1

ONDERZOEKSRAPPORT

Robotica & Domotica

Marjolein Blaauw Rick Geuken

Onderzoeksrapport 17 mei 2017

2

3

Colofon

Titel: Robotica & Domotica

Ondertitel: Gebruik robotica & domotica verpleeghuizen

Auteurs: Marjolein Blaauw Ma.j.blaauw@st.hanze.nl Rick Geuken R.geuken@st.hanze.nl

Externe opdrachtgever: ing. J.G. (Hans) Smelt MRE Smelt Vastgoedmanagement Elias Prieshof 11 7955 BA IJhorst

Interne opdrachtgever: Stefan Lechner - Lector facility management Bureau Noorderruimte

Vastgoedlab begeleider: Henri Hogenhuis – Hogeschool docent

Plaats: Groningen

Datum: 10 mei 2017

4

Voorwoord Voor u ligt het onderzoek ‘Gebruik Robotica en Domotica in verpleeghuizen’. Dit onderzoek is gedaan in opdracht van het Vastgoedlab, als onderdeel van het derde leerjaar van de studie Vastgoed & Makelaardij aan de Hanzehogeschool te Groningen. Binnen het Vastgoedlab werken wij in opdracht van een extern opdrachtgever. De afgelopen tijd hebben wij, Rick Geuken en Marjolein Blaauw, hard gewerkt aan dit onderzoek. Dit ging niet altijd vlekkeloos. Soms waren er tegenslagen, maar wij hebben geprobeerd deze altijd zo goed mogelijk op te pakken met hulp van onze docenten en begeleiders. Het is ons dat ook gelukt een mooi onderzoeksrapport op te leveren. Uiteindelijk zal dit onderzoeksrapport de basis zijn van het advies dat wordt gegeven aan onze extern opdrachtgever. Graag willen wij onze extern- en intern opdrachtgevers Hans Smelt en Stefan Lechner bedanken voor alle hulp en tijd. Ook onze begeleider vanuit het Vastgoedlab, Henri Hogenhuis, willen wij bedanken voor alle goede hulp en coaching. Daarnaast willen wij ook nog onze beoordelaar Bianca Kersten bedanken voor alle tips en feedback. Voor ons onderzoek hebben wij enkele instellingen bezocht. Deze instellingen zijn: Stichting Dignis, Treant Zorggroep, Zorgcombinatie Noorderboog, ZinnZorgen de KwadrantGroep. Al deze instellingen willen ook danken voor hun tijd en gastvrijheid.

Tot slot willen wij nog alle docenten en begeleiders bedanken die ons de afgelopen tijd hebben geïnspireerd en gemotiveerd.

Veel leesplezier gewenst.

Namens,

Marjolein Blaauw & Rick Geuken

Groningen, 10 mei 2017

5

Managementsamenvatting Het aantal 65-plussers in Nederland is sinds 2000 met ongeveer één miljoen toegenomen. (CBS, bevolking kerncijfers , 2016) Deze vergrijzing brengt een hogere zorgvraag met zich mee, 70% van de 65 plussers heeft namelijk minimaal 1 chronische aandoening. Dit kan zowel een geestelijke als lichamelijke aandoening zijn. De zorgdruk verhoogt hierdoor, ook in verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie (PG). Het gebruik van domotica en robotica zou deze druk kunnen verminderen, denk bijvoorbeeld aan sensoren. Robotica en domotica wordt dan ook al veelvuldig ingezet. (Kenniscirkel Vilans, 2017). Ook extern opdrachtgever van dit onderzoek, Hans Smelt eigenaar van Smelt vastgoedmanagement, ziet deze trend. Smelt is vooral geïnteresseerd in de toepassingsmogelijkheden van domotica en robotica in relatie tot toekomstbestendig bouwen. Hier is nog weinig over bekend.

Het doel van dit onderzoek is een oplossing te bieden voor dit probleem. Hiervoor de volgende onderzoeksvraag geformuleerd: ‘Welke robotica en domotica zijn er nodig om verpleeghuizen, gericht op psychogeriatrie, toekomstbestendig te maken?’. Om deze onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zijn er 3 deelvragen opgesteld. Door middel van deskresearch en fieldresearch (in de vorm van interviews) is er geprobeerd deze deelvragen te beantwoorden. Dit zijn de belangrijkste conclusies: Ten eerste is er opzoek gegaan naar type domotica en robotica die bij kunnen dragen aan betere zorg in verpleeghuizen gericht op PG. Hier is vooral gekeken naar de gebruiker, de zorgverleners, zij hebben de meeste kennis van de praktijk. Verschillende zorginstellingen in Noord-Nederland zijn dan ook geïnterviewd op basis hiervan is de volgende indicatie gemaakt:

Domotica: Elektrische sloten, Sensoren, Elektrische tilliften, Akoestische bewaking en Lichtsystemen

Robotica Sociale Robots en Therapeutische robots

Ten tweede is er onderzoek gedaan naar de flexibiliteit van deze domotica- en roboticatoepassingen. Zijn de toepassingen geïntegreerd in de gebouwstructuur? Ja of Nee? Duidelijk werd dat de meeste, op tilliften en grotere mechanische apparaten na, vormen van robotica en domotica gericht op PG-zorg flexibel te verkrijgen en toe te passen zijn.

Ten derde is onderzocht hoe domotica- en robotica toepassingen het gebouwontwerp van een verpleeghuis zouden kunnen beïnvloeden. Uit dit onderzoek werd duidelijk dat de mate van flexibiliteit van de toepassing, invloed heeft op hoeverre het gebouwontwerp wordt beïnvloedt. Bijvoorbeeld: Wanneer een domotica- of robotica toepassing in het gebouw is verzonken, hier tijdens de bouw en het gebruik constant rekening mee worden gehouden. Terugkomend op de onderzoeksvraag is het belangrijk vast te stellen dat: ‘Bij een toekomstbestendig gebouw kan de gebouwstructuur zich kan aanpassen op ontwikkelingen in de toekomst of andere gebruikersbehoeften.’ (Universiteit Twente , 2013) Alleen een gebouw met flexibele domotica en robotica is goed aanpasbaar. Er kan dus worden geconcludeerd dat alleen flexibele robotica en domotica dus bijdraagt aan de toekomstbestendigheid van het gebouw omdat deze aanpasbaar is in toekomst. Als aanbeveling zijn de volgende tips gegeven: ‘Kijk naar de vraag van de gebruiker van het gebouw.’, ‘Kies voor flexibele opties van Robotica en Domotica.’ en ‘Kies voor Robotica en Domotica werkend op een batterij.’

6

Inhoud 1. Inleiding ........................................................................................................................................... 7

2. Probleemanalyse ................................................................................................................................. 8

2.1 Externe analyse ............................................................................................................................. 8

2.2 Interne analyse............................................................................................................................ 11

2.3 Stakeholdersanalyse ................................................................................................................... 11

2.4 Uitgangspunten probleemanalyse .............................................................................................. 12

3. Probleemstelling ........................................................................................................................... 13

3.1 Probleemstelling ......................................................................................................................... 13

3.2 Doelstellingen ............................................................................................................................. 14

3.3 Vraagstelling ................................................................................................................................ 14

3.4 Deelvragen ................................................................................................................................. 14

4. Methodiek beschrijving..................................................................................................................... 15 4.1 Deelvraag 1 ................................................................................................................................. 17 4.2 Deelvraag 2 ................................................................................................................................ 18

4.3 Deelvraag 3 ................................................................................................................................. 17

4.4 Uitvoering Veldwerk ................................................................................................................... 17

4.5 Data-analyse ............................................................................................................................... 18

5. Resultaten Deelvragen ...................................................................................................................... 19

5.1 Deelvraag 1 ................................................................................................................................. 21

5.2 Deelvraag 2 ................................................................................................................................. 24

5.3 Deelvraag 3 ................................................................................................................................. 29

6. Conclusie ........................................................................................................................................... 31

7. Aanbeveling................................................................................................................................... 33

8. Discussie ........................................................................................................................................ 34

8.1 Proces .......................................................................................................................................... 34

8.2 Inhoud ......................................................................................................................................... 34

8.3 Wat ging er goed? ....................................................................................................................... 35

8.4 Verbeterpunten .......................................................................................................................... 35

8.5 Onderzoeksvoorstellen ............................................................................................................... 36

Bibliografie ............................................................................................................................................ 37

Bijlagen .................................................................................................................................................. 40

Bijlage 1 – Topiclijst + Startvragen interview .................................................................................... 40

Bijlage 2 – Interviews ........................................................................................................................ 41

7

1. Inleiding De afgelopen 10 a 15 jaar is de interesse in robotica en domotica sterk toegenomen. Waar voorheen dit soort technieken vooral werden gebruikt in de industrie, zijn er nu meer mogelijkheden. Robotica en domotica worden bijvoorbeeld met steeds grotere mate ingezet ter verbetering van de zorg. Zo ook voor verpleeghuizenzorg gericht op psychogeriatrie. (Kenniscirkel Vilans, 2017) Extern opdrachtgever van het onderzoek, de heer Smelt (vastgoedadviseur voor zorgvastgoed), merkt ook dat de inzet van robotica en domotica in de zorg vergroot. Hij wil dan ook meer weten over de toepassingsmogelijkheden van robotica en domotica in zorggebouwen. Specifiek wil hij zich focussen op verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie. Dit onderzoek zal dit vraagstuk dan ook verder uitdiepen.

Binnen dit onderzoek is er gekeken naar de verschillende aspecten van zorg-gerelateerde robotica en domotica. Zo is er gekeken welke technieken er zoal op de markt aanwezig zijn en welke technieken hiervan binnen verpleeghuizen het meest worden ingezet. Ook is er aandacht besteedt aan de flexibiliteit van verschillende technieken. Tot slot is er een inschatting gemaakt van de invloed van robotica en domotica op het gebruik en het ontwerp van (toekomstige) verpleeghuizen.

Leeswijzer Allereerst begint dit onderzoeksrapport in Hoofdstuk 2 met de probleemanalyse. Hierin zijn een interne- , externe- en een stakeholdersanalyse opgenomen. Na de probleemanalyse volgt in Hoofdstuk 3 de uiteindelijke probleemstelling van het vraagstuk bestaande uit de probleemstelling, de doelstellingen en de algemene vraagstellingen. In Hoofdstuk 4 wordt de verantwoording van de gebruikte onderzoeksmethodes behandeld. In Hoofdstuk 5 van dit rapport zijn alle uitkomsten en antwoorden op de deelvragen terug te vinden. Hierop volgend is in Hoofdstuk 6 de algehele conclusie op de hoofdvraag beschreven. Op Basis van deze conclusie is in Hoofdstuk 7 een aanbeveling aan onze opdrachtgever opgemaakt. Dit rapport zal afgesloten worden met de Discussie in Hoofdstuk 8 waarin alle bevindingen m.b.t. het proces en de inhoud van dit rapport van de onderzoekers zijn opgenomen. Bijgaande met dit onderzoeksrapport de Bibliografie van gebruikte bronnen en de Bijlage waarin de afgenomen interviews terug te vinden zijn.

8

2. Probleemanalyse Aan dit onderzoek ligt een probleem ten grondslag. In dit hoofdstuk zal een analyse worden gegeven van dit probleem. Dit zal worden gedaan door drie verschillende analyses, namelijk: Een externe analyse, interne analyse en een stakeholders analyse. Het probleem is namelijk voortgekomen uit de externe- en interne omgeving en heeft verschillende betrokkenen. Door deze analyses wordt de context van het probleem verduidelijkt en wordt er achtergrondinformatie verschaft.

2.1 Externe analyse Tijdens het vooronderzoek, vastgelegd in het Plan van Aanpak, is de context (macro, meso niveau) van het vraagstuk in kaart gebracht door middel van een DESTEP analyse. De voor dit onderzoek relevante trends en ontwikkelingen zijn in de onderstaande analyse kort omschreven. Deze trends en ontwikkelingen zijn hieronder per aspect van de DESTEP analyse weergegeven. Demografisch De bevolkingssamenstelling de afgelopen decennia enorm is veranderd. Uit cijfers van het Centraal bureau voor de statistiek blijkt dat de hoeveelheid ouderen (65+) sinds 2000 met ongeveer een miljoen (1.007.218) is toegenomen. Dit is een stijging van 46,8% t.o.v. de hoeveelheid ouderen in 2000. Uit de cijfers in de tabel hieronder valt te concluderen dat er sprake is van vergrijzing. Aangezien er niet alleen absoluut maar ook relatief gezien meer ouderen deel uitmaken van de bevolking. (CBS, bevolking kerncijfers , 2016) Tabel 1 - Toename oudere bevolking

Jaar Totale bevolking Totaal 65+ Verhouding 65-/65+ 2000 15863950 2152442 13,6% (65+ers) 2010 16574989 2538328 15,3% (65+ers) 2017 (1 mei) 17081507 3159660 18,5% (65+ers)

De vergrijzing heeft o.a. als gevolg dat het volume van de totale zorgvraag in Nederland jaarlijks met ongeveer 4% toeneemt. Hoe het komt dat de zorgvraag automatisch toeneemt indien de hoeveelheid ouderen ook toeneemt, zal duidelijk worden in de volgende alinea (sociaal). (Schumacher, 2016) Sociaal Er is een verband is tussen vergrijzing en een toename in de totale zorgvraag. Dit komt door het feit dat voornamelijk ouderen (65+) last hebben van 1 of meerdere chronische ziektes. Dit kunnen zowel geestelijke als lichamelijke ziektes zijn. Uit het onderzoek van Schumacher naar de invloed van vergrijzing op de zorgvraag blijkt dat van de mensen tussen de 65 en 75 jaar in 70% van de gevallen last hebben van minimaal 1 chronische ziekte. Voor de mensen ouder dan 75 jaar geldt zelfs dat 50% van deze groep zelfs last heeft van minimaal 2 of meerdere chronische ziektes. Naar verwachting van o.a. het CBS zullen de zorgkosten in de toekomst verder toenemen doordat de vergrijzing de komende decennia ook verder zal toenemen. (Schumacher, 2016)

Naast de stijging van de groep mensen met een chronische ziekte is er ook een andere trend op sociaal gebied merkbaar. Zowel de centrale overheid (door middel van de WMO) als een overgroot deel van de bevolking wil langer (zelfstandig) thuis kunnen blijven wonen. Voor de overheid heeft dit als doel de totale zorgkosten terugdringen. De mensen die langer thuis willen blijven wonen geven aan dat ze hierdoor hun eigen zelfredzaamheid willen vergroten. Dit alles blijkt uit een onderzoek van stichting GEEF. (GEEF, 2013 ) Ondanks de trend dat veel mensen langer thuis willen blijven wonen, neemt de vraag naar intramurale zorg toe. Dit komt zoals al eerder naar voren kwam door

9

de stijging van de hoeveelheid ouderen met een chronische ziekte. Indien de zorgvraag voor iemand te groot wordt is het bijna niet mogelijk om thuis te blijven wonen. Hierdoor neemt de vraag naar intramurale zorg dus toe. Deze vraag verschilt echter sterk tussen verschillende regio’s (Stevens, 2015).

