ROTTERDAM ARCHITECTUURPRIJS2017

BlueCity 010 Offices

Jonker Lofts

Universiteitsbibliotheek Erasmus Universiteit

WINNAARPUBLIEKS

PRIJS

VroesenpaviljoenUniversiteitsbibliotheek Erasmus Universiteit

Het SchieblockDe Rozenburcht

Matryoshka House

WINNAARJURYPRIJS

CPO Hooidrift

CPO Hooidrift1

ROTTERDAM ARCHITECTUURPRIJS2017

p. 3 Voorwoord p. 4 Longlistp. 6 Shortlist

p. 7 Over de prijsp. 8 Juryprijs

p. 14 Publieksprijs

3

Rotterdam Architectuurprijs 2017Herinneringgevers

Elke Rotterdammer heeft wel een favoriete plek of gebouw in de stad. Bij mij staat op nummer een Hotel New York. Qua architectuur vind ik het niet eens zozeer het mooiste gebouw, maar het gaat om hetspeciale gevoel dat ik krijg als ik er ben, om het verhaal erachter. Want Hotel New York – het oudedirectiegebouw van de Holland-Amerika Lijn – staat voor mij symbool voor de tijd dat ik als stuurman op degrote vaart zat, en toen ik voor het eerst voet aan wal zette in Rotterdam en de stad leerde kennen. Noem heteen mengsel van nostalgie en mijn Rotterdamgevoel. Dat vind ik nou het interessante aan architectuur: het heeft de kracht om je te raken, iets in je op te roepen, en je herinneringen te geven.

Bij de inzendingen door professionals en publiek voor de Rotterdam Architectuurprijs 2017 zitten dit jaar weer veel prachtige projecten – allemaal projecten met de potentie om iets speciaals op te roepen bij deRotterdammer of bezoeker van onze stad. Een paar dingen vallen op als je naar de shortlist kijkt.Zo zitten er dit keer geen kersverse iconen of skylinebepalers bij als het Centraal Station, het Timmerhuis ofde Markthal. En dat is helemaal niet erg – dat is juist mooi. Het dwingt je om na te denken wat naast groot engroots nog meer telt bij het maken van een stad. Bijvoorbeeld nieuw leven blazen in een vergeten stuk straat,of wederopbouwerfgoed een tweede kans geven – iets wat misschien zelfs moeilijker is dan een fonkel-nieuw icoon neerzetten. En vaak gaat het om projecten waarbij de eindgebruikers zelf de initiatiefnemers zijnen onvervalst Rotterdams ondernemerschap tonen, en daarmee hun eigen stad dus vormgeven.

Wat ook in het oog springt: bij de shortlist van tien projecten zit maar één project op Rotterdam-Zuid. Zegt datwat over de vernieuwing – of het gebrek daaraan – op Zuid? In ieder geval lijkt het me een weerspiegeling vande opgave die we nog steeds hebben om de enorme hoeveelheid verborgen kansen, energie en schoonheidop Zuid beter aan te boren. En dat doen we dan ook met het Nationaal Programma Rotterdam Zuid en degebiedsontwikkeling Hart van Zuid. Net zolang tot Zuid de rechter-Maasoever overtreft in inzendingen voor de Rotterdam Architectuurprijs...

Verder valt op dat het aantal stemmers voor de publieksprijs van jaar tot jaar maar blijft doorgroeien. Dat verheugt me, want het betekent dat onze Rotterdamse architectuur bij steeds meer mensen leeft. Aan alle stemmers: dank u wel! En dank aan organisator AIR, en aan de juryleden voor uw werk om eenprofessioneel oordeel te vellen over de nieuwe architectuur van Rotterdam.

Maar natuurlijk vooral ook bedankt aan alle opdrachtgevers, architecten en bouwers voor wat u samen hebtgemaakt in onze stad. En voor wie geen prijs heeft binnengehaald: voor heel veel mensen hebt u welgewonnen, omdat uw architectuur hun nieuwe herinneringen zal geven.

Robert Simonswethouder Stedelijke ontwikkeling en integratie

2

Initiatief:

Samenstelling, productie en redactie:

Projectleiding, redactie en juryrapport: Catja EdensVormgeving: stoopmanvosFotografie: Frank Hanswijk m.u.v. Matryoshka House: Noortje KnulstKaart: ZUS (Zones Urbaines Sensibles)Druk- en bindwerk: Veenman+

© Alle auteurs en fotograaf 2017

5

01 Gemaal EssenburgsingelArchitect: Mari Baauw, RoyalHaskoning DHV Opdracht-gever: Hoogheemraadschapvan Schieland en Krimpener-waard Bouwer: M.J. Oomen02 NoordbestArchitect: Ruoff ArchitectenOpdrachtgever: Woonstad Rotterdam Bouwer: SlokkerBouwgroep 03 BlueCity 010 OfficesArchitect: Floris Schiferli, Superuse Studios Opdracht-gever: BlueCity Bouwer:Jasper Sluimer, Bik Bouw04 Penthouses OostpleinArchitect: LG ArchitectenOpdrachtgever: Groot in Vast-goed Bouwer: O.K. Timmer-werken05 21 energieneutralehuurwoningenArchitect: Venster ArchitektenOpdrachtgever: Woonstad Rotterdam Bouwer: Van Wijnen06 Hefkwartier Architect: Inbo architectenOpdrachtgever: vof Hefkwar-tier, AM en Dura VermeerBouwer: Dura Vermeer07 SchielandshuisArchitect: MARS interieur-architecten Opdrachtgever:Rotterdam Partners Bouwer:E.J. Bouwmeester08 GrotekerkpleinOpdrachtgever: Gemeente Rotterdam Opdrachtgever:B&W Rotterdam Bouwer:Stadsbeheer09 Koninklijke Auris GroepArchitect: Ector Hoogstad Architecten Opdrachtgever:Koninklijke Auris Groep Bouwer: Van Zanten Bouw10 BezoekerscentrumMaastunnel Architect: Jesse DebetsOpdrachtgever: Gemeente Rotterdam Bouwer: Gijsbert & Hout 11 Kantoor CompassInfrastructuur Architect: HDK ArchitectenOpdrachtgever: Compass Infra-structuur Nederland Bouwer:Bestbouw 12 Buitengewoon Bajonet Architect: Faro ArchitectenOpdrachtgever: Woonstad Rotterdam13 Olympusflat Architect: A3 Architecten Opdrachtgever: VVE Olympus-flat Bouwer: Van Omme & De Groot

14 STC Campus Waalhaven Architect: DP6 architectuur-studio Opdrachtgever:Stichting STC-groep Bouwer:Build2Learn Rotterdam 15 MelissantstraatArchitect: A3 Architecten Opdrachtgever: Woonstad Rotterdam Bouwer: SlokkerBouwgroep 16 Jonker LoftsArchitect: Broos de Bruijn archi-tecten Opdrachtgever: MaelionBouwer: Maelion17 Beach Villa’sArchitect: F. van der Laan Architectuur en BouwkundeOpdrachtgever: KSR Bouwer:Boksman 18 Zadkine Technikon Architect: RoosRos ArchitectenOpdrachtgever: Zadkine Bouwer: Dura Vermeer 19 Woningen De FluwelenWeide Architect: Bedaux de BrouwerArchitecten Opdrachtgever:Synchroon Bouwer: Niersman 20 Apollo Tandheelkunde Architect: zoarchitecten & wearearchitects Opdracht-gever: Özge en AbdollahAbkhezr Bouwer: Ciolina21 Dakopbouw OostmaaslaanArchitect: BrandBBA I BBA Architecten Opdrachtgever:Fam. Van der Woude Bouwer:Drechtsteden Bouw22 Café WeenaArchitect: Heineken Interior Design/Ferry Tabeling en Tamara de Jong Opdracht-gever: Ron de Jong Bouwer:P. Wuisterbouw 23 Parkzicht Architect: JSA | jeroen schipperarchitecten Opdrachtgever:Libeton & Partners Woning-ontwikkeling i.s.m. Nieuw Vast-goed Bouwer: Bouwbedrijf De Langen & van den Berg24 Hendrik de Keyser Architect: Kühne & Co Architek-tenburo Opdrachtgever: Haven-steder Bouwer: Van Wijnen25 CPO HooidriftArchitect: SUBoffice architec-ten; technische uitwerking enbouwbegeleiding: biq architec-ten Opdrachtgever: VVO Hooi-drift Bouwer: Bolton26 Charcoal House Architect: WerkstattOpdrachtgever: Privaat Bouwer: Mattone

