Risicoanalyse

Vastgesteld tijdens bestuursvergadering d.d. 6 september 2012

1. Inleiding

Risicomanagement is het identificeren, analyseren en kwantificeren van risico’s en het vaststellen van beheersmaatregelen. Met beheersmaatregelen worden activiteiten bedoeld waarmee de kans van het optreden van een risico wordt beïnvloed of waarmee de negatieve gevolgen van zo’n risico worden beperkt.

In dit document is het risicomanagement profiel, dat ontwikkeld is door De Nederlandsche Bank (DNB), gebruikt als kader om de risico’s te identificeren, te analyseren en te kwantificeren. Dit profiel staat bekend onder de naam FIRM (Financiële Instellingen Risicoanalyse Methode). FIRM is in 2005 door DNB ontwikkeld en is gericht op het beoordelen van risico’s en beheersing binnen de onder toezicht staande instellingen. DNB is van mening dat deze risico’s door de instellingen zelf moeten worden geanalyseerd.

Het model kent twee risicocategorieën:

Financiële risico’s

Niet-financiële risico’s.

Per categorie worden de risico’s geïnventariseerd en geanalyseerd door de risico’s te benoemen en door de kans en de mogelijke gevolgen in kaart te brengen. Hierbij worden de gevolgen zoveel mogelijk gekwantificeerd.

Toetsingsgrenzen FTK In het Financieel Toetsingskader (FTK) zijn voor een aantal financiële risico’s twee normen ontwikkeld voor de kwantificering van deze risico’s. Deze normen zijn uitgedrukt in een bedrag aan eigen vermogen dat nodig is om deze risico’s te kunnen opvangen. Het Minimaal Vereist Eigen Vermogen is voor Pensioenfonds Huntsman gelijk aan 4,1% (ultimo 2011) van de Voorziening pensioenverplichtingen. Het Minimaal Vereist Eigen Vermogen heeft betrekking op verzekeringstechnische risico’s. Het Vereist Eigen Vermogen is voor Pensioenfonds Huntsman gelijk aan 17,8% (ultimo 2011) van de Voorziening Pensioen Verplichtingen. Het Vereist Eigen Vermogen dient zodanig te worden vastgesteld dat de kans dat het pensioenfonds in een periode van 1 jaar wordt geconfronteerd met een daling van de dekkingsgraad naar een niveau lager dan 100% kleiner of gelijk is aan 2,5%. Voor de vaststelling van het Vereist Eigen Vermogen is door DNB een standaardtoets ontwikkeld; de zogenaamde S-toets. De onderliggende factoren worden aangeduid met S1 tot en met S9. Met name het renterisico en het aandelenrisico bepalen de uitkomst van deze toets. Deze S-jes hebben betrekking op de volgende risico-onderdelen.

S1: Rente risico S2: Risico op zakelijke waarden S3: Valuta risico S4: Commodities Risico S5: Krediet risico S6: Verzekeringstechnisch risico S7: Liquiditeits risico S8: Concentratie risico S9: Operationeel risico

In dit document worden deze risico’s, op onderdelen verder gespecificeerd, beschreven en

beoordeeld.

Hierbij hanteren wij de volgende classificatie: laag, beperkt, aanzienlijk en hoog.

2 Financiële risico’s

2.1 Renterisico (rekenrente)

De hoogte van de Voorziening Pensioen Verplichtingen is mede afhankelijk van de marktrente. Een lagere marktrente resulteert in hogere Voorziening Pensioen Verplichtingen (en daarmee in een lagere dekkingsgraad).

Wat zijn de risico’s Het risico dat rentefluctuaties als gevolg van ontoereikende afstemming tussen rentegevoelige activa en passiva op het gebied van rentelooptijden en rentevoet, leiden tot daling van de dekkingsgraad.

Oorzaken De economische ontwikkeling heeft effect op de financiële markten en daarmee effect op de renteontwikkelingen.

