baby zeer aangekomen en in zyn wieg overluid lachende. Karel- tje had hem onlangs 4 talhouten toegeworpen,daar het kindje volgens hem toch ook met blokjes moest spelen.

Zaterdag 11 A$ril kwam Tom Wilson op afschuwelijke wijze- om. Hy woonde te Bennebroek maar kwam veel in Amsterdam en zo had hy ook die Zaterdag in Onder Ons met van Strijen en Aernout van Lennep zitten praten,met het plan om te 6 uur per trein terug te keren. Hy bleef echter plakken; ging by Riche eten,kwam 's avonds weer in de Sociëteit en liep toen naar Carré. Of hy later nog elders gefeest is weet men niet,maar toen hy aan het Station kwam,reed de laatste trein van lly juist weg. Hy wilde echter nog in een 5e klasse stappen,maar stapte mis en werd tussen.de trein en het plankier doodgedrukt.

De portier hoorde hem schreeuwen,de trein hield stil. Hy opende nog even de ogen en sprak de naam van zyn vrouw Bertha van der Vliet uit. Men droeg hem in een kamer,vond geen dokter en liet hem naar het Gasthuis vervoeren. De Stationschef telegrafeerde aan de chaf te Haarlem om aan Wilsons

koetsier te zeggen dat zyn heer een ernstig ongeluk gehad had. De koetsier reed daarop naar Gerard van der Vliet te üverveen,die opstond en naar zyn zuster te Bennebroek reed,van waar zy per telefoon een rijtuig te Haarlem bestelden om er mee naar Amsterdam te rijden. Zy zagen echter Wilson niet omdat hy al dood was en gruwelijk verminkt; het gelaat was niet geschonden,maar de borstkas was'"ingedrukt en de armen en benen gebroken. Later zeide de President van Valkenburg,wiens zuster Wilsons moeder was,dat hy niet te vroeg was gestorven,daar hy zyn fortuin er doorbracht.

Het Lid van Ged.Statie« van Stralen was gestorven en de Pres. woonde diens begrafenis by. De stoet reed langs het Gouvernementsgebouw en het huis van de Commissaris des Konings !!

Max stond op een drietal te Sneek,maar nam het beroep te Haarlemaan.

De man van min Jans werd waarnemer by de Bank van Lening tegen een loon van ƒ 59- in de maand; hy moest een borgtocht stellen van ƒ 500.-. Ik deponeerde daarvoor een Lot Oostenrijk 1860.

Op Zondag 19 April werd Ds. Warmolts te 's Graveland bevestigd.Ik woonde dit niet by maar hoorde hem later,op 7 Juni preken en toen brulde en galmde hy zó ondragelijk oneerbiedig dat wy hem de zak gaven. Zyn stem sloeg gedurig over.

V/

bcj V-Z

ff

4'cj HH

1891 LXII 7

Ik maakte kennis met Constance Carrasco,dochter van wijlen Antoniemen at met haar by Anna en Constance. Zy is een zwarte meid met dikke lippen en een schorre stem en noemde Tane Marraine.

Op 23 April kwam de Kerkeraad van Kortenhoef aan Jan Willem de beroepbrief brengen.

Op 24 April stierf Graf von Moltke,aet.90,na 'snmiddags in de Rijksdag geweest te zyn. Hy wandelde met God en God nqgn' hem weg.

Dinsdag 28 April. Petit diner by Anna en Constance met Henriette en Insinger,Willem en Thora,Anna van Kinschot en Agnes van Loon.Soep,risoles,zalm,filet de veau,voleau-vent,charlotte russe, kalkoen, gelei met vruchten,kievitseieren h. 40 ets,aardbeien enz.enz.enz! En Henriette at niets als een lepel soep en zweeg !

Lore voelde zich weer enige dagen lang onpleizierig,had duizelingen en pijn boven op het hoofd,zodat zy boven moest blijven. Ook sliep zy slecht. Haar scheurkalender was af en zou by Thieme te Nyme- gen gedrukt worden. De bewerking had haar ogen zeer vermoeid.

Ik reed naar Dr. Jonker om hem te vragen of hy niet dacht dat het zaak zou wezen Dr.Winkler omtrent Lore te raadplegefi,maar hy antwoordde dat dit niets zou geven,daar Dr.Winkler zenuwarts is. Later raadpleegde Jonker hem zelf. Anna en Tane wilden dat Lore P.de Raadt zou raadplegen.

Max huurde een huis in het Florapark te Haarlem voor ƒ 1400.- Vrijdag 15 Mei kwam Prof.Pel Jan Willem weer zien,aan wie hy een verblijf te Katwijk aanried. Daarop deelde Lore hem mede wat haar scheelde. Hy ondervroeg haar omtrent alles,keek haar in de ogen,en zeide dat het noch de maag noch de bloedsomloop maar de zenuwen waren,die haar kwelden; hy schreef een zoute drank voor en versterkend voedsel, geen soep maar bouillon,geen koffie,veel fruit en veel in de lucht." Stel u gerust,stel u gerust Mevrouw,1' bracht hy er stotterend uit, terwijl hy haar op de knie klopte.

Henk was in Haarlem al sinds lang koortsig en zwak,zodat hy geen 10 minuten lopen kon en pas was hy by ons of hy was beter,zodat hy weer goed sliep en Dr.Jonker verbaasd stond te kijken. Henk liet zyn hond Diana komen om hem te dresseren.

In de Wageningsche Courant van 9 Mei stond dat de sergeant Montagne by de ramp van Leiden op 12 Jan. 1807 Mevrouw van Randwijck- van Zuylen redde,die op 2 Mei van een zoon Lodewijk Napoleon beviel.Ik zond de Courant aan de zoon Montagne,predikant te Vlissingen,die tot '75 te 's Graveland gestaan had.

De leraar Muller schreef dat Nor de vormen der Griekse grammatica goed moest leren en dan wel zou overgaan.

Op 10 Mei raadpleegde Dora Dr.Jonker omdat zy de laatste dagen V^vT- alles dubbel zag en niet lezen of schrijven kon. Wy schreven het toe aan bloedarmoede,maar hy verwees haar naar Prof. Snellen. Deze vond het geval hoogst ernstig en vroeg herhaaldelijk ebf zy niet een slag tegen het linkeroog gehad had. Hy ried haar zich te versterken en geen kou te vatten. Wy waren diep ter neer geslagen en bezorgd. Henriette Hooft-Bicker vertelde my dat Prof. Dufour te Lausanne haar dochèer Valérie genezen had.

Op 21 Mei moest ik de alg.vergadering van het Chr. Onderwijs te Leiden bywonen en at ik by Gunning. Na het eten erkende Gunning my dat hy verkeerd had gedaan door Prof. te Leiden te worden.De volgende dag moest ik in de Prov.Staten een Lid van Ged.Staten kiezen in plaats van

van Stralen. Alexander Sillem werd gekozen met 34 van de 55 stemmen. Von Reeken vroeg my een gift voor Eva of Anna Slag- Smit,die door haar man verlaten was en met 5 kinderen armoede leed. Ik zeide een ernstig en vertroostend woord tot het lid der Prov.Staten Rozendaal uit Hoorn,wiens enige 14-jarige zoon overleden was,na in het DÊac.huis te den Haag verpleegd te zyn. Toen ik hem over Gods genade en de hemel sprak,kwamen hem de tranen in de ogen en H et Vc zeide hy,stralend van geluk:" Niet waar Meneer,er is immers een he- ' mei? Zy zeggen altyd dat hetgeen in de Bijbel staat niet waar is."

De arme man had nooit dan met modernen omgegaan.Dinsdag 26 Mei kwamen de Koninginnen in stad en was Frank ook aan het Statmon als Lid der Commissie voor de uitdeling en Woensdag reed ik met de raadsheer Vogel,diens dochter Jeanette en de Koek t

1891 LXII 8

e1 uur naar de Nieuwe Kerk,waar wy prachtige plaatsen kregen op een

tribune ter rechterzijde van de Koninginnen,die te 3 uur binnentraden. Eerst werd het Halleluja gezongen,daarna de Welkomstgroet van Beets,vervolgens bood de Burgemeester een gedenkpenning aan,waarop het portret der 10-jarige Koningin gegraveerd was,en antwoordde de Moeder; daarop kwamen uit alle Weeshuizen enige jongens en meisjes, van wie er een een toespraak hield en een hand kreeg van de jonge Koningin,en allen bloemen strooiden; toen werd het Te Deum gezongen in het Latijn,o.a.door Messchaert als tenor en door Rogmans als bas, en eindelijk het Oranjehoven van Beets. Alles was gewijd en indrukwekkend.

Voor de Gemeenteraad werden met medewerking der Roomsen en Kuy- perianen de radicalen Hugo Muller en Nolting,een werkman,gekozen.Daar Nolting billartqueuën fabriceerde zeide men dat hy Lid van de Raad geworden was omdat deze geen keus (queues) had.

Zaterdag 30 Mei ging Dora weer by Prof. Snellen en toen kon zy weer lezen. Hy schreef hetzelfde régime voor. Zy kon ook weer quatre- mains spelèn. Nor deelde ons mede dat hy niet zou overgaan,maar het was niet duidelijk waarom dit niet het geval zou zyn.

Maandag 15 Juni moest ik met Rutgers,Prof.aan de V.U. en Ds.H. Pierson naar Renswoude om Ds.van Melle te ondervragen omtrent een scherp stuk,dat hy in de Wageninger geschreven had tegen Bijleveld, secretaris van de Verg.van Chr,Nat*0nderwijs. Mevrouw van Melle-Duve- kot ontving ons met een glaasje madeira en een tulband,welke de Baron had gezonden. Te kwamen de 6 leden der Schoolcommissie en werd van Melle overtuigd van zyn ongelijk. Het ging heftig toe. Ik trachtte daarna Jan en Lou Taets v.Amerongen te zien,maar die waren te Wies- baden. Te 5T reden wy naar Amersfoort terug,waar wy koud kalfsvlees, sla en gebakken aardappelen aten en per spoor van 9 uur reed ik naar Amsterdam terug.

De volgende dag ging ik by Henriet te Hooft-Bicker inlichtingen omtrent Prof. Dufour vragen en Woensdag vond ik een gedrukt exemplaar van myn vertaling van de Spreuken in Bantam op myn tafel liggen. Van Dijk had die in Doetinchem laten drukken zonder er my in te kennen.

Prof. Snellen had aan Dr.Jonker geschreven dat hy voor tuberculose in het netvlies van Dora's ogen vreesde. Haar longen waren gezond maar niet sterk.Jan Willem werd te Valkenburg beroepen.

Donderdag 25 Juni vertrokken Dora en Melle Bader met Max en Em naar Lausanne. Lore had tweemaal een duizeling. Het vertrek van Dora had haar geheel van streek gemaakt. Zaterdag kregen wy een briefkaart van Max uit Keulen om te zeggen dat zy te Oberhamsen de aansluiting gemist hadden en de nacht van Donderdag op Vrijdag te Keulen geslapen hadden en dus eerst Zaterdag te Lausanne arriveren zouden; Maandag kwam er bericht van Melle Bader: zy schreef dat Prof. Dufour de behandeling van Prof. Snellen goedkeurde en Dora zond naar................................................. en danvolgde een onduidelijk,onleesbaar adres. Later bleek dat er Pension Cruchon Hartmann te Vers chez les Blancs stond,en een dag later,toen ik by Frank lunchte,zeide hy my dat hy dit pension kende en prees.

Op 30 Juni zag ik te Utrecht by de van Weede's de gecostumeerde optocht der studenten voorbygaan. Alfred Labouchere stelde de Graaf van Egmond voor.

Woensdag 1 Juli kwam de Keizer van Duitsland in Amsterdam met de Keizerin. JW.,Frank en Constance zagen ze met de Koninginnen op het balkon. Lore was helaas weer miserabel,duizelig en niets ziende. JW. en ik corrigeerden de proeven van haar kalender.

Ik wilde Lore niet verlaten en schreef daarom aan Jhr.Schorer dat ik de vergadering der Prov. Statan evenmin kon bywonen als zyn diner. Voorts verzocht ik Fanny om eens

hei rz

1891 LXII 9

buiten te komen en Dr.Jonker om naar Lore te komen zien. Gelukkig kwam diezelfde dag de lang gewenste brief van Melle Bader uit Vers chez les Blancs,die Lore's zenuwen tot bedaren bracht. Melle Bader schreef dat de lucht er zuiver was en dat Dora du lait chaud drolak en eieren at en dat er twee dames uit Lyon waren met bonnes en kinderen.

1891 LXII 10

Op het diner ten Hove stelde de Kon.Moeder een toast in in het Frans,waarop de Keizer in het Duits antwoordde en in het Hollands eindigde. Saar deed geen dienst.

Nor schreef dat de Rector hem officieel had medegedeeld dat hy in de 5de klas bleef zitten.

Jan Willem vertrok 3 Juli met Henkie naar Katwijk. Henk voer met het jacht des Keizers naar IJmuiden.

Melle B. schreef dat Dora's ogen beter waren en daarna kwam er een lange brief van haar; Dora speelde met een meisje Darwin.Lore was allermiserabelst en zag dubbel.

Donderdag 9 Juli bezocht ik J.W. en Caroline te Katwijk. JW. genoot veel en Henkie sliep beter.

Max en Em kwamen de 8ste terug en by ons logeren. Kareltje zeide versjes op met zo'n aardig stemmetje en de Baby was altyd zoet,la& wakker in zyn wieg te lachen en sliep de ganse nacht.

Gezina Jansen verliet ons na 5 weken by ons geweest te zyn,omdat Mietje Fontani terugkwam.

Lore zag zó weinig meer dat zy zich zelfs by het knopen van een wollen rok vergiste. Dr. J. wilde dat zy Snellen raadpleegde. Hy vond haar niet beter. Arme Lore!

Ik reed daarom op 21 Juli met haar in de coupé en met paarden van Boeschoten naar Utrecht,waar Prof.Snellen het dubbel zien aan de zenuwen toeschreef. Hy plakte een pleister op het linker glas van haar bril,ten einde aan het linker oog rust te geven en schreef een oogwater voor,Kina Laroche,een uur slapen 's middags,veel rusten,de ogen sluiten,toeren en versterkend voedsel. Lore las op een afstand al de letters.

De volgende dag kwam Dr.J. my de brief mededelen,die Snellen hem geschreven had; er stond in dat het niet de zenuwen waren,maar het bloed dat hy in de ogen gezien had,voorts dat er apoplexie in de bloedvaten was,een zeer ongunstig teken,zodat Dr.J.my weinig goeds voorspelde.

Hansje Backer herinnerde my dat haar oom C.Dedel een jaar vóór zyn dood ook ten gevolge van apoplexie door één oog niet meer had kunnen zien.

Op Swaenenburg had de boomkweker 300 bomen gecondamneerd,omdat hun kruinen tegen die der anderen aanzwiepten.

Zondag 26 Juli werd Max door Ds.Barbas te Haarlem bevestigd en deed hy 's middags zyn intree over Jes.40: 6-8. Lore kon helaas niet komen,maar Agnes was er. Na de dienst bracht ik de avond heel aangenaam by Henk en Fanny door met de predikanten Hoog,Barbas en Knottenbelt en hun drie vrouwen,en de predikanten Swaan en Snethlage zonder vrouwen.

Dora schreef dat zy Prof.Dufour bezocht had,die tevreden was. Hendrik van Loon zeide my dat Hogerzeil aan John Sillem,die president van het Bijbelgenootschap was,had voorgesteld om Jan Willem tot secretaris te benoemen in de plaats van Dr.van Leeuwen,die modern was en gepensionneerd zou worden. Hendrik had aan Hogerzeil gezegd dat dit een ingeving des hemels was en had hem gevraagd of er niet nog meer in JW's belang kon gedaan worden,waarop Hogerzeil geantwoord had dat hy ook aan van Toorenbergen zou schrijven.

Op 7 Aug. gaf Dr.Jonker aan JW. het briefje van Prof.Snellen van 21 Juli mee,om my te tonen. Er stond o,a. in dat Lore hemiopie had en parère van oculorum trinis,alles ten gevolge van apoplexie. Advies: toniserende behandeling,telkens iets eten,b.v.om de 2 uur,veel rust en 's middags slapen. Voorts sinere mori.

JW. had drie bezwaren tegen de benoeming tot secretaris van het Bijbelgenootschap: le dat er wel 100 andere liefhebbers zouden zijn, 2de dat hy er niet voor berekend was en 3de dat de tweede secretaris van Wijk meer aanspraak had. (Deze was echter geen Dr* in de theologie en dit was een vereiste.)

Op 17 Aug sprak ik Dr.Jonker,die my weinig hoop gaf op het herstel van Lore en verwachtte dat er een bloeduitstorting in de hersenen zou volgen. Zy leed aan verlamming der oogspieren.

Zondag 23 Aug. reed ik te 7 uur met Max in de omgekeerde Victoria naar Maarssen,waar Max preekte over Gen.4:9>10."Ben ik

hcj jv3

1891 LXII 11

mijns broeders hoeder?". De kerk was vrij vol en er was veel aandacht.Na de dienst wachtte ik op Max,maar toen hy niet uit de consistoriekamer kwam,ging ik er ook binnen en vond hem daar staande tegenover een diaken,die hem over zin ongereformeerdheid berispte. De doleantie had de leden van alle kerkeraden onbeschaamd en hoogmoedig gemaakt.

Gedurende ettelijke weken deed Constance het huishouden en maakte zy in,maar daar zy tegen Sept. ons verlaten moest,bood Anna van Loon zich aan haar te vervangen. Hiervoor bedankte Lore echter,want dat zou een ruïne geweest zijn en Pleuntje voor goed bedorven hebben.

Op 25 Aug. liep ik by Jacob Ploos aan,die my terstond aanleiding gé.f een ernstig gesprek met hem aan te knopen en over het éne nodige te spreken. Hy werd niet boos maar zeide dat hy geen schuldgevoel had,daar hy zichzelve niet geschapen had en het dus niet door zyn toedoen was dat hy^ter wereld was gekomen.

Donderdag 27 Aug. spoorde ik te II-5- naar Apeldoorn,vanwaar ik eerst te 2 uur naar Deventer kon vertrekken,alwaar ik in de Moriaan van Becking afstapte. Na my verfrist te hebben,want ik was zeer bezweet, reed ik voor ƒ 1,75 naar de Lathmer,alwaar ik twee Juffr. Crom- melin vond benevens Graaf van Zuylen ,Ds.Knottnerus,Louis Nepveu, van Pallandt,twee heren Brants,Swellengrebel,Rika Crommelin-de Graaf, de Heer en Mevrouw Crommelin-Sytzama uit Twello en de Evangelisten Lindonk en Kiewit met hun vrouwen en nog andere Evangelisten. Aan tafel zat ik tussen Juffrouw Crommelin en Rika,en 's avonds was er meeting in het Evangelisatie lokaal,waar Graaf van Zuylen sprak en enkele Evangelisten interessante mededelingen deden. De collecte beliep ƒ 24,-.In het Hotel bleef ik tot II-3- met Frits van Pallandt praten en daarna sliep ik slecht door het geraas en het carillon der kerk.

De volgende dag was er te 9 uur bidstond,waarin Knottnerus Joh.13 voorlas en gebeden werd door Nepveu,Lodder,Wilkens en Lindonk.Het gebed van Wilkens was niet aan te horen,weshalve ik hem later op Prediker 5:1 opmerkzaam maakte. Wy,het Bestuur,vergaderden van 10 tot 12 uur en toen maakte Knottnerus zich driftig omdat Louis Nepveu zeide dat de meeste Evangelisten weinig waard waren. Te 1.15 verliet ik Deventer. Lore haalde my te Hilversum af.

Visser liet my een brief lezen van de 18-jarige Cornelia de Vos uit Sluis,die van Vissers zuster vernomen had dat Mietje Fontani ons zou verlaten en hem nu raad vroeg. Lore had in haar wel zin,maar Constance vond dat het een dwaasheid zou zyn zulk een jong meisje zonder ervaring te nemen,die nooit gediend had en die zelf schreef dat zy niet kon strijken,terwijl er niemand was om haar hier op te leiden. Zy vond dat wy een huishoudster moesten nemen. Daarop vertelde Jansje Visser my dat er nog een ander meisjeVte Sluis was,Keetje Smit,die lust had om by ons te komen,en dat Pleuntje in de wolken zou zijn als die kwam. Even te voren zeide Matje Schinkel my dat zy ons met November zou moeten verlaten omdat zy haar oude oom te Apeldoorn moest gaan helpen,en daarna gaf Mietje Fontani haar verlangen te kennen om by ons te blijven.

Woensdag 2 Sept. kregen wy zelf een brief van Cornelia de Vos en schreef ik aan Mietje,die by haar moeder in Amsterdam was,dat wy haar niet wilden houden. Zy was heerszuchtig en lag met de andere meiden overhoop.

Tane wilde weer naar Spanje en Frank en Constance meenemen, maar Frank vond dat Lore's toestand dit niet toeliet en dat Charles Labouchere te ziek was om zo ver van huis te gaan.

Prof.Tobie Asser stelde zich candidaat voor de Gemeenteraad, doch werd niet gekozen. Daarop verscheen een plaat in de Groene Amst. hem voorstellende als Hamlet op het toneel,met de woorden er onder:" Tobi or not Tobi,that is the question."

Cornelia de Vos schreef dat zy de dienst by ons aannam.Op 22 Sept. schreef Anna van Loon o.a.:"....que je ferais bien " d'écouter de que Monsieur de Raadt conseillerait en fait d'homoö- " pathie et d'essayer son remède. Si cela n'a jamais rien fait pour " Caroline,il se peut qu'elle n'ait jamais pris le bon remède,et " 1'autre jour j'ai entendu citer plusieurs exemples de 1'efficacité " de globules bien choisies,bien appliquées,de résultats merveilleux " entre autres chez Gerdes,déja tout paralysé,une vraie résurrection!"

Die dag kwamen Dora en Juffrouw Bader van Zwitserland terug.Dora was gegroeid.

Op 14 Sept. gingen Frank en Constance op reis naar Zwitserland!. Het plan was Chur,Thusis,Pontresina,Chiavenna,Bellagio,Lugano,Domo- dossola en Brig.

Woensdag 16 Sept. vond ik te Amsterdam een briefkaart van Johan Gunning,meldemde dat Jan Willem de vorige dag te 12 uur te Katwijk een bad

1891 LXII 12

nemende,al zwemmende in een draaikolk geraakt was. Hy had een ankertouw gegrepen,maar was door een Duitser,die zich ook baadde, en anderen bewusteloos naar het strand gedragen en door wrijven, rollen,enz. bijgebracht. Juffrouw van Herwerden was daarop naar Leiden vertrokken om Arnolda en Marianne te waarschuwen; deze waren gekomen en hadden JW. nogal wel gevonden. Dr.van Walsem en een zuster van het Roode Kruis pasten hem op. Hy had tweemaal zeewater overgegeven, zag niet meer blauw en was zonder koorts en kalm. Caroline,die te Leiden was,kon niet naar hem toe,omdat Henkie zo weinig wel was en vomeerde. Aan het Hof kreeg ik te 1 uur nog een briefje van Marianne Gunning uit katwijk van de vorige avond 9 uur. JW. had wat gegeten, de zuster zou met haar by JW. blijven en de volgende dag hoopten zy hem naar Leiden te vervoeren.

Ik reed na de zitting naar buiten en vernam daar dat Cornelis 's morgens,na my te Bussum gebracht te hebben,met de lege Victoria naar Bantam was terug gereden, en wel z<5 hard dat hy de oude Prins niet meer houden kon,zodat deze tegen het heg: aanreed en dit zowel als het limoen,de lantaarn en het spatbord verbrijzelde,en Cornelis van de bok afsloeg zonder zich te bezeren. Daarna was het paard in draf langs ons huis gereden,het plein om en het koetshuis in zonder iets aan te raken,waarna het voor de deur van de paardestal bot stil was blijven staan,wel een bewies dat het niet gehold had en dat Cornelis niet mennen kon. Zyn plicht ware geweest naar huis te stappen, maar hy had,als ik my wel herinner,met de koetsier van Graafland om het hardst gereden. Terwijl ik deze minder aangename tijding in bantam vernam,moest ik er de veel treuriger tijding van JW's ongeval brengen.

De volgende dag begaf ik my na de vergadering der Prov. Staten, die Eduard Rahusen tot Lid van de Eerste Kamer kozen,naar Leiden, waar Jan Willem my meeviel. Hy lag te bed,maar zeide dat hy zich wel voelde. Henkie daarentegen viel my niet mee,hy hoestte veel en at niet. Neeltje mocht hem niet naderen omdat zy een soort van diphteri- tis had. Ik bleef by Mevrouw Gunning eten.

Tot Burgemeester van Amsterdam werd gekozen Sjoerd Vening Meinesz burgemeester van Rotterdam. Hy was getrouwd met een dochter van de vorige burgemeester den Tex en een stugge Fries maar een knappe vent. Als schoolkameraad van myn broer Willem had hy oudtijds wel by myn ouders gegeten.

Jeanette Pauw engageerde zich met een der vele zoons van Rutger Jan Schimmelpenninck.

In de Prov.Staten maakte ik kennis met het lid Henny,wiens vader predikant te jBennebroek was,toen wy 's zomers te Woestduin waren,en met hem haalde ik souvenirs uit de oude tijd op en spraken wy over Pastoor Coppens,de wagenmaker Stam,de behanger Rijfkogel,de timmerman Musch. De vrouw van ftenny werd Juffrouw genoemd,omdat hy geen Dr.Theol was gelijk Beets,wiens vrouw Mevrouw heette.

Maandag 21 Sept. kwam de Heer de Raadt,die heel pleizierig vertelde van zyn werk in Gouda,waar hy in een buurt van 4000 inwoners een Zondagschool had en Bijbellezingen hield en 's winters 300 kinderen gevoed had,met dit gevolg dat de drankhuizen en bordelen er uit verdwenen waren en Domela,die er de lieden was komen opruien,de vlucht had moeten nemen omdat men hem toevoegde:” Je liegt!” in hem te lijf wilde.

Hy onderzocht Lore's hart en vond geen vet maar een goed-tharten polsslag,doch de pupillen vond hy te klein. Hy ried haar de/ voeten in water en zout te dopen en de benen daarmede te wrijven. Hy vertrok te 3 uur en even later kwam een telegram uit Leiden:" Te ” 10.14 is heden Maarten Aernout geboren. Caroline zeer wel." Tegelijk kwam een briefje,door Caroline 's ochtends te 7 uur geschreven,met de droevige tijding dat JW. de vorige dag de koorts gekregen had,39“,zodat zy vreesde dat hy toch nog de noodlottige gevolgen van hetongeluk te katwijk ondervond. De baker zou eerst Vrydag komen en JW; was van plan geweest deze Maandag by Prof. Pel te gaan.

1891 LXII 13

Dinsdag schreef Mevrouw Gunning dat de bevalling goed was afgelopen,maar dat JW. te bed lag met ontstoken keel en koorts. het kind was donker. JW. lag afgezonderd.omdat zyn keelaandoening besmettelijk was.

Frank schreef uit Bellagio dat hy en Constance over de Albula pas gereden waren een uur nadat een bijwagen van de post in een afgrond van 120 meter gestort was,waarby twee passagiers waren omgekomen, o. a. een Engelse vriendin van Olga van der Vliet,en dat ze de wagen en de twee lijken in de diepte hadden zien liggen.

Dora ging zich aan Prof. Snellen vertonen,die wel tevreden was maar de raad gaf in '92 weer naar Zwitserland te gaan en weinig les te nemen.

Maria Gunning schreef onder dictée van JW. en gaf zeer goede tijding. De koorts en keelpijn waren minder. Caroline lag met de rozen op de wangen te bed. Haar vader deed de aangifte by de Burg. Stand.

Zondag 27 Sept. preekte Ds. Welter in het lokaal te Hilversum over Matth.14:23-33,Jezus wandelende op de zee. Het was of hy voor my sprak:"Wees goedsmoeds! Ik ben het,vrees

niet!",want ik was in zorg en angst over Jan Willem,daar Marianne geschreven had dat hetgeen hy opgaf volgens Dr.van Stockum uit de long kwam. De Heer had Zyn apostelen gedwongen zonder Hem over te varen,en tóen Hy ter elfder ure te hulp kwam,herkenden zy Hem niet,want zulk een vreemde weg had Hy nog niet bewandeld. Terwijl ik in het lokaal was kreeg Lore de visite van de Leidse pleegzuster,die JW. na het ongeval te katwijk had verzorgd.

Dinsdag 29 Sept. kon ik eerst 's avonds naar Leiden sporen om de kraamvrouw te zien,die er patent uitzag en zo wel was als men wensen kon. JW. was de vorige dag voor het eerst by haar toegelaten.Hy hoestte nog steeds en gaf dan lelijk op; ook had hy nog een weinig koorts en daar hy hees was,fluisterde hy. 's Avonds naar Amsterdam terug reizende ontmoette ik Prof. Pel,die zich bereid verklaarde om JW. te bezoeken.(Boulanger schoot zic& op het graf zijner maitresse Bonnemain dood).

Vrijdag 2 Oct. zond JW. goede tijding. Hy hoestte niet meer dan vóór het ongeval te Katwijk,was zelfs even uit geweest en had goede eetlust.

Te Reichenberg in Bohemen werden bommen onder een spoorwegbrug gelegd,welke tfeizer Franz Jozef op zyn reis naar Praag moest passeren, gelukkig zonder veel schade aan te richten.

Uit oude herinnering aan de mooie colleges van Prof. Bosscha in 1847,las ik enige verzen der Eerste Satyre van Juvenalis over.

Maandag 5 Oct. werd JW. door Prof.Pel te Leiden bezocht. Hy vond JW's toestand niet overgunstig maar evenmin bepaald ongunstig.Hy vond het niet dringend nodig dat JW. naar het Zuiden ging en hoopte dat hy ook in ons klimaat genezen zou,maar dan was grote voorzichtigheid,versterkend voedsel,weinig praten,enz.dringend nodig.

Ik at by Ebel toen Cees Hartsen binnenkwam,die een allerdroevigste indruk op my maakte,daar hy voor een deel zyn verstand verloren had,doof was en moeilijk sprak. Op myn vraag of hy niet naar buiten ging keek hy my wezenloos aan en vroeg hy:"Bang?". Ik begreep niet dat men hem alleen liet. Het pianospelen had ook hem evenals Lore onberekenbaar veel kwaad gedaan. Waren zy te zamen getrouwd, dan zou Lore al lang gek geworden zyn.

Ds.Adriani zeide aan Nor,dat de voordracht voor het Biibelge- nootschap nog niet was opgemaakt,omdat de Commissie de moed nèet had om Jan Willem aan te bevelen,au diens toestand zó precaifc was.

Lore was voortdurend duizelig en leunde zwaar op myn arm als ik met haar liep. Arme lieve Lore !

Prof.van Toorenenbergen raadpleegde zyn collega Pel omtrent JW.,en deze zag er geen bezwaar in dat JW. de betrekking aanvaardde, maar vooraf wilde hy nog een schriftelijk advies aan Dr.van Stockum vragen. Ik reed op 14 Oct. na de zitting naar Leiden om JW. en Caroline met dit bericht te verblijden. De baby was rustig en zoog 8 maal in de 24 uur,maar ffenkie lag te bed met influenza.

Cees /^artsen kreeg te Driebergen een hevige beroerte en lag bewusteloos,doch de Dr. dacht dat hy er wel van zou opkomen.

1891 LXII 14

Ik moest weer allervervelendste stukken van de Prov.Staten lezen. Pan is Juvenalis vrij wat amusanter.Hugo van Rossem zond een abrikoos in een kuip met Beeksche aarde.

Maandag 19 Oct. werd Lore 58. Ik had niet durven hopen dat zy deze dag beleven zou. Miek,Dora en Melle Bader zongen een loflied.Zy hadden twee complete zittingen met kussens en ruggen gewerkt boor stoelen in de verandah en een lampekap. De baas had de vestibule en de eetkamei met massifs van bloemen gevuld en een prachtig bouquet gebracht,terwijl de slagersvrouw een tulband bracht. JW. bracht druiven en eau de cologne mee,Emmy een door haar beschilderd sachet,Fanny een bouillonkop en lijm,Agnes bloemenvaasjes,Saar een ornament van

kurk vol mos en varens,Frank en Constance een deken voor de voeten,en Dora had een portretlijstje beschilderd. Aan het dessert kwamen 4 kinderen Otten en 3 kinderen Visser liederen zèngen.

Ik nam een nummerverwisselaar voor Por voor ƒ 550.- Tyo van Eeghen,die afgescheiden is,engageerde zich met een dolerende dochter van Kolonel van Marle.

Prof.Pel en een diacones werden op de Wildbaan geroepen omdat Insinger niet wel was. Hy was erg benauwd,nu eens op en dan weer in bed.

Vrijdag 30 Oct. werd Maarten Aernout 's avonds in huis te Leiden gedoopt.

Maandag 2 Pov. kwam Cornelia de Vos,oud 18 jaar,en verliet M/atje Schinkel ons,na 8 jaar by ons geweest te zijn.

P. Zerbst te Ede vroeg my medebestuurder te worden van een Krankzinnigengesticht aldaar,maar ik weigerde op grond dat een gesticht te Ede niet van uit 's Graveland te besturen is. Als Off.van Justitie had ik trouwens genoeg van krankzinnigen gekregen.

By van der Hoeven kochten wy een nieuw breakje voor ƒ 450.- Dinsdag 3 Pov. kwamen JW. en Caroline met de twee jongens en Peeltje logeren,die allen heel wel waren. Henkie was niet meer eenkennig, had 8 tanden,maar geen enkele kies,at alles en was zeer geëmbellis- seerd.

Woensdag 4 Pov. stierf Insinger 's ochtends te 9 uur te Driebergen in de ouderdom ban 68 jaar. Hendrik van Loon was juist die ochtend naar Wiesbadeh vertrokken,maar werd per telegram teruggeroepen. De volgende dag spoorde ik naar Driebergen vanwaar ik met Frank en Constance van Loon naar de Wildbaan reed. Wy dejeuneerden er met Nepveu en te l-j werd ik alleen by Henriette toegelaten,die zeer kalm en natuurlijk was. Anna en Tane zaten in de kamer daarnaast,maar werden,hoe vreemd dit ook schijne,en hoe lang zy ook wachtten,niet ontvangen,evenmin als Henriette's intieme vriendin Anna van Kinschot en Mathilde Luden.

Èaterdag 7 Pov. woonde ik de begrafenis te Driebergen by. Het was prachtig winterweer en de zon scheen overheerlijk. Te Driebergen stonden aan het station 10 equipages gereed,die Henk,Max,Emmy,van Meeteren,my en vele anderen naar de Wildbaan brachten,alwaar het zwart van de mensen was en ik ook de Heer de Raadt vond. Deze zeide my dat Insinger vrede gevonden had. Paar het kerkhof reed ik met Willem Elout en Ds.Boomer,die hem vroeg hoe zyn vader het maakte. Willem Elout antwoordde:" Papa zou heel wel zijn als hy niet by elke begra- " fenis wilde wezen,want daar vat hy kou."Henriette ontving nu iedereen.

In Haarlem preekte zekere Beekhuis uit Uitgeest voor 12 hoorders en bad hy tot de Grote Geest,evenals de Indianen in P.Amerika.

Marie van Vollenhoven,bijgenaamd How do of Hoeboe,verkocht de bijoux van haar moeder,de buste van haar vader en de boeken van haar grootvader,en toch was zy millionair.

Op 23 Pov. werd David van Lennep burgemeester van Heemstede en Jan Willem vroeg zyn emeritaat aan.

Vrijdag 27 Pov. schreef Max dat Alfred niet wel was; hy vomeerde en kreunde,en Zondag schreef hy dat er vrees was voor hersenaandoe- n®ng,evenals by &arolientje,maar op myn telegram om tijding antwoordde hy:" Toestand iets beter,dokter tevreden." Dinsdag 1 Dec.ging ik na de zitting naar Haarlem,waar Emmy my zeide dat $aby weer his own self was. Ik zag hem in de wéeg,hy zag er best uit en zeide Ada! Daar Max en Em met yenk en Fanny naar 't Manpad reden omdat Aernout de vorige dag gestorven was,reed ik mee en vonden wy Hans heel kalm en gewoon. Aernout was 1 Sept. 64 jaar geworden.

1891 LXI1 15

Dora klaagde weer over kloppingen ter rechterzijde van het oog, zodat zij niets kon doen en /fenkie had netelroos,wat hem zeer onrustig maakte.

Henarik de Neufville had kanker in de mond,zodat hy niet kon eten,wat voor hem het toppunt van geluk was. Op reis nam hy altyd een kamer ebener Erde,daar hy na het eten geen trappen meer kon klimmen,en na gegeten te hebben schudde hy zyn beddezak op,gelijk Kee Willet zeide. Hy dronk ook enorm en zijn ogen puilden uit hun kassen.

Op 9 Dec. werd JW. benoemd tot le Secr. van het Hed.Bijbelge- nootschap. John Sillem meldde het per telegram. JW. voelde zich helaas weer minder wel,had pijn op de borst en gaf op en verlangde naar het Zuiden. Dr.Jonker kwam en zeide dat JW. bronchitis had en melk moest drinken.

Lore had van de Heer de Raadt tinctuur van mierenzuur gekregen, dat met suiker niet slecht smaakte. Ik las haar de Historische Studiën van Jorissen voor: Philips II,Het Testament van Peter de Grote, en een amusant boek over de Hertogin van Berry,dochter van CharlesX en moeder van de Graaf van Chambord.

Caroline ging huizen zien in Amsterdam; het bovenhuis van de winkel van Bonebakker werd zeer geprezen,maar was niet te huur. Ik bezichtigde met haar en Constance een huis op de Prinsengracht,tegenover het Gerechtshof,maar de trap was onmogelijk,een huis op de Leidsche Gracht,dat een krot bleek te zijn,en een huisje naast de Walkarts en dat hun toebehoorde,dat wel lief en schoon was,maar waar tegen van achteren die oude wijven een enorm hoge muur hadden doen bouwen,waardoor alle licht betimmerd was,uit vrees dat men ze bespieden en van haar lelijke gezichten schrikken zou. De trap was ook lelijk,er was geen tuin of binnenplaats en evenmin waren er jalouzies. Als men het huis binnen trad viel men in de keuken,en voor dat ding durfden die rijke maagden kxog 1000- og ƒ.1100- huur vragen. Toch huurde JW. het war ƒ 1000- omdat het dicht by het huis van het Bijbelgenootschap was.

22 Dec. at ik voor het eerst by Jaapie Ploos. Toen ik hem vertelde dat ik,als Anna en Constance niet thuis waren,in een gaarkeuken at,zeide hy dat ik altyd by hem terecht kon.

Donderdag 24 Dec. bracht Caroline Lore naar Haarlem om de volgende dag Max te horen preken,en 's avonds schreef ik haar en was het my zo vreemd haar niet tegenover my te zien zitten. De volgende dag bracht Fanny haar 's middags,nadat zy Max had gehoord,naar Amsterdam terug,waar zy by de zusters met Agnes at en logeerde. Daar Max Christiaan en Deborah van Eeghen te logeren had,had hy Lore niet kunnen herbergen en had zy daarom by Henk en Fanny in de strijkkamer overnacht. De 2de Kerstdag had zy van ll-j tot 3^ by Henriette Insin- ger zitten praten en daarna werd zy door Constance van Amsterdam afgehaald, omdat ik my te grieperig voelde. Alles liep uitstekend af, alleen het in-en uit de trein stappen ging moeilijk,maar Lore had zeer genoten,want zy had Max gehoord en dat was haar grote wens.

Ik las een Vergelijking tussen Quinctilianus en van der Palm, voorgedragen door Dr.van der Sande Bakhuyzen in het Utr. Genootschap op 15 Juni. Beiden verloren hun enige zoon,eerstgenoemde onder het schrijven zijner Institutio oratoria en v.d.Palm onder het schrijven van zijn Bijbel voor de Jeugd. Een zoon van Foreest kreeg toen de naam van der Palm by de zijne. Hy studeerde te beiden tegelijk met mijn broer David,had een grote neus,speelde goed billiard,maakte magnifieke ballen op het kruis en had de bijnaam Mazure,waarom weet ik niet,maar er waren destijds meer studenten die bijnamen hadden.Zo heetten de twee van der Maesens "de kleine en de grote Peut," van Andel heette Sap,omdat hy zoveel hield van de brandewijn,waar morellen op getrokken waren,en Rendorp heb ik nooit anders horen noemen dan Kees van Kokkelsteen. De beide Pallandts van Keppel,die klein waren,hadden in onderscheiding van hun neef Frits,die groot en mooi was,de elegante bijnaam van " Poepertjes."

Ik las het leven van Bilderdijk door Dr.Kollewijn in 2 dikke delen,met grote onpartijdigheid alleronderhoudendst geschreven.Als dichter en schrijver was de man groot,maar niet als mens. Zijn eerste vrouw beviel 3 maanden na het huwelijk en werd door hem mis-

iq?'

h cj'jT-

1891 LXII 16

handeld en later met de meid de straat opgejaagd,terwijl hy het deed voorkomen alsof zy hem hadden verlaten. Bilderdijk werd verbannen en was eigenlijk heel blij daardoor aan zijn schuldeisers te ontkomen. Hy had als advokaat te den Haag een prachtige praktijk gehad,maar te veel als Grand Seigneur geleefd uit louter hoogmoed, zich inbeeldende van de Orsini's,de Teisterbants af te stammen, ja zelfs van één geslacht met de Nassau's te zijn. In Londen onderhield hy briefwisseling met zijn vrouw,die hy brodeloos met twee kinderen had achtergelaten en drong zelfs op een hereniging aan, maar kleedde zijn brieven zó in,dat zy,hoe zeer zy het ook wenste, niet tot hem kon overkomen,en inmiddels knoopte hy een

liaison aan met Juffrouw Schweikhardt,by wèer vader hy gastvrijheid genoot; zy gaf zich aan hem over,ten gevolge waarvan haar vader van hartzeer stierf. Dit belette Bilderdijk niet dim in zijn Bijbel te schrijven:" 18 Mei 1797 kreeg ik tot vrouw W.Schweikhardt,quam" Deus O.M.in ...... mihi servet." Hy vertrok spoedig daarna naarBrunswijk,waar zy hem volgde,in September zwanger werd en in Juni 1798 beviel. Dit herhaalde zich nog tweemaal,terwijl zijn wettige vrouw nog altyd op een hereniging bleef hopen. Eerst in 1802 kreeg zy lucht van de zaak en liet zy zich van hem scheiden. Haar advokaat was Mr.Maurits Cornelis van Hall,dien ik in 1853 nog als President der Rechtbank te Amsterdam gekend heb. Bilderdijk ontzag zich niet allerlei onwaarheden te schrijven en dat alles ging met een streng Calvinisme en met misbruiking van Gods heilige Naam gepaard.

Toen ik Woensdag 30 Dec. buiten kwam vond ik Lore te bed met hevige pijn in het rechter been. Dr. Jonker schreef het aan influenza toe,daar zij noch koorts noch hoofdpijn had. 's Nachts deden de scheuten in het been haar kermen.

Op Oudejaarsdag deelde Mietje ons mee dat zy ons met 1 Mei verlaten zou omdat zy zich met Cornelis verloofd had. Ik schreef eenbrief aan Hendrik van Loon,die ik hierby overleg........." Amice! Niet weinig was ik verrast toen ik gisteren avond buiten " komende van Lore vernam,dat Bicker en Modderman ons op uw last 3 " manden Bourgogne gezohden hadden,en ik behoef je niet te zeggen " hoe welkom ons dit prachtige cadeau is,daar onze voorraad is uit- " geput en Bader,Miek,Norrie en zelfs Dora zich ook al permitteren " op order des geneesheers mee te drinken,om niet eens te gewagen " van de droogpruimer van Dokkum,Nor's schoolvriend uit Weesp,even " saai en doods als de stad zijner inwoning. Het zijn alleen JW. en " Caroline,die zich onthouden en enkel water drinken,ofschoon zy niet " hebben getekend,en dan,als het voorkomt wel een glas Champagne aan- " nemen,hetgeem by ons echter nooit wordt aangeboden,daar onze kelder " het niet oplevert. Uw envoi zal dus naar waarde geschat worden en" by elk glas hopen wy de gever te herdenken.........—■

" Ik at by Anna en Constance met Luuise Elout en Henriette Insinger " die even spraakzaam was als Louise stil. Ik ried Louise aan het " Leven van Bilderdijk van Dr.Kollewijn aan haar man cadeau te geven," daar dit hem zeker interesseren zal en misschien zijn illusie om- " trent hem benemen,dewijl zyn naam er niet in voorkomt. Ik heb sedert " lang geen boek gelezen,dat zo knap geschreven is en my zó boeit. Ik " wist echter niet dat B.zó ijdel en zó onwaar was em dat er op zyn " gedrag zoveel was aan te merken,daa-r hy zyn 1ste vrouw mishandelde " en 3 kinderen by een andere verwekte,terwijl hy nog met de 1ste ge- " trouwd was. Dit alles ging met een grote mate van orthodoxie gepaard. " Nu,uit onze naaste omgeving weten wy dat ijdelheid en Calvinisme kun- " nen samengaan. Groen,Elout en Kuyper bewijzen dit. Een ander boek," dat kleiner is en je ook verbazend boeien zou,is getiteld:Een woord " van Protestantsch Verweer,en door Johan Gunning,thans predikant te " Leiden,geschreven om zich te verdedigen tegen een Jezuiet,die zyn " lezing over een reis naar Italië gerecenseerd had. In dit boek gaat " hy enige der goddeloosheden en gruwelen van de Roomse Kerk en van " de Pausen na en toont hy een kennis en belezenheid,die verbazend is." Ik gaf het aan de zusters cadeau,die het verslonden..........."

E I N D E 1 8 9 1 .

L/

LXI1 17

A N N O - 1 8 9 2

7 In het vorige ftaar was het Ministerie Mackay- Keuchenius afge-l treden,na in 1889 een wijziging der Wet van 1878 in hun geest te

hebben tot stand gebracht,waardoor de byzondere scholen nu ook uit 's lands kas konden worden gesubsidieerd. Ook werd de Wet tot regeling der pensioenen van burgerlijke ambtenaren en hun weduwen en wezen aangenomen,maar de legerwet,die de persoonlijke dienstplicht wilde invoeren,bracht scheuring onder de meerderheid. De Roomsen scheurden zich van de antirevolutionnairen af,by de verkiezingen verkregen de liberalen de meerderheid en een radicaal ministerie Tak - van Tienhoven trad op,dat het echter ook niet langer dan drie jaar uithield,maar veel kwaad stichtte,want Klaas Pierson voerde een vermogens- en een bedrijfsbelasting in,na de domheid begaan te hebben om de accijns op de zeep af te schaffen en die op het zout te verminderen,die geen van beide drukten. De grote gemeenten werden steeds armer,want de rijken gingen buiten wonen en de armen,die geen belasting betaalden,bleven er, kostten duizenden,daar by de uitbreiding der steden steeds meer geld moest uitgegeven worden voor scholen,politie,verlichting en bestrating. In Amsterdam,waar het vroeger wemelde van equipages,waren er nauwelijks 60 meer te zien.

Daar Lore's gelaat Woensdag 30 December vertrokken en haar spraak belemmerd waren,vreesde ik dat zy weer een attaque gehad had, te meer omdat zy soms de ganse avond en nacht,ondanks de scheuten in het been,sliep. Soms hoorde ik haar in haar slaap kermen.Vrijdag 1 Jan. was zy zeer beklemd op de borst toen ik haar te 1-^ uit het bed op de sofa hielp en daarom legde ik haar weer te bed.Zy bracht daarop een slechte nacht door en hoestte veel.

Zaterdag 2 Jan. ging JW. voor het eerst sinds 4 weken uit, ofschoon er een koude Noordenwind blies. Hy vroeg aan

Meyjes,de factotum der dikzakken.om stores,schellen,behangsel en een dienstbodenkamer met een schoorsteen.

Woensdag 6 Jan. gaf Lore my gouden manchet-en hemdsknoopjes en chocolaletters,en kreeg ik van Henk,Fanny,Max en Em een voete^- kleed voor de break,van Miek een voetebankje,van JW.en Nor een tafelkleed. Lore was te moe geweest om op te staan.

Er lag ontzettend veel sneeuw en Cornelis had veel moeite om er door te komen,vooral 's avonds,toen hy Max en Em naar Bussum terugbracht en de sneeuwjacht hem belette een hand voor ogen te zien.

De oude Baron van Verschuer werd beter,zodat zyn ijdele vrouw weer naar de Komedie kon gaan. Toen Johan Gunning by hem geroepen was,zond hy hem weg en iemand zeide:" II a le ciel ouvert devant lui.

Op 13 Jan. werd JW. geïnstalleerd. De oudste zoon van de Prince of Wales,Duke of Clarence,pas geëngageerd,stmerf.

Zondag 17 Jan. hoorde ik met Caroline en Cornelia Prof.Gunning te Bussum overheerlijk preken over I Joh.1:7.

Woensdag 27 Jan. kwam Lore voor het eerst na weken weer beneden waar Dora en Bader haar met muziek op de piano en op de glazen verwelkomden,maar

de volgende dag moest zy weer te bed blijven.Haar Martha-kalender bracht ƒ 1300.- op.

In Arnhem stierf mijn promotor Prof.Joh.van de Wal,oud 76. In 1848 was hy Prof. in het Strafrecht geworden,zyn vrouw heette Serva- tius. Hy was goed thuis in de klassieke schrijvers,maar had een lelijke paardekop.De President vertelde my dat hy Prof.v.d.Wal gekend had toen deze secretaris was van de Minister Mzac,dezelfde die Bilderdijks financiën regelde,en die 's nachts niet kon slapen omdat hy er over lag te tobben of hy soms iets vergeten had en dan v.d.Wal by zich liet komen. Luzac is dan ook krankzinnig gestorven.

Op 11 Februari gaat Lore voor het eerst sinds 30 Dec. 10 min. uit. Constance van Loon schreef ons dat Lou geëngageerd was met Frederik van Bylandt.

Op 19 Febr. vond ik JW. thuis met bronchitis. Die fatale Oostenwind had hem geknauwd. Hy had pijn op de borst,hoestte weer en was koortsig. Daarna kreeg hy hoge koorts en werd Dr.

Delprat geroepen, die absolute rust voorschreef en nèets dan melk en eieren. De kinderen waren erg verkouden en Maarten gilde de halve nacht. John Sillem

n IU,

If

1892 LXII 18

kwam aan Caroline zeggen dat JW. had moeten thuis blijven en voorzichtiger moest zijn en later zijn werk thuis doen.

Nor bracht my een verklaring van Vinkenstein dat hy de repetitie der Etymologie niet had gekend. Die verklaring moest ik voor gezien tekenen! Nor zeide my dat hy het Gymnasium wilde verlaten om thuis te werken,daar hy zoveel tijd verloor met heen en weer te reizen, en met allerlei vakken,waaraan hy/1 niets had, terwijl het Latijn en Grieks er onder leed. Ik begaf my daarop naar de Rector van den Es,die my zeide dat de cijfers voor de hoofdvakken weer onvoldoende waren en hy ried aan Nor privaatles te doen geven door Dr. Mendes da Costa. Nor gdmg daarop afscheid van de leraars nemen.

Op onze 35ste trouwdag trouwde Gerrit Hulsman,predikant te Lemele,met Evelien Hartsen,dochter van Cees; en Mathilde Ram met Radermacher Schorer. Ik las aan Lore de Patriottische Bladen van Jorissen voor,waarin Papa's "Leven van C.V.L. zeer geprezen wordt.

Maandag 7 MIaart wenste ik de President Pijnappel geluk met zijn benoeming tot Deken der Orde van de Advokaten,waarop deze met een schitterende improvisatie antwoordde.

Maandag 21 Maart ging ik tweemaal een ogenblikje met Lore uit, daar de zon scheen en het 60 was,maar zy kon byna geen voet verzetten.

Tane wilde weer naar Spanje om al de stations te bezoeken en ook Gibraltar en Lissabon te zien en Max meenemen,maar Max zag er van af omdat Em een miskraam gehad had en ook omdat Alfred weer ziek was geworden. Deze was gevaccineerd en nu had de stof zich overal verspreid zodat zelfs de ogen gesloten waren. Maarten was ook weinig wel.

Lore schreef zowel aan Henriette Insinger als aan Anna en ofschoon haar schrift niet meer zo mooi was als vroeger,viel het mij toch mee. Agnes was door ter Koek weer vlug glad gewreven,maar of ik Lore al masseerde,het baatte niet.

Maandag 28 Maart schreef Max dat Alfred erg benauwd en pijnlijk was,schier niet kon slikken,akelig kermde en gilde en vol pokken zat. Ik ging de volgende dag naar Haarlem en vond dat het arme kind er allertreurigst uitzag. Hy had 40.7° koorts. Men gaf hem badeh van lauw water en legde ijs op de keel. De ogen waren ook aangedaan,en de oogleden werden ingespoten, 's Avonds was het kind erg benauwd geworden,de dokter werd gehaald,die een bad liet geven en met kamfer inspoot,waardoor de temperatuur iets daalde. Vrijdag 1 April zond Fanny iets betere tijding,maar de oogjes waren nog gesloten en de zwakte groot. Zaterdag 2 April kwamen Henk en Fanny buiten en zeiden zy dat Alfred gelukkig beter was,de pokken verdwenen,de koorts kwam niet terug en hy speelde weer in zyn bed,maar die vreugde was van korte duur,want MIaandag telegrafeerde Max te 10.45 dat hy zacht was heengegaan. Ik ging 's middags naar Haarlem en vernam daar dat hy Zaterdag middag stuipen gekregen had en de nacht daarop niet geslapen maar onrustig voortdurend geplukt had. Drie kiezen kwamen tegelijk uit,dit verhoogde de koorts en veroorzaakte stuipen. Te 3T 'S ochtends was hy ontslapen. Donderdag werd hy begraven. In het sterfhuis waren Anna Prins,Li van Eeghen,Henk en Fanny. Naar het kerkhof reed ik met Max,Henk en Sam in het eerste rytuig,Frank,Nor en Chr.Beels in het tweede. Agnes stond op de begraafplaats,Caroline en Constance waren by Em gebleven.

Dinsdag 29 Maart vonden de vijf gebroeders Viotta,die in een der provinciehuizen tegenover het Gerechtshof woonden,hun enige dienstbode vermoord,toen zy 's avonds van de repetities van Toonkunst terugkwamen. De meid had een kind van een vroegere vrijer en had nu een andere. Er stonden twee kopjes op tafel,die uitgedronken waren,zodat men vermoedde dat zy een hunner had binnengelaten. Er was ƒ 160- gestolen. Het onderzoek heeft nooit aan het licht gebracht wie de dader was.

Te Parijs werd zekere Ravachol gevat,die meer dan één moord op zijn geweten had. Een koffiehuisbediende wees hem aan en kreeg 1000 francs beloning en de drie agenten,die hem na een hevige worsteling overmeesterden,ieder frs. 500.-Ravachol werd niet ter dood veroordeeld,maar tot levenslange gevangenisstraf. Het Café van Very, Boulevard Magenta,waar hy gevat was,deed men in de lucht vliegen.Very zelf werd afschuwelijk gemutileerd,maar l'Hérot,de jongen die hem had herkend,bleef ongedeerd.

Zekere Kapitein Roelants te Arnhem moest zyn ontslag vragen, omdat hem te kennen was gegeven dat hy niejf zou bevorderd worden, dewijl hy aan de Middernachtszending had deelgenomen!

Lore was erg zenuwachtig en huilde of lachte zonder reden, daarby schreeuwde zy het soms uit van de pijn in de rechterdij.

1892 LXII 19

Maandag 25 April vergezelde ik het Hof naar de audiëntie by de Koningin regentes. Saar en Rutger Jan stonden achter haar; ik woonde de volgende avond de raoüt by waarvoor 1200 gasten waren uitgenodigd. 58 dames werden in de Troonzaal aan H.M. voorgesteld.Saar stelde my aan haar voor. De volgende dag reden de beide Koninginnen het huis van Anna en Tane voorby,en toen zag ik,aan het raam staande,voor het eerst de jonge Koningin, 's Middags moest zy een rede van Prof. Stokvis in de üniversiteit aanhoren,wat haar waarschijnlijk verbazend verveeld zal hebben.

Donderdag sprak ik Hartsen,die de toestand donker inzag,omdat aan Frederik van Bylandt de personele titel van gezant gegeven was!!

Prof. van Manen,een ultra modern man,hield te Leiden een rede tot verheerlijking van Kuenen en liet alle aanwezigen voor diens portret opstaan !

De le Mei liep in de meeste landen rustiger voorbij dan men verwacht had. Te Lausanne ontplofte een bom en te Luik werden twee huizen en een kerk vernield,maar in Nederland waren er alleen in Leeuwarden standjes. Troelstra had dynamiet aangeraden,maar de socialisten zeiden dat zy met de anarchisten niets te doen wilden hebben.

Mietje Fontani verliet onzedienst voor die van Anna Prins en ^ Mietje van Hal (spreek uit van Gal) verving haar. File était laide a faire peur en keek als de koeien op de grond.

Anna Ploos engageerde zich met A.A.Pélerin.Jacqueline Tindal stuurde te Hilversum,Bussum en 's Graveland busjes

rond met verzoek om na een diner de gasten uit te nodigen daarin ieder een kwartje voor de daklozen te offeren. Ik werd er ook mee begiftigd.

Donderdag 5 Mei reed ik met Dora naar Utrecht om Prof. Snellen te spreken. Na Dora onderzocht te hebben zeide hy my dat het linker oog een ietsje minder was,maar dat hy het niet noodzakelijk achtte haar weer naaf Zwitserland te zenden.

Ik liep na het eten met Lore,terwijl Juffrouw ^ader haar aan de andere zijde ondersteunde. Haar linkerbeen sleepte over de grond en het rechter was zeer pijnlijk. Ook haar spraak was belemmerd,en daar zy de ganse avond en de gehele nacht tot 9 uur 's ochtends doorsliep,vermoedde ik dat zy weer een attaque gehad had. Zy verlangde zó naar de eeuwige rust,daar zy zo leed onder haar hulpbehoevendheid. De volgende middag ging ik weer met haar uit,maar by het bergje kon zy niet verder en by het instappen in de deur van de verandah viel zy op haar knieën,zodat ik Pleuntje moest te hulp roepen om haar op te beuren. Op haar stoel viel zy terstond in slaap,en 's avonds zowel als 's nachts sliep zy aan óén stuk door. De Heer gaf my vrijmoedigheid om Hem te vragen dit lijden te verkoeten en toch heeft het nog zeven jaar geduurd. Wy wreven haar benen met een mengsel van kamfer,eieren en wijn.

Dinsdag 10 Mei in Amsterdam zijnde,vertelde Frank my dat hy met Constance by Egidius gegeten had met Emil Frommel,die de vorige dag te Naarden het huwelijk had ingezegend van een meisje van Heel met de Noorse predikant Isaacson,en dat hy my verlangde te zien.Ik bezocht hem de volgende dag en hernieuwde de kennismaking van voor 25 jaar te Zandvoort. Hy was nu een der vijf "Hofprediger".te Berlijn.

Ik werd helaas te Weesp voor de Prov. Staten herkozen. Te Kampen werd Aeneas Mackay voor de Tweede Kamer gekozen tegenover Everard van Weede,die de dwaasheid begaan had een candidatuur aan te nemen.

Donderdag 12 Mei spoorde ik 's middags naar den Haag, waar ik my by Saar in de Zeestraat verkleedde en te 6-5- het aantekeningsdiner van Frederik van Bylandt en Lou van Loon ten huize van de bruidegom in de Alexanderstraat bijwoonde. Ik zat tussen Anna Pauw en Jetta van Bylandt vlak tegenover het Bruidspaar.

1892 LXII 20

Schimmelpenninck sloeg een aardige toast,Pauw mompelde een paar woorden en ik droeg myn vers voor. 's Avonds waren er voorstellingen.Ik keerde te lOy naar Amsterdam terug en de volgende ochtend naar Bussum,waar Lore my afhaalde,die weer gevallen was.

H0 j- Egeling had my verzocht de proeven te corrigeren van de Martha-kalender,die Baron van Doorn geschreven had,maar die ik niet belangrijk vond. Het was altyd harping on the same string.

Maandag 23 Mei zond Anna van der Vliet een rolstoel op veren voor Lore. Ik vroeg my zelven af of zy er lang van genieten zou, daar zy aan tafel weer zo dof was.

Dinsdag 24 Mei woonde ik de huwelijksvoltrekking en de bruiloft van Fred.van Bylandt en Lou van Loon by. Getuigen waren Carl v.Bylandtj Schimmelpenninck,Willem van Loon en Ernst Labouchere. Ik vond het vreemd dat Lou haar neven gevraagd had in plaats van Nfèpveu en my, maar 't is waar dat zy van Loons zijn en wy niet!. In de Nieuwe Kerk was het stampvol. Ds.Creutzberg,die vroeger te Zeist had gestaan, sprak heel goed n.a.v. de woorden:" Mijnen vrede geef ik U." Aan tafel waren over de 50 gasten. Eerst las Prof. Beets een toespraak van Constance voor (moeder der bruid),die onverbeterlijk was,daarna gaf Carl v.Bylandt drie spreuken aan de bruid mede: Vigilate,Deo confi- dentes en Immanuël. Vervolgens las Carel Beels een vers voor van Agnes van Loon aan de Bruid en Max een dito van haar aan de drie zoons van Bylandt. Op hem volgden Schimmelpenninck en Ernst Labouchere,waarna Helene v.Bylandt een allerliefst Duits gedicht voordroeg en Frank een geestig,meesterlijk gevonden vers op de drie partijen,die nu met elkander verzoend waren: de liberale,vertegenwoordigd door de Moeder der Bruid,de antirevmlutionnaire,belichaamd in de Bruidegom,en de conservatieve,waartoe de Bruid behoorde. Na Frank droeg Beets een fraai gedicht voor,ten slotte sprak Henk en sloot de Bruidegom.

Woensdag 25 Mei vernam ik op het Kantoor der Militieverzekering dat Norman vrij was daar hy nr. 2654 had en slechts tot 2360 waren opgeroepen. Dit was een grote verrassing. Ik vond,buiten komende,Lore slapende en de volgende dagen moesten wy haar met ons vieren de trap afhelpen.

Daar het Gerechtsgebouw geheel verbouwd moest worden hielden wy onze zittingen in het huis van wijlen Jan Kluppel op de Herengracht 448,beroemd om de marmeren trap met beelden,de mooie voorhamer met drie ramen,geel behangsel met gouden festons enz. De jongste broer van myn oudovergrootvader David,Jacob Pieter de Neuf- ville van Lennep,getrouwd met Cornelia Bierens,beiden omgekomen in de schouwburgbrand 12 Mei 1772,bewoonden dat huis en lieten er de dmre trap in het trappenhuis aanbrengen.

Vrijaag 3 Juni kwam Fanny 's middags van Bussum aanwandelen.Zy was 50 dagen in ZUrich geweest en was geheel ontdaan nu zy

Lore in zulk een toestand terugvond. Henk was sinds 2 April niet by oné geweest.

Op 1ste Pinksterdag spanden wy 's middags de muilezel voor de rolstoel van Lore en bonden de kinderwagen met Henkie en Maarten er in aan de kruk vast.

Woensdag 8 Juni vernam ik in Amsterdam dat de President ongesteld was en hy my liet verzoeken te presideren. Het was voor het eerst dat my die eer te beurt viel en ,ofschoon ik de stukken niet gelezen had,bracht ik het er volgens de andere raadsheren nogal goed af.

De volgende dag woonde ik te Utrecht de Vergadering van de Chr. Nat. Bond by. Eerst sprak Ds.van Hoogstraten uit den Haag over de toon van het 1/erslag^waarin aan de Normaalschool te Nijmegen verweten werd dat zy de Openbare School wilde christianiseren. Daarna zeide ik dat ik het diep betreurde dat de Hoofdcommissie aan de Normaalschool de subsidie durfde inhouden,en ik op die grond weigerde in zulk een Hoofdcommissie zitting te nemen. Ds.Merens uit Utrecht en de schoolmeester Post uit den Haag spraken in dezelfde geest,waarna wy door Ds.H.Pierson,de secretaris Bijleveld,Heemskerk en Wiete Loh- man bestreden werden. Toch werd iï in de plaats van Asch van Wijck tot Hoofdbestuurder gekozen,maar ik bleef weigeren ondanks de pressie van Ds. Pierson.

1892 LXIII 21

Vrijdag 10 Juni vergezelde Dora Frank naar Uteecht om de Koninginnen te zien,die de eerste steen van het Universiteitsgebouw kwamen leggen,en de optocht te zien,die onderscheidene episodes uit de Vad. Geschiedenis voorstelde: Karei de Grote,de Bisschop van Utrecht,Willem de Zwijger en de aankomst van Koning Willem I te Scheveningen.Er was een erewacht van studenten. Frank en Dora beklommen ook de Domtoren.

Zondag 12 Juni preekte Max in het Lokaal te Hilversum over de woorden:" Jezus Christus is gisteren en heden dezelfde en tot in eeuwigheid.J' Wy waren er met ons zestienen.

De Koninginnen bezochten Friesland en werden er uitbundig toegejuicht. 8000 Friezinnen hadden aan de jonge Koningin een Fries costuum en kap geschonken en toen zy zich daarin vertoonde steeg de geestdrift ten top. Zy woonde een hardrijderij by en een zeilwedstrijd op het Sneeker meer en logeerde in het Prinsenhof by de Commissaris van Harinxma thoe Slooten. Indien ik my niet vergis,woonde de weduwe van Johan Willem Friso,Maria van Hessen-Cassel,bijgenaamd Maayke /'Jeu, 50 jaar lang in het Prinsenhof. Zy was de Grootmoeder en Voogdes van Willem V.

Zondag 26 Juni kwam Cees Hartsen uit Hilversum aanwandelen.Hy was wel zeer doof maar perfect by zijn verstand,daar hy over de boeken van Jorissen en Kollewijn sprak en het laatste boek van Gunning had gelezen. Met Lore sprak hy uit oude herinnering terstond over Seyffert en muziek," sujet inépuisable de conversation", gelijk Lore in haar Mémoires van 1854 schreef.

Dinsdag avond 28 Juni woonde ik in de Parkschouwburg met Con- stance,Frank,Hor en zyn vriend van Dockum de opvoering door studenten by van" Het Spookhuis" van Plautus. Zy speelden uitmuntend en werden dan ook zeer toegejuicht en bekransd. 't Was een aardig ogenblik toen de Senaat der studenten binnenkwam en door de talrijke toeschouwers met Io vivat staande werd ontvangen.

De Heer Blankert,controleur der gemeentebelastingen,had de onbeschaamdheid my te schrijven dat ik,gelijk aan B.en W. was ter ore gekomen,het inkomen van myn echtgenote voor de incometax niet opgaf.Ik vroeg Willem RÖell om raad,die my zeide dat B.en W. er geheel buiten stonden en dat de aanleiding tot zulk schrijven alleen te zoeken was in het gerucht dat Mama van Loon zoveel meer had nagelaten dan werkelijk het geval was. Ik schreef daarop aan de Heer Blankert dat ik ons inkomen naar waarheid had opgegeven.

Agnes Beels,Henk en Fanny reisden in Zweden.Dinsdag 5 Juli ging ik by Max en Em logeren om de vergaderingen der Prov. Staten by te wonen. Louis toucheerde my door terstond naar Lore te vragen. Woensdag reed ik na de vergadering per stoomtram naar Meer en Berg om het Zendingsfeest by te wonen. Aan het tentje buiten het hek kocht ik een programma voor 40 ets en gaf ƒ 2.50, waarvan ik enkel kwartjes en dubbeltjes terug kreeg. Toen ik die weer in myn portemonnaie wilde steken,was die verdwenen en door een handige pickpocket gerold,hoewel er niemand naast my stond. Er zat over de ƒ 100,- in. Ik deelde het aan een Rijksveldwachter mee,maar de portemonnaie bleef verloren. Ik liep daarop de plaats in alle / richtingen door,daar ik ze niet kende en ik vond haar een der schoonste, die ik ooit gezien had: allerlei soorten van bomen en grond,heuvelen, waterpartij en bloemen. Ik luisterde alleen naar Max want het verlies van mijn geld had my geheel van streek gebracht. Max sprak uitstekend over Carey,de stichter der Zendingsgenootschappen en vergeleek de jaren 1792 en 1892 met elkander. Muller,de onderwijzer,die te Rotterdam voor zendeling werd opgeleid,liep Max als een hondje na. De vrouwtjes,die Lore naar het Zendingsfeest gezonden had,genoten zeer.

Op het meer van Genève had een ontzettend onheil plaats door het springen van een ketel in een stoomboot,waardoor tal van passagiers verbrandden.

Dinsdag 12 Juli kwam Dr. Frantzen,Duits leraar aan het Gymnasium, by ons de dag passeren,een buitengewoon begaafd jong man,die perfect Hollands,Frans en Engels spreekt. Zyn vrouw is een Zwitserse en schonk hem twee kinderen. Hy moet van ƒ 3.100.- leven en gedurende de vacantie examens afnemen b. raison van ƒ 16- daags. Hy was de enige leraar,die van Hor hield,en hy zeide my dat de anderen Nor dikwijls onrechtvaardig behandelden.

'i Cj CjQ

H y £} /

h j

1§92 LXIII 10 4f

Cornelia beklaagde zich weer over het slechte humeur van Pleuntje, die haar kameraads niet toesprak en van hun goede wil misbruik maakte, en Juffrouw Bader verdacht haar van 5 pond suiker,die uit Bussum gekomen waren,gestolen te hebben,daar zy niet te vinden waren,

Woensdag 20 Juli keerde ik na het eten met Caroline en Henkie langs de grindweg van de wandeling terug toen opeens de muilezel ons dravende tegemoet liep. Ik ving hem op en begreep terstond dat er een ongeluk moest gebeurd zijn. Wy vonden dan ook Lore's rolstoel onderste boven by een boom dichtbij het huis liggen. Op de grindweg tussen het koetshuis en de tuinbaas zagen wy Lore,die,ondersteund door Nor en anderen,naar huis gebracht werd,en vernamen wy dat terwijl Nor,die de muilezel mende,langs de schuur reed,de bel van 7 uur geluid werd,waardoor het beest zó schrikte dat het aan de haal ging. Nor en van Dockum struikelden en op de grindweg viel de stoel om en werd Lore er uit geworpen,maar nog een eind door het leidsel meegesleept.De baas zag het uit de verte,snelde toe en beurde haar op. Zy verklaarde ons üat zy geen letsel ondervonden had dan aan de enkel en dat het was alsof de engelen haar zachtkens hadden neergelegd. Het was inderdaad een wonderbare bewaring,maar ik was boos op Nor omdat hy de teugels niet stevig genoeg in de handen gehouden had en ik hem deswege al meer had vermaand,maar Lore verdedigde hem. De stoel werd te Hilversum gerepareerd,maar de muilezel spanden wy er niet meer voor.

Ds. van den Brink schreef my,dat de diaken v.d.Wel,die het jaar tevoren Max na diens preek beledigde en later ging doleren,de armenkas bestolen en de boeken vervalst had.

Op hun reis in Xwedefa verloor Henk zijn reiszak met zyn photo- grafiën,toiletartikelen en gouden manchetknoopjes,doch enige dagen later schreef Fanny dat de tas terug gevonden was.

Daar Lore's wond in de enkel er zo vurig begon uit te zien,liet ik Dr. Jonker komen,die rust aanbeval en daarom legden wy haar op de chaise longue.

Door een misstap van het trottoir op de straat kreeg Max een hersendreuning,ten gevolge waarvan hy rust moest houden.

Terwijl ik op verzoek van van Doorn diens manuscript van de Mar- tha kalender tot September gecorrigeerd had,(het wemelde van taalfouten!) kreeg ik opeens een my door Egeling gezonden telegram,dat ondertekend was Baron van

Doorn,met last tot onmiddellijke terugzending van zyn handschrift.Het engagement van Rudolf Six en Freule Rengers werd verbroken

omdat hy liever de halve dag in bed lag dan met haar te vrijen.Vrijdag 5 Aug. vertrok Juffrouw Bader met Dora per trein via

Amersfoort,Kleeg naar Lausanne,maar zy reisden niet verder dan Keulen, waar zy van 4.40 tot 10.50 moesten washten en eerst de volgende dag 's middags te Lausanne arriveerden. Dr. Dufour vond evenals Snellen Dora's oog iets verminderd.

Lore leed weer aan die fatale zenuwhoofdpijn en had ook bitter pijn in de benen,zodat zy gedurig lag te kermen.

De klerk van Henk worgde een zijner tweelingen,een jongetje van 16 maanden,in een vlaag van krankzinnigheid. Hy wilde ook het meisje doden,maar toen ontbrak hem de moed en gaf hy zich by de politie aan.

's Avonds las ik aan Lore het Leven van Valckenaar van Aug. Sillem*. voor,die my later zeide dat het een goed slaapmiddel was. Daarna las ik Charlotte de Laval en Louise de Coligny (mère et fille) van Mad. de Witt- Guizot. In Lore’s kast vond ik een Holl.vertaling van dit boek,dat een naschrift bevatte waarin de verdere levensloop van Louise de Coligny na de moord op Prins Willem beschreven wordt. In Papa's Emilia van Nassau vindt men de namen der echtgenoten van Prins Willem's negen gehuwde dochters. Eén bleef ongehuwd en werd als kind van één jaar onbegrijpelijkerwijze door haar moeder Charlotte van Bourbon,die zelf uit een klooster in Frankrijk gevlucht was,naar het klooster van Paraclet gezonden om aldaar onder toezicht van een nicht en vriendin der moeder,de abdis Madeleine de Longwy,te worden opgevoed. Het gevolg dier onverklaarbare daad was dan ook dat het meisje haar leven als non doorbracht en als abdis van het klooster van Sainte-Croix by Poitiers eindigde. (Zie de Hist.Schetsen van Jhr.C.A.van Sypesteijn).

1892 LXIII 1

Daarna las ik de Autobiografie voor van Frederick Douglas,die van slaaf tot hoge ereambten in de Verenigde Staten opklom,een hoogst interessant boek. Lore's geheugen bleef zó helder,dat zy van de boeken, welke Miek,Dora,Juffrouw Bader en ik in onderscheidene talen voorlazen, genoot en altyd wist waar wy gebleven waren. Douglas bleef van 1817 tot 1838 slaaf in Maryland en Baltimore en was een dei/weinigen die leerde lezen en schrijven. De mishandeling der slaven en slavinnen^, die ten bloede toe gegeseld en soms gedood werden,slecht en te weinig voedsel en kleding kregen,doen de haren te berge rijzen,te meer daar de meesters o zo orthodox waren.

In Hamburg heerste de cholera en stierven er op één dag van 626 lijders 116,op een andere dag van 674 zieken 264,later van 220 zieken 141.

Woensdag 7 Sept. kwamen Hermine (moeder van Esther!) en Esther Bervoets logeren en Hermine won terstond het hart van Lore door te zeggen dat men in Haarlem zoveel aan Max had.

Louis van Loon kocht onze muilezel voor ƒ 150.-Ik at by Jacob Ploos met zyn oudste zuster Coo,die te Hamburg

woonde,waar nog dagelijks 150 mensen aan de cholera stierven. In het geheel stierven er 9800.

Willem Dedel engageerde zich met Mina van Lennep.Max en Em,die by ons logeerden,brachten het grootste gedeelte van de dag in de schuit door,wat niet vrolijk was voor Lore.

Op 10 Sept. trouwde Karei van Lennep te Soerabaya met Anna Homans. Het huis van Baron Scholten te Hilversum vloog in brand door de schuld van zyn vrouw,die een kind kleedde by een open raam,waaijby een gascomfoor de gordijnen vlam vatten,zodat in een oogwenk het papieren plafond in brand stond.

Ds. Adriani schreef my dat hy door de aanmerkingen en het tegenspreken van Nor zó geprikkeld was,dat hy hem berzocht had niet terug te komen! En Adriani was een hoogst zachtmoedig man. Ik sprak er Nor over aan,die my beloofde hem vergiffenis te gaan vragen. Dit deed hy en daarop nam Adriani hem weer in genade aan.

Miek liep steeds met twee katten in de plaats,wat Tindal zeer bewonderde.

Na byna 9 weken weg geweest te zyn,kwamen Juffrouw jjader en Dora op 5 October uit Zwitserland terug. Dora was gegroeid en Dufour vond haar ogen beter dan toen hy die op 5 Aug. onderzocht.

Vrijdag 7 Oct. dejeuneerde ik op Hilverbeek,waar Piet Six de- raisonneerde en nuaolf my oude portretten wees van Lucretia Wilhel- mina van Merken,Grootpapa,de vader van Elout en de gouverneur Guimard.

't Was by Guimard dat we op 't billard onze oefenschool begonnen,

En,1t was voor den ouden man wat hard, het spoedig van hem wonnen.

Hendrik van Loon zond een stoel om Lore de trap op en af in te dragen. De stoel was zwaar en onpraktisch ingericht daar Lore by het afdragen van de trap naar beneden moest kijken. Ik werd er duizelig in,maar Lore niet en zy is er nooit afgegleden.

Renan stierf! Wat een berouw moet zulk een man hebben,dat hy de Heiland miskend en mishandeld heeft en onberekenbaar veel schade aan de zaak des Heren heeft gedaan.

Dinsdag 11 Oct. bracht ik een half uur op uitnodiging van Woud- huyzen met hem en zyn gezin in diens uitgebouwde loofhut door,waar noch gezongen noch gelezen werd,maar gepeinsd.

Emile van der Vliet werd krankzinnig en beweerde dat al het eten vergiftigd was. Hy at alleen als zyn moeder het vooraf proefde.

De doktersrekeningen bedroegen over 1891 ƒ 842,-,te weten die van Prof.Pel ƒ 300-,Dr.Jonker ƒ 227-,Dufour ƒ 60,-,Prof.Snellen ƒ 30-, Dentz ƒ 208 en de veearts Mazure ƒ 17.

