nummer 4 • juni 2013 • www.primaonderwij s.nl • verschij nt 6x per jaar •

Klaar voor de start?Zo vul je een jaar lang

Voor alle professionals in het onderwijsOnderwijsnl

Zo vul je een jaar lang

leesonderwij s!

Extradikkeeditie

& Gedrag in de klas met o.a. respect voor de leraar • taalontwikkeling voorbode op slecht gedrag • ouderbetrokkenheid 3.0 • onderwij s en het kinderbrein • hoogbegaafdheid • leren di� erentiëren

Respectvoor de leraar!

36

tekst Linda Blankenstein

Zeker vijf leerlingen spelen met hun mobieltje onder de les, de lerares doet of zij niets ziet en praat stug door. De leraar vraagt een leerling zijn

boeken te pakken waarop deze hem toebijt ‘je ziet toch dat ik bezig ben?’ Heb jij ook het gevoel dat je gezag afneemt in de klas en dat leerlingen

steeds brutaler lijken te worden? Je bent niet de enige, zo blijkt uit recent onderzoek van CNV Onderwijs onder 4.000 leraren. Waar ligt die afname nou aan: mondigere leerlingen, de ouders die hun kinderen behandelen als prinsjes en prinsesjes, de individualistischere maatschappij of de leer-

krachten zelf? En vooral: wat kunnen we doen om het tij te keren? Een rondje langs alle betrokkenen.

Respect 36-39.indd 36 07-05-13 15:36

GEDRAG IN DE KLAS 37

De juf: ‘Ouders willen alle pro-blemen voor hun kind oplossen’

Annemarie Braun geeft al vele jaren les aan groep 1/2 en zag kinderen en ouders veran-deren: ‘Het probleem ligt niet bij de kinderen maar bij hun ouders. Zij drukken een grote stempel op wat er gebeurt in de klas. Als ik bij voorbeeld een ontwikkelingsvoorsprong bij een leerling constateer, is dat voor ouders meteen reden om te eisen dat hun kind een groep overslaat. De prestatiedrang bij ouders neemt toe en de kinderen voelen die druk ook.’

Prinsjes en prinsesjesHet lij kt volgens Annemarie wel of er steeds meer probleemkinderen komen: ze heeft leer-lingen met ADHD, PDD nos, ontwikkelings-voorsprong en faalangst naast de ‘gewone’ dingen. ‘Ik zit echt weleens met mij n handen in het haar. Ouders willen steeds meer met mij overleggen want ze willen alle hobbels en moeilij kheden voor hun kind wegnemen. Maar kinderen moeten juist leren ook om te gaan met teleurstellingen. Dat lukt niet als

ouders hun kinderen behande-len als prinsjes en prinsesjes. Alles wat ze doen is geweldig en knap. Die kinderen begin-nen niet meer zoals vroeger verlegen aan school maar ko-men binnen met een houding van ‘hier ben ik!’ Gevolg is vaak een kind dat steeds zij n zin wil

doordrukken in de klas wat leidt tot onrust en soms vechtpartij tjes. Sommige ouders begrij pen het als ik hierover met ze praat en zorgen thuis voor meer regels. Het e� ect is meteen merkbaar in de klas. Maar bij andere ouders dringt mij n boodschap niet door.’

Niet hun vriendje‘We praten ook niet meer met elkaar over opvoeden. Vroeger ging je te rade bij fami-lie of buurvrouw. Tegenwoordig is het meer ieder voor zich en mag je niks over ander-mans opvoeding zeggen. Misschien ben ik ouderwets maar ik wil dat de kinderen mij met juf Annemarie aanspreken. Ik wil een beetje afstand houden want ik ben niet hun vriendje maar hun leraar.’

ouders hun kinderen behande-len als prinsjes en prinsesjes. Alles wat ze doen is geweldig en knap. Die kinderen begin-nen niet meer zoals vroeger verlegen aan school maar ko-men binnen met een houding van ‘hier ben ik!’ Gevolg is vaak een kind dat steeds zij n zin wil