Beoordeling risico Hoog. Een daling van de marktrente heeft een hoge impact op de dekkingsgraad. Door het grote aantal gepensioneerden is de duration van de pensioenverplichtingen relatief laag, en blijft daarmee de rentegevoeligheid enigszins beperkt.

Genomen maatregelen

Het renterisico wordt voor 60% afgedekt. Dit betekent dat een waardestijging van de Voorziening Pensioen Verplichtingen door een daling van de marktrente voor 60% wordt opgevangen door een waardestijging van de beleggingen.

Dit wordt voor circa 40% gerealiseerd door te beleggen in obligaties en de rest door gebruikmaking van swaps.

Ten minste één keer per jaar vindt herijking plaats op basis van de meest recente verwachte kasstromen voortvloeiend uit de pensioenverplichtingen.

Elk kwartaal wordt de feitelijke renteafdekking getoetst aan de gemaakte strategisch keuze.

Restrisico Door de volgende oorzaken kan de werkelijke renteafdekking afwijken:

Wijziging Voorziening Pensioen Verplichtingen onder invloed van voortgaande bestandsontwikkeling;

Significante toe- of afname van de levensverwachting;

Waardemutaties in overige beleggingen door beleggingsrendement;

Wijziging van de rekenmethodiek van de rekenrente;

Te nemen acties Per kwartaal wordt de mate van afdekking door middel van een balansmanagementsrapportage getoetst. Hierbij wordt een tolerantie van 5% geaccepteerd. Bij doorbreking van deze tolerantie vindt herijking van de afdekking plaats.

2.2 Marktrisico

Aandelen markten: Door fluctuaties op de aandelenmarkten kunnen de waarderingen van de beleggingen fluctueren en daarmee de dekkingsgraad beïnvloeden.

Wat zijn de risico’s Het risico als gevolg van het blootstaan aan wijzigingen in marktprijzen van verhandelbare, niet-rentedragende financiële instrumenten.

Oorzaken Onder invloed van economische ontwikkelingen kunnen aandelenmarkten dalen.

Beoordeling risico Hoog. Portefeuille bestaat voor een substantieel deel uit aandelen, belegd in ontwikkelde- en opkomende markten.

Genomen maatregelen

Zorgvuldige monitoring van het beleggingsrisico met behulp van kwartaalrapportages en kwartaalbespreking in de beleggingscommissie;

Zorgvuldige selectie, monitoring en evaluatie van de vermogensbeheerders door ALTIS;

Vermogensbeheerders mogen alleen beleggen volgens mandaat en beleggingsrichtlijnen;

Restrisico Het beleggen in aandelen is een bewuste keuze voor het nemen van risico. Dit risico is hoog, maar acceptabel vanwege de rendementsverwachting. Beoogd wordt om hiermee zo veel mogelijk aan de toeslagambitie te voldoen.

Te nemen acties Afhankelijk van de evaluaties van de vermogensbeheerders kan het bestuur bijsturen.

2.3 Valutarisico

Door fluctuaties van valuta kunnen de waarderingen van de beleggingen fluctueren en daarmee de dekkingsgraad beïnvloeden.

Wat zijn de risico’s Het risico als gevolg van onvoldoende afstemming tussen activa en passiva, dan wel inkomsten en uitgaven op het gebied van vreemde valuta.

Oorzaken Valutakoers wijzigingen, afhankelijk van de marktontwikkelingen.

Beoordeling risico Hoog

Genomen maatregelen

Beleggingen in landen die niet de euro voeren zijn beperkt;

In deze niet-euro landen is het valutarisico als volgt afgedekt: - Australië, USA en United Kingdom voor 75% - Japan voor 50% De rentegevoelige beleggingen luiden in euro.

Restrisico Overige beleggingen (gering) in niet-euro landen zijn niet afgedekt.

Te nemen acties Geen.

2.4 Liquiditeitsrisico

Liquiditeitsrisico is het risico dat beleggingen niet tijdig en/of niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in liquide middelen, waardoor het fonds op korte termijn niet aan zijn verplichtingen kan voldoen.