27 GeldersestraatArchitect:BTR architectuur+bouwkunde Opdrachtgever: Woonstad Rotterdam Bouwer: Bouw-bedrijf Bakker Arkel 28 Schieoevers Blok 1 Architect: DP6 architectuur-studio Opdrachtgever: Woon-stad Rotterdam Bouwer: Bouw-bedrijf Frans Vink & Zonen 29 StadswoningenAegidiusstraatArchitect: Alexander NowotnyOpdrachtgever: ABB Ontwikke-ling Bouwer: ABB 30 Matryoshka House Architect: Shift architecture urbanism & Makina Opdracht-gever: Privaat Bouwer:13Speciaal & Ben Werkt 31 African Inn Architect:BTR architectuur+bouwkundeOpdrachtgever: VestiaBouwer: Van Omme & De Groot32 De Nieuwe BoompjesArchitect: 01-10 architectenOpdrachtgever: CODBouwer: Pleijsier Bouw33 Hof aan de Hef Architect: Geusebroek VerheijArchitecten Opdrachtgever:Woonstad Rotterdam Bouwer: Waal 34 skinnySCARArchitect: Huis: GwendolynHuisman en Marijn BotermanStudie: SCARchitecture Jager-Janssen architecten BNAOpdrachtgever: GwendolynHuisman en Marijn Boterman Bouwer: H&B Bouw35 Universiteitsbibliotheek Erasmus Universiteit Rotterdam Architect: Defesche van denPutte Opdrachtgever: ErasmusUniversiteit RotterdamBouwer: Dura Vermeer36 Stad in de MaakArchitect: Stad in de Maak bewoners en gebruikersOpdrachtgever: Stad in deMaak (i.s.m. Havensteder)Bouwer: Stad in de Maak bewo-ners, gebruikers en vrienden37 At Home Architect: ExS ArchitectsOpdrachtgever: M. Benschopen L. Bosschaart Bouwer:WandS (huis), Van Schie (fundering)38 Villa CurrieArchitect: HP ArchitectenOpdrachtgever: Curtessi & vanRiemsdijk Bouwer: Koelman

39 Woonhuis Ralph en Petra Architect: Ralph DoggenOpdrachtgever: Ralph Doggenen Petra de Boks Bouwer:Bouw- en AannemingsbedrijfErnst Abbas40 Buitenhuis Kralingen Architect: Stefan PrinsOpdrachtgever: Fam. PrinsBouwer: Van Herk Bouw41 Kavel 5Architect: architectenbureau di’tOpdrachtgever:Kremer&Oversteeg Bouwer:AGCJ Van Breda 42 Het IndustriegebouwArchitect: Nieuwpoort&Luteijn,MVRDV, Piet Hein Eek, IWT; designers: Studio Beige, Modiste en OD-V Opdracht-gever: Luuk Schotsman Bouwer: Raymond Heijnen, Studio Olivier, Corradi, XebonMeubelmaker, Timmer- en onderhoudsbedrijf Ger van den Berg43 Groos Concept StoreArchitect: MVRDV Opdracht-gever: Groos Rotterdam Bouwer: Goudsesingel Onderhoud 44 MVRDV House Architect: MVRDVOpdrachtgever: MVRDVBouwer: Goudsesingel Onderhoud

4

zie ook: www.rotterdamarchitectuurprijs.nl

13

34

17

1923

02

3618

24

16

22

01

2805

25

30 12

20 32

0708 27

33 06

31

10

14

15

35

38 39

41

37

40

21

29

09

4342

04

03

26

11

44

Rotterdam Architectuurprijs 2017 longlist

Tijdens een feestelijke bijeen-komst in de Burgerzaal van hetstadhuis werden op 20 december2017 de juryprijs en de publieks-prijs van de RotterdamArchitectuurprijs uitgereikt.

De vakjury heeft zich gebogen overde longlist van 44 inzendingen en debijbehorende dossiers met teksten,tekeningen en andere beelden.Daaruit selecteerde zij een shortlistvan tien projecten die de actuelekwaliteit van de architectuur inRotterdam het beste laten zien.Hieronder zijn opzienbarendegebouwtransformaties, nieuwbouwin de negentiende-eeuwse wijken,woningen die Rotterdammers in privaat opdrachtgeverschap realiseer-den en meer. Van 5 november tot 5 december 2017 kon het publiek zijnstem uitbrengen op deze projecten.De jury wees uit de shortlist tweeeervolle vermeldingen en een win-naar aan.Voor de prijs kwamen alle gebouwenin aanmerking die tussen 1 juli 2016en 1 juli 2017 in Rotterdam in gebruik zijn genomen. De sitewww.rotterdamarchitectuurprijs.nlvormt het geheugen van de prijs enbiedt een schat aan informatie overactuele architectuur in de stadRotterdam, inzichtelijk gemaakt doormiddel van kaarten, foto’s en project-informatie. Hier zijn ook alle jury-rapporten te downloaden

De Rotterdam Architectuurprijs iseen initiatief van de gemeenteRotterdam en komt voort uit de archi-tectuurnota Architectuur enRotterdam. Architectuur als drijven-de kracht voor de ontwikkeling vande stad (2010). De architectuurnota iseen uitwerking van de Stadsvisie,ruimtelijke ontwikkelingsstrategie2030 waarin de gemeente uitspreektdat architectuur en cultureel erfgoedde verdere ontwikkeling van de staddoorslaggevend kunnen stimuleren.De Rotterdam Architectuurprijs iseen onafhankelijke prijs voor de stadRotterdam en wordt georganiseerddoor AIR, het architectuurcentrumvan Rotterdam.

De jury van de RotterdamArchitectuurprijs 2017 bestaat uit:

Chris van Langen (voorzitter)Van Langen is directeur van deRotterdamse Academie vanBouwkunst (RAvB). Vanuit zijn kennisvan architectuur en architectuurtheo-rie heeft hij zicht op grotere ontwik-kelingen en lange lijnen in de ontwik-keling van de stad en het ruimtelijkontwerp. Van Langen beschikt daarbijover een omvangrijk referentiekaderuit de vakliteratuur, zijn reizen en de(onderwijs)praktijk.

'Binnen het onderwijs leg ik grotenadruk op de rol en betekenis vanhet ontwerpmatig denken en handelen bij het tegemoet tredenvan prangende maatschappelijkevraagstukken.'

Gus Tielens Tielens is architect en samen metMike Korth oprichter van korth tie-lens architecten in Amsterdam. Haarbureau is werkzaam in architectuur,publieke ruimte en infrastructuur.Naast haar werk als architect isTielens actief in het onderwijs, inarchitectuurjury's en kwaliteitsteams.In authentieke en rake bewoordingenweet zij over te brengen waar het inde architectuur om gaat.

‘Ik ben supergeïnteresseerd inRotterdam als ruimte. Als ik doorde stad loop zie ik de gedachtendie architecten gehad hebben overhun gebouw en hoe al die gebou-wen samen de stad vormen. Ik houvan de combinatie van pogingentot orde en de verleidelijke chaos.’

Tom FrantzenFrantzen is architect en opereert vanuit zijn bureau FRANTZEN et alarchitecten. Daarnaast is hij oprichtervan Lemniskade Projecten waarmeehij zich richt op projectontwikkeling.Ook is hij actief in onderwijs en wel-stand. Als architect is Frantzen eenvernieuwer in de manier waarop hijals architect-ontwikkelaar inhoudgeeft aan zijn vak, maar ook watbetreft de ruimtelijkheid en techni-sche aspecten van zijn werk.