Jöo

/2L e\

2

rau-

1892 LXIII 2

De verhouding tmssen Heemskerk en zyn schoonouders was aller- treurigët. Toen Saar haar verlangen had te kennen gegeven om haar kleinkinderen te zien en aan Lydia had gevraagd wanneer het deze schikte haar te ontvangen,antwoordde Heemskerk dat zy verzocht van Saars bezoek verschoond te blijven. Arme Saar!

1892 LXIII 3

/ Zondag 16 Oct. werd van Pellecom,Burgemeester van 's Graveland,in hechtenis genomen wegens verduistering van het Waarborgfonds van de Ankeveense polder. Het geld dat de verveners stortten,bracht hy niet op het Grootboek,maar verteerde dit en dan toonde hy bij het jaarlijks doen van rekening de bescheiden niet.

Op haar verjaardag was Lore nogal redelijk en verkwikt door de komst van de meesten der ^iW kinderen. Ik schreef daarover het volgende aan Henriette Insinger:... Ma chère Henriette,Caroline ipe prie " de t'écrire deux mots pour te remercier de ta chère lettre et des " bons voeux qu'elle contient. Elle ne regrette que trop qu'il lui " soit impossible d'écrire et de devoir nous céder,à Marie et à moi," la plume pour répondre aux 32 lettres de félicitation,reçues à sa " fête. Le 19 heureusement elle se sentait assez bien,moins raide et " souffrante que les jours précédents et jouissant de la société de " Henk,de Jan Willem et de leurs compagnes et de celle de Frank,qui " avait su persuader à sa femme de ne pas venir. Cette distraction " a empêché les nerfs de prendre le dessus,mais depuis ils ont su " se venger et les cris,que les douleurs aux jambes lui arrachent," sont horribles,et me rappellent ceux qu'elle poussait avant la " naissance d'un enfant. Je me demande souvent si c'est la même Caro- " line que j'ai connue depuis l'âge de 16 ans,agile,forte,gaie,agis- " santé en van alle markten thuis,et maintenant brisée,nerveuse,jfouchy, " een ingezonken oude ziel! 't Is verschrikkenjk,en het frappeert " mij des te meer,omdat ik,schoon 4 jaar ouder,mijn hoge leeftijd " nog zo weinig voel!..............................

Daar Cornelis,Cornelia en Mietje van hal klaagden dat Pleuntje's humeur aldoor ondragelijker werd,zeide Lore haar de dienst op,maar uit medelijden hielden wy haar tot Febr.1893,omdat zy tegen November geen dienst kon krijgen.

Op 1 Nov. at ik by Jacob Ploos en speelde 's avonds met hem billard,wat ik in geen jaren gedaan had. Miek schreef my dat Lore met Pleuntje gesproken had en dat deze aan Cornelia excuus gevraagd had en toch liever nu wilde vertrekken.

De oude Manus van Essen stierf ten huize van zyn zoon,oud 72.A Hy was totaal kinds geworden,brak of verscheurde alles,bevuilue zich Slrls~o ~

kleedde zich geheel uit en maakte het zyn zoon zeer lastig. Deze schreef my dat hy zyn vader voor ƒ 73»- begraven had en zeer voldaan was dat hy zyn beide ouders met ere dmder de aarde gestopt had!!

Te Parijs werd een bom voor de kantoren der Carma>ux mijn my.gelegd; een agent van politie bracht die naar een politiebureau,waar de bom ontplofte, 5 personen doodc/e en ettelijke anderen verwondde.

Vrijdag 11 Nov. kwam Henriette Insinger by ons en liep ik met haar over de twee heitjes,welke zy nooit bewandeld had,daar er in Mama van Loons tijd geen pad overheen liep. "Was er maar zo iets te " Cannes!" zeide zy.Jacob Hooft Graafland werd burgemeester van 's Graveland.A.W.van Eeghen,broer van Anna,die met Henrick S.van Lennep van Leiduin a

getrouwd was,stierf plotseling oud 65 jaar. Hy had een speknek,was STnrl lid der Prov. Staten en getrouwd met Louise den Tex. Een hunner dochters,Louise, was 28 Sept.'88 met Ernst van Lennep getrouwd.

Jan Six ontdekte in de gevel van Hennipmans huis het wapen van Bickergi die vroeger Schout te 's Graveland was.

Op 16 Nov. bezocht ik de Heer Mendes da Costa,die van oordeel was dat Nor nog een vierde les in de week nemen moest. Op myn vraag of Nor wel knap genoeg was,riep hy uit:" Knap,knap? Phenomenaal! Het " ontbreekt hem maar aan goede wil."

Ik las het Journal d'un Officier d'Ordonnance Comte d'Hérisson gedurende het beleg van Parijs in 1870 en '71, 150ste editie.

Vrijdag 18 Nov. spoorde ik naar Gouda,waar de drie gebroeders de Raadt,Piet,Gerrit en Arie de Evangelist,my hun drie pakhuizen wezen vol oude kasten,tafels,persen,schilderijen,porselein (Saxisch, oud-Delfts en Amstel) en borden. Ik kocht drie schilderstukjes.

Adriana Maria Leenhouts,dienstbode in Sluis,schreef om haar dienst als keukenmeid aan te bieden.

Hendrik van Loon schreef my uit Wiesbaden dat Werner van Pallandt, vroeger geëngageerd met Mimi van Weede,in flagranti betrapt was met/Mevrouw Mollerus.

1892 LXIII 4

Fanny schreef op 30 Nov. dat haar broer Max zyn examen als arts had afgelegd.

Aan Lore las ik het Leven van Mrs.Beecher Stowe voor. Op 5 Dec. vierden wy St,Nicolaas met Henk en Fanny,Max en Em en JW. en Caroline en kwamen er 260 pakjes binnen. Henk gaf ons een thermometer met een aardig Engels vers,JW. een blaker en nachtlichten met verzen. Van Frank en Constance kreeg ik de Beauforts Geschiedkundige Opstellen en Em had shades voor de kaarsen beschilderd.

Maurice Luden werd President der Rechtbank te Amsterdam. De Minister van Justitie scheen dus met diens antecedenten niet bekend te zijn.

Maandag 12 Dec. telegrafeerde Frank:" Heden nacht te 3 uur is Agnes Henriette Caroline voorspoedig geboren!". Dat was een heerlijke tijding. Het kindje woog 6y pond en had bruin haar,een lief gezichtje, een krom neusje,beeldige oortjes,mooie voetjes en brede vierkante handjes,gelijk ik zelf waarnam,toen ik het Woensdag zag.

Op Donderdag 15 Dec. trouwde Willem Dedel te Heemstede. De grote beuk achter het huis van Schaep-*en-Burgh,die alle licht en lucht wegnam, was eindelijk geveld. Volgens de tuinbaas was hy wel ƒ 80- waard, daar er nog een heel stuk stam onder de opgehoogde grond verborgen lag.

De arme Lore leed in die dagen afschuwelijke pijnen en deed niets dan kermen en gillen. Soms had zy hevige zenuwtrekkingen. Gelukkig sliep zy nog goed.

Fr.van der Goes werd van de Beurs gedrongen omdat hy tegen de Burgemeester Vening Meinesz geschetterd had. De Heer Blanken,die van der Goes geraden had niet meer aan de Beurs te komen,werd. op straat door het gepeupel in de maling genomen en door de politie in de Hoofdwacht van het Paleis in veiligheid gebracht. Hy heeft later Amsterdam moeten verlaten.

In de Groene Amsterdammer zag ik een portret van Prof. Buys.Wat was het zot iemand met een oud gezicht terug te zien,die ik het laatst voor 37 jaar op de promotiepartij van Cees Hartsen zag!

De nacht van Zondag op Maandag was slecht daar Lore my 4 maal riep, te 12,1,2-j en 5^-. Overdag kon zy niet meer staan en ik stelde haar voor een pleegzuster te nemen. Daartegen had zy geen bezwaar.JW. werd weer ziek,hy lag te bed met 38° koorts en gaf lelijk op.Op 22 Dec. kwam Dina Slothouwer,diacones te Utrecht,by Lore. In 1904 vernam ik in het Diac.huis te Haarlem dat zy getrouwd is,kinderen heeft en hier woont.

Caroline schreef dat Henkie met keelpijn en 39° koorts ook te bed lag en zy voor diphteritis vreesde,daar hy te Leiden met een kind gespeeld had,die aan dme ziekte leed.

Emilie schreef dat Prof.Pel aan Max geraden had naar Les Avants te gaan,daar alleen berglucht hem kon genezen. Wat een zorgen !De la Saussaye wilde JW. voordragen als Prof. in de exegese van het N.Testament en enige verwante vakken,en schreef dat

Prof.Völker dit verzoek schriftelijk steunde.Nu er een diacones gekomen was sliep ik niet meer by Lore,maar

verhuisde naar JW's oude kamer.De grote beuk op S.en B.bracht ƒ 115- op en werd door Boeschoten

gekocht,die de stam van 23 voet aan de wagenmaker voor ƒ 60- overdeed.Saar zond my het cahier met onuitgegeven verzen van Papa,die zy had

gecopieerd en ik schreef die over.De baas vertelde my dat zyn schoonvader,die 36 jaar by Royaards op

Scherpenzeel arbeider geweest was,by de dood van diens vrouw voor elk jaar 25 gulden ontvangen had,dus ƒ 900- evenals de andere arbeiders, doch dat zyn loon nog altyd slechts ƒ 4,20 bedroeg en hy dus nooit beddelakens of schoenen bezeten had. Tweemaal 's jaars had hy één hemd en één paar kousen gekregen. Shame,shame!

Dinsdag 27 Dec. at ik by de zusters in een hitte van 80c’met Hendrik, die my Histoire de la Commune cadeau gaf,terwijl ik hem Papa's biografieën van C.en D.J.v.L. schonk.Voor Lore gaf hy my een broche met een parel er in

Slr-o z.

S'Cro 3

Xtr-rrV

S'o-xr '

1892 LXIII 5

mee,die Louky te Parijs gekocht had. Daar twee kinderen van Olga in zeer lichte graad kinkhoest hadden,zou Louky te Cannes blijven en voor Olga's zevende bevalling niet overkomen.Weinig dacht Hendrik toen dat de dood zyn vrouw verhinderen zou in Amsterdam te komen.

1892 LXIII 6

Soo 6 Daar Mina van Opijnen ons 27 Dec. plotseling had verlaten,zond Fanny ons Truitje Rosbach als noodhulp. Zy was een weduwe met één zoontje.

Ik bedankte voor het lidmaatschap van het Chr. Nationaal Schoolonderwijs en nam mijn ontslag als penningmeester der Amsterdamsche Hulpvereniging. Het christelijk onderwijs was nu geheel in handen van de dolerenden gekomen. Prof. Rutgers schreef my dat hij mijn besluit betreurde.

Zaterdag 31 December kwamen Max en Em afscheid nemen eer zij naar Les Avants vertrokken. Het hotel was daar nu open en de condities waren frs. 8- daags voor ieder hunner en 6 voor ieder der jongens en voor Mina.

E I N D E 1 8 9 2

Zondag 1 Januari reed ik per trein van 2 uur naar Amsterdam met Miek,waar wy van Anna en Constance vernamen dat Louky de vorige avond uit de Duitse kerk

te Cannes naar huis rijdende in de coupé met één paard met een muilezelkar in botsing geraakt was,zodat de koetsier van de bok geslingerd was. Zy was daarop uit het rytuig gesprongen en had een schedelbreuk bekomen. Hendrik vertrok daarop met Willem en Ada,terwijl Ernst en Corrie de volgende dag zouden vertrekken.

Ik at by JW. en Caroline met Miek en Hor,en woonde 's avonds de bevestiging van Hor door Ds. Adriani in de Zuiderkerk bij. Hy preekte over Matth. 10:32:"Wie Mij belijden zal voor de mensen,dien zal Ik belijden voor Mijn Vader,die in de hemelen is." Hy sprak de nieuwe lidmaten allerliefst toe. 's Avonds keerde ik naar Bantam terug.

Dinsdag 3 Jan. haalde ik Dr. Jonker af en reed ik met hem naar Hilversum,waar zijn vriend Dr. Winkler uit Utrecht uit de trein stapte,met wie hy naar Bantam terugreed,terwijl ik naar Amsterdam moest. ©r. Jonker had my namelijk gezegd dat hy zo gaarne een consult met Dr.Winkler wilde hebben om te weten wat zijn oordeel omtrent Lore was. Ik kon dit helaas niet bijwonen,daar er zitting was. In Amsterdam vernam ik dat Lauky nog bewusteloos was maar geen koorts had.

Juffrouw Bader schreef my dat Dr.Winkler Lore niet geausculteerd maar wel overal geknepen en zelfs met een speld geprikt had zonder dat zy een kik had gegeven. Ook had

hy een ander drankje voorgeschreven.Woensdag 4 Jan. telegrafeerde Ada uit Cannes aan 01ga,die haar bevalling

wachtte en dus te Amsterdam moest blijven:" Etat de même, fièvre n'augmente pas,forces se soutiennent,Papa bien." En Donderdag luidde de dépêche:" Huit bonne,docteurs satisfaits,trés faible,signes " de connaissance reviennent."

Donderdag vernam ik in Bantam van Dr. Jonker dat Dr.Winkler geen hoop op herstel gaf. Hy noemde de ziekte multiple sclerose,dat is verharding van het bloed in de zenuwcellen,welke volgens hem eindigen zou in verval van krachten of ruggemergstering. Hy voorzag een lang lijden.

Vrijdag 6 Jan.gaf Lore my voor mijn verjaardag Geroks Psalmen in drie delen; Anna zond geperst vlees en een appeltaart.

Tindal,Heineken en Grothe richtten een nieuw blad op,de Telegraaf, maar ik weigerde my daarop te abonneren.Frank gaf my een beeldig mesje met schildpadden heft,dat ik nog altyd in mijn vestzak draag.

Zaterdag 7 Jan. telegrafeerde Anna ons:" Dépêche de Cannes," mauvaise nuit,forces diminuent,inconscience compléte,état trés " grave," en Zondag 8 Jan. telegrafeerde Hendrik:" Ma pauvre Loukie " s'est ^éteinte doucement h. 5 heures."

Welk een tragisch einde voor iemand,die sinds jaren schier uitsluitend voor haar gezondheid geleefd had. Agnes zeide:" 't Is om er een traktaatje over te schrijven." Het lijk werd te Cannes bijoe- zet om later naar Overveen gebracht en daar begraven te worden. »Het lijk werd te Cannes in een koets met 4 paarden naar het kerkhof gebracht. Vooruit reed een wagen met bloemen en achter de lijkkoets reden 60 rij tuigen,waarin o.a. Grootvorst Michaël,Graaf Schwerin als vertegenwoordiger van de Hertog van Mecklenburg Schwerin,en in de Duitse kerk werd een lijkdienst gehouden.

Zondag 15 Kan. zat Hor voor het eerst met my in de H.Z.Kapel aan de avondmaalsdis. Er was slechts één tafel voor de mans en 2-Jr voor de vrouwen,zodat de dienst,daar Ds.Adriani zeer kort gesproken had,reeds te ll-j was afgelopen. Het was bitter koud,want het vroor en er woei een scherpe H.O.wind.Zaterdag 21 Jan. spoorde ik naar Haarlem,van waar het rytuig van Constance van Loon my naar Belvedere bracht,alwaar ik Hogerzeil, Frederik van Bylandt,Willem Elout,Jan Luden,Abbie Blaauw,Ernst La- bouchere en Henk Huydecoper aantrof. Eerst te 12-y kwam de lijkkoets op het kerkhof met Hendrik,zyn zoons,Sam van Eeghen,Ada,Thora van Loon en Charles Hepveu uit het huis van Ernst. Uit Duinlust kwamen 01ga,Mathilde en Emma van der Vliet en Anna Elout. Hogerzeil hiel

S'oo P

A H H OLX1II 18 9 3 1046

1892 LXIII 1

d

onder een hevige sneeuwjacht een korte toespraak en daarna reden wy naar Duinlust,waar ons een enorm dejeuner wachtte. Te 3^ spoorde ik met

Hendrik,Sam,Willem en Thora terug.Op 24 Jan. kregen wy een brief van Em uit Les Avants,waar Max en zy schaatsen

reden en het mooi weer was.hor zeide aan Lore dat hy geen lust had om te studeren,maar in Londen

correspondent wilde worden en zich in het schaakspel bekwamen ! 0Aan Lore las ik van Maxwell Gray „In the Heart of the Storm voor en daarna van Farrar " From Darkness to Dawn.'

Fanny schreef dat Henk's traktement met ƒ 500- verhoogd zou worden,en dat hy in het Diaconessenhuis te 's Hage zyn intrek dacht te nemen.

Cees Hartsen schreef my dat zyn kleindochtertje Eveline heette evenals zyn vrouw en dochter,en dat hy myn vertaling van de Spreuken had gelezen,waarmede ik een goed werk had verricht.

Tot secretaris van het Hoofdcomité voor het Seminarie te Depok werd Bierens de Haan benoemd.

Op 27 Jan. stierf Toon Clifford,oud ^4. Volgens Hans Röell zou zyn vrouw Henriette het nu niet lang meer op Over-Holland uithouden, in elk geval de stores openen en vuur aanleggen. Zy verhuisde dan ook spoedig naar Utrecht,waar zy een ruim huis op de Maliebaan huurde en ik haar een paar maal bezocht. Zy is nu (Nov.1904) 78 jaar. Voor de tuinvrouw kocht ik een levensverzekering.

Op ten Hoort maakte als adv.generaal een gek figuur,daar het Hof aan een beklaagde 2 jaar oplegde met last tot onmiddellijke gevangenneming, terwijl hy slechts 18 maanden zonder gevangenneming gerequireerd had.

Henk was in het Diaconessenhmis terstond naar bed gezonden, maar hy kon niet slapen door het geraas en het heimwee. Tane wilde hem naar Spanje meenemen,maar daar bedankte hy voor,daar dit hem geen rust zou geven.Het huis van A.W.van Eeghen by de Hooge Sluis bracht niet meer dan ƒ 45.000,- op.

Zaterdag 4 Febr. vertrok de Utrechtsche diacones Dina Slothouwer en werc^zy vervangen door Helene Wulfhorst, diacones in den Haag. Daarop schreef Anna van Bylandt,directrice te Utrecht,my dat Dina in zulk een zenuwachtige toestand was teruggekomen,dat zy betwijfelde of zy haar taak wel had kunnen volbrengen. Het meisje was te zwak om Lore voldoende te verplegen. Helene Wulfhorst bleek daarvoor beter berekend te zijn.

Ik vroeg aan Willem van Loon of hy Not op zijn kantoor kon plaatsen,maar hy ried my aan het aan Christiaan te vragen.

By Anna en Constance at ik met Ds. Richard en diens schoonvader Funck,die my zeide dat,indien de Fransen in 1870 hadden gezegevierd, de Jezuieten getriomfeerd zouden hebben en de Protestanten zouden vermoord zijn. Volgens hem was de oorlog te wijten aan de Jezuieten, die Keizerin Eugenie hadaen opgestookt.

Hendrik vertelde my dat Parmly in '92 te Parijs was overleden, aetate 72,maar dat hy verzuimd had daarvan aan Palmly's admitatrices kennis te geven,ofschoon de wreduwe het hem had verzocht.

Prof. Snellen was tevreden over Dora's ogen en vertelde haar dat Dufour zich te veel met politiek bemoeide.

Vrijdag 10 Jan. werd Olga's zevende kind geboren,Louis Charles. Sedert de komst van Helene Wulfhorst sliep Lore beter en voor het eerst sinds 7 maanden ging Lore weer in haar easy chair in het boudoir zitten. Kennelijk suggereerde haar de

pleegzuster.Van Pellecom stond in appel voor het Hof te recht en wilde hy ons doen

geloven dat hy altyd eerlijk geweest was en geen buitensporige verteringen had gemaakt,waaromtrent hy zich op my beriep.Hy kreeg dezelfde straf als by de Rechtbank .

Juffrouw Bader en Dora namen haar eerste les in het tekenen by Juffrouw Middendorp te Hilversum,die echter beloofde later op Bantam te komen.

Lore at nu aan tafel zittende. Dr. Jonker was verbaasd over de beterschap,waarvan hy Dr.Winkler zou kennis geven. Lore verloor

geen eiwit meer en had byna geen pijn,hoewel de henen stijf hieven.'s Nachts riep zy de zuster eens of twee keer.

Wanda Rodakowska werd Rooms en de Aartspaap vierde zyn 50-jarig priesterschap. Onze Regentes zond hem Dumonceau om hem te feliciteren en de Sultan zond hem een gezant. J. Boreel van Hogelanden werd Burgemeester van Haarlem.

fO/0

S'O 11

So J3

1891 LXIII 1047

I

1891 LXIII 2

J'O/'i Dinsdag 7 Maart in stad komende,vond ik Anna,die my ontvingmet de woorden:" J'ai des tuiles sur la tête!" omdat het diner mislukte en dat van de volgende dag misschien ook. Arme ziel! die diners waren haar tweede natuur geworden.

De Heer van den Bergh schreef my dat hy Nor als jongste bediende op zyn kantoor wilde nemen,dat zwijgen de boodschap was en Nor ziteA in het handelsrekenen moest oefenen.

Olga van der Vliet engageerde zich met de Heer Burdet,de vroegere gouverneur van haar jongste broettje en nu leraar aan een Instituut in Turkije.

Op 18 Maart werd Helene Wulfhorst vervangen door Catharina Boersma,die kort,breed en Fries was,maar een pittige indruk maakte.

Mijn kamer by Anna en Constance moest ik aan Constance Carrasco afstaan,die met een lelijke Engelse vriendin was komen logeren.

Zondag 26 Maart werd Agnesje in de Nieuwe Kerk door Ds. Dauban- ton gedoopt. Ik mocht het schatje ten doop houden; zy zag er allerliefst uit en lachte.my en de predikant toe. Bovendien werden nog 53 kinderen gedoopt.Frank toonde my de brief welke Overgrootmoeder A^.L.van der Poorten,

weduwe van Chr.van ürsoy,op 10 Maart 1779 aan P.van Winter,Lore's — grootvader, schreef, die haar had ten huwelijk gevraagd. Zy was slechts v C//J jaar getrouwd geweest met van Orsoy en op 27 Oct.1777 weduwe ge

worden; zy had toen een dochtertje van 2T jaar,Hildegonda Louise,en beviel 5 maanden na de dood van haar man,op 29 Maart 1778 van een tweede meisje,die de vrouw werd van myn grootvader David Jacob.Haar moeder kreeg by P.van Winter nog drie kinderen: Jozua,die gek werd,Lucretia Johanna (Kreejans) die half gek werd,en Anna Louise Agatha,die niet geg was en Lore's moeder werd.

In Parijs stierf Jourde,een der Communisten,die met de financiën belast was. Vaillant,Pascal,Grouset en andere Communisten spraken by zyn graf en in ons land verheerlijkte Domela hem. In Amsterdam hield Troelstra een oproerige rede en schold^ hy op de klassenjustitie.

Willem zond my tekeningen van Papa toen hy zeven jaar oud was. Zaterdag 1 April kwamen Anna en Constance op Bantam. Ik wandelde met Tane,die nooit een chaton (katwilg) had^ zien bloeien. Zy zeide my dat Schaep en Burgh haar verveelde,omdat Mama van Loon nooit iets wilde veranderen en gauw boos werd als zy daarom vroeg.

Op 4 April kwam een zoon van Pijnappel,vriend van Nor,logeren, een lange stijve jongen met een lelijke neus,maar geweldig knap; hy zat in de 6de klas van het Gymnasium,maar moest herexamen in het Latijn doen,weshalve zyn vader Cicero met hem las. Hy werd later anarchist.

In de Gemeenteraad stelde Wüste voor de Universiteit af te schaffen,maar dit werd afgestemd.Negen leden stemden voor. Afwezig waren Treub en Heemskerk. Deze hield speeches in het Kiesdistrict Franeker om zichzelven aan te bevelen.

Het huis van Frits van Lennep werd verkocht voor ƒ 20.600-.De huren bleven hoog,maar de huizen waren te geef.

Domela wilde te Roermond spreken,maar de hoorders zongen Oranje boven en andere nationale liederen,zodat hy de aftocht moest blazen. Toen de Koningin-Regentes in April in stad was,werden socialistische blaadjes by duizenden verspreid.

Donderdag 13 April kwamen Max en Em uit Zwitserland terug en gingen op Aardenburg logeren. Dr.Prévost te Genève had Max een koudwaterkuur en lichaamsbeweging aangeraden.

Op 15 April stierf Everard van Weede van Dijkveld plotseling. Wilma riep:" Papa est dans la gloire! ïaisons nos lecons!". Bij zyn begrafenis waren duizende mensen,vooral armen.

J'D/b

1891 LXII 3

Voor het maken van een renbaan te Bussum werd tot ƒ lë.000- ingeschreven. Heemskerk werd te Harlingen voor de 2e Kamer gekozen.

Op 24 April kwam Zuster Moerhardt buiten,een lief,zacht,bijziend persoontje,die Lore zeer beviel. Zij dejeuneerde en wandelde mede,en wy zeiden haar dat wy zouden zien hoe het Lore zou bevallen als Juffrouw Bader en Cornelia haar na het vertrek van Mina v.d.Bouts hielpen. Cornelia hielp nu toch al de diacones. Deze vertrok 2 Mei.

Maandag 1 Mei werd de Vermogensbelasting,het product van Klaas Pierson,ingevoerd,een zó onduidelijke wet dat het Min.van Financiën een handleiding voor 5 cent verkocht om de mensen te beduiden hoe zy doen moesten. In Amsterdam werd 4T % van het inkomen geheven. Geen wonder dat zy,die niet verplicht waren in Amsterdam te wonen,de vlucht namen en te Hilversum,Bussum,Baarn,Haarlem of Bloemendaal gingen wonen.

Graafland vertelde my dat hy (beter gezegd zyn vrouw) een inkomen had van ƒ 82.000- en dat zyn zwager Willem Dedel veel meer had.

Max schreef ons een brief met potlood uit Aardenburg,de eerste die wy sinds maanden van hem ontvingen. Zyn hoofd was nogal goed. Bronsveld preekte voor hem te Haarlem.

Lore was buitengewoon low spirited. Ik bad de Heer dat Zyn hand niet te zwaar mocht zijn!

Op 12 Mei overleed de vader van Koningin Emma,Georg Victor Vorst van Waldeck Pyrmont,die in 1831 geboren was en in '53 met Helena van Nassau getrouwd. Zy stierf in '88,waarna hy in '91 met Prinses Louise van Sleeswijk hertrouwde,by wie hy een zoon verwekte,Wolrad Friedrich, geboren 26 Juni 1892.

De Nederl. Bank deelde ƒ 75- uit; in '92 ƒ 86,-Jin '91 ƒ 93,-? in 1890 ƒ 79,- en in '89 ƒ 130,50. De aandelen van ƒ 1000,- stonden op ƒ 2.190- genoteerd.

Tane vertelde my dat Lou Nepveu zich tot het Leger des Heils voelde aangetrokkenri(doch dat Mimi van Weede,na eerst daarvoor grote sympathie gehad te nebben,door een boekje van Leclercq daarvan was teruggekomen,maar zich ten slotte toch weer tot het Leger bekeerd had,en dit aan Booth had geschreven,die haar toen als penitentie had opgelegd aat zy vooreerst niet op de estrade mocht komen !!

Alfred Labouchere engageerde zich met de 18-jarige Lily Blan- ckenhage.

Dinsdag 16 Mei in Amsterdam komende,kon ik weer in myn kamer myn intrek nemen omdat Constance Garrasco en haar vriendin naar Wies- baden vertrokken waren,waar Henriette Insinger ze genodigd had.Ik bemerkte dat een van beiden myn spons had meegenomen.

Jet Hovy engageerde zich met een zoon van Dr.Posthumus Meyjes.Op 31 Mei stierf de Heer Jan van Reenen,weduwnaar van

Clara van de Poll,plotseling. Hy was President van üe Raad van State en van de Raad van Voogdij. Toen hy geëngageerd was en op zyn wit paard in Woestduin kwam,waar de familie zijner aanstaande een der huizen bewoonde,tilde hy my wel eens op zyn schimmel,waarop ik dan rondstapte.

Destijds speelde ik Dinsdagavond nu en dan een uurtje billard met Jacob Ploos,en dan was het een toer om hem te laten winnen.

Zaterdag 3 Juni consulteerde ik Prof.Pel eens over myzelven en daarna over Max en JW. Hy vroe^ my of ik een drukke werkkring had,veel ziek geweest was,thuis zorgen en zwarigheden had,en daarna ausculteerde hy my en eindigde met te zeggen dat ik langzaam moest eten,geen soep,maar koud vlees,lichte kost,karnemelk en veel compote en een uur na het eten een y lepeltje soda^waarvan hy my een recept gaf. Omtrent Max stelde hy my gerust; hy vond dat hy wel weer eens mocht preken,maar een andere standplaats moest kiezen indien hy vond dat Haarlem er onder leed. JW. wenste hy eerst te zien.

it

J'O/ƒ

Sv Zo

S OZ/

1891 LXII 4

Te Velp schoot G.Perk,vroeger Burgemeester van Anna Paulowna polder,in wiens plaats ik voor de Prov.Staten gekozen werd,in bed eerst zyn vrouw Strick van Linschoten en daarna zichzelf dood,een zoontje van 8 jaar achterlatende.

Ik contribueerde een shilling aan Henk voor Miss Younge,die in grote armoede verkeerde.

1893 LXIII 10£0

Max vertrok 30 Juni naar Zandvoort op raad van Prof.Pel. Ik at die dag alleen by Cees Hartsen,waar te veel werd opgedist.

Daar Nor op 30 Juni by de Heer v.d.Bergh op het kantoor kon komen,huurde ik voor hem een kamer by Albert Smit voor ƒ 18- in de maand.

Er heerste grote droogte,vooral in Zwitserland,waar o.a.de Doubs droog lag,zodat er een steen voor de dag was gekomen met het jaartal 1060,toen even grote droogte heerste. Op Jagtlust liet Jan Six de gehele moestuin begieten,ook de pas geplante bomen in de plaats en de perziken.

Agnesje,die by ons logeerde,kreeg een goede kleur,en Pietje zeide dat zy nog nooit zoveel honger had gehad.

Op 23 Juni werd Frank met Bram Bierens de Haan en Ernst Sillem S'Olï. tot lid van het Centraal Comité voor het Seminarie te Depok gekozen.

Het Engelsche oorlogsschip Victoria werd by Tripoli door de ramtoren Camperdown in de grond geboord. Van de 700 man verdronken er 445,o.a.de Kommandant Tryon,de luitenant Philip Munroe,broer van Ethel Labouchere,de oppermachinist en 8 adelborsten. Munroe's portret kwam later in de Graphic.

Frank wees my de grondpapieren van een huis op de Heerengracht door Jan van Lennep in 1698 gekocht voor ƒ 22.000- van Adam Nuyts, later gekocht door H.H.van de Poll en eindelijk door Willem van Loon Janszoon. Die Jan van Lennep was de zoon van Warner en broeder van Jacob,onze stamvader,en grootvader van de 13 kinderen,van wie een dochter met Lord Waldegrave,een met Graaf Hochepied in Smyrna en een de Marquis de Chabannes trouwde.

Piet Huet preekte in de kerk van Ds.Smitt over de woorden:" Wee my! ik verga!",Jesaja 6:5,waarna hy aldus eindigde:" Ik dank " U Heer voor de kracht,die Gy Uw dienstknecht verleend hebt,die " vergaat." Volgens JW. en Caroline,die hem hoorden,zag hy er dan ook uit als iemand,die op is.

Dinsdag 4 Juli vond ik te Zandvoort Max op het strand met Agnes en Karei Beels. Max schilderde en voelde zich veel beter,maar toch nog 's avonds met pijn in het hoofd naar bed gaande.

Woensdag 5 Juli woonde ik het Zendingsfeest te Velserbeek by JIJ, en hoorde ik de Visser,Otto Schrieke en van Stirum. Daarna dejeuneerde ik in de Oranjerie met de sprekers en Bestuursleden. Mevrouw van Tuyll liep rond en bediende,terwijl haar man een toespraak hield. Daarna hoorde ik van Nes en wandelde ik de plaats rond,die prachtig is. Vier grote lanen linden,eiken en beuken,een grote hertebaan, door water omgeven,zeer geaccidenteerd terrein,beeldige heuvels, prachtige bomen,groot huis met drie ramen aan de éne en vijf aan de andere zijde,maar ten gevolge van de grote droogte was de beek droog en waren de padeh as,zodat het geweldig stoof. Het slotwoord van Bronsveld was uitstekend naar aanleiding van I Kon.8:66." Zy gingen " naar hun tenten blijde en goedsmoeds voor al het goede dat de Heer " aan David,Zyn knecht en aan Israël,Zyn volk,gedaan had." Ik sprak met tal van mensen o.a. met Pauline Gevers-Rendorp over haar vroegere adorateur David,en met Pauline Gevers-van Lennep,de dochter van Dik en Agnes.

Donderdag 6 Juli sprak ik weer Prof.Pel,die my zeide dat ik een zenuwlijder ben en de zenuwen der ingewanden my plaagden,weshalve hy my de raad gaf om naar Kissingen of Homburg maar liefst naar Marienbad te gaan.

's Middags reed ik naar Duinlust,waar Olga en Burdet recipieerden en weinig bezoekers kwamen.

Lore vond ik terugkomende erg dof,slaperig en moe en souffre- rende aan een pijnlijke wond,niet ten gevolge van doorliggen,maar van schaven tegen iets scherps. Arme ziel!

S~0 2 V Constance had een rustbank voor haar in Amsterdam besteld,maar die bleek onhandig groot te zijn. Lore's mond was vertrokken en de spraak belemmerd,en ofschoon zy 's nachts droomde,riep zy Cornelia elk half uur zonder het te weten.

In Haarlem werd ook een income-tax ingevoerd.Op 11 Juli vergadering van de Prov. Staten tpt het kiezen van een Lid in de plaats van Kappeyne. Gekozen werd M.de Jong,een kaaskoper uit Hoorn,een man,die nooit iets gepresteerd had,tegen S.P.van Eeghen, die van de 68 slechts 26 stemmen had.

1893 LX1II 1

Daar s'Jacob aan^f van Valkenburg geschreven had dat hy er te veel tegen opzag om in Augustus de kamer der strafzaken te presideren,vroeg van V. my of ik het wilde doen. In de onzekerheid of ik naar Marienbad zou gaan,hield ik dit in beraad.

Lize,,de keukenmeid van Fanny,logeerde by ons,en liep graag met Mietje naar Naarden om soldaten te zien!

Dinsdag 18 Juli stond de socialist Kramer te recht wegens het schrijven en colporteren van een libel:" Twee dure poppen in het Paleis." De Rechtbank had hem tot één jaar veroordeeld,maar voor het Hof ontkende hy de schrijver te zyn,wat hy voor de Rechtbank had erkend. Daarop schreeuwde iemand uit het publiek:" Wel waar!" Kramer noemde zekere Dondorp als de schrijver,waarop een ander riep:" Lafaard!". Het Hof ging in raadkamer,verwees de zaak naar de rechter van Instructie en stelde Kramer in vrijheid,die echter eerst naar de cellulaire gevangenis werd teruggebracht onder het geschreeuw der socialisten van Verrader,Ellendeling,Lafaard enz. Uit het verder onderzoek bleek dat Kramer de schrijver niet was,maar het bewijs werd niet geleverd dat Dondorp het wel was. Kramer werd dus later alleen aan het verspreiden van het libel schuldig verklaard en tot een kortere gevangenisstraf veroordeeld. Toen die straf was geëxpireerd liet ik hem door Roos bezoeken. Inmiddels had ik gezorgd dat zyn vrouw en kinderen geen gebrek leden en haar woning van betere meubels voorzien werd,zodat Kramer uit de gevangenis thuis komende, niet weinig verbaasd en dankbaar was en een beter indruk van de rijken kreeg. Hy had zich al van zyn socialisme bekeerd. Dondorp had hem namelijk beloofd voor zyn vrouw en kinderen te zorgen indien hy straf beliep,doch was zyn belofte niet nagekomen en dit had Kramer zó verbitterd dat hy voor het Hof toen ontkend had de schrijver te zyn. Van lieverlede werden door de gesprekken met Roos hogere behoeften by hem en zyn vrouw geboren en gaf Roos hun op hun verzoek catechetisch onderwijs,waarna hy te Rotterdam,waarheen zy later verhuisden,werden aangenomen.

De raadsheer Vogel vertelde my dat zyn tweede zoon werkzaam was by een zilver-en loodmijn te Cordova in Spanje by de Heer Del- prat,die zich drie jaar lang <=£. 500- liet betalen onder belofte van dan zyn zoon voort te helpen. De jongen kreeg geen ander voedsel dan konijnen en vijgen,klaagde bitter over de hitte,de droogte en de insecten en schreef dat nog geen en}jel pakje of postpakket was terecht gekomen,zelfs niet die in linnen genaaid waren.

Donderdag 20 juli kwamen JW.,Caroline,Henkie,Maarten en Truitje Vos logeren.De Heer van der Wijck werd tot Gouv.Generaal van O.Indië benoemd in de plaats van de Heer Pijnacker Hordijk.

Jan Six werd door geleerden te Parijs geraadpleegd over de verhouding van het zilver tot het goud onder Nebucadnezar en Alexan- der de Grote en wist die vraag niet a£leen te beantwoorden,maar er ook by te voegen dat die verhouding tijdens het bouwen der pyramiden als 1 tot 2 stond.

Vrijdag 28 Juli vertrok ik 's middags te 6.44 (Spoortijd) naar Marienbad. JW. bracht my naar Hilversum om in het terugkomen Dr.Jonker te halen voor Henkie,die over de poot van de canapé gevallen was en niets deed dan huilen en snikken. Zaterdag werd hy gelukkig beter. Ik reisde tot Rheine geheel alleen,werd te Lentheim gevisiteerd,stapte aldaar over in een coupé van de sneltrein,die uit Vlissingen kwam en bleef weer alleen tot Hannover. Ik sliep een weinig en kwam Zaterdagochtend te 8 uur in Leipzig,waar ik tot 10.52 moest washten. Het regende teveel om de stad in te gaan. In de trein naar Eger reisde ik met een Pools lid van de Rijksdag,die ook naar Marienbad ging,en een Ierse priester,James Healy uit Little Bray,zeer onkundig en hoogst verbaasd dat ik Engels sprak. Hy vroeg my:" Who is your

SV2/>

S~o x U

S'oz

1893 LX1II 2

King?" en hield Holland voor een Duitse provincie,verstond noch sprak een enkel woord Duits,hoewel hy al tweemaal in Karlsbad geweest was,had zyn koffer te Bremerhafen verloren,but could get any money he^ wanted st Carlsbad.

1895 LXIII 105 2

" I am eager to arrivé at Eger," zeide ik hem. "Good! very good!" gaf hy ten antwoord. Hy las in een roman van Conan Doyle en ik in Solomons Mines van Rider Haggard. Te Ëger werden wy gevisiteerd en aten wy. Ik moest voor de priester bestellen,daar hy geen Duits sprak en daarop vertrok hy naar Karlsbad en de Pool en ik naar Marien- bad,waar wy te 5,07 onder een stortregen arriveerden. Ik nam een Droschke,waarop de koetsier my vroeg waar ik wezen moest,en op myn zeggen dat ik een hotel moest zoeken,hernam hy dat als ik geen kamer besteld had,het moeite zou kosten er een te vinden,daar alles bezet was,en inderdaad was dit het geval,want noch in Gutenberg,noch in de Sonne,noch in Bavaria of Germania was een kamer vrij. Eindelijk gelukte het in de Friedrich Wilhelm Stiftung een ruime kamer ebener Erde te vinden met twee beddeb,waarna er één spoedig werd opgeruimd, een goede tafel,canapé,easy-chair,4 stoelen,een latafel,hangkast en kapstojf. Ik schreef evenals te Leipzig een briefkaart,liep naar de bron,dronk een glas,geraakte zeer bezweet en pakte myn koffer uit, waarna ik te 10y insliep onder een duvet zonder laken of deken tot 5 uur. Te 5? was ik aan de bron,dronk \ glas,sprak Saartje Rijnbende- von Hemert,kocht brood,ontbeet in de Waldmühle,ging van 9 tot 10 naar de kerk,vlak naast my en schreef een brief aan Lore.

Maandag 31 Juli maakte ik een grote wandeling,maar het viel my tegen dat men altyd moest klimmen; zelfs het Postkantoor ligt hoog. Het was een voordeel dat Lore tweemaal in M. geweest was want nu kon zy my in gedachte volgen. Ik schreef schier elke dag en de lieve Lore schreef my ook dagelijks of om de andere dag. Dit was haar enige troost. Zy werd dan in de stoel van Bilderdijk gezet en schreef op een lessenaar haar door Constance bezorgd. Haar schrift was helaas niet meer het mooie duidelijke schrift van voorheen,en soms liepen de letters dooreen,maar het was toch nog goed leesbaar. Soms was zy drie uur lang over een enkel briefje bezig.

Ik maakte kennis met de Curgeistlicher,een jonge man,die in het zelfde huis een kamer had als ik. Hy bleef nog maar 14 dagen, want elke maand werd er een ander uit Berlijn gezonden. De Stiftung is gesticht door Koning Friedrich Wilhelm IV,die dik was en veel baat te Marienbad gevonden had. Hy is in persoon in 1857 by de Keizer verlof gaan vragen om deze kerk te beuwen. De Verwalter van het gebouw is tevens koster.

's Middags at ik by Klinger naast een advokaat uit Budapest en schuins oizer twee Holl.dames,die my later bleken Mevr.Verbrugge van 's Gravendeel geb.Quarles en de Roomse Freule Sophie Verheyen uit N.Brabant te zijn. Zy spraken altyd Frans. Marienbad mocht wel Judenbad heten,want het wemelde er van Semieten en ook van lelijke mensen met dikke buiken en monsterachtige neuzen.

's Avonds bezocht ik Dr.von Heidler,aan wie ik het briefje van Prof.Pel overhandigde. Hy ausculteerde my véér en achter en schreef my -5- glas Kreuzbrunnen voor,een uur na het ontbijt een Halbbad van 16 gradeh,voorts véér en na het eten een uur rusten,alles om aan de ingewanden rust te geven. Het getal Curgasten bedroeg 12704.

Dinsdag zat ik aan tafel naast een Saksisch Officier uit Leipzig, die de vreemde naam van Liebster droeg,zodat ik hem terstond vroeg of hy verlobt was,in welk geval zy hem nooit een liever naam kon geven dan zyn familienaam. Toen later Ludwig von Hohenhorst by ons logeerde bleek hy een vriend van Liebster te zijn en zeide hy dat deze nu getrouwd was.

Ik heb de moed niet om op te schrijven wat ik elke dag heb uitgevoerd, daar het op hetzelfde neerkwam: water drinken,wandelen,klimmen, boven op een berg ontbijten,brieven schrijven,dineren by Klinger, dutten,enz.

Een der eerste dagen zat ik in de colonnade op een bank naast een Bulgaar uit Sofia,wien ik in het Duits een inlichting vroeg.Daar hy geen Duits verstond,herhaalde ik myn vraag in het Frans,en daarop gaf hy in gebroken Frans antwoord. Toen vroeg hy my of ik een Oostenrijker was. Ik zeide:" Neen,een Hollander!"- " Hollanaais," qu'est-ce que c'est?" - " C'est que je suis né en Hollande de pa- " rents Hollandais." •) " Je na connais pas de Hollande."- "Pays-bas," hernam ik,"Niederlande,Amsterdam." - "Pays-bas?" herhaalde hy,"ah " alors vous êtes d'Egypte?".

1893 LXIII 1

Een ander,die by de muziek naast my stond,zeide my na de afloop:" So schön spielt man bei uns nicht."- " Ja doch," gaf ik ten antwoord. " Bei uns in Galliziën? Sie sind doch auch ein Galliziër ?" vroeg hy." Nein,ich bin aus Holland." - " Holland? Holland? Das kennet iah nicht." En of ik hem al trachtte te beduiden waar het lag,het baatte niet,hy was even dom als de Engelsman,aan wie ik vertelde dat het tussen Bremen en Antwerpen lag.

Ik genoot veel van de muziek,en verzuimde nooit 's ochtends te 6 uur naar het Koraal te luisteren en by de muziek te blijven totdat alle^ stukken waren afgespeeld. Tegen 11 uur begaf ik my naar de Waldquelle,waar opnieuw muziek gemaakt werd. Er waren 18 violen,3 violoncels,3 bassen,2 trompetten,2 waldhoornen,2 fagotten,2 clari- netten,2 dwarsfluiten,2 schuiftrompetten,2 trommels met triangels, bekkens en castagnetten en één harp. 's Avonds speelde het orkest opnieuw.

De lucht van Marienbad vond ik alles behalve opwekkend en in dit opzicht was ik het alles behalve eens met Tane en Lore,die er in '81 en '82 zo over geroemd hadden,want ik was veel slaperiger dan in Bantam.

De thee was afschuwelijk,en daarom ontbeet ik met koffie,meest in Diana. Dr.Heidler had my gezegd dat ik niet moest klimmen,maar dit was onzin,want men moest altyd klimmen of dalen. Daar Marienbad ook al in een Schlucht ligt,en de Noordenwind dan over de bergen heen met geweld daardoor heen blies,stoof het by droog weer ontzettend en moest men zyn hoed vasthouden als men liep.

De baden waren allerprimitiefst ingericht. Toen ik in het Badhuis kwam nam ik een kaartje nr. 16 en moest ik tevens een stuk zeep kopen. Daarna moest ik wachten totdat myn nummer werd afgeroepen. Dit duurde zeer lang. Eindelijk hoorde ik:" Nummer dreizehn!" maar geen der heren,die met my wachtten,stond op. Toen ik aan de beurt kwam begaf ik my naar het badkamertje en kleedde ik my uit.Men had my een handdoek meegegeven en ik verwachtte dat men my een kuip zou brengen,maar er kwam niets. Toen ontvouwde ik de handdoek en bespeurde ik dat het een boezelaar met banden was. Ik deed het aan,opende myn deur en keek rond,waarop my werd toegeroepen:" Gehen Sie herunter!". Eindelijk vond ik een stenen en dus steenkoude trap, maar pp eer ik die afliep,schreeuwde men my toe:" Türe verschliessen, Schlüssel mitnehmen." Na dit gedaan te hebben liep ik met de sleutel in de hand naar beneden en kwam ik in een groot onderaards verwulf, waar een 40-tal spiernaakte mans baden namen,een tiental met afschuwelijke buiken,in een en hetzelfde bassin,anderen in zitbadeh of onder regenbaden of douches. Ik moest een zitbad hebben van 24" Réaumur,afgekoeld tot 16,maar zy waren alle bezet. Eindelijk stond er een heer uit een bad op en verzocht de Wärter my daarin te gaan zitten. Ik zeide hem dat ik er voor bedankte van hetzelfde water gebruik te maken,en eerst toen leegde hy het en voorzag hy het van schoon water. Nadat hy het van 24' tot 16“ had afgekoeld en ik er lang genoeg in gez^eten had,wierp hy my een laken om en wreef hy my af,waarna ik naar myn kamertje terugkeerde en wachten moest totdat hy my geheel kwam afdrogen,want een handdoek had ik niet. Ik had lang gewacht,want er was slechts één Wärter.

's Middags ontmoette ik de Duitser,die naast my had zitten wachten en my vertelde dat hy maar niet was opgeroepen en eindelijk gevraagd had waarom hy niet geroepen werd. "Was für Nummer haben Sie?" Hy had er niet op gelet dat er een nummer op zyn kaartje stond en onder het wachten was hy ingeslapen. Toen las hy nr. 13 en zeide:" Ich habe 13." Daarop was er een homerisch gelach opgegaan en had men hem toegevoegd:" Der hat Nr.13 und rührt sich nicht mal!". Toen was hy woedend geworden en zich by de dokter gaan beklagen.

De tweede keer dat ik een bad nam meaat rietfren - moest ik weer veel te lang wachten,toen ik uit het zitbad kwam,eer

ro 3/

«Tö 33

1893 LXIII 2

de Wärter my kwam afdrogen en toen ik hem riep zeide hy my:" Nehmen Sie hoch ein Gusz". Ik nam toen nog een regenbad maar werd zo koud als een steem. De derde keer gaf ik de Wärter vooraf een gulden,maar toen ik in myn kuip zat,kreeg een ander badgast,die een open zweer in zyn zijde had,een douche daarop,met dit gevolg dat het water my in het gezicht spatte !!

Ik deelde myn ondervinding by die drie baden aan Dr. von Heidlet mede,dié de handen in de lucht sloeg en uitriep:" Das ist aber ein " Unfug! Die Leute kommen hier mm gesund zu werden,und das würde sie noch kranker machen. Ich will heute noch mit dem Direktor des b"Z> JV Badehauses sprechen; er sollte mehr Diener anstellen u.s.w." Hy vertelde my nog dat in Marienbad alles aan de Tepler monniken toebehoorde en het dezen alleen te doen was om er geld uit te slaan. t Is een schande," zeide hy," dat er in dat badhuis nist eens„medische Leitung' is. Hy verbood my nu verder te baden,maar schreef my partielle kalte Abreibungen voor,en wel thuis in bed. Tevens schreef hy de naam op van Nowy,een Reiber,die my dan eerst de armen en de borst,vervolgens de rug enz. met een natte handdoek moest wrijven. Voorts moest ik my nog bei einem Becher water bepalen met een scheutje warm water er by.

Ik schreef aan myn broer David en stelde hem voor elkaar ergens halverwege Weenen en Marienbad te ontmoeten,maar hy antwoordde dat dit hem niet schikte daar* hy naar de Karpathen ging.

Donderdag 3 Aug. vergezelde ik Pastor Hachtmann naar het Schwei- zerhof,waar wy met enige heren en dames in de tuin koffie dronken en ik als Herr von Lennep werd voorgesteld,zodat zy my voor een Duitser uit de stad Lennep hielden. Daarna gingen wy allen in een zaal zitten,waar de Pastor het te bespreken onderwerp inleidde:" De verhouding der patroons en meesters tot hun arbeiders en dienstboden." Daarna werden enige Bijbelse onderwerpen besproken en verkocht ik enige ketterijen. Men hield my voor een predikant,maar ik zeide dat • dit niet het geval was en ik al wat ik wist van myn vrouw geleerd

had. Ik maakte er kennis met Martha Balke,een buitengewoon lelijk meisje met een bril,dochter van een predikant uit Rheydt,en met een ander meisje,die zó Luthers was dat zy niet met my aan het Avondmaal zou willen zitten.

Die samenkomsten woonde ik geregeld elke Donderdag by. Later werd die Judenmission besproken,waarby veel verteld werd van Rabbi- } nerwitz,voorts de komst des Heren,de terugkeer der Joden naar Palestina, welke ik tot grote verontwaardiging der toehoorders bestreed, de toestanden in Holland,waarover ik het woord moest voeren,'enz.

Het speet Pastor Hachtmann zo dat hy zyn vrouw niet had meegenomen, dewijl hy dan door haar veel beter toegang tot de Curgasten zou verkregen hebben en ik zeide hem dat ook ik mmjn vrouw zo miste en my dikwijls zo alleen voelde.

De Tepler papen staken dagelijks fl. 4000- in hun zak van hetgeen de bron opleverde. Voorts waren zy eigenaars van een menigte gronden en huizen en moest ieder winkelier,elke dienstmann,tot zelfs de arme scharenslijper huur betalen van het hoekje grond,dat zy innamen, zodat zy de lieden uitzogen.

JW.,Caroline,P'anny,Miek en Dora schreven my trouw. Ik werd tot Lid der Synodale commissie benoemd,maar bedankte.

Willie,het zoontje van Mevrouw Verbrugge was stout geweest en toen had zyn moeder hem gestraft met het verbod van naast my te zitten. Daarop was hy zó gaan huilen en zó zoet geworden,that she re- lented. Ik maakte kennis met Herrn und Frau Wirth uit Beieren,maar hun Beiersch kon ik niet altyd verstaan; voorts met de 78-jarige Frau von Rahden uit Berlijn en haar 2 oude dochters,gedistingeerde dames. Ik woog destijds 69 Kilo of 138 pond.

Dr.von Heidler schreef my een Prisnitz Umschlag voor om de zenuwen der ingewanden zu beruhigen und zu starken.

De muziek speelde de Rhapsodie van Liszt,die Lore vroeger ook speelde en men kan zich niet voorstellen hoe mooi deze klonk van een vol orkest dat zeer goed was.

Geen plaats waar men meer kans had om kou te vatten dan Marienbad daar het weer zó afwisselend was,nu eens drukkend heet,dan op eens Noordenwind en overal tocht,zowel in als buiten de colonnade, welke wind er ook woei. Men hoorde dan ook iedereen hoesten. Aan de Waldquelle dronk ik soms te 11 uur een glas water,dat Emser water moest verbeelden,maar er even veel van had als de Sultan van Constan- tinopel van een kommetje soep,gelijk de Heer van Woelderen gewoon was te zeggen als een antwoord van een der jongens of een uitgewerkt al- gebraisch voorstel niet deugde.

mi LXIII 1054

1893 LXIII 1 Eens ontmoette ik op de wandeling een heer in een groen jagers- pakje met een veer op zijn Tyrolerhoed en een geweer en bandelière, en zeide ik hem in het Duits:" Je zult een warme rug krijgen." Hy antwoordde niet en toen zag ik dat hy de Hertog Philippe van Orleans was.

Zondags bleven de winkels open en ging de post zyn gang. Dagelijkj kreeg ik meer het land aan het klimaat en hoe het mogelijk was dat Anna,Tane en Lore dat roemden en my wonderen verhaald hadden van de heerlijke lucht,die men er inademde,en waardoor men gedragen werd, begreep ik niet. Op de Dam en het Frederiksplein na was er geen oord waar het meer tochtte,brandende zon met ijskoude Noordewind,precies als te Monte Carlo. De toppen der bomen,voorzover die geen sparren waren,toonden dan ook geen enkel blad meer en schenen meer dood dan levend. Regende het,dan waren de paden in no time in beken veranderd, regende het niet dan stoof het. In het bos was het altyd kil.

Ik maakte ook kennis met de Heer von Gerlach,neveu van de beroemde Gerlach,een zeer gedistingeerd aangenaam mens,die door het Pruissische ministerie was aangewezen om de Curgeistlichen naar Ma- rienbad te z- enden. Hy vergezelde óns dan ook Donderdag naar het Schweizerhof,waar slechts één dame het waagde de mond te openen,doch my naderhand zeide dat zy de gehele week zenuwachtig geweest was," weil sie so frech gewesen war." In dat Schweizerhof maakte ik kennis met Maria Einstmann (niet eines Mannes,want zy was ledig),0berin van een Anstalt voor gevallen vrouwen te Hamburg,die my soms aan Cécile Paroz deed denken. Zy was evenals Martha Balke jichtig,weshalve ik haar zeide dat ik niet begreep waarom zy dan in Marienbad kwamen,waar men juist kans liep om rheumatisch te worden. Mevrouw Verbrugge,haar zoontje en de Freule Verheyen lagen met de koorts te bed en de laatste vreesde weer een pleuris te krijgen. Ik zelf had het voortdurend in myn ingewanden.

De Cmrgeistlicher moest 4 a 5 maal preken,elke ochtend Andacht houden en overigens kranken bezoeken,zodat hy geen tijd had om sich zu erholen,en dit heette toch vacantie. De Musikdirector had het beter. Weliswaar moest hy 5 maal daags telkens 5 stukken dirigeren van 6-7 aan de Kreuz-,van 7-8 aan de Ferdinandsbron,van 11-12 aan de Waldquelle,'s middags een Symphonieconcert,'s avonds van 6-7 weer by de bron en soms nog van 8-9T een klassiek concert,maar hy ontving daarvoor dan ook fl. 3000-,en had als oud militair een even hoog pensóoen en engageerde zich 's winters hier of daar om concerten te geven.

Indien men niet zorgde * s ochtends vóór 6 uur aan de bron té zyn (en sedert Nowy my kwam afwrijven kon ik er niet voor 6-5- komen) moest men in de 150 meter lange colonnade in drie rijen queue maken en als een kudde schapen stap voor stap naast elkander lopen totdat men eindelijk de trap,die naar het Brunnenhaus geleidde,en ten slotte het kraantje bereikte. Armoediger,primitiever inrichting bestond er niet. Ik dronk slechts één glas,maar zy,die er 2 of 3 dronken moesten evenveel malen die wandeling herhalen.

Vrijdag 11 Aug. nodigde de Heer von Gerlach my uit om met hem en de Pastor by GUtter te eten. Ik nam dit aan en wy dineerden in de open lucht,maar waren omringd door wespen,wat heel onaangenaam was. Ik wees von Gerlach een Haarl.Courant en hy verstond byna alles op het woord hervorming na. Pastor H. daarentegen verstond er geen woord van. Toen het op betalen aankwam betaalde de Heer v.G. voor de Pastor en voor zich maar niet voor my,zodat ik het een invitatie vond èi la W.Ph.van Lennep (Palief),die te Parójs Hartsen en een ander in een Restaurant ten eten vroeg maar toen ook alleen voor zivh en de meid,die hem vergezelde,betaalde,maar niet voor zyn gasten.

Dr.v.Heidler beweerde dat myn krampen eine Vorbereitung zur Hei- lung waren. By de dokter moe^t ik dikwijls l-j uur wachten eer de beurt aan my kwam.Als de zon in Marienbad scheen wist ik geen raad daar er geen schaduw was dah in 't gebergte en by *t klimmen geraakte ik zó en nage dat ik niet op een bank durfde uitrusten. Daarby kwam dat ik door de drukkende atmosfeer de ganse dag omviel van de slaap.

Tane schreef my o.a.:" A Marienbad les après-midi sont un peu

1055A - onderaan pagina twwee regels ingevoegd:lourdes et si on ne se couchait de bonne heure on aurait le heimweh le soir.” Ik dacht niet dat Tane ooit heimwee had en overal liever zat dan thuis.

1893 LXIII 1

Dr.von Heidler drong er op aan dat ik niet regelrecht naar huis ging,maar nog een dag of wat herumbummelde,daar de meeste mensen hun kuur bederven door direct huiswaarts te keren en terstond weer tätig te zijn. Lopen vond hy voor my minder nodig dan slapen ,en transpireren paste my allerminst.

De vliegen namen steeds in aantal toe en plaagden my steeds. Er kwam dan ook geen regen en het bleef altyd even drukkend en stoffig!Er begon dan ook gebrek te komen,niet slechts aan drink-,maar zelfs yo Hl

aan waswater; de beken waren droog en de wellen gaven byna niets meer,zodat men niet besproeide en men niet zien kon van de stof.

Donderdag 17 Aug, vertrok Pfarrer Hachtmann tot myn groot leedwezen na my zyn portret gegeven te hebben met Spr.16:24," Lieflijke redenen zyn een honigraat,zoet voor de ziel en medicijn voor het gebeente." Hy werd vervangen door Pf. Albracht. Deze vond ik minder aangenaam,maar hy praatte toch interessant en wy bezochten elkander dikwijls. Hy was onafscheidelijk van Frau Krabbe uit Stuttgart,die my uitnodigde om met haar en hem een rijtoer te maken naar de Podhorn, die heel hoog ligt en waar het vol wespen was.

Vrijdag 18 Aug. was Keizer Franz Josef jarig en woonde ik in de papenkerk een mis by die my misselijk maakte,waarna liederen gezongen werden. De officieren waren allen in groot tenue en het stonk er naar wierook.

Lore zond my het portret van Dora en schreef my dat,naar zy geloogde,het water van Marienbad haar ogen kwaad had gedaan, Ik voor my dacht dat het veeleer het schelle licht der witte huizen en wegen geweest was,want dat was inderdaad verblindend.

Als men een berg beklommen had en dan weer in het dal terug- VI kwam,bemerkte men eerst hoe onfris en bedorven de atmosfeer was.

Vrijdag 25 Aug. luisterde ik voor het laatst te 6 uur naar het Koraal en nam ik aan de bron afscheid van enige kennissen,o.a. van de Deense Freule de Gyldenfeld uit Kopenhagen,die in haar onderhoud^ voorzag door de vrouwelijke badgasten,die dit nodig hadden,te masseren. Haar vader was a^s hoofdofficier in de onrechtvaardige oorlog,die de Pruisen Denemarken aandeden om zich van Sleeswijk Holstein meester te maken,bij de Düppeler Schanze gesneuveld, 's Winters masseerde zy in Kopenhagen o.a.de kinderen van de Kroonprins. Zy was een zeer gedistingeerde mooie vrouw en sprak verschillende talen o.a.Italiaans,terwijl zy altyd met een Italiaanse prinses rondliep.

Frau Balke,die zich ook ddod haar liet masseren,was de vorige dag naar Barmen vertrokken,waar haar beide zwagers woonden en ook haar moeder logeerde. Zy had my voorgesteld om er ook te komen ten einde het Missionshaus te zien en met Zimmer en anderen kennis te maken.

Freule Verheyen had Marienbad al verlaten om in den Haag by haar vriendin van der Wyck,een dochter van R.J.Schimmelpenninck,ge logeren en daarna naar Loon op Zand,waar haar ouders woonden,terug te keren. Later trouwde zy met de protestant Snouck Hurgronje.

S~0 V3 Vrijdag bezocht ik Dr.v.H. voor het laatst,wien ik om zijnLiquidation vroeg,die slechts ^1. 20,- bedroeg. Ik zeide hem dat ik gehoopt had myn hoest in Mafienbad kwijt te raken,maar hierin teleurgesteld was,waarop hy beweerde dat die hoest ook al een gevolg was van de aandoening der ingewandezenuwen,wat ik natuurlijk betwijfelde.

In Marienbad was een wisselaar Stingle und Stern,by wie men naar alle oorden van de wereld plaatsen kon krijgen en zyn bagage bezorgen,welke hy dan naar de trein liet brengen. Ik nam by hem een kaartje naar Eisenach en liet hem myn koffer afhalen.

Vóór myn vertrek liet ik my nog wegen en woog ik 67,4 Kilo, zodat ik sinds 7 Aug,toen ik 69,1 woog 1,7 aan gewicht verloren haf. Mocht het maar de zwaarte van myn onderlijf geweest zijn!

Terwijl ik myn koffer pakte kreeg ik opeens een Hexenschusz, zodat het zweet my uitbrak,maar door nu en dan te rusten gelukte het my toch klaar te komen. In de colonnade nam ik afscheid van Mevrouw Verbrugge en Willie en daarna bezocht ik Fr.Einstmann en haar zuster Frau Heylman,die een zolderkamertje in Habsburg bewoonden, en my 's avonds een contravisite brachten,waarna ik boven van Pf.Albracht afscheid nam,by wie Frau Krabbe met koffie,brood en eieren zat te souoeren.

1893 LXIII 2

Na de eerste twee of drie avonden in een restautant gesoupeerd te hebben,wat my te duur uitkwam,kocht ik in 't vervolg enige broodjes voor 2 Pf.het stuk en enige sneden ossetong of kalfsvlees en die at ik dan 's avonds in myn kamer op.Dit deed de Generaal Gallifet ook.

2aterdag 26 Aug. verliet ik Marienbad zonder regret,want,hoewel ik er lieve kennissen gemaakt had,vond ik het een onmogelijk oord en hoe Lore het er tweemaal had uitgehouden begreep ik niet,te minder omdat zy er geen kennissen had gemaakt. Ik plaagde myn medebadgasten, die er alle jaar verkouden en jichtig werden of,gelijk met sommigen het geval was,kans liepen van een beroerte te krijgen,en ried hun af van langer hun geld aan de Tepler papen te offeren.

Te 6-5- uur 's ochtends haalde de omnibus van het Leipzi^er Hof my af en bracht my voor 40 kreuzer naar het station. Frau Krabbe was nog beneden gekomen om afscheid van my te nemen en de Verwalter Metzner,die,schoon Rooms,toch voor koster der Evang.Kerk fungeerde, was de enige,die aan de deur stond. Josef,de Hausknecht en Maria,de m^id,vertoonden zich niet. Ik behoefde geen plaats te nemen en evenmin voor myn koffer te zorgen,daar ^Stingle en Stern ziah daarmede belast en my het kaartÿe en het reçu gegeven hadden. Aan het station sprak ik nog even met de Hong.advokaat Atlas en in de trein zat de Roomse advokaat Westerloo uit Amsterdam.

De trein vertrok te 7 uur. Te éger moest ik van 7? tot 9*18 wachten. Ik had reeds in Marienbad ontbeten,maar deed het,om de tijd te korten te Eger andermaal,doch d* tijd scheen my voort te kruipen. Eindelijk kwam de trein,een Bummelzug,die my te 11 uur te Oberkotzau bracht; in Asch waren onze koffers revidiert,maar, ofschoon ik de in Marienbad gekochte Spitzen aangaf,behoefde ik er niets voor te betalen. Te 11,33 kwam een sneltrein,die my te 1,37 te Lichtenfels bracht. Ik had al die tijd van Eger af alleen gezeten en nu en dan kunnen dutten,want aan het landschap was niets byzon- ders te zien,veel sparren,uitgestrekte akkers,die door vrouwen bewerkt en door ossen beploegd werden,en armoedige,smerige dorpen.Te Lichtenfels had ik uur de tijd om een bord heerlijke soep te nuttigen. Daarna stapte ik in een andere trein tot Eisenach. Ik reisde toen met een officéer,die sinds de vorige ochtend 9 uur gespoord had en er te Coblenz uitstapte om de huldiging van de nieuwe Hertog Alfred van Ëdinburg,tweede zoon van Koningin Victoria by te wonen. Het paleis kon ik hoog op een rots zien liggen.

In Saksen Coburg en Meiningen werd de landstreek fraaier en toen wy eindelijk Eisenach bereikten,zagen wy de Wartburg hoog boven op een berg liggen. Te 5»37 stapte ik te Eisenach uit de trein en reed ik met een heer in een omnibus naar het Hotel Rautenkranz. Die heer bleek een Hollander te zijn,die Engbers heette en te Petersburg woonde. Wat hy in Eisenach kwam doen weet ik niet,want de Wartburg had hy al gezien. Ik kreeg een lieve kamer au premier. Na gesoupeerd te hebben liep ik naar het postkantoor,waar ik een brief van Lore en van Miek vond. Het had ontzettend geonweerd en gegoten. De meid zeide my dat alle kamers bezet waren en sinds 1 Mai waren er 33003 vreemdelingen geweest.

Ik sliep slecht,daar de in het laken toegeknoopte deken te warm was,en werd vroeg wakker. Het regende zó dat er aan uitgaan niet te denken viel. Eén ogenblik was ik van plan om naar de kerk te gaan,maar daar alle predikanten volgens Pf.Albracht modern waren zag ik er van af. (In Eisenach modern,hoe is het mogelijk ?)

En toen kreeg ik onbeschrijflijk het land en voelde ik my bitter verlaten. Het was een dwaasheid om alleen te reizen,ik wist het tevoren en toch deed ik het. In Marienbad had ik nu en dan eenaanspraak,maar hier ! Ik zocht myn troost in een brief aan Lore,maar toen die af was,kon ik het niet langer uithouden en

J'ü VV

s~o vr

S* 7 'f.

1893 LXIII 3

schreef ik aan Fr.Balke dat ik van myn voornemen om te Barmen te komen,afzag en regelrecht naar Holland dacht terug te keren. Deze laatste brief wierp ik echter nog niet in de bus. Aan de table d'hôte zat ik naast Engbers,maar deze bleek een droogpruimer te zijn,die niets te ver%el- lèn had. Daarna bleef ik tot 5 uur in myn kamer,want het bleef regenen, en het enige uitzicht dat ik had was op de dakgoten van een paar lage huisjes aan de overzijde van een nauwe steeg.

1893 LXI1I 4

Te 5 uur ging ik met overschoenen en een parapluie uit om het stadje te bezien,dat uit één lange straat bestond met de Marktplatz in het midden. Uit mijn hotel rechts gaande liep ik in een half uur de straat ten einde,en links gaande komt men aan het station,de andere straten waren alle stegen. Daar het Zondag was,waren alle winkels gesloten en dit was stichtelijk om te zien. Eisenach kwam my voor een hoogst armoedig stadje te zyn,en de enige attractie is cLt, Wartburg, érèrwi jl my tevens werd gezegd dat er veel vreemdelingen komen om er een Luftkur te doen. Het pavé was onmogelijk en het stafje deed my denken aan Doesburg.

Maandag 28 Aug. was het droog en fris weer en toen besloot ik myn brief aan Fr.Balke niet te verzenden en de Wartburg te bezichtigen. Te beklom ik een steil pad tussen hakhout,dat alle uitzicht belemmerde; ik rustte op elke bank uit en na een uur gekropen te hebben bereikte ik de burcht,waar een restaurant aan verbonden is, alwaar de toegangskaarten h 50 Pf. per persoon verkocht worden en men wachten moet totdat de vorige partij is rondgeleid. Dit wachten duurde 40 minuten,waar ik niet rouwig om was,daar ik moe en bezweet was en nu binnenshuis kon uitrusten. Eindelijk kwam de beurt aan ons,maar het inwendige viel my tegen.

Eerst ziet men een gang met tafrelen uit het leven der heilige Elizabeth,dan de Kapel met de preekstoel,waar Luther gepreekt heeft, verder een enorme ridderzaal en de Rüstungskammer,waar tal van harnassen, wapentuigen, bidders te paard en maliënkolders uit de 30-jarige oorlog te zien zyn en eindelijk het armoedige kamertje,waarin luther heeft gewoond,zyn ledikant,kist,boekekast en tafel waarop hy de Bijbel vertaald heeft met een paar voor my onleesbare handschriften, zyn portret,dat zijner ouders en de inktvlek tegen de muur. De beide laatste vertrekken vond ik zeer interessant.

Wy waren te 11 uur klaar en toen keerde ik langs de chaussée terug,niet alleen omdat die en zigzag en dus minder steil daalt, maar ook omdat men van daar telkens nieuwe uitzichten heef#,en,zo dikwijls men zich omdraait,de Wartburg in het oog houdt. Die chaussée is anders wel een omweg,want eerst te 12 uur was ik weer in het hotel. Toen dacht ik: wat nu? In Eisenach is niets te zien,en wil men de omgeving zien,dan moet men een rytuig nemen,wat heel duur is, altyd stapvoets klimmen en ik houd niet van rijden. Opeens bekroop my de lust om de Wilhelmshöhe te zien,welke ik in '57 met Lore niet bezocht had,daar het toen winter was.

Ik pakte dus myn koffer en reed na de table d'^öte te 3 uur naar het station,waar ik voor 9,40 Mark een plaats naar Cassel nam.De trein vertrok te 3«40 en reed in 50 minuten naar Bebra,waar ik 40 min. wachten moest,eer er een Bummelzug aankwam,die my te 6.37 te Cassel bracht,waar ik in het Hotel Der Könëg von Preussen,my te Eisenach aanbevolen,afstapte en een beeldige kamer au premier kreeg.

Dinsdag 29 Aug. reed ik,na goed geslapen te hebben,terstond na het ontbijt per stoomtram naar de ingang van het park van Wilhelmshöhe. Het slot zelf was niet te zien daar de Keizerlijke prinsen het bewoonden,van wie ik er drie in de tuin rondom het paleis met de bal zag spelen,terwijl een vierde my in een hittewagen voorbijreed. Van de ingang van het park klimt men voortdurend langs effen brede paden onder prachtige bomen; niet,gelijk in Marienbad, enkel hoge sparren,maar van allerlei aard en overal stonden banken. Het gehele park is terrassenartig aangelegd met telkens hoger gelegen vijvers vol zwanen,in een waarvan ik er 18 telde. Door het uitgestrekte bos dwalende en steeds stijgende bereikte ik eindelijk eerst de waterval,die echter bij gebrek aan water niet liep en daarna de voet van het nog veel hoger gelegen gebouw,waarop het beeld van Hercules staat,maar hoger klom ik niet uit vrees van te moe te worden.Langzaam daalde ik weer en te 12-? was ik in de wachtkamer van de tram,waar ik een

Tv V(9

SVVj

SVS-0

1893 LXIII 5

kwartier uitrustte. Ik had dus 2-5- uur gelopen. Te 1 uur was ik weer in het hotel en dus vroeg genoeg voor de table d'höte.

Cassel is een tegenhanger van Eisenach,want zo lelijk en smerig als Eisenach is,zo mooi,schoon en welvarend is Cassel met brede straten en dito trottoirs,grote huizen en fraaie winkels. Evenals Marienbad en Eisenach was ook Cassel zowel electrisch als door gas

6883 LXIII 6

S"D S~1 verlicht, te weten: 's avonds electrisch en 's nachts door gas, en toen ik de vorige avond in myn kamer kwam}brandden er drie elect. lichten,terwijl ik 's nachts slechts op een knop naast myn hoofd- I kussen behoefde te drukken om ze te laten branden en evenzo om ze te laten uitgaan.

's Middags te 3T ging ik er weer op uit en meer dan ooit speet het my dat ik Lore ook niet kon doen genieten. Hadde ik geweten dat Cassel zó mooi was,dan zou ik er Eisenach en de Wartburg aan gegeven hebben. Want die middag wandelde ik 3^ uur in een ander park,dat enorm groot is en waar ik niet behoefde te klimmen. Dit Park heet de kleine en de grote Aue en is een soort van Loo met brede wegen en paden voor rijtuigen en vóoetgangers,alles superber onderhouden. Uit myn hotel liep ik over de grote plaats,in het midden waarvan het standbeeld staat van Wilhelmus II keurvorst van Hessen 1783, naar het bastion,van waar men een prachtig uitzicht heeft en dat daarom Schone Aussicht heet. Van daar daalt men naar het park af door een poort,die ter ere van de in de oorlog van 70/71 gesneuvelde Hessen is opgericht. Dat park is, gelijk ik zeide,immens,en,toen ik in het midden was,hoorde ik muziek en zag ik een Café,waar ik een uur bleef luisteren,hoewel de muziek niet byzonder was,althans niet te vergelijken met die van Marienbad,enkel blaasinstrumenten en één trommel,maar er zaten vrij wat mensen en de entree was 30 Pf. s&ss. ba uitgerust te zijn stapte ik verder en zag ik opeens voor

my een enorm grote vijver,waarop onderscheidene liefhebbers roeiden. In het midden is een eiland met een tempeltje en tal van zwanen zwommen er om heen. Aan de oever waren overal zitjes onder mooie bomen,reusachtige eiken,beuken en linden,en tegen elke boom was een bordje bevestigd met de naam in het Latijn en in het Duits. Die ganse vijver liep ik om,maar halverwege zag ik dat men nog een heel eind verder lopen kon en het park zich nog een gezicht ver uitstrekte,want er waren weer handwijzers in verschillende richtingen. Ik werd echter te moe en keerde dus naar huis terug,maar indien Lore by ®y geweest ware,zou de moed my niet ómtschoten zyn.Ik kwam te 7 uur thuis en begon terstond een brief aan Lore. Ik geloof niet dat ik ooit op dezelfde dag zóveel gelopen heb,behalve op de jacht en ik was toch al 63» Waarom Lore en ik die Anlagen in 1857 niet bewandeld hebben,weet ik niet.

Zy schreef my dat zy in '42 ook te Eisenach geweest was en in hetzelfde hotel gelogeerd had en zich de Wartburg best herinnerde.Ik had ook wel het Museum kunnen gaan zien,maar nu het zulk fris fj,weer was,vond ik het jammer om niet in de lucht te zijn. Aan detable d'hóte sprak ik een ogenblik met de familie de Clercq van Weel uit Haarlem.

Woensdag 30 Aug. liep ik naar het Museum,maar dit was gesloten, daarna kocht ik een album met de foto's van de Wilhelmshöhe en van de keizerlijke familie,en na myn rekening betaald te hebben,waar by vergissing een glas grog en een glaasje cognac op*genoteerd waren, verliet ik Cassel te 11,30. In de trein vond ik een mooie Jodin met een lelijk jarig kind en een kindermeid. De trein reed hard en hield weinig stil,zodat wy reeds te 3T te Hagen kwamen en te 4 uur te Barmen Rittershausen in plaats van te 6 uur. Een Träger nam een „ kruiwagen (Schubkarre) en bracht myn bagage naar het huis van de Heer

Mittelster Scheide,by wien ik Martha Balke vond,die juist van plan geweest was my te 6 uur met een rytuig af te halen en niet wist dat men langs een veel korter weg van Cassel komen kon,gelijk my te beurt J 7/ was gevallen. Van haar vernam ik dat ik niet by deze heer Heinrich

zou logeren,omdat deze reeds haar moeder herbergde,maar by zyn broer Friedrich,die ook met een zuster van Martha getrouwd is,maar in Zwitserland reisde.

De lucht vond ik aangenaam en de villa's der beide heren lagen buiten de atad. Zy hebben een grote fabriek van band en Litzen (agre- menten enz.) Te soupeerden wy met brood,tonijn,ham,kalfsvlees en thee,en daar ik sinds myn ontbijt niets genuttigd had,daar de trein nergens langer dan 2 min. ophield,was ik uitgehongerd en at ik dus als een wolf. Daarna kwam een fles Mersteiner (gelukkig geen bier-)- en een reusachtige appeltaart,die overheerlijk s-nnaakte. De conversatie was heel aangenaam en het Duits verstond ik veel beter dan hetSaksisch of Beiersch omdat zy beter accentueerden.

fOS~*T Te 10 uur keerden wy huiswaarts en toen moest ik Jes.54 voorlezen in tegenwoordigheid van Frau Clara,de gouvernante en van de twee dienstmeisjes.

Donderdag 31 Aug. stond ik te 7 uur op en ontbeten wy te 7-?, waarna ik Ps.103 en uit Samuël voorlas en een Vater Unser bad. Martha zeide my dat men in de huiselijke kring nooit uit het hart bad en steeds het Onze Vader. Het diner te 1 uur bestond uit soep,gehakt, groente en aardappelen

1893 LXIII 7

en appeltaart zonder dessert,en te 3 uur kwam een gesloten landauer voor,waarin Moeder Balke,Martha,de twee kinderen van Heinrich en ik plaats namen en naar Barmen reden. Martha moest in een porseleinwinkel een cadeau kopen voor een predikant te Rheydt,die 25 jaar getrouwd was,en daarna lieten zy en ik ons naar het Missionshaus brengen,waar Zimmer woonde,maar ik trof het niet, daar zowel hy als Schreiber op reis waren. Wy bezichtigden het Museum van voorwerpen,welke de zendelingen uit China,Borneo,Sumatra, Nias,Nieuw-Guinea en Afrika hadden meegebracht,hoogst interessant. Tegen 5 uur bracht Martha my in een Conditorei,waar zy koffie en appeltaart bestelde en wy rustten totdat het ophield met regenen, waarna wy per tram de gehele stad doorreden en eindelijk te voet thuiskwamen.