Technologisch Op het gebied van techniek ondersteunend aan de intramurale ouderenzorg (verpleeghuizen) zijn er een hoop ontwikkelingen merkbaar. Zowel op het gebied van domotica als robotica komen er steeds meer producten op de markt die kunnen bijdragen aan een verbetering van de intramurale ouderenzorg. De voornaamste ontwikkelingen binnen de domotica zijn te merken bij de bewegingssensoren en bewegingscamera’s om de beweegpatronen van de bewoners te kunnen monitoren. (Kenniscirkel Vilans, 2017) Op het gebied van robotica worden er inmiddels kleine robots geprogrammeerd en gefabriceerd. Deze zijn bijvoorbeeld gericht op communicatie met een bewoner van een verpleeghuis en kunnen mogelijk eenzaamheidsgevoelens verminderen. (Een voorbeeld hiervan treft u aan op de afbeelding hieronder.) Ondanks het relatief grote aanbod van robotica en domotica maken nog niet alle verpleeghuizen hier in grote mate gebruik van. Dit komt voornamelijk doordat kennis over de mogelijkheden bij organisaties soms ontbreekt. (Zorg Robots , 2017)

Afbeelding 1 - Zorgrobot tegen eenzaamheid

Economisch Ook op economisch gebied is er de afgelopen jaren een hoop gebeurd binnen de ouderenzorg. Zo nemen de totale zorgkosten binnen Nederland nog jaarlijks toe. Dit heeft vooral te maken met de vergrijzing die als gevolg heeft dat de zorgvraag toeneemt. Echter is het wel zo dat deze stijging van de zorgkosten de afgelopen jaren (vanaf 2012) minder was dan de jaren ervoor. Dit blijkt uit cijfers van het CBS over de totale zorgkosten in Nederland van de afgelopen 15 jaar, te zien in tabel 2 op de volgende pagina. (CBS - Zorguitgaven stijgen langzamer, 2016) Redenen die hiervoor gegeven worden zijn o.a. de financiële crisis vanaf 2008, technologische ontwikkelingen in de medische sector en een sterke toename van het eigen risico vanaf 2012. (Wat is het eigen risico van de zorgverzekering?, 2016) Vanuit het Centraal Plan Bureau wordt er verwacht dat de zorgkosten in de komende jaren relatief gezien weer zullen toenemen. Dit heeft als voornaamste reden een verwachte stijging van de medicatiekosten en een verdere vergrijzing. (CPB - Zorguitgaven blijven stijgen, 2016) Dit zal een bedreiging kunnen vormen voor de verpleeghuizen voor ouderen indien de zorgkosten te hoog worden.

10

Tabel 2 - (CBS - Zorguitgaven stijgen langzamer, 2016)

Politiek Binnen de zorgsector is er op politiek gebied een hoop veranderd de afgelopen jaren. Zo is in 2015 de wet WMO (Wet maatschappelijke ondersteuning) in het leven geroepen. Deze wet heeft ervoor gezorgd dat gemeentes nu ook gedeeltelijk verantwoordelijk zijn voor de zorg. Zo ook voor het faciliteren van voldoende verpleeghuizen voor ouderen met psychische of somatische aandoeningen. Om de kosten van de ouderenzorg zo laag mogelijk te houden, bevorderen veel gemeentes het langer zelfstandig thuis wonen van mensen met een lichte zorgindicatie. (Rijksoverheid, 2017) Door deze wet hebben gemeentes meer taken gekregen. Gemeenten nemen namelijk taken over die voorheen door de centrale overheid werden gedragen. De wet WMO is een gevolg van de door de centrale overheid gestelde bezuinigingen binnen de zorgsector. Al deze zaken hebben dan ook als achterliggende gedachte het terugdringen van de zorgkosten. (Nederland, 2017) In tabel 2 hieronder staat weergegeven wat de overheidsuitgaven met betrekking tot de zorg zijn geweest in de jaren 2014 en 2015. Hieruit valt o.a. op te maken dat de centrale overheid in deze jaren ongeveer 5mld heeft bezuinigd binnen de zorgsector . (CBS, 2016)

Tabel 2 - (CBS, 2016)

11

2.2 Interne analyse De opdracht om dit onderzoek in gang te zetten is afkomstig van de heer Hans Smelt werkende als zelfstandige onder de naam: Smelt vastgoedmanagement. Hem viel op dat er binnen zijn veld van expertise, namelijk zorg-gerelateerd vastgoed, een grote ontwikkeling in opmars is. Steeds meer zorginstelling en vooral verpleeghuizen kiezen ervoor om verschillende handelingen te automatiseren middels het gebruik van robotica en domotica. Het gebruik hiervan binnen verpleeghuizen zou de zorg enorm kunnen verbeteren. Echter is het volgens de heer Smelt wel noodzakelijk om verpleeghuizen goed te adviseren bij keuzes die betrekking hebben tot het aanschaffen, implementeren en gebruiken van deze nieuwe automatiseringssystemen (robotica & domotica). Om deze reden is de opdracht verstrekt om in kaart te brengen wat de invloed is van het gebruik van robotica en domotica op het verpleeghuis gericht op psychogeriatrie. Werkveldpartner Het bedrijf Smelt Vastgoedmanagent bestaat sinds 2005 en adviseert op het gebied van zorgvastgoed en maatschappelijk vastgoed. Voornaamste klanten zijn: zorgaanbieders, woningcorporaties en gemeenten. Het doel van het bedrijf is: ‘Leegstand voorkomen zodat gebouwen tegen de laagste kosten de totale exploitatieperiode kunnen doorlopen.’ De manier waarop dit doel moet worden bereikt is door vastgoed te (her)ontwikkelingen op een manier waarop er rekening wordt gehouden met mogelijke functiewijzingen gedurende de exploitatieperiode. (Linkedin Hans Smelt , 2017 ) Dit door gebouwflexibiliteit. Een flexibel gebouw is relatief gemakkelijk aanpasbaar. Hierdoor kan het gebouw inspelen op de toekomstige gebruikersvraag van het gebouw. Daarom zorgt flexibiliteit in een gebouw voor een vergrote toekomstbestendigheid. (Flexibel gebouw dat tegen een stootje kan , 2016) De opdrachtgever heeft zelf onderzoek gedaan naar de technische gebouwflexibiliteit in de intramurale ouderenzorg en kwam in 2014 tot de volgende conclusie: ‘Met een flexibel gebouw in de ouderenzorg kan (gekeken naar het total cost of ownership TCO) een hoger gebouwrendement gerealiseerd worden in vergelijking tot een niet-flexibel gebouw.’ (Smelt, 2016) Een gebouw kan op deze manier worden ingezet als strategisch bedrijfsmiddel en kan zo een directe bijdrage leveren aan de betaalbaarheid van de ouderenzorg. (Smelt, 2016) De focus van de opdrachtgever ligt dus op gebouwflexibiliteit maar de opdrachtgever heeft ook aangegeven dat het gebruik van robotica en domotica in de ouderenzorg belangrijk wordt. Domotica en Robotica kunnen immers een grote bijdrage leveren aan het verbeteren van de kwaliteit van de ouderenzorg.

2.3 Stakeholdersanalyse Het uitvoeren van een stakeholdersanalyse kan handig zijn om een idee te krijgen welke partijen er eventueel betrokken zullen zijn tijdens het verloop van een onderzoek. De stakeholders die betrokken zijn bij dit onderzoek zijn onderverdeeld in drie categorieën. Allereerst zijn de interne stakeholders in kaart gebracht. Dit zijn belanghebbenden die actief zijn binnen de organisatie(s). Vervolgens is er gekeken naar de externe stakeholders. Dit zijn belanghebbenden van buiten de organisatie die veel betrokkenheid hebben bij de bedrijfsvoering van de organisatie(s). Tot slot zijn de interface stakeholders in kaart gebracht. Deze partijen zijn vaak een overkoepelend orgaan (overheid, branchevereniging) die relatief veel invloed kunnen uitoefenen op de organisatie. Verder is er per stakeholder aangegeven of het gaat om een primaire of secundaire stakeholder. Een primaire stakeholder heeft zowel een grote betrokkenheid en een

12

grote mate van invloed op de uitkomst van dit onderzoek. En secundaire stakeholder is in mindere mate belanghebbende met weinig invloed op de uitkomst van dit onderzoek. De belangrijkste stakeholders zijn verder toegelicht in tabel 3. Ps = Primaire stakeholder Ss= Secundaire stakeholder

Tabel 3 - overzicht stakeholders

Intern Extern Interface Directie/bestuur verpleeghuis (ps) Belanghebbenden (familie,

vrienden) (ss)

Rijks overheid (ss)

Werknemers (ps) Leveranciers (van robotica en domotica) (ps)

Gemeenten (ps)

Patiënten (bewoners) (ps) Artsen (ss) Verpleeghuizen (ps)

Facilitaire dienst (ps) Onderzoekers (binnen de zorg) (ps) Overige zorginstellingen (ziekenhuizen, verpleeghuizen e.d.) (ss)

Producenten/ontwikkelaars (van robotica en domotica) (ps)

Brancheverenigingen (binnen de zorg)

2.4 Uitgangspunten probleemanalyse Uit de externe, interne en stakeholders analyse zijn de volgende uitgangspunten aangenomen voor het vaststellen van de probleemstelling:

o Extern: Door de externe analyse zijn een aantal trends naar voren gekomen op het gebied van verpleeghuiszorg in Nederland. Zo lijkt het erop dat de groep 65-plussers sterk toeneemt. Hierdoor is de zorgvraag groter geworden. Deze vergrote zorgvraag levert een aantal knelpunten op. Zo zijn er op dit moment in verschillende druk bevolkte gebieden te weinig zorgaanbieders. Daarnaast stijgen de totale zorgkosten jaarlijks met gemiddeld 4%. Er zijn vanuit de politiek al een aantal maatregelen genomen om deze kosten terug te dringen door de verantwoordelijkheid over bepaalde zorgtaken zo ook intramurale zorg, bij de gemeentes neer te leggen. Naast de verhoging van de zorgvraag is er op, technologisch gebied de opkomst van domotica en robotica te zien.

o Intern: Intern is het vooral opdrachtgever de heer Smelt, hij wijst op een aantal belangrijke trends in de verpleeghuiszorg. Zo ziet hij dat toekomstbestendige bouw, door middel van vooral gebouwflexibiliteit steeds belangrijker wordt. Ook schat hij de opkomst van domotica en robotica in de verpleeghuiszorg van waarde. Verder is het belangrijk op te merken dat de opdrachtgever zich specifiek wil richten op verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie.

o Stakeholder: Er zijn veel verschillende stakeholders waar op gelet moet worden. Tijdens het onderzoek zullen voor de primaire stakeholders interessant zijn, dezen staan het dichts bij het probleem.

13

3. Probleemstelling

Op basis van de probleemanalyse kan er een probleemstelling worden opgesteld. Voortkomend uit deze probleemstelling komen de doelstellingen voor dit onderzoek. Tot slot zijn in dit hoofdstuk de onderzoeksvraag met de bijbehorende deelvragen te vinden. De probleemstelling, doelstellingen, onderzoeksvraag en deelvragen vormen samen de leidraad van dit onderzoek.

3.1 Probleemstelling Volgens het boek ‘Dit is onderzoek!’ van B. Baarda (Baarda, Dit is onderzoek!, 2014) is de probleemstelling ‘de achtergrond waaruit de onderzoeksvraag voorkomt’. Op basis van de bevindingen in de probleemanalyse en in overleg met de opdrachtgever is de volgende probleemstelling vastgesteld:

‘Er is te weinig bekend over toekomstbestendig bouwen in combinatie met domotica en robotica in verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie.’

Ter ondersteuning is de probleemstelling getoetst aan de 6W-Vragen. (communicatie kenniscentrum, 2017)

1. Wat is het probleem? Er is een tekort aan kennis op het gebied van verpleeghuizen bouwen in combinatie met domotica en robotica. Dit kwam naar voren uit de analyse van de technologische omgeving.

2. Wie heeft het probleem?

Het probleem bevindt zich bij verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie. Vooral directieleden en medewerkers zullen last hebben van het probleem.

3. Wanneer is het probleem ontstaan?

Het probleem is zich langzaam gaan voordoen naarmate domotica en robotica een grotere rol is gaan spelen binnen de werkzaamheden, en het gebouw, van de verpleeghuizen. Naar schatting is dit probleem het afgelopen decennia gaan manifesteren.

4. Waarom is het probleem ontstaan? De opdrachtgever is door zijn dagelijkse werkzaamheden en door gesprekken te houden met verpleeghuizen achter het probleem gekomen.

5. Waar doet het probleem zich voor? Het probleem speelt zich vooral binnen de organisaties af. Verder onderzoek zou moeten uitwijzen of het probleem zich ook bij producenten en bouwbedrijven afspeelt.

6. Wat is de aanleiding van het probleem? De aanleiding is hoogstwaarschijnlijk het verschil in de snelheid waarmee verschillende technieken worden ontwikkeld en de levensduur van gebouwen (verpleeghuizen) aangezien een verpleeghuis vaak een levensduur heeft van tussen de 35 tot 50 jaar kunnen verschillende technieken verouderd of achterhaald zijn.

14

3.2 Doelstellingen

Volgens het boek ‘Dit is onderzoek!’ van B. Baarda (Baarda, 2014) is de doelstelling ‘het antwoord op de vraag waarom je het onderzoek doet, wat je ermee wilt bereiken.’ De opdrachtgever en de onderzoekers hebben gezamenlijk de doelstellingen opgesteld. De doelstellingen geven weer wat de onderzoekers en de opdrachtgever verwachten te bereiken tijdens de onderzoeksperiode. In overeenstemming met de opdrachtgever zijn de volgende doelstellingen opgesteld:

• ‘Het doel van het onderzoek is de verschillende typen domotica en robotica die een bijdrage leveren aan betere zorg in verpleeghuizen in kaart te brengen.’

