Reistijd is geen wachttijd

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

REISTIJDISGEENWACHTTIJD

Colofon

TeksTAlex van der Hulst

BeeldMaike FleurenSijas de GrootAb HakeboomTom HofmanBart JansenAndre van der MeulenLowie SminkWieger SteenhuisYvonne Waslander

RedacTieMaike FleurenDennis GaensKim van KaamRob Kramer

OnTweRpJos Lenkens

dvdArnold Kijk in de Vegte [Bliksem Media]

UiTgaveDe Nieuwe Oost

dRUkGianotten B.V., Tilburg

© De Nieuwe Oost

alle rechten voorbehouden. niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming van de nieuwe Oost, postbus 1009, 6501 Ba nijmegen.


5


D


7

Van kijken naar zien

De dagelijkse routine van buspassagiers in Overijssel werd gedurende drie maanden ontregeld. Het doel was om de reizigers even uit hun alledaagse bezigheden te halen en ze opnieuw naar de omgeving te laten kijken. De directie van De Nieuwe Oost (Eve Hopkins, Rob Kramer en Frank Tazelaar) kijkt na afloop terug op een succesvol eindresultaat.

van kijken naar zien. dat was het motto van ‘Overijssel kijkt, kijk Overijssel!’. een project waarmee de nieuwe Oost een verandering teweegbracht in de dagelijkse reis van buspassagiers in Overijssel. Zonder te vertellen dat het een kunstproject betrof.

Rob kramer: “Busreizigers zien hun omgeving nauwelijks meer. niet de stad of het landschap waar hun reis doorheen gaat, maar vaak ook elkaar niet meer. Blijkbaar nemen ze de omgeving voor

kennisgeving aan en zijn ze gestopt met zien. pas bij een onverwachte gebeurtenis komen ze even uit de kamer in hun hoofd waar ze zich tijdens hun reis in hebben opgesloten.”

Frank Tazelaar: “we wilden ingrijpen in het dagelijks leven van mensen. Het was de bedoeling om ze anders naar hun omgeving te laten kijken. we hebben er bewust voor gekozen om niets achteraf te onthullen, dan voelen mensen zich genept. dat wilden we voorkomen. in de voorbereiding hebben we in de bus gezeten. Op een gegeven moment vroeg ik aan iemand voor me in de bus wat hij op zijn boterham had. ‘Het is dinsdag hè, eiersalade dus,’ zei hij. dat is een voorbeeld van hoe vast de structuren van sommige mensen zijn.”

de bus bleek het ideale vervoersmiddel om de bewoners van Overijssel te bereiken.

8



9

10


de stoelen die achterin de bus hoger staan, maken het bijna een theater. Reizigers kijken door een geframed venster naar buiten. Frank Tazelaar: “Het enige vervelende is dat je elkaar niet hoort praten in een bus. Maar er is geen ander vervoersmiddel dat zo vaak stopt, de buslijn verbindt de relaties in de omgeving.”

eve Hopkins: “Onze eerste plannen over wat we konden doen rond een buslijn moesten we al snel bijstellen toen we merkten wat er praktisch allemaal wel en niet mogelijk is. Je kunt wel een dans met speciale choreografie doen op een plek langs de route, maar die bus raast er met 80 kilometer per uur langs.”

Het team koos voor langlopende verhaallijnen in de drie maanden dat het project liep. een chinees reisbureau dat de toeristische mogelijkheden rond lijn 29 onderzocht, de ziener Meneer Mishta die op lijn 165 de passagiers uit

hun kader probeerde te krijgen en de Blauwe vingers die al zingend op lijn 1 de reiziger wakker schudde.

“Het was ideaal om op drie buslijnen te werken,” vertelt Rob kramer. “eén in de stad, één van stad naar dorp en één geheel landelijk. dan bereik je ook verschillende soorten mensen. Busreizigers keken mee naar hun omgeving en medereizigers door de ogen van een chinees reisbureau, een bluestrio en die van een ziener. en doordat die drie zienswijzen zo ver

schilden met hun eigen zienswijze, leerden reizigers opnieuw kijken naar wat al zo vertrouwd was dat ze het niet meer zagen. want als een

chinees reisbureau de moeite neemt om een reis naar onze dagelijkse werkelijkheid te organiseren, is die dan wel zo gewoon? wonen we niet op een heel bijzondere plek en zijn wij niet gek dat we dat niet meer zien?”