Helen van den Berg, voorzitter van CNV Onderwij s, plaatst het afne-mende gezag van de leraar in een breder perspectief. ‘Het past in de algemene maatschappelij ke ont-wikkeling dat respect voor gezagsdragers en hulpver-leners tanende is. Vroeger was de wil van de leraar wet, hij had altij d gelij k. Kreeg je straf op school? Dan kreeg je thuis nog meer straf want je zou het wel ver-diend hebben. Tegenwoordig komen ouders op hoge poten verhaal halen bij de school als hun kind straf krij gt. Kinderen en ouders zij n mondiger geworden, we hebben kortere lontjes.’

Regels De oplossing zit ‘m volgens Helen vooral in samen praten en verantwoordelij kheid delen. ‘Hoe groter de ouderbetrokkenheid, hoe minder problemen er zij n. Het is zeer belangrij k dat scholen, ouders en leerlingen onderling goede afspraken maken én met elkaar blij -ven praten. Stel duidelij ke regels op en zorg dat ouders en leerlingen die kennen voordat ze op school komen. Ouders zij n niet tegen regels, ze vinden alleen vaak dat die regels vooral voor anderen zij n en niet voor hun eigen kind. En dat school verantwoordelij k is voor de prestaties van hun kind. Maar school en ouders moe-ten samen de verantwoordelij kheid dragen. We willen allemaal het beste voor onze kinderen.’

Wetten In februari buitelden de politici over elkaar heen na een oproep van scholen en vakbonden over het groeiende wangedrag op scholen. PVV-Kamerlid Harm Beer-tema pleitte voor een harde aanpak: ‘Leerlingen die zich misdragen moeten zonder pardon van school af.’ De PVDA vond dat de mondigheid op school te ver is doorgeschoten. Wat verwacht CNV Onderwij s van de politiek? ‘We lossen respectloos gedrag in ieder geval niet op met meer wetten, dat zorgt alleen maar voor meer werkdruk. Scholen moeten het vooral zelf doen: maak én houd het onderwerp bespreekbaar, stel ouder-contracten en klasseregels op, wissel goede voorbeel-den uit met andere scholen. En wees als school ook niet bang om je regels en grenzen te bewaken. Als ouders steeds boos komen klagen over onterechte behandeling van hun kind, wij s ze er dan op dat ze ook een andere school kunnen zoeken.’

De vakbond: ‘Samen verantwoordelij k’

Tip: 4 juni congres ‘Gezag in het geding’ in Driebergen-Zeist.

Respect 36-39.indd 37 07-05-13 15:37

38Scan deze pagina met Layar om te kunnen reageren en voor meer informatie over gedrag in de klas.

Youandi van Staa geeft trai-ningen e� ectief en respectvol communiceren met kinderen; volgens haar dé oplossing om respect en gezag in de klas te herstellen. ‘Communiceren is een spel en leraren en ouders hebben niet genoeg kennis en inzicht in hoe ze dit spel moeten spelen. Veel mensen ken-nen maar twee manieren om in confl ictsituaties te reageren. Ze laten hun macht gelden óf ze heb-ben geen zin in strij d en proberen het onduidelij k met een grapje of vraag. Deze reacties kúnnen trouwens prima werken! Maar als ze niet werken, probeer dan eens e� ectiever te reageren. Bij voor-beeld “de schoonmaakster kan niet dweilen als de stoelen op de grond staan.” Laat de klas vervolgens reageren en luister daar actief naar. Zo kom je tot een oplossing die voor beiden werkt.’

LuisterYouandi geeft cursussen gebaseerd op de Gordon-methode. Haar cursus is praktisch en ge-richt op het aanleren van vij f direct toepasbare vaardigheden: actief luisteren (spiegelen met zin-nen waar je ‘dus’ voor kan zetten), confronterende ik-boodschap, overleggen over een win-win op-lossing, kennisoverdracht via een vraaggesprek en confl icten tussen kinderen zo begeleiden dat ze deze zelf leren oplossen. ‘Als leraren alleen al actief luisteren zouden combineren met hun machtsboodschap, zou dat enorm schelen: “Jij hebt het idee dat ik dit niet eerlij k heb nagekeken en daar baal je van.” Leerlingen, en zeker pubers, wil-len gehoord worden, zich begrepen voelen. Met een luisterend oor geef je iemand niet zij n zin of gelij k. Je kunt bij je beslissing blij ven.’