• ‘Het doel van het onderzoek is inzicht te krijgen over hoe typen domotica en robotica kunnen bijdragen aan de toekomstbestendigheid van de gebouwen waarin verpleeghuizen gehuisvest zijn.’

• ‘Het doel van het onderzoek is inzicht te krijgen over hoe domotica en robotica geïmplementeerd kunnen worden in toekomstbestendige gebouwen bedoeld voor verpleeghuizen’

3.3 Vraagstelling Na het bepalen van de probleemstelling en doelstellingen is er, in overeenstemming met de opdrachtgever, de volgende onderzoeksvraag geformuleerd.

‘Welke robotica en domotica zijn er nodig om verpleeghuizen, gericht op psychogeriatrie, toekomstbestendig te maken?’ 3.4 Deelvragen Op basis van de interne- en externe analyse, probleemstelling, doelstellingen en de onderzoeksvraag en in overeenstemming met de opdrachtgever zijn de volgende deelvragen opgesteld. Bij de deelvragen zit een kleine toelichting om zo de deelvragen te verhelderen.

1. ‘Welke typen domotica en robotica kunnen een bijdrage leveren aan de verbetering van de zorg in verpleeghuizen?’ De benodigde domotica en robotica in verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie in kaart te brengen.

2. ‘Welke vormen van robotica en domotica kunnen in het gebouwontwerp van verpleeghuizen

flexibel toegepast worden?’ Er moet in kaart worden gebracht welke benodigde domotica en robotica flexibel is en welke niet.

3. ‘Verandert het gebruik van domotica en robotica het complete gebouwontwerp van

verpleeghuizen?’ Er moet in kaart gebracht worden of het gebruik van domotica en robotica in een gebouw, de indeling (ontwerp) van het gebouw (verpleeghuis gericht op psychogeriatrie) veranderd. Zo kan er bijvoorbeeld meer ruimte nodig zijn voor installaties.

15

4. Methodiek beschrijving Na het omschrijven van het probleem en het opstellen van de onderzoeksvraag en deelvragen is het nu belangrijk te kijken naar hoe we deze vragen willen gaan beantwoorden, oftewel de onderzoeksmethodiek. In dit hoofdstuk wordt hierop ingegaan. De methodes die zijn gebruikt tijdens het onderzoek zullen dus worden uitgelegd en onderbouwt. Dit zal per deelvraag gebeuren. Bij het beschrijven van de methodiek is informatie gebruikt uit het boek ‘Dit is onderzoek!’ van B. Baarda. De deelvragen samen beantwoorden weer de opstelde onderzoeksvraag; ‘Welke robotica en domotica zijn er nodig om verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie toekomstbestendig te maken?’ (Baarda, Dit is onderzoek!, 2014) 4.1 - Deelvraag 1

‘Welke typen domotica en robotica kunnen een bijdrage leveren aan de zorg in verpleeghuizen?’

Welke methodiek? Het doel van deze deelvraag is de benodigde domotica en robotica in verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie in kaart brengen (een inventarisatie). Volgens dit boek ‘Dit is onderzoek!’ van B. Baarda zijn er drie dataverzamelingsmethoden te gebruiken: ‘Vragen stellen’, ‘Observeren’ en ‘Bestaand materiaal gebruiken’. Om deze inventarisatie zo goed mogelijk te kunnen maken is er gekozen, gebruik te maken van de dataverzamelingsmethoden: ‘Vragen stellen’ in de vorm van interviews en ‘Bestaand materiaal gebruiken’ in de vorm van deskresearch. (Baarda, Dit is onderzoek!, 2014) Waarom deze methodiek? Er is voor de methode Deskresearch gekozen omdat dit onderwerp al veel beschreven is. Er zijn dus genoeg bestaande bronnen die deze vraag deels zouden kunnen beantwoorden. Zo zijn er al onderzoeken naar welke soorten domotica en robotica zouden kunnen bijdragen aan de verbetering van de zorg in verpleeghuizen. Toch is enkel en alleen deskresearch niet omvattend genoeg. Er moet namelijk ook naar de praktijk van het vraagstuk worden gekeken. Van welke typen domotica en robotica worden er nou in realiteit gebruikt gemaakt om de zorg in verpleeghuizen te verbeteren? Om deze informatie te verkrijgen is gekozen voor de interviewmethode. Er zijn weinig geschikte respondenten die beschikken over de juiste kennis, een enquête op stellen wordt dus lastig, hier is een grotere respondentengroep voor nodig. Om toch een beeld te krijgen van de realiteit, is er gekozen om de gevonden geschikte respondenten te interviewen. (Baarda, Dit is onderzoek!, 2014)

Operationaliseren Operationaliseren is het vertalen van abstracte kenmerken in meetbare termen. Dit is erg belangrijk voor deze deelvraag. (Baarda, Dit is onderzoek!, 2014) Er moet worden vastgesteld wat domotica en robotica precies is. En hoe deze een bijdrage levert in de zorg. Dit is als volgt beschreven:

• Robotica: Onder robotica verstaan we alle voorwerpen, constructies en mechanica die zelfstandig kunnen bewegen en feitelijke handelingen van mensen kunnen wegnemen. Met oog op verpleeghuizen zijn dit de feitelijke handelingen (wassen, koken, schoonmaken etc.) van de verplegers. (HCC, 2016)

16

• Domotica: Domotica is een samentrekking van het Latijnse woord domus (huis) en informatica, telematica en robotica. Een synoniem van domotica is huisautomatisering en dit komt ook tot uiting in de definitie: ‘De integratie van technologie en diensten ten behoeve van een betere kwaliteit van wonen en leven.’ Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen binnenshuis en buitenshuis. Domotica omvat alle technologische middelen die het leefcomfort verbeteren, in of rond het huis. (wat is domotica, 2017)

• Bijdragen aan zorg: Domotica en Robotica die alleen nodig is vanuit de zorgvraag. Dit wil zeggen dat een persoon zonder zorgvraag deze domotica en robotica niet nodig heeft.

De variabelen die tijdens het onderzoek worden gevonden moeten dus aan deze richtlijnen voldoen willen zij worden meegenomen in het onderzoeksresultaat van deze deelvraag 4.2 - Deelvraag 2 ‘Welke vormen van robotica en domotica kunnen in het gebouwontwerp van

verpleeghuizen flexibel toegepast worden?’

Welke methodiek? Het doel van deze deelvraag is het in kaart brengen van robotica en domotica die flexibel kan worden ingezet. Om deze vraag te beantwoorden is voornamelijk gebruik gemaakt van ‘Bestaand materiaal gebruiken’ in de vorm van deskresearch. Hier en daar zal het gevonden materiaal worden ondersteund door voorbeelden uit de realiteit gebaseerd op de dataverzamelingsmethoden ‘Vragen stellen’ in de vorm van interviews. (Baarda, Dit is onderzoek!, 2014) Waarom deze methodiek? Er is gekozen voor deskresearch omdat er veel literatuur is over de flexibiliteit van robotica en domotica. Zo verstrekken fabrikanten van de domotica en robotica hier vaak informatie over. Om de link met de gebruiker en de gebruikersvraag te houden is gekozen om ook een interview af te nemen. Ook hier was een enquête niet gepast vanwege een kleine groep met geschikte respondenten. (Baarda, Dit is onderzoek!, 2014) Operationaliseren Bij deze deelvraag moet worden vastgesteld wat domotica en robotica precies is. Ook moet er worden vastgesteld wat flexibiliteit van robotica en domotica binnen een gebouwontwerp is. Dit is als volgt beschreven:

• Robotica: Onder robotica verstaan we alle voorwerpen, constructies en mechanica die zelfstandig kunnen bewegen en feitelijke handelingen van mensen kunnen wegnemen. Met oog op verpleeghuizen zijn dit de feitelijke handelingen (wassen, koken, schoonmaken etc.) van de verplegers. (HCC, 2016)

• Domotica: Domotica is een samentrekking van het Latijnse woord domus (huis) en informatica, telematica en robotica. Een synoniem van domotica is huisautomatisering en dit komt ook tot uiting in de definitie: ‘De integratie van technologie en diensten ten behoeve van een betere kwaliteit van wonen en leven.’ Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen binnenshuis en buitenshuis. Domotica omvat alle technologische middelen die het leefcomfort verbeteren, in of rond het huis. (wat is domotica, 2017)

• Flexibiliteit robotica en domotica binnen een gebouwontwerp: De robotica en domotica is niet verzonken in de gebouwstructuur maar is verplaatsbaar. Verplaatsbaar = Flexibel.

17

Verzonken = Niet flexibel.

De variabelen die tijdens het onderzoek worden gevonden moeten dus aan deze richtlijnen voldoen willen zij worden meegenomen in het onderzoeksresultaat van deze deelvraag

4.3 - Deelvraag 3

‘Hoe verandert het gebruik van domotica en robotica het algehele gebouwontwerp van verpleeghuizen?’

Welke methodiek? Het doel van deze deelvraag is te ontdekken hoe de eerder omschreven domotica en robotica van deelvraag 1 en 2 het gebouwontwerp van ene verpleeghuis veranderd. Om dit te ontdekken zal het onderzoek voor een deel rusten op bevindingen uit deelvraag 1 & 2 en voor een deel uit deskresearch. De gebruikte methodes zijn dus indirect interviews en direct deskresearch. Waarom deze methodiek? Door eerdere bevindingen uit de interviews te gebruiken weten we meer over om welke soort domotica en robotica het hier gaat en van welke aard deze is. Daarnaast is gekozen voor deskresearch. Er is namelijk veel geschreven over hoe gebouwontwerpen en mogelijke veranderingen hiervan. Operationaliseren Bij deze deelvraag moet worden vastgesteld wat domotica en robotica precies is. Ook moet er worden vastgesteld wat flexibiliteit van robotica en domotica binnen een gebouwontwerp is. Dit is als volgt beschreven:

• Robotica: Onder robotica verstaan we alle voorwerpen, constructies en mechanica die

zelfstandig kunnen bewegen en feitelijke handelingen van mensen kunnen wegnemen. Met oog op verpleeghuizen zijn dit de feitelijke handelingen (wassen, koken, schoonmaken etc.) van de verplegers. (HCC, 2016)

• Domotica: Domotica is een samentrekking van het Latijnse woord domus (huis) en informatica, telematica en robotica. Een synoniem van domotica is huisautomatisering en dit komt ook tot uiting in de definitie: ‘De integratie van technologie en diensten ten behoeve van een betere kwaliteit van wonen en leven.’ Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen binnenshuis en buitenshuis. Domotica omvat alle technologische middelen die het leef comfort verbeteren, in of rond het huis. (wat is domotica, 2017)

• Verandering gebouwontwerp: Er veranderd iets in de bouwstructuur van het gebouw

De variabelen die tijdens het onderzoek worden gevonden moeten dus aan deze richtlijnen voldoen willen zij worden meegenomen in het onderzoeksresultaat van deze deelvraag

4.4 Uitvoering Veldwerk

18

Interviews Respondenten Om het interview goed te kunnen uitvoeren is eerst gekeken naar de respondent. Het gaat hier om verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie in relatie tot robotica en domotica. De respondent is dus iemand die verantwoordelijk is voor de robotica en domotica in zijn/haar verpleeghuis gericht op psychogeriatrie. Op dit moment is dit geen vaste functie. Dit kan bijvoorbeeld de algemeen of facilitair manager zijn. Ook verschilt het niveau van kennis over het onderwerp tussen de respondenten. (Baarda, Dit is onderzoek!, 2014)

Type interview Omdat het kennisniveau van de respondenten verschilt, is er gekozen voor de een ongestructureerd open interview. Er is binnen een ongestructureerd open interview namelijk veel ruimte voor nieuwe kennis. Hierbij is vaak begonnen met een aantal vaste startvragen. De vervolgvragen hingen vaak af van de respondent en diens kennis van zaken. Ook is er gebruik gemaakt van een topiclijst. Deze topiclijst en de startvragen zijn te vinden in de bijlage. Voordat deze vragen- en topiclijst is opgesteld is er een operationalisatie gemaakt van de begrippen per deelvraag. (Baarda, Dit is onderzoek!, 2014) Verloop De geschikte instellingen, verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie die gebruik maken van robotica en domotica, zijn telefonisch benadert. Hier is een klein voor gesprek gedaan. Voldeed de beoogde respondent aan ons vooropgestelde profiel? Wanneer dit zo was is er een afspraak gemaakt voor een interview. Vooraf zijn een aantal interviewvragen en topics vastgesteld. Deze zijn tijdens alle interviews behandeld. (Baarda, Dit is onderzoek!, 2014)

4.5 Data-analyse Na het verzamelen van alle data moeten deze natuurlijk verwerkt worden. In dit geval bestaat de dat vooral uit interviews. Dit is gedaan door alle interviews schematisch volgens dezelfde vragen samen te vatten. Per vraag staan de bijpassende antwoorden eronder. In werkelijkheid zijn de vragen wel gesteld, maar niet op deze volgorde. Daarnaast is alleen de relevante informatie vermeld in de samenvattingen. Zo zijn er 5 overzichtelijke samenvattingen ontstaat. Deze samenvattingen, te vinden in de bijlagen, zijn vervolgens naast elkaar gelegd ter vergelijking van de vragen. Op deze manier kan goed worden gekeken naar mogelijke verschillen en overeenkomsten en kan er worden geïnventariseerd. De verschillen, overeenkomsten en inventarisaties zijn uitgewerkt in tabellen te vinden in het hoofdstuk onderzoeksresultaten.

19

5. Resultaten Deelvragen In dit hoofdstuk zullen de resultaten van het onderzoek naar de deelvragen worden gegeven. Per deelvraag zullen de resultaten worden verschaft. 5.1 - Deelvraag 1 In deze paragraaf zullen de resultaten voor de volgende deelvraag worden besproken: ‘Welke typen domotica en robotica kunnen een bijdrage leveren aan de zorg in PG verpleeghuizen?’ De vooraf gestelde doelstelling van deze deelvraag is: ‘Het doel van het onderzoek is de verschillende typen domotica en robotica die een bijdrage leveren aan betere zorg in verpleeghuizen in kaart te brengen.’ Het bereiken van dit doel is belangrijk omdat op deze manier deelvragen 2 en 3 goed kunnen worden beantwoord. Ook draagt het bereiken van dit doel bij aan het beantwoorden van de onderzoeksvraag.