Vrijdag 1 Sept. reed ik per tram naar het Missionshaus,maar Zimmer was nog in Keulen,en daarna kocht ik een visitekaarteboekje voor Martha en een stok voor een der kinderen, 's Middags te 2y kwam het ryfcuig,waarmede wy,de oude Mevrouw Balke,wartha en de vier kinderen naar het Plateau reden,waar een Siegesdenkmal is en een restaurant met een mooi vergezicht. Vandaar reden wy naar een Turm, welke Martha en ik langs 112 treden bestegen,waarna wy in de veran- dah van een enorm restaurant tot groot vermaak der kinderen koffie, melk en Kuchen aten en tot 5 uur bleven. Martha,de jongens en ik liepen terug,eerst door een lief sparrebos,later langs een lelijk steil pad,waarna wy by het eindpunt van de tram uitkwamen. Toen moesten wy nog langs een veel steiler pad naar de Dickerstrasse klimmen,zodat Martha doodmoe thuiskwam. Te 7 uur gingen wy by de Heinrichs souperen,waar wy heel pleizierig babbelden.

Zaterdag 2 Sept. schreef ik,na weer overheerlijk geslapen te hebben,aan Jacob Ploos en een lang stuk in het Fremdenbuch,pakte myn koffer,ging een afscheidsbezoek brengen aan Mevrouw Balke en si>sy- reed te 12-5- met Martha en 2 kinderen naar het Barmer station,waar

ik een kaartje 2de klas Amsterdam nam en slechts 70 Pf. voor myn koffer betaalde. De trein vertrok te 1 uuijlangs Elberfeld,Vohwinkel, Dusseldorf,overal ophoudende tot Neuss,waar ik door het station heen naar de andere zijde liep en een goede plaats in de trein naar Kleef vond. Wy spoorden langs Crefeld,Kempen en Goch. Te Cre- feld kwamen twee Holl.predikanten in myn coupé,die lelijk Duits spraken. Te Cleef moest ik in een andere trein pverstappen tot Nyme- gen en wel in een alleronsmakelijkste 2de klasse met 5 archigemene Nymegenaars. Te Nymegen gaf ik aan de douane de kanèen doekjes aan, waarvoor ik 75 cent moest betalen,maar myn koffer,die met een touw gesloten was,omdat aan het ene slot iets haperde,liet men dicht.Het regende hard. Verder zat ik alleen tot Hilversum,waar Dora my met de break afhaalde, Eet was toen op myn horloge half acht,maar in Nederland half zeven. Lore had gewacht met het eten en was nogal redelijk.

Noyon en Henk van Eeghen waren overleden en ik vond stapels bedelbrieven,een allerslordigst verslag van Geel,die my vroeg of hy al dan niet Directeur der Martha Stichting worden zou en hield verder Lore gezelschap. JW. had zo prachtig voor my gefinancierd, dat het een economie was om op reis te gaan en hem als Minister van financiën achter te laten. Cornelis zette nu het werk van Nowy voort en wreef my af.

SD Willem en Marie Hartsen huurden Woestduin ook voor de winter.Mauk en Lou gingen sinds een paar weken op school en hadaen er veel schik.

Lore zeide my dat zy spoedig hoopte te sterven en ik dan hertrouwen moest.

1891 LXII 1

1893 LXIII 1 061

John Melvil heette 8 millioen te hebben nagelaten,terwijl de erfgenamen van zyn vrouw niets jjregen, ofschoon hy zyn fortuin aan haar te danken had. De Graven Schimmelpenninck,zoons van Rutger Jan erfden.

Daar de Koek de eerste twee zittingen voor my had waargenomen, behoefde ik pas Dinsdag 12 Sept. naar Amsterdam te gaan. 's Avonds woonde ik in de kerk der Doopsgezinden de uitzending by van Nico Adriani,die als Evangelist naar Posso zou vertrekken om de Bijbel te vertalen. Prof.van Toorenenbergen hield een preek over Jes.55, die drie kwartier duurde,la Saussaye sprak 5 min. en de vader van Nico voerde daarna het woord.

Ceejet Labouchere verkocht haar huis in Amsterdam aan van Leeuwen, die tjians (1904) Burgemeester van Amsterdam en Lid der le Kamer is.

Lore liet aan Maria Leist vragen of deze haar wilde komen verplegen, maar zy antwoordde dat zy vreesde daardoor Juffrouw Bader en Cornelia te froisseren en bedankte dus.

Heemskerk was tot Wethouder van Financiën gekozen doch bedankte; vooraf was Fabius gekozen,die eveneens weigerde.

De Amst. Inspecteur van politie Batelt zocht met twee veldwachters van Hilversum in de bossen naar de lijken van twee vrouwen van zekere de Jongh te Amst.,die verdacht werd ze vermoord te hebben. Met de tweede was hy op 31 Aug.in het kamp te Laren gezien en later alleen te Bussum met een bundel goed onder de arm. Die lijken zyn echter nooit gevonden.

Treub werd wethouder en gaf te kennen dat hy progressieve inkomstenbelasting wilde invoeren.

Terwijl Cornelia met vacantie te Sluis was,paste Helena Wulf- horst Lore op,maar deze beklaagde zich zeer over haar,omdat zy weigerde 's nachts op te staan,zodat Lore naar Cornelia's terugkomst verlangde.

Zaterdag 30 Sept. bezocht Dora Prof.Snellen,die niet tevreden scheen,daar hy niets zeide en lauwe baden voorschreef en havermeel.

In de Munt bezocht ik een tentoonstelling van al wat op Papa betrekking had,door A.Th.Hartkamp verzameld,al zyn werken in diverse uitgaven,tal van portretten,de vertalingen zyner werken,alle couranten, waarin hy iets geschreven had, Lutgerts tekeningen,ook brieven, tekeningen en onuitgegeven verzen.

Aan Martha Balke zond ik de Duitse vertaling van Ferdinand Huyck in 3 delen door Lerz,die vele uitdrukkingen niet verstaan en de namen geradbraakt had.

Woensdag 4 October kwam er 's avonds te 7? een telegram van Louise Elout dat haar man zacht zonder lijden ontslapen was. De vorige dag had Anna my gezegd dat hy niet wel was. Hy was op 11 Aug. 88 geworden. Zaterdag 7 Oct. woonde ik de begrafenis by.

Aan het station te 's Hage trof ik Max,Ernst en Corrie van Loon, een zoon van Maurits Elout en Ds. Brummelkamp aan,die met een nièce van Elout,Gevers,getrouwd was. In het sterfhuis was het zwart van zwart geklede mensen en hielden twee predikanten der Ned.Herv.Kerk, Gerth van Wijk en van Gheel Gildemeester ieder een lijkrede by de kist ! Ik vond dit heel vreemd,daar Elout die kerk voor een Synodaal Genootschap

uitschold,zyn kinderen by de Duitse predikant had laten catechiseren en zelf,tot spijt van Dr.A.Kuyper,die gewild had dat hy zou gaan doleren,lid der Afgescheiden kerk geworden was en de vervelende ellenlange preken van Ds.Doorn geslikt had. De Hervormde predikanten zeiden dat zy de overleden staatsdienaar niet zouden prijzen,maar roerden desniettemin de strooppot over hem,waarby Gerth van Wijk zyn best deed om Elouts lijmerige stem meesterlijk na te bootsen. Eerst te 1 uur in plaats van te 12y stapten wy naar het kerkhof,waar de afgescheiden predikant Doorn op galmende toon een gebed uitsprak,doch geen enkele toespraak werd gehouden,daar de overledene dit verboden had,wat zeer voor hem bewees,maar de talrijke aanwezigen zeer zal hebben teleurgesteld,want er waren Vrije Univer- sijfeits mannen,leden der Tweede amer en anderen. Ik reed naar het kerkhof met Nepveu en Frederik van Bylandt en keerde,na van Louise afscheid genomen te hebben,naar fantam terug.

S~b <r~<1

Sb é o

1893 LXIII 1

De jongste zoon van Frederik van de Poll engageerde zich met Jonkvrouwe Gevaerts. Hy lag in garnizoen te Deventer,zy woonde te Haarlem, geiden zyn even groot en mooi.

Maria Gunning engageerde zich met haar cousin germain Dr.Nico Adriani en zou hem dus naar Posso vergezellen.

Frank,Constance,Agnesje en de „fifaby met Pietje logeerden by ons. Agnesje was altyd zoet en het was een genot haar te hebben,maar Frank was niet wel omdat zyn darm was uitgeschoten,en hy koorts had. Hy raadpleegde Dr.Delprat,die hem aanried buiten te blijven en rust te nemen. Hy ging dan ook op 18 Oct. met hoge koorts en hoofdpijn naar bed,en vierde dus Lore's 60ste verjaardag niet mee.

Cécile schreef dat Gunning in het Italiaans de culte by haar gehouden had. Die man was reusachtig knap.

Dr.Delprat schreef aan Dr.Jonker dat Frank rust moest hebben, enkel liquide voedsel nemen en geen druiven. Dr.Jonker was van oordeel dat het ontsteking was van de endeldarm,wellicht veroorzaakt door het wielrijden. Hy vreesde dat het lang zou duren. De temperatuur was 38.8.

Zondag 22 Oct. preekte Max voor het eerst weer in de Grote Kerk over Ps. 107:8." Laat hen voor den Heer Zyn goedertierenheid loven enz." Na de dienst zong het talrijke gehoor hem " Dat 's Heren zegen op U daal " toe.

Maandag 23 Oct. stond de thermometer weer hoger en 's middags steeg hy tot 39. Pietje zeide my dat Constance het niet lang meer a&leen zou kunnen üithouden. Terwijl Frank in het bad zat,ondersteunde ik hem aan de éne zijde,terwijl hy aan de andere op een der verkorte krukken van Lore steunde. Hy zeide my dat Jeremia en de Joden hem vervolgden en hy zich zo slap voelde.

Dinsdag 24 Oct. vertrok ik met een beklemd hart naar Amsterdam daar de koorts weer hoger was dan gisteren. Adèle Elout was naar Bantam en toen zy terugkwam,vernam ik dat de koorts 's middags 39.5 was geweest,zodat ik my zeer ongerust maakte.

JW. en Ernst Labouchere zochten 's avonds tot middernacht naar een ambulance wagen,en de volgende ochtend reed JW. al per trein van 7y naar buiten om Dr.Jonker over het vervoer van Frank te raadplegen. Ik was rapporteur en

Vogel was zo vriendelijk om my te offreren het arrest te maken,zodat ik te 2.38 naar Bantam kon rijden waar ik Frank minder ziek vond dan toen ik hem verliet,daar het abces scheen doorgebroken te zijn en hy pus verloren had. Ernst had getelegrafeerd dat de wagen 's avonds komen zou en Jonker had geen bezwaar tegen het vervoer. Ernst at op Bantam,de wagen kwam te 7 uur en Frank werd op Lore's stoel naar beneden gedragen. Lore had zich naar de vestibule laten brengen om Frank nog even te kunnen zien en hem toe te knikken. Frank werd in de wagen gelegd op dejó matras en de kussens van zyn bed,terwijl er voor Constance amjer plaats overbleef om op de bank naast hem te zitten met de voeten op de bank. Ernst nam op de bok plaats en in een rytuig van Boeschoten gingen JW.,Pietje en Agnes zitten,terwijl de koffers boven op geladen werden. Zy reden te 8 uur weg. Dr.Jonker vond Frank beter en hoopte dat het met een sisser zou aflopen.

De volgende morgen telegrafeerde Constance: Uitstekende reis.'s Nachts goed geslapen. Heden 38.5« Voor Constance,die jarig was, kwamen op Bantam nog ettelijke brieven en een pakje uit Zeist,welke ik met de kinderwagen,een mand

met Apollinariswater,een hoededoos en een doos met kragen en manchetten per schuit verzond.

's Avonds kwam er een briefkaart van Constance,die schreef dat Dr.Delprat de vorige avond Frank te Amsterdam had opgewacht en naar boven gedragen,wat zeer moeilijk ging en voor Frank horribel pijnlijk was,het laatste

eind had Frank gelopen. Delprat vreesde dat het niet gelijk Jonker hoopte,met een sisser zou aflopen en zou met een chirurg terugkomen. Dezelfde behandeling moest worden voortgezet, ook het baden en Frank moest zeer stil gehouden worden. De koorts was 's middags weer tot 39 gestegen.

Sv é 3

J'0 é V

1892 LXII1 1065

Vrijdag 27 Oct. schreef Caroline dat Prof.Korteweg in consult geroepen was en een operatie nog niet nodig vond,maar pappen van lijnmeel had voorgeschreven in plaats van baden,daar deze Frank te veel vermoeiden. De nacht was onrustig gefeest. Ernst Labouchere had er geslapen. De koorts was 39.8,de schel was omwonden. Frank nam eieren, bouillon en chocolade.

Zaterdag 28 Oct. kwam er te 3 uur een telegram van 12.35;" Prof. Koeteweg heeft met goed gevolg geppereerd. Toestand bevredigend,Hebben pleegzuster. Details door Nor." Deze kwam 's avonds te 8-5- en bracht een brief van Constance mee. Zy schreef dat de pappen veel effect gehad hadden zodat Prof.Korteweg met een lancet één snede gegeven had en er een massa materie uit gekomen was. Hy en Dr.Delprat vreesden dat het kwaad diep zat; zo niet dan kon Frank in 14 dagen genezen zyn. Zy hoopten dat de koorts dalen zou. Frank mocht deze dag niets eten. Hy had geen pijn dan op de plek zelve. Er zou misschien ook een verpleegster voor overdag komen.

Dora was die dag by Prof.Snellen geweest,die vond dat zy seéêrt het vorige jaar achteruitgegaan was maar beter was dan 14 dagen vroeger. Zy moest zorgen geen koude voeten te krijgen en zich voor tocht in acht nemen.

Zondag 29 Oct. reed ik te 11 uur naar Amsterdam om te zien hoe Frank het maakte. Even nadat ik by Constance was,kwamen Dr.Delprat en Prof.Korteweg,die tevreden waren,omdat de koorts tot 37.4 was gedaald,maar zy ^wisten evenmin of het kwaad diep zat als wat er de oorzaak van was. Ik zat by Frank,die moe was en zacht sprak. Hy had 's nachts niet geslapen en met de verpleegster van het Witte Kruis gepraat. Te 12-5- zou er een van de dolerende gemeente komen.

Volgens Ernst Labouchere had Jan Piet Teding van Berkhout Boe- kenroode voor 2 ton gekocht voor zyn zoon Piet,die met een dochter van Dik en Agnes van Lennep ging trouwen.

Nor werd redacteur van een Schaaktijdschrift.Dinsdag 31 Oct. vernam ik van Constance dat de nacht rustig geweest was,maar de temperatuur te laag was,36.4,zodat hy moest opgewekt worden. Henriette Insinger hau hem een fles Lacryma gezonden en Constance had hem de vorige dag zeven eieren onder verschillende vormen gevoerd.

Woensdag 1 Nov. Frank had goed geslapen,maar was niet uitgerust.De temperatuur was 36.2. Na de zitting ging ik even by zyn bed zitten. Korteweg had gezegd dat hy nog wel 14 dagen zou moeten liggen. Er was een lieve dagzuster met mooie ogen. Agnesje kreeg tanden;zy was toen byna 11 maanden.

Vrijdag 3 Nov. spoorde ik naar den Haag om de samenkomst der Evangelisten by te wonen, 's Middags bezocht ik Louise Elout,die veel minder stijf en koud was dan by het leven van haar man. Ik spoorde te 8-3- naar Haarlem, alwaar ik het rytuig van Duinlust vond, dat my in vliegende vaart naar Overveen bracht.

Zaterdag 4 Nov.sliep ik heerlijk in de kamer van Emile van der Vliet. Het was een grote hoekkamer op de 3de verdieping met 2 ramen behangen met gravures van jachthonden en portretten van zyn ouders.Er was een grote psyche, 2 scheerspiegels, 3 tafels, 2 easy__chairs, een haard,een footstool voor het bed om te knielen,maar noch emmer noch lendekussen evenmin als op Elswout. Ik ging om 9 uur op jacht met Jan Luden,Jan van Renswoude,Lucas Boreel,Joan van Zuylen,Louis en Ernst van Loon. Er waren veel konijnen en hazen mochten weer geschoten worden. Ik schoot 3 hazen,9 hanen en 12 konijnen. De keerzijde der medaille was dat ik 's middags moest blijven eten,en de vrouwen der jagers ook genodigd waren benevens Frits en Emma Egidius. Ik zat tussen Anna van der Vliet en Mathilde Luden. Per trein van 9 uur reed ik naar Bantam terug.

Lucas Boreel vond ik zeer weinig gedistingeerd. Hy is een zoon van die malle trotse Marie Boreel-Dedel. Van Zuylen had evenmin iets van een edelman,ofschoon hy

op de jacht niet inhalig was als Boreel. Ernst van Loon was en is op en top een ploert. Jan van Renswoude came strong out. Hy is een ware edelman en schiet niet zonder zeker te zyn van zyn schot. Ook maakte hy zyn eigen patronen. Hy logeerde met zyn vrouw by Max en Em.

Th (rD

1893 LXIV 1

In Bantam vond ik een briefje van Constance om te zeggen dat Frank zwak bleef en geen lust had om uit bed te komen,maar goed at. Max had Zondag weer gepreekt en was niet vermoeid. Henk zat thuis met een wond in het been,welke Dr.Bijleveld aan slechte bloedsomloop ' toeschreef. Later zeide Bijleveld dat Henks wond een brandwond was. Anna van Loon lag te del Sol met een gezwollen knie en werd doot Lou Nepveu verpleegd.

In de haven van Santander spromg een schip,dat met dynamiet ge_ laden was,waardoor vreeslijke verwoestingen werden aangericht en honderden mensen omkwamen. Te Barcelona wierp een anarchist twee bommen in de stalles van de schouwburg,waardoor ook vele mensen het leven verloren.

In de vergadering van het Comité voor Depok besloten wy Dr.Hoger- zeil en Bierens de Haan naar Java te zenden ten einde de twist by te leggen,die tussen Henneman en de onderwijzer ontstaan was. Haar onze mening had Henneman volmaakt

ongelijk.saterdag 11 Hov. bezocht ik Frank,die herhaaldelijk op geweest was,maar

beneh had als zwavelstokken.zondag brandden het logement en de daarnaast staande boerderij

tegenover de kerk te 's Graveland af.Ik vroeg aan de uitgever van Looy,Rokin 50,of hy soms gediend was van

myn vertaling van Juvenalis,en kreeg ten antwoord dat ik hem maar een cahier moest zenden,dan zou hy het door de Heer van Deventer laten keuren. Dit was de onberijmde vertaling. Eerst later begon ik die op raad van Hor te berijmen.

Op 14 Hov. ging Frank voor het eerst weer uit om voor het Kiescollege te stemmen en op 16 Hov. vertrok hy met Constance en Agnesj, e naar Wiesbaden,waar zy by Juffrouw de Bruyn kamers gehuurd hadden.De reis liep goed af.

Henriette d'Ablaing vroeg aan Tane of Lore's handen al verlamd waren en voorzag nog jaren van lijden voor de arme ziel.

De toneelman van Hall,een ultra radicaal,die later wethouder te Amsterdam werd,schreef een lelijk artikel in de Gids,waarin hy,naar aanleiding van Hartkamps tentoonstelling beweerde dat Papa's werken niet meer gelezen werden,waarop Hartkamp in het Handelsblad zeer juist antwoordde

dat Sijthoff in dat geval geen nieuwe uitgave daarvan zou bezorgd hebben.John Patijn engageerde zich met een dochter van Willem Huyde- coper,en werd

burgemeester van Zeist.Agnes en Karei Beels vvaren te St.Moritz. Frank schreef trouw uit

Wiesbaden ,waar men sneeuw verwachtte. Ds.van Dijk kreef ƒ 50.000- van Willink van Collen en kocht daarvoor het huis van Aug.Philips naast het Bijbelgenootschap om er studenten in te herbergen.

Vrydag 1 Dec.schreef Constance dat Frank in het begin te veel gelopen had en nu op de canapé lag daar hy weer pijn had.

Zaterdag 9 Dec.wierp de anarchist Vaillant een bom in de Chambre des députés te Parijs,maar gelukkig ontplofte de bom eer zy viel en doodde daardoor niemand,doch verwondde een 50-tal lieden,zowel op de tribune als beneden.Henk zond my op 5 Dec. een ijzeren bord met Verboden Toegang en een geestig vers.Lore had veel pijn en schreeuwde het soms uit.

Constance kwam 12 Dec. met Agnesje en Pietje uit Wiesbaden terug. Frank ging by Hepveu logeren en genoot van zyn rust..

Woensdag 20 Dec.ging ik na de zitting op Duinlust logeren. Ik kreeg de kamer van Emma op de 1ste verdieping,maar het huis was zo slecht gebouwd,dat de wind door de reten in de muren heen blies en de lichten heen en weer woeien. De volgende ochtend kwamen Lucas Bo- reel,van Zuylen en van Pallandt,een zoon van die van Rozendaal,toekomstig eigenaar van Keppel,getrouwd met een Loud«'n,een lelijk bleek mannetje met grote oren,lange neus,ingevallen borst en hoge rug, hoogst onbeduidend. Wy joegen eerst in Duinlust tot en met Duinvliet, en nog in Elswout. Ik kreeg 12 fazanten,3 hazen en 1 snip mee.

Lore had 's nachts zo'n pijn,dat zy de benen uit het bed moest laten hangen.Donderdag 28 Dec.woonde ik de receptie te Leiden by van Adriani en Marie

Gunning,

E I H D E 1 8 9 3

A N N O - 1 8 9 4

In de mist van 28 Dec.'93 varen wel 100 mensen in het water gelopen en ettelijken verdronken,o.a. Juffrouw van der Tak en de palfrenier van Jan van Eeghen.

Frank wees my het kaartje van de weilanden,waar nu de bocht van de Heerengracht is,in 1620 verkocht,o.a.die,welke Adriaan en Willem van Loon voor ƒ 20.000- van Nuyts kochten.

Agnesje kroop overal heen,maar de tanden kwamen nog niet door.Op 6 Januari gaf Lore my hemdsknoopjes,die ik;/ voor manchetknoopjes ruilde.

Op 9 Janmari at ik by Constance van LooneVoombergh,die 67 geworden was,met Anna Pauw,Anna en Tane,Henriette Insinger,Frank en Constance, Ernest en Adèle Labouchere,Bylandt en Lou,Aggy en Tuck(Eugène Labouchere),die ook gevraagd was omdat wy anders met ons 13 zouden geweest zyn en Henriette Inéinger dit duchtte ! Est-elle sotte !

Te Hilversum stierf J.ter Gouw,de beroemde schrijver over Amsterdam in vroegere eeuwen.

Donderdag 11 Jan. joeg ik met Jan van Renswoude,van Zuylen en Lucas Boreel Duinlust en Elswout binnen de rasters af en schoten wy 73 hanen,5 hennen, 4 hazen en 17 konijnen. Te 2? had ik een groot ongeluk,want,terwijl ik op een konijn schoot,trof een spreihagel Jan Vogel in de voet,zodat al mijn pleizier verdwenen was. Mijn enig excuus was dat hy niet in de lijn der andere drijvers maar vooruit liep en ik hem niet zien kon. Gelukkig liep het goed af en had hy er niet lang hinder van. De dokter verklaarde dat hy volstrekt geen letsel bekomen hp.d en alleen een blijvend maar volkomen waardeloos aandenken aan my behouden zou. Ik gaf hem een tientje,en toen zeiden de andere drijvers,dat zy daarvoor ook gaarne een hagel zouden krijgen, 't Is nu nog onbegrijpelijk hoe het kon gebeuren,daar ik volstrekt niet in zyn richting schoot. Jaren tevoren liep ik naast Willem Borski,en schoot ik op een haas,die voor my uit liep,en toen ricochetteerde één hagel tegdn een boom en trof hem in het gelaat,zonder hem evenwel veel pijn te doen en hy placht dan ook te zeggen,dat hy,die een geweer in handen heeft,met zijn vijand omgaat.

De vader der tuinvrouw,die sinds 35 jaar arbeider by Royaards te Scherpenzeel was,stierf en toen werd terstond het loon,dat slechts ƒ 4.60 in de week bedroeg,ingehouden. Baas Otten schreef er Royaards over,maar kreeg geen antwoord,en daarom schreef ik hem dat hy,naar ik my verzekerd hield,de weduwe wel in haar huisje zou laten blijven wonen en haar een pensioen geven. De mensen hadden zich van dat hongerloon nooit beddelakens kunnen aanschaffen en geen kast in huis,en de tuinvrouw zeide my dat zy nooit boter op de boterham gehad had, niets dan een gebakken aardappel. En wat durft de schatrijke Royaards my antwoorden? Dat de weduwe geen gebrek leed,dat hy niet gewoon was pensioenen uit te keren,maar haar om mynentwille ƒ 2,- in de week zou geven ! Welk een vruchtbaar terrein voor de socialisten!

In het dolerende kerkje te 's Graveland preekte Bijdemast,vroeger knecht by Piet Six,de éne Zondag zeer ruim,de andere louter over de uitverkiezing. Visser vond het eens prachtig,en dan weer ongehietbaar. Jan Willem werd ouderling.

De grootmoeder van Cornelis,onze koetsier,die 11 Aug.1798 geboren was en dus de leeftijd van 95 bereikt had,ontsliep op 28 Jan. Haar vader was maire van Asperen onder Lodewijk Napoleons regering geweest en zy heugde zich deze gezien te hebben,toen hy te Asperen kwam.

Lore zeide my dat,als ik vóór haar kwam te sterven,zy niet in Bantam wilde blijven,en dat,voor het geval ik President mocht worden, wy naar Amsterdam moesten verhuizen en in een klein huis gaan wonen.

Op 12 Febr. slingerde de anarchist Heury,zoon van een der Heury's die tijdens de Commune een rol speelde,een bom in het Café onder het Hotel Terminus te Parijs,waardoor 20 lieden gewond werden. Hy vluchtte, maar een kellner snelde hem achterna en^ê agent van politie sprong van een omnibus en gaf hem een sabelhouw,waarop hy zich omkeerde en enige malen zyn revolver afschoot,waardoor hy een vrouw doodde en de agent verwondde. Eindelijk werd hy gegrepen. Hy zeide Vaillant te hebben willen wreken,die onthoofd was. De agent werd gedecoreerd.

LXIV 1065

1894 LXIV 1

Hoe dikwijls miste ik by het vertalen van Juvenalis Papa om my aan een rijm te helpen of een stoplap te verbeteren. Helaas! poeta nas$itur,non fit!

Dinsdag 6 Maart woonde ik weer eens een petit diner by Anna en Tane by. De gasten waren Mevrouw van Eeghen,Adriaan en Mia Oyens, Debora van Eeghen,Frank en Constance,Henrick S.van Lennep,Nancy Luden en Betsy Graafland. Wy hadüen eten genoeg,soep,croquettes,vis met roomsaus,ossehaas met doperwten en bonen,vol-au-vent met kip,plat-doux, ham,kalkoen met perziken,tweede plat sucré,paté de perdreaux,ijs en S'ö 7- 2- dessert ! ! Ik zat tussen Mevrouw van Eeghen en Mia Oyens. Alle lichten waren ontstoken en de hitte was groot.

Anna van der Vliet zond my 47 konijnen,die ik op het eiland losliet.Ds.J.Barger te Harlingen werd verliefd op een 20-jarig naaistertje,

dat by hem aan huis werkte. Hy wist haar in zijn studeerkamer te lokken,verkrachtte en doodde haar en gaf zich toen by de politie aan. Zyn vrouw was thuis. Ulfers zeide my dat hy als student al half gek was en eerst met een meisje uit een café trouwde,van wie hy scheidde, waarna hy hertrouwde. Vóór de scheiding werd hy als predikant geschorst. Hy werd tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld.

Max werd weer te Hoenderloo beroepen.De Minjister Tak diende een nieuwe Kieswet in,waarby het kiesrecht zeer werd uitgebreid,maar na de aanneming van een amendement van ae em.predikant de Meyier met 57 tegen 41 stemmen werd zy ingetrokken.

Generaal Booth logeerde by John Sillem en had als vegetariër veel noten op zijn zang. Hy stond van tafel op,en eiste boven op zijn kamer melk en champignons !!

Max kreeg een brief van kinderen uit Haarlem,die hem verzochten het beroep naar Hoenderloo niet aan te nemen,omdat zy zijn prediking 5~0^fS in de Kinderkerk zo aangenaam vonden.

Op 22 Maart trouwde Mimi Gunning met Dr.Trouw. Waar heeft men groter trouw,Dan tussen man en vrouw ter wereld ooit gevonden?

Maxp zond my "The last of the Mohicans"van Cooper,een boek dat ik in myn jeugd gelezen had.

Anna Bijleveld zond ons 24 vuurpijlen,12 ouderwetse en 12 gevarieerde, die men in Bussum niet krijgen kon.

Op 23 Maart kwamen Nico en Maria Adriani logeren. Hy is mogal een animal dissentary.(9jMauk kreeg de mazelen; A.A.Pélerin werd Off.van Justitie te Almelo.Nico Adriani fotografeerde de coupé met Cornelis op de bok en Prins er voor,Blaak ongetuigd,voorts Miek,Dora en Bader.

Ds.van Dijk brouilleerde zich met zyn schoonzoon Kampstra,omdat deze hem een naar zijn inzien beledigende brief had geschreven en ontzegde hem zyn huis,en nog in 1904 bleef van Dijk afkerig van een verzoening. Hy stierf ook onverzoend.

Ik las aan Lore voor eerst Campfires and Wigwams van Egerton Young en daarna Ships passing in the night van Mrs.Harwarden,maar dit voldeed ons niet en er komt geen enkele Bijbelse gedachte in voor.

Dinsdag 10 April zeide Caroline my dat Mevrouw van Wyck de vorige dag van een dikke jongen bevallen was en zy nu al 14 dagen zat te wachten en zie! twee dagen later telegrafeerde JW. ons:" Johanna Jacoba 6.30 voorspoedig geboren.C.zeer wel." Hy schreef ons dat hy te 3 uur Dr.kijhoff gehaald had,maar deze,bewerende dat er nog niets te doen was,weer was vertrokken,zodat JW. hem te 6 uur weer moest halen en het kind er was véór dat hy kwam.

Ik las Lore "The Greater Glory" van Maarten Maartens voor.Tane ging weer naar Spanje,tot .Biarritz reisde Lou Elout met haar mee.

Caroline was zeer wel,zonder pijn of koorts en Baby was rustig en zoog.

Zondag 15 April preekte Gunning te Hilversum over Joh.10:18. Ik J~b S> 0 ging hem met Nor, Dora,Cornelia en Mietje horen en myn buurman in

de kerk zeide my dat hy 30 jaar tevoren by Gunning had gecatechiseerd en dat Gunning toen vlugger preekte omdat hy toen zyn preken opschreef.

Op 17 April bezocht ik Caroline,die zich in bed verveelde,omdat zy zich zo goed gevoelde.

Ik raadpleegde de Kapitein Dr.M.Straub,off.van gezondheid te Utrecht omtrent myn lorgnet. Hy vond die te zwak en schreef een andervoor. Hy kon aan myn linker oog niets doen,maar myn rechter was goed.Hy vroeg ƒ3,-.

1894 LXIV 2

Te Amsterdam vierden Anti-Takkianen gekozen,o.a.de Beaufort, Gleichman,Rutgers en Pijnappel.

Op 26 April bracht ik te Utrecht in de Vergadering met de leden van het Gymnasiumfonds voor het eerst een berijmd verslag uit.

Lore kreeg een coutant,waarin te lezen stond dat Seiffert op 23 Maart aet. 71 gestorven was en een levensschets met zyn welgelijkend poesbaarden bezicht voorkwam. Lore vermoedde dat haar " quatre- mainder " de courant gezonden had.

Zaterdag 5 Mei kwam Dr.Jonker Lore zien,die hy sinds 6 maanden zeer verminderd vond,de pols zwakker,de ogen starende,alle kentekenen van het einde,dat evenwel nog ver verwijderd kon zijn, Hy verwachtte pneumonie of uitputting en vond het ruggemerg zeer aangedaan. Lore had veel pijn.

Te Luik sprong een bom voor het huis van een geneesheer,die daardoor één oog en de beide benen verloor.

Agnesje kreeg malaria,weshalve Dr.Delprat van oordeel was dat zy wat heilucht moest inademen. Zy had 38 koorts. Ik ging er 8 Mei heen en vond haar spelende in de zaal. Caroline ontving kraamvisites,maar had de koorts. Als kindermeid fungeerde tijdelijk Sophie Lamme Herb- schleb,die ook by ons gediend had en nu haar Frans en haar ^Engels sprak.

Daar de verkiezingen ongunstig voor de Regering waren aggelppen, trad het Ministerie Tak-van Tienhoven af en werden Joan Röell Min.van Buitenl.Zaken1, van Houten Binnenl.Z. -, Sprenger van Eyk Financiën en van der Kaay Justitie.

Vrijdag 11 Mei kwamen Frank en Constance met Agnesje en Pietje logeren. Agnesje ging,daar de zon scheen,even op de arm van Constance uit en vond alles vreemd,zodat zy eerst te insliep.De thermometer wees 36.7 en varieerde de volgende dagen tussen 36.4 en 36.9.

Daar Mr.van Valkenburg te Vorden was,moest ik in de zaak van Schaap en Geel,waarin ik zelf rapport moest uitbrengen,presideren.Het feit bestond in het gooien van stenen op het Spui tegen de politie op Tweede Kerstdag,toen de werklozen een optocht hielden door de Kalverstraat en de passage belemmerden,en op het Spui door een Inspecteur en 20 man gestuit werden. De stenen vlogen volgens een der getuigen als kikkers door de lucht!

Agnesje kreeg 18 Mei weer de koorts,38,maar die daalde daarna tot 37. Misschien had zy de vorige dag by de zandhoop in het Klein Duimpjesbos kou gevat,misschien was het ongestadige weer de oorzaak, want de zon brandde en de wind was ijskoud. De verandering van temperatuur, -want het was 19 Mei opeens koud geworden,50 *Fahrenheit - schreef men hieraan toe,dat er twee dagen tevoren een bijzon en 's nachts twee bijmanen gezien waren.

Zondag 20 Mei werd Hansje door Ds. Posthumus Meyjes in de Amsteï- kerk gedoopt.

Henk werd by zijn aftreden als Regent van het Weeshuis niet herbenoemd en de Heer v.d.Afeulen werd gekozen. Deze bedankte echter en toen dreigden de Regenten en Regentessen met hun ontslag indien Henk niet herbenoemd werd,

Donderdag 24 Mei kwamen JW.en Caroline met de drie kinderen en Sophie Lamme,oud 19 jaar,logeren.

Op 2 Juni ontving ik het beschrijvingsbillet voor de bedrijfsbelasting, maar daarvan was geen spat te begrijpen. Er kwam een aardige spotprent in de Groene Amsterdammer over uit. In de Bedrijfsbelasting moest ik ƒ 121,60 betalen. Overal zat men er mee verlegen. Frank en Heemskerk hadden een billet ontvangen,geaüresserd aan de firma Heemskerk, van Lennep en Co! By van Loon en Co wist men er ook geen weg mee.Het was alles de schuld van Klaas Pierson,die de zeep-en zoutaccijns had afgeschaft.Ik las aan Lore The Golden Doek Mystery voor.

Op 12 Juni at ik by Hor in zyn kamer by Albert Smit. Het was een waar festijn,haringsla,doperwtjes,kalfsoestertjes,nieuwe aardappelen en rijst met perziken. Aan Lore las ik voor " Under the Southern Cross" rather long.

Adolf (Dop) van Lennep vertrok voor zijn kantoor naar Java,zyn vrouw,Elise Sillem,met 2 meisjes en in zwangere toestand achterlatende.Zy beviel op 13 Juli van een derde meisje.

ro#/

S'oSl

svö>3

1891 LXII 3

Van Looy weigerde de uitgave van myn berijmde vertaling der verzen van Juvenalis,op grond dat de Heer van Deventer,die myn vertaling moest beoordelen,niet genoeg thuis was in Juvenalis.

Zondag 24 Juni werd Sadi Carnot,President der Franse Republiek door de 22-jarige Italiaan Cesano te Lyon in zyn rijtuig met een dolksteek vermoord,terwijl hy ban de Tentoonstelling naar de Schouwburg reed. Het gebeurde te 7? en te lO-j- stierf Carnot. De moordenaar naderde het rijtuig met een papier in de handven toen de koetsier stilhield, sprong hjr toe. De prefect,die naast Carnot zat,gaf hem zulk een stoot met de vuist,dat hy achterover tuimelde en door^ de menigte verscheurd zou zijn indien de gendarmesthem niet hadden ontzet.

Nepveu verminderde zyn contributiën voor de Evangelisten Verg. en de Normaalschool te Nymegen van ƒ 25- en ƒ 20- op ƒ 10-.

Woensdag 27 Juni bezocht ik de 82-jarige predikant Hasebroek en vroeg ik hem of hy myn berijmde vertaling van Juvenalis wilde nazien. Hy verklaarde zich hiertoe bereid en verzocht my enige regels van de le en 3e Satire voor te lezen,waarna hy zeide verwonderd te zyn dat er geen fouten tegen de caesuur of het rijm in waren en beloofde hy my de 3de Satire na te zien. Hy vertelde my dat hy twee dagen later de byna 80-jarige Beets en de 83-jarige Prof.Brill,zyn zwager, ten eten zou hebben om de 62ste gedenkdag te vieren van zyn eerste ontmoeting met Beets,toen zy te Leiden studeerden. Hasebroek zeide my dat hy zich amuseerde met het herlezen van Papa's verzen en geschriften, en was nog zo wakker als een hoen. Hy was nog geheel vervuld van Jan Willems voorstel in de Anglicaanse Kerk. Nooit had hy iets gehoord dat daarmee te vergelijken was. Hy dacht toen:" Wat dat worden moest,weet ik niet,maar zeker een buitengewoon prediker."Het waren 's mans eigen woorden.

Veertien dagen later zond hy my de drie Satires terug met een allervriendelijkst briefje,waarby hy my ried ze in het licht te geven. Hier en daar had hy nog een potloodstreepje gezet,waar de klemtoon . op een verkeerde lettergreep viel.

By de begrafenis van de President Carnot waren geen bloemen meer te krijgen. Voor één krans vroeg men frs. 4000,-. Casimir Pésier, die in 1847 geboren was,volgde hem op en kreeg een brief,waarin hem geschreven werd dat hy vier dagen na de terechtstelling van Cesario evenals deze zou gedood worden.

Prof. Quack nam afscheid van de studenten met een socialistische toespraak,wat vrij ondankbaar en dwaas was nadat hy aan de Nederl.Bank zyn beurs gespekt had.

In Duitsland verscheen een libel getiteld Caligula,Caesaren- wahnsinn door Quidde,om te betogen dat Keizer Wilhelm aan dezelfde bouw-,reis-,spreekmanie en heerszucht leed als Caligula. Het was knap geschreven en met aantekeningen uit de geschiedenis waren de byzonderheden uit Caligula's leven gestaafd,zodat de Keizer het zich niet had moeten aantrekken,en de vervolging voor de strafrechter des te meer publiciteit aan de brochure gaf en te meer deed uitkomen dat zy volkomen ook op de Keizer van toepassing waren.

Op 10 Juli at ik in Amsterdam met Nor by Cees Hartsen,die erg doof was. De juffrouw van gezelschap had veel te veel geschaft.

Ik las aan Lore Romolo van George Elliot voor. Zy klaagde over pijn in het rechter oog en rechterbeen. Tot dusverre bepaalde het zich tot het linkerbeen.

Prof.Snellen vond Dora's rechteroog goed maar het linker slecht en vroeg of zy hier 's avonds veel naar winkels keek,die door gas verlicht werden. Nota bene in Bantam! Van Zwitserland sprak hy niet.

Aan Lore las ik voor verhalen uit Conan Do^le's Memoirs of SherlcDck Holmes en(^He that will not when he may van Mrs. Oliphant, beide zeer amusant.

Voor het Hof stonden terecht Judith Verwey,de maitresse van zekere Brouwer te Zeist,voor wie de socialist Troelstra pleitte,en Jeanne van der Vliet,die zich in de Koekamp met Difck van Aste al te veel vrijheid veroorloofd had.

Tussen China en Japan brak een oorlog uit.Hesje s'Jacob engageerde zich met Frans de Koek. jjgA^rdag 28 Juli bezochten de Koninginnen de wedren te Bussum. Me

fo <py

so&r

Sb QÉ>

1891 LXII 4

nhoopte dat zy over 's Graveland zouden terugrij den,maar dat

was niet het geval. Wy liepen allen naar de Grintweg op Jaantje na,die dit afgoderij vond,en zagen de Koninginnen van de renbaan terugrijden.

Frits Egidius stierf in hoorwegen na veel geleden te hebben.Hy was knap en had een edel karakter en deed alles voor zyn vader, wien hy altyd de eer gaf. Arme Emma (van der Vliet),die het al zo naar vond om naar hoorwegen te verhuizen.

Vrijdag 10 Aug. kwamen Frank en Constance met Agnesje en Pietje logeren. Anna Pauw vertaalde het Wilhelmus voor Miss Alcock,excellent English poetry,en JW. vulde het aan met drie stanzas.

Mietje van Hal's zuster,Betje,Luitenant by het Heilsleger,kwam by Visser logeren. Zy zag er uitgehongerd uit en droeg een broche met het borstbeeld van Booth.

Frank woonde te Hilversum een tennismatch by tussen de Hagenaar de Bree en een Engelsman Woulfe,die twee jaar later met Non van Lennep trouwde, (dochter van Christiaan).

De Koninginnen woonden op 23 Aug. de onthulling van de Ruyters standbeeld te Vlissingen by en maakten een rijtoer door Walcheren, waar zy o.a. Vere en Domburg bezochten.

Nor vertrok naar Leipzig wm een schaakwedstrijd by te wonen, waar hy tot Meister gepromoveerd werd. Een andere promotie zou hem van meer nut geweest zyn.

In de laatste tijd was het mode geworden om slechts één handschoen voor de linkerhand te bezitten,en,zelfs by mooi weer met omgeslagen broekspijpen te lopen en die niet eens in huis neer te d-aeiHc slaan.

Op 28 Amg. spoorde ik met Frank naar Arnhem,waar Nepveu's vietoria ons afhaalde. Wy dejeuneerden by hem op Ma Retraite met Louise,Alfred en René. Alfred was er niet mooier op geworden en had een vooruitstekende kaak als Filips II en Alva; René was enorm en had lieve ogen. Te 2 uur reed Nepveu met Frank en^ my langs de Sterrenberg naar Warnsborn,waar ik sedert myn negende jaar niet geweest was. Wy bezichtigden het huis,dat my ontzettend tegenviel.Het ligt laag,de kamers beneden zyn laag,de bovenkamers nog lager, de trap is smal en donker,het portaal boven nog donkerder,en de enige goede kamer is die welke Oom Willem Röell met een verandah liet aanbouwen. Rondom het huis is het lief,mooie bomen met een gazon, maar de vijver is klein en het beekje heeft niets te beduidemj&want het is zé smal,dat ik er als kind reeds over heen kon stappen. Het landgoed zelf is groot maar lelijk en bestaat enkel uit uitgestrekte bouwlanden en rechte,lange smalle wegen. Wy reden over de Schelmsche weg terug tot de Zyp van de Heer Brantsen,waar wy omkeerden en over Rozendaal en Biljoen terugreden. Rozendaal en Biljoen,waar de bomen gehakt zijn,zag ik ook sinds myn schooltijd niet terug.

Nepveu had een horribele herdershond,die hem zeer bezig hield, maar hem dwong de ramen dicht te houden omdat hy er anders uitsprong. De plaats en moestuin zagen er meer dan slordig uit. Nepveu hield dan ook slechts 2 arbeiders en een tuinbaas,die slechts ƒ 6- loon in de week verdienden. Per boemeltrein reden Frank en ik te 74- uit Arnhem en eerst te 9 uur kwamen wy te Utrecht,zodat wy slechts 11 minuten hadüen om de Oosterspoor te halen. Wy reden in een cab in 8 minuten naar de Biltstraat en vingen er de trein naar Hilversum, zodat wy te 10-4 thuis kwamen,na acht uur tussen de wielen gezeten te hebben.

J ó>P

SO(S>

1891 LXII 5

Warnsborn was te koop. De eigenaar Piek,die het zeven jaar tevoren voor ƒ 253.000- gekocht had,waarvan £ 43.000- voor de bomen, moest het om finantieele redenen weer van de hand doen en daarom was het te zien. Een der dochters van Piek was met een zoon van Tobias Asser,Griffier by het Kantongerecht te Schagen,getrouwd. Asser was in de waan dat zyn zoon een schatrijk huwelijk deed,maar dit viel tegen. Ik schreef aan Henriette Clifford om haar te vertellen dat Warnsborn voor het publiek geopend was en zy zeker van verlangen branden zou om het terug te zien,maar zy antwoordde,dat zy daaraan geen behoefte had! Men zeide dat Emile Bijleveld lust had het te kopen.

In Lombok werden in Augustus de Generaal van Hain,14 Officieren en 150 man door de Balinezen vermoord. De Sultan hield Kapitein Lindgreen en 50 man gevangen,maar wilde ze loslaten indien onze troepen zich verwijderden. De onzen versloegen hem en de zoon des Sulta.-ns werd gewond. De vijand werd door de artillerie uit Aroen verdreven en trok zich in het gebergte terug. Onzerzijds waren geen verliezen te betreuren. Bij de verraderlijke moord in de nacht van 25 Augustus werd onbegrijpelijkerwijze de Luitenant Valkenburg gespaard,maar een maand later,27 Sept. sneuvelde hy by de verovering van Mataran.

Zondag 26 Aug. deed Johan Gunning zyn intree te Utrecht over Ef.4:6. Na de dienst werd hy brutaal beledigd door een der ouderlingen^ omdat hy een goddeloos lied had laten zingen,Gezang 28:4 en 5 - - * - Naby of ver,wy zyn verbonden

Eén Heer en één geloof,één doop enz.........en omdat Gunning^Rimmestrantsche"nieuwigheden invoerde door Ps.72:ll "Zijn Naam moet eeuwig eer ontvangen enz... sta&nde had laten zingen.

Frank kreeg uit Dusseldorf 4 afdrukken van zegels van drie Keul- sche Domheren de Lynepe,Alexander,Johannes en Petrus,en hy was ook in het bezit van een huwelijksbewijs van Eva van Lennep,die Gravin was en familie van de Sayn's Wittgenstein.

Maandag 3 Sept. vierden wy onze 37T huwelijksdag. Dora en Melle Bader hadden onze photographiën vergroot en Dora had een hond geschilderd, die een eend apporteert: meesterlijk! Miek gaf ons ieder een kopje; Jw,Caroline,Frank en Constance gaven ons waterglazen,Henk en Fanny twee gelardeerde patrijzen,Max en Em een trekpot,het portret van de Koningin in een lijstje en een op hout geschilderde tekst; de dienstboden een moscovische taart en Piet Vogel een roomkaas. Lore gaf my een kistje eau de cologne; Nor zond ons uit Leipzig een Hollands telegram en Agnes schreef ons uit St.Moritz,echter zonder melding te maken van ons feest. Willem Dedel zond drie patrijzen.Lore deelde aan onze vier schoondochters vier van haar braceletten uit. 's Middags kwamen Mien Dedel,Cateau van Lennep en Jetje v.L.- van Hardenbroek ons geluk wensen,terwijl Henk en Frank de heitjes afjoegen, waar Frank één konijn schoot en Henk er 5 miste. Aan het dessert droeg ik mijn vers voor.

De volgende dag moest ik naar Amsterdam en gaf Anna een gil toen ik haar vertelde dat wy 37l jaar getrouwd waren en dit hadden gevierd.

Ida van Lennep,jongste dochter van Dik en Agnes (Meer en Berg) engageerde zich met Piet Berkhout,zoon van Jan Piet en Bella de Wildt, student te geiden en eigenaar van Boekenroode. Zyn zuster Bella is de vrouw van Ida's broer Henri Deutz van Lennep,eigenaar van Ipenrode.

Maandag 10 Sept.te/egrafeerde Anna uit Doorn:" Louise trés malade " a Wildbad. Plus d'espoir" en 's avonds telegrafeerde Anna Elout uit den Haag:" Zondagavond na hartverlamming Mama heengegaan. Willem " is er ny."

Zy was de zesde sinds Lore ziek was en Lore was er jaloers van: Willem,Louky,Maria,Insinger,Elout en nu Louise. Zy was 's ochtends te Wildbad in de kerk geweest en 's avonds evenzeer; teruglopende werd zy benauwd. Adèle haalde een badstoel,waarop Augusta en zy haar in huis droegen,waar zy stierf. Willem Elout werd uit Genève ontboden en besloot het lijk naar den Haag over te brengen,hetgeen Anna en Tane een dwaasheid vonden. Zy was op 16 Mei 1823 geboren en op haar 21ste jaar getrouwd.

Woensdag 12 Sept. vierden van Valkenburg en Caroline Enschedé hun gouden bruiloftsfeest. Beiden leven nu (Oct.1904) nog.

Frank vertrok te 7 uur naar Leeuwarden en nam Dora en Juffr.Bader,die lust hadden in een zeereisje,tot Hoorn mee. Zy kwamen te 10£ 's avonds terug en hadden veel genoten. Van 12 tot 5 waren zy te Hoorn gebleven,waar Frank hun alles gewezen had. Zy brachten een koek en een ronde kaas mee.Frank bracht een koperen kandelaar uit Hoorn en koeken uit Leeuwarden

,n> ƒ -2,

Sü(jZ

1891 LXII 6

mee.Vrijdag 14 Sept. telegrafeerde Max:" Emilie van nacht te 1%

1891 LXII 7

bevallen van een meisje Anna Deborah Louise. Moeder en dochter heel wel. Wij zijn zo gelukkig."

Zaterdag 15 Sept. woonde ik de begrafenis van Louise Elout in den Haag bij. In huis las Ds.Gerth van Wijk Ps.90 en I Thess.4 en sprak uitmuntend met veel tact,zonder te veel op het gevoel te werken, en wmj zongen overeenkomstig Louise's verzoek Gezang 96:"Halleluja! eeuwig dank en ere enz.. Op de kist waren drie linten pet teksten: "Zalig zyn de doden,die in den Heer sterven...." Hy wandelde met God en God nam hem weg." Aanwezig waren de zusters op Henriette en Lore na,Aggy van Loon,Hendrik met zyn zoons Louis en Ernst,Sam van Eeghen en van Zuylen,ülga en Ada enz... Nepveu was te Interlaken.

Horman behaalde de eerste prijs in het Schaaktoernooi te Leipzig, deze prijs bedroeg 200 Mark.

De 68-jarige Piet Saras hertrouwde met de 63-jarige weduwe Hagen, die samen 35 kinderen en kleinkinderen hadden. Hun huwelijksreiö bestond in een grote wandeling,die het echtpaar afbeulde.

Door baker Hefti vernam Emilie dat Constance al in December haar bevalling wachtte,maar voor ons werd dit geheim gehouden! Mijn moeder placht te zeggen:" Je portais mes enfants avec fierté!".

Jacqueline T/ndal klaagde bitter over het huis van Swaenenburg, dat zo slecht gebouwd is en vochtig was en waar alles aan outward show was opgeofferd. Er was geen zolder,de kamers waren laag en donker en het onderhuis stond vol water,de vloer was er reeds verrot. Tindal had lust pm een puist aan het huis te bouwen,maar dit bleek onmogelijk te zijn,de bouworde belette het; aan de voorzijde ging het niet omdat daar de ingang^was,aan de Zuidzijde niet om het terras, aan de Noordzijde niet om de trap,die dan geen licht meer zou hebben, en aan de Oostzijde niet omdat de laan met de hoge bomen het huis dan nog meer zou drukken en donkerder maken. Evenmin kon men de bovenverdieping door een andere doen vervangen,omdat deze in dezelfde stijl moest gebouwd worden als de bel étage en het dus geen verbetering zou wezen.

De Inspecteur der Registratie schreef my dat het bedrag van de spaarpot van Dora moest opgeven omdat deze jonger was dan 20. Hy verleide my dat het Personeel en het recht van successie zouden verhoogd worden omdat er tien millioen nodig was voor nieuwe geweren en munitiewagens.

Op 25 Sept. liep ik met de President naar het geheel gerestaureerde Paleis van Justitie,waar wy de nieuwe kamers van het Gerechtshof bezichtigden en die der Rechtbank. In Ludens kamer hing de kaart met de foto's der leden van de Rechtbank,het O.M. en de Griffie,die wy aan Mr.C.Dedel gegeven hadden toen hy 12^ jaar President geweest was. Hy vond onze tronies natuurlijk te lelijk om ze mee naar huis te nemen.

De baby van Em was heel klein en woog slechts 5^- pond,maar ze had mooie oortjes en veel mooi haar. Ze leek op Maukie.

Gerard van Lennep werd lid van de Gemeenteraad te Haarlem en zeide dat hy voor het behoud van de kermis was,omdat hy er te veel lol gehad had.

De Koninginnen gaven ƒ 25.000- voor het Lombokfonds. In Amsterd. gooiden de straatjongens vitriool tegen de kleren der dames. Een dame kreeg er in het gezicht en we#d blind. En die vlegels zyn er niet op verbeterd. In Amsterdam staakten de zetters het werk,zodat Frank zyn memorie niet gedrukt kon krijgen.

1891 LXII 8

Woensdag 3 Oct. spoorde ik naar de Vogelenzang,waar Willem Hart- sen my met zyn coupé afhaalde en naar Woestduin bracht. Ik vond daar Christiaan,Louise en Roelof,die die dag 18 jaar geworden was. De volgende dag wandelden wy,Marie,Christiaan,Louise en ik (Willem H. was naar Amsterdam) heel Woestduin door,en trof het my dat ik my de paden beter herinnerde dan Christiaan. Wy liepen tot achter in de plaats om de darmenlaan op te zoeken,waar het ons in oude tijd amuseerde met de ezelwagen door heen te rijden,omdat wy dan heen en weer en op en neer geschud werden,maar ach! die laan wajs’’verdwenen evenals de sweet briars,die er in overvloed groeiden. Wel bestegen wy de witte berg,maar wat daarachter lag was in bollegrond herschapen. Henri Labouchere,die dat gedeelte van Hartsen had gekocht,had het aan Ittersum overgedaan,en deze heeft er bollegrond van gemaakt.

En wat is thans van Woestduin geworden? Een renbaan,waar het volk zyn geld met wedden verliest, 't Is een gruwel!

's Middags liep ik met Christiaan naar de vinkebaan te Zeerust, maar dit verveelde my gauw,zodat ik weer in Woestduin en Leyduin ging wandelen,waar het beeldig was. Wy dineerden op Eeyduin met So- phie,Warner en Jetje,Karei en Anna. Zy vertelden my dat Max Zondag zo byzonder mooi gepreekt had.

Vrijdag 5 !Dct. bleef Willem Hartsen buiten en na de lectuur vertrok Louise naar Scheveningen,terwijl Christiaan,Hartsen en ik weer Woestduin inwandelden en de seringe-en jasmijnlaantjes terugvonden, waarna wy langs de langwerpige karperkom tot het hek en het huisje liepen,waar oudtijds Zwarte Leen woonde. Christiaan werd moe, en na op een bank te hebben uitgerust keerden wy langzaam huiswaarts.

Christiaan vertelde my dat Non by de moeder van Algernon Woulffe gelogeerd had,maar dat deze haar niet ten huwelijk gevraagd had. s Middags wandelde ik alleen,besteeg eerst het Grafelijk duin, waar ' ik in 1850 met Lore gezeten had,liep toen naar de vinkebaan,doch ging die niet binnen,en verder naar het duintje van Arie en door Woestduin terug. Er was veel bloemhout en grote koppels koolduiven.

Het diner bestond uit soep,croquettes,coteletten,patrijzen en podding met sherry,Bordeaux,Chateau d'Ygem en champagne,alles ter ere van de twee ooms.

Het huis viel my zeer mee,er zyn overal luiken,zowel boven als beneden en de deuren ^aan over de sponning heen,zodat het er nooit , tocht,wat Hartsen vooral heerlijk vond. 's Avonds las ik verzen voor,o.a.dat van Papa by Saars huwelijk op 23 Aug. 1850,dat zelfs Willem Hartsen niet kende en Marie terstond overschreef.

Ik was 's middags ook nog met Christiaan op het Manpad geweest, en terwijl hy te 3 uur naar de Vinkebaan reed,liep ik de plaats in, en vond ik de beuk terug,waar Overgrootvader Corhelis van Lennep zyn naam en dien zijner vrouw in 1778 gesneden had. Ik eindigde met een bezoek aan de tuinbaas Kees de Wilde,die ik als jongen gekend had en die nu 62 was en 46 jaar op Manpad gewoond had.

Zaterdag 6 Oct. keerde ik met Willem Hartsen te 9 uur 's ochtends naar Amsterdam terug,waar ik Frank trof,die my naar Bantam vergezelde. Willem Hartsen had drie Hongaarse paardjes,die hem te zamen slechts JT) CI C, ƒ 900- gekost hadden.

' ’ Buiten vernam ik dat een der vingers van Dr.Jonker moest wordenafgezet,omdat er by een operatie infectie in gekomen was en men bloedvergiftiging duchtte.

Frans Blaauw,aan wie Frank en Constance een visite maakten, wees hun een vreemde vogel zonder vleugels uit Nieuw-Zeeland,met veren,op hoge dikke poten,met een lange houten bek,die alleen 's nachts te voorschijn komt,wurmen eet en Kiwi heet.

Dinsdag 9 Oct. kwam de diacones Melanie van Wely,dochter van een Haags geneesheer,by Lore. Cornelia vertrok naar Sluis.

Woensdag 10 October was er geen zitting omdat Kann zijn Joóm Kippür moest vieren. Willem Hartsen vroeg my of ik de 19de met zyn vader,Lucas Boreel,de Koek en hem Woestduin wilde komen afjagen,maar ter wille van Lore's verjaardag moest ik bedanken,wat my zeer speet, want toen Grootpapa,Oom Henk en de Heer van de Poll de jacht in Woestduin voor ƒ 100- van de Heer Pauw huurden,was ik nooit gevraagd om mee te gaan.

Karei Beels was enige dagen in de Kliniek te Utrecht geweest en leed hevige pijnen. Hy mocht enkel melk drinken. Prof Tal^ma had de maag uitgepompt,Karei was twee maal flauw gevallen en te 'zwak om van het bed naar de rustbank gedragen te worden.Tindal kocht Oud-Bussum.De verpleging van Lore door Melanie was zeer gebrekkig,daar

zy 's middags tg 2 u i t wandelen ging,een uur wegbleef,daarna tot 4i in bed bleef en vervolgens op nieuw uit wandelen ging,zodat Mietje van Hal telkens helpen moest. Gelukkig kwam Cornelia 25 October weer terug.

?! O/

S/o2

1891 LXII 9

Henk vertrok naar Zurich om Prof. Forel te raadplegen.

David van der Vliet,een der tweelingen,schoot zich op 31 Oct.in de zaal van het kantoor van van Loon en Co net een revolver dood; na

een brief aan Emile Bijleveld geschreven te hebben. De arme jongen was mistroostig omdat hy wel voelde nooit verder te komen en altyd veroordeeld te worden om coupons op het nummer te leggen.

Donderdag 1 Nov. stierf Tsaar Alexander II 59 jaar oud. Commissarissen en Directeuren der Deli Maatschappij gaven ƒ 50.000 - voor het Lombokfonds.

Agnesje was sedert ettelijke dagen niet wel en had de koorts, die niet naar chinine luisterde,zodat Dr.Delprat niet geloofde dat het malaria was,maar voor typheuse koorts vreesde. De thermometer wees tussen 39.6 en 40.7. Hrt kindje lag heel stil en huilde soms.Het werd met koud water afgewassen als het lichaam gloeide. Nu en dan nam het wat Spaanse wijn,die Henriette Insinger gezonden had.Er kwam een briefje aan de deur met febris typhoïdes.

Karei Beels verminderde met de dag en de zwakte nam de overhand. Hy werd nog met wit van ei en melk gevoed,maar het baatte niet. Zaterdag 10 Nov. riep Dr.van Geuns Prof.Talma in consult,die meende dat er een abces in de maag was,dat geopereerd moest worden,maar Karei was te zwak en kon niet vervoerd worden. In de nacht van Dinsdag op Woensdag 13/14 November had hy de koorts en was hy wild geweest. Br. van Geuns had aan Prof. Loebe te Wiirzburg geschreven.

Na Woensdag was hy niet meer by kennis geweest en op 15 Nov. stierf hy.Max had hem gedurende zyn ziekte trouw bezocht. Hy was slechts 34 jaar geworden.

Op 14 Nov. schreef Frank dat Agnesje weer eens op Dora's tekening gewezen had en geroepen had:" Lolo!",maar Donderdag kreeg zy weer hoge koorts,40.1. Ik reed Vrijdag naar Amsterdam en ging naar boven om het kindje te zien,maar o,wat zag het schatje er ziek uit, met een kleur als was en een rode streep over de linker wang; zere harde pijnlijke lippen. Het haar was afgeknipt. De handjes gloeiden en de ogen waren ingezonken. Nu en dan steunde en kuchte zy. Het was dood melankoliek. Zuster Weissenbruch,die ook Frank had opgepast, verpleegde het schatje.

Zondag 18 Nov. telegrafeerde Frank:" Nacht onrustig.Dokter vindt toestand zeer ernstig,krachten verminderen." Ik spoorde 's avonds naar Amsterdam en liep terstond naar het huis van Frank,waar ik juist Dr.Delprat vond,die als noodschot eiwit met een lepeltje Spaanse wijn voorschreef. De koorts was steeds even hoog en de slaap gedurig gestoord door kuchen en pijn in het lijf.

Maandag 19 Nov. woonde ik de begrafenis van Karei Beels by te Haarlem. Ik vernam in Amsterdam dat in de toestand van Agnesje geen verandering te bespeuren was,en spoorde per trein van 11 uur met Anna,Tane,JW. en Caroline,Norman en Thora van Loon naar Haarlem, waar wy in het huis van Herman Beels ontvangen werden. Aldaar vonden wy Constance van Loon,de van Bylandts,Hendrik,Sam en Olga,Ernst en Corrie van Loon,Max en Em,Lex en Cor Beels,Christiaan en Ankie Beels. Max sprak naar aanleiding van Jes.40:2 "Alle vlees is als gras enz. een eenvoudig woord ter vertroosting van Agnes. Op het kerkhof stonden velen. Herman Beels sprak een paar woorden en bedankte. Ik spoorde per trein van 3.19 terug en vond Frank aan het Station,die my zeide dat het kleintje een ietsje beter was,daar zy het glas had vast gehouden. De dokter had nu bouillon in ijs voorgeschreven.Mevrouw Sillem had ossemilt aan de voeten geraden. Mevrouw Swellen- grebel en Thora vertelde^ my van kinderen,die zes weken lang aan ty- phus geleden hadden en toch nog herstelden.

De volgende dag schreef Delprat poeders tegen de diarrhee voor en vond de kleur iets beter. Ook was de nacht een weinig minder onrustig geweest,maar Woensdag 21 Nov. vernam ik dat de poeders niet gebaat hadden en de nacht zéér ontustig geweest was. De dokter had nu grutjes voorgeschreven,die Henriette Labouchere by Ledeboer ging halen. Na de zitting keerde ik naar het huis van Frank terug,waar Henriette Labouchere my zeide dat de toestand ernstiger geworden was en zy het een slecht teken vond dat hy de temperatuur niet meer liet opnemen.

Het kind had nogal veel bouillon genomen,maar des te meer diarrhee gehad en de grutten geweigerd.

Donderdag 22 Nov,kregen wy buiten te 9T een telegram van Frank" De Heer heeft vannacht Agnesje tot Zich genomen."

Ik had dit wel gevreesd en vertrok te 12 uur naar Amsterdam, waar ik vernam dat

JV ü3

S/O ^

cT/or

het juist gisteren avond beter ging,daar de temperatuur tot 38.3 gedaald was en Dr.Delprat zó tevreden was,dat hy niet anders dacht of de beterschap was ingetreden, men ging dus geruster naar bed,maar te 4T bespeurde de pleegzuster dat het kind snikte en van kleur veranderde. Zy riep Frank,Constance en Pietje; er was verlamming van het hart ontstaan. Frank rende naar de dokter, die terstond kwam,maar het schat je was al opgenomen. Wat hield een ieder van haar! Ik weet niet waarom ik my zo byzonder tot haar aangetrokken gevoelde. Zy was zo endearing! Charles Labouchere,Foef,Max en Em en JW. kwamen. JW. hielp brieven schrijven.

Zaterdag 24 Nov. spoorde ik naar Utrecht waar ik in de Bilt- straat de tram tegemoet lopende,het lijkkoetsje tegen kwam,dat even als de kist met tal van kransen en kruizen bedekt was. Op het Slot te Zecbst vond ik Charles, zyn 4 zoons, en de 2 dochters. Te 12 uur kwamen Frank,JW. en Pietje van de Rijnspoorweg en te 12^ reden wy naar het kerkhof,waar ik een woord sprak. Te 2\ bracht Bram Frank,

Ernst en JW. naar Utrecht terug. Marie Graafland-den Hengst had namens haar dochtertje Annegien ook een krans gezonden. Agnesje was 12 Dec.'92 geboren en dus byna twee jaar geworden.

De volgende dag preekte Daubanton in het Lokaal te Hilversum over de opwekking van de jongeling te Naïn en gaf hy my de preek voor Frank mee omdat hy zo met hem en Constance te doen had. Hy had het kind gedoopt, 's Avonds las ik de preek aan Lore en Miek voor,waarby ook Dora,Bader,Cornelia en Mietje kwamen luisteren,en Lore zeide my later dat zy onbeschrijflijk veel er aan gehad had en haar hart geheel hemelwaarts opgetrokken voelde.

Aan Majtwerd het Directeurschap van het Diaconessenhuis te Haarlem aangeboden.Frank won het proces van de Korenwegers tegen de Staat voor de Hooge Raad. Hy had

er maanden aan gewerkt.Vrijdag 7 Dec. reed ik te 5 uur naar Christiaan en Louise,die hun zilveren bruiloft vierden. De Commissarissen der Cultuurmij hadden een beeld van David met de voet op Goliaths hoofd in brons gegeven,JW.en Caroline een presenteerblad en cuivre poli,Henk en Fanny een zilveren schotel voor sardines,Max en Em een beschilderd tafeltje,

Frank en Constance een beeldje voorstellende een fluitende straatjongen. Aan tafel zat ik tussen Saar en Hansje Röell. Toasten van Hartsen, Roelof,Piet Blom en Willem Hartsen,terwijl Henrick S.van Lennep en ik onze verzen voordroegen.

Henk en Fanny huurden een huis in de Parklaabi. te Haarlem voor ƒ 750,- van Mevrouw Reesink.

Dr.Straub werd Hoogleraar te Amsterdam en de Markies Ferd.de Lesseps stierf.Henriette Insinger zeide my dat zy myn berijmd Verslag van het Gymnasiumfonds

gelezen had,maar dat het haar niet mogelijk was iets te geven. Arme millionair!Donderdag 20 Dec. werden wy verblijd door een telegram van Frank:

" Willem Frederik heden te 11 uur voorspoedig geboren.Alles goed."Welk een zegen! De volgende dag ging ik ze geluk wensen en vond ik Constance te bed met

de rozen op de wangen. Zy had goed geslapen, mocht alles eten en was perfect wel. Wilfried vond ik een lelijk rotje met een dikke neus,rode,bebloede momd,maar bruin haar. Henkie wilde terstond Franks baby zien en liep 's ochtends altyd het eerst naar zyn zusje,dat weer allerzoets was,en dit ook was als zy alleen gelaten werd.

De Keizer van Duitsland zond aan onze Koningin een copie van het portret van Willem de Zwijger op 25-jarige leeftijd,dat te Cassel is.

In 1894 betaalde^wy aan belastingen ƒ 3578,56,dat was 12.8$ van ons inkomen. Aan polderlasten ƒ 149*16; Grondlasten voor Bantam 137,88; idem voor de Overbossen 135,65; idem voor Bussum 2,45 en voor 's Grave- land 0,14* Incometax Hilversum 306,22; idem Amsterdam 1105.-;Personeel Hilversum 333,03; idem Amsterdam 256,48; Zeedijkslasten 43,98; Vermogensbelasting 987,-; Bedrijfsbelasting 121,60.

&/D 6

S'/o J~

S/ o $>

0 [ I

1894 Lxrv

1074

1895 LXIV 1

E I N D E 1 8 9 4

Op 1 Januari kreeg Nor op zijn kantoor ƒ 200,- en nam mijn broer Willem de Neufville tot associé in zijn steenkolenzaak in de plaats van Parker,die overleden was. Dit was een zeer ongelukkige keus.Nadat ik mijn vers voor Christiaans zilveren bruiloft had

voorgelezen vroeg Nor of die Lardner werkelijk zo bijzonder was!! Hoe kwam die jongen toch aan die fatale geest van twijfel en oppositie?hora tekende voor Consjramce van Loon een stier en voor Aggy

een vos. In Amsterdam vernam ik dat Cees Hartsen ernstig ziek was.Donderdag 10 Jan. zegende Bronsveld het huwelijk in van Alfred

Labouchere en Amelie Blanckenhage.Mietje van Hals zuster Betje kwam van Hoorn,daar zy naar Zeist

verplaatst was. Oliphant had haar verboden by ketters als wy waren te overnachten,maar ik overreedde haar te blijven daar zy slaap had en honger.Lore zeide my dat zy elke avond verwonderd was van nog in

leven te zijn,en vroeg hoe lang dit nog moest duren,daar zy zich telkens duizelig en raar gevoelde en Cornelia haar met alles moest helpen, zelfs met het openen ener lade. En nog 4T jaar heeft de lieve ziel geduld moeten hebben.Op 16 Jan bezocht ik Eveline Hulsman.(Dochter van Cees

Hartsen) Zy was twee dagen by haar vader,die aan een aandoening van de oblaas leed,te bed lag,helder van hoofd,doch zwak maar zonder koorts. Hy had reeds zyn verlangen te kennen gegeven my

te zien,maar was nu te moe omdat van Heemstra,de Burgemeester van Driebergen,hem al bezocht had. Overdag werd hy door Zuster Snel van het Witte Kruis verpleegd, en 's nachts waakte de knecht.

Constance zeide my dat Wilfried er minder ongelukkig uitzag, rustiger was en in gewicht toenam.

Donderdag 17 Jan. had ik vergadering van het Gymnasiumfonds en theologiseerde ik even met Willem Gunning,die nota bene,toen ik des Heilands woorden aanhaalde:" Zy trouwen niet en worden niet ten huwelijk gegeven,want zy kunnen niet meer sterven," de authenticiteit dier woorden durfde betwijfelen.

Casimir Périer nam zyn ontslag als President der Franse Republiek en Félix Faure werd in zyn plaats gekozen met 430 van de 801 stemmen. Brisson,de President der Kamer,en candidaat der radicalen en socialisten,had er 361. Faure's dochter heet Lucie,en werd daarom altyd Lucifer genoemd.

<"/// De Proc.Generaal Celli te Milaan werd door een anarchist opzijn parket vermoord. Hy sprong op hem toe en sneed hem met een mes de hals af,zodat hy terstond de geest gaf.

Dinsdag 2? Jan. werd ik door Cees Hartsen ontvangen,die byzonder goed gestemd was en diep besef van zonde had,zodat hy gedurig uitriep:" 0 God wees my zondaar genadig." Hy vroeg my of ik heus dacht dat er ook voor hem vergeving was,wat ik natuurlijk bevestigend beantwoordde. Daarna maakte ik kraamvisite by Constance in het huis harer ouders, waar zy ook bevallen was.

Clara Waller,seconde fille de Hein Waller et de Sophie Witsen Elias,qui habitaient le Heemstee près de Jutphaas,s'était jetée dans les bras de leur domestique Wertwein,qui est joli garçon et dont elle faisait le portrait,et était devenue enceinte.

Dinsdag 29 Jan. ging ik naar de receptie van Hesje s'Jacob en Frans de Koek. De Commissarissen der Ned.Stoomboot My hadden zilveren trommeltjes gegeven,vader s'Jacob een pendule en Thora van Loon had een beeldig schut beschilderd met poppetjes in het costuum van Lodewijk XV.

David schreef my dat hy de portretten van Christiaan en Louise niet had ontvangen,ofschoon hy er om gevraagd had,maar wel dat van Saar,die hy zé verouderd vond dat hy haar niet zou herkend hebben.Hy vroeg my het vers van Henrick S.van Lennep voor Christiaans zilveren bruiloft. Het mijne had hy ontvangen.

Tane leende my de autobiographie van Dr.N.Mc Leod,die veel te uitvoerig is en allerlei intieme byzonderheden en ontboezemingen bevat, die niet geschikt zyn om gedrukt te worden. " I received much,very " much kindness from the van Loons at the Hague!". Hy meent Amsterdam.

Vrijdag 1 Febr. bezocht Dora Prof. Snellen,die tevreden was en andere middelen voorschreef en er geen bezwaar in zag dat zy in de wind liep,maar het minder

ƒ7 / o

LXIV A O O 18 9 5 1075

J7 o cj

1895 LXIV 2

wenselijk vond dat zy met hor de Siegfried a~V/3> van Wagner ging zien. Ik las aan Lore Jane Eyre van Currer Belljé (Char- lotte Brontë) voor,dat zeer onderhoudend is.

Op 2 Febr. stierf Chris Pauw van wieldrecht. Hy was ni fallor in 1817 geboren en bijna 40 jaar met ênna Voombergh getrouwd geweest.In de Haarl.Courant stond:" Heden overleed tot onze diepe droefheid “ de Heer Jhr.Riücer Pauw van Wieldrecht." en deze advertentie was ondertekend Dr. Pauw van Wielarecht geb.Voombergh! Het was dus een dwaze annonce. Constance vertelde my dat Pauw nog deze winter elke avond in de opera zat en het bericht in de Haarl.Courant dat hy veel van muziek hield in alle couranten was overgenomen.

Dinsdag 5 Febr. bezocht ik weer Cees Hartsen,die even tevoren was opgestaan en my toescheen zeer vermagerd te zijn. Hy prees my de gedichten van zyn schoonzoon Hulsman aan.

Beam Willets weduwe,Louise Holthuizen,stierf,omringd door al haar katten.

In 's Graveland stak de 18-jarige de Klis zekere van Doorn dood uit nijd dat deze zich van een ijsbaton had meester gemaakt.

Lore was zó vermagerd dat ik haar ringen moest laten vernauwen. Dinsdag 12 Febr.at ik by Frank en Constance en vond ik dat Wilfried JV/y dik geworden was en er veel liever uitzag. Aan Lore las ik Shirley voor,ook een roman van Charlotte Brontë.

Henkie begon aardig zyn best te doen ora Frans te praten. JW. collecteerde voor het Bijbelgenootschap en had reeds ƒ 800- 's jaars ingezameld. Mina van Eys weigerde hem te ontvangen,maar de Burgemeester Meinesz tekende in voor ƒ 25,- 's jaars.

Dinsdag 19 Febr. trachtte ik $ees Hartsen te zien,maar Eveline zeide my dat hy te zwak was om my te ontvangen en min of meer in de war was.

Ds.Hasebroek zeide my dat hy de Satire (Overdaad aan tafel) uitnemend geslaagd vond.

In plaats van Mijntje Winthorst huurden wy tegen 1 Mei de 13-jarige Johanna Hoffman als dagmeisje.

Zondag 24 Febr. woonde ik 's middags de doop van Willem Frederik door Ds.Hogerzeil in de N.Z.Kapel by. Hy sprak lang over de 8ste Zondag (de Drieëenheid). Is er een God,wie is God en wat hebt gy aan God?Ik hield het kind ten doop.

Dinsdag 26 Febr. kon Cees Hartsen my ontvangen. Ik vond hem zeer vermagerd en verzwakt^; hy gebruikte byna geen voedsel meer en verliet het bed niet. Hy klaagde dat zyn pleegzuster modern en ru^was.

Zondagavond 3 Maart brandde het huis van Sam van Limburg Stirum ■ in het Florapark te Haarlem af.

Dinsdag 5 Maart vond ik Cees Hartsen weer verminderd en sprak hy nog moeilijker.

Frank kreeg 701 stemmen voor de Raad van de 2950. Aan Lore las ik Doreen voor van Ëdna Lyall.

Vrijdag 8 Maart was er by ons 's avonds feest op het ijs met lampions en kaarsen in de vorm van een W door Cornelia gemaakt. Doraj Cornelia en Mietje van Hal hadden witte blouses aangetrokken opdat Lore ze zou kumnen zien. De maan scheen helder alsof het dag was en er was geen wind.

Saar en Jet Hartsen hadden aan het Hof gegeten en de Koningin, naast wie Jet zat,had zo verstandig gepraat en veel liefhebberij in geologie.

Op Zondag 10 Maart overleed mijn oude vriend en medeminnaar Cornelis Hartsen. Op 23 Aug. zou hy 65 jaar geworden zijn. Eveline telegrafeerde my:" Myn vader na een droevige nacht heden morgen overleden. " Dinsdag ging ik naar het sterfhuis en toonde Eveline my het lijk. Hy was niets veranderd en geleek op zijn moeder.

Daarna moest ik weer eens aan een petit diner deelnemen by Anna en Tane,met Mevrouw van Eeghen,Debora,Hendrik van Loon,Willem van Loon • 'V/ en Thora en Frank en Constance. Soep,pasteitjes,stokvis,lamsbout,

erwtjes,worteltjes,kippen,plat doux,weer kippen,meringues en dessert!!!

1895 LXIV 1 077

Woensdag 13 Maart stierf de advocaat D.van Eek,oud 78,op wie Papa het grappige vers gemaakt had:" Al schiet van Eek somtijds met spek."