Wonen we niet op een heel bijzondere plek en zijn wij niet gek dat we dat niet meer zien?


11

eve Hopkins: “Uit de grote bereidheid van mensen om opnieuw te kijken, samen met de enorme aandacht van zowel kranten als radio en tv, blijkt dat reizigers nog steeds nieuwsgierig zijn. Je moet het alleen even prikkelen.”

Medewerkers van de nieuwe Oost en de acteurs op de buslijnen moesten ook uit de voor hen bekende kaders stappen.

Tazelaar: “een dichter van wintertuin moest plotseling samenwerken met een zanger.”

Hopkins: “wij hadden toneel schrijvers die een andere benadering moesten kiezen. en een regisseuse die normaal met mime werkt, moest nu een omslag maken naar woorden. acteurs kregen plots geen applaus.”

kramer: “Het was nu eens geen voorstelling maar een reis van drie maanden. Het is geen: licht uit, spot aan.”

Tazelaar: “werken met een kleine groep schept

veel mogelijkheden. Het is een soort flashmob van drie maanden. Je kunt meer met dit project. Bijvoorbeeld in gelderland, Friesland of Zeeland. Met een landschap kun je heel veel doen.”

‘Overijssel kijkt, kijk Overijssel!’ bleek uniek in zijn soort

en is nog nooit op deze schaal uitgevoerd. Zo’n 120 mensen zijn drie maanden

lang vrijwel dagelijks op pad geweest om de nieuwe werkelijkheid zo echt mogelijk te maken. vele malen hebben de makers op hun tong moeten bijten om niet te vertellen hoe de vork in de steel zat. vele malen zijn ze benaderd door de pers met vragen wie die Meneer Mishta nu was, waarom het chinese reisbureau juist deze route had uitgekozen en waarom de Blauwe vingers zo enthou siast zongen over een gewoon stukje Zwolle. nooit zijn ze daarop ingegaan, hoe graag ze ook wilden vertellen over

Het is een soort flashmob van drie maanden

12



13

14


dit project. Rob kramer: “Het onthullen van de werkelijkheid zou immers afbreuk doen aan de zojuist opnieuw uitgevonden blik op de omgeving. Het zou ‘gewoon’ theater geworden zijn in plaats van een werkelijk opgedane ervaring.”

Het project is klaar, maar nog steeds wordt het uitverkochte boek De Buigende Geest van de chinese Oppermeester nabesteld en de cd van de Blauwe vingers gedownload en beluisterd. veel gewone gebeurtenissen op de lijn van Meneer Mishta worden nog steeds aan hem toegeschreven.

projectcoördinator Maike Fleuren: “in het geval van Meneer Mishta zocht een vreemde persoon contact met passagiers in de bus. dat vinden mensen raar. Toen hij tasjes uitdeelde op de buslijn dachten ze gelijk dat er iets achter zat. de gezichten die mensen trokken waren goud waard. als de Blauwe vingers op de andere lijn bij een bushalte iets speelden, bleven kinderen staan kijken. die

zijn nog niet verpest door het idee dat je zoveel mogelijk in je omgeving moet negeren.”

in het ideale geval kijkt er nu iemand op een andere manier naar het landschap tussen nieuwleusen en Balkbrug. Heeft iemand ooit ’s avonds aan de keukentafel enthousiast verteld over een optreden van de Blauwe vingers op lijn 1. en denkt een reiziger van lijn 165 over een jaar terug aan een van de wijsheden van Meneer Mishta en vraagt zich af wat er van die man is geworden. drie maanden lang is de vertrouwde en gewone busreis een enerverende belevenis geworden die besproken werd op school, aan de eettafel, in het dorpscafé, op de radio en op RTv Oost. Op deze manier werden vele duizenden mensen onderdeel van een nieuwe werkelijkheid die een ander perspectief bood op onze omgeving. drie maanden lang was reistijd geen wachttijd.