Deskresearch Zoals eerder genoemd zullen domotica en robotica een steeds grotere rol spelen in de zorg. Ook het boek ‘Het verpleeghuis van de toekomst is (een) thuis’ onder redactie van J. van Hoof benadrukt dit. In dit boek staat omschreven waar er in het ‘Verpleeghuis van de Toekomst’ rekening mee moet worden gehouden. Een groot deel van dit boek gaat over domotica en robotica. Zo noemen zij akoestische bewaking, sensortechnologie, elektrische versleuteling en zorgrobotica als domotica en robotica die in de toekomst veel zal voorkomen in verpleeghuizen. Ook wordt er in dit boek omschreven waar vooral op te letten bij de aanschaf van deze technieken. Zo schrijft auteur M.G. Ruyg in hoofdstuk 15 van het boek: ‘Vaak wordt er op dit moment nog gedacht in ‘wat er allemaal kan?’ maar niet in ‘wat we eigenlijk willen?’. Deze gedacht is volgens de auteur fout. Het is belangrijk juist te kijken naar wat de praktijk heeft en wil. Om deze reden zijn verschillende zorginstellingen geïnterviewd over hun daadwerkelijke behoefte op het gebied van domotica. (J. van Hoof, 2014) Onderzoeksresultaten Om te bepalen welke domotica en robotica in realiteit een bijdrage leveren aan de zorg in verpleeghuizen zijn er 5 verschillende zorginstellingen in Noord-Nederland geïnterviewd. Op deze manier is geprobeerd een indicatie te geven van benodigde domotica en robotica in verpleeghuizen. De geïnterviewde zorginstellingen zijn: Stichting Dignis Dignis biedt zorg in Groningen stad en Noord-Drenthe. Dit kan in de vorm van verzorgd zelfstandig wonen, verpleeghuiszorg, verzorgingshuiszorg, kleinschalige woonvormen, centra voor dagbesteding en revalidatie. Verspreid over 15 locaties. Ook biedt Dignis thuiszorg. (Dignis, 2017) Treant Zorggroep Treant Zorggroep focust zich op de regio Hoogeveen-Emmen-Stadskanaal. De zorggroep beheert 3 ziekenhuizen en 17 centra oor wonen en zorg, waaronder verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie.

(Treant, 2017) Zorgcombinatie Noorderboog Zorgcombinatie Noorderboog biedt zorg en ondersteuning in de somatiek en psychogeriatrie, zowel

20

intra- als extramuraal. Noorderboog opereert in de regio zuidwest-Drenthe en Noordwest-Overijssel. (Noorderboog, 2017) Zorgorganisatie Zinn ZinnZorg biedt zorg in Groningen, Haren en Hoogezand. Dit zowel intra- als extramuraal. (ZinnZorg, 2017) KwadrantGroep De KwadrantGroep levert onder verschillende namen: wonen, zorg (intra- en extramuraal) en zorg gerelateerde producten. Zo ook in verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie. Dit zij met 6 labels in Noord-Nederland maar vooral in Friesland. (KwadrantGroep, 2017) Op basis van interviews met de bovengenoemde instellingen, te vinden in bijlage 2, is de volgende inventarisatie van domotica en robotica ontstaan die voldoet aan de eerder opgestelde variabelen in hoofdstuk 3 paragraaf 1: Domotica Tabel 4 – Inventarisatie domotica met bijdrage aan de zorg in Verpleeghuizen gericht op PG

Zorginstelling Typen domotica Stichting Dignis Sensoren, Akoestische bewaking, Elektronische sloten & Elektrische Ingebouwde Tilliften

Treant Zorggroep Elektrische sloten en elektrische ingebouwde tilliften

Zorgcombinatie Noorderboog

Sensoren, elektronische sloten, lichtsysteem en ingebouwde elektrische tilliften

Zorgorganisatie Zinn Sensoren, Akoestische bewaking & Elektrische sloten

KwadrantGroep Sensoren & Elektrische sloten Grafiek 1

Te zien is dat de meeste zorginstellingen nu beschikken over elektrische sloten. Voor de rest kan er worden geconcludeerd dat, de domotica die een bijdrage levert aan betere zorg in verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie zijn: 1. Elektrische sloten In plaats van een sleutel wordt er bij een elektronisch slot gebruik gemaakt van één tag of druppel waarmee de bewoner en verzorger binnen kunnen komen in een ruimte. Er zitten twee voordelen aan deze techniek. Voordeel 1. Een verloren tag is niet erg; er kan door software wijziging weer gewoon toegang worden gegeven tot de kamer. Dit is lastiger met een gewone sleutel. Voordeel 2. Er is te zien wie er in een bepaalde ruimte is geweest. (J. van Hoof, 2014)

0

2

4

6

Elektrische sloten Sensoren Elektrischeingebouwde tilliften

Akoestischebewaking

Lichtsysteem

Aantal typen domotica per zorginstelling

21

2. Sensoren

Sensoren zijn voor het monitoren van het bewegingspatroon van een persoon, in dit geval een bewoner van een verpleeghuis gericht op psychogeriatrie. Verzorgers kunnen via de sensor bijhouden hoe de bewoners bewegen en waar zij zich bevinden. Hierdoor kan er snel gereageerd worden op mogelijke onregelmatigheden hierin, denk hierbij bijvoorbeeld aan vallen of dwalen. Er zijn verschillende vormen van sensoren. (TvZ, 2012)

Afbeelding 2 - Voorbeeld van sensor

3. Elektrische tilliften Voor verzorgers is het tillen van bewoners soms een zware belasting. Om deze belasting te verminderen zijn er tilliften. Hier zijn verschillende vormen van. Onder domotica valt de plafon gemonteerde elektrische tillift. Dit betekent dat er een vaste rails op het plafond, wand of vrijstaande steun gemonteerd zit. Hierin wordt een elektrische liftmodule gehangen. Deze kan de bewoner vervoeren. (J. van Hoof, 2014)

Afbeelding 3 - Ingebouwde elektrische tillift 4. Akoestische bewaking Wanneer er gebruik wordt gemaakt van akoestische bewaking kunnen bewoners door middel van geluidssignalen bewaakt worden. Wanneer er een onregelmatigheid wordt gehoord krijgt de verzorger een melding. Akoestische bewaking wordt vaak alleen s ’nachts ingezet. Er zijn verschillende vormen van akoestische bewaking. (J. van Hoof, 2014) 5. Lichtsysteem Bij mensen met dementie neemt de kwaliteit van de zenuwcellen af. Dit is ook het geval bij de cellen van de biologische klok, hierdoor is het slaapwaakritme in de war. Door het inzetten van lichtsystemen die daglicht nabootsen kan hier wat aan worden gedaan. Er zijn verschillende vormen van dit soort lichtsystemen mogelijk. (J. van Hoof, 2014)

22

Robotica Tabel 5 - Inventarisatie Robotica met bijdrage aan de zorg in Verpleeghuizen gericht op PG

Zorginstelling Typen robotica Stichting Dignis Robotzeehond Paro, Tovertafel en Labyrint fiets.

Treant Zorggroep Robotzeehond Paro, tovertafel en Quick-up beamer

Zorgcombinatie Noorderboog

Labyrint fiets, Tovertavel en een Quick-up beamer

Zorgorganisatie Zinn

Robotzeehond Paro, tovertafel, labyrintfiets en een Digitale bus

KwadrantGroep Robotzeehond paro en tovertafel Grafiek 2

De meeste zorginstellingen beschikken dus over een tovertafel. Daarnaast er worden vastgesteld dat de domotica die een bijdrage levert aan betere zorg in verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie zijn: 1. Sociale Robot: ‘Zeehond Paro’ Sociale robots zijn gemaakt om meer sociale actie teweeg te brengen bij mensen. De robots kunnen bijvoorbeeld vermaak of troost bieden. Zeehond Paro is een sociale robot en is speciaal ontwikkeld voor psychogeriatrische patiënten. De robot wordt ingezet bij deze groep en heeft als voornaamste doel het terugbrengen of vergroten van sociaal contact bij mensen met dementie.

0

1

2

3

4

5

6

Sociale Robot (Paro) Tovertafel Labyrint fiets Qwiek-up beamer

Aantal typen robotica per zorginstelling

23

Afbeelding 3 – Sociale robot Paro

Afbeelding 4 – Installatie tovertafel

2. Therapeutische robot: Tovertafel Een therapeutische robot wordt ingezet als onderdeel van de therapie en zorg voor een persoon. De tovertafel is een apparaat dat zorgt voor interactieve lichtprojectie. Deze projecties hebben als doel mensen met een speciale zorgbehoefte in beweging te brengen. (Tovertafel, 2017) 3. Therapeutische robot: Labyrint fiets Voor sommige mensen is buiten fietsen niet meer zo vanzelfsprekend. Hiervoor bestaat de labyrint fiets. Met deze fiets kunnen mensen interactief een fietstocht maken. Dit door middel van een vaste fiets en een beeldscherm. (Universiteit Leiden, 2017) 4. Therapeutische robot: Qwiek- up beamer De qwiek-up beamer is een beamer gericht op de zorg. De beamer beschikt over een belevingsmodule die beweging en interactie stimuleert bij onder andere mensen met dementie. (Qwiek, 2017) Conclusie Na onderzoek in verschillende zorginstellingen kan er een indicatie worden gegeven van de meest voorkomende vormen van Domotica en Robotica die een bijdrage leveren aan betere zorg in verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie. De meest voorkomende vormen van domotica zijn Sensoren en Elektrische sloten volgens grafiek 1. Volgens tabel grafiek 2 zijn vooral de robotzeehond Paro en de Tovertafel populaire vormen van Robotica. Deze indicatie zal worden meegenomen in de rest van het onderzoek.

24

5.2 Deelvraag 2 Bij de beantwoording van de eerste deelvraag is er gekeken naar welke vormen van robotica en domotica de kwaliteit van de zorg in verpleeghuizen gericht op PG kunnen verbeteren. Bij de beantwoording van deze deelvraag zullen we voortborduren op de uitkomsten van deelvraag 1. Tijdens het vooronderzoek is er een scheiding opgemerkt in de verschillende robotica en domotica. Zo zijn de systemen en apparaten of op een vaste manier geïntegreerd in het gebouw, of op een flexibele manier. Al eerder is duidelijk geworden dat flexibiliteit en toekomstbestendigheid met elkaar te maken hebben. Om deze reden zal er in dit hoofdstuk antwoord gegeven worden op de vraag: ‘Welke vormen van robotica en domotica kunnen in het gebouwontwerp van verpleeghuizen flexibel toegepast worden?’ Deze deelvraag is tevens geformuleerd om de 2e gestelde doelstelling van dit onderzoek te kunnen behalen namelijk: ‘Inzicht verkrijgen over hoe domotica en robotica kunnen bijdragen aan de toekomstbestendigheid van de gebouwen waarin verpleeghuizen gehuisvest zijn.’

Deskresearch Bij de vorige deelvraag is er een indicatie weergegeven van welke robotica en domotica de verpleeghuizen op dit moment in bezit hebben. Nu duidelijk is welke technieken aanwezig zijn is het de vraag welke vormen van robotica en domotica flexibel zijn of wellicht flexibel toegepast kunnen worden in de nabije toekomst. Voor de deskresearch is er op aanraden van onze opdrachtgever voornamelijk gebruik gemaakt van het onderzoek van Masi Mohammidi. (Mohammadi, 2014) Zij heeft onderzoek gedaan naar hoe verpleeghuizen zich de komende decennia zullen ontwikkelen. Op basis van o.a. deze bevindingen en aanwezige informatie van robotica en domotica leveranciers, was het mogelijk om in kaart te brengen welke flexibele technieken aanwezig zijn, en welke flexibele technieken voornamelijk toegepast worden. Ook is de mogelijkheid ontstaan een globaal beeld te schetsen van toekomstig te verwachten ontwikkeling op het gebied van flexibele robotica en domotica.

Overzicht flexibele technieken Hieronder volgt een lijst met de belangrijkste flexibele technieken (terug te vinden bij de vorige deelvraag) die door verpleeghuizen eventueel toegepast kunnen worden. Per techniek (robotica of domotica) is aangegeven waar deze techniek zich bevindt binnen het gebouw en op welke manier het wordt ingezet.

Domotica

1. Elektrische sloten: Deze sloten kunnen overal in het gebouw (hoofdingang, kantoordeuren, kamerdeuren) geplaatst worden en zijn relatief flexibel doordat ze makkelijk te plaatsen en te verwijderen zijn.