Wat zijn de risico’s Het risico dat liquiditeitstekorten optreden als gevolg van het onvoldoende op elkaar afgestemd zijn van de timing en omvang van inkomende en uitgaande kasstromen.

Oorzaken Een negatieve cashflow in combinatie met het niet tijdig of slechts tegen verlies kunnen verkopen van beleggingen.

Beoordeling risico Laag. De geldstromen zijn goed voorspelbaar.

Genomen maatregelen

De geldstromen zijn goed op elkaar afgestemd, onder andere door vervroeging van de premie ontvangst;

Bij de jaarlijkse herijking van de beleggingsportefeuille wordt rekening gehouden met de liquiditeitsbehoefte;

Er zijn voldoende beleggingen gemakkelijk liquide te maken;

Rest risico Door het gebruik van swaps en het afdekken van valuta kunnen cashverplichtingen ontstaan.

Te nemen acties Geen.

2.5 Kredietrisico

Kredietrisico is het risico van financiële verliezen voor het fonds als gevolg van oninbare vorderingen op derden. Specifiek wordt gekeken naar:

Niet-beursgenoteerde beleggingen als bijv. valutacontracten;

Swaps;

security lending;

Wat zijn de risico’s Het risico dat een tegenpartij contractuele of andere overeengekomen verplichtingen (zoals kredieten, leningen, vorderingen, ontvangen garanties) niet nakomt.

Oorzaken Faillissement of betalingsonmacht van de werkgever;

Niet kunnen waarderen van beleggingen als gevolg van stilvallen handel;

Beoordeling risico Beperkt.

Er zijn op dit moment geen twijfels over het voortbestaan van de werkgever;

Tegenpartijrisico bij swaps en valutacontracten onbekend;

Er zijn geen vorderingen op een herverzekeraar;

Het pensioenfonds heeft beleggingen in niet-beursgenoteerde vastgoedfondsen voor maximaal 5% van het vermogen;

Genomen maatregelen

Over de niet-beursgenoteerde vastgoedfondsen wordt ieder kwartaal gerapporteerd en wordt zeer frequent gediscussieerd in de beleggingscommissie. De vermogensbeheerder informeert het pensioenfonds over alle ontwikkelingen in deze vastgoedfondsen;

Security lending wordt niet toegestaan.

Rest risico Laag.

Te nemen acties Uitzoeken wat het tegenpartijrisico is bij swaps en valutaafdekking. (zie ook 2.6)

2.6 Collateral risico / onderpand valuta & rente

Als zekerheid op valutacontracten en derivaten is onderpand (collateral) afgegeven. Het collateral risico is het risico dat het collateral (= het onderpand) minder waard geworden is.

Wat zijn de risico’s Het risico dat verlies wordt geleden als gevolg van het niet of niet volledig nakomen van verplichtingen van partijen vanwege opgetreden waardedaling van het onderpand.

Oorzaken Negatieve marktontwikkelingen

Beoordeling risico Beperkt. Uitstaande posities worden volledig gedekt door solide zekerheden of toepasselijke margeverplichtingen.

Genomen maatregelen

Stocklending is niet toegestaan;

Gebruik van derivaten is slechts toegestaan voor het afdekken van rente- en valutarisico;

Rest risico Laag.

Te nemen acties Uitzoeken wat het tegenpartijrisico is bij swaps en valutaafdekking. (zie ook 2.5)

2.7 Inflatierisico

Het bestuur van het fonds heeft de ambitie om de pensioenen te indexeren. De mate waarin dit kan worden gerealiseerd is afhankelijk van de ontwikkelingen in de rente, het beleggingsrendement en de prijsinflatie.

Wat zijn de risico’s Het risico dat het pensioenfonds onvoldoende in staat is om de pensioenen te indexeren.

Oorzaken Hoge inflatie, tegenvallende beleggingsrendementen en/of dalende marktrente.