Die dag woonde ik de begrafenis by van Cees Hartsen. In het sterfhuis vond ik Willem en hansje Röell,del Court,Fred.v.ë.Poll en diens zoon Willem,Charles v.d.Poll uit Haarlem,Jacob van Reenen,een lelijk oud man met een kaal hoogd en bril,myn zwager Hartsen met Willem en Marie,Reijnvaan,van fl/ellesteyn,van Riemsdijk en Louis Janssens,die zich herinnerde dat zyn moeder hem uit Woestduin,waar zy toen logeerde, een man te paard naar Noorthev zond omdat zy ongerust was,daar hy vergeten had tijding te zenden; nu een afgeleefde totteraar,wiens gekke weduwe tegenover ons woonde,toen wy in 1901 in den Haag by Juffrouw ten Cate en pension waren.

In huis waren Hulsman en Eveline,Augusta Hartsen then Sergh en de Juffrouw,die 16 jaar het huishouden bestierd had. Ds. Barger hield een uitmuntende lijkdienst. Wy reden naar Zorgvlied,een lange rit. Op het kerkhof sprak Frëd.van de Poll heel mal,daar hy uitweidde over Cees' muzikaal talent en zelfs welke stukken hy speelde,waarna Hulsman galmend antwoordde. Zwager Hartsen was uit zijn humeur,omdat v.ë.Poll hem de pas had afgesneden en hy had willen spreken. Van de Bibens was er niemand en ik miste ook Hendrift,wiens gevoel geheel verstompt scheen.

Ds. Hasebroek zond aan Eveline een brief,waarin hy Vondels gedicht op J.P.Sweelinck,organist der Oude Kerk aanhaalde,die in 1540 te Deventer geboren en in 1621 overleden was*

Op 16 Maart stierf Margriet Oorver Hooft. Zy was 77 jaar geworden. Haar broer Jan Reinout was 6 jaar vroeger ook op 16 Maart gestorven en het geslacht der Oorver Hoofts was met hem uitgestorven. Aan Constance Witsen Elias had Margriet verteld dat zy van lieverlede schatrijk geworden was. Piet Six vertelde my dat Margriet acht ton had nagelaten an dat zyn zwager Jan Willem d'Ablaing het meest erfde, Aan 14 staken vermaakte zy elk ƒ 30.000-,aan de tuinbaas ƒ 12,-,aan de koetsier ƒ 8.- in de week en aan ieder arbeider ƒ 50,- voor eens. Gooilust,dat zy aan Louise Blaauw-Six vermaakte,is 200 bunders groot.

Dinsdag 19 Maart vernam ik by JW. en Caroline dat Maarten niet wel was,aan hoofdpijn leed en niet at. Hansje was altyd zoet. Dr.Del^- ÓY/P prat wist niet wat het worden moest,misschien influenza,misschien

febris typhoïdes of hersenziekte. Caroline telegrafeerdeom Marianne Gunning en dacht er over om Henkie en dansje by Frank en Constance te billetteren. Maandag 25 Maart schreef Caroline dat de voornacht rustig geweest was,maar dat hy byna geen voedsel nam. Met een touchant stemmetje had hy gevraagd:” Mama,ben je heel dicht by me?” en hy vond het rustig als men de hand op zijn voorhoofd legde.Caroline hoopte dat de Heer hem zacht tot Zich nemen zou als er geen uitzicht op beterschap was. De volgende dag ging ik naar Amsterdam en vernam ik dat de nacht onrustig geweest was,maar dat hy nog wat eiwit nam. Delprat twijfelde nog of het wel hersenziekte was. Het kind was zeer vermagerd. Een dolerende zuster verpleegde hem.

Vrijdag 29 Maart ontsliep hy even voor 8-j uur. De vorige dag was hy onrustig en dof,maar de pols niet zwakker. Voedsel had hy echter niet willen nemen,niets dan 1 theekopje melk met wat eiwit in 12 uur. Deze ochtend was hy van 4 uur af buiten kennis gefeest en na 5T had hy in een stuip gelegen.

Maandag 1 April werd fcy op de nieuwe Oosterbegraafplaats te Watergraafsmeer begraven. Vóór de begrafenis las Johan Gunning Psalm 23 en deed een gebed. JW.,Caroline,Frank en Constance,Emilie en van Rossem reden mee,Agnes reed er op eigen gelegenheid heen. Ik herinner my <Y i * niet waarom ik de begrafenis niet bywoonde. Zo hadden wy nu in 6 jaar / al vijf kleinkinderen verloren,Carolientje,Cunera,Alfred,Agnes en Maarten.

Henriette Insinger ging drie dagen in bed liggen na haar schoonzusters te logeren gehad te hebben.

Generaal Booth hield een triomfale intocht in Amsterdam. Een comité had zich gevormd,aan het hoofd waarvan de Jood A.C.Wertheim zich geplaatst had, Overal,zelfs op de trams,stond aangeplakt:" Welkom aan de generaal!",wat men voor de Koninginnen niet overjtf had. Al de mannen en vrouwen en maagden van het Leger moesten in Amsterdam zyn om hem teontvangen. Hy hield een grote meeting in 'tPaleië v.Volksvlijt,welke A.C.Wertheim presideerde!

lOr/hxbo-a't

1895 LXIV 1

De Kolonel Schoch,die te Waarden in garnizoen lag,<JJfoch in Bussum woonde en aldaar ouderling was,onderhield Ds.de Bel over zijn traagheid in het doen van kranken- en huisbezoek en in het houden van catechisaties, en dit nam de Bel zó kwalijk,dat de Heer Schoch als ouderling bedankte.

Op 2 April at ik by Henk en Fanny voor het eerst in hun nieuwe huis in de Parklaan 69,dat veel beter is dan Villa Bijhout,al was het maar om de gemakkelijke trap,de verandah en de tuin. Max Cloëtta logeerde by hen tot herstel van gezondheid. Hy ging al te 9 uur naar bed en at zonder honger. Hy sprak heel knap ober Lore's toestand en geloofde 7 dat het verdikken (of verslikken?) de long zou aandoen en een longontsteking ten gevolge hebben.S/2 O ^"Willem Nepveu deed doctoraal na 10 jasr gestudeerd te hebben.

Hy was al 28 jaar.Op 5 April beviel Wine Six van haar vierde zoon,die Pieter Jacob gedoopt werd; van

dat P.J.S. zal de jongen verdriet hebben. (?)Te Bussum werd de 12-jarige Jansje Meinders door de dienstbode Henriette Momber en

haar vrijer Coelman met de embrasse van een gordijn gewurgd. De Rechtbank veroordeelde hen tot levenslange gevangenisstraf.

Op Beerschoten stierf onder het kleden plotseling Jan Steengracht, oud 38 jaar. Hy was een goeie lobbes,maar een lomp stuk vlees met zwarte tanden en oliedom,en hoe hy ooit de beeldige Kitty Schimmelpenninck had durven vragen en kunnen bekomen is my een raadsel. j'/l/

Zondag 14 April maakte ik kennis met Algernon Vt6ulffe,die mager~ en zwart is en met een afschuwelijk cockney's accent Engels spreekt.

" I gow this waay!". Hy was beroemd als tennisspeler en trouwde met Non, dochter van Christiaan.

Frank maakte kennis met Warner D,van Lennep,die in Perzië woont en een afstammeling is van Joan,zoon van Warner en Sara van Halmael, welke Joan in 1698 het huis op de Herengracht by het Koningsplein kocht. Warner sprak Engels.

China en^apan sloten vrede. Japan kreeg Formosa en het veroverde land en te zamen verenigden zy zich om de inmenging der Westerse machten te weren. China moest 20 millioen taëls of ƒ. 726 millioen oorlogschatting betalen.

Prof. Veth stierf aetate 80. In 1847 hield ik 's ochtends te 8 uur in een donker onderkamertje op de Leidse Gracht by hem college in de 5V2, <2. logica, waarvan ik geen jota begreep. Hy was getrouwd met Juffrouw BUch- ler,die er lief uitzag en wier zuster de vrouw was van Prof. van Geums, die een impediment of speech had en even onduidelijk en verward college gaf in de gerechtelijke geneeskunde. Wat zag die Prof.Veth er mager, bleek en afgemat uit als hy uit zijn bed in de collegekamer kwam. Later werd hy hoogleraar te Leiden en schreef hy veel over^ava.

I Rothschild c.s. kochten de petroleum op,zodat die 18 cent de kanr kostte,vroeger 4 cent.

De vice-admiraal de Casembroot stierf en werd in alle eenvoud begraven. De Keizer van Duitsland zond von Usedom (?) om een krans op de kist te leggen.

Lore iiet zich nu en dan in haar rolstoel voorttrekken door Juno en Hector,welke Dora mende.

Gedurende het verblijf der Koninginnen in Amsterdam verspreidden de Socialisten weer enige vuile blaadjes.

JW. schreef een blaadje,dat niet vuil was en Zaaiing en Oogst heette en berichten over de Bijbelverspreiding bevatte,welke uit de Verslagen der Colporteurs en de brieven van Adriani en Maria uit Posso op Celebes getrokken waren.

j/23 In Amsterdam zag ik de Koninginnen voorbijrijden,die van Carrékwamen,een lange stoet,eerst de Hoofdcommissaris van politie Steenkamp, daarna de Burgemeester Meinesz,een voorrijder,een rijtuig met Willem Röell en andere kamerheren,het rijtuig met 4 paarden,waarin H.H.M.M. gezeten waren,en eindelijk drie rytuigen met het gevolg.

Ik dineerde by Agnes met JSnna en Constamce,Henk en Fanny. Dezen gingen naar de raoüt,Henk als Majoor der rustende schutterij,en Fanny l in een gele japon van Henriette Insinger. Ik was ook genodigd en petit costume,maar ging niet. De raoüt werd door wel 1000 heren bezocht,maar door slechts 50 dames,o.a.door Adèle Labouchere,Thora van Loon,Hesge de Koek

1891 LXII 2

.

Henkie had ontzettende gilbuien,en beweerde dat er een slang in zyn bed was. Hansje werd wa&frer door zyn gillen en Juffrouw Krop sloot geen oog.

Donderdag 25 April draieg ik myn Verslag in de vergadering van het Gymnasiumfonds voor,het tweede dat berijmd was.De Koninginnen vertrokken naar Engeland.

Hansje Röell deelde ons het engagement mede van Betsy met Eric Wrangel af Lindenberg. Betsy Graafland had de mond vol van dit enga- ^ gement en van brei.

De Wallers die na het gebeurde met Clara naar Brussel vertrokken waren,verkochten hun huis op de Herengracht by de Leidse straat voor JV 2 y ƒ 49*000- aan T.Scholten Buma.

René Hepveu ging te Lausanne op een christelijke school,waar nooit in de Bijbel werd gelezen. Een vreemd soort van christendom/

Frank kwam in het bezit van een kwitantie van het jaar 1563,waarby de thesaurier van B...7... by Utrecht aan Anthonius van Lennep de ontvangst meldt van een Carolusgulden voor de onkosten van het Concilie van Trente.

Constance van Loon en Agnes deden de Kroon in de Duvelshoek over aan de Red.Herv.Kerk als wijkgebouw voor Hogerzeil.

Woensdag 8 Mei kreeg ik een telegram uit Weenen luidende:" Ihr Bruder David liegt in agonie; katastrophe bevorstehend. get.Baumann."En 's avonds te 9 uur telegrafeerde Saar my dat hy overleden was en zyn dochter Lizzie naar Weenen zou vertrekken. David was op 8 Januari 68 geworden. Ik schreef aan Kee,die te Wiesbaden was. Christiaan was te Elster.

Marie Baumann schreef dat David plotseling een verlamming had gekregen. Hy was nog vol plannen,maar de vrees bestond voor algehele blindheid en kanker in de

tong. Hy had beschikt dat de begrafenis eenvoudig moest wezen en dat de familieBijbel aan my moest gezonden worden. David had my dikwijls over zyn secretaris geschreven,en ik was in de waan dat deze een man was en eerst

nu bleek hy my een vrouw te zijn.1/ Lizzie kwam Donderdagmiddag te 5 uur te Weenen aan en vertrok reeds Vrijdag na

de begrafenis. Zy had David niet eens meer gezien en dacht niet te rouwen. Allermelankoliekst.

Dinsdag 14 Mei ging ik na de zitting,waar een meisje ban 15 jaar terechtstond,dat met een 21-jarige jongen leefde,myn broer Willem met zijn 61ste jaar feliciteren en spoorde ik daarna naar de Vogelehzang, van waar ik in Willem Hartsens dogcar naar Woestduin reed. Saar logeerde er en was zeer vrolijk en entrain. De volgende ochtend regende het, maar dit belette my niet in de plaats te gaan wandelen.

Te 12 uur kwamen Max en Em met Mauk en Lou uit Haarlem en te 12-^r kwam Hartsen uit den Haag. Wy maakten na de middag een grote wandeling en ontvingen de visites van Anna Boreel-Barnaart,Louise van der Vliet en Olga Wüste-von Gotz,die ik in de 30 jaren,gedurende welke ik haar niet gezien had,weinig verandeéd vond. Hartsen was zeer vermoeiend, daar hy doof was en alles liet herhalen.

's Avonds ontving ik een brief van Kee met verzoek om terstond te Wiesbadeh te komen ten einde haar raad te geven. Die brief was in de hoogste mate vulgar en vol invectives tegen David,alsof hy een oplichter , Schwindler en leugenaar geweest was. Zy had alle reden om hem S/Z& van overspel te beschuldigen,maar niet van hetgeen zy hem aanwreef.

's Middags was Willem Hartsen uit Amsterdam teruggekomen met van Nagell,een academievriend,die hy na zijn studententijd niet had teruggezien. Ik vond hem een verlopen vent,drinker,speler en vloeker. Wy iten met Hans van gennep,Lucas en Anna BoreeljDs.Gerth van Wijk en diens vrouw. Ra het eten geneerde van Nagell zich niet in presentie van Hartsen, Gerth van Wijk en my enige staaltjes van zyn onzedelijkheid en van zyn dobbelen te vertellen toen hy aan de Academie was,o.a. hoe hy eens ƒ 4.000- met dobbelen verloren hebbende,zonder zoveel op zak te hebben, die van zyn vader kreeg om de schuld af te betalen,maar opnieuw aan het spelen ging en ze opnieuw verloor. Ik geloof dat hy Burgemeester van Lochem was en zyn dochter met van Lynden van Sandenburg getrouwd is.

ÏHï

1895 LX IV 3

Myn naamgenoot Maurits v.L. engageerde zich met Jonkvr.van Haeften. Hy is de jongste zoon van Dik en Agnes van Ëennep (Meer en Berg)

Jan Willem werd gekozen tot Lid van het Centraal Comité voor het Seminarie te Depok; Frank was al lid.

Ik bezocht JW. en Caroline in hun nieuwe huis op de Leidse Gracht, dat een fatsoenlijke woning was met een ruime zaal en een zegen na het krot der Walkarts,dat nog ƒ 1000- huur deed.

Ik had een brief geschreven aan Prof.Valeton Jr.te Utrecht om hem te bedanken voor zyn mooie studie over 's Heren verzoeking in de woestijn en myn blijdschap uit te drukken dat hy de echtheid van Deuteronomium niet in twijfel trok,en daarop antwoordde hy

my:" In het feit dat de Heer Zich tegenover Satan op Deuteronomium beroept zie ik geen bewijs voor de echtheid van dat boek,daar Hy eenvoudig uit de Schrift citeert als Gods Woord."

Hoe dit boek Gods Woord kan zyn als het niet echt en pour le be- soin de la cause vervaardigd is,begrijp ik niet. Ik schreef dit aan de Hoogleraar onder bijvoeging dat ik niet verlangde berder met hem te corresponderen.

Daar Hartsen naar Kissingen ging en bereid was Kee te Wiesbaden te bezoeken,antwoordde ik haar dat ik niet kon komen en zy maar aan hem raad moest vragen.

Ik had M.Baumanns brief beantwoord en die aan de Heer B. geadresseerd, daar ik toen nf’g hiet wiét dat het een vrouw was,maar toen Willem my gezegd had dat zy een Oostenrijks Zimmermädchen uit het Amstel-Hotel was,die David daar ontmoet en naar Wenen meegenomen had,schreef ik haar in antwoord op een tweede brief om my te vragen in Weenen te komen, dat ik weigerde my met haar zaken in te laten. David had haar een jaargeld vermaakt.Lizzie zeide my later dat zy een beeldschone vrouw was en haar vader met voorheeldeloze liefde en toewijding had verpleegd.Ware Kee maar een ander mens geweest dan zou het nooit gebeurd zyn.

Daar wy besloten hadden Cornelis te houden,vergunden wy hem te trouwen en gaven wy hem en Mietje Fontani op 17 Mei 's avonds een feest. Tot de gasten behoorden de tuinbaas,Klaas Krijnen en hun vrouwen,Piet Saras,Vrouw Hoffman,Vissêrfen zyn dochter Christine en Chris Vree. Zy verzamelden zich in de strijkkamer,die vol lampions hing. Eerst Beiden Juffrouw Bader,Miek,Dora,Cornelia en Mietje van Hal verzen op,allen verkleed. Juffrouw Bader en Dora als Italiaanse en Zwitserse,Miek als Hindelopense,Cornelia en Mietje als Zeeuwse boerinnen. De verzen hadden zy allen te zamen gefabriceerd. Vooraf was een welkomstgroet gezongen, daarna speelden Dora en Bader piano.

Het souper bestond uit broodjes,galantine,tulbanden,taart,wijn^ limonade en koffie. Dirk van Dokkum diende en Jaantje bleef in de keuken, daar zy het een werelds zundig feest vond. Chris Vree zat naast Cornelia,ofschoon hy haar nog niet gevraagd had. Daartoe had hy nog geen gelegenheid gehad,want hy had haar nooit alleen te spreken kunnen krijgen omdat Mietje van Hal haar als haar schaduw volgde. Wilde Cornelia 's avonds een boodschap in het dorp doen,dan ging Mietje mee.Enige dagen na het feest ging Mietje naar Sluis en toen nam Chris de gelegenheid waar om,nu de jaloerse dwarskijkster weg was,Cornelia te vragen.

De Nederl.Bank deelde slechts ƒ 6©,- uit,in het vorig jaar ƒ 89. l tj Zondag 19 Mei preekte Gunning te Bussum over Rom. 6: 3-11. "Weet gy niet dat zovelen gy in Chr.Jezus gedoopt zijt,gy in Zyn dood gedoopt zyt?" Een ongelovig man leeft eerst en sterft daarna,een gelovig man sterft en leeft eerst daarna. Het was voortreffelijk. Gunning lunchte by ons.

Lagerwey schreef my een brief vol jeremiades uit Heidelberg.Eerst brak de schroef van de boot,hetgeen 10 dagen oponthoud gaf in de baai van Dakar,eerst 8 Jan.stapten zy te Kaapstad aan wal na een zeereis van 32 dagen. Op 12 Jan.kwamen zy te Pretoria,alwaar zy evenals te Hèidelberg vier weken in hotels moesten logeren omdat hun goed nog niet gekomen was,waardoor het reisgeld geheel was uitgeput. Toen de bagage eindelijk kwam waren de voornaamste stukken gebroken. De vooruitzichten waren niet schitterend daar alles heel duur was en de streek onveilig. Hy moest dikwijls van huis om de buitengemeenten te bezoeken,en het reizen was gevaarlijk door de slechte wegen en hoge rivieren.

Wilfried was rosé en dik en altyd zoet. Soms sliep hy elf uur achtereen.Voor Maartens effect had JW. ƒ 24,- of 6% successie moeten betalen. Op

Hemelvaartsdag kwam de jonge Boele,met wie Nor op het kantoor was, en vertelde hy my al aardig van de twee scholen,die hy op het eiland Wight bezocht had,en

1895 LXIV 4

waar hy niets had geleerd buiten Engels spreken, boksen,cricket en football. Thans oefende hy zich in het roeien. Zyn vader had een jacht,waarmede hy de Zuiderzee bevoer. De jongen bewonderde zeer het door Ütto Stegenga bervaardigüe schuitje. Zyn stopwoord was " verbazend!".

Max woonde op 24 Mei de inzegening by van de zendeling Muller te Rotterdam en sprak de rede uit. Men schatte het getal toehoorders op 2500 k 3000.

Die dag trouwden Cornelis en Mietje te Noordeloos en de volgende middag kwamen zy op Bantam terug.

De bazar voor het Diaconessenhuis te Haarlem bracht + ƒ 6.000- op. Men hoopte op ƒ 8.000-.

Ik bespeurde tot mijn schrik dat ik sinds Mei '92 geen dividend had ontvangen op de twee aandelen hed.Bank,op het aandeel Rente Cassa en het aandeel Arbeiderswoningen,welke Lore van haar broer Willem ontvangen had. Vijf dagen lang zocht ik er naar. Ik informeerde by van Loon & Co,by Hendrik en by

de Notaris Pollones of een hunner ze misschien nog had,maar het was alles tevergeefs. Eindelijk de zesde dag vond ik ze in mijn gesloten kastje onder schrijfpapier verstopt terug. My fault,I am afraid,is to think #oo little of the money,not too much - which is perhaps as great a mistake the other way.

Max legde aan de baas en de arbeiders de regenboog uit,de grootte en lichtsterkte der zon en der vaste sterren. Klaas zeide te weten dat de regenboog nog een schijnsel is van de zondvloed,maar toen Max zeide dat er ook aan de andere zijde der aarde mensen wonen,antwoordde hy:" Dat geloof ik niet,want als ik graaf krijg ik water."

Op Zondag 2 Juni dejeuneerde ik by Saar. Hartsen was weer enig:" Qui est Melle Bader? Je ne crois pas que je l'aie jamais vue."Overigens was hy geweldig slecht gehumeurd en moest de Regering,vooral Jan Röell,de Minister van Buitenl.Zaken en zelfs de Regentes het ontgelden.

Op 6 Juni reed ik met Ds.van den Brink naar Westerveld,waar Frans Blaauw ons rondgeleidde en zyn dieren wees,struisvogels,faisanten, yj i hondjes uit de prairiën,kangaroes,ganzen,eenden,casuarissen,duiven, ibissen,nachtvogels en vogels,die by het opgaan der zon schreeuwen, voorts zyn vreemde planten,gewassen,bloemen,waterplanten,papyrus,Japan- sche eiken,Nijlriet,kalmias,latifoliae enz.enz. Te 12f hoopte ik dat hy ons te dejeuneren zou geven,maar dit was mis en daarom wandelden wy naar Bantam terug. Ds.v.d.Brink ving een snoek van 12 pond en nam die mee.

Te Amsterdam werd Generaal Vetter ingehuldigd.Dinsdag 11 Juni was ik Rapporteur in de zaak van Coelman en Henriette Momber,die de 12-jarige Jansje Meinders hadden gewurgd om te kunnen stelen. Coelman was soldaat te Naarden en de vrijer van H.Momber.Deze was met het kind naar het Station te Bussum gewandeld en had in het huiswaarts keren Coelman ontmoet,die mee gelopen was. Thuis komende stelde hy voor het een en ander weg te nemen en uit vrees dat het kind het bemerken zou,doodde hy haar. De ouders waren van huis.

Het proces-verbaal der terechtzitting van de Rechtbank telde 288 bladz. en het vonnis 122. Het was mijn gewoonte niet de stukken voor te lezen gelijk de andere leden deden,daar dit te lang ophield,maar ik bestudeerde ze goed en deelde daaruit mede wat het voornaamste was.

Dat voorlezen was ook onzinnig,daar de leden de stukken gelezen hadden. Coelman bekende nu voor het eerst het opzet om te doden gehad te hebben, maar de meid bleef akles ontkennen. Op ten Noort requireerde vrijspraak van de meid,wat ons allen vreemd in de oren klonk,daar de Rechtbank ook haar tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld had. Later bleek ons dat Op ten Noort de meid herhaaldelijk in de cellulaire gevangenis bezocht had en geheel door haar charmes betoverd was. Vogel en ik waren de enigen,die voor bekrachtiging van het vonnis stemden,de andere leden waren al te blij om zich met Op ten Noort te kunnen verenigen.

Wilfried werd 12 Juni gevaccineerd. Hy was suikerzoet en kwam fameus aan.

V3ö

S/3/

Sj 33

LXIV 18955

Het dubbele huis van de weduwe Insinger (by de Borski's bekend onder de naam van Tante Hyena) bracht slechts ƒ 52.500- op,de stal op de Keizersgracht ƒ 14.100- en de twee percelen naast de stal ƒ 15.900-.

Lore kon niet slapen van angst dat Nor zich door van Dockum zou laten verleiden om Rooms te worden.

Caroline vroeg ons pf wy de 15-jarige Bertus Bens konden herbergen, daar zyn móeder na een ernstige ziekte in Canton te Baarn verpleegd werd en men daar geen jongens meer opnam. Ik antwoordde toestemmend.Hy bleek een ongelukkig verdraaid mannetje te zijn.

5V/JV Jan Six vertelde my dat de overgrootmoeder Véabu Margriet Oorverde laatste Juffrouw Oorver was,en schatrijk. Toen de Heer Hooft,een Amsterdams aristocraat,haar ten huwelijk vroeg,stemde haar vader,die molenaar aan de Zaan was,daarin toe onder voorwaarde dat de eventueel te krijgen kinderen de naam van Oorver zouden aannemen en dus Oorver Hooft heten. Dit werd goedgevonden,het huwelijk werd gesloten en daaruit werd één zoon geboren,Margriet's grootvader. Als weduwe hertrouwde zy met de Heer Hoeufft van ^elzen,by wie zy op nieuw één zoon kreeg. Aan deze zoon liet zy haar buitenverblijf Watervliet te Velzen na,en uit nijd bouwde haar eerste zoon,Gerrit Oorver Hooft,die met de rijke Margaretha Straalman,vrouwe ban Ruwiel in 1769 te Westbroek getrouwd was,Gooilust geheel naar het moctel van dat Watervliet van zyn stiefbroeder Hoeufft.

De zuster van Margaretha Straalman,Cornelia,trouwde 1768 met H.M. van Weede en werd Lore's overgrootmoeder. Zy stierf 1832,oud 81 jaar.

Woensdag 19 Juni stond voor het Hof in appel een getrouwde vrouw van 40 jaar,wier man sinds lang een kwaal had,terecht,omdat zy zich met een ander in de duinen vergeten had. Vijf vissers betrapten haar.De vrouw had er horribel schande van,daar zy al een dochter van 20 jaar had.

cy Maurits en Louis gingen over naar 5 A. Dit schreef ons Emilie,maar zonder er by te zeggen wat 5 A betekende.

Woensdag 3 Ju^i woonde ik het Zendingsfeest in Leuduin by,waar wy Roos,van Mels,de tuinbaas,Cornelia en Mietje van Hal ook hadden heengezonden. Van Wijk hield de openingsrede en haalde Grootpapa's Duinzang aan. Ook hoorde ik Kruyt,zendeling te Modjowarno,Vermeer, Heldring en van Noort. Leyduin was prachtig,vol rozen en begonia's, en de beek was vol. Ik bracht Bronsveld en diens beeldschone schoondochter, Ds.Laan en diens familie by de waterval en wees de moestuin aan baas Otten. Cornelia en Mietje dejeuneerden in de tenjj; ik liep de gehele plaats nog eens door en keerde eerst te 6-5- naar Woestduin terug,waar ik met Willem en Marie Hartsen at en,na nog van tot 9 gewandeld te hebben,tot Donderdag bleef logeren.

Donderdag wandelde ik na het ontbijt in Leyduin,waar ik Ds.Hoger- zeil,die er gelogeerd had,en Henrick ontmoette. Zy vertelden my dat er 5000 mensen met de feesttreinen gekomen waren en 3000 op andere wijze. De boer Hulsebos had 18 paarden gestald en ƒ 9,- verdiend. Er waren weinig aanzienlijken geweest,zelfs niet uit de naaste omgeving,hetgeen al zeer weinig belangstelling in de zending bewijst. Ik abonneerde my op 5 exemplaren van de Lichtstralen op het Gebied der Zending.

Lore had het moeilijk gehad zonder Cornelia.In den Haag werden medailles uitgereikt aan de strijders van Lombok.

Toon Rendorp stierf. Hy had Dinsdag nog aangezeten aan het diner dat de Prov.Skaten in het Brongebouw aan de Commissaris der Koningin gaven,maar Vrijdag een beroerte gekregen. Een en ander vernam ik van Piet Hartsen,en daarna schreef ik een cohdoleantiebrief aan de weduwe, maar enige dagen later zeide haar zwager Martens,met wie ik te Utrecht vergaderde,my dat Rendorp niet overleden was en beter werd. Nu kwam er nog een tweede'dwaasheid by,die ik onwillig begaan had. In de tent op het Zendingsfeest had ik naast een dame gezeten,die ik voor Mevrouw Rendorp hield,en in myn brief had ik o.a.gezegd dat ik toen weinig vyy -3 ƒ vermoed had haar drie dagen later in diepe rouw gehuld te weten, en

r nu zeide Martens my dat het niet de vrouw van Rensorp geweest was,maar haar ongetrouwde zuster d'Escury. Intussen was ik niet de enige geweest, die aan Rendorps dood geloofd had,want zyn vrouw ontving ettelijke con- doleantievisites en de Comm.der Kon. Schorer had zelf verteld dat Rendorp overleden was. Ook Piet Hartsen had aan Mevrouw geschreven.

Vrijdag 12 Juli vertrokken JW. en Caroline naar Putten om denne- lucht in te ademen.

Cornelia vertrok de 13de naar Sluis en schreef vandaar een brief van 8 bladz.aan Juffrouw Bader,waarin enige Franse woorden,die zy geleerd had. Daar Lore liever geen pleegzuster had omdat deze zoveel noten op haar zang hadden,nam Mietje van Hal de functiën van Cornelia waar,maar Lore klaagde dat zy haar pijn deed en ruwer handen had.

1895 LXIV 6

De predikanten,die in het Lokaal optraden,gaven my in de regel hun preken mee,om aan Lore voor te lezen.

Max vergezelde Tane,Agnes en Deborah van Eeghen naar Keswick om er de meetingd by te wonen.

Öaroline schreef dat JW. wel was en zelfs tot het Uddelermeer had

ó /O &' Max maakte te Keswick kennis met Andrew Murray en Ds. Harry Guinness,en had een toer per coach langs het meer gereden (Duwentwater),voorts een open air meeting op een eilandje bygewoond,waar zendelingen ieder 10 minuten spraken.

Maandag 29 Juli spoorde ik naar Putten,waar ik in het Familiehotel der weduwe Schimmel JW. en Caroline met hun tweetal en Betje vond; voorts Mevrouw Gunning,Arnolda,Mannie en Bertus van Wijk. Het pension bedroeg ƒ 2.50 voor wolwassenen en ƒ l.-voor kinderen daags. Myn bed was goed,maar er was noch kast noch latafel,en JW. en Caroline hadden die evenmin. Wy wandelden vóór en na het eten. JW. maakte elke dag grote wandelingen,ofschoon Dr.Delprat het verboden had,met dit gevolg dat hy 's nachts hoestte. Henkie was niets aangekomen,zag geel,at zonder honger en gilde soms nog in bed. Hansje viel achterover,zodat zy geheel wit werd.

Ik had al zo lang verlangd Frits van Pallandt en zyn possessie te zien, dat ik er Dinsdag te 10-t met Mevrouw Gunning, JW.,Caroline,Arnolda en de jongetjes in een break heenreed. Gelukkig vond ik Frits thuis, die my,terwijl de anderen wegreden,by zijn vrouw bracht. Deze vond het grappig dat ik haar man by zijn voornaam noemde. Zy was oud,geel en jichtig,maar de bezitting behoott haar toe,want zy is schatrijk. jy3 Zy was de dochter van de Heer van Goltstein van Oldenaller,wiens zoon ' er evenals zy zo bruin uitzag als een mulat.

Wat my het meest trof was de overvloed van bloemen,zowel binnen als buitenéhuis. Het enorm grote huis was één bloementempel,want tegen alle muren groeiden ze aan. Wy liepen de plaats door,waar lopend water en een grote vijver is met een schiereiland,dat ook in een bloementafreel is herschapen. Wy beklommen een toren en bezichtigden de oranjerie, waarna Frits de ontelbare eenden,duiven,kippen en faisanten lokte.By de stal lagen twee Ulmerdoggen. Frits hield slechts 4 paarden en had een timmerman en een jager,maar de jacht leverde niet veel op,daar er verbazend gestroopt werd.

Na het dejeuner bracht Frits my buiten de plaats en naar de boerderij, waar een jong boerinnetje met een lieg gezicht en een zuigeling ons ontving. De boer,volgens Mevrouw van Pallandt haar mans rechterhand, was al 70,maar was voor 6 jaar met het piepjonge vrouwtje getrouwd, die hem nu al 5 spruiten geschonken had. In het veld werkte een man, die land in huur had en Frits landheer noemde,de andere lieden noemden hem Baron. De bezitting onder Putten is zeer uitgestrekt en onder Schoonderbeek behoren nog 50 H.A.er ook toe.

JVy 6 Frits heeft een Weeshuis te Putten en een Rustoord voor Utrechtsediaconessen in de plaats,die hy allen van levensmiddelen voorziet.Evenzo zendt hy vlees,spek,ham,groente enz.naar Ermelo,en dit verklaart de

menigte koeien,varkens,schapen en gevogelte,die hy houdt. Hy is in ware zin een edel-man. Hy vroeg my te blijven eten,maar dit weigerde ik,omdat ik nog van JW. en Caroline's gezelschap wilde genieten en te 4? liet hy my naar het Hotel terugbrengen,vanwaar ik de volgende dag per trein van 2-f naar fantam terugkeerde. Vader Gunning was te Grossger- 1 main,waar hy zaagde en maaide.

De Duitse dame,die op Vanenburg logeerde,ried my haar een gedragen halsdoek of handschoen van Lore te sturen,welke zy dan te Dresden zou geven aan een man,die daaruit de diagnose wist op te bouwen en de geneesmiddelen voor te schrijven. Ofschoon Lore noch ik er heil van verwachtten, had zy er niet tegen,en zond ik een halsdoek,die zy toen droeg.Tien dagen later kreeg ik die uit Dresden terug van E.M.Gössel,met de disgnose,die hierop neerkwam dat er Knochenfett in de ruggewervels ontbrak en Lore daarom 's ochtends en 's avonds een kop bouill on moest drinken. Ik herinner my niet meer wat het gekost heeft,maar wel dat zy het vet niet kon verdragen,daar de bouillon uit een mergpijp getrokken werd en er een dikke laag vet op zat. Cornelia zeide echter dat het wel baatte.

V/ Kar el van Lennep werd Directeur van de Amsterdamsche Liquidatiekas.Henk en Fanny gingen met Mevrouw en Max Cloëtta by Teekman te Zand- voort logeren.

Max genoot te Keswick vooral van de Bijbellezingen van Wilkinsonqa die altyd op het gebed de duizenden ponden sterling voor zyn werk ontving, die hy nodig had,soms 5000 tegelijk,en die reeds duizende Nieuwe Testamenten,in het Hebreeuws vertaald,onder de Joden verspreid had.

Beppie van Lennep-Backer stierf te Maarssen na een 10-jarig huwelijk,één

LXIV 18957

zoon van 8 jaar nalatende. (Dit is Kees.)In de Haarl.Courant stond dat Toon Rendorp overleden was en deze keer was

het de waarheid.Maandag 12 Aug.woohde ik 's avonds op Rose-Villa by het Station Driebergen

ten huize van de dames Insinger een samenkomst met de Evangelisten by. Ik trof er 25 aan met de Heren Schimmelpenninck,Knottnerus, de Bas,Louis Nepveu,Ds.Nahuys,van Xuylen, John Sillem,en Swellengrebel. JW Z Wy praatten in een onderkamer tot 9 uur en werden daarna verzocht boven te komen,waar Schimmelpenninck,Nahuys en Knottnerus het woord voerden en wy tweemaal zongen. De volgende dag zou het avondmaal gevierd worden, maar ik had zitting en moest dus 's avonds naar Amsterdam.

Vrijdag 16 Aug. bracht de Raadsheer Vogel met zyn oudste twee zoons Philippe en Nicolaas en zyn tweede dochter ƒeannette,een beauté, de dag by ons door. Deze vond alles verrukkelijk.1 Wy wandelden de gehele dag en 's avonds ging de jeugd roeien.

Jaap Eden won op schaatsen en op zijn wiel,o.a.te Keulen; Kiewin van Hennep won te Scheveningen op de tennisbaan,de Hollandse roeiers te Cambridge en de Hollandse zangers in België.

Maandag 2 Sept. kwamen de Heer en Mevrouw Heinrich Mitteler Scheidt met hun twee kinderen Hans en Maria,oud 8 en 6 jaar,van Zandvoort. Heinrich was verrukt van weer bomen te zien en alles was wundervoll, herrlich,reizend en nett. De kinderen voeren im Nachen en reden met de honden. Allen vertrokken te 4 uur naar Kleef. ~ bVV-3

In Amsterdam kregen de socialisten slaag van de Oranjeklantenen liet Reens zyn huis door acht agenten bewaken.

De redacteur van het Socialistisch blad Vorwärts werd gevangen genomen wegens beledigende artikelen over de Sedandag en Keizer Wilhelm.

Wilfried,die by zyn geboorte 6 pond woog,woog nu op 11 Sept. 17-j pond. Prof.Snellen ried Dora aan Dr.Zwaardemaker voor haar oren te raadplegen.

Zondag 15 Sept. waren tfenk en Fanny jaar getrouwd,doch zy vierden dit eerst de volgende dag. Ik reed te 4 uur naar Haarlem,waar ik vernam dat Constance van tot 2y by het bruidspaar geweest wassen dat er de vorige dag 46 visites geweest waren. l?y hadden mooie cadeaux gekregen,o.a.van Hendrik een easy-chair en ƒ 500,-/van Anna en Tane een zilveren taartmes,van Agnes bonbonlepeltjes,van Christiaan een tru- meay met Delftsch ingelegd,van Mevrouw Cloëtta en Ffax een servies en een antieke lepel,van Max en Em een door haar beschilderd schut,van JW. en Caroline een tafeltje,van Frank en Constance twee prachtige platen (Staubbach en de hut van Teil),van Dr.Bi jleJTeld, van Meeteren, George Everwijn Lange en vier ongetrouwde heren bloemenmanden,van het werkvolk jT'Wty der Duinwatermy idem,van de Enschede's een messebak en van ons een lamp. Wy zaten met ons 14 aan tafel. Ik droeg eerst myn vers voor,daarna spraken Max,Max Cloëtta,Frank,JW. en #ank. Aan het dessert kwamen Mauk, Louis en Karei,die als jager,Zwitser en werman van de waterleiding verkleed waren3versjes opzeggen. Henk had een broche en een ring aan Fanny gegeven en Fanny aan Henk een photographietoestel.

Ik keerde te 10-i naar Amsterdam terug met Sam van Eeghen,die my verteide dat het voorstel van Amsterdam om de Duinwatermy over te nemen voor 12 millioen te weeg zou brengen dat de aandelen 35$ en de obligaties 75$ waard werden.

1895 LXIV 8

Henriette Schoch,het rozenknopje volgens de moeder,engageerde zich met L.Stuart Roussel. Zy was Majoor van het Heilsleger te Zurich,hy idem te Parijs.

Daar de Heer Smidt van Gelder,die ons huis gedocht had,last had van maagpijn en te Velzen was gaan wonen,stond het huis te huur of te koop en ging ik het nog eens zien, In het salon was het raam door een veel breder vervangen en daarachter een serre gebouwd,waardoor de kamer nog donkerder geworden was. In de gang was een nieuwe tochtdeur en op het dak een lichtraam,op de treden der trap nieuwe belegstukken,fraaier leuning en een lift van het onderhuis naar de provisiekast.

Op Donderdag 26 Sept. zegende Hogerzeil te 's Graveland het huwelijk in van Betsy Röell en Eric Wrangel. Frank en Constance woonden het by evenals de bruiloft,waar ik ook aanzat. Er waren 75 gasten. De menus waren voorzien van tekeningen van Bootee,voorstellende lieden die op reis gaan. Ik maakte kennis met Toon Röell,tweede zoon van Willem en Anna Collot d'Ëscury,en zyn aanstaande Anna Adriana de Vos van Steen- wijk. Zy trouwden 20 Nov.'95,hy werd Burgemeester van Leeuwarden en in 1904 Burgemeester van Arnhem. Slechts één kind werd hun op 3 Nov.'96 te Zwolle geboren,een meisje,die achter reeds op 2 Juli 1900 stierf.

t/ «J&f I /v*} o C S l S .Zondag 6 Oct. dejeuneerde ik,na Ds.Vermeer in het Lokaal te

hebben horen preken,by Saar,zonder Hartsen,die te bed lag en Dinsdag vernam ik van Christiaan te Amsterdam dat Hartsen de vorige dag,na een brief aan de Heer van Pallandt,lid van de Gemeenteraad te 's Hage geschreven te hebben,een beroerte gehad had en dit zich 's avonds had herhaald.Hy had Vrijdag by Ada Blom gegeten en Zaterdag met Harmen Vos gejaagd en met hem 9 patrijzen geschoten. Zyn linker arm was verlamd. De eerste nacht was een Roomse pleegzuster by hem geweest,maar deze werd vervangen door Juffrouw Kapteyn van het Witte Kruis.

Toen ik Woensdag by Saar kwam,lag hy buiten kennis en ijlde hy steeds. In de nacht van Donderdag 10 pp Vrijdag 11 October stierf hy, oud 72 jaar.

Miek,Constance,Frank en ik reden Vrijdag 11 Oct. naar Bouwzicht, waar wy Saar,Heemskerk en diens vrouw Lydia vonden. Sinds Dinsdag was Hartsen buiten kennis gebleven. Jet was in den Haag om te zién of daé^r misschien nog een beschikking lag. Willem en Maria waren in Hartsens kamer met Christiaan bezig een lijst te maken van de personen aan wie brieven gezonden moesten worden. Terwijl wy er waren kwam er een telegram van Koningin Emma om haar deelneming te betuigen. Zondag zeide Saar my dat er 800 Holl.brieven verzonden waren en ettelijke Franse.Saar wilde Bouwzicht niet houden en in den Haag,in een kleiner huis gaan wonen.

Dinsdag 15 Oct. reed ik met Miek,Constance en Frank naar het Sterfhuis, waar zich een aantal mensen verenigden,Christiaan en Louise met hun kinderen,Piet Hartsen en ftéllesteyn met hun vrouweh,Henk,Max,Louis Janssens,Henrick.S.v.L.,Hulsman,Heemskerk en Lydia met de drie kleinkinderen,Lizzie,Piet en Jacob Bierens de Haan,de Heer Swarth,Directeur der Kweekschool,Tindal enz. Wy schaarden ons rondom de kist,waarop een palm lag van Lizzie,en 4 kransen van de Commissarissen,de Directeur, de Kwekelingen en de Oud-kwekelingen van de Kweekschool. Max las Ps.90 voor,hield een korte tpespraak en eindigde met gebed. Het was voor Max geen gemakkelijke taak,omdat Hartsen geen sympathiek persoon was.

Wy liepen allen,ook de dames (Saar en Louise bleven thuis) achter het lijk naar het kerkhof,waar de jongens van de Kweekschool de kist naar de groeve droegen. Aldaar spraken de oudminister Havelaar,Tindal namens de Kweekschool en Jacob de Haan als neef en associé. Er was een schandelijk gedrang,gejoel en gefluit. Na de begrafenis kwamen onderscheiden heren Saar condoleren.

Woensdag 16 Oct. promoveerde Willem Nepveu te Utrecht op stellingen en Vrijdag pleitte Frank de zaak der Korenwegers in revisie tegen de Staat voor de Hooge Raad tegen Thorbecke. De conclusie van de Adv.Gen. Patijn was gunstig.

JV‘■/l"

/

jrvv^.

JVViP

1893 LXV 9

Saar was verwonderd dat Hartsen niets aan zyn petekind Kees heemskerk had vermaakt,niet eens een souvenir en geen enkel legaat behalve het portret van zyn grootmoeder aan het Rijksmuseum.

1895 Lxfcf 10

Hovy en de Savornin Lohman namen hun ontslag,de een als Directeur, de ander als Hoogleraar der Vrije Universiteit.

Jan Six kreeg le Grand Prix de l'Institut voor zyn geschriften over munten.

Henk photografeerde my met Wilfried op schoot.Dinsdag 29 Oct. at ik by Max met Andrew Murray,predikantyte Wellington en diens

vrouw. Hy studeerde tot 1848 te Utrecht met 4 andere Kapenaars. fT'! q Hy was nu 67 maar zag er uit als een man van 80. Te 8 uur kwamen de

/ predikanten Barbas,Knottenbelt,Mouton,Swaan en Veen uit Haarlem,Hulsman uit Zandvoort,Barger uit Bloemendaal,Kuylman uit Heemstede,Gerth van Wijk uit Bennebroek,Geerling uit Medemblik en Loggers uit Velsen. Murray sprak over het doel der samenkomsten te Keswick,namelijk om Gods kinderen te doen beseffen dat zy niet genoeg van Gods vaderliefde genieten-

De volgende middag hoorde ik hem in de Broederkerk preken over de nederigheid van de Heer Jezus naar aanleiding van Filip.2:5-10, en 's avonds preekte hy in de stampvolle Janskerk over Gal.5:25.

Frederik van Bylandt deelde my mede dat twee zijner zoons van Noorthey waren weggezonden omdat zy op een Zondag met twee andere kwajongens Smit en Boreel per rijwiel waren uitgereden en een nacht in Amsterdam hadden doorgebiacht.

JVj'-t) Saterdag 9 Nov. gingen Dora en Juffr.$ader by Henriette Insingerop de Wildbaan logeren,waar zy ieder een geparfumeerde slaap-^en kleedkamer kregen.

Smidt van Gelder verkocht het van ons voor ƒ 34.000- gekocht«huis voor ƒ 47.000- aan een J$ank.

P.C.Tijssen,vroeger bediende by zyn vader,banketbakker te Haarlem, daarna reiziger voor banketbakkers en voor de chocolaatfabriek van Middendorp & Co,later gestudeerd hebbende voor godsdienstonderwijzer en als zodanig toegelaten,kwam zich by my aanmelden met het verzoek om Evangelist te worden. His outward appearance was not pleasant but he seemed well informed. Hy las echèer slecht en stotend uit de Bijbel voor en sprak Here als Herre uit. Max beval hem aan.

Chris Vree en Cornelia vroegen de toestemming hunner ouders,Mietje van Hal was woedend van jaloezie en Jaantje vond het zundig om geëngageerd te zijn. Van dat ogenblik had Cornelia geen leven meer in huis, Mietje verbitterde het op allerlei wijzen,schold haar uit,weigerde haar te helpen en trachtte haar zelfs eenmaal te wurgen. Lore en ik bleven er onkundig van want Cornelia beklaagde zich by ons nooit. Meermalen schreef zy er haar ouders over,en wilde zy ons verlaten,maar de liefde voor Lore hield haar terug,en de ouders rieden haar de boosheden van Mietje met lijdzaamheid te verdragen.

Op 14 Nov. verhing zich Mr.F.F.Karseboom,Off.van Justitie te Alkmaar. Hy leed aan vlagen van zwaarmoedigheid en had een grote achterstand van werk. Hy liet een weduwe met drie kinderen na,van wie de oudste 16 jaar was.

Henrick.S.van gennep zond my ƒ 25,- voor het Gymnasiumfonds met een vers naar aanleiding van myn berijmd Verslag.

Cornelia's vader kwam by ons om met haar over Chris Vree te spreken en met dezen kennis te maken. Hy wees ons een brief van Chris,die zo slordig was,dat hy niet begreep hoe Chris die had durven zenden. Voorts vond hy het verschil in leeftijd te groot,daar Cornelia al 23 en Chris eerst 19 was en weigerde hy dus zyn toestemming te geven, ook al omdat Chris slechts ƒ 6,- in de week verdiende en nog in militaire dienst moest. Hy hoopte dat het dan wel zou uitslijten,maar voor 't geval hy zag dat Cornelia er onder leed,zou hy zyn toestemming geven.

Ik las Murray's uitlegging van de Brief aan de Hebreen voor,maar die viel ons geweldig tegen. Om die brief te verstaan moet men een De- litzsch of een la Saussaye wezen. Murray verklaart niet maar geeft met andere woorden de tekst terug en vervalt gedurig in herhalingen. Van « het verband tassen Schepping en Verlossing en van de eeuwige mensheid ' / ~ des Heren scheen hy nooit gehoord te hebben.

In Rotterdam werd een tienjarig zoontje van de Heer Hoogstede vermoord op dezelfde wijze als voor 11 jaren het jongetje Boogaart door de Jong,die zyn straf al had uitgezeten. De vader Hoogstede had een brief gekregen van iemand die schreef dat hy het uit wraak had gedaan.ƒ 1000— beloning werden uitgeloofd aan hem,die de dader aanwees.

1893 LXV 11

Kees Jantzen vertrok met de Noorderzon na alles verspeeld te hebben. Zyn vrouw ging by haar zuster Aaèle van Weede inwonen,en Simons werd tot curator over de onbeheerde inboedel benoemd.

Jo van de Poll engageerde zich met de Graaf van Rechteren Limpurg. Zy was een dochter van Jacob van de Poll en de zuster van Mevrouw van Vollenhoven,Schaepmans vriendin.

Prof.Willem Gunning,de chemicus,onderzocht de homeopathische glo- bules merkuur en bevond dat die hoegenaamd geen merkuur bevatten,enkel suiker en water!

De noorderlaan in Schaep en Burgh werd door Willem Dedel gehakt, wat he)viberouwen zou,daar zy een prachtige dekking tegen

het Noorden

maandag 16 Dec. bezocht Dora Prof.Snellen,die tevreden was en zeide dat zy eerst

over twee maanden behoefde terug te komen. Daarna begaf zy zich naar Dr,Zwaardemaker,die zeide dat het trommelvlies nietbehandeld worden.

Hansje had de waterpokjes. Wilfried was ook ziek geweest maar gelukkig beter en altyd zoet.

Ik kreeg een kwasterige brief van W.Gorter & Co,die my een portret en autóbiographie vroegen voor hun tijdschrift "De Zonneschijn".Dat was een speculatie op de ijdelheid,en ik bedankte natuurlijk om daaraan mee te doen,maar velen lieten zich vangen o.a. Karei van Hardenbroek, du Tour,Schimmelpenninck van Nijenbeek,Verspijck,Mollerus,Lely,Laurillard,Tindal enz.

De Staten Generaal besloten ƒ 25.000- voor de Oud Strijders te geven,terwijl slechts ƒ 20.000- op de begroting was uitgetrokken. Dit deed iedereen pleizier,niet het minst Henk.

Chr.Vree werd voor de Nat.Militie goedgekeurd,maar zyn ogen moesten in Maart opnieuw onderzocht worden.

Henkie nam zyn eerste frabelles met de kinderen van Dr.Delprat en trachtte Frans aan de keukenmeid te lereh.

Op 27 Dec. vernietigde de Hooge Raad in revisie het arrest van 1894 in

zake de Korenwegers tot grote teleurstelling van Frank. Deden het vorige arrest gewezen,dat nu door diezelfde leden plus vier vernietigd werd. De President Kist wilde het niet uitspreken,omdat het in strijd met zyn opinie gewezen was,en Coninck Lieftinck zijn antagonist,had dit arrest gesteld. De kosten bedroegen ƒ 900,-.Ik had zó gehoopt dat deze bittere teleurstelling aan Frank bespaard ware en de Heer hem voor al de moeite,welke hy zich gegeven had,zou beloond en een vrolijk Oudejaar geschonken hebben.

Vrijdag 26 Dec. stierf David Cornelis van Lennep (bijgenaamd Kees Holderdebolder,omdat hy mank liep) te Harmelen in de ouderdom van 77 jaar. Zyn grootvader Aernout werd 27 Nov.1718 geboren en stierf 26 Oct.1791,dus 104 jaar vroeger.

Dit jaar verzocht Anna van der Vliet my niet om aan de drijfjachten deel te nemen,misschien omdat ik aan de Tindals visites maakte en op Swaenenburg joeg.

Oudejaarsavond vertoonde Max in Bamtam zyn sciopticon,waar alle bewoners en arbeiders met vrouwen en kinderen van genoten,op Visser en Otten na,die op de hekken bleven passen. Jaantje wilde er niet naar komen kijken.

E I N D E 1 8 9 5

Y (r etcL oU lA cn .J H*— ' ‘

/ w -

gaf.

JT/ri gelaedeerd,maar het kanaal ontstoken was en zy om de twee dagen moest

vT/i 3 Hooge Raad maakte daardoor een bespottelijk figuur. Zeven leden had

9~tW cC^y

1087A - onderaan pagina toegevoegd bij r. 6 van onderen na ‘visites maakte’:omdat de vrouw van Tindal eerst getrouwd was geweest met Willem (v.d. Vliet enz.) Borski)

1891 LXII 2

A N N O - 1 8 9 6

Max bracht de Nieuwjaarsdag by ons door en vertelde ons dat hy by Jan Gunning te Zwolle had kennis gemaakt met de dochter van Louis Se- gond,die daar gouvernante was en hem zeide dat haar vader elke dag slechts zes verzen

van de Bijbel vertaalde,maar dikwerf tot middernacht bezig was,en dat zijn vertaling thans ook door predikanten van de kansel gebruikt werd.

In 1895 betaalde ik aan belasting ƒ 4710,58T> dit was meer dan 16 °/o van ons inkomen ƒ 28.123,50.

Wy waren zeer ongerust omtrent Hansje,daar Dr.Delprat niet wist wat het worden zou en vreesde dat het tuberculose was,maar gelukkig herstelde zy.

Mevrouw Hartogh-Enthoven,weduwe van myn Officier,verliet Amsterdam om winter en zomer te Zeist te gaan wonen en verhuurde haar huis op de Keizersgracht by de Amstel aan de Notaris van Maurik,wiens huis op de Heerengracht by de Bocht door de Wethouder van Leeuwen gekocht werd. In dit huis woonde oudtijds mijn Overgrootmoeder van de Poll- Valckenier,die ons op Nieuwjaarsdag een goud vijfje gaf en de moeder was van myn tweede Grootmoeder van Lennep-van de Poll. (Tweede vrouw van David Jacob).

Dora's oor werd voortdurend door Dr.Zwaardemaker behandeld,die het kanaal met nitras argenti jiitbrandde. Hy vroeg telkens of Dora niet een oorzaak kon gissen van de kwaal.

Van Notten zeide m# dat Tindal by de Dordtsche Credietvereniging ƒ 142.000- hypotheek op zyn huis in Amsterdam en op Swaenenburg genomen had,en hy bezwaarde Oud-Bussum ook met hypotheek om dit te kunnen betalen.

Op 14 Jan. zag ik voor het eerst Wilfried in zyn kinderstoel. Hy was zeer hongerig en allerliefst.

De zoon van wijlen Ds.Hoogstraten engageerde zich met Amanda, oudste dochter van Kolonel Schoch. Hy was theól. cand. £Q r I t,i/\ ~~ JLtA*\ KlSy^( J J (_ / -

''In Duitsland vierde men op 19 Jan. het 25-jarig bestaan van het Duitsche Rijk.

Prof. Röntgen ontdekte dat men het inwendige van het lichaam kan photographeren,daar de stralen door het vlees heendringen.

Op 23 Jan. kreeg Hansje diphteritis. Dr.Delprat spoot haar met serum in. Dit veroorzaakte een dikke buil. Daar Juffrouw Krop en het dagmeisje ziek waren,telegrafeerde JW. naar Haarlem om een pleegzuster.

De volgende dag had Hansje nog 38.2 koorts,maar de éne zijde der keel was vrij van beslag en zy speelde en- zong in bed,maar haalde alsof zy kinkhoest kreeg. Henkie,die by Agnes logeerde,had pijn in de keel,doch bleef vrij. Hansje werd beter.

Dr.Zwaardemaker ried Dora paardrijden,gymnastiek en zwemmen aan en schreef haar Levico voor.

In de Eerste Kamer stelde J.E.N.Schimmelpenninck een motie voor om de daad van de Min.van Justitie van der Kaay af te keuren,die de erkenning van de Neo-Malthusiaansche Bond als rechtspersoon aan de Regentes durfde voordragen.

Aan Lore las ik Sturmfe^s van Marie Boddaert voor.In Haarlem stierf Alexander von Hemert,aet.62,na het grote fortuin van zyn vrouw Cateau Visser te hebben opgemaakt. Hy scheen een speler gebleven te zijn.Cateau von Hemert zag ik in 0ct.l904 in het Diac.Huis te Haarlem terug,waar zy een ernstige operatie had ondergaan. Zy was nog altyd even onvatbaar voor hogere indrukken als vroeger.

In de trein maakte ik kennis met een mooi meisje,dat elke Dinsdag met muziek onder de arm te Amsterdam by Viotta les ging nemen in het zingen. Zy heette Nelly Verwer,was de dochter van de Comm.van Po- tie te Scheveningen en woonde met haar moeder te Bussum. De ouders leefden gescheiden.

oudste dochter van Kolonel Schoch. Hy was theól.cand. [

6/Tr» Ihri f ol cinH orrlo m o r\r\ 1 Q Ton Vo __ion' rr o f o mn Tron Vi o "f

1891 LXII 3

Frank vertrok 12 Febr. naar Londen,waar hy in een kamer naast die van Nor legeerde.

De vorige avond had ik te 7x een petit diner moeten bywonen,dat uit de volgende spijzen bestond: kippesoep,kabeljauw met room,geperst vlees met erwten en bonen,ragout van kip met asperges,croquettes a 1'ana-

1891 LXII 4

1088A - Toegevoegd in midden pagina achter ‘engageerde zich met Amanda, oudste dochter van Kolonel Schoch. Hij was theol. cand.’:(Zij werd de schrijfster van o.a. Gouden teugels, wat ik in mijn jeugd een prachtig boek vond!) A.

1896 LXV 1

nas,patrijzen (for shame buiten het jachtseizoen) met sla en appelmoes, bavaroise au café,gateau splendide,immens dessert,vier soorten van wijn,twee knechts,alle vuren en lichten brandende,en wie waren de gasten? Drie zusters:Constance van Loon,Henriette Insinger en Agnes Beels, allen weduwen,en één broer Hendrik! Et puis on refuse les collectants disant qu'on est a sec!

Tane was woedend omdat in het blaadje van Spanje Fornos gedrukt stond in plaats van Tornos! Dit was het enige wat ik kreeg voor de JV-TtP moeite van het corrigeren. De tranen sprongen my in de ogen.

Lore et moi,nous trouvons Cornelia trop civilisée pour se marier avec ce lourdeau de Chris.

Anna van der Vliet zond my een brochure getiteld: Frohe Botschaft für die Kranken,Berichte über die Wirksamkeit Vignes in Violas.Biel 1895. Deze Vignes was een eenvoudig boertje,die dagelijks van 12-^ tot 1-5- allerlei zieken ontving,van wie de meesten genazen zonder aanraking of gebed. Anna v.d.Vliet vond dat ik Lore by hem brengen moest! Maar hoe zou Lore zulk een verre reis kunnen doorstaan!

Hansje Röell deelde ons het engagement mee van haar zoon Kees f / 4 (spreek uit Keef) met Marietje Rutgers van de Palz,die een allerliefst

' gezichtje heeft. Haar vader heette Louis en haar moeder,die aan de tering gestorven was,_getje Schouwenburg, ttk had haar geheel alleen op de receptie van Betsy Röell zien komen,en aan Hansje gevraagd hoe zy daar kwam,waarop Hansje my had geantwoord dat zy om Kees kwam.

Willem Hepveu engageerde zich met Jet de Bordes.Ik schreef aan de Prov.Adjudant te Haarlem,dat Chris Vree by de mineurs wenste ingedeeld te worden.Jan Gunning werd Rector te Zwolle. Tot Raad Adviseur by het Min.van Justitie werd Prof.Cort van der Linden van Amsterdam benoemd om de Minister van der Kaay te helpen wetten te maken,daar deze er niet toe in staat was. Deze Cort v.d.Linden werd later zelf Minister van Justitie. Thans is hy Lid van de Raad van State.

Ik zond myn hertaling van Bovets Liederen hammaaloth aan de uitgever Wolters te Groningen,met de vraag hoeveel het kosten zou als ik die voor eigen rekening liet drukken,maar,zonder die vraag te be- j~7 b o antwoorden, schreef hy my dat ik beter deed myn vertaling in een Tijdschrift te doen opnemen.

Rein van Lynden stierf te 's Hage en werd te Beetsterzwaag begraven. Hy was een vriend van Willem van Loon,logeerde eenmaal op Schepen Burgh en benijdde hem het voorrecht van 's ochtends by de lectuur te kunnen zijn. Aan Agnes maakte hy het hof,maar ik geloof niet dat hy haar vroeg. Later trouwde hy met een zuster van Frits van Pallandt.

25 & 40.000 Armenische Christenen werden op last van de Sultan vermoord,onder wie 7 inlandsche predikanten. De zendelingen bleven op hun post. Terecht noemde Gladstone de Sultan the great murderer.

Aan Lore las ik Thelma van Marie Corelli voor.Maandag 2 Maart consulteerde Dora opnieuw Prof.Snellen en Dr.Zwaarde- maker. Prof.Snellen schreef my dat Dora's ogen hem niet bevielen en vroeg of er bezwaar zou bestaan tegen een verblijf in zyn kliniek.Ik antwoordde dat wy haar liever dagelijks zenden zouden. Daarop keurde hy goed dat Dr.Jonker haar dagelijks by ons aan huis behandelde.

Anna van Kinschot had my ettelijke Tauchnitzen geleend om aan Lore voor te lezen,maar ik las er slechts twee voor,daar de overige al te onzedelijk waren. Cr)

Cornelis vroeg my verlof om onze wapens op de break te laten schilderen,maar ik antwoordde dat hy zich met die van Beels op de coupé moest tevreden stellen. Vanitas vanitatum!

Zaterdag 7 Maart verliet Chris Vree ons,na byna 6 jaar by ons in dienst geweest te zijn.

Op 10 Maart at ik met John van Lannep by Henrick en Anna v.L.-^De beefsteak was droog en taai en de kip niet gaar,beide oneetbaar evenals de boon van Henkie. C ?)

Piet de Raadt engageerde zich met een der Crommelins,die door zyn globules of door zyn suggestie genezen was! Hy was 65,zy 58,niet heel smakelijk)

S/U

1891 LXII 2

!

In een vlaag van razernij zond Piet Six al het werkvolk van de Haan,die drie schuttingen in zijn moestuin maakten,tegelijk weg en schold hy zijn tuinbaas voor dove kwartel uit!

Frank en Constance huurden een huis te Zeist. Frank kreeg van de Oost-Handel ƒ 3000- voor de proceskosten in de zaak der korenwegers. Mr.van Valkenburg was de enige die tegenstemde.

Donderdag 19 Maart reed ik naar Utrecht om Prof.Snellen te spreken, daar ik gehoord had dat hy kwaad was omdat wy Dora niet haar Utrecht gezonden hadden. Hy was dan ook boos en zeide in zijn drift dat er nog meer oogartsen waren,en hy zowel aan Dora als aan Juffrouw Bader gezegd en aan Dr.Jonker geschreven had,dat hy er op stond dat zy te Utrecht kwam,wat allemaal onwaar was. Ik ging daarop kamers in de Ram straat 14 zien,waar Juffrouwader en Dora a ƒ 10,- daags en pension konden zijn.

Ik dejeuneerde by Adèle van Weede met haar zuster Mathilde Jantzen, die niet wist waar haar man zich bevond en geen tijding van hem had; daarna bezocht ik Henriette Clifford,die op 3 Maart 70 jaar geworden was en nu in een mooi huis op de Maliebaan woonde en zich de luxe veroorloofde van te stoken. Dora vertrok daarop op 21 Maart mat Juffr.B. naar de Ramstraat,waar zy zichzelf met kwik moest inwrijven.

Willem van Loon werd gedecoreerd voor hetgeen hy in het belang der conversie van de 3T$ in 3 ^ Integralen gedaan had.

Zaterdag 28 Maart woonde ik de trouwplechtigheid van Charlotte Louise van Lennep (Non) en Algernon Woulffe by in het Evangelisatie- lokaal te Hilversum. Saartje en Ada Blom strooiden bloemen. Getuigen waren Willem Hartsen,de Kanter,Piet Blom en André Küpfer. Ds.Redford, predikant te 's Hage en Bachelor of Arts,zegende het huwelijk in.Te 1 uur had de]/ bruiloft plaats zonder toasten en niet aan één tafel.Er werd bouillon gepresenteerd en daarna kon men aan een buffet gaan halen wat men verkoos. Er waren 60 gasten. Henk photographeerde de Bruid en de vier bruidsmeisjes Kiewin,Madzy,Lilian Woulffe en Juffr.de Kanter. By het vertrek van het jonge paar werden zy overstroomd met rijst,een allerlafste Eng. gewoonte,die hier niet te pas kwam.

Prof. Snellen,die ik op 30 Maart bezocht,zeide my alle hoop te hebben dat Dora's ogen genezen zouden. Zy mocht een weinig lezen, schrijven,tekenen en schilderen.

Zondag 29 Maart ontsliep Ds.Hazebroek,hy was in 1812 geboren.De volgende dag stierf Caroline Hartsen-^anssens. Ik ging terstond Piet Hartsen condoleren,die verpletterd was,daar zyn vrouw weliswaar Zaterdag te bed was gebleven,maar niet ziek was,en Dr.Blooker nog de vorige avond verklaard had dat haar hart en longen gezond waren.Daarna begaf ik my naar het huis van Hasebroek,wiens zuster my opwachtte en my zeide dat hy zijn gedicht voor de zilveren bruiloft van de Prinses von Wied nog afgemaakt en verzonden had,maar reeds buiten kennis was toen het antwoord kwam.

Dr.Zwaardemaker vond Dora's oren beter,maar haar eetlust was verdwenen. Op 7 April zeide Prof. Snellen my dat er geenjZ nieuwe vlekken by gekomen waren,een negatief judicium.

Prof. Sayce,een Oriëntalist,bespotte de kritiek van Wellhausen, Kuenen en consorten en weerlegde die uit de opgegraven inschriften en op grond van het gezag des Heilands.

Norrie ging met Cole te Londen samenwonen.Terwijl de Koninginnen in Amsterdam waren,kwamen in den Haag socialistische schuirters op klompen en op ezels op de parade en moest het terrein door huzaren worden aggezet,die door het volk met stenen begroet werden.

Op de audiëntie zeide Schimmelpenninck van Ni jenhuis my dat hy zeer ingenomen was met Frank,die hem allerlei over Geldersche adel gewezen had,dat hem onbekend was.

Een der catechisanten van Max,een Graafje van Limburg Stirum,had nooit van het Pinksterfeest gehoord en zocht het Evangelie van Johannes in het Oude Testament.

Dora en Juffrouw Bader kwamen 29 April van Utrecht terug. Het

S/

jy (o 3

S/Lv

Si Lr

1891 LXII 3

laatste wat Prof.Snellen gezegd had was:" Wy hebben ons best gedaan.'t Is tot staan gekomen,en nu vooral oppassen. Wacht je voor tocht en

47

1896 LXV 4

vocht,veel baden,dagelijks staal innemen en later jod kali."

Heuvelink en Saartje (vroegere dienstbode) vierden hun zilveren bruiloft,wy zonden een karpet. Baartje bedankte niet maar zeide alleen dat het te klein was.

Henkme kreeg 2 Mei voor de tweede keer angina. Die dag kwam Alice Meylan,die heel klein en onervaren was,maar terstond koek en ei met Hansje was en nu en dan huilde van heimwee.

Henk Sillem verliet zyn vrouw,een dochter van Beatrix des Tombes- Cruys,waarop deze by haar vader te Roermond haar intrek nam. Hy verweet haar in relatie te staan met een Luitenant van Asbeck,die zich daarna doodschoot.

Frank en Constance verhuisden naar de Krullenlaan te Zeist.De Shah van Perzië werd door het lid ener vijandige sekte doodgeschoten, hetgeen de Sultan de doodsangst op het lijf joeg.

Daar het in Spanje in geen maanden geregend had,riep men de heiligen aan,vooral Isidorus,een ander dan de gewezen dienstknecht van die naam.

Saar schonk ons de zilveren broodmand,welke Papa in 1847 van de Curatoren van het Athenaeum cadeau kreeg.

Max opende een Bijbelkring ten huize van de Heer Bierens de Haan en vroeg ƒ 2000,- voor een isoleergebouw in het Diaconessenhuis.

JW. kreeg in Mei de koorts en had pijn in de rug en in het hoofd. Dr.Delprat schreef een lauw waterverband voor,maar het zou beter geweest zijn als hy hem de vergaderingen en de vroegpreek verboden had,gelijk Dr.Willet zou gedaan hebben. Hansje kreeg angina.

Christiaan kreeg op zijn 68ste jaar van Saar een porceleinen schotel met zilveren hengsel,die Papa en Mama op hun zilveren bruiloft in 1849 gekregen hadden.

Nor kwam voor rekening van Dora uit Londen over.Jn de nacht van 16 op 17 Mei stierf Kee te Wiesbaden (de weduwe van David),waar zy met Lizzie verblijf hield. Kiewin v.L.ging er heen.

Frank won zijn proces over de Electra in appel. Wilfried vond het saai in Zeist,daar er honden noch rytuigen noch voorbijgangers waren. Het drinkwater was slecht en werd daarom van Pavia gehaald en de schoorsteen rookte. Anna Pauw was vol vriendelijkheden,zond bloemen en nam Constance mee om te toeren.

Woensdag 27 Mei stierf Allard Pierson te Laren in Gelderland.Hy was tegelijk met my op de Latijnsche school doch in een lagere klasse.

Vrijdag 29 Mei keerde Nor naar Londen teru£ om by Cole's ouders te Hastings te gaan logeren.

Dr.Biirger gaf een prik in Henkie's trommelvlies,omdat zich daarachter een abces gevormd had,volgens Dr.Burger zelf een hoogst pijnlijke operatie.

Ik kreeg twee brieven van Mimi Einstmann uit Marienbad om schleu- nigst te komen,dewijl Pfarrer Hachtmann er ook was,maar van Marienbad

Een oorlogschip vertrok naar Italië om het lijk var____________________broeder van Koning Willem I ,die te Padua overleden was,af te halen.

In de advertentie stond dat Allard Pierson zonder strijd gestorven was,maar wat baat dit? De enige zonde toch is in de Heer Jezus niet te geloven. Zie Joh.8:24.

Daar Ds.van den $rink het beroep te Curagao had aangenomen,en door de gezondheidscommissie was goedgekeurd,kwam hy op 11 Juni afscheid nemen. De reis duurt 32 dagen,daar de boot Paramaribo en andere plaatsen aandoet. Zy kost aan het Gouvernement ƒ 450,- per persoon.

Agnes kwam my vragen om haar naar Ems te vergezellen,maar daar het my niet schikte vroeg zy het aan Fanny,die zich bereid verklaarde.

Geen dag ging er voorbij zonder dat ik iets voor het Gymnasiumfonds te doen had. Verslagen zenden met een brief om nieuwe contribuanten te winnen,kwitanties invullen,corresponderen met hen,die weigerden hun bijdragen te zenden enz,enz. Het was een vervelend werk.

Mevrouw van Wijk,vrouw van de tweede secretaris van het Bijbelgenootschap, stierf op 17 Juni. In Juli wachtte zy een kind.

Frank woonde het aantekeningsdiner ter ere van Willem Nepveu en Jet de Bordes by,en zeide dat het saai was. Hy zat tussen Constance van Loon en Cécile Schimmelpenninck-Steengracht. Er was geen muziek. Vande van Loons waren alleen Henriette Insin^er,Agnes Beels en Willem Elout aanwezig.

had ik genoeg.

1896 LXV 5

Dora bezocht 23 Juni Prof.Snellen,die tevreden was,en zag de gecos- tumeerde optocht der studenten,die de intocht van Maximiliaan van Oostenrijk in 1560 voorstelden. Deze werd door Alexander van Lynden van San- denburg vertegenwoordigd in een rijtuig met 4 paarden.

Woensdag 24 Juni VErtrokken Agnes en Fanny naar Ems en de volgende dag werü Dora door Ds.Adriani aangenomen.

Miek,die by Anna en Constance logeerde,verham van haar dat zy op cyT/ 16 Juli een Engels meisje Hoppett kregen als hulp voor Anna en zy er ' ernstig over dachten om, del Sol te verkopen,daar zy beweerden schoon

aan de haak te zijn. (_ htxa. J,Maandag 29 Juni spoorde ik naar Velp voor de receptie7van Willem Nepveu en

Jet de Borues. Indien ik een beter memorie had,zou ik by het binnenkomen haar moeder met de woorden " Bonjour Philippine" hebben moeten begroeten,want zy was Agatha van Burmania Rengers,naast wie ik op 3 Sept.1847,dus 49 jaar tevoren ten huize van haar ouders aan tafel gezeten had en die my toen een philippine aanbood. Agatha was de minst mooie der drie dochters,en in 1835 geboren,dus toen ik haar nu op de receptie terugzag 61 jaar. Zy was de enige der 5 kinderen van de Heer en Mevrouw Rengers,die nog leefde en tweemaal getrouwd geweest,eerst in '56 met Jhr.Vegelin van Claerbergen,by wie zy één dochter kreeg,die met Bram Scholten trouwde,en daarna in '66 met Kapitein de Bordes.

Het trof my dat de Bruidegom gekleed was alsof hy uit vissen ging met een gekleurde das in een peajacket en de pijpen van zijn pantalon omgeslagen. Ik ontmoette er Ernmy Brandt,die er nog altyd even jeugdig uitzag en op de voet gevolgd werd door Willem Elout,een harer rejected lovers.

Woensdag 1 Juli woonde ik het Zenaingsfeest te Waterland by,een allerprachtigst landgoed van de Heer Boreel van Hogelanden,dat één geheel uitmaakt met Beekenstein en Velserbeek,met zware beuken,eiken en linden,grote vijvers,heuvels en weiland.

In de Ver.Staten overleed Mrs.Beecher Stowe,de schrijfster van Uncle Tom's Cabin,aetate 84.

Tane schreef my dat zy de bruiloft van Willem toepveu had bijgewoond,dat Ds.Schröder,die het huwelijk inzegende,tot tekst had Efeze 2:14 " Hy is onze Vrede,die deze beiden één gemaakt heeft.",en dat de toast van Max zo goed was.

Vóór ƒ 9.000- werden de aan Hartsen toebehorende gronden onder Laren verkocht,deels aan Piet Bloms vader en deels aan de tandmeester Starck. Ik had Willem Hartsen geraden ze niet te verkopen,daar grond altyd in waarde stijgt.

Daar Fanny niet langer te Ems kon blijven had Agnes my verzocht haar plaats in te nemen en,daar ik dit niet durfde weigeren,spoorde ik er Maandag 6

Juli heen. Fanny wachtte my op en zou eerst de volgende dag vertrekken,omdat Agnes ongerust was geworden en haar dms gevraagd had nog één nacht te blijven. De kamer,waar Fanny sliep,was niet alleen naast die van Agnes,maar maakte één geheel met haar uit,daar het

houten beschot,dat ze scheidde,slechts tot halve hoogte van de kamers was opgetrokken, ten gevolge waarvan Agnes en Fanny met elkander konden spreken en alles van elkander horen. Fanny had dan ook aan Agnes gezegd dat ik niet in diezelfde kamer kon slapen,daar dit al te gezellig was,maar Agnes had geantwoord dat dit er niet op aan kwam,daar zy reeds 47 jaar vroeger in 1849 op Leiduin om zo te zeggen naast elkander geslapen hadden zonder elkaar kwaad te doen,namelijk in twee kamers,die door zulk een dun beschot gescheiden waren,dat wy elkander konden verstaan en onder het uit-en aankleden en zelfs te bed liggende mondeling met elkander konden vrijen !

De eerste nacht sliep ik te Ems in een andere kamer omdat Fanny er nog was,en het speet my die te moeten verlaten daar zy aan de schaduwzijde was. Het Hotel Darmstadterhof ligt namelijk aan de voorkant aan de brandende zon blootgesteld,en het was toen gruwelijk heet.

Daar ik verder nog niets had kunnen nuttigen kwam ik uitgehongerd aan en was ik blij te kunnen souperen met kalfsvlees en tomatesaus,(Elouts lievelingsgerecht) compote en thee.

Toen ik Bantam verliet was ik zeer ongerust omtrent Dora,die een gezwollen keel had en ik bang was voor diphteritis. Gelukkig schreef Miek my 7 Juli dat het slechts een keelontsteking was en Dora zelf schreef dat zy al byna hersteld was.

sT/^-

1896 LXV 6

Ems zelf vond. ik niet veranderd sinds 1875, toen ik er voor het laatst was met Jan van Loon. De rode kastanjes waren nog even laag en het enig nieuwe was een standbeeld van de oude Keizer.

In ons hotel logeerde de 73-jarige oud-Raadsheer van der Feen met zyn vrouw, zoon, die -dfubst. griff ier te Alkmaar was en de bijnaam had van Baron Manchet,diens vrouw en drie kindertjes.

Even als ik had Agnes een uitgebreide correspondentie en zy was vlug met de pen. Zo schreef zy achtereenvolgens 5 brieven aan 5 leden der familie Luden om hen te condoleren met Jan Ludens dood,die te Carls- bad gestorven was: aan de weduwe,aan Toon Luden,die de Sterrenberg bewoonde, aan Sannie Huydecoper-Luden,aan Li Kattendijke-Luden en aan Henri, de man van Koos Willet, dirie in het Engels en twee in het Frans. Daarna schreef zy aan Maupie Beels om hem te feliciteren met de overwinning door de Hollanders op de Frankforter Roeivereniging op de Lahn behaald. Louis Brandt was een der Holl.roeiers De rotsen werden toen met Bengaals vuur verlicht.

Ik had weer evenals in Marienbad ongelooflijk veel slaap en dutte soms tweemaal daags. Het schelle licht en de ondragelijke hitte droegen er toe bij. Eerst na 8 uur 's avonds konden wy op het balcon zitten.

Zolang de oude Keizer jaarlijks enige weken te Ems doorbracht, waren de hotels vol hoge omes,die om zijnentwille kwamen,thans bleven die weg en bestonden de Curgasten merendeels uit petits bourgeois en Geschäftsleute.