25

2. Sensoren: Flexibele sensoren voor het monitoren van beweegpatronen, kunnen gemakkelijk in en rondom de vertrekken van de bewoners geplaatst worden. Deze sensoren zijn verwerkt in kleine kastjes en kunnen bijvoorbeeld op het nachtkasje of op het bureau geplaatst worden. Waar de sensoren uiteindelijk precies komen te staan is afhankelijk van de zorgvraag van de bewoner. Doordat de sensoren aangepast kunnen worden aan de indeling van de kamers zijn constructieve ingrepen niet nodig. In tegenstelling tot de vaste sensoren die in de muren verwerkt zitten en de indeling of functie van de kamer min of meer vaststellen. De verwachting is dat flexibele sensoren de standaard zullen gaan vormen binnen verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie. (TvZ, 2012)

Hieronder is een voorbeeld te zien van een flexibele sensor:

Afbeelding 5 - Slimme optische sensor (SOS)

3. Elektrische tilliften: Waar voorheen tilliften vast werden opgenomen in de plafondconstructie is het tegenwoordig mogelijk om deze te plaatsen en later weer te verwijderen indien de behoefte voor het gebruik ervan er niet meer is. Dit heeft als groot voordeel dat een kamer van gebruiker kan wisselen met een andere zorgvraag. Indien de nieuwe bewoner geen gebruik hoeft te maken van de tillift kan deze uit de kamer gehaald worden en op een andere plek in het gebouw opnieuw ingezet worden. (domicare, 2017)

4. Akoestische bewaking: Deze vorm van bewaking wordt hoofdzaken in de nachtdienst

ingezet en bevindt zich naast het bed van de bewoner. De flexibele vorm hiervan is net zoals de sensor verwerkt in een klein kastje die naar eigen invulling verplaatst kan worden. (VUMC, 2014)

5. Lichtsysteem: De lichtsystemen die gebruikt worden binnen de verpleeghuizen gericht op

PG zijn tegenwoordig flexibel en overal in de kamer te plaatsen. Een voorbeeld hiervan is het lichtsysteem van Philips te zien op de afbeelding hieronder. (Philips, 2017)

Afbeelding 6 - Philips mood light

26

Robotica

1. Therapeutische robotica: Op het gebied van therapeutische domotica zijn er een aantal vormen (redelijk) flexibel toe te passen. Allereerst de al eerder genoemde tovertafel. Dit apparaat wordt vaak middels verplaatsbare beugels aan de muur of het plafond bevestigd. Meestal kiezen verpleeghuizen ervoor om dit apparaat te plaatsen in de algemene bewonersruimtes aangezien meerdere mensen tegelijk met dit apparaat bezig kunnen. Voor de Quick-up beamer gelden dezelfde zaken als voor de tovertafel. Deze wordt aan het plafond gemonteerd en kan door een externe ICT partij relatief makkelijk verplaatst worden. Naast de tovertafel en de Quick-up beamer worden ook tablets en de labyrintfiets (virtuele fietservaring) gebruikt bij het vermaak van de bewoners. Tablets zijn van zelfsprekend flexibel en kunnen overal in het gebouw ingezet worden. De labyrintfiets vraagt echter iets meer van zijn omgeving. Gezien zijn redelijke omvang moet er een plek beschikbaar zijn binnen het gebouw waar mensen ervan gebruik kunnen maken. Zo is dit apparaat wel verplaatsbaar maar niet geheel flexibel in de zin van overal inzetbaar of relatief makkelijk te verplaatsen. Verwachting is wel dat dit systeem de komende jaren kleiner en lichter zal worden wat deze problemen naar alle waarschijnlijkheid zal wegnemen. (Middeldorp, 2016)

Afbeelding 7 - labyrintfiets

2. Sociale robots: De afgelopen jaren is er een opkomst merkbaar van het gebruik van robots in verpleeghuizen. Deze robots nemen vaak nog geen feitelijke handeling over van de verplegers maar zijn er om de bewoners te vermaken. Bekende voorbeelden hiervan zijn Zora de zorgrobot en Paro de zeehond robot. Bewoners kunnen op een interactieve manier omgaan met deze robots door spraak en lichamelijk contact. Deze robots zijn relatief klein en makkelijk te verplaatsen en op te bergen. Hierdoor kunnen ze overal in het gebouw gebruikt worden zonder nodige aanpassingen aan het gebouw. (VUMC, 2014)

Onderzoeksresultaten Om een beter beeld te krijgen in hoeverre verpleeghuizen flexibele domotica en robotica gebruiken en welke technieken dit zijn is er gebruik gemaakt van de kennis opgedaan tijdens de interviews met de respondenten. Hieronder volgen twee overzichten van de toegepaste domotica en robotica onder de respondentengroep. Hierin is aangegeven welke technieken daarvan flexibel toegepast worden of toepasbaar zijn. In de tweede alinea is er een toekomstbeeld geschetst m.b.t. het gebruik van robotica en domotica op basis van de ideeën verwachtingen van de respondenten.

27

Tabel 6 - Toegepaste flexibele domotica

Techniek Flexibiliteit Toelichting (indien flexibel) Elektrische sloten Ja, Elektrische sloten zijn in eerste

instantie niet flexibel aangezien er verschillende voorzieningen (bedrading e.d.) getroffen moeten worden voor de plaatsing

5 van de 5 respondenten gaf aan gebruik te maken van elektrische sloten.

Bewegingssensoren Ja, Bewegingssensoren kunnen flexibel toegepast worden binnen het gebouw

Onder de groep respondenten maakte 4 van de 5 verpleeghuizen gebruik van sensoren. Van deze 4 partijen maakten er 2 gebruik van flexibele sensoren

Elektrische tilliften Gedeeltelijk, elektrische tilliften zijn over het algemeen niet erg flexibel. Tilliften zijn wel te verplaatsen met behulp van een externe partij.

Akoestische bewaking

Ja, Akoestische bewaking is flexibel toe te passen binnen verpleeghuizen

Binnen de groep respondenten maakten 2 verpleeghuizen gebruik van akoestische bewaking. Beide partijen maken gebruik van flexibele bewaking

lichtsystemen Ja, Lichtsystemen kunnen flexibel toegepast worden.

Binnen de groep respondenten maakt 1 partij gebruik van dit systeem. Dit systeem wordt flexibel toegepast.

N=5 (5 verpleeghuizen)

Tabel 7 - Toegepaste flexibele robotica

Techniek Flexibiliteit Toelichting (indien flexibel) Sociale robot (Paro) Ja, Deze form van robotica is alleen in

flexibele vorm verkrijgbaar. 4 van de 5 respondenten gaf aan 1 of meerdere robot zeehonden te gebruiken bij het vermaak van de bewoners.

Tovertafel Gedeeltelijk, De tovertafel is afneembaar en verplaatsbaar met behulp van een externe partij.

Binnen de groep respondenten maakte 2 verpleeghuizen gebruik van deze tovertafel.

labyrintfiets Ja, Dit apparaat is relatief makkelijk te verplaatsen binnen het gebouw.

In totaal maken 2 partijen gebruik van 1 of meerdere labyrintfietsen

Qwiek- up beamer Gedeeltelijk, Wordt bevestigd aan het plafond en is met enige inspanning te verplaatsen.

2 van de 5 respondenten gaf aan deze techniek in te zetten

Digitale bus Nee, Vraagt om een relatief vaste zetting van technieken en benodigde voorzieningen.

N=5 (5 verpleeghuizen)

28

Toekomstverwachting respondenten t.a.v. flexibele domotica Op de vraag: In hoeverre zal flexibiliteit een rol spelen op robotica en domotica gebied waren alle respondenten het redelijk eens. Robotica en domotica moeten over het algemeen flexibel toepasbaar zijn om voor de organisatie in te kunnen spelen op technische veroudering en een veranderende zorgvraag binnen het gebouw. Om dezelfde kamers binnen het gebouw aan te kunnen bieden aan mensen met een specifieke zorgvraag is het noodzakelijk dat de systemen hierop afgesteld kunnen worden. In de toekomst zal naar verwachting de respondenten nog meer flexibiliteit aangebracht worden binnen de robotica en domotica. Conclusie Na het verwerken van alle verkregen data is er een duidelijk beeld ontstaan over het antwoord op de deelvraag: ‘Welke vormen van robotica en domotica kunnen in het gebouwontwerp van verpleeghuizen flexibel toegepast worden?’ Het is duidelijk geworden dat de meeste, op met name tilliften en grotere mechanische apparaten na, vormen van robotica en domotica gericht op psychogeriatrische zorg flexibel te verkrijgen en toe te passen zijn. Zo zijn de meest gebruikte vormen hiervan (bewegingssensoren, akoestische bewaking en therapeutische robots) allemaal flexibel toe te passen binnen het gebouw van verpleeghuizen.

29

5.3 Deelvraag 3 Bij de beantwoording van de eerste en de tweede deelvraag is er gekeken naar welke vormen van robotica en domotica de kwaliteit van de zorg in verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie kunnen verbeteren en de flexibiliteit van deze installaties. Bij de beantwoording van deelvraag 3 zal er worden voortgeborduurd op de uitkomsten van beide deelvragen. Uit vooronderzoek is gebleken dat het gebruik van domotica en robotica in verpleeghuizen gericht op PG mogelijk invloed kan hebben op het gebouwontwerp. Om deze reden is de volgende deelvraag opgesteld:

‘Hoe verandert het gebruik van domotica en robotica het algehele gebouwontwerp van verpleeghuizen?’ Deze deelvraag zal antwoord geven op de 3e gestelde doelstelling van dit onderzoek, namelijk: ‘Het doel van het onderzoek is inzicht te krijgen over hoe domotica en robotica geïmplementeerd kunnen worden in toekomstbestendige gebouwen bedoeld voor verpleeghuizen’. Er zal namelijk worden gekeken hoe implementatie van domotica en robotica invloed heeft op de gebouwstructuur van een verpleeghuis. Deskresearch Volgens het boek ‘Het verpleeghuis van de toekomst is (een) thuis’ zullen bewoners van verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie in de toekomst steeds meer in kleinere groepen gaan wonen. Zij hebben eigen kamers en worden gestimuleerd om hun dagelijkse werkzaamheden zelfstandig uit te voeren. Om aan te geven dat er assistentie nodig is zullen er domotica functies worden gebruikt, zoals sensoren. In praktijk is dit al steeds meer te zien. (J. van Hoof, 2014) Om deze vorm van wonen te realiseren zal er dus gebouwd of verbouwd moeten worden. Er moet dan tijdens de bouw rekening worden gehouden met deze domotica functies. Deze domotica functies kunnen namelijk verzonken zijn in het gebouw. (Cahier, 2005) Met de volgende dingen moet volgens literatuur rekening worden gehouden:

- Draadloos vs. Draad-gebonden Bij draadloze domotica is er sprake van draadloze communicatie bijvoorbeeld via Wifi of een radiofrequentie. De domotica is dus eigenlijk flexibel. Bij draad gebonden gaat deze communicatie via een kabelnetwerk in de woning of complex ligt dan al een infrastructuur speciaal voor de domotica toepassing. De domotica is dus inflexibel. (Cahier, 2005)

- Nieuwbouw vs. Bestaande bouw Bij nieuwbouw kunnen voorzieningen voor domotica al gelijk tijdens de bouw worden getroffen. Dit is bij bestaande bouw niet zo. Dit kan soms lijden tot hak- en breekwerk en een lelijke afwerking. (Cahier, 2005)

- Batterij vs. Stopcontact Werkt de stroomvoorziening van domotica op batterijen of via een stopcontact? Wanneer hier stopcontacten voor nodig zijn zouden er eventueel meerdere per ruimte nodig zijn. (Cahier, 2005)

- Toekomstbestendigheid bouw Wanneer er gebruik wordt gemaakt van domotica en robotica moet er ook rekening worden gehouden met de toekomstbestendigheid van het gebouw. Dit betekend dat de

30

gebouwstructuur zich kan aanpassen op ontwikkelingen in de toekomst of andere gebruikers behoefte. (Universiteit Twente , 2013)

Fieldresearch Gekeken naar het fieldresearch kan er geconcludeerd worden dat de mate waarin de bovenstaande factoren een rol spelen uitmaken in hoeverre het gebouwontwerp veranderd. Dit kan toegepast worden op de realiteit. Op basis van de interviews hebben we de volgende scenario’s opgesteld: De volgende twee verpleeghuizen zijn bezocht door de onderzoekers. Beiden maken gebruik van domotica in de vorm van sensor-technieken. Scenario 1 Verpleeghuis de Enk in Zuidlaren, maakt gebruik van sensoren. Deze sensoren zijn niet flexibel en zijn dus ingebouwd in de muur, oftewel deze domotica is draad-gebonden. Tijdens de nieuwbouw van het pand is al rekening gehouden met deze sensoren. Zo is al bepaald welke sensoren waar moeten zitten. De bed sensor zit bijvoorbeeld altijd in dezelfde hoek. Door de vaste plaatsing van deze sensoren is het gebouwontwerp niet aanpasbaar aan veranderingen. Wanneer gebruikerseisen van het gebouw veranderen kan hier niet op worden ingespeeld. Door de sensoren is het gebouwontwerp dus niet toekomstbestendig.

Scenario 2 Verpleeghuis de Dilgt in Haren, maakt ook gebruik van sensoren. Deze sensoren zijn flexibel. Zij zijn draadloos en werken op een batterij. Tijdens de bouw is niet of nauwelijks rekening gehouden met het gebruikt van deze sensoren. De sensoren zijn vrij te plaatsen in elke ruimte. De sensoren hinderen mogelijke aanpassingen of indelingswijzingen aan het gebouwontwerp dus niet. Daarmee zorgen de losse flexibele sensoren ervoor dat het gebouw toekomstbestendig is. Conclusie Het is dus lastig te stellen in hoeverre in het algemeen robotica en domotica het gebouwontwerp veranderen. Hiervoor moet er specifiek worden gekeken naar de gekozen techniek en zelfs het gekozen product. Wel kan er worden gesteld dat de mate van flexibiliteit (is de domotica draad gebonden? Werkt de domotica op baterijen?) van de toepassing uitmaakt in hoeverre het gebouwontwerp en het gebruik hiervan veranderd.

31

6. Conclusie Na het beantwoorden van de deelvragen kan er nu, op basis van de hier opgedane kennis, een antwoord worden gegeven op de onderzoeksvraag: ‘Welke robotica en domotica zijn er nodig om verpleeghuizen, gericht op psychogeriatrie, toekomstbestendig te maken?’ Ten eerste moet er bepaald worden welke domotica en robotica er nodig zijn. Hierbij is gekeken naar de gebruiker van de domotica, zij kennen de situatie immers het best. Er is een indicatie gegeven van domotica en robotica die zorg in verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie verbeterd op basis van veldonderzoek gedaan voor deelvraag 1. Deze typen domotica en robotica zijn: Domotica 1. Elektrische sloten 2. Sensoren 3.. Elektrische tilliften 4. Akoestische bewaking 5. Lichtsysteem

Robotica 1. Sociale Robot: ‘Zeehond Paro’

2. Therapeutische robot: Tovertafel

3. Therapeutische robot: Labyrint fiets

4. Therapeutische robot: Qwiek- up beamer

Ten tweede moet er gekeken worden naar de toekomstbestendigheid van een gebouw, zoals een verpleeghuis. Volgens bevindingen bij deelvraag 3 is een gebouw toekomstbestendig wanneer de gebouwconstructie zich kan aanpassen op mogelijke ontwikkelingen in de toekomst of een veranderende gebruikersvraag. (Universiteit Twente , 2013) Ten derde moet er gekeken worden of de benodigde domotica en robotica hieraan kan voldoen. Is de domotica en robotica dus ook aanpasbaar? Volgens deelvraag 2 en 3 zal dit voor de benodigde robotica bijna geen probleem zijn. Immers staat deze altijd los van de gebouw structuur en is dus verplaatsbaar. Bij domotica kan de verplaatsbaarheid van de toepassing anders liggen. Daarom is het zaak dat er zo veel mogelijke flexibele domotica wordt toegepast. Deze domotica is niet draad-gebonden en maakt geen onderdeel uit van de gebouwstructuur. Hierdoor is deze gemakkelijk te verplaatsen. Onderdeel van deze flexibiliteit is ook de stroombron van de domotica. Is dit een batterij of een stekker? Wanneer dit altijd via een stopcontact gaat, zullen er meer stopcontacten nodig zijn. Dit kan gevolgen hebben voor de aanpasbaarheid en dus de toekomstbestendigheid van het gebouw. Volgens deelvraag 3 zijn domotica op baterijen dus handiger voor de bouw, wanneer het gaat om toekomstbestendigheid. (Cahier, 2005) Volgens deelvraag 2 voldoen de meeste benodigde domotica in de bovenstaande lijst aan deze normen. Specifiek gezegd; Voor Elektrische sloten, sensoren, akoestische bewaking en lichtsystemen zijn flexibele opties te vinden met batterij. Deze domotica opties zijn dus

32

mogelijk aanpasbaar en dragen dus bij aan de toekomstbestendigheid van het gebouw. Voor elektrische tillift wordt dit lastiger, deze zit vaak vast aan een aan rails die vast zit aan de gebouwconstructie. Hierdoor is deze moeilijk verplaatsbaar. Dit alles in overweging genomen kan er dus worden geconcludeerd dat de meeste van de gevonden robotica en flexibele domotica dus bijdraagt aan de toekomstbestendigheid van verpleeghuizen.