Beoordeling risico Aanzienlijk tot hoog. De pensioentoezegging kent een voorwaardelijke indexatie voor gepensioneerden en gewezen deelnemers gekoppeld aan de afgeleide prijsindex. De marktrente fluctueert momenteel enorm.

Genomen maatregelen

Het bestuur besluit jaarlijks over de toekenning aan gepensioneerden en gewezen deelnemers;

Het bestuur communiceert zorgvuldig over de financiële positie van het pensioenfonds en de gevolgen daarvan voor het toekennen van indexaties;

Voor de verhoging van de pensioenen van de actieven wordt overeenkomstig de pensioenregeling en de uitvoeringsovereenkomst jaarlijks premie ontvangen;

Met de werkgever is in het kader van het herstelplan een extra premie afgesproken;

Er is een nieuw herstelplan bij DNB ingediend en is een crisisplan opgesteld;

Rest risico Door de langdurig slechte financiële positie van het pensioenfonds is al een aantal jaren niet of deels geïndexeerd en daarmee de koopkracht van de gepensioneerden gedaald. Door de dalende financiële positie wordt een korting van de pensioenen niet uitgesloten.

Te nemen acties Na herstel van de financiële positie kan het bestuur besluiten tot indexatie.

2.8 Concentratierisico

Concentratierisico ontstaat indien te eenzijdig wordt belegd in bepaalde beleggingscategorieën, -sectoren en/of –regio’s of indien een te groot belang wordt genomen in een enkele debiteur.

Wat zijn de risico’s Het risico dat als gevolg van onvoldoende diversificatie binnen de portefeuille een bepaalde ontwikkeling of gebeurtenis een bovengemiddeld effect heeft op de waarde van de portefeuille.

Oorzaken Te lage spreiding, te hoog belang.

Beoordeling risico Laag.

Genomen maatregelen

De beleggingen worden gespreid over verschillende categorieën (aandelen, obligaties, vastgoed);

Wereldwijde spreiding voor de aandelenportefeuille over ontwikkelde en opkomende markten;

Spreiding van aandelenbeleggingen over diverse beleggingssectoren welke zoveel als mogelijk onafhankelijk van elkaar op variërende economische- en marktomstandigheden reageren;

Regionale spreiding conform de volgens marktkapitalisatie gewogen benchmark;

Rest risico Laag.

Te nemen acties Geen.

2.9 Settlement risico bij Custodian

De stukken zijn in bewaring bij de custodian van INGIM. Bij een faillissement blijven de stukken eigendom van het fonds. Indien tijdens een transactie stukken tijdelijk omgezet zijn in cash zal bij een faillissement het fonds geen recht hierop hebben en benadeeld worden. Dit wordt settlement risico genoemd.

Wat zijn de risico’s Indien tbv een omzetting in aandelen of vastrentende waarden tijdelijk cash wordt aangehouden loopt het fonds hierover een risico.

Oorzaken Afwikkeling van een transactie niet tegelijkertijd plaats vindt (gelijk oversteken)

Beoordeling risico Impact is groot maar kans dat het voorkomt is klein. Zeker in Europa, USA en Japan.

Genomen maatregelen

Transacties die we doen betreft kleine bedragen.

Rest risico Laag.

Te nemen acties Bewaken dat geen grote cash posities bij de custodian worden aangehouden. De custodian verzoeken om de procedures en risico’s op schrift te stellen.

2.10 Overlijdensrisico’s en arbeidsongeschiktheidsrisico’s

Het pensioenfonds zegt pensioenen toe o.a. in geval van overlijden of bij arbeidsongeschiktheid. In het reserverings- en premiebeleid gaat het pensioenfonds uit van kansen ter zake van overlijden en arbeidsongeschiktheid. Feitelijk optredend overlijden of arbeidsongeschiktheid die afwijken van de gehanteerde kansen levert een financieel risico voor het pensioenfonds.

Wat zijn de risico’s Het risico dat uitkeringen niet gefinancierd kunnen worden vanuit de beschikbare risicopremies als gevolg van niet toereikende aannames bij de vaststelling van de premies en/of reservering.