Op 13 Juli werd een krans van korenbloemen gelegd op de steen, waarin enkel die datum en " § Uhr Morgens " gegrift is. Het was namelijk op die dag dat de oude Keizer daar ter plaatse 26 jaar tevoren de Franse gezant Benedetti zijn afscheid gaf met de woorden:" Je n'ai plus rien ä vous dire," en daarop de oorlogsverklaring van Frankrijk aan Pruissen volgde. De Keizer had zijn woord gegeven dat geen Hohenzollern de troon van Spanje bestijgen zou,maar daarmede was Frankrijk niet tevreden en eiste het een schriftelijke waarborg,welke de ^eizer,destijds nog slechts Koning van Pruisen,niet wilde geven. Frankrijk rekende op de hulp van Oostenrijk en Italië en verkeerde in de waan dat de Zuid- Duitjje Staten zich zouden onzijdig houden en met Franse lichtzinnigheid stortte het zich in een oorlog,die het op stromen bloeds en tranen,op 5000 millioen francs en op het verlies van de Elzas en Lotharingen te staan kwam. Die 13-de Juli liep ieder Duitser met een korenbloem in het knoopsgat. Het was de lievelingsbloem van de Keizer.

Agnes hield van rijden en nu en dan reden wy 's avonds eens naar Nassau en eens langs een steile,steenachtige weg naar Kemmenau. Voortslas zy met onnavolgbare vlugheid de ene Engelse roman na de ander.

Agnes liep toen al moeilijk en als zy 20 minuten gelopen had,zeegzy op een bank neer. Ik herinner my dat ik haar eens, toen wy op eender banken uitrustten,vroeg waarom Anna Pauw my niet terstond gezegd had dat zy geen plan had my aan te nemen en dus de kennismaking niet verlangde voort te zetten. Daarop antwoordde Agnes dat ik een van de eligibl young men was en zy my wel zou genomen hebben,indien ik haar by nadere kennismaking niet ware tegengevallen.

Op 9 Juli reed Lore met Mevrouw Warmolts in de open calèche naar Soestdijk,welke Dora mende. Zy zagen de Koningin Moeder voorbyrijden.

Zondag 12 Juli zat Dora voor het eerst aan het avondmaal met en by Max in de Grote Kerk. Zy logeerde by Henk en Fanny.

Dr.Delprat verklaarde dat JW's tweede long ook was aangetast,zodat hy niet mocht op reis gaan.

Agnes hield niet van muziek,maar ik verzuimde nooit er zowel 's morgens als 's avonds naar te luisteren, /^eeq^de tweede avond na mijn komst, terwijl ik op een bank zat te genieten van het orkest,kreeg ik een groot mooi meisje in het oog,dat ook naar de muziek luisterde,maar staan bleef en my zo dikwijls ik opkeek,aanstaarde. Dit herhaalde zich drie avonden achtereen. De vierde avond zat ik op een bank by de Curgarten,toen een oudé. heer naast my plaats nam,met wie ik een gesprek aanknoopte en die my vertelde dat hy Superintendent Gercke uit Usedom in Pommeren was en zat te wachten op de Kapitein ter zee a.D. Donner en diens dochter Ingrid,met wie hy een wandeling zou maken. Al spoedig verschenen beiden en toen bleek zy het meisje te zijn,dat ik in het oog had gehad.

1891 LXII 7

Een paar dagen later maakte ik kennis met haar terwijl zy in een Duitse vertaling van een van Thackeray's werkeh zat te lezen. Ik

ried haar aan Engels te leren en daarna stelde zy my aan haar vader voor, die als zeeofficier de gehele wereld had rondgereisten over alles en nog wat wist te praten. Terwijl wy tezamen aan het discoureren waren, kwam een jong mens in burgerkleren aan ons tafeltje zitten,die my als Luitenant Kaiser aus Metz werd voorgesteld. Hy nodigde Ingrid zum Abendbrot uit en zy vertrokken te zamen naar een Melksalon.

De volgende dagen z^-ag ik hen steeds samen en ik kon het de jonge man niet kwalijk nemen dat hy dodelijk was,want Ingrid pakte je terstond in door haar eenvoud,haar openhartigheid,haar aangename conversatie en de lieve uitdrukking harer ogen. In dat alles deed zy my aan Lore denkenen ook hierinjdat zy die arme Kaiser het hoofd op hol bracht,zonder hem lief te hebben,evenals Lore het Gees Hartsen deed,want ook Ingrid beminde toen reeds een ander,gelijk my later bleek.Enige maanden na mijn verblijf te Ems schreef zy my uit

Charlotten- burg,dat zy mijn raad om Engels te leren had ter harte genomen en daarom by haar oom in New-York ging logeren. Vandaar schreef zy my d!at haar Tante en nichten geen Duits verstonden en zy dus niets dan Engels hoorde spreken,zodat zy nu de beste gelegenheid had om dit te leren,en inderdaad duurde het niet lang of ik kreeg een Engelse brief van haar, waarin ik geen fout kon ontdekken. Zy schreef dat zy uitsluitend Eng. boeken las.Weer verliepen enige weken toen zy my de blijde tijding

berichtte van haar engagement,echter niet met een Amerikaan,evenmin met de Luit. Kaiser,wien het gelukt was naar Charlottenburg verplaatst te worden, maar met een oude flamme,Hauptmann Max von Rieff,aan wie ay al drie jaar vroeger haar hart had gegeven. Ik feliciteerde haar,maar kon niet nalaten er by te boegen dat ik de arme Kaiser beklaagde en deze zich nu wel van kant zou maken of de Hauptmann uitdagen.Ingrid had nu te veel heimwee naar haar Max om langer te New-

York te blijven,en het huwelijk ging vrij dasg gauw door. Ik werd op de bruiloft genodigd,die echter in alle stilte zou plaats hebben omdat de Bruidegom even tevoren zyn moeder verloren had. Ofschoon er dus geen Polter- abend zou plaats hebben,bedankte ik toch voor de uitnodiging. Von Rieff lag in Saar Louis in garnizoen,een nest,gelijk zy my schreef en tot beider vreugde werd hy op voorspraak van zyn vader,ook een oud soldaat, naar

Halle a/d Saaie verplaatst. Toen wy in 1901 in Wiesbaden woonden, bracht hy ons een bezoek en bleek hy my,ondanks een kunstoog,dat zyn gelaat ontsierde,een aangenaam mens te zijn. Thans verheugen zy zich in het bezit van drie jongens en in Nov.1901 zond zy my haar photographie met haar oudste zoon. Daaruit bleek my dat zy veel zwaarder geworden was.

Ten bewijze dat ik Lore geen minuut uit de gedachte verloor wil ik nog het volgende aanvoeren. Slechts één Zondag bracht ik in Ems door, en ging ik zonder Agnes,die het te mistig vond,naar de Reformierte Kerk, waar het vol werd en de eerste predikant het gebed en het Evangelie las en de tweede uitnemend preekte over Lukas 7:6-13» Schuins voor my zat een meisje van 16 ä 18 jaren,van wie ik de ogen niet kon afwenden,zó frappant geleek zy op nore op die leeftijd,met even lieve ogen en oortjes,maar met kleiner mond.

Ik verzuimde nog te vertellen dat ik aan Ingrid op haar huwelijksdag het volgende Akrosticon toezond:

" Ich hatte stets geglaubt an Feeën," Nur hatte ich keine je gesehen," Geliebt hatte ich sie immer doch," Recht froh war ich als ich dennoch " In Ingrid eine Fee gefunden," Die mich bezaubert und gebunden."

Caroline schreef my uit Zandvoort dat JW. kou gevat had zonder uit geweest te zijn,weer lelijk hoestte,en pijn gevoelde,en naar Amsterdam fyg>/ gegaan was om zijn Verslag voor te dragen,maar Dr.Delprat dit verboden

had en van Wijk het daarom had voorgelezen. JW. kon nu twee maanden rusten,maar er kwamen te veel logés,Mannie en een kleinkind van Dr.Adriani. Henkie was zeer doof,Hansje was verbrand door de zon en de zee,en Alice Meylan gezond en hulpvaardig.

s/d°

1891 LXII 8

Max en de twee oudste jongens logeerden in Bantam,maar Miek schreef dat men niet veel van hen bemerkte daar zy dagelijks beladen met boterhammen,bessen en kogelflesjes gingen varen. Lore klaagde dan ook,dat zy zich eenzaam en verlaten voelde.

Dinsdag 14 Juli reden de Koninginnen het hek van Visser binnen, de plaats door en het hek by de baas weer uit,waar zy uit het rytuig stapten om te voet de grintweg af te leggen. Miek en Dora holden ze in de plaats na,en Dora vereeuwigde de gebeurtenis door de datum in een boom te snijden.

Toen President Faure die Dinsdag de parade kwam bywonen,schoot een schurk tweemaal zyn revolver op hem af,maar de President bleef ongedeerd.

Simon Rijnbende,de man van Saartje von Hemert,stierf aetate 60 ten huize van Mevrouw Schröder,met wie hy leefde.

Donderdag 16 Juli verlieten wy Ems te 1 uur en moesten wy te Ober- lahnstein 3 kwartier wachten. Agnes maakte daarvan gebruik om een Tauch- nitz te kopen,die open te snijden en daarin te beginnen te lezen; dit zette zy in de trein voort en te Keulen had zy het boek al uit.

De vorige dag was zy zó verdiept in " The Tess of the Dubbervilles’’ van Thomas Hardy,dat zy de gehele dag thuis bleef na 's ochtends haar glas Kränchen gedronken te hebben.

JV$3 En fait van Hooges waren te Ems de Erfprins van Anhalt en PrinsGeorg van Pruisen,neveu van de oude Keizer,dien ik reeds 40 jaar vroeger in 1856 te Ems had zien lopen,en die von Stedmann my als een slecht sujet had afgeschilderd; thans was hy een gebroken grijsaard.

Met Agnes had ik het voor het geheel goed kunnen vinden,maar ik was toch o zo dankbaar dat ik Lore,en niet haar,tot vrouw had gekregen, want zy had te veel van haar moeder,en met onbeschrijflijk veel goede hoedanigheden en grote gaven gingen opvliegendheid en heerszucht gepaard, en zy zou my even goed als Beels op de kop gezeten hebben.

Dora en de twee jongens van Max haalden my te Hilversum af en 's avonds te 9T was ik na een afwezigheid van elf dagen weer thuis. Emilie schreef dat JW. weer te bed lag en Dr.Delprat hem verminderd vond.

De volgende dag deelde ik de cadeautjes uit. Voor Lore had ik een Italiaanse deken meegebracht,voor Miek en Dora ieder een schaar en een vingerhoed,voor Cornelia zes zakdoeken,voor Jaantje een servetring,voor Mietje van Hal een speld en voor Joh.Hoffman handschoenen,maar die bleken haar veel te klein te zijn en pasten Miek,zodat ik later een groter paar No.8 voor haar te Amsterdam kocht.

Dinsdag 21 Juli spoorde ik naar Zandvoort,waar Caroline my van de trein afhaalde en bitter bedroefd was over de/schijnbaar hopeloze toe- stand,waarin JE. verkeerde,die akelig hoestté,voor het eerst bloed had opgegeven,ijs op de longen had,niet spreken mocht en enkel koud voedsel mocht nemen. Ik ging by zijn bed zitten en vertelde,maar moest oppassen dat hy niet lachte. Hy bedwong telkens zijn hoest met een slokje melk. Marianne logeerde er en de 11-jarige dochter der weduwe Adriani-Couvée.

Na het eten wandelde ik met Marianne op het strand en ook toen was het nog brandend heet met Oostenwind. Ik bleef nadat allen boven waren nog vóór de Villa Pauline op een stoel zitten van 10-10-jr en sliep in een zolderkamertje.

Dr.Delprat die aan het Klaphek kamers had,was 's avonds nog gekomen en vond JW. niet zó naar als wy,en zelfs beter dan toen JW. by hem te Amsterdam kwam en zyn Verslag wilde uitbrengen. Ook de pleegzuster Neeltje uit Haarlem vond zyn toestand niet hopeloos. Die nacht sliep hy tot half zes zonder hoesten. Ik bleef de volgende ochtend by hem tot 11 uur en ging toen naar het strand,waar ik Ds.Schüller sprak en Mannie's galanterie jegens Anna Adriani bewonderde,terwijl hy Henkie plaagde,die daardoor bazerig,genieperig en ongehoorzaam werd en om de haverklap gilde. Hansje zag er best uit en was onafscheidelijk van Alice Meylan. Het meisje Adriani had zo'n heimwee,dat Marianne het 's middags naar Amsterdam terugbracht en door Arnolda vervangen werd.S/&S~ Toen ik van Ems kwam vond ik Lore weer verminderd en kon ik haarhelaas niet meer verstaan. Ook haar geheugen was niet meer zo goed als toroeger.

De twee zoons van Pijnappel gedroegen zich slecht en mishandelden 's avonds in de Warmoesstraat de Inspecteur van Politie op schandelijke wijze. Zy aardden dus niet naar den vader,die zich altyd onberispelijk had gedragen. Later werd een dier zoons socialist.

Maandag 27 Juli ging ik in de Krullelaan logeren. Wilfried was eerst verlegen. Het huis viel my zeer mee. De volgende middag wachtten wy op het Rond de komst der Koninginnen af,die te 3? kwamen aanrijden. Voor het hotel van Schneider werden de paarden verspannen en zongen schoolkinderen een lied. Pietje stond op een stoel met Wilfried op de arm. Constance en ik liepen naar van Wijk,vonden daar een Victoria en reden naar Aardenburg. Overal hingen vlaggen en stonden de mensen geschaard. De Koninginnen waren by Henriette Insinger op de

1891 LXII 9

Wildbaan.Irv Aardenburg vonden wy Constances ouders,Mevrouw van Eeghen,Mia Oyens en

Adèle by het hek. Het duurde niet lang of Hare Majesteiten reden ^ r, voorbij om op Sandenburg thee te drinken. Alexander van Lynden haalde 0/té ze te Doorn af. 's Avonds keerde ik naar fantam terug.

Frank wilde onze f $00,- niet aannemen,omdat hy dacht dat ik die wel voor JW. zou nodig hebben. Caroline schreef dat JW. iets beter was omdat er geeh bloed was in de sputa. Dr.Delprat wilde dat hy vóór de winter het land verliet.

Daar Tindal geld van van Hall te Utrecht geleend had en niet terugbetaalde, werd op last van van Halls advokaat Polenaar op Swaenenburg alles door de deurwaarder geraisisseerd.

Donderdag 30 Juli schreef Caroline dat JW. enige tijd in zijn stoel gezeten heeft en dit hem goed bekomen is. De volgende dag bezocht ik hem,beladen met vruchten en vernam ik dat Mathilde Luden,die in het Hotel d'Orange logeerde,ook nu en dan bloemen en vruchten zond.JW. had zich haar en baard laten knippen wat ik onvoorzichtig vond. Alice betreurde het vertrek van Mannie naar Wijk aan Zee omdat hy Hansje tegen Henkie beschermde.

Zaterdag 1 Aug. kwamen Nor en Cole uit Londen over. Frank reed te 3T uur 's ochtends naar Ankevd&n om de eenaejacht te openen,doch schoot slechts één vogel.

Zondag 2 Aug. preekte Max in het Lokaal te Hilversum over Joh.3:8.De vlag hing by ons uit omdat Koningin Emma 38 jaar geworden was,en de

LP/iP7 hinderen Tindal,die Dora daarmede kwamen geluk wensen,durfden zonder / oranje niet by haar komen.

Ik gaf by de lectuur aan Cole de Revised Edition van de Eng.Bijbel, maar Nor moest voor hem de Capittels opzoeken waaruit ik voorlas.

Miss Kay vertelde dat Jacqueline Tindal altyd even depressed and anxious was,maar Tindal zelf more jolly than ever.

JW. zat vier uren op,maar niet op het balcon om de Moordewind.De laatste twee nachten waren goed geweest.

De gronden onder Blaricum,die aan Hartsen toebehoorden,werden voor ƒ 13.000- verkocht,deels aan Gijs Bosch Reitz en deels aan de dentist Starck.

Vrijdag 7 Aug. spoorde ik met Miek,Dora,Nor en Cole naar Doorn.Nor en Cole bleven te Zeist en dejeuneerden by Frank en Constance,Miek en Dora op de Wildbaan,ik by Anna en Constance,die ik aanried om het huis in Amsterdam te verkopen en in del Sol te blijven wonen. Met haar en Miss Hoppett reden wy 's middags naar Aardenburg,waar wy de cadeaux bewonderden van de koperen bruiloft van Max en Em. Aan het diner namen 22 gasten deel: Bruid en Bruidegom,Mauk,Lou en Carel,Sam,Willem en Adèle de Beaufort,Mauk en Li van Eeghen-Prins,John van Eeghen,Deborah,Frank en Constance,Ahna en Tane,Henk en Fanny,Mevrouw van Eeghen,Jan en Lou van lenswou,Adriaan Oyens en Lili van Eeghen.

Te Zeist had de Koningin zich alles behalve minzaam getoond,want terwijl de kinderen zongen had zy de paarden geaaid en gevoerd en niet eens geknikt by het vertrek. Precies het humeur van haar vader. Op de Wildbaan was zy zenuwachtig en kwaad,misschien omdat de Eng.nichten en Ada van Zuylen er waren,maar op Sandenburg was zy vriendelijk.

Nor en Cole hadden bla Miss Hoppett thee gedronken,te Rhenen geslapen en te Velp by Nepveu geluncht.

Aan Lore las ik The treasure Island van Stephenson voor.

Maandag 10 Aug. gaven Max en Em ter ere van hun koperen bruiloft

weêst°wlrrty Daar Marken’uat lk heel ““sant vond daar ik er nooit ge-

1891 LXII 10

Wy waren met ons 35,Max en Em met huh drie jongens,Adèle de Beaufort met 4 kinderen,Christiaan van Eeghen,Lie van Eeghen met drie kinderen, Debora,Anna Beels met Clemmie,Jan en Lou van Renswoude met 5 kinderen, Henk met zyn photographie toestel en Fanny,hor,Dora,Cole,2 jongens Prins, Frank,Constance en ik. Wy voeren te 10 uur van Amsterdam af en bereikten Marken te 12,waarheen botter van Kes,die zyn 2 kinderen Lijsje en Piet aan boord had,ons van de boot naar het eiland bracht. Aldaar bezichtigden wy een huisje van een 80-ftarig echtpaar,die 54 jaar getrouwd waren en ons pude borden,een visschotel en een antieke tafel toonden. Een schoorsteen was er niet en het was er heet en rokerig. Op straat liepen de kinderen al bedelende met ons mee.

Pas waren wy weer op de botter pf wy zagen Louis en Daisy Brandt op een botter van Monnikendam landen,die te laat waren opgestaan en de trein hadden gemist. Wy moesten toen keren om hen op te hélen. Op de stoomboot was inmiddels gedekt en wy dineerden,waarna wy naar het slot van Muiaen stoomden,waar het gloeiend heet was. De toren werd beklommen, waar Graaf Floris V gevangen zat en de Ridderzaal werd bezichtigd,waar de Drossaert Hooft zyn gasten ontving,en het wapen van van Lennep in een der ramen prijkte,toen Evert van Lennep in 1$60 Slotvoogd was. Te 4^- waren wy in Amsterdam terug.

De volgende dag bezocht ik JW. te Zandvoort. Dr.Bijleveld kwam en onderzocht hem. Hy verbood hem het lezen en het 's' ochtends en 's avénds wassen van het gehele lichaam en hy vond hem min en zwak.

Woensdag 12 Aug. stonden voor het Hof in appel terecht %e: de socialist Lamm,die Kapitein Mc Leod voor doodvreter had uitgescholden;2e: het 24-jarig pennelikkertje Lodewijk,die zyn hoge afkeuring van het Koningschap had te kennen gegeven door op 21 April by de komst van hare Majesteiten te fluiten,wat hem een pak slaag van de omstanders bezorgde, en 3e: Gerritdina Schumann,die voor de 12de keer terecht stond.' Zy beweerde altftyd aan kleptomanie te lijden en haar zucht tot stelen niet te kunnen bedwingen wanneer zy zwanger was; ettelijke keren is zy door psychiaters geobserveerd,maar telkens veroordeeld en eenmaal stal zy toen zy geen kind wachtte. Zy was een zeer mooie vrouw en soms beviel zy in de gevangenis,of zy bracht een zuigeling mee,en steeds overlaadden de dames-regentessen haar met weldaden en solden met haar kind. Anna en Agnes hielden dol van haar.

Paul Fourrier schreef dat het een dwaasheid was Elzas en Lotharingen terug te eisen,daar die provincies aan Duitsland behoren en door bodewijk XIV op schandelijke wijze geroofd zijn.

Bouwzicht van Hartsen werd door de Groot en anderen getaxeerd op ƒ 67.930,-.

Een zoontje van van Weede - du Tour schoot zijn neefje van Lynden met een pijl in het oog,zodat dit er terstond uitgenomen moest worden.

Caroline schreef my 15 Aug. dat JW. veel rust nam,minder las,meer in bed lag,*s avonds grove wol haakte,minder opgaf,en er minder ingezonken uitzag en zich minder moe gevoelde; hy nam 6 eieren en 2 eiwitten per dag.

Ik kreeg een brief van Ds.van den Brink,die hy 25 Juli te Gueira begonnen was en de 28ste te Cura$ao had geëindigd. Van zijn inboedel was veel gebroken. Hy had een bovenwoning met ruime kamers en galerij en een pikzwarte meid. De temperatuur was 85^ met veel N.O.wind; de KerkeraadsÜeden waren ongelovig.

Ik bezocht Ds. Meerburg,aan wie de gereformeerde ouderling van Deventer gezegd had,dat een ziel,waarin iets leeft,aan zijn prediking niets had!

Donderdag 20 Aug. woonden Dora en ik het aantekeningsdiner ter ere van Cees Röell en Marie Rutgers op Sperwershof by. Er waren 62 couverts. Het menu prijkte met de photo's van het Bruidspaar. Verschillende toasten werden uitgebracht,maar die van Christiaan was de geestigdte. Nadat namelijk Willem Riiè^èrs de Röells in het algemeen verheerlijkt had, zeide Christiaan,dat Willem niet op de hoogte was,daar hy de enige Röell, die éëfcs betekende,Grootpapa,terecht genaamd le Grand Röell,die alleen Christiaan en ik van de aanwezigen persoonlijk gekend hadden,verzuimd had te memoreren enz.De Bruidegom beantwoordde alle speeches

1891 LXII 11

achtereenvolgens uitstekend en met groot gemak.

1891 LXII 12

Het diner duurde van 5 - 8 . Daarna kwam Miek en werd een comedietjed*V^2. gespeeld door drie bruidsmeisjes; vervolgens werd in de open lucht een

rechtspleging vertoond. De Rechtbank was samengesteld uit Zus van de Poll,president,Betsy Graafland en Freule Ram,waarvoor de Bruigom terecht stond ter zake van maagderoof. Getuigen waren Eric von Wrangel,Anna Graafland,enz. De straf was voor eeuwig aan zijn slachtoffer geketend te blijven. Het feest werd door een prachtig vuurwerk besloten en een illuminatie door 600 lampions. De Koningin en de Hertogin van Albany waren de erepoort komen zien.

JW. was onvoorzichtig genoeg geweest om naar het strand te gaan en had dientengevolge weer bloed opgegeven.

Hansje Röell zeide my dat Constance in Januari een kind wachtte," waarom moesten wy dit altyd van vreemden vernemen ?

Herman van Lennep,zppn van Herman en Mina,vertrok naar Soerabaja, waar hy geplaatst werd op het advokaten kantoor der Enschedé's in de plaats van de zoon van de adv.Gen.Jolles,die overleden was.

Mevrouw Kappeyne- Benten,dochter van de goud-en zilverwinkelier, liet zich van haar man op grond van overspel scheiden en ging met haar drie kinderen in Zwitserland wonen. Hy hertrouwde met zyn maitresse.

57^3 Sam van Eeghen werd Ridder in de Orde van de Ned.Leeuw.Lore's linkerhand was geheel krachteloos geworden,zodat zy de wol niet meer kon afwinden.

Max Cloëtta ried JW. aan de winter te Flims dóór te brengen.Maandag 7 Sept. ging ik naar de receptie van Adriaan en Mia 0yens,die 25 jaar getrouwd waren. De Bruid zag er niet uit als een vrouw van 46 jaar. Gerard zou ik niet hebben herkend.

Henk bood zich aan om JW. als eerste sectetaris te vervangen,maar John Sillem nam het niet aan,op grond dat het hem moeilijk zou vallen Henk op de hoogte te brengen.

S'JCji Vrijdag 18 Sept. schoot Frank een otter op het Sticht en ’s avondsbeviel Mietje den Hartog van haar eerste kind,een jongen,Arnold.

Zondag^20 Sept. stierf Sylvia Taets van Amerongen -van Lennep, mijn halve zus^r,op het Manpad,waar zy logeerde. Zy was 59 geworden.Ik reed er Dinsdag na de zitting heen en vond er Hans van Lennep (de weduwe van Aernout),Sylvia's man,zyn enige dochter Cateau,Loukie,Syl en Kees.

Dinsdag kwam Frederique Flik van het Luthers Diac.huis Lore verplegen, maar zy was veel te zwak om haar te helpen en in bed of op de sofa haar half om te draaien,zodat Mietje van Hal telkens weer moest helpen. Ook deed zy Lore pijn,zodat deze wanhopig was dat Cornelia weg was. Lore was erg slaperig en moe met het hoofd op de borst. Ik had een wond in het been en zuster Flik legde er een verband om,dat echter telkens afzakte. Toen Cornelia terugkwam en deze my verbond bleef het zitten.

Zaterdag 26 Sept. stierf John Sillem plotseling aan een hartkramp, na 's ochtends op het kantoor geweest te zijn en 's middags de vergadering van de Militaire Bond te zijnen huize te hebben geleid. Dat was een slag voor de zaak des Heren,de Lutherse Gemeente,het Bijbelgenootschap en zijn talrijk gezin.

5'/<r,ó~ Maandag ^-28 Sept. vertrokken JW. en Caróline met de kinderen enAlice Meylan naar Flims. Een salonwagen haalde hen te Zandvoort af. Zy overnachtten by Fanny's moeder te Zurich. De reis was voorspoedig geweest. Caroline had niet kunnen slapen,maar JW. en de kinderen waren rustig geweest.

In Parijs,de hoofdstad der Rode Republiek,werden de meest bespottelijke toebereidselen gemaakt voor de ontvangst van Ruslands Autocraat en diens gemalin.

Enige weken achtereen moest ik presideren,daar Mr.van Valkenburg ziek was. Vogel zeide my dat v.V. maar zijn ontslag moest nemen,daar hy 79 was en de even oude s'Jacob dan diens voorbeeld zou volgen en ik president zou worden.

.Dinsdag 6 Oct. vertrokken JW.en Caroline uit Zurich naar Flims, van waar zy my schreef dat het Logement aldaar een boerenherberg was met naakte vloeren,een gelagkamer,gemakkelijke trap,een kamer op het Zuiden,twee op het Oosten,balkon overdekt met zeildoek en op zy met glas, goed eten,bediening door de oudste 2 meisjes van 8 kinderen,heerlijk uitzicht waterval.

Woensdag 7 Oct. vertrok Zuster Flik en Donderdag haalde ik Ludwig von Hohenhorst te Hilversum af. Hy was le Lui#.der Infanterie,Regiments- Adjudant en in garnizoen te Leipzig met een bureau met 9 schrijvers, waar hy van tot l-j en van 3 tot 9? bezig was. Als Hannoveraan had hy verzocht in Saksen geplaatst te worden,daar hy de Pruisen sedert de JP/a b roof xan zijn land niet goed zetten kon. Elk jaar krijgen de Officieren drie weken verlof en enig reisgeld om een slagveld of een

1891 LXII 13

vesting in ogenschouw te nemen,en nu had hy Metz bezocht met zyn vriend Liebster, dezelfde,naast wie ik te Marienbad aan tafel gezeteh had en die nu getrouwd was. Met hem had hy door Belgie en Luxemburg gereisd en Brussel , Gent^Luik,Brugge ,0stende en Holland bezocht,o.a.Rotterdam,den Haag, Haarlem en Amsterdam. Had hy geweten dat ik Liebster kende dan zou hy hem hebben meegebracht. Zijn oudste broeder en zijn zusters woonden nog by zijn moeder dp Hohenhorst,dat 250 H.A.groot is en voor een deel verpacht.

Ik wandelde met hem en wees hem de boerderij van Vogel en het speet hem dat zijn moeder die niet zag,want van zulk een netheid zou zij zich geen denkbeeld kunnen maken,maar ik zeide hem dat zy reeds in '56 die boerderij gezien had,toen zy op haar huwelijksreié in Schaep en Burgh logeerde.

Daar Wanda,ons paard,juist kreupel was,raadpleegde ik hem en wond hy zelf 's avonds een Prisnitz Umschlag om Wanda's voet,terwijl hy het paard de volgende dag aan de hand van Cornelis eerst op de grindweg en later op het zand liet draven.Ik schreef aan Mevrouw Cloëtta om haar te bedanken voor de goede zorgen en grote vriendelijkheid,die zy voor Jan Willem en de zijnengehad had.

Ik zond aan Caroline een verrekijkertje voor haar verjaardag. Zy schreef dat JW. nog niet op het balkon mocht zitten ofschoon het ondanks de sneeuw 98° was. Het plateau is niet meer dan 5 min. gaans gelijkvloers en dan moet men stijgen. Henkie at voldoende,maar sliep slecht.

Daar Matje van Schaik en de bleeker van der Plas zich by Agnes beklaagd hadden over de toestand waarin hun huizen verkeerden,had deze my verzocht daarnaar een onderzoek te laten doen. Met haar goedvinden had ik dit aan de metselaar Gijzel opgedragen,daar zy my gezegd had dat het door Groen geleverde werk slecht was. Gijzel nam alles op en bevond dat er zóveel te doen was dat hy alles te zamen op + ƒ 1400.- berekende. jfVCjV Agnes kwam 19 Oct. Lore feliciteren en by ons eten. Na het eten nam ik haar in mijn kamer mee en wees haar Gij zeis begroting,maar o wee! wat een onweer barstte los op mijn arme hoofd! Ik kreeg de volle laag alsof het mijn schuld was dat de boel verwaarloosd was en de reparatie zoveel kostte. Het herinnerde my aan hetgeen Herman Beels my zeide:

” Als ik gedurende Kareis ziekte vroeg wat hem eigenlijk scheelde,gaf " zy my een standje alsof het mijn schuld was dat hy ziek was geworden."

Willem Gunning werd Directeur der Rotterd. Zendingsvereniging. Hermine Bervoets engageerde zich met A.G.A.van Hoogenhuyze,theol.cand. thans (1904) predikant te Doorn.

De Keizer van Duitsland zond aan onze Koningin ter gelegenheid van haar aanneming een kruis,gevormd door zeven stenen in chrysoliet T/c Ci en brillanten gevat,in de vorm van een oud Nederl.kruis,zoals zich / / daarvan in het Museum te Berlijn modellen bevinden. Het moet met een gouden ketting om de hals gedragen worden.

Cornelia vond dat Lore zo verminderde.Vrijdag 30 Oct. schreef Caroline een opgewekte brief uit Flims. JW. had twee wandelingen gemaakt,een van 1 uur en 20 minuten.

Lore kon 's avonds niet meer knopen,omdat haar hoofd zich voortdurend op en neer bewoog en haar handen te veel beefden.

Constance schreef dat Minnie Bridel gekomen was en er uitzag als een Zondagscftoolkind en best voldeed. Wilfried herkende Pavia en zeide terstond Pauw en vissen,herinnerde zich ook Bantam: Grootmama slaapt en Grootpapa pang pang!

By Emilie werd Mina vervangen door Adrienne Magnenat,nicht van Alice Meylan,die een goede indruk maakte en aan wie Ankie spoedig gewend was.

Caroline schreef dat de Hebamme er onsmakelijk uitzag,de doktergeen accoucheur was en Mevr.Cloëtta haar de raad gaf in de kliniek te Chur te bevallen.

Mc.Kinley,de goudman,werd tot President der Ver.Staten tegen Bryan, de zilverman benoemd.

Woensdag 4 Nov. spoorde ik na de zitting naar den Haag om by Saar te logeren in de Alexanderstraat,waar zy een vrij wat fraaier huis be- d Zoo woonde dan in de Zeestraat voor ƒ 1800,- huur. Ik kreeg een prachtige logeerkamer op het N.0. met twee bedden,drie ramen,verlicht door gas en verwarmd door een gaskachel,very grand. Slaapkamers voor Saar en Jet en zitkamer voor Jet boven,beneden eetkamer,zitkamers voor Saar en Jet, en grote zaal met serre,lieve tuin enz. Na het eten liet Saar my in haar coupé,waarmede ik ook van de trein was afgehaald,naar de Grote Kerk brengen,waar te 6 uur Ds.Gerth van Wijk een inleidend woord sprak en de Evangelisten Kieviet,Wesseldijk en Roos mededelingen deden. Daarna begaven wy ons naar de Torenstraat,waar het lokaal met palmen en laurieren versierd was en vol kleine tafeltjes en stoelen,waaraan wy plaats namen,terwijl Mevrouw de Bas en twee dochters van Knottnerus ons bedienden, eerst thee met sandwiches en pasteitjes,daarna limonade en taart.

Wy zongen Sankeyliederen,terwijl Henriette Singendonck ons op de harmonium

1891 LXII 14

begeleidde.Donderdag 5 Nov. ontbeet ik alleen met Jet,daar Saar eerst na het ontbijt

opstond,en te kwart voor tien wandelde ik naar de Torenstraat, waar Ds.Knottnerus het Avondmaal bediende. Dit duurde ruim 1^- uur en daarna werd met de leden vergaderd. Wat my verveelde was dat Knottmerus het lange avondmaalsformulier door de Evangelist v.d.Hoeven liet voorlezen. Stel je de Heer voor aan het door Hem gehouden Paasmaal een lang d'ZO/ Joods formulier voorlezende! Waarom niet een Hoofdstuk uit de Schrift?

Knottnerus sprak n.a.v.Klaagl.3:24-26. De penningmeester klaagde dat hy een deficit had van ƒ 350,- maar dit werd staande de vergadering gedekt.Ik dejeuneerde met de Evangelisten.

's Middags reed ik met Saar een beeldige toer door de Scheveningse bosjes en langs het kanaal; Saar had geen eigen paard meer maar nog wel dezelfde koetsier,van wie zy telkens het paard huurde. Ik bezocht de van Bylandts,waar ook Louise en Anna Elout waren. Lizzie wachtte my by Saar,en beiden gaven my ƒ 10,- voor het Gymnasiumfonds. Te 8 uur was ik weer in de Torenstraat,waar Knottnerus onderwerpen ter bespreking opgaf: l.Zijn er onverhoorde gebeden? 2. Is er heimwee naar de heerlijkheid? 3. Wil God onze zaligheid?

Vrijdag 6 Nov. verliet ik den Haag om te Haarlem de vergadering der Prov.Staten by te wonen.

Mevrouw v.d.Bijtel-Guldenarm te Makkum vroeg my een gift voor een SZoZ zieke dienstbode,die twee maanden lang verpleegd moest worden. Vragen staat vrij!

Ik at by Agnes,die my vroeg of ik niets zag. Neen! ik zag niets.Zy had namelijk haar stoelen,welke zy in 1866 op de veiling van Mevrouw Hodshon-Dedel gekocht had,nieuw laten opmaken wit satijn met goud,heel duur,en daarom kon zy van Schaiks huis niet bewoonbaar maken !

De generaal Booth had met twee adjudanten by Mimi van Weede gelogeerd gedurende de Selfdenial week,bu£"he denied himself nothing. Vooraf had zy de menu's ontvangen van hetgeen hy dagelijks eten moest,te beginnen met champignons als hy nog te bed lag. Mimi reed de ganse stad rond en vond ze eindelijk by Ledeboer tegen hoge prijs. Steeds moest een ry- tuig voor hem of de adjudanten klaar staan,zodat het haar volgens haar eigen zeggen een hoop geld kostte.Agnes gaf aan Dora een kooi voor haar papegaai Jack.

<i^2£>3 Dinsdag 24 Nov. schreef fiaroline uit Flims dat de familie von Wyssgekomen was met een Zwitserse bonne,hetgeen gelukkig was voor ALICE^DAAR DEZE HET HEIMWEE NAAR Holland had. Henkie liep met een St.Bernards- hond,die Hansje omver gooide en zy gleden op prikgleetjes evenals Marianne en JW.

Buiten myn voorkennis nam Bronsveld een paar fragmenten uit de Satires in de Stemmen voor Waarheid en Vrede op. Ik had ze hem enkel ter lecture gezonden en zijn keuze beviel my niet.

Agnes en Fanny spoorden op 2 Dec. naar Zwitserland en bezochten JW. en Caroline te Flims. Zy vonden dat Hansje er het best uitzag en JW. viel hun mee na Zandvoort. JW. maakte zeven gedichten voor de St.Nicolaas en reed in een open slee.

Ik bezocht Prof.Beets en vroeg hem of hy,nu Hasebroek dood was,de Satires wilde nazien, die ik daarna nog berijmd ^jad,maar dit weigerde hy op grond dat hy nooit eens anders werk nakeek. Overigens was hy nog

1891 LXII 15

even prettig,fris en helder als vroeger. Het boek van Jkvr.de Savornin Lohman vond hy boosaardig.'

Frank en Constance kwamen onverwacht St.Micolaas meevieren en kregen niets omdat niet op hun komst gerekend was. Zelf brachten zy voor ieder onzer een cadeau mee; o.a.kreeg ik het door Henk gemaakte portret van Wilfried in een lijstje en Lore lavendelwater en de preken van Ds.Laan. Agnes van Loon zond aan Miek en Dora twee japonnen van John Noble met een Eng.vers.

Zaterdag 12 Dec. kwam Agnes ons verslag doen van haar bezoek te Flims en las zy de verzen van JW. voor. Hansje gilde 's nachts weer zó dat de andere gasten er last van hadden,en Alice werd plotseling ongeschikt gevonden,terwijl Caroline haar te Zandvoort prees om haar geschiktheid en gedienstigheid.

Max werd op een drietal voor Amsterdam geplaatst met heldring uit Rotterdam en Jonger uit Dordrecht.

Zondag 13 Dec. dejeuneerde ik by Christiaan en deelde deze my mede dat onze broer Willem op raad van Douwes,de factotum van Praetorius,een deel van zyn kleine vermogen voor jaren in een onzeker door Westendorp & Co geëmitterd fonds belegd had en nu niet alleen alles kwajt maar nog ƒ 62.000- bovendien schuldig was. Hy had dit aan Lizzie geschreven met de vraag of deze hem helpen kon. Lizzie had het daarop aan Willem Hartsen en deze weer aan Christiaan verteld en toen was by nader onderzoek gebleken dat hy daardoor niet geholpen zou zijn,dat de

steenkolenzaak niets opleverde en hy niets had om van te leven. Saar,Christiaan,Willem Hartsen en Lizzie zouden hem met ieder ƒ 500- bijstaan. Ik zeide daarop aan Chr. dat ik de helft van zijn ƒ 500,- zou bijdragen.

Willem Röell liet my zeggen dat als ik in Amst.kwam,hy my nodig moest spreken. Ik begaf my dus naar zyn huis en toen vertelde hy my dat Ds.van Dijk beschuldigd werd van zich tegenover de wed. Brandenburg,Directrice van het Studentenhuis te Amsterdam onzedelijke handelingen te hebben veroorloofd. Louis Repveu had my dit in den Haag reeds verteld.Er had toen een onderzoek door de Commissie,waarvan Röell ook lid was, plaats gehad,de weduwe en de studenten waren verhoord en een deel der leden had hem schuldig geoordeeld; Röell zelf hield het voor chantage.Hu had Gunning aan van Dijk geschreven dat ook hy hem schuldig achtte en hem als broeder vermaand om zich te verootmoedigen en belijdenis van schuld te doen. Van Dijk had daarop een allerbrutaalst antwoord aan Gunning gezonden en tevens aan Röell gevraagd om met my naar Leiden te gaan ten einde aan Gunning te vragen welke bewijzen hy voor zyn mening had.Ik verklaarde my hiertoe bereid mits ik vooraf inzage kon nemen van de instructie,door de Commissie gevoerd.

Röell verzocht daarop van Dijk my de stukken te zenden,een lijvig dossier,dat ik nauwkeurig laè en exerpeerde. Ik begon het te lezen met de vaste overtuiging dat van Dijk niet schuldig was,maar,hoe verder ik kwam,des te meer werd zy aan het wankelen gebracht,en ik eindigde met de vaste opinie dat v.D.inderdaad de feiten gepleegd en de woorden gesproken had,welke de wed.B.hem ten laste legde. Het kwam my psychologisch ondenkbaar en ongerijmd voor dat zy die zou verzonnen hebben,en haar verklaring,die niet één enkel maal,maar herhaaldelijk was afgelegd,werd door tal van aanwijzingen bevestigd.

Ik begaf my andermaal by Röell en verzocht hem de stukken ook te lezen,maar dit weigerde hy,kennelijk uit vrees van op zijn opinie te moeten terug komen,en daarop spoorden wy naar Leiden,waar Gunning ons mededeelde dat de studenten Klaassen,Gerritsen en Wachter hem hadden verteld wat zy wisten en hy daarop Frans Labouchere en v.d.Berch v.Hee--m- stede bezocht had,die het verhaal der studenten volkomen hadden bevestigd, zodat hy niet geaarzeld had aan de verklaringen dier betrouwbare personen volkomen geloof te slaan. Ik deed hem opmerken dat die beide heren alles alleen uit de mond der studenten wisten,doch niets uit eigen waarneming.

Met Röell in de trein naar Amsterdam terug rijdende,drong ik er by hem op aan om de stukken te lezen,of althans het résumé dat ik er van gemaakt had en de door my gestelde conclusie. Dit deed hy en toen moest hy wel toegeven dat myn overtuiging niet ongegrond was,"maar" zeide hy,"wat doet het er toe of v.Dijk zich misdroeg? Zijn inrichtingen zyn goed,en dat is de hoofdzaak." Hy zou nu aan v.Dijk schrijven dat deze een nieuw onderzoek moest vragen door onpartijdige

mannen,die hem vreemd waren en vroeg my of ik bereid was een van die te wezen.

Slö5~

Slob

S20}

1891 LXII 16

Dit weigerde ik op grond dat ik niet meer onpartijdig was. Daarop nam van Dijk Röells voorstel niet aan maar eiste hy een Eregericht,bestaande uit Prof.Matthes,Mr.van Rispen,Burgemeester van Doetinc&em en de Notaris Pennink,nota bene alle drie vrienden veu-n van Dijk! Ik verzette my daartegen en stelde voor om aan drie mijner collega's te vragen of zy de zaak wilden instrueren. Toen dit aangenomen was,vroeg ik Vogel, Breman en de Koek of zy zich er mede wilden belasten. Zy hadden nooit van van Dijk gehoord noch van zijn Inrichtingen,hetgeen ik des te meer waardeerde,althans in dit geval,dewijl zy dan geheel onpartijdig zouden oordelen,maar zw weigerden alle drie op grond dat hun vonnis niet voor uitvoering vatbaar zou wezen,daar zy de macht niet hadden in geval van epy n schuldig verklaring van Dijk af te zetten en zo liep de zaak met een ^ sisser af.

het trof my dat Grundlehner,predikant te Delft,van Dijk ook schuldig achtte,ofschoon hy een zijner oudste kwekelingen was en alles aan hem te danken had. Dit versterkte my in myn overtuiging,want ook hy had aan het onderzoek deel genomen. Na die tijd heb ik van Dijk niet meer terug gezien en niet meer met hem gecorrespondeerd.

Nu Prof.Beets beswaar gemaakt had om mijn berijming van de drie Satires na te zien,welke niet onder de ogen van Ds.Hasebroek geweest waren,begaf ik er my mede naar Jan Six,die ik druk in zijn munten verdiept vond. "Wat heb je daar?" vroeg hy. " Ga maar zitten; ik zal even mijn pen uitschrijven." Toen hy dit gedaan had,deelde ik hem ïe but de ma visite mede. Karakteristiek was zijn antwoord:" Goed,leg ze maar neer. Ik zal ze maar niet te gauw lezen,anders zou ik misschien een afkeurend oordeel uitspreken. Juvenalis heb ik nooit gelezen. Maar kijk eens naar die munten,die hier voor mij liggen. Het zijn tesserae. Wat zie je er op? Zy zijn onlangs in Athene gevonden,maar ik weet niet waarvoor zjr gediend hebben."

Ik bekeek ze en zag dat op de éne zijde een der letters van het Griekse alphabet stond,en op de andere een Pallaskop,en waagde de gissing dat het broodloodjes waren. Toen hy dit verwierp vroeg ik of het niet Marken konden zijn om het nummertjesspel mee te spelen." Neen!" hernam hy," daar zijn ze te groot voor. Destijds," ( hoe hy SZofl wist

uit welke tijd ze dagtekenden,weet ik niet,misschien leidde hy dit I uit de vorm af),"destijds lag er een Macedonisch garnizoen in Athene,

" en ik denk dat het bons waren,die voor geld werden ingeruild,en dat " elke letter een verschillende compagnie aanduidde."

Negen weken later,op 24 Febr.1897 zond hy my de drie Satires terug met een vriendelijk briefje. Hy vond de verzen goed en het oorspronkelyke goed weergegeven,maar Juvenalis zelf was hem tegengevallen,daar hy niet als Petronius de personen laat spreken opdat de lezer oordele,maar hen zelf belachelijk voorstelt en daarby chargeert. Toen ik hem ging bedanken zeide hy my dat hy ten slotte toch de betekenis der tesserae gevonden had, Het waren marken,waarop de letters der loges van de schouwburg stonden,welke de eigenaars der plaatsen in de tussenbedrijven meekregen.

Op 24 Dec.werd Dora's papegaai ziek,waarop zy terstond naar Gooilust reed om aan Frans Blaauw raad te vragen. Deze zeide dat zy hem wat warme melk met suiker moest geven,maar hy vreesde dat het beest sterven zou, omdat het zo moeilijk is zulke vogels het eerste jaar in het leven te houden; en hy had gelijk,want reeds te half twee blies Jack de laatste adem uit. Dora vond het vreeslijk om dit aan Agnes te moeten schrijven.

Vrijdag 25 Dec. kreeg ik een briefkaart van Saar d.d.27 0ct.,die Ci/o eers^ naar Serang,residentie Bantam,Java,gezonden was. Saar had namelijk 1 rechts op het adres Bantam en links 's Graveland geschreven en onder dit

laatste N.H.Caroline schreef dat te Flims veel nevel hangt en dat JW. op 1ste Kerstdag

onder de Kerstboom in vloeiend Duits het Evangelie verkondigd had als stond hy op de kansel te Loenen.

Maandag 28 Dec kregen wy een telegram van Fanny uit Haarlem:" Caroline heden ochtend voorspoedig bevallen van een jongen. Kindje wel,Caroline heel wel." JW. schreef dat de Hebamme goed geholpen had,dat de baker flink en degelijk en de kleine David Jacob er ogenschijnlijk zeer gezond en stevig gebouwd uitzag.

Dinsdag 29 Dec. ging Dora twee dagen by de Tindals te Amsterdam logeren en met hen een Frans stuk,Le Maitre des Forges van Ohnet zien

deVOnbehüisden^S ^ ^ drukkery van de Telegraaf en het Lokaal voorOnze teleurstellingen in 1896 waren vele. Lore zwakker van hoofd en van

geheugen en moeilijk te verstaan. Dora's ogen slechter met viek- ken op het vaatvlies. Nor sinds 19 December 1895 te Londen zonder betrekking en agnosticus. Henk vermoedelijk zonder betrekking zodra de Waterleiding in Haarlem gereed was. Jan Willem's zorgelijke toestand, te Zandvoort,deconfiture van mijn broer

1891 LXII 17

Willem, Henkie hoestende,opgevende, koortsig en mager.Maar niet genoeg te roemen de liefde,waarmede allen te hulp kwamen: 1

rank,die weigerde de ƒ p00,- aan te nemen, Agnes,die ze gaf en de anderen die ƒ 3000,- gaven.

E I N D E 1 8 9 6

LXV 18A N N O ■ > 1 8 9 7

Op 1 Januari werd Jan Luden chef van het kantoor Hope & Co en Gerard Oyens van dat van Labouchere Oyens.

De vloeren der zaal en eetkamer van Schaep en Burgh werden opgebroken en het zand daaronder werd met stenen geplaveid tegen het opstijgen der vochtige dampen. Vóór de Bibliotheek bouwde men een nieuwe regenbak van 12 kub.meter ter vervanging van de regenbak onder de zaal.

Aan Alfrea Nepveu vroeg Prof. d'Aulnis by diens examen naar de waarde van een gulden,en op diens antwoord 100 centen,vroeg hy aan Alfred hoe hy dit wist. Deze antwoordde:" Omdat het er op staat !".Dit ontkende d'Aulnis en toen Alfred volhield en gelijk bleek te hebben keek de prof.op zijn neud en lachten zijn collega's hem uit.

In de plaats van John Sillem werd Willem van Loon Commissaris der Associatiekas. Wie veel heeft,dien zal veel gegeven worden.'

Woensdag 20 Jan. telegrafeerde Frank te 7.50 uit Zeist: " Sylvia heden nacht drie uur voorspoedig geboren. Alles best." Henriette Labouchere had de naam Sylvia uitgekozen als die der van Lennepen en omdat zy in Silva nata erat.

De Heren van het Hof stelden voor aan Mr.van Valkenburg op diens 80ste verjaardag een diner te geven,en vertelden my dat er,voor het geval hy dan zijn ontslag nam,vrees bestond dat de Roomse Hanlo of de Minister v.d.Kaaij president zou worden.

Aan Willem Röell werd gevraagd om Commissaris der Koningin in Noord-Holland te worden in Schorers plaats,maar hy weigerde omdat Hansje te rheumatisch was om recepties te houden en om zijn vriend van Tien- hoven niet in de wielen te rijden. Hy bedankte echter op voorwaarde dat van Tienhoven benoemd zou worden.

Lore zeide my dat,bijaldien zy voor 40 jaren geweten had wat my te wachten stond,zy nooit getrouwd zou zijn om my deze last niet op te leggen. Die lieve ziel! Alsof zy het helpen kon.

Ik ergerde my weer aan de fouten in het Blaadje voor Spanje,waarin al de verleden deelwoorden met een d eindigden als het een _t moest zijn, b.v. gedoopd,veroorzaakd,welbespraakd,onopgemerkd,onbeperkd,geeischd.De derde persoon enkelvoud van de tegenwoordige tijd altyd met een d, bv. hy bemoeilijkd,en altyd pastoren voor pastoors.

Thora van Loon werd Dame du palais.Dinsdag 26 Jan. stond een vrouw van de Heerenmarkt terecht

wegens abortus provocatus,welke misdaad het nieuwe Wetboek van Strafrecht ongestraft laat,omdat men volgens de Geschiedenis eist dat de foetus leve en dit in utero nooit te bewijzen is. Ofschoon Op ten Noort bevestiging requireerde van het vonnis,waarby de vrouw was vrijgesproken,stemden wy eenparig voor schuldigverklaring aan mishandeling van het meisje en veroordeling tot 6 maanden.

De leden der Prov.Staten gaven aan Jhr.Schorer het beeld van Mozes ten geschenke,waarvoor wy allen ten getale van 72 ƒ 10,- offerden.

Frans Blaauw vertelde my dat hy het jaarlijks diner van het Gilde der Fishmongers had bijgewoond en bij the Duke of Badford (van het geslacht der RussellsJ had gelogeerd,wiens omrasterd park op zich zelf 1200 bunders groot is,en die buitendien een halve provincie rijk is en eigenaar der huizen in Russell Square te Londen. Het goed is al 4 eeuwen in de familie. Er zijn reusach^ige bomen,grote vijvers en een massa dieren.Dora kreeg een jonge collie van Mevrouw Dop cadeau.

Zondag 14 Febr. woonde ik te Zeist de doopplechtigheid by van Sylvia door Ds.Nahuys,die over het 9de gebod sprak. Henriette Labouchere hield haar petekind ten doop. In de kerk waren haar man,Alfred en Lili,René Foef en Anna Pauw. Met uitzondering van deze kwamen na de dienst,die 's avonds plaats had,allen bjr Frank en Constance,en werd Sylvia bewonderd, van wie men voorspelde dat zy op Constance zou gelijken. Wy werden onthaald op pasteitjes,kip,konijnenpastei,brood,thee en wijn,en babbelden heel pleizierig. De laatste maal dat ik te Zeist een doopplechtigheid bijgewoond had,was op 1 Aug. 1869,toen dezelfde Ds.Nahuys onze Louis doopte,en Frank,die toen 31 jaar was,dit bijwoonde. Ik logeerde voor het eerst op het Slot,ontbeet met Charles,Henriette en René en vertrok te 10.50.

D111

c Ï2/2.

SXJ3>

1897 LXV 19

Griekenland, wilde zich van Creta meester maken,maar de andere mogendheden verboden het,misschien om het zelf aan Turkije Je ontnemen.

Zaterdag 20 Febr. stierf Jan van Lennep te Zeist,aetate 71. De rouw voor zyn zuster,Sylvia van Ameeongen,was juist om.

Dinsdag 23 Febr. Vergadering der Staten. Van de 62 leden stemden 31 voor Dirk Laan,oliemolenaar aan de Zaan en 30 voor Klaas Pierson voor het lidmaatschap der Eerste Kamer. Hoe nog 30 leden voor hem konden stemmen ging mijn begrip te boven,maar van Zuylen zeide my 's middags dat hy er zo om gebedeld had.

Vrijdag 19 Febr. hadaen Willem en Thora van Loon hun koperen bruiloft gevierd,doch eerst de 23ste gaven zy een diner,waarby ik ook aanzat tussen de Bruid en Agnes. Frank was er ook. Er waren veel bloemen,maar er was weinig eten en van dat weinige was er byna niets dat my paste.

Hendrik van Loon gaf ƒ 5.000- aan Geel voor de Marthastichting en evenveel aan het Luth.Diaconessenhuis ter herdenking van Sillem.

Maarten Pauw verkocht Deynselburg aan van Boetzelaer en kocht Broekhuizen van Jan van Nellesteijn.

De schaakspeler Steinitz stierf in een krankzinnigengesticht. Zyn nederlaag in de match tegen Lasker had hem de nekslag gegeven. Alweer een waarschuwing voor Hor !

Vrijdag 26 Febr. ging ik te Zeist Carry condoleren. Madelon (haar dochter) zeide my:" You must not think that it is not a/ loss for us " en vroeg my allerlei omtrent Jans jeugd,o.a. of hy er goed uitzag? Nota bene,Blauwjan met zijn grote neud! Hy was byzonder lelijk. Carry zeide " that everybody had been so kind,and that John liked to^ be loved yes ! " I am now 63 and have learned during 42 years to bear and to forbear." Jan hoopte dat men hem na zijn dood zou eren en dit o^a. by zijn begra£- fenis tonen zou. Is het mogelijk! Een man,die nooit iets geweest is, en nooit iets gedaan heeft! Welk een ijdelheid !

Wpensdsub 3 Maart vierden wy ons 40-jarig huwlijksfeest. Ik had zitting maaPkon per trein van 4? met Frank en Nor naar buiten,waar ik Henk en Fanny en Max vond zonder Emilie,omdat Kareitje ziek geworden was. De vestibule was vol bloemen,de deur,die met guirlandes omwoeld was,prijkte met een cafcton met de woorden: Hulde aan Bruid en Bruigegom; in de zaal waren vele manden met bloemen. De bleeker van Schaik en Saartje Heuvelink hadden taarten gezonden,de vijf arbeiders een enorme koek,en Nor bracht een ananas van Cole mee,boorts red cabbage,pickles en een Engels krentebrood.

Aan tafel sprak Frank ons toe en gaf hy aan ons allen een op Holl. papier gedrukt en in rood marokijn gebonden exemplaar van mijn verzen ^/7-en rijmen,met een door Henk ondertekend woord Hsroraf.

Dora schreef voor ons een gedicht van B.ten Kate uit Rotterdam over, dat zy voor een deel gewijzigd had en ik hierby overleg. Wy kregen vele kaartjes,maar Saar,Christiaan,Hendrik en mijn broer Willem lieten niets van zich horen. Dat Hendrik,de lievelingsbroer,niet eens een kaartje zond,deed Lore zeer. JW. en Caroline hadden natuurlijk uit Flims geschreven,o.a.dat de nieuwe Fraülein uitnemend voldeed.

Tot Directeur der Haarl.Waterleiding werd de Heer Havelaar uit Namen benoemd. Arme Henk !

Ds.de Bel van AjsaGnavBfeümgi: werd te Ransdorp beroepen. Dit was het eerste beroep dat hy kreeg sedert zyn komst te Bussum. Hy bedankte en preekt nu (Dec.1904) nog voor stoelen en banken.

Lore's toestand werd steeds treuriger; de armen kon zy niet meer opheffen,de linker was stijf en pijnlijk en buiten Cornelia kon niemand haar meer verstaan.

De Burgemeester van Haarlem Boreel liet aankondigen dat hy de Zondagswet zou toepassen,en daarop zetten de winkeliers,om hem te tergen, hun winkels open en plakten zy op de deuren:" Hier wordt Zondags verkocht.

Nor keerde 27 Maart naar Londen terug. Christiaan zeide my dat het niet te verwonderen was dat hy niets kreeg,daar men hem nergens zag dan in schaakclubs.

Mevrouw L.Kappeyne-Scheidler List schreef my om inlichtingen omtrent Chris Vree,die zyn dienst als tuinbaas by haar te Breukelen had aangeboden. Daar zy een gemeen wijf was,van haar man gescheiden,en met

Kappeyne geleefd en hem verleid had om van zijn vrouw te scheiden,ried ik hem af die dienst aan te nemen,indien hy gekozen werd. Ook Cornelia sprak er zeer verstandig over en vond het veel beter dat hy nog ondergeschikte bleef in plaats van reeds nu een arbeider onder zich te krijgen Gelukkig kreeg hy de plaats niet,

SI/* Woensdag 7 April bezocht ik de Koek,die geopereerd was,en my zeide' dat zijn schoonvader s'Jacob bereid was om viep-president te blijven,indien ik

President wilde worden. Hy had de villa van Mevr.Hemmington te Maarn gehuurd.Zaterdag 10 April gaven wy een diner in de Doelen aan onze 80-jarige

President. Alle heren waren present op de Koek na. De subst.griffier van de Velde had voor alles gezorgd,en er was eten genoeg maar geen groen ten en te

1897 LXV 20veel wijn. De President zat tussen s'Jacob en my en tegenovei- Kist. fy'Jacob hield een korte,Kist een lange,van Strijen een goede toespraak,van de Werk inÜ^ï^erde alleraardigst en ik droeg mijn vers voor.

Onder het diner kreeg ik een briefje van Frank om my te melden dat Constance's vader de vorige avond onverwachts te Wiesbadeh,waar hy met Henriette en Foef vertoefde,overleden was en dat Constance onmiddellijk derwaarts vertrokken was. De President en s'Jacob waren er zeer door S'WsO getroffen,daar hy ook in 1817 geboren en dus hun tijdgenoot was.

Maandag begaf ik my naar Zeist,waar ik vernam dat hy en Henriette ter wille van Foef,die niet wel was,naar Wiesbaden gegaan waren en deze nog zoveel van haar vader genoten had. Hy was zo wel,ging veel uit en had Donderdagavond nog een brief geschreven. Vrijdag ochtend had hy zich gekleed en daarna pijn op de borst gevoeld,maar zich verbeeld dat het kramp in de spieren was. Toen de benauwdheid zich later in heviger mate herhaald had,was een dokter ontboden,die een drank had voorgeschreven om te voorkomen dat het bloed naar de keel vloeide, 's Avonds was een minder hevige benauwdheid opgekomen en hy zacht ontslapen. De gehele dag had hy zyn bewustzijn behouden en met zyn vrouw en dochter gepraat.

Ik dejeuneerde by Constance. Sylvia zag er snoeperig mit,zo gevuld en gezond en voortdurend lachend en rustig. Wilfried was trots op een brief die hy van i^der gekregen had. Ik reisde terug met Piet Six,die te laat gekomen was voor de paardemarkt te Utrecht !

S'li/ Op 15 April woonde ik de begrafenis by van Charles Labouchere. DeBurgemeester Patijn sprak het eerst en daarna Ds.i'iahuys,wiens toespraak ik heel lief vond. Op het Slot had Charles Martin uit Genève een dienst gehouden.

Daubanton vertelde my dat hy onlangs by een proponentsexamen aan de canaidaat gevraagd had wat Christus in het Hebreeuws betekende en hy ten antwoord had gekregen: Jahve. Daarop had hy gezegd dat de naam op z'n Grieks luidde Messias en gevraagd hoe de Joden die uitspraken,maar dit wist de stoffel evenmin. Hen godsdienstonderwijzer zeide aan Daubanton dat de Kerk in verval was omdat de zijsteen ontbrak. Hy bedoelde 4 daarmede het systeem.

Chris Vree kwam als knecht by een bloemist te Utrecht in dienst voor ƒ 100- 's jaars met kost en inwoning.

Het diner voor de President kostte ƒ 305,85 waarvan ƒ 195.85 aan wijn. Ieder van ons 15 moest dus ƒ 20.40 betalen.

Donderdag 22 April verlieten JW. en Caroline Flims en namen hun intrek in Hotel Kercher te Honnef,waar het guur en winderig was. Mevr. Cloëtta had hun te Zurich van alles meegegeven en schreef dat zy beiden evenals de kinderen er best uitzagen. Te Honnef woonden zy 69 trappen hoog.

Maandag 26 April gingen wy ter audiëntie,welke de Koningin voor het eerst bijwoonde. Zy zag er snoeperig uit en uit één mond riepen de SZZ2. heren:" Wat een allerliefste verschijning!". De Regentes verzocht Mr.van Valkenburg ons aan de Koningin te presenteren,en toen hy dit gedaan had, kwam zy naar my toe en zeide:" U behoeft my niet te worden voorgesteld.

" Ik ken u al." Ik was haar in 1892 gepresenteerd. Ik zeide dat het vermoeiende dagen voor de Koningin waren,waarop zy antwoordüe:" Ja,want zy heeft nog zoveel lessen."Achter H.M.stonden Karei van Hardenbroek en zyn vrouw. De volgende dag maakten de Koninginnen een tocht naar het Pampus in het beeldigste weer denkbaar.

Lere had 's avonds gedurig duizelingen,totdat Cornelia bedacht haar niet meer te laten liggen,maar in een stoel te doen zitten.

1897 LXV 21

Ik bezocht Frank op zijn nieuwe kantoor op de Prinsengracht boven de Melkinrichting.

Mietje van Hal strooide het praatje uit dat Jan Otten het hof maakte aan Johanna Hofman,terwijl zij zelf hem aanhaalde,en toen was ze even nijdig en venijnig tegen Johanna als vroeger tegen Cornelia.

Vrijdag 30 April vertrok Caroline van Honnef naar Arnhem. Aan Henkie had het verblijf aldaar goed gedaan.

Daar ik mijn ontslag als penningmeester van het Gymnasiumfonds wilde nemen,vroeg ik J#C,van Hotten,die op het kantoor van Nellesteyn was,om my op te volgen,maar hy weigerde op grond dat^ zijn chefs er tegen waren, daarop vroeg ik het aan Joham Graafland,die ook weigerde maar my verwees naar zijn zwager Grothe van Schellach,en deze nam het op zich.

In Parijs vloog een tent in brand,waarin een bazar werd^ gehouden; 115 personen kwamen er bij om,o.a.de Hertogin van Alençon,zuster der Keizerin van Oostenrijk. De heren gedroegen zich allerschandelijkst en vertrapten de dames om zich zelf te kunnen redden.

Maandag 10 Mei kregen wy te 9.40 een telegram van Max,die de vorige avond te 6.41 uit Haarlem verzonden was,luidende:" Aernout voorspoedig van middag geboren.

Emmy heel wel." Hoe jammer,riep ik uit,dat het niet een meisje is ! Aernout werd te 2 uur geboren,en daar de baker eerst te 5 uur kwam,werd een zuster van Sarepta gehaald om te helpen.

Nor schreef dat hy een winkeltje in Londen wilde overnemen en daarvoor een deel van zijn spaarpot besteden.

Zaterüag 15 Mei hoorde ik by Constance van Loon de 89-jarige Chiniqui van 8-5- tot IO-5-. Hy vertelde o.a. dat zijn vader eerst priester,later notaris geweest was en hem als kind hoofdstukken uit de Bijbel voorlas,welke hy dan voor de menigte opzegde,totdat de pastoor,wien Robespierre had ter dood veroordeeld,de Bijbel kwam halen,maar door zijn vader de deur uitgejaagd werd. Later werd hy priester,maar werd hy verontwaardigd over de Marialatrie en klaagde hy daarover by zijn bisschop te Quebec. Niet minder ergerden hem de afpersingen der priesters en hun beweerde macht om van een ouwel het Corpus Christi te maken,maar hy wilde Rome niet verlaten, in de hoop van de Kerk te kunnen reformeren,totdat de Heer hem ' s nachts in een visioen verscheen en duidelijk deed verstaan dat hy Rome moest verlaten. De volgende dag moest hy preken en deelde hy aan zijn gemeente zijn besluit mede met de vraag of zy hem wilden verlaten. Allen bleven,spoedig breidde zijn gemeente zich uit en nu bestond zy uit 45000 leden,voor wie kerken en scholen nodig waren,waarvoor hy nu collecteerde.

Verder deelde Chiniqui mee dat hy herhaaldelijk gestenigd en verwond is, zijn huis en bibliotheek verbrand zijn, en hy l-£- jaar lang crimineel vervolgd is under bail,eens door twee valse getuigen (priesters) van een gruwelijk feit beschuldigd,doch op zijn gebed verhoord en vrijgesproken is toen de valsheid bleek. Beiden stierven een gewelddadige dood.

In Haarlem vertaalde Max hem. Fanny bracht hem in Haarlem rond en Tane wees hem het Museum in Amsterdam. Zondag preekte hy in de Engelse Kerk,waar het stampvol was,maar zijn preek was niet veel byzonders. Ik had hem liever op nieuw horen mededelingen doen,die al zo stichtelijk zouden geweest zijn. Na de lunch ging ik nog even met hem praten en vertelde hy my o.a. dat hy twee dochters had,van wie een met een Hoogleraar te Montreal getrouwd was. De Paus had hem als apostel der matigheid een medaille geschonken,die hy steeds droeg.

Zaterdag 22 Mei kwamen Caroline uit Leiden en Jan Willem uit Honnef te Bantam aan. Hy kwam via Sittard,waar hy by van Rossem had gelogeerd. Beiden zagen er uitstekend uit,JW. verbrand,Henkie bleek,Hansje en David kapitaal. De volgende dag hoestte JW. eenmaal,voor het eerst sinds drie maanden.

Op 2 Juni bezocht ik Emilie,die boven zat te schrijven,terwijl Aernout sliep. Ik vond dat hy precies op Mauk geleek,Ankie was zeer shy.

Gunning collecteerde voor de vijf studenten,die van Dijk had weggestuurd uit wraak,omdat zy in de zaak der weduwe Brandenburg tegen hem getuigd hadden,en had al ƒ 700- ingezameld.

Adriani zond Mattheus 6 over,door hem,Maria,Kruyt en twee Goeroe's^ kwekelingen van Kruyt,in het Baree vertaald.

Klaas Krijnen ontdekte in Juni een faisantehen met een aantal kuikens op het eiland. Dit was nog nooit vertoond,hoeveel moeite Lore's vader

zich ook gaf om faisanten in Schaep en Burgh te planten.

Si 2 V

S Z 2 J

suL

1897 LXVI 22Bij de verkiezingen werden de liberalen op vele plaatsen geslagen en wonnen

de Kuyperianen zetels. In Amsterdam kwam slechts de helft der kiezers op. Uitgeworpen werden van der Kaay,de Beaufort en Rutgers en moest herstemd worden tussen Mees en de predikant de Visser.

Vrijdag 18 Juni ging ik in Woestduin logeren by Willem Hartsen,waar ik Saar en Jet vond en Saar's kamenier. Deze keer kreeg ik de grote kamer vóór,waar Papa en Mama vroeger sliepen. •s Nachts stormde,regende en hagelde het,maar ik sliep vrij goed. De volgende ochtend bleef ik eerst boven in Willems kamer lezen in het Engelse werk van Frans Blaauw over de Kraanvogels met platen,heel knap en interessant; daarna babbelde ik tot 11 uur met Saar en liep toen in een stortregen en een storm uit het Noorden naar Leiduin,waar ik Henrick en Anna vond. 's Middags bezocht ik Hans van Lennep op het Manpad,die Loukie v.L. en Elise,de vrouw van Adolf (Dop),met een snoeperige baby te logeren had. Marie Hartsen leende my "Twee Vrouwenbeelden uit lang vervlogen eeuwen" door Mej.Maclaine Pont: Aleide van Nassau en Mad.Louise,dochter van Lodewijk XV.

Zondag 20 Juni woonde ik de doop van Aernout by in de Grote Kerk te Haarlem door Max. Henk deed dienst als zittend ouderling en Fanny hield het kind ten doop. Ik keerde te 6 uur naar Woestduin terug om nog van Saars gezelschap te genieten en kwam eerst Maandag ochtend weer in Bantam terug.

Koningin Victoria vierde haar zestig-jarig regeringsjubileum en hield op 21 Juni haar intocht in Londen. Voor het huren van een plaats werden bespottelijk hoge prijzen betaald,voor een geheel huis 15 è. 20 duizend gulden. Victoria was 24 Mei 1819 geboren,op 10 Febr. 1840 getrouwd met Prins Albert van Saksen Coburg Gotha,die 26 Aug.1819 geboren en 14 Dec.1861 gestorven was. Zy stierf eerst op 22 Jan.1901 te Osborne aet.82.

Miek en Dora reden 23 Juni naar Arnhem om van daar per rijwèel tochtjes te maken en in het Tehuis voor dienstboden hun intrek te nemen, maar Aletta van Rossem vroeg ze te logeren,van wie zy veel vriendelijk- 5^22 5* heid ontvingen. Van Rossem wees hun de tentoonstelling te Sonsbeek en per wiel maakten zy excórsies naar Oosterbeek.

Hansje,die by ons logeerde,werd weer ziek en klaagde ober pijn boven op het hoofd,terwijl^ zy soms vomeerde,zodat Caroline zich zeer ongerust maakte. Zy was koortsig en mocht niets nemen dan eiwit en water; eetlust had zy trouwens niet. Zy was suikerzoet en ik vond haar somsl spelende met haar pop of bezig een scheur in Henkie's laken te naaien,wat zy heel netjes deed. Gelukkig werd zy beter. Henkie was niet altyd even zoet en maakte nu en dan een scène. Eens was hy te trots om naast Klaas op de bok te zitten. Ik vond het nogal aardig van Bertie,dat hy niets wilde weten van de Engelse bonne,die Aletta hem gegeven had,omdat zy tot de vijahd van zijn volk behoorde. En het ventje was pas 7 jaar !

Maandag 28 Juni en de volgende dagen vierden de studenten het 265- jarig bestaan van het Athenaeum Illustre te Amsterdam,door in rytuigen te rijden,die in bloemetuinen herschapen,met wapems beschilderd,met 2 of 4 paarden bespannen en door koetsiers in blauw of geel livrei bestuurd werden,soms door jockeys.

Jan Six hield in zijn krans met de Prof. Naber,Place,de la Saussaye,SX2<9 en anderen een voordracht over Lydië en Troje,en bewees dat de Ilias niet

' op een mythe steunde maar op waarheid,en tevens duidde hy aan wat degóden by de Aithiopus deden,wat zelfs Prof.Naber nooit had geweten.Elke dag las ik driemaal aan Lore voor; dit was het enige wat ik nog voor

haar doen kon,want nu ik haar niet meer kon verstaan,was conversatie niet mogelijk. Thans las ik Mc Laren's Days of auld lang Syne voor.

Te Haarlem werden zes gelovige predikanten in het Classicaal Bestuur gekozen,o.a. Swaan,Max,Knottenbelt en Postma.

Louis XV had acht dochters,van wie er vier ongetrouwd bleven"Adelaide, Victoire,Louise en Sophie,aan wie hy de liefelijke bijnamen gaf van Coche (varkentje);Chiffe (vod),Loque,(slons) en Graille (slet). De lectrice was Mad. Genet,later Mad. Campan,die de revolutie overleefde.

Caroline maakte zich verdienstelijk door het inmaken van aardbeien, die er weer in overvloed waren.

0L v Op 6,8 en 9 Juli had ik vergadering van de Prov.Staten en van die gelegenheid maakte ik gebruik om een bezoek af te leggen by Maveouw van Tienhoven,by wie ik de oudste dochter van myn Hymeegsche chef van Tricht vond,die my terstond herkende ofschoon zy my in geen 36 jaar gezien had. Wy babbelden over de oude stad.

Vrijdag 9 Juli overleed Mevrouw Brandt-van Eeghen te Velp aet.74, na lagg en smartelijk aan verlamming geleden te hebben.

Maandag 12 Juli kreeg ik een alleraangenaamst bezoek van Jacob Röell, de vice-admiraal,die op Sperwershof logeerde,en zeer onderhoudend vertelde van zyn verblijf in 0.Indië,waar hy aan het hoofd van de marine stond.Zyn oudste dochter was met een Engelsman Buckley,administrateur in de Preanger gehuwd.

1897 LXVI 23Dinsdag 13 Juli kwamen Christiaan en Louise 's avonds aanrijden met een

telegram,die hy van Eyken Sluyters uit Amsterdam ontvangen had,luidende:" Uw broeder Willem plotseling ongesteld gewotden,waarschijnlijk apoplexie; getransporteerd naar Ziekenverpleging Prinsengracht."Christiaan stelde my voor de volgende ochtend met hem naar Amsterdam te gaan.

Dit deden wy. Wy vonden Willem nog steeds bewusteloos,maar met S2 3/ gesloten ogen en mond,geregelde ademhaling en kalme polsslag. De pleegzuster vroeg ons hem toe te spreken en luid by zijn naam te noemen,op hoop dat hy dan ontwaken zou,wy deden het,maar het baatte niet.

Ik keerde naar fantam terug en kreeg de volgende ochtend vroeg een telegram van Frank:" Toestand ernstiger,het kan heden aflopen," waarop ik terstond op nieuw naar Ansterdam spoorde,waar de Directrice Juffrouw Esser my zeide dat Willem 's ochtends te 7 uur een hevige stuip gehad had,zodat zy dacht dat het afliep en John van Lennep liet halen.

Christiaan en ik woonden ook een stuip by,waarby het ganse lichaam zich bewoog,ook de verlamde ledematen en de mond zich opende. De pols sloeg 100 slagen in de minuut,maar toen de stuip voorby was,was die normaal,66 a 72,de ademhaling ook.Een druppel koud water maakte hem benauwd evenals het afvegen van de mond,maar van het ijs op het hoofd scheen hy niets te voelen.

Vrijdag vonden wy hem nog in dezelfde positie liggende,maar zwaar hijgende en nu en dan stuiptrekkende,als wanneer de pols 160 slagen sloeg,daarna 104 en 92,terwijl het schuim op de lippen kwam. Jan Willem, Frank,John en Willem Hartsen kwamen,maar Saar had er geen moed toe.De hoofdzuster gaf my een pleister van zinkoxyde mee voor Lore tegen het doorliggen.

Zaterdag 17 Juli vonden wy de toestand verergerd,daar polsslag en ademhaling zwakker waren. Willem Hartsen en Frank kwamen te 10^-. Het was akelig om aan te zien. De hand was nog warm,maar ik had moeite om de SZ 32. pols te voelen. De huid was nog warm,maar even later werd de arm koud en te kwart voor elf blies hy de laatste adem mit. Dr.de Vries kwam even later.

Met Christiaan en Willem Hartsen begaf ik my naar diens kantoor, van waar ik aan Lore telegrafeerde en aan Henk schreef. Ik liep toen naar Pollones,die verzegeling onnodig vond en by de Ontvanger der Successie zou laten nazien of Willem een testament had gemaakt en zo niet de verklaring zou uitbrengen dat wy de erfenis onder beneficie van inventaris aanvaardden.

In Anna's boudoir schreef ik aan Dor,die te Winschoten schaakte, aan Anna en Constance,Henriette en Depveu. Zondag schreef Pollones my dat Willem op 26 Maart '89 een olografisch testament by Dotaris Greeve gedeponeerd had. Maandag bezocht ik deze met Christiaan. Greeve had het testament door de plaatsvervangend kantonrechter Simons laten openen en las het ons voor. Willem verdeelde zyn nalatenschap tussen Saar,Lizzie, Christiaan en my,bedacht zijn bedienden en Anna Tim,vermaakte de schildery van Bles aan Christiaan,de pendule aan my en een jaargeld aan A.Th.Reuter, terwijl hy Christiaan tot executeur benoemde.

Wy besloten nu toch te verzegelen en ik ging de Deufville,Willem's associé,verzoeken een balans op te maken,waarna ik ter Griffie der Rechtbank verklaarde dat wy de boedel beneficiair aanvaardden. Willem Hartsen had zich inmiddels bereid verklaard om voor de begrafenis te zorgen,en dit deed hy met de meeste nauwgezetheid en allerwelwillendst.

1897 LXVI 24Dinsdag 20 Juli (gelukkig had ik vacantie) spoorde ik met Christiaan en Max

naar Amsterdam en reden wy naar de Ziekenverpleging,waar van lieverlede de heufville,Frank,Adolf en John van Lennep en Willem Hartsen zich by ons voegden. Te lO-j reden wy naar het Kerkhof,eerst stapvoets achter de lijkkoets tot de Weesperzijde. Op het Kerkhof kwamen o.a. Hooft Graafland,Willem Röell,Lodewijk Hovy,Henrick en Gerard van Lennep,Karei van Lennep,Mackay,de zwager van Willems vroegere associé Parker,de familie Stroethoff,by wie Willem kamers had,zijn kantoorbediende Capit,Bicker,met wie Willem te Semarang gewoond had en de 79-jarige Jan Meyer,die by Papa en Mama in dienst kwam toen Willem en ik 6 jaar was. Er waren kransen van Saar,Marie Hartsen-s'Jacob,Capit,Stroethoff,de leden van Onder Ons en die der Maatschappy Apollo,wier Voorzitter een toespraak hield,omdat Willem 27 jaar lang Commissaris geweest was. Christiaan bedankte.