ZLIJN

1REISTIJDISGEENWACHTTIJD

15

De Blauwe Vingers checken uit

Zangers op en rond lijn 1, dat waren De Blauwe Vingers. Drie heren die a capella Nederlandstalige work songs zongen. Maar dan over Stadshagen, Holtenbroek en Nico Rienks. Ze werden in korte tijd cultfiguren in Zwolle, traden op tijdens Bevrijdingsfestival Overijssel en konden als enige band in Nederland na ieder optreden direct met hun publiek napraten over hun teksten. “We speelden geen rol, we waren onszelf.”

eén keer was er iemand die de Blauwe vingers tien cent wilde geven. want mensen die op straat muziek maken, dat moeten straatmuzikanten zijn en die willen geld, zo wordt vaak gedacht. niet bij de Blauwe vingers dus. Zij bezongen de wijken waar lijn 1 langskwam, de personen op de route en de ervaring van het reizen met

de bus. drie mannen, zonder instrumenten, met nederlandstalige work songs. wie de Blauwe vingers ooit heeft zien optreden kan de woorden ‘halte rechts’ niet meer horen zonder daarbij te denken ‘niet vergeten uit te checken’. in drie maanden tijd werden de Blauwe vingers een fenomeen in Zwolle. dankzij aandacht van RTv Oost, een optreden op het hoofdpodium van het Bevrijdingsfestival en hun avonturen rond lijn 1.

“dat er iets belangeloos wordt gedaan. dat is echt een schakel die om moet bij mensen,” aldus regisseur grietje evenwel. “vooral kin

deren bleven heel lang staan kijken bij de Blauwe vingers. die hebben de

gedachte: als er iemand zingt, dan luister ik.”

voorman anneMaarten van Heuvelen: “straatmuzikanten worden vaak als last

18


gezien. Omdat mensen het gevoel hebben dat er geld van ze wordt gevraagd. wij gingen staan en zongen belangeloos, dat verbaasde mensen en zorgde voor een goede sfeer. dat we in het nederlands over hun omgeving zongen, zorgde dat we snel de juiste snaar raakten.”

Het idee van de Blauwe vingers ontstond al voor het project ‘Overijssel kijkt, kijk Overijssel!’. de nijmeegse stadsdichter dennis gaens zag van Heuvelen zingen en vroeg zich af waarom hij in het engels zong. Het plan ontstond om ooit eens samen te gaan werken. Het project op lijn 1 bleek de perfecte aanleiding. gaens schreef de teksten, van Heuvelen maakte er nummers van. Met liedjes over stadshagen, de Milligerplas, Holtenbroek, roeier nico Rienks, de dekenman en het verdwijnen van de stempel wisten de mensen uit de omgeving van

lijn 1 in Zwolle precies waar het over ging.

“we werden vaak op onze teksten aangesproken,” vertelt van Heuvelen. “Mensen wilden het verhaal erachter weten. Zelfs in Zwolle kende niet iedereen de plekken

waar we over zongen, maar ze kregen er dankzij ons wel een beeld van.” collegazanger Tse

kao vult aan: “er was een man in stadshagen die vond dat hij in een vreselijke wijk woonde. Hij vroeg zich af waarom wij daar een nummer over hadden gemaakt. Het zet de mensen echt aan het denken.”

de Blauwe vingers zongen niet alleen op de bus. Ook in de omgeving waar lijn 1 langskwam, zongen ze hun nummers. Tse kao: “Het is heel zwaar om alleen maar op de bus te zingen. dus uiteindelijk hebben we voor iedere dag een doel geformuleerd.” Regisseur grietje evenwel:

Dat er iets belangeloos wordt gedaan. Dat is echt een schakel die om moet bij mensen


“we hebben veel elementen toegevoegd buiten de buslijn om. door te zingen op een school of in een bejaardentehuis in de buurt van de bushaltes.” Het vermoeiende van het zingen op de bus is de moeite die het kost om het publiek voor je te winnen, vertelt anneMaarten van Heuvelen. “Bij een normaal concert moet je het publiek voor je winnen en daarna kun je helemaal je eigen ding doen. nu moesten we in het eerste nummer het ijs breken, in het tweede nummer moesten we ze amuseren en bij ons derde en laatste nummer hoopten we dat ze enthou siast raakten. dat kost heel veel energie, ook omdat er ergens bij het tweede nummer wel weer een halte is en mensen in en uitstappen. dat is vermoeiend, maar ook heel erg leuk. voor ons als muzikanten was het daarnaast l e e r z a a m .