Oorzaken Werkelijk overlijden hoger dan verwacht (oversterfte);

Werkelijke arbeidsongeschiktheid hoger dan verwacht (overinvalidering);

Beoordeling risico Beperkt. Beperkt aantal actieven waardoor de wet van grote aantallen niet van toepassing is. Dit wordt gecompenseerd door de grote groep gepensioneerden waarvoor het kortlevenrisico negatief is.

Genomen maatregelen

Het pensioenfonds heeft het overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico voor actieve deelnemers op basis van stop-loss herverzekerd, boven een eigen risico van 125% van de risicopremie.

Restrisico De te herverzekeren risicokapitalen worden één keer per jaar

vastgesteld op basis van de rentecurve per 1 januari van het jaar,

terwijl de uitgekeerde risicokapitalen pas later worden belegd. Tot

dat moment loopt het pensioenfonds een beperkt (rente)risico;

25% van de risicopremie;

Te nemen acties Contract beoordelen en vernieuwen per 1 januari 2013.

2.11 Langleven risico (Actuarieel risico)

De levensverwachting van de Nederlandse bevolking neemt vanaf het begin van deze eeuw versneld toe. Pensioenfondsen moeten pensioenen daardoor langer uitkeren dan verondersteld.

Wat zijn de risico’s Het risico dat uitkeringen niet gefinancierd kunnen worden vanuit de aanwezige voorzieningen als gevolg van niet toereikende aannames bij de vaststelling.

Oorzaken Toename levensverwachting;

Beoordeling risico Aanzienlijk. De meest recente aanpassing kostte 5,9% van de voorzieningen.

Genomen maatregelen

Per 31-10-2010 zijn de overlevingstafels geactualiseerd conform het advies van Towers Watson. Hiermee voldoet het fonds aan de FTK-eis dat rekening gehouden wordt met de toekomstige sterftetrend en wordt het langlevenrisico voor het fonds sterk gereduceerd. Gehanteerd wordt de prognosetafel 2010-2060 gecombineerd met de Towers Watson 2010 ervaringssterfte.

Rest risico Een sterkere toename van de sterftetrend dan in de huidige grondslagen is opgenomen. Dat DNB niet akkoord gaat met de Towers Watson ervaringssterfte-methodiek.

Te nemen acties Jaarlijks wordt het resultaat op langlevenrisico beoordeeld in het actuarieel rapport;

Aan de hand van publicaties van AG en CBS wordt de ontwikkeling van de landelijke sterfte periodiek getoetst.

3. Niet financiële risico’s

3.1 Operationeel risico

Dit is het risico dat door een tekortschieten van de werking van de eigen organisatie fouten niet tijdig opgemerkt worden of zelfs fraude kan optreden.

Wat zijn de risico’s Het risico samenhangend met ondoelmatige of onvoldoende doeltreffende procesinrichting of uitvoering.

Oorzaken Het falen of tekortschieten van interne processen, menselijke en technische tekortkomingen en onverwachte externe gebeurtenissen.

Wat is de kans Laag.

Genomen maatregelen

Een deugdelijke functiescheiding;

een goed beschreven administratieve organisatie;

Toezicht op de naleving van de afgesproken procedures

Rest risico Door uitbesteding van veel operationele activiteiten is het restrisico beperkt.

Te nemen acties Geen.

3.2 Uitbestedingsrisico

Het pensioenfonds heeft haar operationele kernactiviteiten uitbesteed en is daarmee voor een goed functioneren afhankelijk van deze uitvoerders.

Wat zijn de risico’s Het risico dat de continuïteit, integriteit en/of kwaliteit van de aan derden uitbestede werkzaamheden worden geschaad.

Oorzaken Bij uitbesteding is er kans dat uitbestede werkzaamheden niet volgens de daaraan te stellen eisen worden uitgevoerd en/of niet goed op elkaar zijn afgestemd.