Eigen problemen oplossen‘Veel leerkrachten willen alle problemen van kin-deren zelf oplossen en dat vreet energie. Laat het probleem waar het is, bij het kind. Biedt een luiste-rend oor maar laat kinderen zelf met een oplossing komen, dat lukt negen van de tien keer. Eigenlij k zou goed communiceren met elkaar, hoe kom je op voor jezelf terwij l je rekening houdt met de ander, onderdeel van het lespakket op school moeten zij n.’

De docent: ‘Elke school heeft een boegbeeld van gezag nodig’

Bram Kluiters is docent Aardrij kskunde in het VSO. Zelf heeft hij geen ordeprobleem in de klas maar hij signaleert wel tendensen die volgens

hem van invloed zij n, zoals de re-gionalisering van het onderwij s-management. ‘Op veel scholen is er geen teamleider meer op school aanwezig of hij heeft het te druk met schooloverstij gende activi-teiten. Je hebt een boegbeeld van gezag nodig op wie je direct te-

rug kunt vallen als er bij voorbeeld een boze ouder aanklopt of een klas zeer onrustig is. Iemand die achter je staat maar ook een relatieve buitenstaander met overwicht zorgt dat een goed gesprek al genoeg is om de gemoederen te bedaren.’

M/V werkt het besteEen andere tendens die Bram signaleert is de feminisering van het onderwij s. ‘Volgens mij speelt dat een rol bij het afnemende gezag van de leraar. Vrouwen zij n toch meer van het uitpra-ten terwij l mannen over het algemeen strakkere regels hanteren: zo is het en niet anders. Man-nen zij n ook wat fysieker ingesteld, ze schrikken niet van een vechtpartij tje zoals vrouwen, ze weten dat dit hoort bij jongens. Een goede mix van mannen en vrouwen werkt het beste in het onderwij s.’

Gefrustreerde oudersIn het speciaal onderwij s heeft Bram veel te maken met gefrustreerde ouders. ‘Zij lopen vaak vast in een woud van regels, paperassen en hulptrajecten. Ze reageren hun verdriet, frustratie en teleurstelling regelmatig op mij af. Dat kan ik niet wegnemen bij ze maar ik kan wel luisteren, uitleg geven en mij n afspraken met hen nakomen. Ik bel hen ook regelmatig zodat ik weet wat er speelt. Minder bureaucratie, minder regels, kleinere klassen, meer vertrouwen in de kunde van leraren en scholen en niet elke paar jaar het hele onderwij s omgooien: als ik het voor het zeggen had in de politiek, dan wist ik het wel. Maar als docent heb je maar uit te voeren, helaas. Toch blij ft het een prachtvak.’

hem van invloed zij n, zoals de re-gionalisering van het onderwij s-management. ‘Op veel scholen is er geen teamleider meer op school aanwezig of hij heeft het te druk met schooloverstij gende activi-teiten. Je hebt een boegbeeld van gezag nodig op wie je direct te-

De trainer: ‘Communiceren is een spel’

Respect 36-39.indd 38 07-05-13 16:01

GEDRAG IN DE KLAS 39

Leraren die geen orde kun-nen houden in de klas zij n niet geschikt voor hun vak.Eens: 52 procentOneens: 48 procent

Leerlingen moeten een leraar met u of meneer/mevrouw aanspreken. Eens: 64 procentOneens: 36 procent

Stra  en als het schoolplein aanvegen om 7 uur in de ochtend moet in ere worden hersteld.Eens: 41 procentOneens: 59 procent

Ouders zij n thuis de baas. De leraar op school. Eens: 92 procentOneens: 8 procent