‘Voor mij gaat kwaliteit bovenkwantiteit en door de gebouwendie ik ontwerp zoveel mogelijk zelfte ontwikkelen heb ik die kwaliteitin eigen hand. Daarbij hecht ik veelwaarde aan de flexibiliteit vangebouwen zodat ze tot in de verretoekomst bruikbaar blijven.’

Arna MackicMackic is medeoprichter van Studio L A en hoofd van de afdelingArchitectonische Vormgeving op deGerrit Rietveld Academie. Dit jaarwon zij de Maaskantprijs voor JongeArchitecten. Mackic is een eigenzin-nig denker, een ontwerper van dejongste generatie die zich kenmerktdoor een internationaal werkveld.Haar werk reflecteert een mondialerealiteit waarin identiteit op basis vannationaliteit, stad of maatschappelij-ke groep van steeds groter belang is.

‘Je hebt als architect een maat-schappelijke taak, omdat je altijdplekken, gebouwen, ruimtes vormgeeft waar verschillendemensen gebruik van maken. Met het ontwerp kun je beïnvloe-den hoe anderen zich tot elkaarverhouden. Je ontwerpt uiteinde-lijk een maatschappelijk proces.’

Thom Aussems Sinds 1995 is Aussems directeur vancorporatie Sint Trudo. Daar houdt hijzich vooral bezig met transformatievan industrieel erfgoed zoals Strijp Sen de Lichttoren, maar ook stedelijkevernieuwing en de transformatie vanreligieus en agrarisch vastgoed.Aussems ziet de stad niet als eenverzameling losse opgaven, uit tedrukken in cijfers en aantallen, maarals een humaan, samenhangendgeheel.

‘Werken aan de stad, that’s a people’s story.’

Rotterdam Architectuurprijs 2017

76

Stad in de Maak Het Industriegebouw BlueCity 010 Offices Melissantstraat

CPO Hooidrift Buitenhuis Kralingen UniversiteitsbibliotheekErasmus Universiteit

Matryoshka House

skinnySCAR Jonker Lofts

Rotterdam Architectuurprijs 2017 shortlist

9

De oogst van 44 projecten is in omvang kleiner dan dejury had verwacht. Rotterdam heeft een imago opge-bouwd van dynamiek, grootsheid en meeslependheid.Daartegen afgezet vond de jury de hoeveelheid inzen-dingen voor de prijs, de omvang van het gebouwdevolume dat is gerealiseerd, nogal bescheiden. Het roeptbij haar de vraag op of de stedelijke dynamiek vanRotterdam niet gebaat zou zijn bij extra impulsen, bij-voorbeeld in de vorm van stimuleringsbeleid of versoe-peling van bepaalde regels en voorschriften. ZekerRotterdam Zuid, dat ook deze editie een opmerkelijkklein aandeel heeft in de lijst van inzendingen, zou kun-nen profiteren van meer aanmoedigend beleid.

Over de betrokkenheid en de zucht tot vernieuwingdie uit veel van de projecten spreekt, is de jury ergenthousiast. Moed, doorzettingsvermogen en liefdevoor de stad, dat zijn de woorden waarmee zij de oogstvan dit jaar karakteriseert. Een groot deel van de 44inzendingen getuigt van een persoonlijke betrokkenheidbij de stad. Ook is duidelijk dat de projecten vaak inten-sief en met plezier worden gebruikt en van betekeniszijn voor hun omgeving. Wat heb ik Rotterdam te bie-den, wat kan Rotterdam mij bieden, waar liggen nieuwekansen en nog onontdekte mogelijkheden? Het zijn vra-gen die aan de basis liggen van veel van de inzendingen.

De jury vond het een avontuur om zich in de lijst teverdiepen. Uit het totaal van inzendingen selecteerde zijeen shortlist van tien die de kwaliteit van alles wat er in2016/2017 in Rotterdam is gebouwd het beste in beeldbrengt. Aan zes daarvan bracht zij een bezoek en daar-van wees zij er uiteindelijk twee aan voor een eervollevermelding en een als winnaar. In dit proces stelde dejury zichzelf telkens de vraag: wat is voorbeeldstellend?Wat zijn de projecten die initiatiefnemers, bestuurdersen gebruikers kunnen inspireren en de ogen kunnenopenen voor de mogelijkheden die architectuur te bieden heeft? Bij welke bouwwerken kun je zeggen:‘Goed zo, Rotterdam. Zo moet het!’?

In de gevarieerde oogst tekenen zich enkele lijnenaf. Het gaat om ontwikkelingen die blijkbaar gaande zijnin Rotterdam, aandachtspunten en tendensen die tel-kens opnieuw de kop opsteken en ons iets kunnen zeggen over hoe het is met Rotterdam en wat er speeltin de stad.

Nostalgie en vernieuwingHet eerste wat opvalt is dat er wordt doorgebouwd opde bestaande stad. Het is een tendens die al enkelejaren kleur geeft aan de inzendingen voor de RotterdamArchitectuurprijs. Zo zagen we ook in vorige edities alveel projecten voorbijkomen die de negentiende-eeuw-se en vroeg twintigste-eeuwse wijken aanvullen eninvullen. Dit jaar zijn het er meer dan ooit. Noordbest in

Rotterdam Noord, het project Aegidiusstraat inKralingen, Wonen aan de Hef op het Noordereiland,Hefkwartier in Feijenoord en 21 energieneutrale wonin-gen in Spangen. Hier worden moderne bouwmethodesgecombineerd met materialen als baksteen en betondie aansluiten op de negentiende-eeuwse omgeving.Zo kunnen woningen worden toegevoegd die voldoenaan hedendaagse eisen op het gebied van ruimte enenergieverbruik, terwijl ze de aanblik van deze wijkenniet verstoren. De jury constateert daarin een zekerenostalgie. Zij ziet een gerationaliseerde romantiek dieweliswaar bijdraagt aan het behoud van een waardevolbestaand beeld van deze wijken, maar toch vooral terug-kijkt en daardoor minder architectonische vernieuwingin zich draagt en zich niet echt uitspreekt over hetwonen in de 21e eeuw.

Dit is anders in het geval van CPO Hooidrift, eennieuwe rij woningen in een negentiende-eeuwse buurtin Rotterdam West, tot stand gekomen op basis van collectief particulier opdrachtgeverschap (cpo).Interessant is dat de omgeving hier niet als letterlijkeinspiratiebron is ingezet. Ze bood een basis voor dekeuze van materialen – ook hier overwegend baksteen,aangevuld met hout en natuursteen – en voor een setvan architectonische ‘regels’ die voor het ontwerp vanalle woningen is ingezet. Het resultaat is een ontegen-zeglijk hedendaags project dat door zijn maatvoering endimensionering wonderwel past in zijn omgeving.Reden voor een plek op de shortlist.

Jaren vijftig en zestig als nieuwe smaakmakerOok wordt in Rotterdam volop doorgebouwd op het erf-goed uit de jaren vijftig tot tachtig – misschien wel har-der dan ooit. De jury is blij dat de architectuur uit dezeperiode zo serieus wordt genomen. De modernistischearchitectuur uit de jaren vijftig en zestig kan inmiddelsrekenen op een brede waardering. Vooral in het centrumen omgeving zijn gebouwen uit deze periode bepalendvoor de uitstraling van Rotterdam. Dit geldt bijvoor-beeld voor het Technikon scholencomplex, tussen 1956 en 1970 gebouwd door architecten Maaskant, Van Dommelen, Kroos en Senf. RoosRos Architectentransformeerde het Technikongebouw om beter aan tesluiten bij het praktijkonderwijs van vandaag de dag, eeninzending waaruit inzicht en respect spreekt voor deoorspronkelijke architectuur.

Nieuwbouw en transformaties van onderwijsinstel-lingen blijken sowieso een vaste waarde onder deinzendingen voor de Rotterdam Architectuurprijs. Zo bouwt de Erasmus Universiteit al jaren, met groteinzet en gevoel voor kwaliteit, aan campus Woudestein.Een stedenbouwkundig plan van CULD transformeerdeWoudestein tot een prettige, groene campus die de

Zou de stedelijke dynamiekgebaat zijn bij extra impulsen?