Beoordeling risico Beperkt. Het betreft complexe activiteiten waarvoor hoogwaardige kennis en ervaring nodig is. De uitvoerder heeft beschikking over of toegang tot de geldmiddelen van het pensioenfonds.

Genomen maatregelen

De werkzaamheden zijn uitbesteed aan gerenommeerde professionele partijen op basis van een uitvoeringsovereenkomst;

De kwaliteit van de dienstverlening is vastgelegd in service level agreements (SLA);

De voortgang en de kwaliteit van de dienstverlening wordt elk kwartaal gerapporteerd;

Jaarlijks wordt door de accountant en actuaris gecontroleerd en beoordeeld in het kader van het opstellen van de jaarrekening;

De kwaliteit van dienstverlening wordt eens in de paar jaar door het bestuur geëvalueerd;

Rest risico Laag.

Te nemen acties AZL vragen om toelichting op beheersmaatregelen bij uitbesteding.

3.3 IT risico

De administratie van het fonds kan door externe oorzaken verloren gaan.

Wat zijn de risico’s Indien de administratie verloren gaat raakt het fonds haar informatie kwijt en kan aan deelnemers niet de juiste informatie, respectievelijk juiste gelden gegeven worden.

Oorzaken Bijvoorbeeld brand, grote technische storing.

Beoordeling risico Laag.

Genomen maatregelen

Zowel de uitvoerder als de sponsor heeft een back-up systeem waarbij alle data dagelijks op een andere geografische locatie wordt gekopieerd, waardoor verlies van informatie wordt voorkomen.

Rest risico Laag.

Te nemen acties Geen.

3.4 Integriteitsrisico

Het risico dat de integriteit van het pensioenfonds wordt beïnvloed als gevolg van niet integere, onethische gedragingen van de organisatie, medewerkers dan wel de leiding in het kader van wetten, regelgeving en maatschappelijke normen.

Wat zijn de risico’s De risico’s zijn onder andere benadeling derden, voorwetenschap, witwassen, frauderen, onoorbaar handelen, financiering terrorisme, waardoor reputatieschade kan ontstaan.

Oorzaken Onethisch gedrag.

Beoordeling risico Laag. Operationele activiteiten zijn uitbesteed. Geen cash geld, zeer inzichtelijke kasstromen.

Genomen maatregelen

Het bestuur heeft een gedragscode opgesteld. Hiertoe wordt jaarlijks een verklaring door de bestuursleden getekend.

Het bestuur heeft geen directe invloed op het vermogensbeheer. Hierdoor is geen van de bestuursleden insider.

Besluiten kunnen alleen genomen worden in de bestuursvergadering. Opdrachten dienen door minimaal 2 bestuursleden getekend te worden.

Kandidaat bestuursleden worden vooraf getoetst door het bestuur op geschiktheid en door DNB op geschiktheid en betrouwbaarheid.

Rest risico Laag.

Te nemen acties Verklaring gedragscode ter tekening opsturen naar gehele bestuur en pensioenbureau.

3.5 Juridisch risico

Het risico samenhangend met wet- en regelgeving, het mogelijk bedreigd worden van de rechtspositie, inclusief de mogelijkheid dat contractuele bepalingen niet afdwingbaar of correct zijn vastgelegd.

Wat zijn de risico’s Onvolledige of onjuiste vastlegging (in bijv. statuten, reglementen, overeenkomsten etc.) kunnen leiden tot vorderingen die niet gefinancierd zijn cq vorderingen die oninbaar zijn.

Oorzaken Juridisch onjuiste formuleringen.

Beoordeling risico Laag.

Genomen maatregelen

Het bestuur laat statuten, reglementen en uitvoeringsovereenkomst opstellen door externe professionele partijen;

Overeenkomsten met vermogensbeheerders worden beoordeeld door beleggingsdeskundigen en juristen;

Overeenkomsten met administrateurs worden beoordeeld met hulp van externe deskundigen;

Rest risico Laag.

Te nemen acties Geen.