33

7. Aanbeveling Op basis van het onderzoek omschreven in dit onderzoeksrapport kan er al een aanbeveling worden gegeven. Hiervoor moet eerst worden terug gegaan naar de probleemstelling:

‘Er is te weinig bekend over toekomstbestendig bouwen in combinatie met domotica en robotica in verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie.’

Deze probleemstelling was een groot tekortkomen voor de opdrachtgever van het onderzoek. Door het gedane onderzoek is er meer bekend geworden over het toekomstbestendig bouwen van verpleeghuizen in combinatie met domotica en robotica. Als aanbeveling zijn er tips opgesteld voor de opdrachtgever. Deze tips zijn:

‘Kijk naar de vraag van de gebruiker van het gebouw.’ Er is veel mogelijk op het gebied van robotica en domotica. Echter moet er gekeken worden naar wat de gebruiker, in dit geval de zorgverlener, nodig heeft. Op deze manier kan er een goede indicatie worden gemaakt van de benodigde robotica en domotica.

‘Kies voor flexibele opties van Robotica en Domotica.’ Een toekomstbestendig gebouw is aanpasbaar, de Robotica en Domotica moet dit dus ook zijn. Kies daarom voor flexibele toepassingen hiervan. Deze zijn niet in het gebouw verzonken en daarom verplaatsbaar.

‘Kies voor Robotica en Domotica werkend op een batterij.’ Er zijn hierdoor minder stopcontacten nodig. Dit draagt bij aan de gebouwflexibiliteit en dus toekomstbestendigheid.

Met deze aanbeveling in de vorm tips is er geprobeerd mogelijke tekortkomingen te verhelderen. Hierover zal meer duidelijkheid worden gegeven in het advies rapport gebaseerd op dit onderzoek.

34

8. Discussie Na het afronden van het onderzoek is het voor de onderzoekers erg belangrijk om terug te kijken op de onderzoek aanpak. Hierbij is er gekeken naar zaken die betrekking hebben op het onderzoeksproces en de inhoud van het onderzoek. Op deze manier hebben wij als onderzoekers kritisch kunnen kijken naar alle stappen die gezet zijn binnen het onderzoekstraject. Zo kon vastgesteld worden welke zaken goed verliepen en welke juist iets minder. Dit kan enorm nuttig zijn om voor een vervolg onderzoek als aandachtpunten te gebruiken. Tot slot is er een overzicht gemaakt van mogelijke vervolgonderzoeken n.a.v. de uitkomsten van dit onderzoek.

8.1 Proces Algemeen Tijdens het onderzoek is duidelijk geworden dat bepaalde procesmatige aspecten enorm van belang zijn. Zo is het hanteren van een passende planning key voor het behalen van (tussentijdse) deadlines en het behouden van overzicht over het onderzoek. Verder is duidelijk geworden dat het erg belangrijk is om zorgvuldig met verkregen date en contactgegevens om te gaan. Dit is door het onderzoeksteam ook nadrukkelijk op gezet. Tot slot is het zaak om in een vroeg stadium zoveel mogelijk betrokkenen aan je onderzoek te binden voor het creëren van draagvlak. Dit kan tijdens het verloop van het onderzoek enorm handig zijn voor o.a. het zoeken van geschikte respondenten.

Samenwerking opdrachtgever De samenwerking met de opdrachtgever is naarmate het onderzoek vorderde beter gaan verlopen. In de opstartfase werd de opdrachtgever relatief weinig betrokken bij het onderzoek. Dit kwam voornamelijk doordat het werken met een opdrachtgever nieuw was voor ons als onderzoekers en er soms onduidelijkheden ontstonden met betrekking tot de communicatie. Nadat zowel het team en de opdrachtgever het idee kregen dat zaken beter konden zijn er een aantal afspraken gemaakt over communicatie en onderlinge informatie-uitwisseling. Nadat deze afspraken gemaakt waren verliep de samenwerken soepel en voorspoedig. Uiteindelijk zijn alle losse onderzoek onderdelen door de opdrachtgever ingezien en eventueel met te verwerken feedback goedgekeurd.

Samenwerking overige partijen Naast de opdrachtgever waren een aantal andere personen nauw betrokken bij dit onderzoek. Zo had het onderzoeksteam een coach vanuit de opleiding V&M genaamd Henri Hogenhuis en een teamcoach van de themagroep genaamd Stefan Lechner. De heer Hogenhuis heeft met name op het gebied van de verschillende onderzoek stappen en methodes een enorme bijdrage geleverd. Ook bij de formulering van de algemene vraagstelling, de deelvragen en de doelstelling heeft de heer Hogenhuis hulp kunnen bieden. De heer Stefan Lechner heeft dit onderzoeksteam voornamelijk geholpen bij de contactlegging met de opdrachtgever. Ook is hij enorm van belang geweest om te helpen met interne problemen op het gebied van organisatie e.d.

8.2 Inhoud Deskresearch De deskresearch binnen dit onderzoek is voornamelijk van essentieel belang geweest bij het verduidelijken van het onderwerp en het in kaart brengen van de context van het vraagstuk. Verder heeft de deskresearch tezamen met de opdrachtgever geleid tot de uiteindelijke vraagstelling, deelvragen een doelstellingen.

35

Fieldresearch Voor het fieldresearch is er gebruik gemaakt van een semigestructureerd interview afgenomen onder de groep respondenten passende binnen de doelgroep. Door de uitkomsten van deze interviews was het mogelijk om robotica en domotica in verpleeghuizen in praktijk te zien. Hierdoor is er een beeld geschetst van welke technieken en systemen ingezet worden binnen verpleeghuizen. Alle uitkomsten van het fieldresearch zijn getoetst aan de uitkomsten van het deskresearch. Dit is gedaan om te kijken in hoeverre de theorie en de praktijk van elkaar verschillen. Naast de afgenomen interviews zijn er in de beginfase verschillende locatiebezoeken gedaan bij o.a. Het slimste huis van Alkmaar en de modelwoning van stichting Geef in Leeuwarden.

Data verwerking Met betrekking tot de verkregen informatie was zorgvuldigheid hoofdzaak. Zo zijn alle interviews zowel op papier vastgelegd en als audio bestand. Verder zijn personen anoniem in dit onderzoek opgenomen indien hier bij de respondent behoefte aan was. Alle data is verwerkt in schema’s t.b.v. de inventarisatie van (flexibele) robotica en domotica binnen verpleeghuizen gericht op psychogeriatrie.

Gebruikte bronnen Ter ondersteuning van het onderzoek is er zoveel mogelijk gebruik gemaakt van wetenschappelijke artikelen en onderzoeken om zo de betrouwbaarheid van de uitkomsten te vergroten. Naast wetenschappelijke artikelen en onderzoeken zijn ook gesprekken met o.a. kenniscentrum GEEF meegenomen in dit onderzoek. Alle bronnen zijn volgens de APA-richtlijnen verwerkt in het onderzoeksrapport om zo plagiaat of andere vormen van foutief brongebruik te voorkomen.

8.3 Wat ging er goed? Vinden van geschikte respondenten Nadat duidelijk was dat er interviews afgenomen moesten worden voor de beantwoording van verschillende deelvragen was het zaak geschikte respondenten te vinden. Dit is gedaan door simpelweg verschillende verpleeghuizen die binnen de doelgroep vallen op te bellen voor een afspraak. Dit verliep een stuk gemakkelijker dan verwacht aangezien bijna alle verpleeghuizen die zijn opgebeld openstonden voor een interview en een rondleiding op locatie.

Verwerken van de interview uitkomsten Doordat er tijdens het afnemen van de interviews door beide onderzoekers aantekeningen zijn gemaakt en de gesprekken bovendien zijn ogenomen, was het relatief gemakkelijk deze uitkomsten samen te vatten en te verwerken in dit onderzoek. Waar zaken nog onduidelijk waren is er op een later moment nog contact opgenomen met de respondent.

Samenwerking binnen de themagroep Ons onderzoeksteam maakte deze periode deel uit van een overkoepelende themagroep met als onderzoeksthema zorg en welzijn in combinatie met robotica en domotica. Met name in de opstart fase was nauwe samenwerking met de andere onderzoekers erg handig bij bijvoorbeeld het doen van locatiebezoek en het schetsen van een algemeen beeld van de context.

8.4 Verbeterpunten Na afsluiting van het onderzoek zijn een aantal verbeterpunten naar voren gekomen. Deze punten hadden tijdens dit onderzoek beter gekund en zullen daarom meegenomen worden bij het doen van een volgend onderzoek.

36

Planning Voorafgaande aan dit onderzoek was er door het onderzoeksteam voor de deadlines van de verschillende producten een planning opgemaakt. Tijdens het opstellen van het onderzoeksplan was de planning er nuttig voor het behoud van overzicht over zaken die moesten gebeuren. Echter in de midden fase van dit onderzoek was de planning niet altijd goed en stonden soms verschillende zaken op hetzelfde moment ingepland (colleges, locatiebezoeken e.d.). Dit was soms erg vervelend aangezien bepaalde colleges hadden kunnen bijdragen aan de kwaliteit van dit onderzoek. Bovendien is het niet altijd gelukt op de taken in de planning te hanteren en zijn zaken soms door elkaar heen gedaan. Een wijze les om bij een volgend onderzoek een betere tijdplanning te maken en te hanteren.

Communicatie met opdrachtgever In de eerste weken van het onderzoek verliep de communicatie met de opdrachtgever niet altijd even soepel. Dit kwam voornamelijk omdat er binnen de onderzoeksgroep in eerste instantie veel op eigen houtje gewerkt werd en externe partijen niet goed betrokken werken bij het onderzoek. Later in dit onderzoek zijn op initiatief van zowel het team als de opdrachtgever een aantal afspraken gemaakt om de communicatie beter te laten verlopen. Zo zijn alle losse onderdelen van het rapport ingezien en goedgekeurd door de opdrachtgever en zijn er om de twee week mails verstuurd om vorderingen en struikelpunten met elkaar te bespreken.

Duidelijke afspraken Binnen de onderzoeksgroep waren bepaalde zaken onderling niet altijd duidelijk. Dit gaat om zaken als waar er gewerkt wordt en wie welke taken op pakt. Ook hier waren in het begin niet voldoende afspraken over gemaakt wat soms voor kleine problemen of irritaties heeft kunnen zorgen binnen de groep. Ook dit is uiteindelijk opgelost door reële afspraken met elkaar te maken over de eerder genoemde punten.

8.5 Onderzoeksvoorstellen Naar aanleiding van het uitgevoerde onderzoek zijn er een aantal andere vragen naar boven gekomen die zouden kunnen leiden tot een eventueel vervolgonderzoek. Deze mogelijkheden staan hieronder vermeld.

Verpleeghuis van de toekomst Nu er een duidelijk beeld is ontstaan over de invloed van robotica en domotica op de toekomstbestendigheid van verpleeghuizen zou het erg interessant zijn om erachter te komen hoe in zijn geheel het verpleeghuis van de toekomst er uit moet komen te zien. Hierbij zal er gekeken moeten worden naar de gebruikerseisen, de toekomstige bewoners, de invulling van de verpleeghuiszorg en het implementeren van robotica en domotica.

Nieuwe technieken t.b.v. de zorg Uit dit onderzoek blijkt dat er al een hoop verschillende technieken t.b.v. de verpleeghuiszorg op de markt zijn. In een vervolg onderzoek zou onderzoek gedaan kunnen worden naar waar de huidige technieken nog tekortschieten of welke nieuwe technieken eventueel nog ontwikkeld kunnen worden in de nabije toekomst.

Privacy wetgeving omtrent vrijheid beperkende technologie Verschillende personen die voor dit onderzoek gesproken zijn gaven aan dat bij vrijheid beperkende maatregelen (sensoren, GPS) de huidige wetgeving soms niet alles omvattend is op het gebied van privacy. Wellicht dat de wetgeving hier tekortschiet en er duidelijkere afspraken gemaakt moeten worden voor het waarborgen van de privacy van bewoners.

37

Bibliografie Baarda, B. (2014). Dit is onderzoek! Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers. Opgeroepen op maart

6, 2017

Baarda, B. (2014). Dit is onderzoek! Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.

Bank, FGH. (2014, juli). de toekomst van vastgoed. Opgehaald van https://www.fghbank.nl/nl/publicaties/Documents/N515_FGH_De%20toekomst%20van%20vastgoed.pdf

Boscher, E. (2017, maart 9). Wat is het verschil tussen verzorgings- en verpleeghuiszorg? Opgehaald van www.zgijv.nl: http://zgijv.nl/veelgestelde-vragen/2/wat-is-het-verschil-tussen-verzorgings-en-verpleeghuiszorg

Cahier. (2005). Domotica, tips voor zorginstellingen. . Bouwcollege zorginstellingen .