De jury ziet een gerationali-seerde romantiek

JURYPRIJS

8

Op een donderdagmiddag in november wandelt dejury door het voormalige zwemparadijs Tropicana.Nadat de kantoren van BlueCity als inzending voorde Rotterdam Architectuurprijs zijn bekeken, neemtde jury een kijkje in de rest van het gebouw. In eengrote hal liggen de baden van weleer. Er zijn kleineen grote bassins, rustieke muurtjes van gemetseldekeien, vloeren en wanden zijn betegeld, het dak isvan glas. Eens renden hier kinderen rond om nogeens van de glijbaan te gaan. Nu staan de badendroog en is de ruimte gevuld met steigers. Het biedteen intrigerende aanblik die het beeld oproept vaneen archeologische vindplaats. De vraag dient zichaan welke schatten het voormalige zwemparadijsnog meer in zich bergt. Welke mogelijkheden voor

transformatie en nieuwe vormen van gebruik vallen er in dit gebouw nog allemaal te ontdekken?En hoe zal het er over tien of twintig jaar bij liggen?Eigenlijk is Tropicana een onweerstaanbare metafoor voor Rotterdam als geheel. Beide biedenze een fascinerende uitdaging. Het zijn het geenonaantastbare architectonische schoonheden maarkaraktervolle verschijningen die uitdagen tot plan-nen en ideeën. En voor beide is op dit moment eenontdekkingstocht bezig naar nieuwe mogelijkhedenom verder te werken op basis van het bestaande.Want wat is eigenlijk de waarde van het bestaandeRotterdam? Hoe kunnen we daaraan verder bou-wen? Voor wie kan de stad iets betekenen? En wiekan er iets betekenen voor de stad?

Moed, doorzettingsvermogen en liefde voor de stadJuryrapport Rotterdam Architectuurprijs 2017

De jury van links naar rechts: Chris van Langen (voorzitter), Tom Frantzen, Arna Mackic, Gus Tielens en Thom Aussems

11

mentencomplex uit de jaren negentig een riante woningtoe, georiënteerd op het uitzicht op de Maas. Het pro-ject toont de mogelijkheden van dit soort bouwprojec-ten maar ook de uitdagingen. Want hoe verhoudt zicheen nieuw architectonisch volume tot de bestaandebouw eronder en ernaast? De Penthouses Oostpleincreëren een nieuwe bovenwereld. De jury heeft waar-dering voor de combinatie van appartementen met buitenruimte, gesitueerd bovenop een wederopbouw-pand uit 1955. Met zijn terugliggende gevels maakt ditproject nauwelijks inbreuk op het bestaande. Boveninontstaat een intieme bovenwereld met dakterras.

De jury merkt op dat ook met succes ruimte wordtgezocht op het maaiveld, tussen de bestaande bebou-wing van de stad. Het is een ontwikkeling die al langergaande is, getuige de projecten van architect JoostKühne die de afgelopen jaren werden ingezonden.Daarmee wist hij telkens op ingenieuze wijze ruimte te vinden tussen, boven en naast de bestaande bebou-wing. Ook het project ‘Van bedrijsfruimte tot woning’van Bureau Lakenvelder uit 2013 past in deze ontwikke-ling. Het transformeerde een gesloten bedrijfsruimteaan een shabby expeditiestraat tot een oogstrelendewoning die nieuwe mogelijkheden voor deze plek aanhet licht bracht. Het is mooi om te zien dat goedeideeën school maken want De Jonkerlofts, inzendingvoor deze editie, lijken op een bepaalde manier schat-plichtig aan dit project. Hier werd een zieltogende druk-kerij uit 1952 van het faillissement gered met de realisa-tie van een reeks stadswoningen aan het binnenterrein.Ontwikkelaar Maelion en Broos de Bruyn architectenwerkten nauw samen aan de ontwikkeling van dezewoningen die aantonen wat de mogelijkheden zijn vandit soort vergeten plekken in de stad. De jury selecteer-de ook dit project voor de shortlist.

Het project skinnySCAR in Rotterdam Noord komtvoort uit het project SCARchitecture van bureauJagerJanssen dat open ruimtes in de stad inventariseer-de om door een proces van geleidelijke verdichting te werken aan een vitale stad. De locatie in een negen-tiende-eeuwse straat vormde een bescheiden openingin de gevelwand van 3,70 meter op het breedste punt.Het vroeg van architecten Boterman en Huisman eenlange adem om dit project te kunnen realiseren, metname omdat de locatie niet voldeed aan de bouwvoor-schriften die voor een woning een minimale breedtevan 4,50 meter vereisen. Terecht stelden zij dit ter dis-cussie want dit soort regels, bedoeld om een minimalewoonkwaliteit te garanderen, kunnen ook relevante ver-nieuwingen tegenhouden. De architecten overtuigenmet een ontwerp van veel meer dan minimale kwaliteiten realiseerden op deze plek uiteindelijk hun eigen

woning. Het werd een smal en hoog huis dat zich metzijn langgerekte raampartijen en zorgvuldige metsel-werk mooi voegt in de straat. Door zijn eigenzinnigekleurstelling en uitvoering heeft het een eigen identiteitdie een extra tijdslaag toevoegt in deze omgeving, ech-ter zonder te detoneren. Ook dit project kreeg een plekop de shortlist.

Van wie is de stad?De jury ziet dat nieuwe partijen zich een plek verwervenen bouwen aan de stad: architectenbureaus die bijzon-dere initiatieven nemen, collectieven van opdrachtge-vers zoals CPO Hooidrift en groepen van ondernemersen andere initiatiefnemers die alternatieve kansen zienin de stad zoals die van Het industriegebouw en BlueCity.

Maar ook voor de private opdrachtgever is er ruimte. Een opvallende inzending in dat kader isMatryoshka House. Een buurtbewoner stoorde zich al jaren aan de overlast en het verval van een illegaalhotel, gelegen aan de overzijde van de binnentuinenwaaraan zijn pand grensde. Toen de eigenaar vertrokbesloot hij het pand te kopen om er twee appartemen-ten in onder te brengen. Architectenbureau Shift kreegde opdracht voor een ingrijpende transformatie waar-voor het huis volledig werd gestript en delen van devloeren werden verwijderd om dubbelhoge woonruim-tes te creëren. De private vertrekken werden opgehan-gen in de grote woonruimtes, waardoor het matryoshka-effect van ‘een huis in een huis’ ontstaat. Het resultaatmet zijn indrukwekkende ruimtelijkheid rechtvaardigdeeen plek op de shortlist.

Daarnaast biedt Rotterdam de ruimte voor privateopdrachtgevers om hun huis te bouwen en daarmeeeen bijdrage te leveren aan de stad. Hiervan getuigenverschillende inzendingen zoals het opvallende CharcoalHouse in Nesselande waarin zwartgeblakerdNaoshimahout is toegepast als duurzame gevelbekle-ding. De jury vestigt in dit kader ook graag de aandachtop het Leonidasterrein. De gemeente nam het initiatiefom dit wat verborgen gelegen terrein nabij de ijsbaan enhet zwembad in Kralingen te transformeren tot eenduurzame woonwijk. Particulieren konden zich inschrij-ven voor een kavel die op basis van enkele regels engroene richtlijnen bebouwd kon worden. Het leverdeeen nog altijd groeiende collectie van vrijstaande woonhuizen op waarvan de variëteit opmerkelijkgenoemd mag worden. Door de doordachte opzet enhet stedenbouwkundig plan ontstaat hier niettemin eenwijkje met samenhang – geen villawijk voor de happyfew, maar een autovrije woonbuurt met vrijstaandewoningen in een relatief hoge dichtheid. Van de inge-zonden woningen is de jury vooral enthousiast overBuitenhuis Kralingen dat de typologie van de boeren-schuur succesvol transformeert tot een luchtig en flexi-bel woonhuis. Ook dit project kreeg daarom een plek op de shortlist.