Vrijdag 23 Juli reed ik naar Zeist. Sylvia was charmant en wachtte my al lachende op. Wilfried wees rny de photo's,die van hem gemaakt waren voordat zyn krullen geknipt waren. Sylvia zag er zo fris en gevuld uit en was altyd zoet. Max,Em eh Deborah kwamen eten. Zaterdag ging Frank met Sam op de eendenjacht.

Ik bezocht Carry (weduwe van Jan van Lennep),by wie ik Elisabeth S2 2>'i Verdonk (haar dochter) aantrof met haar dochters ffarry van 10 en Anna

van 6 jaar. In het bos van Anna Pauw,schuin tegenover het huis van Frank en Constance,begon men een Ziekenhuis te bouwen.

Zondag las Frank my voor uit de brieven,gewisseld tussen mijn oud- overgrootvader David van Lennep en diens zoon Sylvius,die met zijn gouverneur op reis was in de jaren 1767 tot '69. Hy schreef uit Angers,Bordeaux en Amboise en verteerde veel gela,kocht drie costuums in diverse kleuren met zilver en goud geborduurd,kocht een paard,gaf diners,had twee domestiques enz. Zyn vader maakte toen het hof aan zyn derde vrouw Maria Machteld van Sypestein,wéduqe van Pieter van Schuylenburgh,Heer van Moermont in Zeeland. De jongere broer van Sylvius,myn overgrootvader Cornelis,was op het Manpad gebleven en eerst 15 jaar. Hun oom,Aernout, de oudste broer van David,bewoonde 's zomers Meerenberg en een andere oom,die later in de komedie verbrand is,bewoonde Groenendaal.Sylvius,die 3 Mei 1746 geboren was,trouwde op 18 Dec.1772 te Heemstede met zyn nicht Petronella Marie van Lehnep,dochter van Aernout en diens tweede vrouw Anna Elisabeth van Marselis,geb.l755. Hun echt bleef kinderloos. Het portret van Sylvius hangt by Frank.

Een nieuw Ministerie trad op met Klaas Pierson aan het hoofd,de man,die door zyn belastingen de mensen het land uitjaagt; Verder Willem de Beaufort Buitenl.Zaken en de radicale Borgesius Binnenl Zaken,Cremer fl3^ Koloniën,Lely Waterstaat,Eland Oorlog en Cort v.d.Linden Justitie.

Lore was erg dof en hield zelfs aan tafel de ogen gesloten,zodat Cornelia vermoedde dat zy in de afgelopen nacht weer een attaque gehad had.

Frank inventariseerde Willems inboedel en vond er allerlei uit Papa's en Mama's nalatenschap,waarvan wy niets wisten,ook de zilveren beker, door de Loge aan Papa vereerd,de gouden dukaton van Mama en onuitgegeven gedichten van Papa.

De ontvanger schreef my dat Bantam was geschat op een huurwaarde van ƒ 2500- en de meubelen op ƒ 5.000-.

De advokaat D.Simons werd benoemd tot Hoogleraar te Utrrecht om het Strafrecht te doceren.

Woensdag 4 Aug. ging ik op het Slot logeren,waar wy 's middags Henriette Insinger bezochten,die Henk en de inseparable Constance Carrasco en Bracewell te logeren had. Daarna toerden wy door Dennenburg, deK^teel- tjes en Broekhuizen. Dennenburg werd bewoond door de Beauforts,van wme S'l 3U een dochter geëngageerd was met de Baron van Harinxma thoe Slooten,later Burgemeester van 's Graveland. Op de Wildbaan was het,althans in de benedenkamers, zó donker,dat ik de afgodsbeeldjes op de tafeltjes niet onderscheiden kon en gevaar liep die omver te lopen,en toch was het helder weer en in 't hartje van de zomer. Anna wilde my de papagaai in de eetkamer wijzen,maar wy konden die in die duisternis niet vinden. Henriette was voor 2 Augustus op het Loo ten eten gevraagd met de boodschap: half hoge japon,en aangezien zy die niet bezat had zy bedankt !

1897 LX VI 25

Donderdag 5 Aug. reden wy naar Aardenburg,waar wy Mevr.van Eeghen vonden met Aernout op schoot,die op Ankie begon te gelijken en dezelfde kleur van haar had. De Heer van Karnebeek was er,een broer van myn vriend Herman,met wie ik in 1851 in Londen was en die door Agnes bedankt was en l'Abbé genoemd werd.

De tuin van del fSol was vpl bloemen,maar Anna en Constance betaalden dan ook ƒ 400- éj^aars uitsluitend voor het onderhoud,en kregen verder alle mogelijke items op de rekening als mest,zaad,potten en nieuwe bloemen! J\?37 Vrijdag 6 Aug. bezocht ik Ceejet Labouchere op het Huis Doorn,by

^ wie ik Anna Prins en haar dochter Jettie vond. ’s Middags was er op del Sol groot diner met Henriette Insinger, Constance Carrasco en haar vriendin,Henk, Jettie Prins en Zus Labouchere. Soep,tarbot,geperst vlees,sweet bread,(verbastering van zwezerik) kalkoen en Nesselrode pudding. De Eng. vriendi$n,Bracewell,looked spikeheads and blunderbusses als er Hollands of Frans werd gesproken. " Spreek dan toch Engels," zeide Anna. "Waarom leert de stoffel geen Frans ?" werd geantwoord.

Zaterdag 7 Aug keerde ik naar Bantam terug. Te Maarssen had Max meetings bijgewoond en geleid en gesproken en de gedachtegang der anderen in het rechte spoor gebracht,als zy afdwaalden.

Aan Lore las ik The Great Shadow (Hapoleon) van Conan Doyle voor. Dewijl daarin de leugen voorkomt dat 15000 Hollanders by de slag van Waterloo op de vlucht sloegen,, schreef ik er hem over. Later las ik Beyond the City van Conan Doyle voor.

Hout Beaufort,die by van Loon op kantoor was7engageerde zich met Miss Rythen,een Hoorweegs meisje en masseuse van Koningin Victoria,volgens .7738 Miss Hoppett a lovely girl. Dit engagement vond Jonkheer Willem van Loon beneden Beaufort's stand en op die grond verwijderde hy hem van zijn kantoor. Ik ontmoette hen in 1900 te Monte Carlo en vond dat zy er beeldig uitzag.

Woensdag 11 Aug. dineerde ik by Saar in het Oranje Hotel te Hilversum,met Christiaan,Louise,Kiewin,Roelof,Willem en Marie Hartsen en Lizzie. Ofschoon Saar jarig was,lieten haar kleinkinderen Heemskerk niets van zich horen.

De biografie van Piet Huet door Ds.J.G.Smitt,die my geleend werd, beviel my niet. De stijl is mooi,maar Piet Huet valt tegen. Veranderlijker karakter bestond er niet. Eerst was hy een losbol,na zijn bekering Evangelist, vervolgens ultra-Calvinist,toen perfectionnist,later vijf jaar lang spiritist en ten laatste antispiritist,maar desniettemin even onzeker en zenuwachtig als te voren. Hy preekte schitterend en maakte mooie verzen. Eens schreef hy my toen hy naar de Kaap ging om er in een blad te schrijven:

" Tandis qu'au Cap je vais manger des mixed pickles Et pour les Hottentots écrire des articles,

Lis souvent ce quatrain,que je fais d'un seul jet,Unique souvenir du publiciste Huet."Alsstudent was hy verliefd op een meisje dat Marie heette en

schreef hy: " Quoique nul protestant ose adorer MarieMoi je l'adore nuit et jour;

Oh crois moi catholique ou payen ou impie,Mais crois Marie à mon amour."

Wy studeerden met een zoon van Ds.Bruinier,wiens liefhebberij het was meerschuim pijpen door te roken. Dit #af Piet Huet aanleiding om het volgende couplet te maken:

" Pourquoi nous étonner de l'étrange lubieDe notre ami qui cherche et trouve son plaisir A

rendre à chaque pipe une couleur brunie?La réponse est aisée: Il s'appelle Brunir."

En toen hy spiritist was,schreef hy my:" Erst war ich Calvinist,Nachher Perfektionnist,Jatzt bin ich Spiritist Und bleib doch guter Christ."

Aan Lore las ik geregeld de Overdenkingen van Valeton,de la Saussaye en anderen voor,voorts de Verslagen van Roos,de Mededelingen van van Mels omtrent zijn huisbezoek in het Jacob v.Lennep kwartier,dan The Man in Black

1897 LXVI 26

door W.Black en Emma Marshall's Dayspring uit de tijd van Henry VIII, die in 1523 W.Tyndale,de vertaler der Vulgata in het Engels,liet ombfcengen.

De Hertog Henri van Orleans,die de Italiaanse Officieren voor lafaards had uitgemaakt,werd door de Graaf van Turijn,zoon van Amedeo,die enige tijd Koning van Spanje geweest was,uitgedaagd en naby Parijs by een duel in de buik verwond.

De President der Franse Republiek Felix Faure was te Petersburg en werd onbeschrijflijk gevierd. Men speelde voortdurend de Marseillaise en de Franse officieren en 600 matrozen waren vijf dagen lang dronken.

Max en Em logeerden op Bantam en Henk en Fanny op del Sol. Daar Cor- nelia vacantie moest hebben,kwam de pleegzuster Bertha Bergmeyer van de Amst. Ziekenverpleging haar op 31 Aug. vervangen. Zy was oud en dik, maar had mooie ogen. Twintig jaar vroeger had zy op Hilverbeek gediend Siy! en zy zat zowel Piet Six als de kinderen op hun kop. Zy was wel bekwaam , maar langzaam en liet Lore 's nachts te lang wachten,als deze haar riep.

Hor nam te Londen een Station's Newsagentship and tobacco & cigar- business over,na die door een accountant te hebben laten taxeren.

Op Saars verzoek aan Heemskerk om de kleinkinderen te logeren te mogen hebben,antwoordde de vlegel niet anders dan dat Kees naar den Haag ging en de meisjes naar school.

Dr,Delprat onderzocht JW. en achtte het noodzakelijk dat hy de winter elders doorbracht. Arme Jan Willem !

De Koning van Siam logeerde met twee halve broeders in het Paleis in den Haag; één dag bracht hy in den Haag door en één in Amsterdam en hy werd als een Keizer ontvangen en onthaald. Daarna vertrok hy naar Brussel.

Bertha Bergmeyer werd te brutaal met Lore en te familiaar; deze verlangde naar Cornelia,die te Sluis was met haar dear Chris em met hem naar Heist en Blankenberghe reed,waar hy echter niets om gaf. Evenzeer haalde hy de neus op voor de kleine woning van Cornelia's ouders. Op 14 Sept. kwam zy by Lore terug.

Dr,Delprat wilde dat JW. naar Arosa zou gaan,omdat Flims niet hoog genoeg lag,en nu wist Caroline niet wat zy doen zou,want voor de kinderen lag Arosa weer te hoog. Ik stelde haar voor JW. weg te brengen en de kinderen zo lang by ons te laten. Voor JW. zou het beter zijn zonder de kinderen te zijn,hetgeen Caroline toegaf. De la Saussaye wilde niet van het nemen van ontslag horen,maar aan Ds. Barger enig werk opdragen,en JW. zou zich dan met minder traktement moeten tevreden stellen.

Op 15 Sept. maakten wy een nominatie op voor een vacature: l.van Goor, 2. Karseboom en 3. van Leeuwen,maar op 11 Oct. werd A.Teixeira de Mattosj raadsadviseur by het Dep. van Justitie,buiten de voordracht om benoemd om de eenvoudige redeh dat de Minister hem graag lozen wou. Hy was belast met het geven van advies op aanvragen van Verenigingen om rechtspersoonlijkheid, en hy bleek ons een bekwaam jurist te zijn,maar tevens meticu- leus en zenuwachtig,voorts zeer orthodox,daar hy op Joodse feestdagen niet wilde zitten^evenmin op verjaar—of sterfdagen, nyn vrouw is de S'Jy) doch^Têr van de grote Haagse advocaat A.de Pinto en zyn echt bleef kinderloos. By het opmaken onzer voordracht had hy geen enkele stem,gelijk hem zelf bleek,toen in een volgende vergadering de notulen werden voorgelezen. De President deelde mede,dat hy zyn ontslag nog niet dacht te nemen.

De pleegzuster vertrok en schreef in het Gastenboek dat zy juichende heenging,en wy juichten mee !

, Kees RSell vertelde dat de onzedelijkheid in den Haag groot was enHosjp(t\ ' vijf dames zich naakt hadden lateh photographeren.

Daar de pleegzusters de emmers vol lucifers,haar enz.in de boven- certain leegden,bleek deze verstopt te zijn en moest de vloer tussen de kelder en Hr. 100 beneden worden opgebroken.

In Amsterdam werden de bordelen en rendez-vous in hotels herschapen en dus nog veel gevaarlijker voor argeloze vreemdelingen.

Frank had twee koffers en drie kisten met papieren enz.van Willem gevmld en een advies aan J.C.de Vries gevraagd,die hem geraden had alsnog tot scheiding en deling over te gaan,daar niets van hetgeen Willem tot zich had genomen hem by Papa en Mama's dood was toebedeeld.

Woensdag 22 Sept. raadpleegde ik Dr.Westhoff,daar mijn oog vol bloed Mi was. Hy zag er geen kwaad in en vond mijn gezichtsvermogen normaal.

Op 23 Sept. verdronk Willem Otten,de broer van de tuinbaas,onder de trambrug vóór Land-en Boschzicht. Hy had aan zijn vrouw wijs gemaakt dat hy melk op Hilverbeek ging hal£n en had toen in zijn schuitje de vaart overgestoken,maar was niet by de boer geweest,doch naar de kroeg van Baar te 's Graveland gelopen,waar hy veel gedronken had. Eerst de volgende ochtend vond men zijn lijk,terwijl het bootje nog aan de overzijde vast lag. Zyn pet en klompen dreven op het water. Ware hy nuchteren geweest,dan had hy zich gemakkelijk kunnen redden,daar de vaart ondiep was. De tuinvrouw beweerde dat hy niet meer dronk dan ieder ander,maar Jan Otten zeide aan Visser: " Dat is de tweede die dronken in het water gelopen is,ik

1897 LX VI 27ben benieuwd wie de derde zijn zal." Want een ouder broer was ook op dezelfde wijze om 't leven gekomen. Willem Otten liet een zwangere vrouw en drie kinderen na en in de Gooi-en Eemlander stond in de advertentie dat hy der kinderen zorgende vader was.

Roelof van Lennep werd student te Amsterdam.Prof. Snellen was zo tevreden over Dora's ogen dat zy vóór de winter niet behoefde terug te komen. De wondjes waren genezen.

Woensdag 29 Sept. kwam even vóór de afloop der zitting Cornelis aan het Hof met een telegram van Juffrouw Bader uit Londen,die niets meer bevatte dan de drie woorden:" Ceme at once." Ik ging het aan JW. vertellen en aan Frank,die zich aanbood mee te gaan,wat ik dankbaar aannam. Ik spoorde te 3T naar buiten,pakte myn koffertje en vertrok per trein van 7-5- via Utrecht en den Bosch naar Vlissingen. Te Utrecht kwam Frank by my zitten en zou Constance aan Cole telegraferen:" Wire more particulars Queensborough-pier." De Koek had aan zijn vriend Bakker te Vlissingen geseind om een cabin voor ons te reserveren,en wy kregen een ruime hut met twee bedden en een canapé. Wy kwamen te 11 uur aan boord van de Prins Hendrik,maar de boot moest nog op drie treinen wachten,zodat wy eerst te middernacht vertrokken.

De zee was spiegelglad en Donderdag 30 Sept. kwamen wy 's ochtends te 6 uur aan te Queensboro,waar wy de gevraagde telegram van Cole vonden:" Horman disappeared Tuesday midday ana aid not return home." Frank seinde dit naar fantam,Zeist en aan Henk te Haarlem. I'n Nors winkel,159 Stockwell- Road,Brixton,London S.E. vonden wy Juffrouw Bader,Cole en diens oom Hearne, en overhandigde Cole ons een brief door Nor aan hem met potlood geschreven, welke Cole de vorige dag 's ochtends ontvangen had.

Nor schreef aat hy moede is van het leven,nooit gelukkig geweest is S2Yt> behalve de drie jaren in Amsterdam, toen hy kon schaken en de Bond in het leven riep,aat de winkel hem gek maakte en hy zich dus het leven wilde benemen. " Half way Liverpoolstreet Station and the Hoek the sea will drown all." De brief was noch gedateerd noch ondertekend maar geschreven in The PrincesS Hall Restaurant Piccadilly en Dinsdag 28 Sept. 1 kwartier na middernacht gestempeld. Frank ging daarop met Cole's oom naar de Holl. consul Maas en naar Scotland Yard en telegrafeerde aan Henk om te Rotterdam informaties in te winnen. Ook begaven zy zich naar dat restaurant, waar Nor de brief geschreven had.

Te 4 uur ging ik met Frank naar de Keyser's Royal Hotel,waar wy met tore en JW. in '82 gelogeerd hadden. Wy aten er aan een afschuwelijk tafeltje nadat wy brieven geschreven hadden,kregen de enige nog vrije,ruime kamer en trokken al te 9y naar bed,maar te 1 uur werden wy gewekt door Juffrouw Bader en Cole,die ons een telegram van Henk kwamen brengen. Dit luidde:" Captain Vienna (naam van de boot) reported to police that a " passenger jumped over board Tuesday night between Harwich and Hoek,and " was lost." Ontzettend! Geen twijfel meer of het Nor geweest was.Lieve Nor,wat hadden wy je gedaan dat je tot zo iets komen kon !

Vrijdag ochtend zond Frank aan Henk een beschrijving van Nor's kleding. Hy had zijn beste pak aan en een regenmantel. Ik schreef aan Lore en kreeg een gelijkluidende dépêche van Henk onder bijvoeging:" Captain M 7 " and crew will be questioned Saturday by magistrate and myself."

Cole had inmiddels de namen van twee getuigen opgenomen,die Nor aan boord gezien hadden en aan de Liverpoolstreet Station de stok gevonden, die Cole herkende als die van Nor,daar Cole hem die zelf gegeven had,endie men op het dek had vinden liggen, 's Avonds vertrok Frank om de volgende dag by het verhoor te Rotterdam tegenwoordig te zijn.

Zaterdag 2 Oct.bezocht ik Algernon op zijn kantoor Bloomsbury Square en vroeg ik hem Miss Bader behulpzaam te zijn by de verkoop van Nor's business, daar hor haar alles op enige legaten^an Cole,Gans,Cornelia en Cornelis vermaakt had. ’s Middags vond ik een telegram van Frank:" Yienna's " stewards recognised portrait." Ik was van plan om 's avonds naar Holland terug te keren,maar kreeg een telegram van Frank:" Henk will come by " nightboat to keep you company." Ik at alleen doch deed nietó dan huilen.

Zondag 3 Oct. kwam,terwijl ik ontbeet,Henk binnen en vertelde hy my dat drie stewards hors portret hadaen herkend en voorts getuigd dat hy in de salon op een sofa was ingeslapen met zijn stok hangende over zijn arm. Te middernacht ontwakende had hy een souper besteld met een fles moezelwijn en een shilling fooi gegeven. Te 1-|- had de Duitser Theod. Gilsdorf,die te Londen woonde en op het dek stond dicht by de rook cabin,

(j gezien dat hor op een kist stapte en zich in zee liet glijden. Onmiddel- lijk had hy geroepen:" A man over board!". Een lichtboei werd uitgeworpen, de lifeboat werd neergelaten nadat de boot had gestopt,maar geen spoor van hor werd ontdekt. Behalve de stok had de steward nog twee boekjes en twee couranten gevonden ter plaatse waar hor geslapen had.

's fivonds vertrok ik met Henk naar Queensboro' , waar wy te 10?- aankwamen en van waar wy een kwartier later wegvoeren. Wy kregen cabin 2 maar konden niet

1897 LXVI 28slapen door het schommelen der boot en het geraas,daar alles rinkinkte,deuren en trappen heen en weer sloegen en glazen in de salon braken.

Maandag 4 Oct. kwamen wy klokslag 5 uur te Vlissingen en te 5T spoorden wy langs Tilburg,den Bosch en Utrecht naar Amsterdam,waar wy te 9.10 arriveerden. Ik spoorde naar Bussum en vond buiten JW. en Caroline met Hansje en Bavid. Later kwamen Henk en Fanny,Max en Emilie.Daar ik 35 brieven vond,had ik de volgende dag heel veel te schrijven.

Zaterdag 9 Oct. stierf Mr.J.Heemskerk Az. aei*.79,die zó knap was dat men hem het wonderkind noemde. Toen Thorbecke Min.van Binnenl.Zaken werdjliet hy zich door de Secr.Gen. en de refendarissen alles uitleggen, maar toen Heemskerk het werd,behoefden zy hem niets uit te leggen en legde hy hun nog het een en ander uit.

Dinsdag 12 Oct. bezocht ik Albert Smit en zyn vrouw,die bitter be- droefd waren en niets deden dan huilen. Daarna bezocht ik Jacob Ploos, die mager en uitgeteerd te bed lag en klaagde dat hy een harde dood had.

Op 13 Oct. stierf de adv.Gen.Jolles aan hartverlamming. Hy dronk verschrikkelijk en was altyd argent court.

Frank kocht de schilderij van Bles voor ƒ 186- uit de boedel van Willem en 500 sigaren voor ƒ 16,- ofschoon zy wel 100 waard waren. Ook kochten Frank en Constance het huis in de Krullenlaan te Zeist met het p4an er een verdieping op te zetteh.

Woensdag 15 Oct. vertrokken JW. en Caroline met de kinderen en Juffr. Krop naar Arosa. Agnes voorzag hen van levensmiddelen.

De Spanjaarden hadden op Cuba huis gehouden als voor 3 eeuwen hier te lande en evenals onze voorouders werden de opstandelingen in drie jaar geoefende soldaten,terwijl het Spaanse leger uit rekruten van 15 tot 18 jaar bestond.

Dit jaar vierde Lore haar verjaardag niet.Algernon berekende niets voor zijn bemoeiingen.Woensdag 20 Oct. bezocht thk opnieuw Jacob Ploos,die wegteerde en tobde over een regel van Vergilius,die hy zich niet kon' te binnen brengen.Hy hielp my op weg en toen vond ik: Desim fata Deum flecti sperare precando.

Caroline schreef dat het huis te Arosa klein is,de kamers laag,het uitzicht op een rots,de vallei smal.

Daar wy vonden dat Dora a change moest hebben en ons o.a.zekere Melle Peyre te Parijs was aanbevolen,ging Henk er 25 Oct. heen en schreef hy my 6 bladz. dat hy meende haar te kunnen aanbevelen. Prof.Snellen zag er geen bezwaar in,mits er geen electrisch licht was.

J.C.Baud werd adv.gen. in de plaats van Jolles. Jacob Ploos Jon my niet ontvangen; hy naknveel morphine en was vaak unconscious.

In het Octobernummer van het Schaaktijdschrift,dat met rouwranden verscheen,stond een lief artikel over Nor met zyn pottret. Het was geschreven door H,J.den Hertog.

1897 LXV1 29Caroline schreef 28 Oct. uit Arosa dat JW. niet beter was maar

hoestte en opgaf en zy naar Flims terug verlangde,maar daar was geen plaats. Te Arosa woei en tochtte het.

Max kreeg de oudste twee meisjes van Sam,Ella en Loukie ter catechisatie .

Maandag 2 Nov. joeg ik met Henk in het duin van Elswout. Henk schoot 20 faisanten,en ik 13. Hoeveel konijnen er vielen weet ik niet. Het was onaangenaam waterkoud weer en een scherpe Oostenwind. Wy aten ons brood in een hut van de delvers. De marsch terug was vermoeiend maar overigens hield ik het goed uit en ik amuseerde my best. Klaas maakte onze geweren schoon en het rijtuig van Duinlust,dat ons 's ochtends had afgehaald, bracht ons te 4-J- naar de Parklaan terug. Daar Lize de voordeur niet behoorlijk gesloten had,schelde de politie 's nachts te 2 uur en stond Fanny op.

De volgende dag had ik vergadering der Staten. Zeven nieuwe leden onder wie Gerard Boreel,Burgemeester van Beverwijk,Fabius,de dolerende,Mr. 'tHooft,rechter te Haarlem. In een geheime zitting stelde van Tien- hoven voor aan H.M. by haar inhuldiging een vuurwerk aan te bieden en daarvoor ƒ 10.0ÜO- te besteden.

Vrijdag 5"Nov. bracht ik Dora naar Parijs. Ik was te 7 uur opgestaan en te 8 uur kwam zy,die by Agnes had gelogeerd,my op de Herengracht afhalen. Wy etablisseerden ons in een coupé-lits en bleven daarin tot Feignies aan de Franse grenzen,zonder iets daarvoor te behoeven by te betalen. Wy reden via Utrecht,den Bosch,Rozendaal,Esschen,Antwerpen, Brussel,Mons en Quévy. Dora had een tas,parapluiezak,shawl,wrapper en een canarievogel in een kooi;ik had een handkoffertje,reiszak en hoede- doos. Het was koud in de coupé,en eerst te Esschen aan de Belg.grens kregen wy stoven. Agnes had een carabies vol sandwiches,penen en koek meegegeven en ik had drie broodjes en \ fles wijn.

De dikke mist belette ons iets van het land te zien. Te Feignies was visitatie van de handbagage en moest ik Frs. 1.85 voor 25 sigaren betalen. De trein was daar reeds 35 minuten te laat. Tot zover hadden wy alleen-gezeten in een coupé-lit voor vier personen met spiegels,gelegenheid om zyn handen te wassen en een W.C.,maar te Feignies stapten wy in een gewone le klasse,die even slecht verwarmd was als de vorige, met een dame,die tot Parijs meereisde en buitengewoon onbeleefd was.Wy hielden verder alleen te St.Quentin op en kwamen te kwart voor 7 in plaats van te 6 uur in Parijs aan. Toen was de koffer zoek. Het duurde een uur vóórdat de andere bagage gevisiteerd was en toen zeide de douanier:" La malle sera a la consigne" en daaruit kwam de koffer inderdaad te voorschijn. Ik had hem namelijk reeds de vorige avond te Amsterdam laten wegen en toen was hy met de nachttrein ons vooruit gereisd. De beleefde douanier,wien ik een sigaar gegeven had,had medelijden met ons zodat Dora de koffer niet behoefde te openen.

Wy liepen daarop met ons handgepack naar de uitgang,waar ons gevraagd werd si nous n'avions rien pour l'octroi. Dit vind ik een zeer

ongeschikte plaats om daarnaar te informeren,dewijl men dan de handen vol heeft en alles op de grond moet leggen om zijn reiszak te kunnen openen, gén man droeg Dora's koffer,die 100 kilo woog,langs een ladder op een omnibus,aie ons te 8 uur naar het Hotel Mirafeau in de Rue de la Paix bracht,waar de eigenaar Mr.Petit ons twee chambres contingues aü second aanwees en de meid ons warm water bracht. Ik zeide aan Mr.Petit dat Monsieur Tindal ons zijn hotel had aanbevolen,waarop hy vroeg:" Ah! comment va Monsieur le Baron Tindal?".

Wy dronken thee en schreven,Dora aan Agnes en ik aan Lore en daarna gingen wy uit wandelen,eerst^ door de Rue de la Paix en de Rue Castiglione tot de Rue Rivoli,toen rechtsaf naar de Place de la Goncorde en dezelfde weg terug. De lichten maakten een aardig effect en er waren nogal cabs en coupeetjes,maar weinig voetgangers,veel minder dan in Londen. Te 10i trokken wy naar bed en sliepen kostelijk op overheerlijke matrassen. In het Hotel was het zeer stil,daar er weinig gasten waren. Trappen behoefde ik niet te klimmen,daar er een lift was.

Zaterdag 6 Hov. stonden wy te 8 uur op en na het ontbijt liepen wy naar de Rue Rivoli en toen het Hotel Meurice voorby tot de Rue de Richelieu,deze door naar de Boulevards,welke wy afliepen tot de Boulevard Bonne Nouvelle en van daar terug langs de Boulevard*St.Denis,Poósson- nières,Montmartre,Capucines enz.tot de Madeleine,en vandaar door de Rue Royale naar de Place de la Concorde en zo terug naar het hotel.

asy

Vj>i

1897 LXVI 30

nNa wat gerust te hebben reden wy te 12-Jr naar de Rue de . 7 en

bestegen wy de trap jusqu'au cinquième. Brr! wat een klim! Wy werden in een net salon gelaten,waar een piano stond,en spoedig kwam Melle Peyre binnen,een klein persoontje,dat blijkens haar portret als jong meisje er lief uitgezièn moet hebben,maar nu een rood neusje en een duvet onder de neus had. Zy zoende Dora (my niet) en daarop deelde ik haar mede waarvoor Dora zich in acht moest nemen,waarop zy zeide dat haar nichten een interessante cours de dessin volgden,dicht in de buurt en dat het Engelse meisje,dat by haar en pension was,Frans,muziek-en dansles nam en verbod had van Engels te spreken,voorts dat zy een vriendin had geëngageerd om de meisjes te begeleiden,wat Dora heel jammer vond. Deze vriendin kwam daarop binnen met het Engelse meisje Gwen Cash,die opzettelijk was uitgegaan om bloemen voor Dora's kamer te kopen. Gwen Cash vond ik heel klein en Dora's kamertje nog kleiner.

Na Melle Peyre verlaten te hebben wandelden wy naar de Avenue du Bois de Boulogne,waar de familie Vaucher woonde^en waar wy Melle Perret vonden,die vroeg of Dora lust zou hebben om de école de Jeudi by te wonen, waar Mevrouw Bersier kinderen liet werken,stoppen,naaien enz.en enige meisjes ait surveilleerden. Daar de lucht er te benauwd was kon ik dit niet toestaan. Wy wandelden daarna langs de Champs Elysées naar ons hotel terug en dit nam ons precies een uur; het was amusant de vele fiacres,coupés,landauers,rijwielen,ruiters en door electriciteit voortbewogen wagentjes te zien. Na een uur gerust te hebben reden wy te 5T met een rijtuig met twee paarden en Dora's koffer opnieuw naar de rue de Ifay,waar een man,die op straat liep ons vroeg of hy de koffer naar boven mocht brengen. De man volbracht het kunststuk,maar ik vrees dat hy de volgende ochtend een bloedspuwing gekregen heeft. Het was horribel om aan te zien. Ik liet Dora alleen naar de 5de étage klimmen en reed terug naar het Hotel,waar ik soep,vis,vlees en beignets voor diner kreeg, overheerlijk. Daarna bracht ik Olga van Eeghen in het Hotel Meurice, waar zyinet haar kamenier logeerde, een bezoek. Sedert drie weken was zy in Parijs en dagelijks liet zy Mezger tweemaal geld verdienen.

Tegenover ons hotel woonde de costumière Swarth,en daardoor stond de straat er overdag altyd vol equipages en fiacres,zodat het onze koetsier moeite kostte zich er een weg doorheen te banen. De dames konden by die naaister haar geld kwijt raken of rekeningen maken,die haar ouders of echtgenoten dan al of niet betaalden.

De hotelhouder zeide my heden dat voor 't geval Dora hulp behoefde, zy zich op zijn vrouw kon beroepen! Alles uit liefde voor le Baron Tin- dal! Te zijner ere lag ook de Telegraaf in de leeskamer.

Zondag 7 Nov. reed ik na 't ontbijt naar de Rue Madame by de Luxem- bourg over de Seine om Mr.Holland te horen preken. De dienst begon te lO-j- en ik zat naast Olga, die ik gewaarschuwd had dat hy preken zou. Het werd goed vol,vooral met dames,en er was een koor zodat er heerlijk werd gezongen. Hy preekte over 2 Cor.6:4:" Nous nous rendons a tous égards recommandables comme serviteurs de Dieu." (en souvenir de la glorieuse Réformation). Na de dienst wachtte ik totdat de kerk leeg was en sprak ik hem aan. Ik zeide hem dat Anna en Tane mijn schoonzusters waren en my verzocht hadden hem te groeten,maar hy zeide dat hy nu geen tijd had my te ontvangen,en hy daarvoor de Vrijdag middag openhield. Hy woonde boven zijn kerk,dus verbazend hoog,en hoopte dat Dora hem of zijn vrouw eens zou komen bezoeken.

Ik liep in drie kwartier terug, rustte wat en reed te I-5- naar de Rue de Ipay. Gelukkig zag Dora my ban haar balcon en liep zy my tegemoet. Zy had haar koffer uitgepakt,waarvan nu ook het tweede slot gebroken was en had alles kunnen bergen ih een grote kast. Het eten was goed en voldoende (maar Gwen at byna niets),het licht ook,een hang-en een staande lqunp. 's Avonds had zy gepraat en gelezen en te 10-$- was zy naar bed gegaan en had goed geslapen. Melle Peyre was aux petits soins geweest. Zy had overvloedig dek en een kruik en de kamer was niet koud. Zy had te Passy gekerkt by Mr. Weiss.

Wy wandelden naar het Bois de Boulogne,waar wy ons op een bank by de grote vijver amuseerden met te kijken naar de zwanen en eenden,aan wie de wandelaars brood toewierpen,en naar de schuitjes,waarmede men voor 25 centimes mag roeien. Het was beeldig stil weer. Te 4 uur brachtik Dora weer thuis omdat zich dan een nichtje van Melle Peyre zou presenteren, en ik sukkelde alleen te voet naar het Hotel,nu en dan op eenbank rustende om naar de massa passanten en rytuigen te kijken,want in

een omnibus was geen plaats te krijgen.

fi TL

ter'J-

1897 LXVI 31

Als ik joeg liep ik trouwens nog wat langer en de trottoirs waren gemakkelijk,de lucht niet zwaar. Te 5T in het Hotel terugkomende schreef ik terstond aan Lore,die ik meer dan ik zeggen kan miste en die meer dan ik zou genoten hebben. Arme Lore,wie deze Zondag interminabel zal toegescftenen zijn. Te 7 uur reed ik weer naar de rue de I|>ay en dineerde ik er met Melle Peyre's zuster,een neef en nicht Melon en hun 14-jarige zoon André en Marie jjarrat,een doofstomme nicht,die het huishouden deed en genoeg hoorde om Gwen te verbieden Engels met Dora te spreken. A/a het eten rookte ik een sigaar met Mr. Melon,terwijl zijn zoöntje zijn taken maakte en zijn vader telkens te hulp riep. Te 10 uur liep ik in 3 kwartier terug naar het hotel.

Maandag 8 Nov. schreef ik eerst aan Anna en Tane en aan JW. en Caroline te Arosa en reed ik te 12^- in een omnibus naar de Place Victor Hugo, die dicht by de rue Ipay was. Het had geregend,en het zag er te dreigend uit om naar de Jardm d'Acclimatation te gaan,gelijk Dora en ik van plan waren. Wy reden dus per tram naar de Avenue de 1'Opéra en liepen vandaar door de Rue Royale naar de Madeleine,maar het was er even donker als op de Wildbaan,zodat wy niets zagen. Vandaar liepen wy naar het Hotel Meu- rice,maar Olga was uit en daarna keerden wy naar het Hotel terug om uit te rusten. Ik had wel aan Dora de Louvre kunnen wijzen of iets anders, maar ik begreep uat zy later al de tijd zou hebben om de Sehenswürdig- keiten in Parijs te bewonderen.

Te 5T reden wy weer naar Dora's huis terug,waar Marie Barrat ons haar gravures toonde,waarvoor zy vier prijzen had behaald. Na het eten kwam Mr.de Watteville met een dochter en nog twee meisjes de Waringy en de Chanterelle. Aan tafel hadden de zusters Peyre getwist over de zaak Dreyfus,die de éne verdedigde en de andere un saligot noemde.

Te 10 uur keerde ik per tram van de Place Victor Hugo terug tot de / Place de 1'Opéra,waar de Rue de la Paix op uitloopt en betaalde ik mijn rekening,die vrij hoog was. Voor de thé complet van de eerste avond met Dora vroeg men 10 en voor mijn diner 8 francs.

Dinsdag 9 Nov. was het prachtig weer. Ik stond te kwart vpor zeveh op,ontbeet,deelde fooien uit en reed per fiacre naar de Gare du Nord.De trein vertrok te 8.20 en ik zat alleen tot Quéry,waar visitatie was, paar daar ik naar Holland reisde,behoefde ik niets te openen. Ik stapte daar in een restauratiewagen,waar ik brood met sardines,een omelette, beefsteak met groenten en aardappelen kreeg en een halve fles Chably voor frs.6,-.Ik trachtte een gesprek aan te knopen met een Fransman,die aan hetzelfde tafeltje zat,maar hy beet niet toe. Verder bleef ik steeds alleen.

Te Brussel moest ik in een andere trein overstappen en kwam ik in een coupé-lit,waar het koud was,terwijl de wagen geweldig schudde. Te Berchem zag ik in een dierentuin in het voorbijrijden viei^.kamelen lopen.Te Rozendaal behoefde ik niets te openen. Te Utrecht kwam kwart voor 7 aan,dus slechts 5 min.te laat,en moest ik in een scherpe wind op het 3de perron op een lokaaltreintje wachten en kou vatten. Te Hilversum was ik om 87 en een half uur later was ik thuis.

. Er was gelukkig niets dat haast had gedurende myn afwezigheid voord X (=ro my gekomen. Donderdag 11 Nov. aten wy nog aardbeien.

JW. schreef op Ï3 Nov. goede tijding uit Arosa. Hy mocht 's avonds buiten zitten en vond de lucht heerlijk. Het weerglas stond er meest op het vriespunt en daar het huis op een tochthoek stond,wilden zy verhuizen en hun eigen huishouden doen.

De socialist van Kol stelde voor een commissie te benoemen om de Atjehpolitiek te onderzoeken en werd ondersteund door Troelstra,van der Zwaag,Ketelaar en Stoffel.

Vrijüag 19 Nov. joeg ik opnieuw met Henk in het Duin en schoten wy 30 faizanten,ook hennen en 27 konijnen. De volgende dag joegen wy met Frank op het Sticht.

Dora schreef aan Miek dat Parijs haar niet sympathiek was en Melle Peyre haar drilde alsof zy een schoolkind was.

Zondag 21 Nov. stierf Ravenhorst,vroeger tuinbaas op Swaenenburgh en daarna handel drijvende in rietmatten,enz. Agnes had een mooi huis voor hem gebouwd en hem veel geld geschonken,maar hy dronk en liet buiten zyn vrouw en 10 kinderen veel schuld achter,zodat zyn vrouw zeide dat PXL/ zy dikwijls R3*S-uit wanhoop over zijn gedrag haar nood aan Agnes had

willen klagen. Hy werd niet ouder dan 44 en een acute longontsteking maakte een einde aan zijn leven.

1897 LXVI 32

Dora schreef my dat zy de straten modderig vond en de Parijzenaars des blagueurs,Gwen eenvoudig en oprecht (flatfooted poor girlj. Dora speelde piano en had schik in de Italiaanse les van Mad. Guerda uit Milaan, wier man een socialist was en zy vond Mad.Joubert lief. Deze trouwde al op haar 16de jaar en had op haar 22ste al 4 kinderen.

JW. schreef uit zijn nieuwe woning in Arosa,waar het in de verandah warm was,58-.Fanny bracht ons een photographie van Arosa,waarop het door JW.bewoonde grote hotel duidelijk zichtbaar was.

Anna van Loon werd ernstig ziek ten gevolge van een val by het naar bed gaan. Dr.Kortland uit Zeist en Dr.Broers van Doorn vreesden voor een inzinking,daar de pols steeds flauwer werd. Hendrik zou het een zegen vinden als zy stierf en #enk en Fanny rieden ons Lilian Hoppett te vragen om by ons te komen voor 't geval Anna stierf en Tane haar niet houden wilde of naar een ander land mocht verhuizen.

Vrijdag 26 Nov. spoorde ik naar del Sol,waar Dirk my,op mijn vraag hoe Anna het maakte,zeide:" Erg goed." Ik vond Tane,Agnes,Lilian en de Haagse diacones te ly aan de lunch. De nacht was rustiger geweest,maar de krachten nog min. Henriette kwam te 4y en keek als een spin omdat zy moest blijven eten. vroeg my niet te logeren,wat Louis van Loon wel deed, maar ik vond La Forêt te ver uit de buurt en bestelde dus een kamer in het Hotel»waarheen ik my te 10^- begaf. Ik vond een groot vertrek met luiken, vuur, een kruik in bed,warm water,veel dek en een nachtlichtje,alles voor 1.25 en ontbeet op del Sol.

Cole had my gevraagd om een Eng.vertaling der artikelen over Hor en ik had Lilian gevraagd of zy zich daarmede wilde belasten. Dit had zy op zich genomen en nu wees zy my haar vertalingen,die haar veel moeite hadden gekost en waaraan zy een deel van de nacht besteed had.Agnes zeide my dat zy een boerderij voor Jan Vogel op de Slenk zou bouwen.

Zaterdag 27 Nov. reed ik naar Bantam terug via Nieuwersluis waar Cornelis my met de coupé en 2 paarden afhaalde. Het stormde en regende allergeweldigst.

In den Haag sprak de zendeling Waldmeyer,die voor een krankzinnigengesticht op de Libanon collecteerde. Hy was de gevangene geweest van Theo- dorus,de Negus van Abessynië,die mensen slacht en psalmen zingt en hem beval een kanon te gieten,maar feem met een ander kanon wilde^doodschieten. Toen die echter uit elkaar sprong schonk hy hem de vrijheid.

Emilie leed aan nieraandmening en pleuritis en had pijn in de rug en in de zijde. Anna's toestand bleef precair.

Op 30 Nov. stierf plotseling A.C.Wertheim,Lid der le Kamer,een man aan wie veel verloren werd. In de Evening News stond een artikel over Nor.

Vrijdag 3 Dec. stierf Jacob Ploos. Hy werd 67 en had beschreven dat men zijn lijk moest openen; dit geschiedde en het bleek dat hy een gezwel in de ingewanden had,dat best had kunnen worden weggenomen,maar Tilanus en Gildemeester hadden dat gezwel nooit ontdekt. Zyn horloge en ketting vermaakte hy aan Ménagé Challe,klerk op het Kantongerecht en aan zijn verpleegster een mooi jaargeld. Ik kreeg zijn stok van zijn zuster. Hy was een mijner oudste vrienden en altyd trouw en gastvrij,maar helaas ongelovig. Als kantonrechter keek hy met de grootste nauwgezetheid de boedelscheidingen na en nooit berekende hy,gelijk zijn ambtgenoten deden,een cent meer dan het tarief veroorloofde.

Christiaan Vree liet Zondag aan Cornelia weten dat zy hem niet vóór 5 uur moest verwachten,daar hy met de zoon van zijn patroon ging wandelen. Wat een koude vrijer ! na een scheiding van 14 dagen!

Dit jaar vierden wy geen St.Nicolaas,maar ik gaf aan Lore twee boeken van Ainsworth3The Star Chamber en Saint James,en Miek ging by Max.

Caroline schreef dat JW. steeds in de open lucht zat te schrijven met de éne hand,terwijl hy met de andere de inkt ontdooide; de thee be- vroofc. Daar Henk te 8 uur op school moest zijn tot 12 en 's middags van 2 tot 4T>dus veel te lang voor een kind van 7 jaar,moest Caroline al te 7 uur op en leed zy bitter kou.

Dora schreef dat zy in de manege te Parijs ging les nemen en het land had.In Amsterdam was het 's avonds onveilig voor de dienstmeisjes,want evenals in

't vorig jaar werden er weer door een onverlaat enigen met een mes gestoken.Frank wees my enige voorwerpen,die hy uit Willems inboedel gekocht

had,o.a. Mama's sleutelmandje en gouden rijder,Papa's snuifdoos,cachetten, Vermakelijke Mythologie en Walter Scott's portret enz.

S2&1

TH3

1897 LXVI 33

Dora at te Parijs met de Tindals en ging met hen naar de comedie.In & en Haag duelleerden üosterzee en Stoop over een meid. De een verlooreen stuk oofc,de ander kreeg een hak in 't onderlijf.

De Heer Hoog,boekhouder by van den Berg,zeide dat Nor nooit een abuis gehad of een fout gemaakt had en altyd even net en accuraat werkte, maar dat het kantoorleven veel te min was voor een jongen met zulk een hoofd. Geen van Nor's opbolgers kon in zijn schaduw staan.

Max nam de meisjes Boreel en Kitty Bijleveld aan.Donderdag 30 Dec. sloot ik met Frank de jacht. Frank schoot 2 faisante-hanen,en wy schoten ieder een haas,die van de Slink kwamen. Daarna schoot ik nog een haas op het weiland in Swaenenburgh tegenover Bantam,terwijl Frank op het eiland een konijn schoot.

Dora schreef een opgeruimde brief zowel aan my als aan Miek en aan Fanny.

E I N D E 18 9 7

LXVI 34

A N N O - 1 8 9 8

nu Christiaan viel op 31 Dec. na een vergadering in de Eensgezindheid7van de laatste trede der trap op zijn knie,waarna hy,door Sam van Eeghen en Willem van Loon ondersteund,naar het Rokin gestrompeld,van daar per tram en trein naar Hilversum gereden was en per draagstoel naar huis gebracht werd. Dr.Vlaanderen masseerde hem en hy leed veel pijn.

Dr.Treeling ging Oudejaarsavond te 9T uit zonder terug te komen en de volgende dag kreeg zijn vrouw een brief van hem om te zeggen dat hy het leven moede was en zy hem niet zou terug zien. Welk een tijding op Nieuwjaarsdag! Zijn lijk werd in de Gooische Vaart gevonden.

Vrijdag 7 Jan. smeekte Lore my Dora in Maart uit Parijs te laten terugkomen,daar zij vreesde,daar haar ogen zo verminderden,haar anders niet meer te zullen kunnen zien.

Sylvia kreeg een nierontsteking en Dr.Delprat vond haar toestand zó ernstig dat hy Prof.Stokvis in consult nam. Leze keurde de behandeling van Dr.Belprat volkomen goed,doch schreef in plaats van Nestlé melk gewone melk voor en gaf goede hoop op herstel,en die hoqp werd verwezenlijkt. Sübl Donderdag 13 Jan. trouwde Henriette de Marez Oyens met Willem van

Oostveen. Jacob R'óell werd Minister van Marine in de plaats van Jansen, wiens aanvraag van 3 millioen voor een pantserschip was afgestemd en die om deze reden zijn ontslag had genomen.

Dora schreef dat zy veel schik had met Lina,die Palmyra was opgevolgd en Duits met haar sprak,dat Gwen en zy alleen ontbijten,dat Melle Peyre boeken schrijft,schildert en dicht,dat Marie Jïarrat dienst doet als spion en de keuken binnensluipt als Dora met de meid praat en dat zy 's avonds Mon Oncle et mon Curé lezen.

Op Amboina had een ontzettende aardbeving plaats,waarby ta% van menden omkwamen.Daar Lore gedurig duizelingen had en zo verminderde,schreef ik reeds op 17 Jan. aan

Meift. Peyre en aan Dora dat ik haar de 22ste zou komen halen.Dinsdag 18 Jan. hoorde ik Cfoillard over de Zending in de Zambèze, nadat zijn

vrtbend Bertrand,die de Zambèze bezocht had, het woord gevoerd had.SitS In Parijs hadden voortdurend opstootjes plaats,en werd Zola door

de studenten uitgescholden,omdat hy de partij van Dreyfus gekozen had.Zy riepen:” A bas les Juifs,vive l'Armée !".

Zaterdag 22 Jan. spoorde ik per trein van 8.20 (spoortijd) naar Parijs met een lege koffer. In Mirabeau kreeg ik dezelfde kamer als de 5de November. Ik dronk thee met brood,terwijl een Griek met twee dochters en een Roemeens generaal met zijn dochter in dezelfde kamer dineerden. Tegen 8 uur reed ik met de lege koffer naar de Rue de Ifay,waar men nog aan tafel zat. Melle Peyre betreurde zeer Dora's vertrek,nu de lessen in het Italiaans,paard rijden en Duits pas begonnen waren en Dora nog zo weinig van Parijs had gezien,maar dit was Peyre's eigen schuld,daar zy met alles zo geteut tfad.

Ik sliep heerlijk en reed Zondag te 10 uur naar de Chapelle du Luxem- bourg,waar niet Mr. Hollard preekte maar zijn collega de Fay,heel goed en sterk de e, muet latende horen: homme,juste,coeure. Ik liep naar het hotel terug. Op de Place de la Concorde zou,in strijd met 's Ministers verbod,een manifestatie plaats hebben tegen de aanhangers van Dreyfus en van de Joden,en van alle zijden rukten dan ook escouades sergents de ville,municipaux en soldaten op om eventuele woelingen tegen te gaan.De vorige dag had in de Chambre des Représentants de socialist Gérault de Graaf de

Bernis,en deze de socialist Jaurbs geslagen,en was er toen Slbft een algemeen gevecht ontstaan en met inktkokers gegooid, zodat de huissiers geen orde konden houden en Brisson,de president,de vergadering had verlaten. De ruzie was ontstaan doordat Cavaignac de Minister over de zaak Dreyfus had geïnterpelleerd en Jaurès de Graaf de Bernis voor een lafaard had gescholden,omdat deze hem gevraagd had of hy soms advokaat was van het Syndicaat,dat zich gevormd had om Dreyfus te verdedigen.

Ik dronk te 4 uur thee met Dora,Gwen,en Madame Joubert met haar dochter en te 7T at ik ook met Melle Peyre en de Melons. Na het eten rekende ik met Melle Peyre af en gaf haar een geldelijke vergoeding voorde schade,die zy door het vervroegde vertrek van Dora leed en te 10 uur reden Dora en ik met een omnibus,ons op een schriftelijk verzoek door de Chef de Gare gezonden,naar de Gare du Nord.

De twee koffers waren door de conciërge en de knecht naar beneden gedragen. Wy verlieten Parijs te 11 uur en bleven tot Amsterdam altyd alleen. Ik was eigenlijk nogal blij die rumoerige stad achter de rug te hebben,waar men de éne dag nooit zaker is of er niet de volgende een revolutie zal uitbarsten en de straten gebarricadeerd zullen zijn.

Het was koud in de trein maar ik sliep nu en dan,gedekt door de heerlijke wrapper,die Henk en Fanny,Max en Hm my op myn laatste verjaardag hadden gegeven. Te Quévy werd de handbagage gevisiteerd en te Mons,25 minuten verder,stapten wy in een coupé-lit. Wy kwamen Maandag 24 Jan- ' kwart voor

twaalf,dus precies op tijd in Amsterdam aan het Centraal Station en dus vroeg genoeg om te 12.5 naar Bussum door te sporen. Lore en Miek waren zeer verrast,daar ik eerst van plan was geweest om pas 's avonds terug te komen. Aan tafel by Melle Peyre was er weer een woordetwist geweest tussen haar als verdedigster en haar zuster en neef als tegenstanders van Dreyfus,vrij onverkwikkelijk.

Sinds Vrijdag 21 Jan. had Fanny influenza met koorts van 59 tot 40.8 en veel

1898 LXVI 35 hoesten. Ik vernam dit eerst Woensdag in Amsterdam van Agnes, want Henk had het schrijven verleerd. Donderdag kwam er een van Emilie om te zeggen dat Fanny's long ontstoken was en zy 's nachts onrustig was.Zy had een diakones. Gelukkig zei de dokter dat de ziekte goedaardig was. Donderdag daalde de temperatuur tot 58.4 en Vrijdag tot 37 5,. By Em's brief was ook een woordje van Henk. Vrijdag was de créJis^efrPnam de koorts af. Fanny gevoelde zich zeer slap,maar nam 5 liter melk en 5 eieren daags en de hoest werd losser.

Constance van Frank at 1 Febr. by Thora van Loon en gleed daar uit ten gevolge waarvan zy haar enkel verzwikte en liggen moest.

Vrijdag 4 Febr. vertrok Miek naar Carouge en de volgende dag reed ) ik naar del Sol,waar ik Anna weer vond als vroeger,eer sterker en vlugger. Zy en Tane wilden del Sol vergroten door zowel aan de eet- als aan de logeerkamer een kamer aan te bouwen en er dan 's winters te blijven.

Zondag ging Anna tweemaal ter kerke,want evenals Ds.de Graaf vroeger was nu Ds.Callenbach alles en nog wat. 's Avonds kwam hy tot by elven praten,heel interessant. Ik was 's middags te Aardenburg geweest,waar de dochter van Li van Eeghen te bed lag. Maandag keerde ik naar Bantam terug.

Woensdag 9 Febr. uit Amsterdam terugkomende,vernam ik dat het engagement van Cornelia verbroken was. Daar Chris Vree Zaterdag aan haar geschreven had dat hy Zondags niet by haar kon komen omdat de beide zoons van zijn patroon uitgingen en hy üus op de boel moest passen,ging Cornelia zelf met verlDf van Lore naar Utrecht en vond zy de twee zoons thuis,waaruit bleek dat Chris haar had bedrogen. Maandag schreef hy haar dat hy het engagement niet langer wenste voort te zetten en tpen was zy ontroostbaar. Maar later was zy dankbaar dat het hiertoe gekomen was, want al sinds lang had zy bespeurd dat hy niet afkerig was van een glas jenever en daarby was hy onverschillig,ongelovig en alles behalve spaarzaam. Zyn moeder had hem al meermalen over zijn koel gedrag tegenover Cornelia onderhouden.

Aan Lore las ik voor Windsor Castle van Ainsworth uit de tijd van Henry VIII en Ann Boleyngi en later Lochinvar van Crockett.

5U^-2- Tane was boos op my om de fouten,die ik in haar blaadje gelatenhad. Er stond namelijk Rodugerez in plaats van Rodrigerez en er was een alinea te weinig,maar dit was ook het geval in haar concept !! Alsof de lezeES daarop letten !

Vrijdag 18 Febr. bezocht ik Fanny,die nog niet mocht opstaan,omdat de long nog niet genezen was. JW. schreef dat hy by Dr.Jansen gesoupeerd had met een Engelsman,die Christiaan kende en sedert jaren bloed opgaf.

Zondag 27 Febr. schoot een onverlaat op Koning George van Griekenland, terwijl hy met zijn dochter Marie in een open rytuig reed. Het eerste schot trof de paarden,het tweede de pikeur. De Koning stond op om zijn kind te beschermen en nog 5 schoten volgden. Een der booswichten werd gegrepen. De Koning is een zoon van Christiaan IX van Denemarken en gehuwd met Grootvorstin Olga van Rusland. Hun enige dochter Marie is in 1876 te Athene geboren en in 1900 getrouwd met Grootvorst Georg van Rusland. Hun echt bleef kinderloos.

Donderdag 3 Maart stierf Anna Willink,oud 75 te Hilversum. Zy was blind en tobde omdat zy meende geruïneerd te zijn.

Op 7 Maart werd van Goor geïnstalleerd en roerden Kist en van Valkenburg de strooppot over Wildschut. Daar Kist uit het hoofd sprak,bracht hy he± er alecht af,maar van Goor sprak heel goed en bescheiden.

By Agnes zag ik de ezels geëtaleerd,die door Dora geschilderd waren en door een ieder bewonderd werden. Agnes had ettelijke verhalen van Crockett en van Jan Mc Laren uit het Engels vertaald en my ter correctie gegeven,maar toen ik ze terug gaf kon zy zich,gelijk te verwachten was, met geen mijner aanmerkingen verenigen.

Woensdag vond ik Sylvia veel beter,zy werd dik en was zo wild als een 1er. Wilfried zou een poppenkast partij by Hooft Graafland bywonen en Constance had schoentjes met gespen,een rode kraag en witte handschoenen voor hem gekocht.

Caroline schreef dat Henkie keelziekte had en JW. weer creosoot moest nemen,daar de dokter niet tevreden was over een hardnekkige plek in de long. Henkie kreeg de mazelen met 39.2 koorts.

Voor de Prov. Staten werden gekozen Jan Rapp en zijn maat J.van Hall, ultraradicaal,zoon van de conservatieve vriend van Papa,eerst te Amsterd. later te Utrecht Hoogleraar in de rechten.

Agnes stond haar collectie oude tekeningen en etsen aan het Prentenkabinet van het Rijksmuseum af. Er zijn er by van Rembrandt,Rubens, Both,Ostade en Rogmans.

Willem Hepveu werd benoemd tot Burgemeester van Ophemert.JW. had uitslag op het gezicht,die met pleisters bedekt waren,en zag er, toen deze

verwijderd waren,ontoonbaar uit.De kinderen van Prank en Constance kregen de waterpokken in April. Henrick van

Lennep brak een rib by een val in een boerderij in de Watergraafsmeer.Lore zeide my dat zy dacht deze maand (April) plotseling te sterven en op 8 April

werd zy 's ochtends tot stikkens toe benauwd.Mietje en Betje van Hal gingen tweede Paasdag in Zeist doorbrengen, maar toen zy

terug kwamen hadden zy niets gezien,noch de Slotlaan,noch de Squares,noch het bosch. Betje had maanden lang in Zeist gediend by het Heilsleger,maar misschien wist zy niet

1898 LXVI 36 dat er een Slot en een bos was. Zy hadden by een vriendin in huis gezeten,voilà tout! Est-on bête !

Dora kocht een witte keeshond in de Spuistraat. Op 13 April vertrok Caroline van Arosa naar Flims.

Jan Luden liet een huis bomwen op Koningshof achter Elswout by de vinkenbaan,maar zijn schoonmoeder betaalde het.

Anna zeide aan Constance Carrasco dat zy Frans en pianoles moest geven,maar het enige wat zy antwoordde was :" I hate teaching !".

De Verenigde Staten en Spanje geraken in oorlog.Vrijdag 29 April werd de Waterleiding te Haarlem geopend,maar Henk kreeg geen woord van dank voor zijn goede administratie gedurende 14 jaar.

JW. schreef 2 Mei uit Reichenau op weg naar Davos,waar hy by de von Wyss zou logeren.

Maandag 9 Mei kwam Caroline met Juffrouw Krop,Hansje en David uit Leiden,maa<* Caroline keerde reeds Woensdag derwaarts terug omdat Arnolda rust behoefde.

Een dochter van Anna Gann Dun engageerde zich met Baron Snouckaert van Schau^burg, onechte, doch erkende zooX&,'J

Max sprak in Eltheto te Utrecht over de Hervorming in Spanje in vroeger tijd en thans.

De huurwaarde van fantam was aanvankelijk op ƒ 4800- geschat,door die te berekenen naar de prijs,die het gekost had, De zetters verlaagden die som op ƒ 2800-,de Directeur op ƒ 1800-,maar op mijn reclame,waarin ik wees op de veel lagere huurwaarde der andere huizen (Hilverbeek,Bóeke- steyn en Gooilust) en nadat de heren uit Hilversum alles hadden opgenomen,werd zy finaal vastgesteld op ƒ 1400,-

Op 14 Mei kreeg Christiaan op zijn 70ste verjaardag van Warner de snuifdoos,die Kon.Lodewijk na zijn aftreden in 1810 aan Grootpapa gegeven had. De doos is van massief goud en bevat Koning Lodewijks portret

1891 LXII 37

.

Christiaan zeide aan tafel dat niemand meer verwonderd was dab hy- zelf van zijn 70ste jaar bereikt te hebben,daar hy ald kind zo zwak &n als jongeling zelfs voor de militie afgekeurd was. Hy gaf aan ieder van zijn kinderen ƒ 25,- en aan ieder kleinkind ƒ 10,-.

19 Mei stierf the Grand Commoner Gladstone geb.1809.JW. schreef dat Dr. Koemink met Dr.Delprat gesproken had en beiüen van oordeel waren dat hy niet meer in Amsterdam moest komen wonen,maar zijn ontslag nemen en in het hooggebergte blijven,daar de wond in de long niet genezen was en evenmin beter.

Ik schreef aan Caroline dat ik er over dacht om Bantam te verkopen daar Lore de kamer toch niet meer verliet,Henk en Fanny nooit langer dan tfoor één dag kwamen,het gezin van Max en Em te groot was om ze allen te herbergen,en Frank en Constance te Zeist geëtablisseera waren,terwijl Miek evenmin als Dora aan Bantam gehecht waren,zeudcn-wy dan duizenden zouden uitsparen om ook hen te helpen.

Vrijdag 20 Mei stiderf mijn oude vriend Izak Domnissen te Doorn, in de ouderdom van 79*

Fanny had zich de moeite gegeven om aan 15 nichten te vragen ofzybereid waren aanLilian Hoppett tezamen een rijwiel

te geven. Allenwaren daartoe bereid op Lou Nepveu na,die weigerde. Henk ko^ht het wiel en toen ik 21 Mei met Dora op de Herengracht kwam,vonden wy daar Henk al met het cadeau. Wy haalden daarop de jarige Lilian met Anna en Tane van boven en brachten ze in de onderkamer,waar Henk haar zeide dat het wiel voor haar was. Kr hing een kaartje aan met de namen der 14 geefsters. Zy was stil van blijdschap en dankbaarheid. Bovendien kreeg zy van Anna 6 paar handschoenen en ƒ 60,- voor de

reis,van Tane eencape.'s Avonds reed ik met Dora te 7y naar het Concertgebouw te Eussum,

waar wy de Bettelstudent door liefhebbers zagen opvoeren. Piet B$om, tenor,speelde voor de student en Westenberg (bas) voor Ollendorf. Juffrouw Parker is heel lelijk maar zy zong mooi. Voorts speelden Juffr.de Clercc, Madzy Blom,Juffr.Bake,Waszink en de Clercq mee en André Küpfer als dronken cipier^ meesterlijk. Er waren nog wel 40 figuranten,allen Hilversumse heren en dames benevens August en Ott Blom. Ada moest alles op de piano accompagneren met enige violen. De costumes der dames waren eigen werk.Wy reden te middernacht weg,maar de achterblijvenden dansten tot 4 uur.

Het huis van Ernst van Loon te Haarlem in het Florapark werd voor slechts ƒ 20.000- verkocht.

Max kreeg een toegang van James tot de State-en private apartments of the Queen te Windsor,tot de Library,de Treasury en het Park. In de Bibliotheek zag hy o.a. een door Karei I geschreven en gedrukt boek:"Moral precepts for my son." Karei II gaf het als prins in ballingschap aan een nichtje,op wie hy verliefa was,met zijn portret en de woorden:" To my cousin Sophy",maar zy bedankte hem omdat hy een losbol was.Ook zag Max brieven van Louis XIV,van Mary aan de admiraal Torrington, (door de matrozen Tarry in town genoemd) vóór de slag by Beechy head; van Napoleon,de Magna Charta,en in de Schatkamer allerlei Indische en Perzische preciosa. In het British Museum zag hy een kamer met de

laatste Assyrische opgravingen en de uitlegging in het Engels er by,o.a.een leeuwenj acht.

Op 31 Mei kreeg ik de visite van Gerard Westendorp en Koo Kruimel, het engagement raakte later af en volgens Mevr.Westendorp was het meisje koud als marmer en had zy nooit een zoen aan Gerard gegeven.

Donderdag 2 Juni maakte ik met Dora en Lilian een tocht naar Marken met de boot van Zur Mühlen. Wy stoomden te 10 uur weg,eerst het kanaal door langs Buiksloot naar Broek in Waterland,waar wy uitstapten en \ uur werden rondgeleid door de conducteur,die vloeiend Engels sprak. Wy zagen een ouderwetse tuin en een modelboerderij,waar men bezig was kaas te maken en wy onze namen in een boek moesten schrijven. Van daar voeren wy naar Monnikendam,waar eerst de kerk van 1500 bezichtigd werd en toen langs de woning van mijn collega in de Prov.Staten Slicher,die met zijn vrouw aan het raam zat en ons minzaam toeknikte,naar het andere eind van de stad,waar de oude Waegh staat,en by elke slag van het uur ruiters te voorschijn komen evenals te Alkmaar. In de stad zijn oude huizen met ouderwetse tekenachtige gevels met ingemetseld beeldwerk als Petrus aan het roer,Elia door de raven gevoed,Maria Boodschap enz. Aan de sluis lag

mj

Sl?s>

TÏJtJ

1898 LXV1 38de stoomboot en wy aten coteletten met aardappelen en brood,bouillon en Apollinariswater.

S'28° Ver volgens voeren wy door de Goudzee in -5- uur n; ar Marken, toen waser een weinig deining. Te Marken landden wy te 1-f en liepen een paar huizen binnen,in het ene waarvan veel koper,porcelein en een pronkbed te zien waren,ook een familiebijbel van de grootouders der bewoners van 1785. Marken heeft 1300 inwoners,53 koeien,geen enkel paard,geen enkele paap,wel dolerenden met een kerk,en een school op gereformeerde grondslag en een openbare school. Wy liepen langs een modderig pad naar de kerk en verlieten het eiland te 3 uur,waarna wy door de Zuiderzee in l-g- uur naar Amsterdam terug stoomden.

Toen wy in Bantam terug waren,vernam ik dat Lore by het hoesten een weinig bloed had opgegeven,en dat de Bettelstudent aanleiding had gegeven tot een engagement van Juffrouw van Marken met de zeeofficier Goedkoop.

Zaterdag 4 Juni kwam JW. te Leiden terug en 2 dagen later kwam hy met Caroline by ons.

Dinsdag 7 Juni kreeg ik een telegram van Frank aan het Gerechtshof:" Maximiliaan Jacob heden nacht te 4 uur zeer voorspoedig geboren. Alles best."

5^23/ Na op 10 Juni aan Grothe van Schellach alle stukken en bescheidenbetreffende het Gymnasiumfonds te hebben afgegeven,bezocht ik Constance Witsen Elias,die my o.a. vertelde dat Cornelis Witsen,de Burgemeester van Amsterdam in het begin der 18e eeuw een prachtige marmeren tafel van Peter de Grote ten geschenke gekregen had,maar dat de voogd van haar vader,die een rode patriot was,de begeleidende brief en andere bescheiden had verbrand. De tafel bestond nog en het jaartal dat er in gebrand was, gaf er authenticiteit aan. De tafel is nu in het bezit van een harer broers. Zy stamt af van een broeder des Burgemeesters,wiens dochter Hester met een Elias trouwde,die de naam Witsen by de zijne voegde,omdat de broers van Hester naar Indië vertrokken waren zonder ooit meer iets van zich te doen horen, Intussen is het mogelijk dat de thans nog levende Witsens,van wie er een te Amsterdam woont,van een dier broeders afstamt.

Daar JW. er over dacht om in Freiburg te gaan overwinteren,schreef Caroline aan Mevrouw Berns,die er woonde,om inlichtingen. Deze antwoordde dat de stad stoffig is en er een Z.O.wind waait,dat vreemdelingen geen belasting betalen tenzij zy Duitse fondsen hebben of in een eigen huis wonen,en dat de huur ener etage 1600 a 2000 Mark bedraagt.

Maandag 13 Juni stierf Kee Willink-van Wickevoort Crommelin op haar buiten Wildhoef te Bloemendaal. Zy werd 71/

Juffrouw van de Werk,zuster van de Raadsheer,schreef aan Caroline dat haar moeder wegens longlijden in Freiburg was gaan wonen en er gezond was. Zy bewoonden een verdieping in de voorstad by het bos voor 3^2 87- duizend Mark.

Cruysbergen werd verkocht aan Juffrouw Zimmerman,die er een gesticht voor verwaarloosde kinderen van wilde maken onder toezicht van Frederik van Eeden,die hutten in het bos bouwde.

Woensdag 22 Juni bracht Cornelis my te 10 uur in het open wagentje naar Gunterstein te Breukelen,waar ik een beeldige kamer met schuifraam en luik kreeg. De familie Willink van Collen kwam uit de kerk,waar het avondmaal bediend was. Wy dejeuneerden in een lang,vrij benauwd vertrek boven de stal met 21 Evangelisten en Geel,de leden van het Bestuur,Schimp melpenninckjKnottnerus,de Bas,Robbert van Zuylen,Hooft Graafland en enkele predikanten. Van 2 tot 4-^ gaven de Evangelisten in de boomgaard een overzicht van hun arbeid. Te 5 uur dineerden wy aan een lange tafel in huis.Ik zat tussen Mevrouw Quarles en Mevr.de Bas/ Van 7- 8-3- preekte Ds.van Noppen

uit Scheveningen en daarna dronken wy thee in een gebouw tussen het huis en de brug. Vervolgens wandelden wy naar de overzijde van de Vecht in de buitenplaats Vredenhof,waar Engel,zoon van Michiel de Ruyter S2 §73 gewoond had. In die plaats waren reusachtige bomen,o.a.een eik van 3*60 M in de omtrek en een beuk van 4.85. "Voor 5 eiken was de Heer Willink van C. ƒ 1000 geboden. Het was lief weer zonder zon en wind.

Donderdag ontbeten wy te 8-5-,waarna de Heer Willink my de moestuin wees,met de kassen en bloemen,o.a.edelweiss. Te 10 uur vergaderden wy in de open lucht met de Evangelisten en na de lunch hielden Roos,Wessel- dijk en Kievit van 2 tot 4^ voordrachten op schrift over het werk en devertroostingen des Heiligen Geestes,daarna Wilkens over Israël en Ds.Fijn van Draat over de wederkomst des &eren. Geel kreeg van de familie Willinkeen groot kamerschut cadeau,waarop twee teksten geschilderd waren.

Ieder Evangelist kreeg het werk van Bettey Natuur en Wet,het Oranje Nummer en een trommel met koekjes. Na het diner kwam Cornelis my te 7 uur halen.

De Heer Willink vertelde my dat Gunterstein werd bewoond door Olde^-n- barneveld,en in 1672 in de lucht gesprongen is. De ruïne werd gekocht door Mevrouw Pouillejjlliwier heef van Collen,gedeputeerde te velde^het door haar opgebouwde huis erfde. Aan de wand hangen de portretten van die neef,diens vrouw,hun zoon en schoondochter,van hun kleinzoon en achterkleinzoon. Laatstgenoemde,Ferdinand van Collen tot Guntersteyn,trouwde in 1807 met Margaretha Elisabeth van Lennep,die in 1782 geboren werd en in 1838 overleed. Zy

1898 LXVI 39 waren de grootouders van deze Heer Willink van Collen. Boven de schoorsteen hangt ook het portret van Prins Maurits te paard.

Donderdag 23 Juni werden Willem Hovy en ik te Weesp voor de Prov. Staten herkozen met 2235 en 2111 stemmen. Er waren in dat distric#t 6617 kiezers,zodat slechts een derde van het Kiesrecht gebruik maakte. Ik had willen bedanken of,beter gezegd,my niet weer willen verkiesbaar stellen, omdat de zaken en de vergaderingen my schromelijk verveelden,maar Coninck Westenberg ried my aan dit niet te doen ten einde alsnog aan de festiviteiten by de inhuldiging der Koningin te kunnen deelnemen.

JW. en Caroline dachten er over by ons te overwinteren en Henkie dan te Hilversum te laten schoolgaan.

Ik vergat nog te vertellen dat,toen ik te Gunterstein logeerde,de Evangelist Roos by Ds. Barbas te Vreeland gebilletteerd was en 's ochtends S2. te 7? gewekt werd door de hond, die met zijn tanden de deurknop wist te openen en naar het bed van Roos liep,waarna hy zich verwijderde doch de deur wijd open liet staan,zodat Roos wel verplicht was het bed te verlaten.

Op 30 Juni vierden de ouders van Renswoude hun gouden bruiloft.De Evangelist Lodder had my geraden Lore met de machine van Dr.de Alimonda te electriseren,dewijl hy daardoor genezen was en hy zond my de desbetreffende brochures. Er is daarvoor een inrichting van Dr. Tenkinck te Laren.

Vrijdag 1 Juli vierden de Heer Barthold Baron van Verschuer en Anna Brants hun 60-jarig huwelijksfeest op de Hartekamp. Ik herinner my met Saar op hun bruiloftsfeest geweest te zijn,waar Tante Christine Rffiell,(die onze nagels met een kalfstand examineerde) met de vader van Henry Tindal danste,waarna op de Hartekamp een vuurwerk werd afgestoken. Ik was toen 8 jaar.

Die Vrijdag spoorde ik naar de Vogelenzang,waar twee witte paardjes voor een vis-à-vis my afhaalden en my naar Woestduin brachten. Saar kwam uit de moestuin aanwandelen,wat een merkelijke vooruitgang aantoonde.Ik kreeg tot logeerkamer die welke Papa en Mama vroeger bewoonden en schreef een

briefkaart aan Lore in de kamer van Willem Hartsen,die vroeger onze leerkamer was met het goudgele behangsel. Na de lunch ging Saar op S~2 9 (=> de chaise longue liggen en babbelden wy tot 3 uur, toen Marie Hartsen,die naar Haarlem reed my aan het zijhek van Manpad afzette. Ik vond er niemand thuis en wandelde daarom de moestuin in en door de gehele plaats, die my telkens kleiner en vochtiger toescheen. Ik liep naar Woestduin terug en wandelde,na weer een uurtje met Saar gepraat te hebben,nog van 5Y tot 6-^ met Marie in Woestduin. Willem kwam eerst te 7 uur terug. Na het eten maakte Dr.Posthuma,vroeger dokter der epilepsie in Meer en Bosch, een visite en te 8^- droegen Willem en de knecht Saar in een stoel naar

boven,waar zy tot by elven in bed bleef lezen. Zy at en sliep goed.Zaterdag 2 Juli werd Willem Hartsen 45,maar hy kreeg geen enkel cadeau. Hy

stond altyd te 6-g- op, reed paard van 7 tot 8 en spoorde na het ontbijt naar Amaterdsm. Saar had opnieuw aan Heemskerk geschreven om zijn kinderen te logeren te hebben,maar hy had andermaal geweigerd.

Ik bezocht Henrick en Anna in Leyduin en wachtte 's middags de visite op van Hans van Lennep en van een schoonzuster van Abel Labouchere, die te Zandvoort arme kinderen verpleegde. Marie haalde haar 80-jarige vader s'Jacob te Haarlem af en bracht hem by zijn 82-jarige tante Willink- Nutjes,wier vader Jan Nutjes de bijnaam had van Jan Kaneel. Zy was de weduwe van Gerrit Willink,de jongste zoon van de Heer Willink van ëenne- J7P7 broek,by wie ik als jong mens wel gegeten had ©n die

in 1848 1000bankbiljetten van ƒ 1000- op zak stakals een

appeltje voor de dorst.Ik keerde 's avonds naar Bantam terug. Dora was die dag 's middags op de

gardenparty te Soestdijk geweest en door Henriette van de Poll aan de Regentes en aan de Koningin voorgesteld. Eerstgenoemde had naar Saar gevraagd en aan Dora^ gezegd dat zy in Bantam gewandeïd had. Er waren 750 gasten en 400 rij tuigen,maar de receptie had in het paleis plaats gehad om de regen.

Dinsüag 5 Juli werd ik met de herkozen en nieuwe leden opnieuw beëdigd. De nieuwe waren de aannemer Schut,de onderwijzer Meilink,de Keurmeester Oostersterp en de boeren Koopman en Zijp,voorts de kreupele advocaat Hazelhoff en de pedante de Kanter.

's Middags spoorde ik met Frank naar Zeist. Constance at voor het eerst weer beneden. De kleine Max vond ik zeer min. Hy hijgde erg^maar Dr.Voute zeide dat zijn hart en longen goed waren.

S2&9 zi jn enige voedsel bestond uit een nieuw praeparaat van melk uit Deventer.Woensdag 6 Juli reed ik,na te Hoog Beek en Royen in een koude,vochtige

benedenkamer,waar de kachel brandde,gelogeerd te hebben,te 10y met Fred. en Lou van Bylandt naar het Zendingsfeest ver achter Houdringe,een zeer ongeschikt terrein zonder hoge bomen,enkel karrewatsen en sparretjes, zodat men er,als de zon had geschenen,verbrand zou zijn. Wy begaven ons naar Spreekplaats I,waar Max te 11.50 zou spreken. Deze kwam al spoedig met Em en Agnes Beels aanwandelen en tevens stroomden de hoorders in groten getale toe. Max gaf in 't Hollands een Engels boekje weer,getiteld " Wat zegt gij tegen de Zending?", deelde een voor

1898 LXVI 40 een mede wat men daar tegen inbracht en weerlegde dit. Het was uitstekend! Westhoff deed het voor-en nagebed en wy zongen:" Alle heuvelen,alle dalen!". Daarop volgde een veel te lange pauze,waarin wy,gezeten op de meegenomen vouwstoeltjes, onze broodjes opaten.

Vervolgens liep ik eerst met Max en Em,en daarna met Lou van Bylandt het gehele terrein rond,een ware zandwoestijn,tot 2.50,toen wy ons wederom by Spreekplaats I plaatsten om Johan Gunning te horen over :"Altijd goede moed' !",waarby hy vooral wees op de tekenen der tijden,die de wederkomst des Heren als aanstaande aankondigen,te weten de prediking van het Evangelie aan alle volken,de afval,de toebrenging van Israël en de wegneming van hetgeen den Antichrist wederhoudt„ Nu had het de ganse dag,nu eens / wat meer dan weer wat minder geregend,zodat men steeds de parapluie moest ophouden,maar even nadat Joh.Gunning was opgetreden,begon het hard te regenen en op het laatst was het niet meer mogelijk hem te verstaan.

Daarom hebben wy toen en tegelijk met ons honderden het terrein verlaten.Op Hoog Beek en Royen teruggekomen,schreef ik aan Lore,waarna ik in de

Krullelaan ging eten,waar Frank my het huis wees dat door de nieuwe boven verdieping zeer vergroot was,terwijl de verandah ook breder was geworden.

De volgende dag bezocht ik Anna en Tane,by wie Lou Elout de functiën van Miss Hoppett waarnam,en my zeide dat het een vermoeiend werk was,niet zozeer het schrijven en voorlezen als wel het voortdurend op Anna passen.'s Avonds,na op Hoog Beek en Royen gegeten te hebben,keerde ik naar Bantam terug,waar ik tot mijn diepe smart vernam dat Prof.Snellen de vorige dag een nieuwe vlek in Dora's oog ontdekt had.