CBS - Zorguitgaven stijgen langzamer. (2016, maart 8). Opgehaald van www.cbs.nl: https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2016/20/zorguitgaven-stijgen-langzamer

CBS. (2016, december 22). Zorguitgaven; aanbieders van zorg en financieringsbron. Opgehaald van www.statline.cbs.nl: http://statline.cbs.nl/statweb/publication/?vw=t&dm=slnl&pa=83039ned

CBS, bevolking kerncijfers . (2016, maart 9). Opgehaald van www.statline.cbs.nl : http://statline.cbs.nl/statweb/publication/?vw=t&dm=slnl&pa=37296ned&d1=0-2,8-13,19-21,25-35,52-56,68&d2=0,10,20,30,40,50,60,64-65&hd=151214-1132&hdr=g1&stb=t

Cijfers: vergrijzing en toenemende zorg . (2017 , maart 8). Opgehaald van www.zorgvoorbeter.nl: http://www.zorgvoorbeter.nl/ouderenzorg/hervorming-zorg-cijfers-vergrijzing.html

communicatie kenniscentrum. (2017). Opgehaald van communicatie kc: https://communicatiekc.com/vragen-die-helpen-bij-je-probleemanalyse/

CPB - Zorguitgaven blijven stijgen. (2016, maart 7). Opgehaald van www.cbp.nl: https://www.cpb.nl/persbericht/3211095/zorguitgaven-blijven-stijgen

dementie forum. (2016). nieuw onderzoek naar gsp-systemen voor verdwalen. Opgehaald van https://dementie.nl/nieuws/nieuw-onderzoek-naar-gps-systemen-bij-verdwalen

Dignis, S. (2017, mei 10). Opgehaald van www.dignis.nl: https://www.dignis.nl/dignis/

ensie. (2015, april 1). implementatie. Opgehaald van https://www.ensie.nl/redactie-ensie/implementatie

Flexibel gebouw dat tegen een stootje kan . (2016, maart 9). Opgehaald van www.bouwwereld.nl: https://www.bouwwereld.nl/nieuws/flexibel-gebouw-dat-tegen-een-stootje-kan/

GEEF, S. (2013 ). Zelfregie en langer zelfstandig thuis wonen . Gezondheid expertise en educatiecentrum Friesland .

HCC. (2016). robotica definitie. Opgeroepen op maart 2, 2017, van https://www.hcc.nl/robotica?gclid=COHFnobYydICFTAo0wodbQcDiw

Intemarketing . (2016, maart 6). Opgehaald van www.intemarketing.nl: http://www.intemarketing.nl/marketing/analyses/destep#toc-0-4-3

38

Ipenproject. (2010, 11 01). Ipenproject. Opgeroepen op 12 08, 2016, van www.ipenproject.nl: http://www.ipenproject.org/documents/methods_docs/Surveys/Environment_Childrens_PAChecklist_Dutch.pdf

J. van Hoof, E. W. (2014). Het verpleeghuis van de toekomst is (een) thuis. Houten: Bohn Stafleu van Loghum springer media. Opgeroepen op maart 6, 2017

Joost van Hoof & Eveline J.M. Wouters . (2014). Het verpleeghuis van de toekomst is (een) thuis. Houten: Bohn Staleu van Loghum.

Kenniscirkel Vilans. (2017, maart 9). Opgehaald van www.domoticaenzorg.nl : http://www.domoticawonenzorg.nl/dwz/Functiewijzer-domotica-voor-zelfstandig-wonende-ouderen.html

Korff, R. (1991). integratie van informatiesystemen. VUA, Faculteit der economische wetenschappen en econometrie , Amsterdam. Opgehaald van http://degree.ubvu.vu.nl/RePEc/vua/wpaper/pdf/19910046.pdf

KwadrantGroep. (2017, mei 15). Opgehaald van www.kwadrantgroep.nl: https://www.kwadrantgroep.nl/over-ons

Linkedin Hans Smelt . (2017 , april 8 ). Opgehaald van www.linkedin.com : https://www.linkedin.com/in/hanssmelt

Middeldorp, J. (2016). Domotica in de zorg. Opgeroepen op maart 9, 2017, van http://www.zetacom.nl/zorgsystemen/domotica/?gclid=CIrMyu2dydICFQwW0wod408IRA

Ministerie van Volksgezondheid, W. e. (2017, maart 9). Intramurale zorg . Opgehaald van www.monitorlangdurigezorg.n: https://www.monitorlangdurigezorg.nl/over-mlz/begrippen/intramurale-zorg

Mohammadi, M. (2014). Domotica kompas. Nederland: Van Lintsenburg B.V. Opgeroepen op maart 8, 2017

Muilwijk, E. (2015, januari 1). DESTEP Analyse. Opgeroepen op maart 6, 2017, van Intemarketing: http://www.intemarketing.nl/marketing/analyses/destep#toc-0-4-3

Nederland, Z. (2017, maart 8). Bezuinigingen zorg . Opgehaald van www.zorggidsnederland.nl: https://www.zorggidsnederland.nl/Voor-Consumenten/Bezuinigingen-zorg/

Noorderboog. (2017, mei 15). Opgehaald van www.noorderboog.nl : https://www.noorderboog.nl/over-noorderboog/missie-en-visie

Qwiek. (2017, mei 17). Opgehaald van https://qwiek.eu/up/

Rijksoverheid. (2017, maart 8). Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Opgehaald van www.rijksoverheid.nl : https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/zorg-en-ondersteuning-thuis/inhoud/wmo-2015

Schumacher, J. (2016, december 2). Cijfers: vergrijzing en toenemende zorg. Opgehaald van http://www.zorgvoorbeter.nl/ouderenzorg/hervorming-zorg-cijfers-vergrijzing.html: http://www.zorgvoorbeter.nl/ouderenzorg/hervorming-zorg-cijfers-vergrijzing.html

39

Scribbr. (2016, 01 01). Scribbr. Opgeroepen op 12 8, 2016, van www.scribbr.nl: https://www.scribbr.nl/category/onderzoeksmethoden/#descriptief-beschrijvend%20onderzoek

Scribbr. (2016, 01 01). Scribbr. Opgeroepen op 12 08, 2016, van www.scribbr.nl: https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/observatie-je-scriptie/

Spierings, D. (2013, 12 12). bzwatlas. Opgeroepen op 12 08, 2016, van www.bzwatlas.nl: http://bzwatlas.dev.buro302.nl/files/Observatieschema.pdf

Stevens, J. (2015, december 7). Duizenden ouderen wachten te lang op verpleegthuis. Follow the money , p. 2.

Tovertafel. (2017, mei 15). Opgehaald van https://tovertafel.nl/

Treant, Z. (2017, mei 11). Opgehaald van www.treant.nl: https://www.treant.nl/over-treant

TvZ. (2012). Enthousiasme over bewegingssensoren.

Universiteit Leiden. (2017, mei 15). www.fietslabyrint.nl. Opgehaald van http://www.fietslabyrint.nl/

Universiteit Twente . (2013). Toekomstbestendige bouw . Enschede : UT.

Velden, L. v. (2011). Vraag- en aanbodontwikkelingen in de verpleging en verzorging in Nederland. Utrecht: NIVEL.

VUMC. (2014). Toezichthoudende domotica. Amsterdam.

Wal, P. d. (2012). Toepassing van domotica in de zorg moet zorgvuldiger . inspectie gezondheidszorg , Den Haag. Opgeroepen op maart 8, 2017, van https://www.btsg.nl/downloads/Toepassing_van_domotica-IGZ.pdf

wat is domotica. (2017). Opgeroepen op maart 2, 2017, van https://www.kommago.nl/wat-is-domotica/

Wat is het eigen risico van de zorgverzekering? (2016, maart 7). Opgehaald van www.zorgwijzer.nl: http://www.zorgwijzer.nl/faq/wat-het-eigen-risico-van-de-zorgverzekering

ZinnZorg. (2017, mei 15). Opgehaald van http://www.zinnzorg.nl/overzinn/Paginas/default.aspx

Zorg Robots . (2017, maart 8). Opgehaald van www.robotblog.nl: http://www.robotblog.nl/category/zorg-robots/

40

Bijlagen Bijlage 1 – Topiclijst + Startvragen interview Startvragen

- Wat voor domotica is er aanwezig in het gebouw? - Welke robotica is er in het verpleeghuis?

Topiclijst Flexibel Vast Bewoners Werknemers Beleving Problemen

41

Bijlage 2 – Interviews Interview Stichting Dignis Zorgmanager verpleeghuis De Enk, Zuidlaren – 04-04-2017 --> Dit verpleeghuis is gericht op psychogeriatrie

Welke vorm van domotica kunnen we hier in het gebouw zoal aantreffen? We zijn hier in 2009 gekomen in de nieuwbouw. Het gebouw was gelijk een doorbraak in de verpleeghuiszorg. Vroeger hadden mensen bij ons een belletje om of een knopje. Maar vraag vooral niet van deze mensen (bewoners de Enk) of ze op een knopje willen drukken. Dat kan gewoon niet. Wat gebeurd er dan? Dan ga je dus rondes lopen, dag en nacht, elke 2/3 uur checkte we of de bewoners nog recht in bed lagen. Maar onderzoek heeft aangetoond dat ook al slaapt iemand en je maakt geen lawaai en sluipt naar binnen, dat het slaapritme toch wordt verstoord. Dit heeft weer gevolgen voor het dagritme. Toch gebeurde dit wel onder het mom van veiligheid.

Om de verstoring van dit ritme te voorkomen hebben hier domotica. Deze is inmiddels verouderd. Wij hebben sensoren in de badkamer en zit- slaapkamer, deze kunnen detecteren middels een vooraf ingesteld profiel of het alarm af gaat of niet. Het alarm gaat dan af op de telefoon die de zorgverlener bij zich draagt. In beeld krijg je dan te zien welke kamer een melding geeft. Hiermee kan een spreek luister verbinding tot stand worden gebracht. Zo kan de zorgverlener horen of het nog rustig is, of dat iemand roept om hulp. Zo kan er besloten worden of er actie nodig is of niet. Wij maken dus vooral gebruik van sensoren. Een profiel stel je verschillend in. Er is een profiel voor dwalen, we willen bijvoorbeeld weten wanneer mensen van hun kamer af gaan. Er is een profiel voor valgevaar, voor mensen die ‘valgevaarlijk’ zijn. Hierbij wil je weten of deze mensen uit bed komen. Het profiel wordt dan zo ingesteld dat zodra de benen uit bed komen dat de sensoren afgaan. Ook detecteren de sensoren geluiden. Dit kan als het profiel op akoestisch wordt ingesteld. Hierbij gaat het om harde geluiden. Daarnaast hebben we elektronische sloten met een pasje. Ook hebben we tilliften met elektronica erin verwerkt op elke kamer. Deze hangen aan het plafond.

Dus er is voor elke bewoner een passend profiel? Ja, de visie is hierbij: Domotica zet ik alleen in wanneer de situatie erom vraagt. Domotica is namelijk een soort vrijheid beperkende maatregel, de zorgverlener kan jou zo persoon in de gaten houden. Samen met de familie, specialist ouderenverpleegkunde, psycholoog en een hulpverlener wordt er besloten of er gebruik wordt gemaakt van domotica. Heeft de domotica de situatie in realiteit ook echt verbeterd? Het aantal onnodige controles is weggehaald. Nu zit op 1 plein (8 X 4 woonunits) maar 1 nachtdienstshift (voorheen waren er meerdere nachtdiensten nodig). Dit komt omdat er geen rondes meer hoeven worden gelopen, enkel en alleen de alarmen. Wel is het spannend of het juiste profiel is ingesteld, als de alarmen om de haveklap afgaan klopt er iets niet bijvoorbeeld.

Is dit systeem tot nu toe waterdicht? Tot nu toe bij ons wel. Het is echter wel zaak dat we goed blijven monitoren of de profielen nog steeds bij de bewoners passen. De bewoners veranderen, de domotica moet hier dan ook op worden aangepast. Dit wordt in de gaten gehouden middels logboeken. Als alarmen vaak of weinig afgaan dat, wijst dit meestal op een verandering.

Hoe bepalen jullie welk profiel bij welke bewoner past? Als iemand bij ons binnen komt vragen naar hun dag- en nachtritme. Hoe laat staat u op? Hoe laat gaat u naar bed? Is de nieuwe bewoner een nachtbraker? Etc. Dit bespreken we met familie of contactpersoon. We kijken de eerste nachten hoe het gaat met de bewoner. Wanneer wij dan reden

42

zien de domotica in te zetten bepalen wij het profiel door 6 weken de bewoner te monitoren. Wij stellen dan na 6 weken samen met de familie en zorgverleners een zorg-leefplan vast met daarin het dag- en nachtritme van de bewoner. Hier wordt de domotica afgesteld.

Werkt u met robotica? Ja wij hebben een robot, de zeehond Paro. We werken ook met een tovertafel. We werken dus ontzettend veel met elektronica gericht op therapeutische zorg. Beide werken heel goed. Bijvoorbeeld Paro, mensen die heel erg verzonken zijn reageren opeens wel op de zeehond geluiden en bewegingen van de robot. We gebruiken deze al jaren en zijn er erg tevreden over. Ook hebben wij een labyrint fiets met een beeldscherm. Zodat het lijkt alsof bewoners gewoon buiten kunnen fietsen. Hoe beleven bewoners de domotica en robotica? Over het algemeen zijn bewoners zich niet bewust van de domotica. Wel vinden familie en contactpersonen het een fijn en veilig idee dat de bewoner goed wordt gemonitord. Hoe beleven de werknemers de domotica en robotica? Dat blijft scholing. Heel vaak zeggen werknemers: ‘Het systeem doet het niet’. Wij zeggen dan nee, het is hoe je ermee opgaat. Wij hebben veel werknemers die al wat ouder zijn, dat komt vaak voor in de zorg. Juist om die werknemers mee te krijgen is lastig. Zij zitten vast in het oude denken. Dat is wel lastig. Elk jaar hebben wij vakantiemedewerkers, deze krijgen dan een scholing in domotica. Heel praktisch: Hoe luister ik? Welk alarm druk ik weg? Etc. Wat kan er in de huidige domotica worden verbeterd? Op dit moment zijn de sensoren ingebouwd in de muur (zie foto). Dit is erg onhandig. Zo staat niet elk bed op dezelfde hoogte. De vaste sensoren van nu kunnen dus niet worden aangepast op de bed hoogte. Het feit dat onze sensoren dus zijn ingebouwd is niet handig. Er is dus weinig flexibiliteit. De flexibiliteit mist ook bij de tilliften. Wanneer de domotica meer flexibel is kunnen we deze beter aanpassen op de zorgvraag. Welke domotica zou u in de toekomst nog willen? Wij hebben een pilot gedraaid met de SOS, Slimme Optische Sensor. Bij dit systeem hangt er in de hoek van de kamer hangt dan een camera, deze kan dan de gehele ruimte zien. Hierin kan je aftekenen in welke hoek van de ruimte de sensor afgaat. Dit kan bijvoorbeeld rondom het bed zijn bij valgevaar. Dan krijg je de bewoner in beeld op een smartphone. Deze bewoner is afgebeeld als een soort Barbapapa (Zwarte vlek) om zo de privacy van de bewoner de waarborgen. De bewoner mag niet herkenbaar zijn. Wij stappen binnenkort over naar dit systeem. Dit systeem is namelijk veel flexibeler en makkelijker te monitoren. Hiermee zal het ongevraagde binnenkomen in kamers nog meer omlaag worden gebracht. Al hebben we dat op dit moment al wel redelijk goed onder controle.