Het is mooi om te zien datgoede ideeën school maken

10

laatste jaren wordt ingevuld met een reeks nieuwbouw-en transformatieprojecten die voorlopig nog niet teneinde is. Onder de inzendingen van dit jaar bevindt zichde transformatie van het gebouw van de universiteits-bibliotheek door bureau Defesche van den Putte. De kwaliteiten van het oorspronkelijke gebouw vanarchitect Elffers uit 1968 vormden hier een dankbaar uitgangspunt. Het gebouw kreeg weer een heldereopen structuur die tegemoetkomt aan hedendaagse entoekomstige eisen van een universiteitsbibliotheek.Toevoegingen die de ruimtelijke kwaliteiten van het oor-spronkelijke gebouw hadden aangetast werden onge-daan gemaakt en het gebouw kreeg een vanzelfspre-kende nieuwe entree aan de Institutenlaan, een van detwee assen in het gebied. Dit gebouw met maar liefst900 studieplekken biedt een nieuwe ontmoetingsplaatsop de campus. De jury is onder de indruk van de kwali-teit en selecteerde het gebouw voor de shortlist.

Het Industriegebouw uit 1952, van de architectenMaaskant en Van Tijen, onderging het afgelopen jaareen opmerkelijke transformatie. Na de oorlog moest dit gebouw ruimte bieden aan ondernemingen inRotterdam die na het bombardement geen onderdakmeer hadden. Uiteindelijk sleet het jarenlang een onop-vallend bestaan als kantoorverzamelgebouw, totdat hetenkele jaren geleden werd gekocht door een Rotter-damse investeerder die een collectief van ontwikkelen-de partijen om zich heen verzamelde. Dit bood de basisvoor een opzienbarende transformatie. Niet alleen is hetgebouw technisch zorgvuldig aangepakt en spreektdaaruit echte liefde voor het oorspronkelijke ontwerp,ook de community van ondernemers die zich hiergevestigd heeft en soms direct, soms indirect betrok-ken is bij de ontwikkeling, is bepalend voor het succes.Zij maken de uitstraling van dit gebouw. Het Industrie-gebouw is inmiddels een belangrijke bestemming in hetHoogstraatkwartier. De jury selecteerde ook dit gebouwvoor de shortlist.

Op plekken buiten het centrum wordt ook steedsvaker de keuze gemaakt om oudere gebouwen niet te slopen maar ze te behouden en te transformeren. Dit levert een belangrijke bijdrage aan Rotterdam alsgelaagde stad met architectuur uit verschillende perio-den die niet wordt afgewezen maar juist omarmd. Een interessant voorbeeld is de transformatie van deOlympusflat van architect Fiolet uit 1969 door bureauA3. Hetzelfde bureau is eveneens verantwoordelijk voor het transformatieontwerp van de flat aan deMelissantstraat in Pendrecht. Die flat uit 1953 is eenvroeg juweeltje van de wederopbouw, ontworpen doorarchitect Lotte-Stam Beese die het ontwerp van de helewijk Pendrecht onder haar hoede had. Het siert eigenaarWoonstad dat zij oog had voor het belang van dit erf-goed en opdracht gaf tot een fijnzinnige renovatie. Deze versterkt het architectonische beeld en actuali-seert de flat tegelijkertijd in ruimtelijk en energetischopzicht. Reden voor de jury om ook dit project aan tewijzen voor de shortlist.

Er komt ook steeds meer oog voor de kwaliteitenvan de projecten uit de jaren zeventig en tachtig.Vermeldenswaardig vindt de jury African Inn, een bejaar-denflat in Afrikaanderwijk uit 1975 die werd getransfor-meerd tot appartementengebouw op initiatief van cor-poratie Vestia. Tekenend voor de hernieuwde waar-dering is bovendien de gevelrenovatie van het gebouwGeldersestraat van Piet Blom door bureau BTR architec-tuur+bouwkunde in opdracht van corporatie Woonstad.Was hier enkele jaren geleden mogelijk nog tot sloopbesloten, nu is de keuze gemaakt voor een complexegevelrenovatie.

Een tot de verbeelding sprekende voorbeeld vindtde jury het voormalig zwemparadijs Tropicana uit 1988.BlueCity, een collectief van circulaire ondernemerswaaronder architectenbureau Superuse Studios enRotterzwam kocht het pand en startte met een transfor-matie tot bedrijfsverzamelgebouw volgens circulaireprincipes. Het gaat hier niet om een proces met een duidelijk begin en einde zoals dat in de architectuurgebruikelijk is, maar om een organische strategie waarinsimultaan aan verschillende delen van het gebouwwordt gewerkt. Inzending voor de prijs waren de kanto-ren in het oostelijke deel van het gebouw die echter nietlos te zien zijn van de rest. BlueCity houdt de jurygeboeid, het roept vragen op en zet aan tot discussie.Redenen genoeg dus voor een plek op de shortlist voorBlueCity 010 Offices.

De kieren en gaten van de stadDe jury constateert dat het voortbouwen op de bestaan-de stad leidt tot allerlei interessante vondsten en nieu-we benaderingen. Onder de inzendingen van dit jaarbevindt zich een intrigerende reeks van projecten dienieuwe manieren van stad-maken laten zien. De jury is enthousiast over de alternatieve vormen van archi-tectuur die worden verkend: tussen, op en door debestaande bebouwing van Rotterdam.

Inmiddels vormt zich hier in deze stad een traditie inhet bouwen bovenop bestaande gebouwen. Het isalweer enkele jaren geleden dat de Karel Doorman werd ingezonden voor de Rotterdam Architectuurprijs.Dit lichtgewicht gebouw dat bovenop het voormaligeTermeulen warenhuis aan het Binnenwegplein werdgerealiseerd, is inmiddels niet meer weg te denken uitde Rotterdamse binnenstad. Initiatieven als de studieLicht Verdicht van BNA Onderzoek met de gemeenteRotterdam laten zien dat de stad steeds meer oog krijgtvoor de mogelijkheden van het bouwen bovenopbestaande gebouwen.

Ook onder de inzendingen van dit jaar bevinden zich twee optop-projecten. De dakopbouw aan deOostmaaslaan voegt bovenop een bestaand apparte-

Rotterdam Architectuurprijs 2017

Dit is geen proces met een duidelijk begin en einde

13

BlueCity is een fascinerend project, zowel wat betreftstrategie en werkwijze als wat betreft architectuur.De kantoren in het westelijke deel van het gebouw,vormden de inzending van deze editie van de prijs.Beeldbepalend zijn hier de hergebruikte red cedar-raamkozijnen, die uit sloop elders werden ‘geoogst’.Door slim te puzzelen ontstond hier een opvallendegevel met vlakke en gekantelde kozijnen met aan dezuidgevel een dubbele hoogte. De gevel scheidt dekantoor-units van de algemene ruimtes en biedt eenprachtig uitzicht op de Maas. De jury is onder de indrukvan de bedrevenheid en het vakmanschap waarmee dehergebruikte materialen hier zijn ingezet. Het bezoekaan de locatie wekte daarmee ook nieuwsgierigheidnaar de rest van het transformatietraject.

Daarbij is het fascinerend om te zien hoe BlueCitynaar nieuwe wegen zoekt, bijvoorbeeld door samenmet de Commissie Welstand afspraken te maken overeen gefaseerd traject waarin telkens deeltransforma-ties kunnen worden voorgelegd. Inspirerend vindt dejury ook de betrokkenheid van de in het pand gevestig-de partijen die de ‘blauwe filosofie’ delen en elkbeschikken over expertise die wordt ingezet om hetgebouw verder te ontwikkelen. Tot slot ziet de jury hiereen zoektocht naar esthetiek. Kan een gebouw dat vol-gens circulaire principes wordt ontwikkeld en waarinzoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van bestaande– voor niet iedereen even smaakvolle – ingrepen uit hetvorige leven van dit gebouw, ook echt mooi worden?En welke rol speelt het architectonisch DNA van hetgebouw in dit proces? De jury ziet Lautner-achtige kwa-liteiten die bijna smeken om meer aandacht. Het pio-nierswerk van BlueCity zal zij met bewondering en ver-wondering blijven volgen. Ook dit project getuigt vanmoed, doorzettingsvermogen en liefde voor de stad.