Wie tien maal uit de klas is verwij derd, moet defi nitief geschorst worden. Eens: 52 procentOneens: 48 procent

In een confl ict met een leerling heeft de leraar altij d gelij k.Eens: 11 procentOneens: 89 procent

Alle leerlingen moeten een goed-gedrag-contract sluiten met de school. Eens: 68 procentOneens: 32 procent

Enkele stellingen uit het onderzoekAnouk Ruitenbeek zit in de derde

klas van het tweetalig VWO en in de leerlingenraad. Zij ziet vooral de wisselwerking tussen het gedrag van leerlingen en docenten. ‘Mij n docenten krij gen over het algemeen een voldoende als het gaat om gezag in de klas. Ik denk dat het moeilij ker is geworden de laatste jaren. Leer-lingen zij n brutaler geworden. Een docent riep “verdwij n uit mij n ogen!” waarop de leerling onder zij n tafel kroop en daar rustig zij n brood opat.’

ErgerHoe vaak maakt Anouk res-pectloos gedrag mee? ‘Eén tot twee keer per dag. Leerlingen reageren bij voorbeeld onbe-schoft, luisteren niet als de docent iets vraagt, zij n drukker met hun mobieltjes dan met de les of komen elke dag te laat binnen. We krij gen bolletjes (strafpunten red.) voor sto-rend gedrag, niet gemaakt huiswerk

of een slechte werkhouding in de klas. Teveel bolletjes betekent na-komen en strafwerk. Ik weet zeker dat het zonder regels veel erger zou zij n.’

Respect verdienenVolgens Anouk moet een docent niet doen alsof hij alles beter weet. ‘Do-centen maken ook fouten, geef ze gewoon toe. En een docent moet wel

deskundig zij n. We hadden een leraar die dacht dat wij hem in de maling namen toen we hem erop wezen dat een berekening niet klopte. Hij geloofde zelfs de rekenmachine niet. Moeilij k om dan respect te hebben.’ Het gedrag van docenten

en leerlingen beïnvloedt elkaar. ‘Als een docent chagrij nig de klas inkomt en meteen tegen ons gaat schreeu-wen, krij g je geen respect. Waarom zou je voor zo iemand iets doen?’

De leerling: ‘Het kan van beide kanten beter’

Praktijktips Stel duidelijke regels op. Niet teveel en liefst samen met je leerlin-gen. Wat vind je echt belangrijk? Wat wil je dat ze wél doen? Zorg dat iedereen de regels kent, hang ze op in de klas en besteed er geregeld aandacht aan. Oudercontracten zijn ook een idee. Wees consequent, als leraar en als school. Doe wat je zegt te gaan doen als een leerling zich niet aan de regels houdt. De straf moet natuurlijk wel in verhouding staan met het gedrag. Betrek ouders bij de school. Houd de lijnen kort en open, blijf met ze in gesprek om escalatie te voorkomen. Kom je er zelf niet uit? Schakel de schoolleiding, collega’s of hulp van buitenaf in of laat je bijscholen. Laat je bijvoorbeeld coachen door een meer ervaren collega. Juf Annemarie: ‘Iedereen heeft orde houden moeten leren in de praktijk. Dat leer je niet op de Pabo en duurt echt wel een paar jaar.’Respect moet je ook verdienen door voorbeeldgedrag. ‘Zweetplek-ken dwingen geen respect af, een ongeschoren hoofd of onverzorgde kleding ook niet’, zegt docent Bram. Wees altijd goed voorbereid en weet waar je het over hebt. Leerling Anouk: ‘Soms is de les al begonnen en zijn docenten nog bezig hun les voor te bereiden.’ Leer actief luisteren en vragen, vervelend gedrag ontstaat vaak als kinderen zich niet gehoord en begrepen voelen.

Oorzaken, gevolgen en oplossingen voor specifi ek gedrag in de klas lees je op de volgende pagina’s!

Respect 36-39.indd 39 07-05-13 16:01