5'292- Zondag 10 Juli dejeuneerde ik na de dienst in het Lokaal by Saar inde pas door Jet Hartsen in het Ministerpark gebouwde villa; het was daar waai-en braailust.

Die dag gaf JW. weer bloed op,maar Dr.Jonker vond dat hy hem meeviel en zond pastilles. Daar op Schaep en Burgh geen ijs was ging Caroline dat te Bussum halen. Eerst de 19de kwam JW. voor het eerst weer beneden.

Donderdag 21 Juli kwam Zuster .Cabeth Krop,bijgenaamd Bourkie,om Cornelia te vervangen,die twee dageff^faar Sluis vertrok en diezelfde dag reisde Caroline naar Freiburg,maar zy schreef vandaar dat het klimaat er al even veranderlijk was als hier.

Met Maxje ging het niet beter; hy had een min,maar de toestand werd niet gunstiger.

Dinsdag 26 Juli^ging Dora te del Sol logeren,waar ook Augusta Elout was. Dora schreef bréeven voor Anna en woonde petits diners bij.

De pleegzuster was overtuigd dat het met Lore niet lang meer duren kon. Lore keek sip,liet het hoofd hangen en verlangde naar Cornelia,ofschoon Cabeth al haar best deed.

JW. corrigeerde de helft van het Blaadje voor Spanje en ik de andere helft.a De Heer Dop vroeg my of wy hem { of 1 bunder van het achterste hei-

JlQcj- tje wilden verkopen of wel het gehele heitje,dat bunder groot is,om er een of meer huizen op te bouwen. Ik weigerde.

Miek was te Sergey by Montchérand ten huize ban Melle Gaillard,en daat ontstond brand,waarby Juffrouw Bader zich de haren verbrandde.

Dora reed op 28 Juli van del Sol per wiel naar Zeist waar zy het arme Maxje zag,die niets deed dan huilen en er zo mager,pijnlijk en ongelukkig uitzag. De eerste min uit Zeist huilde steeds,de tweede uit Hardinxveld at niet,en nu zocht men een derde.

Maandag 1 Aug. werd ik te 6 uur wakker met hevige krampen. Ik ontbeet beneden,maar de aanhoudende krampen dwongen my weer naar bed te gaan. Dr.Jonker werd gehaald en schreef riciniolie voor en laudanum,als de pijn te hevig werd. Zuster Krop verzorgde my en toen 's avonds de dokter terugkwam en de olie niets had uitgewerkt,gaven zy my een irrigatie van lauw water,met zó goed gevolg dat ik heerlijk sliep zonder pijn. De zuster wees aan Dr.Jonker de urine,die troebel zag en zeide hem dat ik te weinig urineerde,maar hy nam er in zijn koppigheid geen notitie van.

Dinsdag was Koningin Emma jarig en hing de vlag uit. De krampen herhaalden zich_,de temperatuur was 's ochtends 37.5 en 's avonds 38.2. Zuster Cabeth hoestte allerakeligst,zodat ik beweerde dat zy de tering had en veel zieker was dan ik. Ik liet Dt.Jonker schudden van het lachen Sicjo en zeide hem dat het niets was dan rhumatiek,waaraan ik leed,daar mijn rechterbeen my pijn deed,later dat het echauffement was,welk woord noch Dr.Jonker noch de zuster ooit schenen gehoord te hebben,maar hy hield vol dat het een besloten koliek was.

Woensdag kreeg ik een glycerine injectie zonder enig gevolg. Max kwamjid met Mauk en Lou uit Doorn gedeeltelijk per wiel. Ik verzocht Dr. Jonker de zuster te ausculteren wegens haar hoest,maar hy zeide dat hy niets kwaads ontdekte en liet haar codeïne pastilles slikken,dezelfde die JW. nam als er bloed in zijn sputa was.

Max zeide my dat Em nephritis (nierziekte) had gehad,maar de zuster geloofde dat ik niersteenkoliek had. Max gaf my de pelerine van mijn regenmantel

1898 LXVI 41 om om te slaan als ik in bed moest zitten,maar ik miste Lore's Nymeegse schoudermantel,die ik eertijds 's nachts omsloeg als ik met Henkie moest wandelen, 's Ochtends en 's avonds liet Lore zich in haar stoel by mijn bed brengen en bleef zy een half uur by mij,maar ik kon geen woord verstaan van hetgeen zy zeide,en dit was zo pijnlijk.

Donderdag 4 Aug. Erank kwam eten en daar ik veel pijp. had en de temperatuur 38.3 was,wilde hy een specialist zenden,omdat hy het onverantwoordelijk vond dat Dr.Jonker de urine niet liet onderzoeken. Caroline sliep in het balkonkamertje,en deze wekte ik 's nachts door op de gong te slaan. Dora was naar Mieks kamer verhuisd, 's Avonds te 10 a IO-5- blies Fiej! de zuster,die in Lore's kamer sliep,mijn kaars uit en zette zy mijn raam open,hetwelk zy dan -5- uur later kwam sluiten,denkende dat ik dan sliep, maar vóór middernacht sliep ik niet in en geregeld hoorde ik omstreeks die tijd Jaantje de trap oplopen.

Vrijdag kwam Cornelia onverwachts uit Sluis terug,zodat deze Lore weer kon helpen en de zuster in Mieks kamer ging slapen. Dora kwam uit del Sol terug. De zuster bood zich aan om my te scheren,maar dit deed ik zelf geknield in bed,terwijl zy het handspiegeltje vasthield, 's Middags kwam er bloedurine,en eerst toen nam de Dr. een flesje mee om die te laten onderzoeken. Daar ik nog steeds hevige pijn had gaf hy my een mor- phineinjectie,maar met zulk een dikke naald,dat ik voor een herhaling bedankte. Al de zoons waren aanwezig en Max bleef in Normans kamer op zolder slapen. Hansje en David werden gevaccineerd.

Zaterdag begon ik Wildunger water te drinken,vermengd met rauwe melk. Indien ik dit reeds Maandag gedaan had zou ik vroeger van de pijn verlost geweest zijn.

Max ging naar Amsterdam om met Agnes af te spreken de reis uit te stellen en Dora wilde niet aan Thora schrijven,daar zy niet naar de raoüt wilde, 's Avonds kwam Dr.Jonker voor de derde maal omdat Frank hem per telegram gevraagd had of hy Dr. Mendes da Costa kon zenden,maar Jonker antwoordde dat dit onnodig was en hy eerst het chemisch rapport wilde afwachten van Dr. Boldingh en v&n der Heyde.

SZ<j2. Zondag 7 Aug. kwamen Christiaan en Louise tijding vragen en kwamChristiaan aan mijn bed. Te 2 uur raakte ik een steentje kwijt en weken pijnen,die ik in het gehele lichaam gevoeld had,als by toverslag. Ik sliep daarop heerlijk en de temperatuur daalde tot 37,zodat de Dr.tevreden was.

Maandag telegrafeerde Frank uit Amsterdam:" Zend my toch bericht omtrent Papa. Ik weet niets sinds Vrijdag.",en daarop kon gunstig geantwoord worden. Max en Em kwamen per wiel rechtstreeks uit Doorn en bleven logeren,Max op stal,waar ook Cornelia's zuster en een dochter van de hoefsmid Schwabe logeerden en Em in Nor’s kamertje. Fanny kwam per trein van de Wildbaan op weg naar Haarlem. Dr.Jonker bezocht my slechts eenmaal en was bovenmate tevreden. De baas kwam my dagelijks vertellen hoe het weer was.

Dinsdag 9 Aug. keerden wax en Em per wiel naar Doorn terug,via Zeist,waar zy Maxje nog in een precaire toestand vonden. Hy had nu een derde min. 'ë Middags kwam Henk uit Haarlem. Heden werd ik voor het eerst niet meer door de zuster naar mijn stoel gedragen als mijn bed moest worden opgemaakt,maar liep ik er heen en bleef ik twee uur op. Eerst droeg de zuster my alleen,later hielp Caroline.

Woensdag 10 Aug. reed Dora weer paard van 6^ tot 's ochtends.De baas zeide dat het zwaar gedauwd had en stond te bibberen van de kou, ofschoon het zoel weer was en een weinig regende. Ik bleef van 2\ tot 4 op en las Ezechiël 16 aan de zuster voor. Agnes kwam van 2y tot 5T en ook \ uur by my praten.

Te Amsterdam staakten timmerlieden en schilders,zodat alle werk voor de tribunes en versieringen stil stonden. 's Avonds wandelde de zuster met Caroline een half uur en zag zy het kinderhuisje. Iemand was bereid JW's huis te huren mits hy er een byzondere school in houden mocht, maar Caroline vreesde dat de eigenaar dit niet zou toestaan.

Donderdag werd Saar 73 en ging Dora haar feliciteren. Saar kreeg de vorige dag een bezoek van de Regentes. Op Saars vraag of de Koningin niet bang was en tegen de foule opzag,zeide de Regentes dat de Koningin zoveel van het volk houdt,dat zy zich niet kan voorstellen dat iemand haar kwaad zou doen. Ook vertelde zy gewoon te zijn haar kind 's avonds toe te dekken,maar dit nu te willen nalaten,waarop Wilhelmina gezegd had:" Neen Moesje,dit moet je blijven doen." Zy vond de stoel wel wat oud,waarin zy moest gehuldigd worden,maar daar Vader die gebruikt had, wil zij die ook gebruiken evenals zijn hermelijne mantel.

Vrijdag 12 Aug. Dora reed vroeg paard en de zuster was ook vroeg tij de hand. De hitte was groot. Ik kleedde my weer voor het eerst en ging van 12-^- tot 5 in de grote logeerkamer zitten,waar Lore ook gebracht werd. Max kwam te 2\ van Doorn om te overnachten. Hansje had 39*2 koorts, misschien ten gevolge van het vaccineren,David 38.1. Henk kreeg een ezel van Boeschoten. Frank kwam eten en Dora haalde het rapport by Dr.Jonker af,dat vrij gunstig was. Geen suiker en weinig eiwit. De nier was niet ziek,maar mogelijk was er ontsteking in het nierbekken. Een lichamelijk onderzoek kon licht in deze geven,maar Jonker wilde my daarmede niet plagen,nu de toestand zo gunstig was. De zuster ried my Dr.Sepp

1898 LXVI 42 te raadplegen, die alle blaasinstrumenten bespeelt !

Zaterdag 13 Aug. Ik had een slechte nacht ten gevolge van de hitte en door de muggen. Max stond te vier uur op en reed te 4T op zijn wiel naar Aardenburg. Dora en Zusèer Cabeth kwamen al te 6 uur uit de veren en daarop besteeg laatstgenoemde Wanda om rondom het plein te rijden.'s Middags,terwijl ik met Lore in de grote logeerkamer zat,kwam eerst Henriette Insinger en daarna,o wonder,Hendrik,die in geen jaren naar Lore had omgezien. Lore zeide niets en de zuster geloofde dat zy nu en dan stille attaques had.

Zondag 14 Aug.kwam ik voor het eerst weer beneden. Ik was dankbaar van genezen te zijn en ook van deze maand vacantie te hebben,daar ik nu geen mijner ambtgenoten behoefde lastig te vallen.

Ds.Lagerwey en zijn vrouw waren uit Heidelberg (Zuid-Afrika) teruggekomen, omdat hy een tumor had en Dr.Vinkhuyzen hem in het Diac.huis te den Haag zou opereren. Deze operatie had de 17de plaats en daarop telegrafeerde Augusta Elout (besturende zuster van Bronovo) my:" Toestand hoogst zorgelijk; inzinking van krachten," en te 12-5- overleed hy al. Het was een kankergezwel aan de endeldarm dat weggesneden werd. De kinderen waren in Transvaal gebleven.

Maandag 15 Aug. gingen Agnes en Max op reis naar Interlaken.Dat was geen zalm in een hitte van 85 Dr.Jonker bracht het rapport omtrent S'° het niersteentjé mede. De zuster zeide my dat ik alle aanleg had om

tering te krijgen,gelijk zy uit onderscheidene verschijnselen had opgemaakt.

1898 LXVIl 43De Koningin bezocht Saar te Hilversum. De opperceremoniemeester zond my een

kaart voor de Nieuwe Kerk,tribune 6 en een voor een dame, tribune 19« Tevens kreeg ik toegangskaarten voor het Waterfeest.

Caroline bezocht Constance te Zeist en vond Maxje beter dan zy vreesde. Hy zoog goed,keek verstandig rond en lachte. Constance logeerde met hem in Hoog Beek en Royen omdat het Krullehuis nog te vochtig was.

Lore was deze dagen byzonder dof en terwijl ik Joan of Are voorlas, sliep zy in en bleef zy doorslapen zolang ik voorlas. Ook 's avonds sliep zy en de gehele nacht. Hansje Röell vond haar zeer verminderd en wezenloos.

Max besteeg de Wengernalp en de kleine Scheidegg,2000 Meter hoog, en bevoer het meer van Thun.

Maandag 22 Aug. spoorde ik met Cornelia naar Amsterdam,waar wy de gouden koets in het Paleis van Volksvlijt bewonderden,en ik mijn iostuum by Hart paste. Daarna bezocht ik Dr. Sepp op de Leidse Gracht.

In de nacht van Dinsdag op Woensdag gleed Lore al slapende uit Slïfl haar bed tot grote ontsteltenis van Cornelia,die Mietje moest roepen ' om haar op te beuren. Lore bleef doorslapen en verwondde zich aan de linkerslaap.

Woensdag 24 Aug. kwam de weduwe Lagerwey my zien. Haar man,die slechts 42 jaar oud was,had na de operatie nog ontzettend dorst en pijn geleden,doch by volkomen bewustzijn de geest gegeven met de woorden:" Verzoend naar huis. God zal voor vrouw en kinderen zorgen." Zy waren 18 jaar getrouwd geweest. De Levensverzekering zou ƒ 12.000- uitkeren em het jaar van gratie ƒ 9-000, maar zy had al ƒ 3-000,- opgenomen en le klasse gereisd.!

Zondag 21 Aug. stierf Emile Bijleveld te Rippoldsau in Baden,aet.56. (Hy was de man van Anna van der Vliet van Belvedere,0verveen.)

Dr.Sepp vond in de urine niets kwaads,achtte een onderzoek onnodig, maar schreef my een dieet voor,onthouding van alle aangezette spijzen, zout,zuur en zoet,weinig vis,wit vlees,ly aardappel,geen wild,appelen, peren,perziken en druiven,en elke ochtend eerst een halve,daarna een volle fles Contrexeville Source du pavillon en 4 poeders daags.

Mr.van Valkenburg kwam uit Bussum aanwandelen,doch vond my niet en liep toen,ondanks zyn 81-jarige leeftijd,zonder te rusten weer naar Bussum terug.

Lore at weinig meer omdat zy zo'n moeite hej.d met slikken. Dr.Jonker was woedend omdat ik Dr.Sepp had geraadpleegd en niet Mendes da Costa.

f2 q? Woensdag 31 Aug. werd de Koningin 18 jaar en reden JW.,Dora,Mietjeen ik naar Hilversum om de erebogen en versieringen te zien. Geen huis zonder vlag en lampions. Daarna hoorden wy in het Lokaal door Ds.Laan de feestrede uitspreken en koorliederen zingen. Nog nooit had ik het Lokaal zo volgepropt gezien, 's Middags had er een optocht plaats.

Het Handelsblad vermeldde de benoeming van Frank tot Officier in de Oranje Nassau orde,en honderd andere benoemingen,o.a.Mr.van Valkenburg tot Commandeur ^ed.Leeuw,en de la Saussaye,Alex Sillem en de zendeling Pa van der Steur tot Ridders.

De Keizer van Rusland zond aan de andere mogendheden een voorstel tot gedeeltelijke ontwapening. Duitsland wilde medewerken,maar Frankrijk wil eerst Elzas-Lotharingen terug hebben. Kolonel Henry heeft erkend het aan Dreyfus toegeschreven stuk zelf gefabriceerd te hebben en zich daarna gesuicideerd en Bois d'Effre,chef van de Staf,die het voor echt verklaarde, nam zijn ontslag.

Zaterdag 3 Sept. reed ik met Dora,die by Agnes ging logeren,naar Amsterdam. By Anna en Constance logeerden buiten my Mrs Lecky-van Dedem, vroeger hofdame van Kon.Sophie,Alfred en Willem Nepveu,Constance Carrasco en haar vriendin Bracewell. Ik sliep voor het eerst in de onderkamer op een veldbed. Er was weinig licht meer doordat er een tribune op de stoep ‘ylaq gebouwd was,maar ik sliep best tot 5?, toen het gerij al begon en het ge- ' babbel der voorbijgangers my wakker maakte. Tane zeide myjiat Teresa, een der Spaanse meisjes,die de tering had,een winter te Chateau d'Oex had doorgebracht,wat haar veel goed had gedaan. Zy vondMhet klimaat heerlyk.

Zondag 4 Sept. kwamen de Spaanse en de Eng.Kmeiden een half uur te laat aan het ontbijt en in plaats van Lilian te helpen bedienen,bleven zy zitten. Met Anna en Tane en Mrs.Lecky reed ik naar de Amstelkerk,waar Ds.van Noort uitnemend preekte over des Heren vraag aan Salomo:"Begeer wat Ik u geven zal."

1898 LXVII 44

Bij het uitgaan sprak de Heer Hoefer ons aan,wiens vrouw van Heemstra de eerste gouvernante der Koningin en nu haar gast in den Haag was. Zy wonen te

Hattem,waar hy het archief in orde brengt.'s Middags wandelde ik de stad in langs de weg,die Hare

Majesteiten zouden nemen,daarna van het Paleis langs het Damrak om de Marker,Urker, VolendammerjBunschoter en Huizer boten te zien. De Nieuwendijk en Kalver- straat wafcen prachtig versierd,ook het huis van Thora van Loon.

De Kon.Moeder bestemde het huldeblijk van 3 ton voor een Sanatorium voor longlijders op haar buitengoed Oranje Nassau.

Maandag 5 Sept. had de intocht plaats. De Gracht werd door dragonders schoongeveegd en daarna door hen en door soldaten afgezet. Wy lieten hun wat broodjes geven,want zy stonden al van lO-j af,maar toen wy hun ook bier wilden brengen,verboden dit de officieren. Gedurende de intocht moesten de soldaten de geweren hoog houden,niet weinig vermoeiend.

Vóór de huizen mocht niemand staan,wel achter en tussen de bomen aan de kant van het water. ha de lunch trok ik mijn costuum aan en gingen wy op de tribune zitten,op de voorste bank ik in de hoek,dan Augusta Elout,Gonstance Carrasco,Lilian Hoppett,Bracewell,Tane,Mrs.Lecky en Lou van Bylandt,en achter ons de jongens Nepveu,Ds.Callenbach en tal van be- dèenuen en dienstboden met hun kennissen. Cornelia was ook genodigd,maar waè naar Frank en Constance gegaan. Voor de open ramen zaten Anna,Cètnstance van Loon,Mevrouw van Heemstra uit Driebergen,Anna Prins,Gratia Schimmel- penninck enz. Het had een weinig gedroppeld zodat er geen stof was.

Precies te drie uur zagen wy de stoet uit de Utrechtse straat naderen,eerst marechaussees,daarna rijdende artillerie,vestingartillerie,Indische soldaten,de Erewacht,de hofrij tuigen,de twee Koninginnen,die Augusta een extra knikje gaven,en eindelijk weer een deel van de Erewacht.

De Indische soldaten werden zeer toegejuicht. Wy zagen alles prachtig, eerst in de Utr.straat,toen op de Sluis en eindelijk vlak voor ons. Op de Sluis viel de Generaal Dumonceau van zijn paard,dat steigerde,maar hy bekwam geen letsel. Frank liep in costuum over straat met zijn grote ridderorde op de borst. Dashing! Later zag ik de Verenigingen Vondel en Prins Maurits voorbykomen. 's Avonds gingen de drie meisjes naar het paardespel.

Donderdag 6 Sept. was de dag der inhuldiging en reed ik te 8-5- met Agnes,aan wie ik mijn dameskaart gegeven had,naar de Nieuwe Kerk,terwijl Tane met Fanny en Dora met Frank gingen. Ik kreeg de mooiste plaats denkbaar, veel mooier dan de diplomaten,die links van de Koningin zaten,dan de leden van debHooge Raad,en zelfs dan die der Staten Generaal,daar deze wel tegenover H.M. zaten,maar achter de Ministers,zodat alleen zy,die op de eerste rijen zaten,haar goed konden zien. Onze stoelen,(die van het Gerechtshof) stonden schuins tegenover

H.M.,tussen de eerste rijen der St.Gen.en de Voorzitter en de Griffier der Eerste Kamer,en van Valkenburg, s ' Jacob en ik zaten op de voorste rij,zodat niets en niemand ons uitzicht belemmerde. Amusant was het de gezanten te zien komen in hun verschillende costumes. De subst.Griffier van de Eerste Kamer Zillesen noemde ze my op. De Hongaar had een jas met bont aan en het was o zo warm zonnig weer. Mrs Bell was bezaaid met edelgesteenten.

Te IO-5- kwamen de Groothertog van Saksen Weimar,de Prins en Prinses van Wied,de Sultan van Siak met een prins en twee prinsen van Koetei.Even voor half elf kondigde muziek en gejuich op de Dam de komst aan van de Koningin-weduwe door de deur tussen die op de Dam en die in de Gravenstraat,en 10 minuten later herhaalde zich het gejuich en zong by het orgel,waarnaast ook violen waren en blaasinstrumenten,het koor een lied,waarvan ik de woorden niet kon verstaan. Toen traden de herauten binnen,gevolgd door de Koningin met de hermelijnen mantel om,waarvan de sleep gedragen werd,gevolgd of voorafgegaan door Generaal van der Heyde, die het rijkszwaard droeg,Admiraal ten B....,die wat anders droeg,en tal van anderen,ook de vaandels der verschillende regimenten.

Iedereen was natuurlijk opgestaan en toen de Koningin haar moeder voorbijging om naast haar te gaan zitten,was het touc^ant om te zien, dat ook deze voor haar een dienares maakte.De Koningin nam plaats,de hovelingen allen achter de beide Majesteiten,terwijl de Indische prinsen aan weerszijden stonden.

Toen allen weer gezeten waren,stond de Koningin op en las zy de door haar zelve gestelde toespraak voor met zoveel waardigheid,zó kalm,

S3Ö v

3'3 o /

1898 LXVII 45

OL/ zó duidelijk en indrukwekkend, dat er slecht óen stem over was, en iedereen aangedaan was,zodat ik gedurig zakdoeken naar de ogen zag brengen en ik zelf ook van tijd tot tijd een traan moest wegpinken. Daarna las zy het eedsformulier voor en legde de eed af met de meeste wijding en overtuiging. De Minister Pierson zeide later dat hy de geschiedenis van Jeanne d'Arc altyd voor een legende had gehouden,maar haar nu in levenden lijve voor zich had gezien.

hu trad de President der Eerste Kamer naar voren tot by de zetel der Koningin en las hy de constitutionele verklaring voor,maar de man was zó aangedaan,dat hy bijna bleef steken. Daarop riep de Griffier der Eerste Kamer de namen op der leden van de Staten Generaal,die ieder op zijn beurt de eed aflegde of de belofte. De socialen Troelstra,van Kol //■ en van der Zwaag waren afwezig,evenals Abr.Kuyper. Nadat de Koningin de eed had afgelegd,hadden wy allen Leve de Koningin geroepen en by het verlaten der Kerk opnieuw,eerst voor haar,daarna voor haar Moeder.

's Avonds liep ik met Tane en later met Mrs.Lecky naar de Muntsluis, vanwaar wy de geïllumineerde Red.Bank en het Leesmuseum konden zien, maar verder durfden wy om de foule niet lopen,doch te 11-g- wees ik nog aan Mrs Lecky de geïllumineerde Hooge Sluis,waarna ik nog op de tribune bleef zitten tot 12-&-. Het volk was opgewonden en zomg Oranjeliederen en Weg met de socialen. Mrs Lecky had in de Utr.straat lust om mee te hossen.

Ik had bitter te doen met Lore en Jan Willem,die in Bantam hadden moeten blijven en dus niets zagen, 't Enige wat ik doen kon was dagelijks te schrijven. Agnes was uit haar humeur,daar zy in de kerk te weinig naar haar zin had gezien,ofschoon zy aan de andere zijde der Staten Gen. een even goede plaats had als ik,en ook omdat zy behalve Dora nog twee andere logeergasten had,Anna von Muralt en Helene Bodmer en deze soms / ongepaste opmerkingen maakten en nooit zeiden dat zy het mooi vonden.

Woensdag 7 Sept. reed ik tegen 11 uur met Anna,Tane,Mrs Lecky en Lilian naar het Nieuwe Museum om de Hollandse klederdrachten te zien, maar daar het gesloten was,reden wy naar de Muiderpoort,buiten welke een prachtige poort van stuc en hout was opgericht door de geniesoldaten. Vervolgens reden wy door de Plantage,Jodenbreestraat en over het Amstel- veld naar huis terug. Voor het Rapenburg was een soort van kasteel gebouwd.

Te 3 uur liep ik naar het huis van Henriette Insinger om de historische optocht te zien. Op de tribune zaten o.a.Constance van Loon,Lou van Bylandt,Mevrouw Dumonceau en Agnes van Lennep,beiden dames du palais. Henriette kleedde zich voor de cour. Daar Anna in Henriette's boudoir zat,vroeg Lilian haar of zy niet liever op de tribune wilde plaats nemen, waarop Bracewell zeide dat Anna beter deed van in het boudoir te blijven. Constance van Loon vond het ongepast dat zy zich er mee bemoeide,waarop 33ob Bracewell hardop zeide:" I can't stand it any longer that Mrs van Loon and Mrs van Bylandt are staring at me as if I were no one." Constance Carrasco fluisterde haar toe:1' Peace Dolly! ".Men moet maar brutaal wezen/

Daar het lang duurde eer de optocht naderde,en ik my nog moest kleden,keerde ik te naar huis terug en wel door de Spiegelstraat,Keizersgracht en Utr.straat,omdat het op de Herengrachten te vol was. Ik kleedde my ente 6 uur

kwamen de damesthuis,wy aten iets,het door myby Sitters bestelde rijtuig kwam te 6-^ en ik reed met Mrs Leek# en Liliannaar de steiger van de West-Ind.mail,om het vuurwerk te zien,dat de Prov. S#aten aan de Koninginhadden aangeboden. Ik had eerst mijn dameskaartaan Emilie en Caroline geoffreerd,maar Em had al een andere plaats enCaroline moest by JW. buiten blijven. Ik nam ook René Nepveu mee,die voor ƒ 5,- een plaats op een stoomboot had gehuurd,terwijl Alfred reeds te 4T op het oorlogschip Zeeland stond.

Op de steiger der W.I.qaail was over de gehele omvang een tribune gebouwd voor H.H.M.M. en haar gevolg,en voorts de leden der Êrov.Staten, de Commissie voor de Feestviering enz,zodat ook Frank en Constance aldaar konden plaats nemen. Myn dames moesten echter beneden blijven,waar ik ze op de voorste rij deed plaats nemen,terwijl ik ze nu en dan rechts en links bracht om alle schepen te zien,die evenals de brandweerkazerne van top tot teen schitterend geïllumineerd waren. Links vóór ons lagen twee oorlogschepen,de Zeeland en de Holland,het eóe met de Hollandse J1 Jo2. vlag,niet van doek,maar van lampions van drie kleuren en met touwen,die ' met lampions behangen waren.

Vóór ons,dus over het Y was het huis van de N.Holl.tram geheel verlicht, rechts vóór twee boten van de W.I.mail,daar achter andere boten en koopvaarders en vóór ons heen ®n weer varende kleinere vaartuigen in verschillende vormen vertimmerd en voorstellende het Amst.Koggeschip,(de Kogge het oude zegel van Amsterdam),een oud Siamees Koningsjacht, een Japanse jonk,het schip van Ulysses (van de Amst.Roeiver.de Hoop),het vaartuig de Regentes (Roeiverg de Amstel),het schip van Neptunus (Roeiver, Neptunus),een schuitje in de vorm van een vis,een in die van een draak, twee Venetiaanse gondels,een schip met de jongens van het Wachtschip met muziek^et Wilhelmus zingende toen de Koninginkwam,allen schitterend geïllumineerd.

Het was een zeldzaam schone avond en daar het die dag nog heter was dan de

1898 LXVII 46vorige dagen,had niemand hinder van de kou; daarby was het stil weer. De tijd scheen ons dus niet te lang toe,daar er overal zoveel te kijken was. Ik liep van tijd heen en weer en ook naar boven,waar ik Con- stance vond,later Frank en al de leden der Staten met de Commissaris en ehkele dames,Mevrouw van Tienhoven,Mevr.Meinesz,Hansje Röell en nog een paar. Beneden zaten alle burgemeesters van Noord-Holland met hun vrouwen, die genodigd waren,boven kwamen de Sultan en de prins van Siak en de $2 ) 00 prinsen van Koetèi. Beneden sprak ik met Sam en Olga,Debora,Pauline Gevers- van Lennep,Prof.van Hamel en anderen.

#are Majesteiten kwamen te 9 uur en daarop werden wy allen,leden der Prov.Staten door de Heer van Tienhoven een voor een aan haar voorgesteld, waarna het vuurwerk aan de overzijde van het IJ werd aangestoken, dat ik buitengewoon mooi vond. Het meest troffen my de vuurpijlen,die hoog in de lucht zich openden en in brede linten neerkwamen,op een waarvan stond Leve de Koningin,op een tweede Wilhelmina,op een derde 1880-1898, voorts twee lopende olifanten met een aap in het midden,die gymnastische oefeningen verrichte,twee velocipèdes met dames er op,een water-of beter gezegd vuurval,en aan het slot een stuk met de woorden Hulde aan ce Koningin. Het liep alles in een uur af.

Ik had boven met de vier dames du palais van Lennep,Schimmelpenninck- Steengracht,Dumonceau en Knobelsdorff gesproken,en de kennis hernieuwd met Willem van de Poll,zoon van Oud-Oom Harmen en Tante Hortense,dien ik niet had teruggezien sedert ik als jongen met hem op de schommel op het Manpad stond. Ik sprak hem aan met de woorden:"Dag Willem",waarop hy na enig aarzelen zeide:"Dag Maurits",daar hy my herkende ook aan myn stem. Ik schoof toen naar voren zodat ik kwam te staan tussen de Koninginnen en het gevolg en naast Karei van Hardenbroek,en H.M.,die in het wit was en er weer beeldig uitzag,prachtig en profil kon zien. Haast S'ÓOft haar zaten Koningin Emma,de Groothertog van Saksen Weimar,de Prins en / Prinses van Wied. Op een schuit speelde de muziek der schutterij en nu en dan presenteerden knechts met witte kouëen sorbet,champagne,limonade, water en wijn en gebak,alles gratis. De steiger zowel als de tribune en de trap waren met tapijten belegd en electrisch verlicht.

Frits Röell stond in zijn erewachtskostuum beneden aan de trap om te zorgen dat geen onbevoegde naar boven liep.

Te 3T uur was de Cour in het Paleis begonnen,maar daar de militairen by honderden het eerst werden binnengelaten,was het Gerechtshof eerst te 6\ aan de beurt gekomen,met dit gevolg dat de Heren,die ook het vuurwerk wilden zien,geen tijd hadden gehad om iets te eten,en terstond naar de steiger gereden waren,daar men na 7 uur niet meer rijden mocht tenzij in eigen equipage. Mr.van Valkenburg zeide my dat hy te voet was gekomen ofschoon hy al drie uur lang in het Paleis had staan wachten.

Toen het vuurwerk was afgelopen,ging ik onder by de trap staan om H.M.te zien voorbijgaan. Vóór my zaten drie Javanen uit Solo,die hun kousen uittrokken en op het ogenblik dat de Koninginnen de trap afdaalden voorover vielen om hun Simba og groet te brengen. Ik had boven nog aan de prinsen van Koetei gevraagd in het Hollands of zy zich amuseerden,

S'S i O waarop zy grinnikend ja knikten. Wy bleven nog tot 11-$- op de steiger zitten,vooreerst omdat het zulk een heerlijke avond was en ten andere om aan de me$gte,die op de walkant stond,gelegenheid te geven zich te verwijderen,en liepen toen langs Gelderse Kade en Kloveniersburgwal naar huis. René was al thuis,maar Alfred kwam later en daar het te mooi weer en te warm was om al naar bed te gaan,bleef ik nog een uur met hem en Dirk op de tribune zitten en een glas Victoriawater drinken.

&11

1898 LXVII 47

Dirk vertelde dat de brutale Bracewell aan tafel geen woord gesproken had en met Constance Carrasco al te 9 uur naar bed was gegaan,puur uit nijd dat ik ze niet naar het vuurwerk had meegenomen. Dat had er nog maar bij moeten komen! Es war mir nicht eingefallen.

Donderdag 8 Sept.was het nog heter dan de vorige dagen. De Engelse en Spaanse trokken naar Marken. Lilian zeide my dat zy haar uit kwaadheid niet hadden willen toespreken. Anna en Tane reden te I-5- naar de Matinée Musicale en ik trok naar Artis,waar het overheerlijk was,waarna ik mijn galapak aantrok en te 5 uur naar het Paleis reed,waar al de leden der erewacht,die der Prov.Staten,de herauten en wapenkoningen en ook Frank genodigd waren. Ik sprak o.a. met Alex.van Lynden van Sandenburg,die het warm had in zijn bonte mantel. In de grote zaal waren drie lange tafels, waaraan de gasten zaten,en een andere daar dwars tegenaan,waaraan H.H.M.M. en het gevolg plaats namen. Na afloop van het diner begaven wy ons naar een andere zaal en spraken beide Koninginnen ons een voor een aan.

Daar 's middags het paard van een artillerist al steigerende met de voorbenen in H.M.'s rijtuig had willen springen en het weinig gescheeld had of deze hadden haar knieën aangeraakt,vroeg ik haar of zy niet erg geschrokken was,maar zy antwoordde:" Neen! toch was het een naar ogenblik, maar de man had geen schuld. V- Aan de Kon.Moeder vroeg ik of de Koningin de vorige dag niet zeer vermoeid was gefeest van de volksspelen en de Cour,die zo lang geduurd had,waarop H.M.antwoordde:" Ja,maar by het vuurwerk heeft zy heerlijk uitgerust."

Vrijdag 9 Sept. reden wy,Anna,Tane,Lilian,de Eng.en Spaanse meiden te lO-j naar het Nieuwe Stedelijk Museum,waar wy eerst de tentoonstelling der Ned.klederdrachten,en daarna die der 100 schilderijen van Rembrandt, welke uit alle landen bijeengebracht waren,bewonderden. Behalve deze waren er tal van etsen en tekeningen van zijn hand. De schilderijen werden iV/^-het meest door Tane bewonderd,Bracewell deed haar mond niet open,Constance Carrasco was verkouden en dus ook niet bekoorlijk en Anna was doodmoe.

Tane wist van niets en was ondanks haar 76 jaren onvermoeid. Augusta Elout had ze gevraagd om in den Haag het bloemencorso by te wonen,maar Anna verlangde naar de preken van Callenbach in Doorn !

's Avonds keerde ik naar Bantam terug,want de festiviteiten waren helaas afgelopen. Er had een buitengewone orde en enthousiasme geheerst en het volk was in zulk een goede stemming dat het overal de politie steunde.

De Koningin gaf ƒ 10.000- voor de armen,/ 1000- voor de politie en ƒ 300- voor de brandweer van Amsterdam.

De couranten waren vol van de intocht in den Haag,de dienst in de Kerk,de rede van Ds.v.d.Flier,de versiering van het Paleis en de illuminatie. Aan Lore las ik de la Saussaye's Overdenking,getiteld Vaderlands- /i efde voor.

Een Italiaans anarchist stak de Keizerin van Oostenri jk_, op het ogenblik dat zy te Lucerne aan boord van een stoomboot wilde stappen,dood. Sedert de dood van haar zoon Rudolph had zy geen geluk meer. Voor twee vTJ^‘jaar kwam haar zuster de Hertogin d*Alencon by de brand in de bazar te Parijs om en de laatste jaren zwierf zy rond zonder zich in het publiek te vertonen.

Anna schreef dat zy Zaterdag de Oranje-tentoonstelling en 's avonds de lichtstoet gez^ien had en diep medelijden had met Henriette Insinger die nog wanhopig was over het vertrek harer kamenier !!!

Voor de politie van Amsterdam was van particulieren ƒ 3800- ingekoman. Iedereen bewonderde de tact,waarmede de Hoofdinspecteur Franken was opgetreden en H.M.was meer dan verrukt geweest over de geestdrift en de versieringen. Donderdag 15 Sept. hield de Koningin revue van de vloot.

Op de Oranjetentoonstelling had Mrs Lecky de armband geëxponeerd, die zy indertijd van Koningin Sophie had gekregen.

Saar had in den Haag het bloemencorso gezien en tweemaal H.M.zien voorbijrijden,waarn^ de Koningin telkens liet stappen en minzaam groette.

Woensdag 21 Sept. stond Dora te 5.20 op om per trein van 6.20 uit Bussum naar Amsterdam te sporen,waar zy Henk en Fanny vond,met wie zy per extra trein van 7 uur naar Wolfhezen reed ten einde de revue gade te slaan. De Minister van Oorlog had aan Henk als kolonel der plattelandsschutterij een kaart voor hem en de zijnen gezonden. Dora kwam te 's avonds terug, Sin, maar had door de foule niet veel gezien. Er waren geen tribunes, zodat zy altyd had moeten staan,de stof was ontzettend en cantines waren er niet.

De Koningin was in 't wit met een hoge herenhoed op en bereed een mooi bruin paard. Haar moeder zat in een rijtuig,

H.M.had Frank zeer speciaal bedankt voor al de door hem genomen moeite.Prof Snellen vond Dora's ogen op dezelfde hoogte als voor 8 weken,doch schreef een andere drank voor.

Gunning verwondde zijn zieke been te Grossgemain,zodat hy die nu byna niet meer kon gebruiken.

Zondag 18 Sept. preekte Joh.Gunning te Doorn en werd hy na de dienst door de ouderling van der Baan voor een leugenaar uitgescholden. Te voren had de vent

1898 LXVII 48gebeden en gejankt om brood,daar hem niets dan stenen van de kansel gegeven werden. Gunning zette de vlegel de deur uit. Gewin was te Utrecht zó vroom dat hy niet met Jo^.Gunning durfde wandelen of by hem ter kerke gaan,maar in Scheveningen bezocht hy 's avonds,ook Zondagmiddag en avond de concerten.

Donderdag 22 Sept. woonde de Koningin de sportrevue,een jacht,wielen schaatsrijden en hardlopen bij. hu kreeg zy rust tot de 30ste,want dan zou zy te Apeldoorn worden ingehaald.

Het hed.Bijbelgenootschap schonk aan de Sultan van Siak een Javaanse 0 en aan de prinsen van Koetei een Maleise Bijbel.DO hu ik eenmaal in de onderkamer by Anna en ‘Tane op een veldbed had

geslapen,bleef ik dit de nacht van Dinsdag op Woensdag doen en ontbeet ik daar ook. Dit was gemakkelijker voor Bijleveld en Kaatje,en zo behoefden zy noch ik trappen te klimmen.

Frank deelde my 28 Sept. mede dat Maxje een flauwte had gehad en te zwak van longen was om te zuigen.

Dora logeerde by Max en fietste met Esther Bervoets langs Woestduin, Manpad en Meer en _gerg. Ook was zy naar Spaarndam en Duin en Daal gereden en tekende zy herten uit. Zy hernieuwde de kennismaking met Martha en Enie Hooglandt.

Vrijdag 30 Sept. reed ik 's avonds naar de Krullelaan. Aan de Wouden- bergse weg wachtten Frank,Gonstance en Wilfried my op met de bokkewagen, waarop mijn valies geladen werd. Sylvia was uitgelaten vrolijk en druk en vroeg:" How do you do Grandfather?". Constance en Frank aten geregeld thuis,maar zy ontbeet op Hoog Beek en Royen. De min kwam zeggen dat Baby nogal wel was,maar te oordelen naar hetgeen Constance my zeide,begreep ik niet dat hy nog leefde,daar de longen ziek waren en hy veel hoestte.

Frank wees my de bordjes,die aan 87000 kinderen waren uitgereikt, de medailles en de photo's der Nieuwe Kerk,op een waarvan Foef en Dora te herkennen zijn; die der aubade,volksspelen en die van de intocht en van de terugkomst Harer Majesteit uit de Kerk. Het menu was opzettelijk voor my ingericht, soep, vis, vealsteak,bloemkool en snijbonen.

Zaterdag 1 Oct. liep Frank al vroeg naar Hoog Beek en Royen en vernam er dat Maxje een goede nacht gehad had en Constance ook goed had geslapen. Na het ontbijt liep ik met Frank naar Hoog Beek en Royeb,waar Mrs Hoppett met haar zoon en Violet ook logeerden,en bezocht ik Constance en Agnes v.Loon die boven zaten. Maxje vond ik slapende en uiterst mager.‘s Middags reed ik met Frank en Wilfried een mooie toer tot Heidepark, langs de Achterweg terug en toen nog om het Slot heen en over de koppeldijk naar huis. Ook bezocht ik Carry,die my een kamer vol Barnardo parcels wees. " She would send a nice one,yes.!'"

Kee Willink legateerde haar huis op de Keizersgracht aan Cor Beels- van Lennep,die het later verhuurde aan Keetje en Ida de Marez Oyens. Ook bepaalde zy by het maken van legaten dat de rente daarvan moest equivaleren aan de bijdrage,die zy jaarlijks gaf,en wel zó dat voor alle ƒ 5- ƒ 130- moest worden uitgekeerd,en daar zy jaarlijks ƒ 25,- voor Spanje gaf,bedroeg het legaat voor Spanje ƒ 650,-.

In plaats van de Kanter werd tot Directeur van de Cultuur My der Vorstenlanden Robbert van Lennep benoemd,die te Soerabaja woonde.

Zaterdag 8 Oct. reed ik te 3 uur met Anna en Lilian,die op Bantam ƒ3/y geweest waren,naar Bussum,waar wy \ uur moesten wachten omdat de trein

laat was. In Amsterdam wachtte ons het rytuig,dat ons naar de Weesper- poort bracht,vanwaar wy te 5 uur naar Driebergen vertrokken in een Bummel- zug,die overal ophield,zelfs te Duivendrecht,en te Utrecht volle 20 minuten wachtte. Te Driebergen stond het rytuig,waarmede wy Tane en Carrasco van de Wildbaan afhaalden,en zo kwamen wy eindelijk te 7^,dus 4T uur na Bantam verlaten te hebben,te del Sol aan. In \ uur minder tijds spoort men naar Brussel. Wy aten te 8 uur,daarna praatten Carrasco en ik te zamen in de eetkamer froi/r 10 en later nog tot 11 uur in het salon,heel interessant.

1898 LXVII 49

Zondag hoorde ik Callenteach lang en vervelé& preken en bracht ik verder de dag met Carrasco door,die verveeld was over het leven dat zijn nicht Constance leed,nu zy zo door Tane en Henriette Insinger verwend was, en het jammer vond dat Tane haar geld verkwistte aan Spaanse deugnieten, die niets uitvoerden. Ik wandelde met hem,als dit wandelen mocht heten, want elke minuut bleef hy stilstaan,continueel redenerende en gesticulerende. Daarby kwam dat hy gedrapeerd was in een Spaanse almaviva,en deze van tijd tot tijd als een Romein over zijn schouder slingerde,zodat hy veel bekijks had,maar wat hy zeide was altyd belangrijk en soms geraakte hy in vuur en schoten zyn ogen vlammen,fiâmes all over his eyes. De man zag er overigens infaam slecht uit en at niet,terwijl hy te Malaga overladen was met werk.

's Middags reden Anna en Tane met my naar Heidepark. " Is Mr van Loon at home?"- " Ho,Mr van Loon is walking out." - " Is the Baroness at home?"" Yes,she is upstairs."- (Dat was dan Ada van Zuylen) Ik zeide aan Anna " Vraag haar om beneden te komen," maar dit wilde zyj/i niet,en toen moesten wy de donkere gang en de nog donkerder trap op en werden wy in een grote kamer gelaten,waar wy niemand vonden als Louise Egidius. Later kwamen Hején- drikjEmma Egidius,Ada van Zuylen en haar man binnen en kregen wy thee.Ook vertoonden zich het dochtertje van Thora,Louky van Ada en twee jongens van Olga van Eeghen.

's Avonds kwam Callenbach en vertelde Carrasco van allerlei,o.a. van de vogels,waarvan Dora zou genoten hebben.

Dinsdag 11 Oct. keerde ik 's ochtends vroeg naar Amsterdam terug.Aan het station te Driebergen wandelde Schaepman met een gebedenboekje heen/en weer. In Amsterdam vond ik een pakje van Fanny met zalf,windsels en gutta percha voor mijn knie,waaraan ik sedert mijn ziekte leed.

Zaterdag 15 Oct. reed ik 's avonds te &£■ mât Dora naar Hilversum omdat Piet en Ada Blom hun koperen bruiloft vierden. Er waren 44 gasten.De 4 kinderen,Ott,Saartje,Ada en Rudolphine waren verkleed als matroos en Italiaanse meisjes en zongen. Later zongen van Marie,André KUpfer,Kiewin en Madzy allen als Japanners verkleed,dwaze liederen. Saar en Jet Hartsen waren ook van de partij.

Lore kreeg op haar verjaardag o.a.een schilderstuk van Dora,froorstel- lende haar marmotten. Dit was de laatste verjaardag,welke Lore hier op aarde vierde. Wanneer zal het mijn laatste zijn?

Donderdag 20 Oct. vertrok JW. naar Chateau d'Oex alleen. Zondag 23 Oct. preekte Max te Doorn en Lilian schreef dat Zy er meer van genoten had dan van Callenbachs preken,daar deze zo eentonig spreekt en steeds in herhalingen vervalt. Ik begon Quo Vadis te lezen.

Het Hof van Cassatie beval de revisie in zake Dreyfus,maar weigerde de voorlopige invrijheidstelling te bevelen.

nenk solliciteerde te vergeefs om Directeur der Bank van Lening te Amsterdam te worden.

Dinsdag 1 Hov. sprak Carrasco zeer interessant in de Wale Kerk van 8 - Anna en Agnes sliepen daarby als rozen. De Franse consul was er ook. De collecte bracht ƒ 57,62 op.

Juffrouw Bernhard kwam Juffouw Krop vervangen bij Caroline,en wy .^3/9 vonden dat zy nogal flink was met de kinderen. JW. schreef dat de dokter hem onderzocht had en verklaard dat de ziekte zich had uitgebreid.

Gunning had Generaal Booth te logeren met zijn secretaris. Booth liet telegraferen dat hy na zijn aankomst onmiddellijk moest dineren,en hy kwam te 12 uur. Later eiste hy tomaten,maar die kreeg hy gelukkig niet, en 's avonds soep,op een ander uur thee,maar heet. Aan tafel leunde hy op zijn elleboog en gaf hy nauwelijks antwoord.

Maandag 7 Nov. ging Caroline op reis naar Chateau d'Oex. Zy schreef later dat de reis lang geweest was,David huilerig en Henk en Hans woelig waren,wat by zulk een lange tocht niet te verwonderen is,

Coenelia smeerde mijn knie met jodium in,maar daardoor ging die open en werd pijnlijk. Dr.Sepp schreef daarvoor boorzalf,boorlint en hydrophile- gaas voor. Hy vond de knie niet mooi en beval my te rusten. Viermaal daags moest Cornelia hem verbinden.

De fie izer van Duitsland,die Palestina en Turkije bezocht,verklaarde dat de Sultan,de moordenaar der Armeniërs,zijn beste vriend was.

Een schutje,door Emilie voor de Zending in de Zambèze vervaardigd enbeschilderd,bracht ƒ 277,-.^*

fid

1898 LXVII 50

5\3ta Wy,leden van het Hof,gaven aan Mr.Vogel als huwelijksgeschenk twee'lampen van ƒ 160.-waarvoor ik ƒ 16- moest offeren. Frans de Koek had inder tijd niets van ons gekregen.

Constance verhuisde met Maxje van Hoog Beek en Royen naar de Krulle- laan op een dag dat hy minder wel was,maar schreef dat hy beter was en heerlijk sliep.

Lore vroeg my de naam van het jonnetje,dat wy in 1870 verloren hadden en was vergeten dat hy Louis heette. Zy had dit enige dagen tevoren ook aan Cornelia gevraagd.

Wy kochten een ezelin voor ƒ 110- van v.d.Brink te Laren.Dora woonde op 23 Nov. met Miss Kay een causerie by van een Fransman in het Engels over de Franse,Engelse en Amerikaanse vrouw,alleramusantst.Miss Kay was in raptures over Thora van Loon:" What a style,what a dress, trimmed all over with real sable,and real tortoise shell in her hair ! Beautiful hair ! But oh! what an ugly husband ! I wonder if she is kind to him; oh yes! she speaks kindly to him ! ".

Vrijdag 25 Nov. at ik op Hilverbeek met Ds.Meerburg,Louk en Frans Blaauw,Emerentia Teding van „tferkhout,Jacob en Isa Graafland en B.Wilkens, die op de menu's een vlag geschilderd had en in die Vlag een S een I en ■53^0 een Piet Six sloeg door en Isa kraaide. Het oude groene dessertservies was op tafel,dat ik niet had terug gezien,sedert ik als jongen de vervelende soupers by Oom Six te Amsterdam moest bijwonen. Rudolf Six gaf aan Dora het door hem geschreven boek:" De Vorsten van Oranje en de jacht" met gravures.

Henk werd op 1 Dec. tot Kerkvoogd benoemd in de plaats van Kist,die nooit in de kerk kwam,en op 2 Dec joeg ik met hem in het Duin van Elswout. De storm belette te horen en op zijn benen te blijven staan en na een uur viel er regen. Ik joeg op overschoenen. Wy verkleedden ons by Klaas v.d. Velde en liepen toen naar Duinlust,waar wy thee dronken. In dat jaar waren al 3000 konijnen gedolt/en en evenveel geschoten en nog zat het vol.

Zaterdag 3 Dec. segreef Frank dat de kleine Max ontsteking had van de linker long en 40 ^ koorts en toen ik de volgende dag te Zeist kwam, vond ik de luiken gesloten. Het schatje was in de afgelopen nacht te 3 uur zonder benauwdheid ontslapen. Toen Constance met hem van Hoog Beek en Royen naar de Krullelaan terugkeerde,had Anna de keukenmeid influenza en waren Wilfried en Sylvia verkouden,en toen was ook hy gaan hoesten en te zwak om daaraan weerstand te bieden. Er bestond juist zoveel hoop op herstel en hy zag er niet lijdend uit,maar geleek op Cunera,die ook 6 3 62.! maanden oud werd. Hy woog ongeveer de helft van een kind van die leeftijd. Dr.Kortland vleide zich dat hy^eenmaal twee jaar oud zijnde,gezond zou wezen. Dinsdag werd hy begraven. Ik kon er niet bij zijn omdat ik zitting had en Vogel zich ook al liet vervangen,maar #enk,Fanny en Max waren er.

Caroline schreef dat flenkie by het bestijgen van een rots met de schooljongens bezweet geraakt is,kou gevat heeft en nu zijn long was aangedaan.

In Rotterdam hield Fred.t/an Eeden een rede over de vraag:" Waarvan leven wy?" en vertelde hy dat de bezittende klasse haar geld heeft verworven door diefstal,woeker en bedrog,dat het land aan alle mensen toebehoort enz. Em de man bouwde zelf al een tweede huis en had veel geld verdiend door de zieken te biologeren !

Zondag 11 Dec. ging Anna van Loon naar bed met kou op de maag en koorts,terwijl zy nu en dan in de war was. De kamenier waakte 's nachts in de kamer daarnaast.

Woensdag 14 Dec. schreef Ermestine Verhagen my dat Keetje Lion ziek was. Ik bezocht haar by van Slooten in de N.Looierstr 57 en sprak met deze af dat hy haar naar de Ziekenverpleging zou laten vervoeren./i> ■ Wy dineerden op Duinlust met Max en Em,Fanny en Emma Egidius en te

3132 2- 7 uur kwam een telegram van Frank,dat Anna te 12 uur zacht ontslapen was.De volgende dag bezocht ik Tane. Frank had alles geschikt en met Sam,Willem

v.Loon en Agnes lijsten gemaakt. Hendrik was Woensdag naar Parijs vertrokken,maar kwam terug. Daar Tane Anna te Doorn wilde begraven, schikte Sam dat dit vanuit Aardenburg zou geschieden,en daar dit Woensdag de 2lste zou plaats grijpen,sprak ik met de President af dat ik my die dag zou laten vervangen.

Jacob Röell's begroting van marine werd/aangenomen.Mijn liefste Lore zeide my boos op zichzelve te zijn omdat zy my niet goed behandeld had. Hoe vind je ? Als zy het niet gedaan heeft,aan wie ik alles te danken heb,wie dan ?

1898 LXVII 51

Kiewin v.Lennep engageerde zich met Dr.Kees Vinkhuyzen.Dinsdag 20 Dec. zeide de Griffier van Strijen my dat van Valkenburg en

y8>Jacob in het aanstaande voorjaar hun ontslag zouden nemen,en ik dan President moest worden ter wille van het college,dat dit zeer zou wensen. Dit was een vriendelijk woord,maar de Heer heeft er anders over beschikt.

Woensdag 21 Dec. werdcAnna begraven, Ik spoorde per trein van 8-5- met Tane en Lilian naar Driebergen,waar de equipages stonden van Ceejet Labouchere,Constance van Loon,Mevr.van Eeghen,Anna Pauw,Louis van Loon en Henri Labouchere. In Aardenburg vonden wy Mevr.van Eeghen,Debora,Con- stance van Loon,Agnes en Lou van Bylandt,Henriette Insinger,Agnes Beels, Hendrik met Willem en Thora,Sam en 01ga,van Zuylen,Ernst en Corrie van Loon, Louis en Adèle v.Loom,Nepveu met Willem,Louise,Alfred en René. Verder Henk en Fanny,Max en Em,Frank en Constance,Willem,Louise,Anna en Adèle Elout en enkele anderen. Ds.Callenbach las I Petrus 1 voor en sprak daarover heel goed,maar het deed my toch niet aan. Daarna reden wy heren naar het kerkhof,waar Max sprak en my wel aandeed. De zon scheen heerlijk en er was geen wind. Anna was iemand,die altyd om anderen dacht en met wie ik het altyd best had kunnen vinden. Er waren vele kransen,de een nog groter dan de andere,palmen,viooltjes,rozen,cyclamen en anjelieren.

Wy dejeuneerden in Aardenburg en toen sprak ik Mevr.de Beaufort-van Didem,zuster van Mrs Lecky aan,die my zeide zich mijner te heugen als ik by haar Oom Hofman las en dat,als zy,die nog een kind was,naar bed gezonden werd,ik zeide dat zy wel mocht opblijven. Ik antwoordde:" Maar Mevrouw,dat is mijn vader geweest." Zy:" Is het mogelijk? Ik zag u voor uw vader aan,want U lijkt precies op hem." En toch gelijk ik precies op mijn moeder.

Ik vond het bovenmate lief van Mevr.van Eeghen om haar huis open #e stellen,daar het voor de hand lag,dat Anna van uit Heidepark begraven werd.

Hendrik van Loon vertelde my dat hem te Strassburg by het instappen in een trein zyn portefeuille was ontroofd met enige honderden marken en ettelijke brieven,waaronder een van Olga na Louky's dood. Mezger had zijn hartslag beter gevonden en hem gezegd dat hy oud zou worden.

JW. schreef dat hy niet hoestte en weinig opgaf en dat Henkie beter werd. Beiden namen levertraan.

Dora nam op 22 Dec. haar eerste rijles in de manege te Amsterdam. Zy dejeuneerde by Thora met Adèle van Loon-Tachard,die haar vroeg of zy Daisy (dochter van Thora) niet precies een poes vond.

In Brussel woonde nog een dame van 101 jaar,die op het bal van de Hertogin van Hamilton was daags vóór de slag by Waterloo,toen de tijding kwam dat fVapoleon in aantocht was en sommige officieren op hun dansschoenen naar het leger ijlden.

Tane had 170 condoleantiebrieven te beantwoorden.Zondag le Kerstdag hoorde ik Ds.van der Veen uit Rotterdam,die viermaal liet zingen,en uit één gezang drie verzen afwisselend door de mans,die brulden,de vrouwen,die gilden,en door allen,die loeiden. Ds.Laan tirelan- teinde op het orgel allershammeloenigst. 's Middags las ik een Overdenking over de Engelenzang voor van O.Schrieke.

3'32-T Henk,Frank en ik schoten in twee dagen op het Sticht, in Swaenenburghen in Bantam 11 hazen,5 faisanten,7 konijnen en 1 houtsnip.

Woensdag 28 Dec.bezocht ik Keetje Lion in het Luth.Diac.huis. Ik vond haar zeer opgewonden en Ernestine zeide my dat zy iets op haar geweten had,wat zy eerst wilde bekennen als zy sterven ging. Ik schreef dit aan Max en voegde er by dat nu en dan een nicht haar bezocht,van wie ik nooit had gehoord,weshalve ik vermoedde dat die haar dochter was.Dora kreeg van Henri Enschedé's broer een collie.

De baas kocht in Bussum een bruine beuk om tot Wilhelminaboom nfë worden en plantte die links van het pad,dat naar het hakhout leidt.-

Daar ik Christiaan een haas beloofd had,en die niet had gezonden,liet ik op Oudejaarsdag de Ruige boel afdrijven,en zie! daar kwam eerst een haas uit,later een faisant,die ik beide schoot,en dit was heel gelukkig, want later kreeg ik nog eenmaal een ver schot op een haas,die wegliep. Overigens was er geen beest meer te zien. Er viel een weinig sneeuw.

E I N D E 1 8 9 8

LXVII 52 A N N O - 1 8 9 9

Het jaar 1899,het laatste van Lore's leven op aarde,en het eerste van haar verheerlijkte leven.

Op Nieuwjaarsdag kreeg Lore een aardige brief van G.Schaap uit Huizen, die haar een gezegende staat toewenste. Die wens is vervuld.

Mauk,Louis en Carel zonden een nieuwjaarswens,die^èelf gedrukt hadden. Ik had sedert enige dagen een opgezwollen hand en toen ik aan Dr.Sepp vroeg om my van de verplichting te ontslaan van weer Contrexévillewater te drinken,weigerde hy dit op grond dat die zwelling op nierziekte wees.

In het vorige jaar vertaalde ik Boscobel,waarin de vlucht en het zwerven van Karei II beschreven wordt. In de Keuken genoten Mietje en Cornelia er van.

Vrijdag 6 Januari zaten wy met ons elven aan tafel: Lore,Henk en Fanny,Max en Emilie,Frank en Constance,Mauk,Lou,Carel en ik. Van Lore kreeg ik een voetezak en„De Ballingen van Juffr.Maclaine Pont; van Henk, Fanny,Max en Em„De Vrouwen van Oranje Nassau"en sachets; van Frank en Constance eau de lavande; van Dora een penhouder met potlood en vloeipapier;

S32J- van JW.en Caroline Joh.Gunnings "Van Babel naar Jeryzalem"; van Agneseen vergrootglas,van Mauk en Lou een thermometer,van Henkie een door hem van carton vervaardigde klok,van Wilfried een blokje,waarop hy de letters W.F.G.V. met spijkertjes getimmerd had, van Hendrik ƒ 500- en van Miek een borstlap.

In de Refuge stond een artikel van Ds.Richard over Anna van Loon.Ik was blij dat zy het niet kon lezen.

Anna had ƒ 25.000 aan legaten vermaakt,o.a.ƒ 5000 aan van Dijk.Max Cloëtta engageerde zich met Lucy Spoendlin,oud 20 jaar.

Ik las Merry Ëngland voor,waarin de opstand der boeren en burgers onder Wat Tyler in 1375 beschreven wordt,toen Richard II regeerde,en daarna Het Leven der Vosstinnen van Oranje-Nassau.

Een hevige storm ontwortelde die 13de Jan. ettelijke onzer bomen. Sylvia kreeg een bril tegen het scheelzien.

S329 Jet Hartsen schreef dat Saar dikke benen had en kortademig was enVoorhoeve dit serieus vond. Deze brief kreeg ik Woensdag 1 Febr. en reeds de volgende dag zond zy een telegram te 12 uur:" Verminderd,toestand hoogst zorgelijk," terwijl te 2.20 Willem telefoneerde:" Moeder zacht en kalm overleden." Ik was boos op Henriette,omdat zy my van Saars toestand geheel onkundig had gelaten en ik dus niet wist dat zy ziek was. Ik had op mijn verjaardag nog een brief van Saar gekregen.

Vrijdag 3 Febr. spoorde ik naar den Haag. In de Alexanderstraat kwam my het rijtuig der Kon.Moeder tegemoet,die by Jet geweest was en een krans van palmen en viooltjes had gebracht, Ik vond Piet Hartsen en Jan van Nellesteyn,en Jet wees ons Saar,die veel had van Papa. De Koningin had haar in de vorige week nog bezocht en was bezig een kussen voor haar te werken. Koen Saar wilde opstaan had H.M.dit verboden en zelf de voetezak met de kruik toegeschoven. Pmet Hartsen,Nellesteyn en ik schreven adressen volgens lijsten,die by Hartsens dood gediend hadden. Later kwamen Willem Hartsen en Lizzie helpen,terwijl Jet de visites ontving van «evr. van Lynden van Sandenburg en van nenriette van de Poll. Ik keerde te 4.30 naar Amsterdam terug,at met Tane en spoorde 's avonds naar Bussum.

Si2^ Frank schreef my terecht dat Saar met haar ruime blik en gehuwd meteen enge man,desniettemin hoofd en hart had omhoog gehouden en iedereen innam,die haar ontmoette.

In Groningen stierf zekere Boogaart aet.110. Hy had in 1812 de campagne naar Rusland onder Napoleon meegemaakt.

Maandag 6 Febr. werd Saar te Hilversum begraven. Ik reed er te 12 uur met Dora heen en wy vonden er Willem,Jet,Marie,Kiewin,Madzy,Henk,Hulsman en Eveline. Te 1-t kwamen Christiaan en Louise,Heemskerk met zijn zoon Kees,Jacob van Lennep,Henrick en Gerard,Karei v.Lennep,Piet en AdfeA Blom.Ook de Kamerheren van Amerongen en van Tets. De kist stond cbn de glazen verandah en was overdekt met kransen van de beide Koninginnen,Christiaan, Willem,Jet en de vier Haagse dames du palais. Ds.Gerretsen las een gedeelte van Joh.9 voor en sprak daarober en op het kerkhof sprak Willem Hartsen en galmde G.Hulsman.

<JTJ<3O Cees van Lennep knapte het Manpad op,dat schromelijk verwaarloosdwas./De President der Franse Republiek,Felix Faure,stierf .

tü-da . /-Ik las „De Ballingen van Mej.Naber voor,uit het jaar 1733,toen honderden

Salzburger Protestanten om des geloofs wille naar Zeeland uitweken, en eerst te Nymegen ontvangen werden.

Dora nam haar eerste dansles by Juffr.Lusson op de Prinsengracht.Zy was een aardig Jodinnetje.Dora schilderde de kop van de collie voor de Heer Ensched^ te v’elsen,die haar de hond gegeven had.

Tot de gepensionneerden van Mama van Loon behoorde zekere Burman, die als jongen van 7 jaar een portefeuille met geld vond en terugbracht, die Lore's vader

1899 LXVII 53verloren had. Deze beloofde hem toen ƒ 1,- 's weeks levenslang, en die werd hem nog steeus uutbetaald. Hy was nu in 1899 76 jaar.

Tane zond my Anna's zilveren inktkoker met de leeuw van van Lennep ‘5'5'bi in het midden,haar indertijd door Tante Cateau van Lennep-van Loon gelegateerd.

Kappeyne scheidde zich ook van zijn tweede vrouw,dochter van Generaal Liszt,gescheiden vrouw van Gevers Deynoot,en trouwde voor de derde maal met een juffrouw die les gaf in het spreken en zingen.

JW. las in de Eng.Kerk te Chateau d'Oex 's midaags de lessons voor.In Engeland werd de kerk Rooms en waren er zelfs biechtstoelen.

Twee wijven hadden Gunning in Amsterdam horen preken. De ene zeide:" Nou,ik had net zo graag Deetman gehoord. Die heit ook wel gesangaven, maar 't is toch goed."

Dora schilderde een paard voor de pikeur van der Meer en kreeg van Tane een bracelet,die aan Anna had toebehoord. yfó'l In Maart werd Max benoemd tot Lid van het Historisch Utrechtsch Genoot

schap.Keevel,een der gepensionneerden van de oude Heer Borski,schreef my een

brief,waarin hy my betitelde Hoogborende Heer,gelijk hy enige dagen tevoren Lore Achtbarende noemde.

Frank kreeg van Tane het gouden horloge,dat aan Mr.Jani^ölters had toebehoord. Diens dochter Catharina Johanna was de tweede vrouw van Mr.W.van Loon,en de grootmoeder van Lore's vader. Op de achterzijde van het horloge is het wapen van Mr.Wouters gegraveerd en de kast er om heen is beeldig gepointilleerd en in Engeland vervaardigd. Anna had het altyd op haar nachttafeltje.

Een Engelsche vriendin van Esther Bervoets,die het Museum bezocht, vroeg of Rembrandt nog leefde,had nooit van Java of Atjeh gehoord en dacht dat Engeland de enige koloniale mogendheid was.

^$3 3 Donderdag 13 April woonde ik met Dora de raoüt ten Hove bij. H.H.M.M. kwamen te 9 uur binnen en begaven zich naar de Troonzaal,waar de nog niet voorgestelde dames,onder wie ook Fanny,gereed stonden. Daar Tindal, de kamerheer,my gezegd had dat ik hem in het oog moest houden omdat H.M. my wilde spreken,wist ik door de foule heen te dringen en wachtte ik de terugkomst der Koningincelen af. Daarop riep Tindal de Consuls der vreemde mogendheden naar voren en verzocht de officiertjes,die in de voorste rij stonden,ruimte te maken voor Dora,Marie Boreel en haar stiefdochters, waarna hy my naast deze plaatste. Toen de Koninginnen uit de Troonzaal terugkwamen,sprak de Koningin de Consuls rechts aan,daarna de Boreels en Dora,die een prachtige révérence maakte,en toen my om my met het verlies van Saar te condoleren. De Kon.Moeder had de mensen,die links stonden, toegesproken en kwam toen op my af om over Saar te spreken. Toen zy voorby waren,liep ik met Dora naar de Troonzaal,waar al gedanst werd,o.a.door de hofdame Rengers en door een zoon van Ernst van Tuyll met een der Bo- reeltjes. (Deze trouwde met haar!) Dora danste met Croockewit en kwam toen naast my staan ter linkerzijde van de Kon.fauteuils.

Toen H.H.M.M. weer binnenkwamen plaatste zich de Kon.Moeder op de stoel,die het dichtstby my stond,naast haar ging Henriette Insinger staan, die er weer diep ongelukkig uitzag,en my zeide dat ik by de Kon.Moeder op audiëntie had moeten komen. Zy had namelijk gevraagd of ik op de lijst stond,waarop Henriette bevestigend had geantwoord,maar het bleek Piauw te $J2>Z zijn. Zy liet daarop vier stoelen aanrukken,voor Henriette,Freule van

Ittersum,de Ranitz en my. Dora kwam naast my staan en de Ranitz liet zich aan haar voorstellen. Rechts van de Koningin stonden Karei van Hardenbroek en zijn vrouw,Thora en een hofdame,maar die kregen geen stoelen. Nadat de Koninginnen zich verwijderd hadden,gingen wy naar het buffet. De koninginnen hadden in de danszaal thee gedronken,maar de hovelingen kregen niets en konden later niet naar het buffet gaan,omdat zy by de Koninginnen moesten blijven.

Die middag opende de Koningin de hondententoostelling en bezocht het Luth.Diac.huis,het Israël.Gasthuis en het Museum om een schilderij van Israëls te zien,de intocht in 1898 voorstellende. Zaterdag bezochten zy de Industrieschool voor vrouwelijke jeugd,Artm,het Roomse Gasthuis en het Willemshuis,waar ^eybroek de honneurs deed. De Roomse zusters zongen een Latijns lied,waarvan H.M.geen woord verstonden. Absurd !

Daar de civiele Kamer van het Hof het werk niet afkon,besloot^ de President elke Mhandag een extra zitting voor burgerlijke zaken te doen houden door de leden der strafkamer en my daarvan het presidium op te dragen,zodat wy nu Maandag,Dinsdag en Woensdag zitting hadden.

S'JS'Z Zaterdag 15 April reden de Koninginnen door de Zaanstreek en vertrokken zy 's avonds te 9 uur naar Patburg by Badeweiler. In Karlsru&e vertelde my de Groothertog dat hy haar aldaar bezocht had en de Koningin hem toen een boek gewezen had,waarin de Kon,Moeder de voornaamste gevallen met de daarin genomen beslissingen had opgetekend,welke gedurende haar bewind als Hegentes waren voorgekomen,opdat de Koningin,voor 't geval weer iets dergelijks voorkwam,zou

1899 LXVII 54weten hoe te handelen. Welk een voortreffelijke moeder !

Van Anna's vermogen moest + ƒ 40.OOG-,d.i.l0$ successie betaald worden. Henarik zeide my dat Tane nu het inkomen van 8 ton zou hebben, of + ƒ 3.200,-.

Troelstra stelde de wenselijkheid voor van algemeen stemrecht en van de 84 stemmen gingen er 30 met hem mee. Hoe is het mogelijk,als men ziet hoeveel kiezers .thuis blijven.

Lore sliep destijds onder het voorlezen in,ook als het boek interessant was,wat tot nu toe niet gebeurd was.

Volgens het Bijblad der Haarl.Courant sprak Max heel mooi in de Chr.Werkmansbond.

De New-York Herald beschreef de schitterende toiletten van Adèle van Loon-Tachard te Cannes,evenals by het leven van Louky van Loon de soirées van de Baron van Loon.

Agnes Beels verslond de tien delen van Macaulay,de laatste vier in één week en vroeg my nu Queen Ann van Stanhope.

Maandag 8 Mei kwam Gwen Cash logeren,die met Dora in Parijs was.Zy verscheen aan tafel lownecked met blote boerinnearmen, zeer wreinig

gedistingeerd. Het kind had enkel baltoiletten meegenomen,in de mening verkerende dat de season hier in ville gang was. Handwerken had zy niet by zich en eten deed zy niet. Ik dacht hoe zal zy het hier 4 weken uithouden. SU}- Dora reed de volgende dag door alle buitenplaatsen met Gwen,die

de huizen zoveel mooier vond dan de Eng. countryhouses. De Brief scan Jacobus zocht zy in het Oude Testament. Zy had gehoopt hier elke avond naar de komedie te gaan,en had,op een ochtendjaponnetje na,enkel zijden toiletten, witte, roze en zwarte. Toxzh had zy nogal schik en was zy lief en hulpvaardig met Lore.

Emilie schreef dat Aernout schik had op zijn jrweede ver jaardag, maar nog geen woord sprak. Vóór 15 Mei hoopte zy te verhuizen.

Vrijdag 12 Mei bezocht ik Ds.Laan te Hilversum,die de vorige dag plotseling zijn vrouw verloren had. De man was verpletterd en wilde niet te Hilversum blijven wonen,maar zich te Brussel aan de Stadsevangelisatie wijden. Ik vond by hem Hansje van den Broek-Carp,een dochter van de Heer Carp,die -tapa had opgelicht.

De President deelde my schriftelijk mede,dat hy en s'Jacob tegen 1 Juli hun ontslag gevraagd hadden. Toen ik 15 Mei aan het Hof kwam,zeide van de Werk my dat hy de secr.gen.van Beyma gesproken had en deze hem had gezegd dat op verschillende wijze gehandeld werd. Soms kwam er een verzoek van de leden van het Hof in om deze of gene tot president te benoemen, in elk geval een van de sollicitanten. Wy moesten ons geen enkel verzuim te wijten hebben,en van de Werk vond dat wy een rekest moesten inzenden. Kist had hem gezegd dat tegen myn benoeming wel bezwaar zou bestaan omdat ik niet in Amsterdam woonde. fh** Tane was kwa&ü omdat wy Gwen te logeren hadden en maakte fcty een

standje. Evenmin had ik Hugo van Rossem moeten toelaten by Lore. Zo stond ik op mijn 69ste jaar nog onder curatele. Dora had ook geen paard voor een pikeur moeten schilderen !

Nieuwe ramp! Cornelia deelde my mede dat zy met 1 Aug. wilde vertrekken omdat zy diacones wilde worden. Ik trachtte haar te bewegen ter wille van Lore te'blijden,maar kon haar van haar besluit niet terugbrengen. De arme Lore hoopte dat de Heer haar vóór Cornelia's vertrek mocht tot Zich nemen. Een paar dagen later zeide C. my dat zy blijven zou,zodat deze wolk voorbij dreef.

Agnes van Loon nam haar intrek in de Ziekenverpleging om door Prof. Treub geopereerd te worden.

Vrijdag 19 Mei spoorde ik naar den Haag en wachtte ik een goed half uur aan het Dep.van Justitie,waar ik my met de 69-jarige bode Muller onderhield,die 28 Ministers van Justitie bediend had,het eerst Donker Curtius.Met allen had hy het best kunnen vinden behalve met Litaar,die een vlegel en dronkaard was. Te 1.40 werd ik by de Minister Cort van der Linden toegelaten,die my terstond zeide:" U woont buiten en dit is een bezwaar."Ik stemde dit toe,en zeide dat ik zo lang Lore leefde,niet naar Amsterdam kon

terugkeren,en ook niet zou solliciteren indien myn medeleden er niet op hadden aangedrongen. Hy vroeg my of ik dan de strafkamer zou preside- Si'bcj ren,waarop ik antwoordde dat ik hieromtrent met de te benoemen vice-preei- ' dent in overleg zou moeten treden,en dat de griffier van Strijen bereid was om in de hoogst zelden voorkomende spoed eisende gevallen alles met de vice-president te schikken. Wy spraken nog over de duurte in Amsterdam en ik zeide dat de traktementen aldaar moesten verhoogd worden,en zijn laatste woorden waren:" Onoverkomelijk is het bezwaar niet en ik zal er nog eens over denken."

De vorige dag had de Minister van Buitenl.Zaken,Willem de Beaufort de vredesconferentie geopend in het Huis ten Bosch en waren er telegrammen gezonden aan de Tsaar en aan de Koningin. Hoeufft,intendant der paleizen, zat naast de Beaufort en de Russische gedelegeerde de Staal werd tot Voorzitter gekozen.

Agnes van Loon werd 20 Mei geopereerd en Prof.Treub verklaarde zeer tevreden te zijn,daar zich geen complicaties hadden voorgedaan. De operatie had 40 minuten

1899 LXVII 55geduurd,met behulp van morphine had Agnes kunnen slapen.

Maandag 29 Mei deelden de Heren van het Hof my mede dat Op ten Hoort solliciteerde om President te worden en zy hiejb woedend over waren,daar zy hem niet tapten. Later deelde Op ten Hoort het my zelf mede. Hy was nu 2.2 jaar lang adv.gen.geweest en nooit bevorderd, en daarom had hy nu verzocht om hetzij als President of als Vice-president in aanmerking te komen,

De Rapporteurs en de Procureur Generaal by het Hof van Cassatie te Parijs zeiden beiden dat zy Dreyfus voor onschuldig hielden en adviseerden tot verwijzing zijner zaak naar een andere Krijgsraad. De schurk Paty de Clam,die tot Dreyfus' veroordeling had bijgedragen,werd ingerekend.

Vrijdag 2 Juni maakte ik met Dora,Gwen,Tane en Lilian een tocht naar Marken. Tane was er nooit geweest en had dus haar verlangen te kennen gegeven om er eens heen te varen. Voor Gwen was het natuurlijk ook nieuw.Wy voeren deze reis niet eerst naar Marken,maar door het Kanaal naar Broek, dat wy bezichtigden en vervolgens naar Monnikendam,waar het zeer heet was, weshalve Tane aan boord bleef. Te Monnikendam vernamen wy dat het water te laag was om van daar naar Marken te varen,zodat wy eerst tot Edam moesten doorstomen. Wy telefoneerden nu uit Marken naar Monnikendam dat wy eerst te 6f te Amsterdam zouden terugkomen en dit werd toen uit Monnikendam naar 's Graveland en naar Amsterdam getelegrafeerd. Tussen Broek en Monnikendam hadden wy cotelettes met aardappelen gegeten.

In Marken kwam Tane mee,maar de hitte was overweldigend. Daarna dronken wy thee en voeren over een spiegelgladde zee naar Amsterdam terug, waar wy nog van 6-3- tot 7 uur moesten wachten,eer er een trein naar Bussum vertrok.

-P3 y/ Toen wy in Bantam terugkwamen, vonden wy Lore heel min. Max had de dag by haar doorgebracht,maar zy was dof en stil. 's Middags had zy haar verlangen te kennen gegeven om in de stoel naar het bergje gebracht te worden,omdat het in huis zo heet was,maar toen zy er was,verschrikte Cor- nelia omdat Lore's mond verdraaid was en zy vreesde dat Lore stierf.Zy liet door Visser Mietje roepen en met deze droeg zy Lore weer in huis.De grote hitte had haar waarschijnlijk overmand en weer een attaque doen krijgen. Lore at bijna niet en bleef de gehele avond dof zonder naar het verhaal dat Dora en ik van onze tocht deden te luisteren of een vraag te doen.

Zaterdag 3 Juni werd zy eerst te 8-g- wakker,na de gehele nacht geslapen te hebben. Tegen 12 uur werd zy weer naar beneden gedragen,maar zy bleef dof en slaperig. Max keerde naar Haarlem terug.

Donderdag 1 Juni was de sneltrein te Vlissingen gederailleero,en daar de rem niet werkte,in de wachtkamer van het Station gedrongen,ten gevolge waarvan twee conducteurs en Fanny Roth,die by H&nk en Fanny gelogeerd had en op reis was naar Engeland,gedood werden. Henk moest dit aan haar vader in den Haag gaan mededelen.