Tot slot de winnaar. De jury gelooft in het belang vanarchitectuur die niet de gebaande paden volgt. Dit iscruciaal voor de ontwikkeling van de architectuur in hetalgemeen en voor de ontwikkeling van Rotterdam alseigenzinnige Großstadt. Voor wie biedt deze stad deruimte om er initiatieven te nemen en te leven? CPOHooidrift laat zien dat Rotterdam ook gezinnen op nieu-we manieren de ruimte kan bieden.

Het collectief opdrachtgeverschap wint de laatstedecennia aan terrein in Nederland. De jury vindt hetbelangrijk dat bewoners zeggenschap hebben over huneigen leefomgeving en dat er ruimte is om hiervoor ini-tiatieven te ontplooien. Toch stemmen de resultatenvan cpo-projecten in architectonische zin niet altijdtevreden. Dat ligt anders bij CPO Hooidrift. Dit complexoogst op vele fronten de bewondering van de jury. De ontwerpers zijn erin geslaagd om samen met debewoners en hun architecten een ensemble te ontwik-kelen dat recht doet aan de individualiteit van de eige-naren-bewoners en tegelijkertijd een eenheid vormt.

Architectenbureau SUBoffice ontwikkelde een stel-sel aan architectonische regels dat optimale vrijheid

bood voor de ontwikkeling van een gevarieerde reekswoonhuizen met verschillende breedtes, hoogtes endieptes. Door het voorschrijven van bepaalde materia-len en vensterverdelingen gecombineerd met steens-diepe neggen, ontstond een samenhangend ensembledat het beeld van de omgeving op actuele wijze com-pleteert. Het sluit prachtig aan bij de negentiende-eeuwse stad die zich kenmerkt als een samenstellingvan kleinere ensembles. Binnenin de woningen ont-vouwen zich de individuele werelden van de eigenarenelk met hun eigen ideeën en budget, soms als openruimtelijke structuren, soms als stelsels van intiemekleinere ruimtes.

De jury is overtuigd van het belang van dit soortcoöperatieve projecten in de stad en vindt dat CPOHooidrift een schitterend voorbeeld stelt. Zij is ervandoordrongen dat de werkvorm van collectief opdracht-geverschap om doorzettingsvermogen vraagt. De individuele wensen van de eigenaren zijn van grootbelang en wegen zwaar, maar ze bewijzen alleen dánhun waarde als de kwaliteit van het geheel klopt – als architectonisch ensemble en passend op de plek. CPO Hooidrift is geen icoon, maar wel een iconisch project in zijn betekenis voor de stad. Daarom bekroontde jury met groot genoegen dit project met deRotterdam Architectuurprijs 2017. Goed zo Rotterdam,zo moet het!

Geen icoon maar wel iconisch in betekenis

12

De jury vindt het boeiend en hoopvol dat Rotterdam deruimte biedt voor mensen en partijen die willen bouwenen transformeren. In dat kader zijn ook kleinere projectenvaak van grote betekenis. Het activeren van de plinten en de aandacht voor een levendige publiekeruimte, in de architectuurnota van Rotterdam streetlifegenoemd, is al jaren een punt van aandacht inRotterdam. De jury constateert dat de initiatieven vanondernemers die daaraan een bijdrage leveren, de ruimte krijgen. Dat geldt voor grote projecten als Het Industriegebouw maar ook voor kleintjes zoalsStadscafé Weena dat de doodse plint van een kantoor-gebouw aan het Weena omtoverde tot een levendiggrand café-restaurant. Vermeldenswaardig is boven-dien Apollo, een tandartsenpraktijk aan de NieuweBinnenweg die met frisse open puien een uitnodigendgebaar maakt naar de straat. De jury ziet dit kleine pro-ject als een pars pro toto voor de Nieuwe Binnenwegwaar gemeente en ondernemers zich al jaren met succes inspannen voor een upgrade.

Een bijzondere inzending is Stad in de Maak. Dit ini-tiatief voegt geen architectuur toe aan de stad maar acti-veert vastgoed dat langdurig leegstaat door te experi-menteren met nieuwe vormen van collectief wonen enwerken. In Rotterdam Noord werden zeven panden meteen hoge mate van zelfredzaamheid en hergebruikgeschikt gemaakt voor wonen, werken en ontmoeten.Een belangrijke vondst, vindt de jury, die meerdere win-naars oplevert: de eigenaren (corporaties) van wie hetpand kostenneutraal wordt opgeknapt en in gebruikblijft, de omwonenden die geen dichtgetimmerde pan-den in hun buurt hebben maar nieuwe gebruikers enmaatschappelijke initiatieven, en de gebruikers die hiertijdelijke woonruimte vinden en commons, gebruiks-ruimten die collectief kunnen worden ‘gekoloniseerd’.Evenals de initiatiefnemers stelt de jury zich de vraag ofhet hier nog wel om architectuur gaat. Stad in de Maakhanteert de definitie van Cedric Price die stelt dat archi-tectuur de kunst is van het mogelijk maken en dat het inzijn beste vorm een bruisend (stads)leven genereert ende vrije ontplooiing van mensen faciliteert. Alleen al vanwege de prikkelende bijdrage aan het debat over derol van de architectuur en de ontwerper en over devraag van wie de stad is, verdient Stad in de Maak eenplek op de shortlist.

Moed, doorzettingsvermogen en liefde voor de stadZoals gezegd is de jury van dit jaar getroffen door demoed, het doorzettingsvermogen en de liefde voor destad die uit veel van de inzendingen spreekt. Er is res-pect en liefde voor de bestaande stad, als een gelaagd

geheel met architectuur uit verschillende perioden envan verschillende makers. De wijze waarop architecten-bureaus, opdrachtgevers en bouwers doorbouwen aanRotterdam getuigt in een aantal gevallen van opmerke-lijke moed en doorzettingsvermogen. De jury vindt het belangrijk dat initiatiefnemers de stad blijven bevra-gen, dat ze af durven wijken van gebaande paden ennieuwe ideeën en strategieën in gang zetten met nieuwepartijen. De twee eervolle vermeldingen van dit jaargetuigen allebei van dit elan.

De eerste is Het industriegebouw. Rotterdam kentinmiddels een traditie op het gebied van het transfor-meren en herbestemmen van erfgoed uit de wederop-bouwperiode. Tot vijftien jaar geleden lagen panden als het Groothandelsgebouw en voormalige warenhuisTermeulen er vaak nog vergeten en soms zelfs ver-waarloosd bij. Inmiddels is er brede waardering voor de schoonheid en de kracht van architectuur uit deze periode.

De jury is onder de indruk van de kwaliteit van detransformatie van Het Industriegebouw. Met aandachten echt inzicht in de kwaliteiten van de originele bouwzijn de kenmerkende ruimtelijkheid en materialiseringweer teruggebracht. De winkelruimtes in de plintbeschikken weer over open insteekverdiepingen en inde vensterpartijen op de verdiepingen is het draadglasin de onderste ramen weer teruggebracht, om maarenkele zaken te noemen. De kwaliteit schuilt voor eengroot deel in het consequent opruimen, latere toevoe-gingen zoals systeemplafonds en tapijttegels verwijde-ren, en repareren. De jury benadrukt daarbij het belangvan het idee waarmee de transformatie van eengebouw in gang wordt gezet. De kracht is hier gelegenin de combinatie van enerzijds de architectuur en ander-zijds de community die hier zijn intrek neemt, metwarenhuis Groos, architectenbureau MVRDV en caféBy Jarmusch als enkele van de smaakmakers. De juryziet dit als een filmscript dat wordt uitgerold in hetgebouw. Het Industriegebouw completeert het aanbodin het hedendaagse Rotterdam en maakt daarbij gebruikvan in zekere zin bewezen concepten. Dit doet hetgebouw voorbeeldig.