43

Foto’s

Ingebouwde sensor

Ingebouwde tillift

Computer die aangesloten is op de sensoren

44

Interview Treant Zorggroep Zorgmanager verpleeghuis Weidesteyn, Hoogeveen– 10-04-2017 Dit verpleeghuis is gericht op psychogeriatrie

Welke vorm van domotica kunnen we hier in het gebouw zoal aantreffen? Op dit moment hebben wij alleen elektrische sloten en deuren. We doen op dit moment een pilot met sensoren. Deze hangen dus sinds kort op enkele kamers. Dit is een camera waarop de bewoners te zien zijn als zwarte puntjes. De Slimme Optische Sensor, SOS. Van de leverancier Avics. Deze is in Maart in gebruik genomen en bevalt tot nu toe goed, maar ik kan je er dus nog weinig over vetellen. Daarnaast hebben wij een tilliften, waarvoor rails is ingebouwd in de plafonds. Wij hebben niet heel veel.

Werkt u met robotica? Ja wij hebben een robot, de zeehond Paro. Hier reageren de bewoners erg goed. Wij zetten het echt in als activiteit, niet therapeutisch. Wij gebruiken ook de quick-up dit is een beamer die we op iemands kamer zetten. Daarnaast maken we ook gebruikt van de tovertafel. Deze is wat actiever. Hier gaat het ook om bewegen. De tovertafel is flexibel te gebruiken. Deze heeft echter wel in elke ruimte een hangsysteem nodig. Hoe beleven bewoners de domotica? Bewoners hebben het nauwelijks door. Wel hebben wij 1 elektrische deur. Hier hebben de bewoners wel door dat deze niet open te maken is door hunzelf en voelen zij zich opgesloten. Daarom hebben wij deze bekleed met baksteenbehang. Hierdoor word de deur onzichtbaar voor de bewoners en is het gevoel van geslotenheid waarschijnlijk minder geworden, Hoe beleven de werknemers de domotica en robotica? Tot nu toe staan de meeste werknemers hier open voor de robots. Wel is het een omschakeling in denken voor de werknemers wanneer het gaat om domotica. Veel werknemers werken al jaren in de zorg en lopen hun vaste rondes. Als de pilot van het SOS systeem naar behoren verloopt zal dit veranderen dit vereist een omschakeling in het denken van de werknemers. Zou er iets aan de lay-out moeten veranderen door het gebruik van de robotica en domotica? Naar mijn mening niet. Het allerbelangrijkste voor mij is dat de robotica en domotica mobiel is en dus niet vast is geïntegreerd in het gebouw. Op deze manier kan deze op de gebruiker (bewoner)kan worden aangepast, alles moet dus flexibel. Iedere bewoner heeft een andere zorgvraag, wanneer de robotica en domotica flexibel is kan deze goed op de zorgvraag worden afgesteld. Alles wat wij op dit moment hebben is ook mobiel en flexibel.

Robot Paro Tovertafel Installatie

45

Interview Zorgcombinatie Noorderboog Zorgmanager Carla bij verpleeghuis de Schiphorst, Meppel – 12-04-2017 Dit verpleeghuis is gericht op psychogeriatrie Welke vorm van domotica kunnen we hier in het gebouw zoal aantreffen? De Schiphorst is 1 verpleeghuis waar 5 verschillende locaties zijn. Hier is domotica aanwezig. De domotica is afgesteld op de cliënt die hier woont. We hebben een aantal die wij in kunnen zetten hier. Deze zijn: Sensoren, wij hebben een uit-bed-sensor en verlaat-de-kamer-sensor, en elektronische sloten, men kan er altijd in maar niet zomaar uit. Hier zit een codeslot op. Vier jaar geleden zijn de panden opgeleverd en deze domotica zijn toen geïmplementeerd. Wij zijn een BOPZ instelling, bijzondere opname psychogeriatrisch ziekenhuis. Dit wil zeggen dat alleen wanneer er een verklaring is, er vrijheid beperkende domotica mag worden ingezet. Er is dus vooral vrijheid beperkende domotica. Wanneer er wordt gekeken naar de andere domotica die wij hebben, hebben wij ook nog speciale lichtsystemen voor het dag- en nachtritme. De sensoren geven een melding via een telefoon. Gegevens worden opgeslagen in een computer programma. Ik gebruik dit programma echter niet veel. Ook zijn er tilliften, de rails is hiervan ingebouwd in het plafond. De tillift kunnen we verplaatsen. Echter als een bewoner heel veel problemen heeft met de rails kan deze er wel door een extern bedrijf worden uitgehaald. Is de domotica ingebouwd of flexibel te gebruiken? We hebben twee soorten sensoren. We hebben sensoren die te verplaatsen zijn en we hebben kamer gebonden sensoren. Beide zijn los en zitten niet ingebouwd. De kamer gebonden zijn wel ingericht op het appartement, dus de vorm van de ruimte. Je kunt zelf kiezen waar en hoe hoog de sensoren worden neergezet. Ze zijn dus flexibel en per persoon inzetbaar. De sloten zijn natuurlijk niet flexibel. Heeft de domotica de situatie in realiteit ook echt verbeterd? Er is een andere vorm van vrijheidsbeperking. Mensen werden vroeger veel vastgebonden in bed, wegens valgevaar. Op dit moment heeft niemand dat meer. Het heeft dus voor de cliënten veel bewegingsvrijheid opgeleverd. Echter is er wel een stuk van hun privacy afgenomen.

Werkt u met robotica? We hebben een handbel voor mensen die daar nog helder genoeg voor zijn. Daarnaast hebben wij een labyrint fiets. Deze staat vast. Een tovertafel en een quick-up deze zijn flexibel en worden uitgewisseld. Hoe beleven bewoners de domotica? Bewoners hebben vaak niet door dat de domotica aanwezig is. Zij worden dus ook niet echt ingelicht. Wel worden familie en naasten ingelicht. Hoe beleven de werknemers de domotica? De werknemers pakken de domotica ontzettend goed op. We hebben een groot scholingstraject opgesteld, 4 jaar geleden. Deze was vooral gericht op het anders denken over de zorg. Voorheen kwamen we om de zoveel uur binnen in iemands kamer. Nu moet er altijd een aanleiding zijn. Deze mindset is dus gecreëerd. Hele goede scholing van de medewerkers is erg belangrijk om domotica te laten werken. Wat kan er in de huidige domotica worden verbeterd? Wat ik nu merk is dat bij het systeem wat wij nu hebben, wat natuurlijk alweer verouderd is, er soms

46

nog onnodige alarmen worden gemaakt. Door bijvoorbeeld de wind. Dit is onnodige alarmeringen die onnodige tijd kost en de bewoner stoort.

47

Interview Zinn zorgorganisatie Facilitair manager Gijs de Dilgt, te Haren -13-04-2017

Welke vorm van domotica kunnen we hier in het gebouw zoal aantreffen? De domotica-oplossing die wij hebben richt zich vooral op nacht. Omdat bij ons de bewoners zich overdag meestal in de gezamenlijke woonruimte bevinden. Begin 2015 zijn wij begonnen met het aanbestedingstraject voor de nieuwe domotica. Wij hebben heel goed nagedacht wat we zouden willen en waarom dit wilden. We kwamen op verschillende oplossingen. Echter liepen we tegen 1 probleem aan, het moet allemaal ingeregeld worden. Mensen in de zorg hebben weinig affiniteit met techniek. Het interesseert ze niet. We zijn opzoekt gegaan naar een oplossing waarbij het veel eenvoudiger is. Het idee is, als je iets ziet moet je weten hoe het werkt. Niet alleen bewoners maar vooral ook voor de medewerkers. Want de domotica is voor de medewerker. Toen zijn we uitgekomen op een hele eenvoudige bewegingsmelder. Deze is makkelijk te verplaatsen en heeft 1 of 2 knopjes. Zet je hem naast een bed neer, weet je of iemand uit ze bed komt. Zet je hem op de gang neer, weet je wanneer iemand op de gang loopt. Etc. Het is een normale bewegingssensor. Het is geen camera, deze zijn lastig in te stellen. Dat kan natuurlijk wel maar dan moet daar weer iemand speciaal voor komen. Dat vinden wij niet handig. Vandaar dat wij hebben gekozen voor een hele simpel te gebruiken bewegingsmiddel. Deze is eenvoudig uit te leggen en doeltreffend, doet zijn werk goed. Wij hebben daarnaast nog deursensoren. Wordt echter niet veel gebruikt. Ook hebben we nog akoestisch bewaking. Alleen dit is een bron van heel veel loze meldingen. Wij hebben geen tilliften met rails op het plafond. Dit is niet flexibel. De sensoren gaan nooit spontaan af. Het vraagt wat handigheid om alles in te regelen. We richten de sensoren zelf. Er zijn dus wel eens foutmeldingen. Alle informatie komt binnen op een computersystem en telefoons. Daarnaast hebben we elektrische sloten.

Is de domotica ingebouwd of flexibel te gebruiken? Wij hebben losse sensoren. Hiervoor hadden wij vaste sensoren, met het idee dat dit veiliger was en niet kwijt raakte. Maar je bent hierdoor veel minder flexibel. Wij vinden draadloze, flexibele sensoren daarom perfect. Er zit wel een batterij in, dat is het nadeel. Deze gaan maanden tot een jaar mee. Akoestische bewaking zit vast in elke ruimte. Deze zijn niet flexibel.

Werkt u met robotica? Ja webben een tovertafel, robotzeehond paro, Ipad, labyrint fiets en een digitale bus. Allen zijn flexibel behalve de bus. Daarnaast hebben we ook nog een hals alarmering. Hoe beleven bewoners de domotica? Bewoners zijn zich weinig bewust van de domotica. Familie vind de veiligheid het belangrijkste en zijn het daarom vaak eens met het gebruik van domotica. Hoe beleven de werknemers de domotica? Werknemers hebben weinig affiniteit met techniek. Het interesseert ze niet. Wat kan er in de huidige domotica worden verbeterd? Wij zouden graag overgaan naar een camerasysteem in de toekomst. De technieken hier achter moeten echter nog wel veel meer veranderen.

48

Akoestische sensor bij verpleeghuis de Dilgt

49

Interview Kwadrant groep Manager overkoepelende organisatie Drachten – 19-04-2017 Deze organisatie is een fusie bedrijf van verschillende zorginstellingen. Waaronder drie verpleeghuizen (Palet, De Friese Woude, Elkander) gericht op psychogeriatrie. Welke vorm van domotica kunnen we hier in het gebouw zoal aantreffen? Aan domotica gebruiken wij binnen de organisatie bewegingssensoren bij het bed en de deuren, het zorg alarmeringssysteem verwerkt in een ketting, en polszenders bij sommige bewoners. Per bewoner kunnen kan het verschillen welke vorm van domotica gebruikt zal worden. Is de domotica ingebouwd of flexibel te gebruiken? Alle domotica die door ons wordt ingezet is voornamelijk flexibel. Om veranderingen binnen de kamer makkelijk aan te brengen is het wenselijk dat de domotica verplaatsbaar is. Ook de apparaten waarop de meldingen binnen komen zijn flexibel (smartphone, tablet) zodat werknemers niet continu bij de computer hoeven te zitten tijdens de nachtdienst. Heeft de domotica de situatie in realiteit ook echt verbeterd? In de beginfase waarin wij begonnen met de sensoren verliep het nog niet altijd even soepel met de domotica. Dit kwam voornamelijk doordat de systemen soms veel foutmeldingen gaven. Inmiddels werken de systemen beter en geven ze meestal alleen een melding indien er daadwerkelijk iets aan de hand is.

Werkt u met robotica? Binnen de psychogeriatrie afdeling werken wij momenteel niet erg veel met robotica. Wel maken wij gebruik van Paro de robot zeehond. Deze wordt ingezet met name bij mensen met dementie. Over het algemeen krijgen we hier hele positieve reacties op van onze medewerkers. Verder maken onze verpleeghuizen regelmatig gebruik van de tovertafel. Deze wordt ingezet om de bewoners te stimuleren en te amuseren. Deze slaat naar onze mening erg goed aan bij de bewoners. Het kan echter soms wel per bewoner verschillen hoe op dergelijke technieken gereageerd wordt maar over het algemeen zijn de reacties positief. Hoe beleven bewoners de domotica? Over het algemeen merken onze bewoners relatief weinig van de domotica die wij binnen de slaapvertrekken gebruiken. De sensoren staan naast het bed en bij de kamerdeur. Hierdoor zijn ze weinig in het zicht van de bewoners. Verder maken veel bewoners gebruik van het zorg alarmeringssysteem. Dit systeem is verwerkt in een ketting waar de bewoners natuurlijk wel bewust van zijn. Maar gelukkig zien zij dit vaak eerder als iets positiefs. De familieleden van onze bewoners worden met betrekking tot de domotica geïnformeerd en verlenen hiervoor ook toestemming.

Hoe beleven de werknemers de domotica? De werknemers zijn inmiddels erg gewend aan het werken met de software en domotica systemen. Wij hebben geprobeerd hun in de beginfase zoveel mogelijk te informeren en te begeleiden bij het werken hiermee. Dat is ook zeker noodzakelijk omdat niet alle medewerkers van zichzelf gewend zijn om met soortgelijke technieken te werken. Hierdoor kan de domotica optimaal ingezet worden.

Wat kan er in de huidige domotica worden verbeterd? Naar mijn mening zou domotica zou domotica nog meer afgestemd kunnen worden op de gebruiker. Verschillende gebruikers hebben verschillende behoeftes. Hierdoor zou het aanbod dus nog meer

50

divers worden. Verder verwacht ik binnen de domotica en robotica waarbij de interactie met de gebruiker gezocht wordt nog ontwikkelingen op de korte termijn.