Zondag 4 Juni vond ik Lore 's ochtends nog even dof. Zy had slecht geslapen en zich meermalen verslikt. Ik moest Tane te Hilversum afhalen, daar zy Johan Gunning,die in het Lokael zou preken,wilde horen. Hy sprak over Psalm 138:8,"De Heer zal het voleinden,Heer laat niet varen het werk ^ Uwer handen. "

Thuis komende bracht ik Tane by Lore,maar deze scheen haar niet te herkennen en zeide niets. De gehele ochtend had zy de ogen gesloten gehouden. Een weinig havermeel en ook het tweede dejeuner hield zy in. Dr.Jonker kwam en nam de temperatuur op,38,4. Hy vermoedde hyperanemie in de hersenen en schreef een drankje voor om de slijm los te maken.

Maandag 5 Juni moest ik aan het Hof zijn,maar te 3*19 kon ik weer naar buiten,waar ik Agnes Beels en Constance van Frank vond. De koorts was tot 39 gestegen en Dr,Jonker had ijs op het hoofd doen leggen; de lippen en de tong waren droog en Lore kon de slijm niet kwijt raken. Nu en dan opende zy even de ogen en de mond als zy gelaafd werd.

’s Nachts waakte Mietje tot 3^r,terwijl Cornelia trachtte te slapen, wat echter niet gelukte en daarna bleef zy op. De thermometer wees Dinsdag 39. Tot 1 uur was Lore erg benauwd,later rustiger. Voedsel nam zy niet meer,maar Dr.Jonker vreesde dat het nog lang kon duren. Frank en Constancé kwamen,later Henk en Fanny,Max en Emilie en Agnes.

Emilie en Frank waakten de nacht van Dinsdag 6 op Woensdag 7 Juni. Cornelia ging in Mieks kamer naar bed maar had rust noch duur en kon even- 4$73 min slapen als eten. De pols sloeg 135 a 140 slagen in de minuut. Max

sliep in de nieuwe,Constance in de grote logeerkamer. Agnes,Henk en Fanny waren de vorige avond vertrokken,doch Henk en Fanny kwamen Woensdag terug met Zuster Crèvecoeur van de Amst.Ziekenverpleging. De vorige avond was Gwen naar Engeland teruggekeerd.

Te 2-\ ontsliep Lore en ik kon slechts danken dat het lijden niet langer had geduurd. Daarna kreeg zy haar oude gezicht weer terug. Ik kon van haar getuigen dat zy trouw en waar was. Hoe dikwijls had ik naar het einde verlangd,en nu het gekomen was,gevoelde ik meer dan ooit dat ik haar niet kon missen.

Donderdag 8 Juni las ik in de Haarl.Courant dat by Kon.Besluit van 6 Juni Op

1899 LXVII 56ten Noort tot president en van de Werk tot vicepresident van het Gerechtshof benoemd waren. Ik dacht by mijzelven:" Ik kom er goed af, daar ik nu niet naar Amsterdam behoef te verhuizen,terwijl Dora niet in een stad mag wonen. "

De volgende dag kreeg ik een brief van Op ten Noort,die my schreef bereid te zijn aan H.M.te verzoeken zyn benoeming in te trekken,opdat ik benoemd worde. Ik was door dit aanbod zeer ge troffen,maar antwoordde dat ik er niet aan denken kon zijn aanbod aan te nemen,nu de Heer kennelijk niet had gewild dat ik benoemd werd.

Onder de velen,die my kwamen bezoeken,was ook Mr.van Valkenburg,die my zeide dat de leden van het Hof zeer uit hun humeur waren en Royaards S'jL/y een scherpe brief aan Op ten Noort geschreven had, om hem te verwijten 7 dat hy my in de wielen had gereden.

Vrijdag 9 Juni reden te 12y Miek en Jan Willem plotseling op. Hy had getelegrafeerd of hy met haar dan wel alleen kon komen,en ik had geantwoord: " Kom liever niet" uit vrees dat de reis hem kwaad mocht doen.

Zaterdag 10 Juni kwamen Henk en Fanny,Max en Em,Constance van Loon, Lou van Bylandt,Tane,Agnes,Mauk en Lou. Max las Ps.40 en sprak naar aanleiding van deze lievelingspsalm van Lore over de woorden:" Ik heb de Heer lang verwacht en Hy heeft Zich tot my geneigd." Er waren vele kransen.Even voor elf uur reden wy weg in vijf koetsen (Miek en JW. bleven thuis) en haalden wy eerst Christiaan af. Op het Kerkhof te Hilversum vonden wy o.a. Louise,Roelof,Nepveu met Willem,Anna,Augusta en Adèle Elout,Fred.van Bylandt,Henrick S.van Lennep,Ernst v.L. Jacob v.L.,Sam van Eeghen,Willem van Loon,Jan Six Jr.W.Dedel,Frans Blaauw,Roos. Op het Kerkhof sprak ik een woord. Behalve de drie laatstgenoemden kwamen allen dejeuneren. Cornelia vas zeer geërgerd dat er ettelijken by waren,die nooit naar Lore waren komen zien. Max en Em,Anna en Adèle Elout bleven eten,doch vertrokken 's avonds, Fanny,Frank en Constance bleven logeren.

Frederik van Bylandt zeide my dat de Minister de voordracht zou heb- bem teruggenomen,indien hy geweten had dat Lore's toestand zo ernstig was.

wr Maandag 12 Juni had ik zitting en sprak ik Op ten Noort,die my zeide dat s'Jacob met zyn benoeming was ingenomen,maar de andere heren koel waren. Ik bezocht Henriette Insinger,die in het donkere kamertje van haar grote donkere huis zat te hoesten en zich eenzaam en ongelukkig gevoelde.Zy had aan Hare Majesteiten de dood van Lore bericht en my daarin lid van de Rechtbank genoemd !

In het graf waar Lore werd bijgezet,lag èok het lijkje van Gijsbert Karei van Loon,kind van Jan van Loon,Mica's broeder en diens eerste vrouw.

Dinsdag 13 Juni hield Gunning zijn laatste college. Tiele was de enige theol/professor,die zijn afscheid bijwoonde, de anderen bleven weg.

Cornelia vertrok 17 Juni naar Sluis en schreef dat zy het zo vreemd vond dat Lore haar niet wachtte.

Dinsdag 27 Juni woonde ik de laatste zitting by,waarby Mr.van Valkenburg als president fungeerde en hield ik na afloop een toespraak. Die dag keerde Jan Willem naar Chateau d'Oex terug.

Zaterdag 1 Juli installeerde ik Op ten Hoort als president. De grote zaal was stampvol,daar de gehele Rechtbank en wel 60 advokaten aanwezig Sdvb waren. Kist sprak lang en zeurig naar het oordeel van Busman en Royaards en volgens de advokaten slecht,gelijk ik later vernam. Daarna las ik mijn toespraak voor,die een paar maal de lachspieren in beweging bracht,vooral toen ik tot Op ten Hoort zeide:" Verstoor u niet wanneer de orde verstoord wordt," omdat hy altyd als adv.gen.zoveel drukte maakte als een paar leden elkander iets toefluisterden of als er op de tribune leven gemaakt werd,in plaats van het bewaren der orde aan de President over te laten. Vervolgens sprak Corman loco Eduard Rahusen,die als Deken verhinderd was te komen,uitstekend en geestig. Op ten Hoort en Pleyte,de nieuwe adv.gen. antwoordden en zwaaiden my te veel lof toe.

Ha de zitting zeide Luden my:" 't Is een moeilijke taak voor je geweest." Luden was de enige van degenen,die ik in '77 nog aan de Recht- S J' bank gekend had. In de pauze tussen de installatie en het opmaken der

voordracht was ik even naar Dr.Sepp gelopen,die my zeide dat als al mijn organen even gezond waren als mijn nieren ik my gelukkig kon rekenen.Hy ried my Dinard in Btetagne of Rennesjaan,maar Royaards ztfide dat ik naar Sasnitz op het eiland Rügen gaan moest.

Max vertelde my dat Henriette Elout haar gehele fortuin in een wasinrichting te Bedford gestoken had,zodat zy nu om geld verlegen was en by Hendrik en Agnes had gebedeld.

Dinsdag 4 Juli ging ik,na de vergadering der Prov.Staten te hebben bijgewoond,op Woestduin logeren om de volgende dag van het Zendingsfeest in Meer en Berg te genieten. Ik hoorde Lould Heldring de openingsrede uitspreken en daarna Mein Pierson over het Heidendom in de Christenwereld.Dit was uitnemend. Vandaar liep ik met Mevrouw van Lennep naar Hr.4,waar wy eerst

Barger en daarna Jonker uit Haarlem over komen en gaan hoorden. Mevrouw van Lennep nodigde my uit om ook in de Oranjerie te komen lunchen en met haar,Mevrouw van Tuyll van Velserbeek,Mevrouw d'Ablaing-Rendorp en de Freule van Zuylen liep ik er heen. Er was een

1899 LXVII 57enorm lange tafel S'i'/S gedekt en wy werden kostelijk onthaald. Ik zat tussen Anna en Mina van Lennep en tegenover Heldring en na de lunch rookte ik in de open lucht een sigaar met Henri Deutz en Maurits van Lennep. Op Hr.1 hoorde ik 's middags nog van 't Lindenhout,Geel en Gildemeester,die de afscheidsrede^ hield.

Ook verzuimde ik natuurlijk niet de overheerlijke plaats in alle richtingen te doorkruisen. Eerst te 6-j was ik weer te Woestduin.

Donderdag moest ik de rapporten in de Prov.Staten aanhoren,die door Prof.Jitta,Prof.van HameljHeemskerk,de Boer en Mouthaan werden uitgebracht.Ha by Fanny gedejeuneerd te hebben,die my de voor Cornelia gekochte ring wees,reed ik per stoomtram tot het achterhek van Groenendaal en Bosbeek, waar ik van Merlen vond,die my eerst zijn stal en Hongaarse paarden wees en vervolgens naar het Manpad bracht,waar ik by Hansje thee dronk met Lotje en Anna van Lennep-Homans,haar beider 7 kinderen en Cees.

Vrijdag 7 Juli verliet ik Woestduin en keerde ik naar Amsterdam termg om een arrest te tekenen en vervolgens naar Bmssum te sporen,waar Miek en Dora my afhaalden. Emilie was vertrokken,maar Max bleef tot de volgende dag en reed toen per wiel eerst naar Zeist,daarna naar Aardenburg. yy*t°l Fanny verving hem,Henk vertrok naar Zurich en Cornelia was te Sluis,waar haar moeder ziek lag.

1899 XE VII 58Willem Elout kondigde my zijn engagement aan met Mej.H.Loudon. Hy was al 50

en zy 39.Dinsdag 11 Juli moest ik weer in de Prov.Staten zitten o.a.om tot leden der

Eerste Kamer te herkiezen M.C.van Hall en Eduard Rahusen en tot Lid te kiezen Mr.F.S.van Hierop. Daarna vergaderden wy nog tot 3T waarna ik by Voet twee zuurvorkjes en 1 botermesje voor Max Cloëtta kocht.

In Haarlem kwam Henk voor de Gemeenteraad in herstemming met de socialist Hofland.

Jan Six was al enige weken ziek en kreeg gezwollen benen,terwijl hy dikwijls divergeerde. Hy stierf 17 Juli.Zaterdag 15 Juli spoorde ik naar Zeist,waar ik Constance alleen vond, daar

Frank op de eendenjacht was met Sam van Eeghen. Constance liet my een engagement raden,dat de volgende dag publiek zou worden. Ik ried f'jSD Foef (zuster van Constance) maar niet de naam des uitverkorenen, en toen

ik die vernam was ik niet weinig verwonderd,daar hy weliswaar goed schiet, goed tennis en golf speelt,maar klein,lelijk en olijfkleurig is en geen vaste bezigheid heeft. Intussen heeft de tijd geleerd dat Foef met hem tevreden,en hy een fatsoenlijk,gastvrij,welwillend,handig en gedienstig ventje is,gelijk ook ik heb ondervonden. Foef heeft het goed getroffen. _( Deze Foef heette Agnes Henriette Labouchere en zy trouwde met Leendert Marinus Schuurbeque Boeye.)

Uit de hertekamp van Hoog Beek en Royen was een bok ontsnapt,die overal groenten,bloemen en O.I.kers opat. Frank trachtte hem in de fuik te laten lopen,maar het miskukte en het dier vluchtte naar Sparrenheuvel.

Woensdag 19 Juli reed ik met Max en Miek naar Jagtlust en daarna naar Hilverbeek. De begrafenis van Jan Six woonde ik Vrijdag met Max by.De enige,die het woord voerde,was R.P.de Vries,secretaris van het Oudheidkundig Genootschap,die Jan Six Jr.beantwoordde. Wy dejeuneerden op Jagtlust,waar Hendrik nog nooit geweest was. Max keerde daarna per wiel terug naar Doorn. Dora logeerde met Fanny by Henriette Insinger op de Wildbaan,waar Constance Carrasco het hoogste woord had.

~ ' Ik had reeds vroeger willen mededelen,dat ik mijn levensbericht hadwillen eindigen toen ik gevorderd was tot de dag,waarop Lore ontsliep.Een vol jaar schreef ik dan ook niet verder,maar toen ik dit aan Frank meedeelde vond hy dit jammer en daarom nam ik in Juni 1905 de pen weer op,schoon met minder entrain dan te voren.

Ik had natuurlijk na Lore's overlijden al de condoleantiebrieven beantwoord, die ik ontvangen had.

Maandag 24 Juli kwam de Notarms Perk met de taxateur Frank. Laatstgenoemde begon by Lore's boudoir. Hy keek even rond,noemde de som,die naar zijn schatting al wat de kamer bevatte waard was,en daarop schreef Perk het bedrag op. En zo gingen wy van kamer tot kamer. In evenredigheid werden m.i.de Deventerse tapijten hoog geschat. Het zilver werd gewogen en gemiddeld op 70 celeit per dekagram gewaardeerd. De paarden Black en Wanda werden ieder ƒ 150-, Emir ƒ 200- en de coupé ƒ 250- waard geacht.Ook de bloemenbakken en het tuingereedschap werden getaxeerd. Na de middag werd het porcelein en glaswerk geschat en alles te zamen beliep de inboedel ƒ 7000,-.De 85-jarige Leurs schatte de Overbosschen op niet meer dan f 400- het bunder en het weiland op ƒ 800,-.

De Inspecteur der Registratie te Amsterdam verzocht my hem te berichten of het overlijden van Anna geen vermeerdering van mijn inkomen 5*251 te weeg gebracht had. Ik antwoordde ontkennend,daar Anna het vruchtgebruik van haar vermogen aan Tane vermaakt had.

Ik vond in Amsterdam mijn Memoires terug,welke ik,na op 21 Dec.1853 door Lore troosteloos weggezonden te zijn,in Jan.'54 aan haar toezond en waarin zy las hoe haar omgang met Cees Hartsen my hopeloos jaloers had gemaakt. Ook vond ik haar Memoires van Juli '54 en in een lade van haar bureau "De Roman van mijn Leven",het gedicht dat-ik in '75 gemaakt had.Al de herinneringen,smartelijke en blijde,kwamen A^eer levendig voor den geest.

De Minister van Buitenl.Zaken,W.de Beaufort,nota bene een protestant, dwong onze Koningin een brief aan de paus te schrijven,waarin zy hem de titels geeft van Doorluchtige Hoogepriester en Heilige Vader. Welk een Godslastering !

C.Leurs,geb,13 Dec.1812,dus 86-5- jaar oud,kwam op 1 Aug.met Retde- maker en Meyer de plaats taxeren. Bantam werd geschat op ƒ 36.800-, de heitjes op ƒ 3600-,de Overbosschen op ƒ 43*100-. Deze werden in 1878 aan Lore toebedeeld voor ƒ 4D.500- wat al veel te veel was. Voor de Vermogensbelasting berekend waren zy niet meer waard dan ƒ 35.600 en volgens Leurs niet meer dan ƒ 25-000-. j?3 53 Op 3 Aug. trhuwde Gerrit,een zoon van van Tienhoven met Mary

Wilson en op 8 Aug. stierf te 's Hage Mej.J.A.Jochems,bekend om haar groot fortuin en haar grote liefdadigheid.

1899 LXVII 59^an 2 tot 7 Aug. logeerde ik by Tane,die ondanks haar 8 ton en ƒ 32.000-

inkomen,beweerde op de fles te zijn en del Sol wilde verkopen. J?il ian zeide my dat Tane ook aan haar steeds haar geldnood klaagde. De muggen waren ondragelijk en ik sliep infaam. Mina besproeide mijn hoofdkussen met afijn,maar het baatte niet. Op Aardenburg vond ik Adèle de Beaufort met haar dochters,twee meisjes van Renswoude,vier kinderen Beels en vijf van Max en Em,dus een ware kinderkamer. Daarna reed ik met Tane naar La Forêt,waar Adèle van Loon my haar drie kinderen wees,opgedirkt als geprikte kapellen,René mager en zenuwachtig,May met zwarte ogen en Willem grof en lelijk. Het huis vond ik mooi, maar Adèle wees alleen de benedenverdieping.

In del Sol wachtte ik Mevrouw van Vollenhoven,dochter van Jacob van de Poll,Schaepmans vriendin,by afwezigheid van Tane op. Zy had in een kasteel in Oostenrijk gelogeerd,waar allen Rooms waren. In 1905 ging zy tot de papenkerk over! Est-ce possible ?

Ik bezocht natuurlijk ook Ceejet op het Huis Doorn,by wie ik Abel Labouchere en zijn vrouw vond.

Toen de vrouw van Ds.Callenbach een visite op del Sol gemaakt had, zeide Tane dat zy ongeschikt zou wezen om de vrouw van een predikant te zijn. En hoe zou zy het dan met Boucher gemaakt hebben?

Zaterdag 5 Aug. maakte ik een mooie rijtoer met Tane en een visite op Hardenbroek,waar ik sedert 1850 niet geweest was,toen ik er met Jan en Piet Six een halve dag doorbracht en at. Destijds was nog geen der zoons getrouwd en hun moeder nog in leven. )fu woonde* er Giep,zoon van Gijs v.H. Ik bewonderde nog eens het fraaie kasteel met het Semper idem onder het wapen in de gevel,de grote hall vol harnassen en wapens,en de zaal vol familieportrejrten.

Zondag 6 Aug. preekte Max te Doorn over de tegenstelling tussen Achab,die at en dronk,en Elia,die bad. ha de dienst kwamen Max,Emilie en Frank te del Sol en achtte Frank het wenselijk om het vaste goed onverdeeld te houden,tenzij de overgangsrechten dan te hoog waren.

Te 7f reden Tane,Lilian en ik naar Heidepark,waar wy een prachtig S'S S'S' gastmaal kregen. Ik zat tussen Olga van Eeghen en Ada van Zuylen,

maar er was niet veel dat my paste. Gedurig kwam een knecht achter my iets in het Engels mompelen en wijn presenteren,maar ik bepaalde my tot éém glas Bordeaux. Het verwonderde my dat de oudste meisjes,die toch al 18 en 15 waren,niet meeaten,maar die moesten nog in de kinderkamer blijven,waar ik ze bezocht. Voor het eten zagen wy vier herten en een ree op het gazon,en 's avonds speelde van Zuylen,ofschoon hy tipsy was,prachtig piano.

De volgende dag keerde ik via Meuwersluis naar Bantam terug en Dinsdag zat ik voor het eerst aan het Hof onder het praesiaium van Op ten hoort. Van de Velde vertelde my dat Willem Elout in den Haag Elout van louterwoede genoemd werd. Vogel had my gevraagd om in Augustus voor hem te zitten,dan zou hy my in Sept. vervangen,en dit kwam later goed uit. Ik had toen reeds lust om mijn ontslag te vragen,maar aarzelde nog en vroeg de Heer om raad. Tane zeurde weer over een juffrouw,die ik als huishoudster moest nemen,en Henk en $Fanny rieden my aan Lilian te vragen als compagne voor Dora,te meer daar Cornelia diacones wilde worden.

Zaterdag 12 Aug. kreeg Dora plotseling een duizeling,soortgelijk aan die,welke Lore de ster noemde. Ik ontstelde hevig,daar ik de mogelijkheid voorzag dat haar hetzelide lot wachtte als Lore en zy misschien bovendien nog blind zou worden.

Te Rennes schoot een onverlaat op Labori,de advokaat,en kwetste hem ernstig in de rug en in de arm.

S3Sé

1899 LXVII 60

Dinsdag 15 Aug. vertrok de goede Miek naar Chateau d'Oex. Henk hielp haar,daar ik zitting had,aan het Station,waar zy in de tunnel de potjes confiture liet vallen,welke JW. haar had verzocht mee te brengen. Te Driebergen gaf zy die aan Constance om er aan de douane geen last van te hebben. Na te Chateau d'Oex gelogeerdete hebben,vertrok zy naar Crissiers.

Donderdag 17 Aug. besloot ik met Dora naar Pyrmont te gaan, omdat zy evenals Lore de ster had gehad en dus aan anaemie leed en Pyrmont Lore goed deed. Ik raadpleegde Ernst Sillem,die my goeck- inlichtingen gaf en my ried by Hemmerich onze intrek te nemen,maar ik kon eerst in September vertrekken,daar ik in Aug,voor Vogel moest zitten.

Vrijdag 18 Aug. reed ik met Fanny naar Gooilust,waar niemand ons opwachtte,ofschoon Frans en Louk Blaauw wisten dat wy komen zouden.

Er werd gebeld en toen kwam Frans,die ons eerst by de gnoe's bracht, en vervolgens in de moestuin,waarvan hy het achterste gedeelte in vakken verdeeld had voor zijn vreemde watervogels,allen door vlecht- draad omgeven en soms overdekt tegen de aanvallen der kraaien. Eerst toen voegde Louk zich by ons en wandelden wy naar het grote park voor de drie bisons,man,wijf en jong; vandaar het heuveltje achter in de plaats en daarna naar het park der

kangaroes,struisvogels en twee vreemde hazen. Na de lunch wees Frans ons het huis en my de vier delen, welke de Hertog van bedford hem gegeven had,vol gravures van de portretten der Russels en Bedfords,die by hem in zijn reusachtig paleis hangen,met historische byzonderheden,hoogst interessant.

Dora was door Gwen te Coventry te logeren gevraagd,maar toen Agnes dit hoorde,schreef zy my dat ik dit niet moest toestaan,omdat de een of andere burgerman haar hart zou kunnen veroveren,daar Gwen zeer second rate was. Ik antwoordde dat zy zich niet ongerust behoefde te maken,daar wy naar Pyrmont dachten te gaan.

Ik las een annonce in de Haarl.Courant,waarby een buitenplaats werd te koop gevraagd by Utrecht,Meuwersluis, Haarlem of 's Graveland en schreef daarop,en een paar dagen later kwam de Heer I.H.Marlof, die aan de Amsteldijk woonde,bantam opnemen. Hy was getrouwd met een dochter van wijlen de Burgemeester van Nieuwer-Amstel Markus en had twee dochters. Ik toonde hem eerst het huis en de stal en daarna liep ik de plaats met hem rond. Hy herhaalde meermalen dat hy alles manjefiek vond,zowel de plaats als het huis en de trap. Hy zocht al sinds lang een buitenplaats en had er vele gezien,maar de huizen waren alle even slecht. Hy had geen bezwaar tegen het overnemen van Cornelis en Visser, en zou zijn vrouw zenden opdat die ook alles zag. Deze kwam drie dagen later en vond alles baildig. Toch kwam er niets van. Terwijl Dora en ik in Pyrmont waren,vroeg Frank ƒ 70.000- wat Marlof niet te veel scheen te vinden,maar later,eerst op 5 October,schreef hy dat hy de prijs te hoog vond,daar Swaenenburgh niet hoger geschat was dan ƒ 77000- en Bantam onder Hilversum ligt,waar hoge belastingen geheven worden.Per slot van rekening kocht Marlof geen enkele buitenplaats. Ik kende hem van vroeger niet dan by name,daar hy de scheepstijdingen uitgaf, die in de Beursstraat te Amsterdam naast de winkel van F... waren aangeplakt. Volgens Tindal was hy schatrijk.

Zondag 20 Aug. hield !£*»®is8ÉTa Domela een opruiende rede in de tuin van Prof.van Rees te Hilversum en in de nacht van Maandag op Dinsdag werden aldaar de ruiten ingegooid by de Burgemeester GUlcher, Cornelis van Eeghen en de bewoners der Langstraat uit wraak dat de kermis was afgeschagt. De Burgemeester,die gewaarschuwd was,had niet gezorgd dat er militairen waren. Die requireerde hy eerst na het oproer, dat 's nachts van lly tot 3 uur geduurd had. Een smidsknecht werd doodgeschoten.

Dinsdag 22 AUG^ reed Jet Hartsen met Ds.Gerritsen en diens gezin voorby om Fred.van Eeden en diens Eden met de landlopers te bezoeken.

JW. schreef my dat hy te Chateau d'Oex een huis wilde bouwen en dit met het terrein frs.27.000-zou kosten. Goedkoper kon het al niet!Maar ik ried het hem af voor het geval hy een kuur te Nordrach wilde doen.

Fr.van Eeden kwam my vragen of het achterste heitje te koop was, daar zijn vriend Doeff,zoon van Jaune d'oeuf,getrouwd met een nièce van Schimmelpenninck van Hoevelaken,by hem wilde komen wonen. Ik weigerde .

S3S$

1899 LXVII 61

Dora klaagde steeds over vermoeidheid en ook dat zy minder goed zag en zelfs niet durfde tekenen. Arm kind,welk een vooruitzicht !Een steun en hulp voor haar zou zo nodig zijn als zy erger werd, maar ik heb geen moed om een huishoudster te nemen.

Maandag 28 Aug. kwamen Jacob en Dolly Röell,jongste dochter van de vice-admiraal,met Hansje Blaauw te 2 uur met Mauk en Lou charades spelen,eerst in huis en later buiten.

ha langzoeken had ik Lore's journalen teruggevonden en nu troostte ik my met het herlezen daarvan en van haar brieven.

Gunning kreeg de orde van de Ned.Leeuw. Dat werd tijd.Aan het Hof deelde ik en confidence mede dat ik lust had om mmjn ontslag te vragen en buitenlands te gaan wonen,waarop men heel vriendelijk antwoordde dat men dit betreuren zou omdat ik de enige was,die wat opgewektheid in het College bracht.

Agnes leende my An Empress Martyr,het Leven der Keizerin van Oostenrijk,door een hofdame,die o.a.achrijft dat Franz Joseph altyd met andere vrouwen leefde,en zy daarom de laatste jaren in het buitenland woonde.

Frank vroeg my mijn leven te beschrijven en hieraan heb ik blijkens dit 67ste cahier voldaan.

Maandag 4 Sept.('t was gloeiend heet) gingen Dora en ik naar Pyrmont op reis. Cornelia,die broodjes gesmeerd had,bracht ons te 8 uur 40 naar de trein,terwijl Klaas met onze twee koffers volgde,die 86 Kilo wogen. In onze coupé le klas zaten al 3 heren en 3 dames, die er gelukkig te Apeldoorn uitstapten. Aldaar verhuisden wy naar een andere coupé met een Nr.100,waarin wy met één heer tot Bentheim reisden. Van Bentheim tot Löhne zaten wy in een harmonicawagen. Ik had Lore's journaal van 1836 meegenomen,en daardoor scheen my de reis niet zo lang toe,ofschoon de trein wel acht keer stil hield.Te Löhne moesten wy weer verwisselen. Wy wachtten er van 4T tot 5, eer de trein naar Hameln vertrok,waar wy te arriveerden en opnieuw in een andere moesten overstappen. Te kwamen wy te Pyrmont,waar wy Willem Wolterbeek met zyn vrouw (dochéèr van Ds.van Marken) en twee dochters aantroffen. Levrouw herkende my terstond. De ene dochter was getrouwd met A.Bienfait en gravida van haar eerste kind. Hy stierf reeds in 1909. De andere was geëngageerd met haar neef Wolterbeek.Beide waren frisse dikkem meiden.

Zy hadden ook logieé by Hemmenich besteld,waar een Einspänner ons langs een zonnige weg bracht. Wy kregen een lieve hoekkamer met 1 raam en stores op het Oosten en 2 op het Noorden,terwijl Dora's slaapkamer een raam met balcon op het Noorden had. Twaalf uur waren wy tussen de wielen geweest en,na gesoupeerd te hebben waren wy dus blij om nog tot 9 uur te kunnen wandelen.

Dinsdag 5 Sept. stonden wy te 7 uur op en dronken wy ieder een half glas van de sterkste bron,waarna wy buiten ontbeten. Fanny schreef dat zy,Zondag met #enk in een coupé visites rijdende,byna een ongeluk gehad had. Terwijl de koetsier belde,klapte een ander met de zweep, tengevolge waarvan hun paarü aan de loop ging,en de stal voorby,de

gehele Jansweg afdraafde,maar gelukkig aan het Station gegrepen werd. Intussen hadden zy in grote angst verkeerd. Caroline schreef dat zy Miek naar Crissier gebracht had en dat deze wanhopig was.

Te 12 uur dineerden Dora en ik alleen in de aan Hemmenichs huis verbonden restaurant Kalbscoteletten paniert enz.alles uitstekend.Deze restauratie ging buiten Hemmenich om,zodat men telkens a la carte at en terstond betaalde,wat heel pleizierig was. Ik had ontzettend het heimwee naar Lore. Ik droomde dat ik aan Lore het hof maakte en haar op de stoep van haar moeders huis zag staan; ik keek naar haar en hoopte op een knikje,maar vergeefs. Aan het ontbijt liet ik Dora raden aan wie ik in de droom myn hof had gemaakt en zy antwoordde terstond:" Aan Lilian".-"Neen",hernam ik,"want die zou my feestelijk bedanken. " Na ons diner dutten wy en daarna wandelden wy naar de tuin van het Curhaus en luisterden wy naar de muziek. Nam men plaats op een bank,dan behoefde men niets te gebruiken.

üp 6 Sept. zagen wy de Vorst van Waldeck met zyn zusters,de Hertogin van Albany en Elisabeth rijden en 's middags zaten wy op een bank naast een lelijk meisje met mooie witte handjes,met wie ik een gesprek aanknoopte over muziek,alsof ik daarvan evenveel verstand had als Cees Hartsen en Lore.

$3(rv

l'WVO ÓJKX 7.

(VJU-, LO?**'

--

i, O l- 1

J13 4/

y 3

(o 2.

1899 LXVII 62

Opeens zagen wy de rijtuigen van de Vorst in de verte naderen,Dora en mijn buurmeisje vlogen op en ik volgde,en terwijl ik by de Hauptquelle stond,reden de equipages voorby. De Vorst zat met zijn 15-jarige neveu,zoontje van de Hertogin van Albany,thans Hertog van Saksen Coburg en Gotha,in één rijtuig en in een ander zat de Hertogin van Albany,maar Wolterbeek beweerde later dat het onze Koningin Moeder was. Die twee zusters gelijken dan ook veel op elkander.

's Avonds liepen Dora en ik naar het Slot,waarvan het terras met ballons verlicht was,terwijl op de balustrade twee grote olielampen brandden,alles ter ere van de verloving van Prinses Elisabeth met de Erbgraf Alexander won Erbach Schönberg. Zy naderden de balustrade en werden door de toeschouwers en ons luide toegejuiwht. Zy trouwden in 1900 te Arolsen. Er liep een gerucht dat onze Koningin haar Tante zou komen feliciteren,maar een lakei,dien wy ondervroegen,sprak dit beslist tegen.

De volgende middag kwam ons vriendinnetje van de vorige dag weer naast ons zitten,deze keer met een lelijke vriendin,die al getrouwd was. Dora sprak eerstgenoemde in het Frans toe,en zy antwoordde in dezelfde taal perfect zonder enig accent. Later sprak zy Pools,Italiaans en Engels en vertelde zy te Dantzig

te wonen,Louise Kir... te heten en met Julius Jacob uit Creuznach verloofd te zijn. Zy had hem echter in geen jaar gezien en hem toch verboden haar te Pyrmont te bezoeken,dewijl zy dit niet anstândig vond. Later speelden Dora en zy in het Curhaus beurt om beurt piano. Zy vertelde dat het orkest op 31 Aug. enkel Mederl.stukken gespeeld had.

Miek schreef dat zy onbeschrijflijk het land had te Crissiers en dat Melle Bonnet dat oord ook veel te stil voor Miek vond. Miek vroeg of zy weer naar JW.en Caroline mocht terugkeren. Ik schreef daarop aan Caroline,die bereid was haar tijdelijk te herbergen.

De Krijgsraad te Rennes heeft met 5 tegen 2 stemmen Dreyfus durven schuldig verklaren,en onder aanneming van verzachtende omstandigheden tot 10 jaar réclusion veroordeeld,en dat terwijl geheel Europa van 's mans onschuld overtuigd was. 't Is zoals een Fransman Michel my te Monte Carlo zeide:" Dreyfus est innocent,mais,que voulez-vous, je suis Français.1'

Ik vernam dat wy ons voor het verlovingsfeest hadden kunnen aanmelden,maar ik had mijn rok niet by my en Dora geen geklede japon, zodat wy het toch niet hadden kunnen doen.

In het Park staat eep. buste van Koningin Louiée,de moeder van de oude Keizer,éer plaatse waar zy gewoon was in 1806 te zitten. De door haar in het Huis Hemmenich bespeelde piano viel aan Christoph, de tegenwoordige eigenaar,ten deel,doch is door hem aan het Hohen- zollern Museum te Berlijn afgestaan.

Op ons verzoek speelde het orkest de Honeymoonmarch,welke Dora geregeld na het eten speelde en de Rhapsodie 2 van Liszt,een van Lore’s lijfstukjes. Terwijl wy er naar luisterden,kwam de Fürstin voorby met een zuster Lippe Schaumburg aan elke arm.

Dora raadpleegde Sanitâtsrath Schöcking,die haar ried 's ochtends in bed enkel zout water schluckweise te drinken* Dit deed zy,maar het benam haar alle honger aan het ontbijt.

Willem Mepveu berichtte my de geboorte van een dochter Cécile Marie op 15 Sept, te Ophemert,en Frank schreef ons dat Constance op 16 Sept, te Zeist van Eric Morman bevallen was.

Max schreef my zulk een lieve brief om my te troosten over het gemis van Lore,o.a.dat hy al de laatste jaren al zo diep medelijden met my had,en in het algemeen de weduwnaars meer beklaagde dan de weduwen,daar deze meer in haar kinderen opgaan.

Wy hadden al spoedig aan de ons onbekende badgasten andere namen gegeven,al naar mate zy op de een of ander onzer kennissen geleken.Zo noemden wy een der muzikanten René van Hardenbroek,een ander Asscher, een derde,die d«- violoncel bespeelde,van Wijk,omdat hy frappant geleek op de tweede Secretaris van het Bijbelgenootschap. Dora zag in ieder een Hooge en wy vernamen dat een dier heren,die wy zagen lopen, inderdaad een hooge was en von Hadelen heette. Ik vroeg toen aan de man,aan wie men by het binnentreden van de Curgarten zyn kaartje moest tonen ten bewijze dat men de Curtaxe betaald had,de naam van een ander heer,die veel liep met een beeldschoon Iers meisje Miss Mulock. De man antwoordde;" o das ist ein feiner Herr Baron von

Strahlenheim."

sjyr

1899 LXVII 63

en gaf by Fr.Pirscher aan de élèves les in het Duits. Later werd Dora nogal intiem met haar en bleven zy corresponderen,totdat ook hier weer een eind aan kwam.

De volgende morgen schelde ik by Fr.Pirscher aan om te vragen of de meisjes 's middags te 4 uur by ons in het Curhaus mochten komen thee drinken. Dit werd toegestaan. Fr.Pirscher was oud en een zenuw- lijderes,zodat zy telkens met de hand aan het ene oog kwam,dat het air had van uit de kassen te vallen. Haar nicht Fr.Schmidt had een grove stem en schreeuwde op de wandeling zó dat wy haar voor gek hielden. Later hoorden wy dat zy aan de drank was,cognac,bier en wijn dronk en ' s avonds meestal beschonken was,zodat haar school dan ook in discrediet was. Een jaar geleden had een der Curgasten haar uitgetekend met een glas rum in de éne en een sigaar in de andere hand. De meisjes vertelden ons dat Fr.Pirscher een kwaad wijf was,dat zy met haar nicht voortdurend de hevigste ruzie had maar dat zy elkander omhelsden, zodra er anderen by waren. Ik vroeg aan de meisjes hoe het mogelijk was dat zy zich niet by haar ouders over een en ander beklaagden, maar dit durfden zy niet te doen en de school had in Engeland een goede naam omdat zy zo goedkoop was. Er werd nooit culte gehouden. De meisjes kregen les in het Duits,muziek en tekenen. Zy vonden Dora enorm knap omdat zy niet alleen Frans en Duits,maar ook goed Engels sprak.

Fr.Pirscher vertelde my dat onze twee Koninginnen wel degelijk geïnviteerd waren om het verlovingsfeest by te wonen,maar geweigerd hadden en dat de jonge

Koningin eenmaal hier geweest was,maar zich toen nogal trots had aangesteld.

Het amuseerde ons te zien hoe een ons geheel onbekende burgerman, zodra hy ons ontmoette zó diep boog,dat hy ons zeker voor Durchlauchten hield. Later vernamen wjt dat iemand hem had wijs gemaakt dat ik Hertog van Bouillon was en van Godfried,Koning van Jeruzalem,afstamde.

By Hemmenich logeerde ook Frau Braus,die Frans,Engels en Duits sprak met vier dochtertjes. Een der kinderen was dodelijk van de Fürst- liche Familie en raapte zelfs steentjes op van het pad waar de Fürdt gelopen had. Frau Braus won mijn hart door naar haar man te verlangen.

Een heer,die wy dagelijks ontmoetten en Baron von Schröder noemden, was een pracht van een man. Geen lid van zijn lichaam,dat niet byzonder mooi was. Ogen,neus,oren,mond,handen,voeten,figuur,alles was volmaakt.Hy sprak niemand aan en werd door niemand toegesproken en als wy naasjï hem gingen staan terwijl hy naar de muziek luisterde,om hem te bewonderen,liep hy weg,zodat wy hem vöor verlegen hielden. Trots was hy niet, want eens sprak hy allerminzaamst een boertje en boerinnetje toe. Hier en daar stonden banken voor Landesleute,die niet op de promenade mochten lopen. Zo iets is alleen in Duitsland mogelijk,waar de scheiding tussen de hogere en lagere standen veel groter is dan by ons,ofschoon zy toch allen van Adam en Eva afstammen.

tfy amuseerden ons ook met twee meisjes,die steeds met de éne hand het achterste gedeelte van haar japon omhoog hielden. l-j- jaar later zagen wy te Monte Carlo een dier ,meisjes terug,nog steeds haar

achterdelen vasthoudende.

Nu drong Dora er op aan dat ik die heer zou aanspreken,maar dat weigerde ik, Intussen hadden wy meisjes,die te zamen liepen met een lelijke vrouw,Engels horen spreken en in de Curliste gevondeh dat er een Miss Crockett uit Ierland,een Miss Johnston uit Belfast en een Miss Stevenson uit Manchester in het Pensionnaat van Fraülein Pirscher verblijf hielden. Nu drong ik er van mijn kant by Dora op aan dat zy met die meisjes zou kennis maken. Dit beloofde zy op voorwaarde dat ik Baron von Strahlenheim aansprak. En zo gebeurde het op zekere avond, dat,terwijl die meisjes in de mooie lan^e laan op en neer liepen,gezegde Baron met de aan haar rode cape kenbare Miss Mulock naderde en zy een photographie winkel binnenging,terwijl hy daarvoor bleef staan. Dat ogenblik nam ik waar om my ook daarvoor te plaatsen en hem te vragen wie zekere daar hangende photographie voorstelde? " Das soll b ein Sohn des Fürsten sein," gaf hy stotterend ten antwoord. Ik wist echter dat dit niet het geval was en hernam dus dat ik betwijfelde of zijn beweren wel juist was,waarop hy zeide:" Ich kenne die fürst- liche Familie nicht."- " Das wundert mich. Sie sind doch Offizier und haben also das Verlobungsfest beigewohnt."- " Nun ja,ich tat es aber nicht."

Dora had inmiddels met de Eng.meisjes kennis gemaakt,die nog een Duits meisje Tilly Rothvby zich hadden. Deze zag er allerliefst uit

S'd érP

1899 LXVII 64

Wy troffen het in Pyrmont in één opzicht slecht dat het zëer dikwijls regende en dan geen klein beetje ook. Gebeurde dit 's middags gedurende het concert,dan werd in de Cursaal gespeeld en ik vond het vervelend om daar te gaan zétten luisteren,omdat het er benauwd was en wy dan iets moesten gebruiken,maar Dora vond het grappig om de Pad te zien. Dit was de Restaurateur Rasmussen,die een buik had als wijlen houwtje,die Papa in de Mijmeringen door Amsterdam beschrijft.'s Mans buik begon bij zijn kin en ^ad een onmetelijke omvang,zodat hy zelf nooit in staat was zijn voeten te zien en daar zijn vrouw ook dik was,zal een ander hem zijn kousen en schoenen moeten helpen aantrekken. Arme man! wat moet hy er onder geleden hebben altijd met die zware vracht belast te zijn.

Eenmaal,terwijl Dora in het Curhaus boven piano speelde,kwamen een heer en een dame met muziek onder de arm binnen. Dora hield terstond op,maar de heer zeide dat hy haar niet wilde storen. Desniettemin eindigde Dora en zette de vreemde dame zich aan de piano. Wy vroegen aan de man,die de kaartjes gaf,en my steeds Herr Rath noemde, wie zy waren en met veel eerbied antwoordde hy:" Das ist ein sehr feiner Herr; er ist Geheimer Kammerrath des Fürsten und heisst von Möhlmann."

Woensdag 27 Sept. woonden wy een bal in de grote danszaal van hét Curhaus by,Dora in baltoilet. Ieder had kosteloos toegang tot dit bal,mits hy zich tevoren als badgast legitimeerde of als inwoner van Pyrmont. Misschien hebben wy toch enige entrêe moeten betalen.De ganse zaal was vol jonge meisjes,maar de enige danseurs waren vijf Officieren,van wie een oude Kolonel,en nog drie andere heren. Ik had my by het binnenkomen terstond met Dora naar de fürstliche estrade begeven,waar von Möhlmann met zijn vrouw en Frau Consul Weber met haar dochter en zoontje gezeten waren. Op mijn vraag aan v.Möhlmann of wy er ook mochten plaats nemen,antwoordde hy toestemmend en al spoedig was ik in een levendig gesprek met hem en zijn vrouw gewikkeld. Hy was nogal doof,maar Mevrouw was zeer causant,en vertelde my o.a. dat het Slot te Arolsen beeldig gelegen is,en dat zy bitter het heimwee had naar haar Buben. Op mijn vragen antwoordde zy meer dan eens dat zy het niet wist,onder bijvoeging van de woorden:" Ich werde es meinen Mann fragen." Het jongetje Weber,die tot de schouder van Dora raakte,wilde absoluut met haar dansen. Dora danste eens met Tilly, maar de muziek speelde te gauw,zodat Dora niet in de maat bleef.Daarna ptobeerde zy het nog eens met een vreemdeling,die,zonder zich te laten voorstellen,haar te dansen vroeg en toen bleek deze kunst niet te verstaan. Ik hield |jem voor een huisknecht of courier,en hierin werd ik de volgende dag versterkt,toen hy ons aansprak. Ik had hem ook op de wandeling in gezelschap gezien van Russische bedienden. Wy liepen te middernacht in de regen naar huis,maar Hemmenich was a deux pas.

Daar wy Vrijdag 29 Sept. Pyrmont zouden verlaten,pakten wy daags te voren onze koffers in en fooide ik Louise,Line en August en schreef ik in een boek,dat Hemmenich my overhandigde,50 Mark voor Trinkgeld in. Hemmenich zeide my dat 40 Mark voor 4 weken voldoende zouden geweest zijn. Hy wees ons nog Königin Luise’s beeldige Schreibtisch met een L.,een kroontje en het jaartal 1806 er in gesneden,en de portretten van Koningin Êmma's Grootouders,die altijd met 6 paarden reden.

Ik heb enigszins uitvoerig ons verblijf in Pyrmont beschreven ten einde ook Dora's herinnering aan die aangename 4 weken te verlevendigen,maar ik vermeldde nog niet alles,o.a.dat wy Zondags goede

preken hoorden in een kerk,waar ook de Fürst kwam,dat wy deze meermalen ontmoetten en eenmaal zagen roeien met zyn neveu,de 15-jarige Charles Edward van Albany,die heden,Woensdag 19 Juli 1905 als hertog van Saksen Coburg en Gotha de regering aanvaardt.

Voorts dat er in de Hauptallee een lokaal was,dat de Giftbude heette,omdat er gespeeld werd,maar of het een Spielhölle was weet ik niet,dat er ook een Schouwburg was,die echter gesloten bleef,dat wy de laatste dagen,toen het by Hemmenich leeg geworden was,gratis het gebruik kregen van het een of andere prachtige salon,dat Hemmenich dikwijls bloemen uit zijn tuin aan Dora bracht,dat een paar dagen in

1899 LXVII 65

de reatauratie tegelijk met ons een dame met twee zoontjes at,allen in de rouw, die voortdurend onbedaarlijke, lachbuien hadden, de moeder nog het meest. Eens sprak ik haar aan,en tenslotte vroeg ik voor wie zy in de rouw was. Daarop gierde zy het uit en zeide:" Mijn Pana ist in Berlin gestorben." Zy was dus kennelijk een zenuwlijderes.

Al meer en meer lust kreeg ik om als Raadsheer mijn ontslagvte nemen en met Dora te gaan reizen,daar het my niet convenieerde in Bantam te blijven en dit trouwens voor ons]ó beiden;nu Lore er niet meer was,te melankoliek was,en Max schreef my dat wy dan Rome en Florence móesten bezoeken.

Als de maan scheen,liepen wy 's avonds naar het Slot,omdat het dam fantastisch verlicht en wunderschön was. Dora had vernomen dat de fürstliche Familie den 16de naar Arolsen zou terugkeren en posteerde zich dus op de weg,waar zy dan ook de hohe Herrschaften in 7 gesloten rijtuigen zag wegrijden.

Ik schreef dat wy 29 Sept. Pyrmont zouden verlaten en dit deden wy a regret. Te 's ochtends kwamen de meisjes van ons afscheid nemen. Dora omhelsde ze allen en te 9-4 reden wy met August op de bok en de koffers achterop,weg. Aan het Station vonden wy Frl.Schmidlt, die aan Dora een bouquet gaf met een oranje lint toegebonden,en Tilly die balken onder de ogen had en bitter bedroefd was van Dora te zien vertrekken. De trein verliet het Station te 9-45 en bracht ons spoedig te Hameln,waar wy twee uur moesten wachten. Wy wandelden aen lange straat af,maar het was te zonnig en wy waren moe. Van Hameln reden wy naar Löhne,waar wy weer een uur moesten wachten en heerlijke broodjes en een soort van biscuits de vanille kochten. Toen spoorden wy tot RHeine,waar een Holl.conducteur de Duitse verving. Aan de douane te Oldenzaal toonde ik mijn buitenlands verlof en liet men de koffers dicht. Wy bleven altyd alleen tot Deventer. Ik herlas Lore's journalen en genoot in gedachte van haar. Te 7.51 (Spoortijd) vonden wy Cornelia op het perron,Cornelis met de break en Klaas met het jachtwagentje voor de koffers en thuis een heerlijk diner by een brandende kachel.

En zo was dan ons reisje weer afgelopen en aan mijn vacantie een einde gekomen en ik behoef niet te zeggen dat Dora en ik het land

hadden en Bantam ons uitgestorven toescheen. Dora haalde haar hond Dolly en haar vogels en wy deelden onze cadeautjes uit.

Maandag begaf ik my zonder animo naar het Hof om een civiele terechtzitting te presideren. Ha de zitting vroeg Op ten Noort my of ik op de zaak van van Hall wilde zitten,maar ik weigerde omdat het nog onzeker was wanneer die behandeld zou worden en ik van plan was mijn ontslag te nemen. Dit plan had ik gevormd,niet uit dépit van geen President te zijn geworden,maar omdat ik,ook al ware ik daartoe benoemd,die functie toch slechts hoogstens 1 a 1-5- jaar zou hebben willen vervullen.

Van de volgende dagen is weinig byzonders te vermelden. In Bantam las ik de tussen my en Lore gewisselde brieven en onze journalen over en werd ik al meer en meer melankoliek. Dora werd weer z<5 duizelig dat Cornelia in haar kamer de nacht doorbracht. Agnes Beels wilde dat ik een lieve compagne voor Dora zocht en ik vroeg Lilian voor een paar weken te logeren,maar zy bedankte.

Woensdag 4 Oct. spoorde ik met Dora naar Utrecht om Prof.Snellen te raadplegen; gelukkig vond hy haar ogen goed.

Achtereenvolgens kwamen Max en Em en Agnes een halve dag by ons en laatstgenoemde zeurde weer over een compagne voor Dora,maar Dora zeide zelve dat zy geen vreemde in huis wilde hebben.

De Heer van de Werk schreef my dat de behandeling der zaak van Haas en van Hall op 21 Nov. een aanvang zou nemen en ettelijke dagen duren zou en daarop deelde ik Maandag 9 Oct. aan de Heren mede dat ik mijn ontslag,ingaande op 1 December,vragen zou.

Daar ik van plan was op reis te gaan,besloten Henk,Max en Frank Bantam en de meubels te houden en te huur te zetten, 's Middags at ik by Agnes,die my vroeg:" Zie je niets?" - "Nee,wat moet ik zien?"- " Dat de stoelen nieuw opgemaakt en de kamer nieuw behangen en opgeknapt is !" - Neen! dat had ik niet bemerkt,en ik dacht: Hoe weinig kent Agnes my nog om niet te weten dat ik voor die dingen geen oog heb,en hoe is het mogelijk om voor luxe zoveel over te hebben als men man en kinderen verloren heeft en over de 70 is. Neen,wy zouden slecht by elkaar gepast hebben en voor de zoveelste maal dankte ik God van

1899 LXVIII 66my Lore gegeven te hebben,die niet op luxe gesteld was,maar eenvoudig in haar smaken. Wat heb ik haar niet te danken ! Alles,maar bovenal kennis van den Heer ! En nu zat ik voor een breiberg en wist niet hoe ik zonder haar er door zou komen. Ik sliep dikwijls slecht en huilde veel.

Woensdag 11 Oct. kwam Max te 1 uur en reed te 6 uur naar Neder- horst den Berg om over Spanje te spreken,maar daar het dampig weer was en de coupé bijna omviel,had hy een gevaarlijke tocht. De collecte beliep + ƒ 17,-.

Die dag brak de porlog uit tussen Engeland en de Transvaal en Oranje Vrijstaat,een oorlog,die door niets gemotiveerd was en waarby het Engeland uitsluitend om de goudmijnen te doen was,een der schan- delijkste oorlogen,die ooit gevoerd zijn,die de verontwaardiging van gehhel Europa,zelfs van duizenden Engelsen en van Noord Amerika heeft opgewekt,een oorlog,waarby duizende onschuldige vrouwen en kinderen vermoord,het vruchtbare land verwoest,de huizen nodeloos verbrand en de kudden groot en klein vee op barbaarse wijze vernietigd zijn.

Ik nam mijn ontslag als lid van het Hoofdbestuur der N.E.P.V. en toen ik dit aan Roos meedeelde,had hy de bêtise van te antwoorden dat men hem dan ook wel zijn ontslag zou geven.

Terwijl het huis,waar Hope & Co kantoor hielden,verbouwd werd, huisden zy op de derde verdieping van een gebouw in de Reguliers- dwarsstraat,waar ik Hendrik van Loon,Jan Luden,Charles Labouchere, Ernst Sillem en Erns’t van Loon in een klein vertrek te zamen vond.Ik vreesde dat Hendrik van het trappen klimmen een beroerte zou krijgen. Hy stierf voordat het nieuwe kantoor gereed was. Toen ik hem zeide dat Dora en ik het land zouden verlaten,liet dit hem koud en vroeg hy alleen hoe het dan met het geld ad pios usus gaan moest.

Daar Cornelia lust gevoelde om Diacones te worden en ik het mijn plicht vond om Nellie Loudon te bezoeken,spoorde ik 17 Oct. naar den Haag,waar Freule Quarles my by afwezigheid van Augusta Elout, >die te Bielefeld was,in het Diac.huis te woord stond. Zy zeide my dat Cornelia welkom was,maar vooraf een autobiografie moest zenden aan Mevrouw van nogendorp-Gevers. Toen zy over Lore sprak begon ik weer bitter te huilen.

Ik dejeuneerde by Lizzie,die in een pension kamers had en reed te 2-1 in Lizzie's coupé naar Nellie Loudon,die uit was en vandaar naar Jacob van Amerongen,die my ontving. Terwijl Lizzie naar Scheve- ningen reed,liep ik naar de Elouts,die niet thuis waren,waarna ik Nellie ontmoette,die een poussette met een kind van haar zuster voortduwde en met my door het Bosch liep. Ik schelde tevergeefs by .de van Bylandts aan,dronk te by Lizzie thee met de meisjes Six en van Hogendorp,at by haar te en keerde te 8 uur naar Amst. terug.

Ik vond zulke lieve brieven van Gunning en zijn vrouw om my over het gemis van myn Loretje te troosten,en ik dacht: Zou ik spoedig met haar herenigd zijn? Ik hoopte het zeer,en nu ik my zo ziek gevoelde en overal pijn had,ontbrak my de moed om nog lang te leven en ook om op reis te gaan. Op 19 October kreeg ik lieve brieven van Frank en Augusta ter herinnering aan Lore's verjaardag. Hendrik liet niets van zich horen.

Jet Six engageerde zich met Ds.Meerburg en schreef aan Dora dat zy stralend van geluk was en aan Dora vergaf van Meerburg vervelend te vinden. Al de Sixen weren er mee ingenomen,behalve Louk en Frans Blaauw.

Kiewin kwam zeggen dat haar man^ees Vinkhuizen voor zes maanden naar de Transvaal wilde gaan.

Te Glencoe werd een grote slag geleverd,waarby de Boeren ettelijke Eng.officieren doodden en de Generaal en Opperbevelhebber Symons ernstig verwondden.

Eduard R’dell was geëngageerd met Annie Cremer, en, hoewel hy nog slechts onbezoldigd klerk op het Parket was,had zyn moeder haar vader beduid dat Annie zou wegkwijnen indien zy niet spoedig trouwde.Daarop stond hy het huwelijk tegen 9 Nov. toe. Ware Lore's moeder ook maar zo verstandig geweest T

1899 LXVIII 67

Donderdag 26 Oct. ging Dora op Hoog Beek en Royen logeren en at ik dus alleen. Ik barstte in tranen uit. Ik had een vrouw en negen kinderen gehad en was nu alleen !

Kees van hennep ging een ooftkwekerij in de Betuwe oprichten. Maandag 30 Oct. vertrokken Dora en Cornelia naar Lausanne,omdat Dora een nieuwe vlek in het oog ontdekt had. Ik nam twee retour- billetten,die ƒ 140- kostten en 12 dagen golden. Zy zouden in Hotel Victoria logeren.

De Boeren hebben by Ladysmith een colonne Engelsen,bestaande ui’t 2000 man en 42 officieren,gedwongen zich over te geven.

woensdag 1 Nov. concipieerde ik mijn laatste civiele arrest.Ik was beu van de zaken en verlangde naar mijn ontslag na 43-jarige dienst als rechterlijk ambtenaar.

Frank kwam logeren om my te troosten maar moest overdag in Amsterdam zijn.

In de Haarl.Courant van 2 Nov. stond mijn ontslag tegen 1 Dec. Prof. Dufour wilde Dora naar een warm klimaat zenden,maar niet dat zy naar Chateau d'Oex ging. Dufour schreef inspuitingen van kwik voor,maar voorlopig,omdat Dora niet te Lausanne kon blijven,pilletjes van kwik met melk.

Daar ik de vergadering met de Evangelisten in den Haag wilde bywonen (wellicht voor het laatst) schreef ik aan hou van Bylandt of zy my kon herbergen,maar op haar antwoord dat zy Schimmelpenninck te logeren kreeg,riep ik de gastvrijheid der Elouts in.

In Lore's cartonnier vond ik al de brieven van Maria,ook die van vóór 1854,maar die van haar moeder en andere zusters had Lore kennelijk verbrand,voorzoveel^ïlit de jaren '52 en '53 dagtekenden, omdat er denkelijk lelijke dingen over my instonden,wat niet het geval was in die van Maria.

Ik vroeg aan Ernst Sillem of hy zich wilde belasten met het innen der kwitanties voor^de N.E.P.V. en het uitbetalen van het salaris aan Roos en het lezen en verzenden van diens verslagen; hy nam het niet terstond op zich maar zou het met Hendrik bespreken; Christiaan Beels verklaarde zich bereid de contributies voor de Normaalschool te Nymegen in te vorderen en Carel van Mels nam op zich de boeken voor Miek en Bora en my te houden.

Dinsdag 7 Nov. woonde ik de vergadering der Prov.Staten by en werd ik in een commissie gekozen over de polders met Röell,Boreel van Hogelanden,Jitta,van Merle,Schut,van de Vijzel en Hymans. Boreel benoemden wy tot President en Jitta tot Rapporteur,maar het had niets om het lijf. Ik was blij dat ik voor mijn lidmaatschap kon bedanken. In al die 12 of 13 jaren was ik nooit Rapporteur geweest,wat my tot dankbaarheid stemde.

Te 3T spoorde ik naar den Haag en per tram naar het Bezuiden- hout,waar ik Louise Elout vond. Later kwamen Adèle en Anna. Wy aten te 6-g- en Willem at mee,maar sprak weinig. Nellie Loudon lag thuis op de sofa en was moe,misschien wel van Willem. Voor het eten enkel en alleen over Lore gesproken,wat heerlijk was. Lou zeide dat de liefde niet vergaat en dat Lore zeker naar my verlangt,maar op andere wijze dan ik naar haar,daar zy dan niet gelukkig zou zijn en er daar geen tijd is,en Anna vond het heel natuurlijk dat ik Lore had verlaten,omdat zy dagelijks met Cees Hartsen omging.

Te 8 uur reed ik naar de Tnornpstraat,waar Ds.Knottnerus twee onderwerpen ter bespreking opgaf: 1. De strijd des geloofs en 2. de verzegeling met de Heilige Geest. Wesseldijk,Kievit,Geel,Knottnerus en ik spraken er over. Roos en de jongeren zwegen. Ik was te Uithuis en sliep goed in de kamer,vroeger door Louise bewoond,met een W.C.,zeer comfortabel. De kachel brandde en de lamp was aangestoken.

De volgende ochtend vergaderden wy van 10- 12-j- met de Evangelisten, die een voor een werden binnen geroepen. Te 1 uur at ik met de meisjes,daar Willem te S^eterwoude was,omdat er een schuur en een hoaiberg verbrand waren.

In de Spuistraat bestelde ik op raad van Lizzie een rieten koffer by Stein en te 6 uur hoorde ik in de Grote Kerk mededelingen doen door enkele Evangelisten. Daarna dronken wy in

de Torenstraat thee met de Evangelisten en enige dames. De conciërge had terstond

S'öSo

SS9/

Ss®'1'

1899 LXVIII 68begrepen wie ik was om myn frappante gelijkenis met Papa.Nota bene! Tot nu geleek ik op mijn moeder.

1899 LXVIII 69

De collecte en giften beliepen ƒ 1753,- Ds.Knottnerus sprak my toe en hoopte niet dat ik voor 't laatst de samenkomsten had bijgewoond, maar ik was schier te aangedaan om te antwoorden.

Geen der Elouts had my vergezeld,maar wat my nog meer verwonderde $ 3 5 3 was dat Gratia Schimmelpenninck geen der avonden tegenwoordig was en zelfs niet in de kerk; dit toonde weinig belangstelling in het werk der Vereniging,waarvan haar man President was,en het maakte een slechte indruk by de Evangelisten.

Donderdag 9 Nov. spoorde ik na het ontbijt,waaraan Willem Elout nooit deelnam,naar Haarlem. Het trof my dat Lou niet uit de Bijbel voorlas,maar uit Zahn. Toen ik Later aan Agnes zeide dat het nu even royaal,comfortable en aangenaam geweest was als shabby,onsmakelijk en bekrompem toen de ouders leefden,antwoordde zy dat dit o.a.hieraan was toe te schrijven dat Lou de gave der administratie had,welke haar moeder miste,en dat Elout near was en je nauwelijks een mondvol gunde.

Vrijdag 10 IMov. kwamen Dora en Cornelia te %2 uur uit Lausanne terug. Prof.Dufour wilde dat wy de winter in Monte Carlo gingen doorbrengen, omdat dit de enige plaats aan de Riviera is,welke niet besmet is. Dora vertelde dat haar buurman aan tafel Mr J&ebetaz,Directeur der Bank,haar het ho| had gemaakt en dat een Eng.knecht amoureux was van Cornelia,wie hy my darling noemde,aan wie hy zoenhandjes gaf en voor wie hy de deur opende. Dora moest zich warm kleden en liep,volgens Dufour,gevaar van longaandoening te krijgen. Zy heeft retino-corroïditis of Aderhauts-Entzündung.

^.jPy In mijn aanvrage om pensioen moest ik mijn vroegere benoemingentot subst.off.te Nymegen en te Amsterdam tot Off.van Justitie en tot Raadsheer aanhalen. Gelukkig had ik alle d^ie aanstellingen bewaard; alleen die,waarby ik tot Off.van J. herbenoemd was,vond ik niet terug. Ook moest ik mijn geboorteakte inzenden.

Zaterdag 11 Nov. ging ik naar de recepfie van Foef Labouchere en Schuurbeque Boeye. De Bruid in het lichtgroen zag er prachtig uit,de Bruidegom lelijker dan ooit. De corbeille bevatte een cape van bont, veel juwelen en kanten en een te massieve toiletkast. In een andere kamer was een tafel vol zilver en in de derde allerlei moois. Ik sprak o.a. met Andreas en i)aisy Brandt,Carry en Madelon,Agnes,Tane en Lilian,die er fagged uitzag alsof zy verdriet had. Ik had met Con- stance geluncht,daar Frank met Sam van Eeghen joeg. Zy hadden Francis, een zoon van James Labouchere te logeren,die tot de rifle volunteers behoorde. Per tram van 4 uur reed ik naar Utrecht terug met de Heer en Mevrouw Rutgers,by wie Mietje van Hal in dienst zou gaan.

Dinsdag 14 Nov. zat ik: voor het laatst aan het Hof. Na de zitting kwamen alle Heren in de Raadkamer,ook Kist,Baud en Pleyte,van Strijen,Kann en van de Velde en drukte Op ten Noort aller leedwezen uit dat ik aftrad,waarna hy my een album overhandigde dat de photofs _ bevatte van de leden met een door Grevenstuk vervaardigde opdracht. j'3 8-J Later kreeg ik er de photo's van de Heren van Valkenburg en s'Jacob by.

De rechten van successie bedroegen ƒ 9644,71J. Ik maakte lijsten van de fondsen,die aan Henk,Jan Willem,Geel,Roos,de Normaalschool, enz.toebehoorden en vroeg aan Chr.Beels om die van Roos,Geel en de Normaalschool te administreren.

Achtereenvolgens schreef ik de dag-en weekbladen en Tijdschriften af,waarop wy geabonneerd waren: de Gooi-en Eemlander,het Predikbeurtenblad, 't Amst.Effectenblad,de Vaderlander,het Doetinchems weekblad, Ned. Schaakbond Ti jdschrif t,0nze Kinderen, het Ned. Volksblad_,Geïll.Volksblad, de Vredebode,de Gooische Courant,het Weekblad voor Incourante Fondsen,het Haarl.Preaikbeurtenblad,de Vriend des Huizes,Het Lampje, Ermelosch Zendingsblad,de Chr.Familiekring,Le Refuge,de Christenbode, Stemmen voor Waarheid en Vrede,raulus,de kleine Zendingsvriend,Pniël, Orgaan van het Jave-Comité,Lichtstralen op de Akker der Wereld en de Overdenkingen,te zamen 26 stuks,terwijl ik op de Oprechte Haarlemmer geabonneerd bleef en my die op reis overal na liet zenden.

Voorts zeide ik de navolgende contributiën op.......... 51 stuks.5'3<py Vrijdag 17 Nov. kwamen Max,Emilie en Frank en liepen wy het ge-

r helehuis door om voorlopig te overleggen wat bewaard en wat verkochtmoest worden,en waar de een of ander zwak voor heeft. Ik gaf aan Emilie

de turquoise broche,welke ik in Juni '56 voor Lore gekocht had,om voor

Ankie te bewaren, h tsioaU-' JeJcxjijtiA | J

1899 LXVIII 70

Jet Hartsen kwam vragen of zy Bantam kon huren tot inrichting voor drankzuchtigen.

Daar Cornelia met ons op reis wilde gaan,schreef ik aan Augusta Elout dat zy van haar voornemen om diacones te worden afzag. Voorts bedankte ik voor het lidmaatschap van het Centraal Comité voor het Seminarie van Depok en nam ik mijn ontslag als lid der Prov.Staten.Ook schreef ik 17 blieven aan hen,die gewoon waren aan my iets voor Spanje te zenden met verzoek hun gift voortaan aan Tane te doen toekomen.

Daar Dora niet mocht schrijven,dicteerde zy haar brieven aan Cornelia of aan Panny. Betay Graafland engageerde zich met de zeeofficier Quarles,een bedroefd klein mannetje.

03 $$ Ik zond aan de 17 heren van het Gerechtshof mijn photo. Panny,Emilie,Constance en Dora verdeelden het linnengoed en de bijoux.

30 Nov,l en 12 December joeg ik voor het laatst met Henk en Frank op het Sticht en in Bantam,en na die tijd heb ik geen geweer meer in handen gehad.

In een gevecht tegen Gen.Glatacre by Stormberg maakte Gen.Cronjé 673 gevangenen,en werden weer tal van officieren gedood.

Tane gaf aan Dora een prachtige reisnecessaire of mand met trekpot, suikertrommel enz.

Lord Methuen seinde dat hy by de Modderrivier gevochten had en voegde erby: Heavy losses.

Zaterdag 16 Dec. liet ik Dora,Cornelia en my van het bevolkingsregister te Hilversum afschrijven en ging ik van Christiaan en Louise, en van Dr.Jonker afscheid nemen. In Amsterdam nam ik afscheid van Tane en Lilian,maar Hendrik vond ik niet en hy kwam niet by my. In jfantam kwamen Piet en Geertje Vogel,de tuinvrouw,Mietje den Hartog,Visser en Jans afscheid nemen.

Dinsdag 19 Dec. vertrokken Dora en Cornelia naar Lausanne en twee dagen volgde ik hun voorbeeld,juist 46 jaar nadat Lore my op 21 Dec.

' 1853 troosteloos had weggezonden.Ik had nog een lieve brief van Ds.v.d.Brink gekregen,die o.a. schreef:” Ik

heb u gelukkig gezien met uw goede,edele schat van den cyo Heer,die elke plek harer voetstappen wijdde. Zy was in mijn oog altyd zo groot door haar eenvoudige toewijding aan den Heer met al haar gaven en krachten. Hooit zal ik haar gesprekken met my vergeten over het gemeenschapsleven met God. Er ging van haar leven kracht uit."

Voordat ik Bantam voor goed verliet kwam de handelaar in paarden van der Lee met zijn zoon uit Utrecht,die de twee paarden en het oudste veulen (het jongste wilde Frank houden) voor de taxatieprijs,de coupé voor ƒ 100- meer en de calèche,omdat de mot er in zat,voor slechts ƒ 100- kochten,altogether ƒ 650- voor de paarden en rij tuigen,welke som zy terstond betaalden.

Ik kreeg nog de declaratie van Dr.Sepp -ad ƒ 30- en die van Notaris Perk,welke ƒ 2400- beliep,en daarover gaf ik het geld aan Frank en aan Cornelis,terwijl ik aan Otten ƒ 1020,- leende k 3

Eindelijk kwam het uur van scheiden van mijn geliefd Bantam,waar ik 21 zo onuitsprekelijk gelukkige jaren met Lore en de kinderen en later ook met de kleinkinderen had doorgebracht. Het afscheid van allen,die op Bantam bleven,kostte my veel. Fanny en Emilie zouden nog tot de volgende dag in Bantam blijven.

De trein van 1-5- bracht my te Amsterdam,waar ik Hendrik niet vond, S 6 £) I maar Tane gaf my een kopje thee. Lilian was niet thhis en die zal ik ' ook wel missen,en zy my wellicht ook. Ik hoopte te 4? Henk aan de

Weesperpoort te vinden,maar hy was er niet,en ik kwam met twee heren in de coupé te zitten,een Duitser uit Brunswijk,en de Heer Osieck, die de Kerstdagen

by zijn meisje te München ging doorbrengen,happy 4°ë'Te Emmerik behoefde ik geen mijner drie koffers te openen,omdat zy tot

Lausanne waren ingeschreven. Mijn plaats kostte ƒ 48,-,de koffers (190 Kilo) ƒ 43»45« Te Emmerik kwam een vierde passagier binnen, een Italiaan,die my tot Bazel vergezelde. Hy hoestte veel en sprak moeilijk Duits en Frans. Hy strekte zich behagelijk onder een plaid uit en sliep spoedig in,maar ik bleef zitten en dutte nu en dan. Het was erg benauwd in de coupé

1822. LXVIII 71Wy kwamen Vrijdag 22 Dec te 6.47 slechts 7 minuten te laat te

Bazel aan,waar ik tot 8.10 moest wachten en dus de tijd had om my te jtéassen en te ontbijten,waarna ik in een Bummelzug naar Lausanne reed.Dit eind scheen my eindeloos lang toe, In de Speisewagen at ik overheerlijk. Dora en Cornelia wachtten my te 1.38 op en in het Hotel Victoria ging ik,ma my gewassen en verkleed te hebben l-j- uur te bed liggen,waarna wy soupeerden en ik tot 9 uur met Debetaz billard speelde.

Daar 3an Willem my wilde komen zien,schreef ik hem nog een briefkaart om hem dit te ontraden,daar ik vreesde dat hy kou zou vatten.Het Hotel was vol Engelsen,Amerikanen en Schotten. Aan de table d'hote zat ik tussen een mooi meisje uit Baltimore,die zeer onduidelijk sprak en te Lausanne was om Frans te leren en een dame,die Monte Carlo zeer aanprees. Prof.Dufour had aan Dora gezegd dat hy by Mónte Carlo bleef en zy nu moest lezen en schrijven,opdat hy de volgende Woensdag beoordelen kon of het haar al dan niet kwaad had gedaan.

Indien Lore by my geweest was,zou ik gelukkig geweest zijn. Tane zeide nog dat er geen groter contrast bestond tussen Lore en Henriette Insinger. Lore ne doutait de rien en was tevreden met al wat zy deed, Henriette niet,en Lore was de gelukkigste,daarby zo affectueux en altyd blij als iemand van de haren ons bezocht.Zaterdag 23 Dec. kwam Miek te 12^ en zag er best uit,en Louis Blanc, die te 3 uur kwam,was opgewonden van blijdschap van ons terug te zien.Wy brachten te 5 uur Miek naar de trein van Genève.

Zondag 24 Dec. kerkten wy in de Kerk van St.Francois,waar Ds.de Loye heel goed preekte over Jes.40:l Troost troost mijn volk. Maar te lang,omdat é-ï. later avondmaal was. Dit was heel aangenaam,want er was geen formulier,geen lange gebeden en men ging niet zitten,maar liep langs de tafels,waar de twee predikanten het brood en vier ouderlingen de wijn gaven. Cornelia was met een Duits kamermeisje in de Duitse kerk.

Te 2f reden wy naar le Camp du Pavement^ waar wy eerst op wijn en brisselets,later op thee,meringues en koek onthaald werden. Te 4i brachten de Heer en Mevrouw Blanc ons terug.

Het Hof droeg van Doorn,Simons en Sleewijk,allen rechters te Amst. voor,maar geen hunner werd benoemd. F.J.Hoppe,Rooms en een pauvre Sire, volgde my 5 Januari 1900 op.

Fanny schreef dat Henk,Zondag naar de kerk willende gaan,zijn beste pels en zijn winterjas miste,die beide door insluiping gestolen waren.Gelukkig was hy tegen inbraak verzekerd en vergoedde de My de door hem geleden schade.

Dinsdag,Tweede Kerstdag kwam Caroline ons te 2 uur bezoeken. Zy had Chateau d'Oex te 5 uur verlaten,wat een reis ! Zy prees zeer Me11e Bornatpl en zeide dat JW. wel was. Zy bezocht een dentiste en bleef tot Donderdag logeren. Frank schreef dat hy in Lore's naai tafeltje haar journaal van 1849 en 1853 gevonden had en my dit met mijn ch.de fer zenden zou. Hy zou de bovenkamers laten behangen en hekken laten maken op de kippebrug en op de scheiding tussen Schaep en Burgh en Bantam.

Op 15 Dec.had Buller in de slag by Colenso 1167 man verloren en werd hy zelf gekwetst; de Boeren veroverden 9 kanonnen en Kolonel Bullock moest zich met 2 kompagniën overgeven.

Dora kreeg een Engelse briefkaart van Agnes en toen ik die aan Mrs.Ogle en Mrs Fisher toonde,zeiden zy dat menig Engelse niet zo goed zou kunnen achrijven.

Donderdag 28 Dec. vergezelde ik Dora by Prof Dufour. Wy wachtten een half uur en ik sliep op mijn stoel in. Hy vond dat Dora wel nu en dan lezen en schrijven mocht en de voeten met een natte doek moest laten wrijven. De zee zou haar geen kwaad doen,want zeelieden kregen zelden oogziekten. Hy bekeek ook mijn ogen; aan het linker was niets te doen,maar het steunde het rechter,dat solide was. Ook schreef hy een sterker lorgnet voor voor 's avonds. Plotseling hoorden wy op straat Monsieur van Lennep zeggen en herkenden wy Ulie,die met haar beeldig kindje Yvonne van 2\ jaar wandelde en naar alles informeerde. Zy had aan de kinderen van de advokaat Gamboni les gegeven en toen had hy, die 10 jaar weduwnaar was,haar ten huwelijk gevraagd.

S3ÿl

1899 LXVIII 72

Vrijdag 29 Dec. reden wy te van het Hotel weg. De pension be- rCt/Uit-U*- droeg voor Dora en my frs.7- en voorf3-* Ik kon geen plaatsen krijgen tot Monte Carlo,maar slechts tot Monaco,omdat daar de aouane was. Wy kwamen in een Ie klas coupé te zitten met een beeldig jong vrouwtje, die dodelijk was van haar koude,onverschillige man,die op David van Lennep geleek. Te Genève moesten wy in een coupé,die uit Parijs kwam, overstappen en toen bleven wy tot Cannes alleen. Er was niet eens een W.C.aan de coupé verbonden,maar wy hadden wel stoven (des bouillottes).

Zaterdag ochtend kwamen wy te 5 uur te Marseille,na Lyon,Valence en Avignon voorby gereden te zijn. Te Bellegarde werd alleen de handbagage gevisiteerd en toen begon de Franse tijd 7-j inplaats van 8?.Op Marseille volgde Toulon en toen begon het lichter te worden en werd de Middellandse Zee zichtbaar. Warmer was het niet en het scheen langs de Riviera ontzettend geregend te hebben. De trein reed zeer landzaam omdat er gedurig bochten in de weg waren, hu volgden les Arcs, St.Raphaël en Cannes,het paradijs van Louky van Loon,waar wy te arriveerden. My scheen de rit interminabel toe.

Te Cannes nam een Russische dame met haar Engelse demoiselle de compagnie in onze coupé plaats en begon zy terstond Frans te praten.Prof.Dufour had haar van blindheid in het rechter oog genezen. Op Cannes volgden Nice,en Beaulieu en te 11 uur kwamen wy eindelijk te Monaco aan,37 min.te laat. Onze 7 koffers werden uitgeladen,maar wy mochten 5 min,verder tot Monte Carlo rijden en aldaar het supplement betalen.

en had ons het Hotel de Monte Carlo afgeraden en dat de la Terrasse aanbevolen,omdat dit door een Zwitser Garé beheerd werd,en daarom reden wy er heen in de omnibus van het hotel,die wy niet zonder moeite gewaar werden omdat de portier,gelijk ons later bleek dat zijn gewoonte was,in de omnibus was in slaap gevallen. Garé gaf my een kamer au 1er, aan Dora en Cornelia au second,alle op de zee uitziende. Wy wasten ons, lunchten en reden te 3 uur met Garé naar de douane te Monaco,waar wy slechts één koffer behoefden te openen.

Zondag 31 Dec. wilden wy naar de kerk gaan,daar Madame Garé ons gezegd had dat er een Duitse Kerk in Monaco was,maar zonder te weten waar en zo bleven wy thuis. In het Hotel schenen weinig gasten te lo- geren,want aan de table d'hôte zaten wy slechts met ons achten,een Duitser,die op Willem van Loon geleek toen deze 40 jaar was,een ander, die wel Duits sprak,maar toch geen Duitser bleek te zijn,een Zwitser, en een oude heer en dito dame uit Parijs met hun kleindochter. Cornelia at aan een andere tafel.

Cornelia pakte de 7 koffers uit en ik schikte op mijn tafel de photo(s van Lore,die van Juni '62,die van 30 April '77 en de Parijse van Sept.179»maar haar had ik niet.

Te 2 uur bracht de Parijse Madame £ataste met haar kleindochter Renée ons naar het Casino,waar ik mijn kaartje vertoonde en een admissie voor ons drsêën kree^ voor één dag. Dit kostte niets; de volgende dag moest die vernieuwd worden en na drie dagen konden wy een doorlopende kaart krijgen. In de verte zag ik dat het om de speeltafels zwart van mensen was.

En zo liep het jaar ten einde. Ik verheugd uit haar lijden verlost was,maar hoe heerlijk zou het geweest zijn als ik haar nog gezond by my had gehad. En nu moest ik my aan Dora wijden,waartoe ik my zo weinig in staat gevoelde,daar ik bezweek van verlangen om met Lore herenigd te zijn.

E I N D E

rrjy/e <dat miin liefste Lore

18 9 9