Een tweede eervolle vermelding betreft BlueCity 010Offices. De jury bleef maar praten over dit uitzonderlijkeproject in dit uitzonderlijke gebouw. Het stelt de stadeen reeks uitdagende vragen. Want wat willen weeigenlijk met moeilijk te waarderen erfgoed zoals dit tropisch zwemparadijs? Zijn we als stad bereid om demogelijkheden van circulair bouwen te onderzoeken?Hoe kunnen we ruimte bieden aan organische, meer iteratieve bouwprocessen die zich onttrekken aan hetnormale traject van plan tot gerealiseerd gebouw?

Rotterdam Architectuurprijs 2017

Het initiatief voegt geen architectuur toe maar activeertleegstaand vastgoed

Alsof een filmscript is uitgeroldin Het Industriegebouw

15

Zoals elk jaar kon het publiek ook nu weer zijn stemuitbrengen voor de publieksprijs. Het publiek had dekeuze uit een shortlist van tien, met uiteenlopendeprojecten als de circulaire transformatie van een tropisch zwemparadijs, een strategie om ongebruik-te panden in te zetten voor een levendige en bruisen-de stad, misschien wel het smalste huisje vanRotterdam en een prachtige universiteitsbibliotheek.Er werd dit jaar uitbundig gestemd en veel mensennamen ook de moeite om hun stem te motiveren.Welke gebouwen konden dit jaar rekenen op demeeste waardering van het publiek en waarom? Wat vinden mensen zo mooi en goed aan dezegebouwen? Een impressie.

De winnaar: universiteitsbibliotheek Erasmus UniversiteitMet overweldigende meerderheid van stemmen was dit project de winnaar. Het oorspronkelijke gebouw vanarchitect Elffers uit 1968 was in de loop der jaren aan-getast in zijn uitstraling en ruimtelijke kwaliteiten. Boven-dien waren aanpassingen nodig om de huidige en toe-komstige manier van studeren en werken in het gebouwte faciliteren. Het gerenoveerde gebouw biedt nu onder-dak aan circa negentig studiewerkplekken en vijftig flexi-bele kantoorwerkplekken en de boekencollecties van deUniversiteitsbibliotheek en het Rotterdamsch Lees-kabinet. Grote vides en een nieuwe hoofdtrap creërenmeer ruimtelijkheid en daklichten laten licht binnen-stromen. De beeldbepalende ramen in het gebouw vanElffers zijn behouden en gemoderniseerd. Binnen zijnsobere, natuurlijke materialen en kleurtinten gekozen diehet oorspronkelijke gebouw tot zijn recht laten komen.Met een nieuwe entree aan de Institutenlaan als belang-rijkste as van de vernieuwde campus, kreeg het gebouween passend en logisch adres.

Het lijken vooral de gebruikers van de bibliotheek tezijn die massaal hebben gestemd en motivaties hebbeningestuurd. Voor de keuze om te transformeren in plaatsvan te kiezen voor sloop en nieuwbouw is veel waarde-ring. Een stemmer schrijft: ‘Ik vind het geweldig dat eenoud gebouw is behouden en niet tegen de grond isgegaan zoals zo veel gebouwen uit de jaren zestig enzeventig. De schoonheid van het gebouw is gebleven.’En iemand anders: ‘De oude charme is niet zoekgeraakt,maar alleen maar opgepoetst.’ Een andere motivatie: ’De oude zwaktes zijn aangepakt en de sterktes blijvenbehouden.’

Van het gebouw wordt enthousiast gebruikgemaakt.De ruimtelijke indeling met de nieuwe centrale trap, afge-schermde stilteruimtes en een overvloed aan daglichtwordt alom geprezen. Een stemmer schrijft: ‘Door veellicht, ruimtelijkheid en transparantie terug te brengen, is de UB de ultieme ontmoetingsplaats geworden voorstudenten om samen te werken en samen te studeren.’Een ander: ‘Het ontwerp van dit gebouw bevordert deconcentratie en het gevoel van rust.’ En een stemmerschrijft zelfs: ‘Het is mooi en goed ontworpen, zonderdeze nieuwe bibliotheek had ik mijn scriptie nooit gehaald.’

Opvallend is bovendien dat veel stemmers hetgebouw tegelijkertijd ruim en knus vinden. De ontwerperszijn er blijkbaar in geslaagd om een royaal gebouw temaken waarin de gebruiker zich toch niet verloren voelt.Iemand schrijft: ‘Voor zo’n groot gebouw straalt de UBeen heel groot huiskamergevoel uit, echt knap!’ Een andere stemmer schrijft: ‘Ik vind het heerlijk om testuderen in de knusse en mooie Erasmus Bibliotheek.’‘Mooi en elegant’ wordt het gebouw genoemd, ‘eenmoderne architectonische parel’. Het wordt gezien alseen visitekaartje van de Erasmus Universiteit.

Tweede plaats: BlueCity 010 OfficesDit is het eerste deel van de transformatie van voormaligsubtropisch zwemparadijs Tropicana. Beeldbepalend zijnde hergebruikte red cedar-raamkozijnen. Door slim tepuzzelen, ontstond binnen een opvallende gevel metvlakke en gekantelde kozijnen met aan de zuidgevel eendubbele hoogte. De gevel scheidt de kantoorunits van dealgemene ruimtes en biedt een prachtig uitzicht op deMaas. Binnen een jaar is een oppervlakte van 1300 m2

omgebouwd naar honderd circulaire werkplekken,gericht op innovatieve bedrijven die de groei van de circu-laire economie versnellen. Bij de bouw zijn opdrachtgeverBlueCity en haar partners verder gegaan dan de circulaireprincipes, door de filosofie van de blauwe economie tehanteren. Negentig procent van de bouwmaterialen zijnhergebruikt en er werd 60 ton CO2 bespaard in vergelij-king met een traditioneel bouwproces. Door optimale klimatologische eigenschappen konden installaties toteen minimum worden beperkt.

Het zijn ook de circulaire principes waar de stemmerszich het meest over uitspreken. ‘Een eye-opener voor dearchitectuurwereld. Het kan duurzamer!, juicht iemand.Een andere stemmer schrijft: ‘De blauwe economie is deeconomie van de toekomst! Deze prijs moet gaan naararchitectuur die lief is voor de aarde.’

BlueCity 010 Offices

12

De jury vindt het boeiend en hoopvol dat Rotterdam deruimte biedt voor mensen en partijen die willen bouwenen transformeren. In dat kader zijn ook kleinere projectenvaak van grote betekenis. Het activeren van de plinten en de aandacht voor een levendige publiekeruimte, in de architectuurnota van Rotterdam streetlifegenoemd, is al jaren een punt van aandacht inRotterdam. De jury constateert dat de initiatieven vanondernemers die daaraan een bijdrage leveren, de ruimte krijgen. Dat geldt voor grote projecten als Het Industriegebouw maar ook voor kleintjes zoalsStadscafé Weena dat de doodse plint van een kantoor-gebouw aan het Weena omtoverde tot een levendiggrand café-restaurant. Vermeldenswaardig is boven-dien Apollo, een tandartsenpraktijk aan de NieuweBinnenweg die met frisse open puien een uitnodigendgebaar maakt naar de straat. De jury ziet dit kleine pro-ject als een pars pro toto voor de Nieuwe Binnenwegwaar gemeente en ondernemers zich al jaren met succes inspannen voor een upgrade.

Een bijzondere inzending is Stad in de Maak. Dit ini-tiatief voegt geen architectuur toe aan de stad maar acti-veert vastgoed dat langdurig leegstaat door te experi-menteren met nieuwe vormen van collectief wonen enwerken. In Rotterdam Noord werden zeven panden meteen hoge mate van zelfredzaamheid en hergebruikgeschikt gemaakt voor wonen, werken en ontmoeten.Een belangrijke vondst, vindt de jury, die meerdere win-naars oplevert: de eigenaren (corporaties) van wie hetpand kostenneutraal wordt opgeknapt en in gebruikblijft, de omwonenden die geen dichtgetimmerde pan-den in hun buurt hebben maar nieuwe gebruikers enmaatschappelijke initiatieven, en de gebruikers die hiertijdelijke woonruimte vinden en commons, gebruiks-ruimten die collectief kunnen worden ‘gekoloniseerd’.Evenals de initiatiefnemers stelt de jury zich de vraag ofhet hier nog wel om architectuur gaat. Stad in de Maakhanteert de definitie van Cedric Price die stelt dat archi-tectuur de kunst is van het mogelijk maken en dat het inzijn beste vorm een bruisend (stads)leven genereert ende vrije ontplooiing van mensen faciliteert. Alleen al vanwege de prikkelende bijdrage aan het debat over derol van de architectuur en de ontwerper en over devraag van wie de stad is, verdient Stad in de Maak eenplek op de shortlist.

Moed, doorzettingsvermogen en liefde voor de stadZoals gezegd is de jury van dit jaar getroffen door demoed, het doorzettingsvermogen en de liefde voor destad die uit veel van de inzendingen spreekt. Er is res-pect en liefde voor de bestaande stad, als een gelaagd

geheel met architectuur uit verschillende perioden envan verschillende makers. De wijze waarop architecten-bureaus, opdrachtgevers en bouwers doorbouwen aanRotterdam getuigt in een aantal gevallen van opmerke-lijke moed en doorzettingsvermogen. De jury vindt het belangrijk dat initiatiefnemers de stad blijven bevra-gen, dat ze af durven wijken van gebaande paden ennieuwe ideeën en strategieën in gang zetten met nieuwepartijen. De twee eervolle vermeldingen van dit jaargetuigen allebei van dit elan.

De eerste is Het industriegebouw. Rotterdam kentinmiddels een traditie op het gebied van het transfor-meren en herbestemmen van erfgoed uit de wederop-bouwperiode. Tot vijftien jaar geleden lagen panden als het Groothandelsgebouw en voormalige warenhuisTermeulen er vaak nog vergeten en soms zelfs ver-waarloosd bij. Inmiddels is er brede waardering voor de schoonheid en de kracht van architectuur uit deze periode.

De jury is onder de indruk van de kwaliteit van detransformatie van Het Industriegebouw. Met aandachten echt inzicht in de kwaliteiten van de originele bouwzijn de kenmerkende ruimtelijkheid en materialiseringweer teruggebracht. De winkelruimtes in de plintbeschikken weer over open insteekverdiepingen en inde vensterpartijen op de verdiepingen is het draadglasin de onderste ramen weer teruggebracht, om maarenkele zaken te noemen. De kwaliteit schuilt voor eengroot deel in het consequent opruimen, latere toevoe-gingen zoals systeemplafonds en tapijttegels verwijde-ren, en repareren. De jury benadrukt daarbij het belangvan het idee waarmee de transformatie van eengebouw in gang wordt gezet. De kracht is hier gelegenin de combinatie van enerzijds de architectuur en ander-zijds de community die hier zijn intrek neemt, metwarenhuis Groos, architectenbureau MVRDV en caféBy Jarmusch als enkele van de smaakmakers. De juryziet dit als een filmscript dat wordt uitgerold in hetgebouw. Het Industriegebouw completeert het aanbodin het hedendaagse Rotterdam en maakt daarbij gebruikvan in zekere zin bewezen concepten. Dit doet hetgebouw voorbeeldig.

Een tweede eervolle vermelding betreft BlueCity 010Offices. De jury bleef maar praten over dit uitzonderlijkeproject in dit uitzonderlijke gebouw. Het stelt de stadeen reeks uitdagende vragen. Want wat willen weeigenlijk met moeilijk te waarderen erfgoed zoals dit tropisch zwemparadijs? Zijn we als stad bereid om demogelijkheden van circulair bouwen te onderzoeken?Hoe kunnen we ruimte bieden aan organische, meer iteratieve bouwprocessen die zich onttrekken aan hetnormale traject van plan tot gerealiseerd gebouw?

Rotterdam Architectuurprijs 2017

Het initiatief voegt geen architectuur toe maar activeertleegstaand vastgoed

Alsof een filmscript is uitgeroldin Het Industriegebouw

Rotterdam Architectuurprijs 2017

Ook over de inspanning om Tropicana als gebouwvoor de stad te behouden, tonen de stemmers zichenthousiast. Iemand schrijft: ‘Een object met een grotebekendheid en hoog beeldbepalend gehalte dat jaren aanhet verpauperen was, krijgt weer een prima tweedeleven.’ En een ander: ‘Tropicana kennen de meesten nog als zwembad. Als je het vergelijkt met nu, dan is hetfantastisch om die sfeer van toen nog te ervaren.’ Uit demotivatie spreekt ook bewondering voor de manier waarop BlueCity de vraag aan de orde stelt wat eigenlijkarchitectuur is en wat het in de toekomst kan zijn. ‘Dit project rekt het begrip van architectuur op’ schrijfteen stemmer. En iemand anders: ‘Architectuur zou meerfocus moeten leggen op materiaalgebruik en duurzaam-heid. Een gebouw moet niet alleen esthetisch zijn.’ Tot slot beschrijft een stemmer het gevoel dat BlueCitygeeft: ‘Verwondering, een mooi avontuurlijk gevoel.’

Derde plaats: MelissantstraatDit plan omvat de renovatie van vier galerijflats uit 1953in Pendrecht, Rotterdam Zuid. Ze voldeden niet meeraan de eisen van deze tijd. Eigenaar Woonstad beslootNederlands bekendste voorbeeld van stempelverkave-ling van architect/stedenbouwkundige Lotte Stam-Beeseuit de wederopbouw, te respecteren. Dit leidde tot hetbesluit de flats grondig te renoveren. In de flats is meerruimte gecreëerd en de woningen zijn energetisch, tech-nisch en qua comfort verbeterd om de komende dertigjaar mee te kunnen. De gevels zijn gerenoveerd met res-pect voor de sterke wederopbouw-uitstraling. Een grootdeel van de woningen is voorzien van een nieuw en ruimbalkon. Zicht en lichttoetreding waren in de oude entreesminimaal. Hier is gekozen voor een subtiele aanpak. De gevels met de kenmerkende gresbuizen blijven behou-

den en worden dichtgezet met ronde glazen bouw-stenen. In beide zijgevels is een nieuwe gevelopeninggemaakt, voorzien van glaskunst.

De stemmers zijn enthousiast over deze investeringin de wijk Pendrecht en vinden het belangrijk dat erfgoeduit de wederopbouw van waarde wordt gevonden. ‘Het renovatieproject Melissantstraat doet recht aan de(hernieuwde) waardering voor de wederopbouw waar-mee Rotterdam met een architect als Lotte Stam-Beesebekend is geworden’ schrijft een van de stemmers. En: ‘Mooi dat het Rotterdamse wederopbouwerfgoed opwaarde wordt geschat door de corporatie.’Ook de functi-onele en ruimtelijke verbetering van de woningen kanrekenen op veel waardering. ‘Ik vind het geweldig dat ditwederopbouwproject, aan de eisen van de tijd is aange-past’ luidt een van de motivaties. En iemand andersschrijft: ‘Mooie uitstraling met behoud van het oorspron-kelijke karakter. Vergroting van balkons is zeker een pré.’ Ook schrijft iemand; ‘De oorspronkelijke architectuur(schoonheid) is behouden, sterker nog, versterkt. Tevens zijn de woningen verbeterd.’

Tot slot zijn veel van de stemmers enthousiast overde aandacht die is gestoken in een sociaal woningbouw-project. Een stemmer schrijft: ‘Ik stem voor dit projectomdat het betrekking heeft op sociale woningbouw. Een serieuze poging om mensen met een kleine porte-monnee beter en leuker te laten wonen. Dat verdientaanmoediging.’ En nog iemand: ‘Sociale woningbouwmag ook schoonheid uitstralen.’ Deze stemmer maakthet af: ’De Melissantstraat was vroeger een deprimeren-de straat, maar is nu een van de gerenoveerde stratendie Pendrecht een positieve impuls geven.’

16

Melissantstraat

CPO Hooidrift

Het Industriegebouw

Het Industriegebouw

Melissantstraat

Melissantstraat

Buitenhuis Kralingen skinnySCAR

Stad in de Maak