Onze zangconditie is verbeterd door het a capella zingen in de buitenlucht en

je leert er van om met zijn drieën samen te zin

gen.” kao: “Op deze manier heb je heel snel contact met je publiek. Mensen vertellen meteen hun eigen verhaal. dit was veel socialer dan op een podium staan.”

Martijn van Toor, de derde Blauwe vinger: “we speelden geen rol, we waren onszelf. Maar in het begin, toen mensen ons nog niet kenden, werd er argwanend gekeken. Bussen horen stil te zijn. plots staan er drie mannen op om te zingen, mensen snappen dat niet.” producent kim van kaam: “we hebben ook eens opgetreden samen met dames koor women Only. dat was op een regenachtige dag en de hele bus zat vol. Toen

moesten die z e v e n t i e n v r o u w e n er ook nog eens bij.

19

‘Hé Blauwe Vingers, gaan jullie zo zingen?’

20


Ze stonden verspreid over de hele bus. Toen dat koor inviel bij ‘Halte rechts’ voelde het echt als een soort flashmob. de mensen in de bus vroegen zich af wat er allemaal gebeurde.”

grietje evenwel: “ik werk normaal met acteurs, maar dit waren drie muzikanten. Toch hadden ze als zichzelf ook een rol. drie heren, vaak donker gekleed, met ieder een bepaald karakter dat in hun uiterlijk zichtbaar werd. daar zit al een bepaalde lading in.”

anneMaarten van Heuvelen heeft tijdens het project veel respect gekregen voor de buschauffeurs. “aanvankelijk was er nogal wat scepsis bij hen. door de roerige tijd waarin hun bedrijf verkeerde, hadden ze het idee dat er van alles werd bedacht in een hoofdkantoor op grote afstand. in het begin van het project hebben we voor ze gezongen en dat brak het ijs. Ze vonden het ook fijn dat iemand van buiten naar hun verhaal kwam luisteren.”

in korte tijd verspreidde het verhaal van de band die op de buslijn zong zich door Zwolle. de lokale omroep besteedde er aandacht aan, net als de krant. Omdat de producenten en prmedewerkers van het project in hetzelfde pand werkten als de organisatie van het Bevrijdingsfestival in Zwolle trokken de Blauwe vingers de stoute schoenen aan en overvielen de programmeur van het Bevrijdingsfestival met een optreden op zijn kantoor. Het doel was een heel kort optreden op een klein podium op het Bevrijdingsfestival. dat kregen ze. door wat on verwachte veranderingen in het programma werd het zelfs een optreden op het hoofdpodium voor een massa publiek. Tse kao: “ik wist niet dat je in drie maanden zo veel kon bereiken. als je bewust een focus legt, als het voor het publiek tastbaar en toegankelijk is, dan is het makkelijker om duidelijk te maken wat je doet.”


Het project werd afgesloten met de cdpresentatie in level Z, het jongerencentrum in stadshagen. Met niet alleen de Blauwe vingers, maar ook dameskoor women Only, folkband Hubble Orkestar, rapper vurra die geïnspireerd raakte door de Blauwe vingers en een hiphopbewerking maakte van een van hun nummers, en het piepjonge Zwolse apple Trio.

van Heuvelen: “Het Bevrijdingsfestival was natuurlijk

heel leuk om te doen. Maar ik vond het eigenlijk nog leuker dat we op een gegeven moment ergens op de bus stapten en gingen zitten, waarop een jongetje van een jaar of tien zich omdraaide en zei: ‘Hé Blauwe vingers, gaan jullie zo zingen?’ dat zijn toch de dingen die je niet verwacht. we werden zelfs nageroepen op straat, heel erg grappig. Mensen waardeerden het gewoon om wat het was.”

DLIJN

29


23

de chinezen komen, dat was het startpunt voor de verhaallijn van buslijn 29 in het gedeelte tussen Zwolle en dedemsvaart. aan schrijvers Jannemieke caspers en nyk de vries de taak om er een kloppend verhaal van te maken dat niet alleen geloof waardig was maar ook werkbaar en tegelijkertijd de mogelijkheden bood om de busreizigers op een andere manier naar de omgeving te laten kijken.

in het beginstadium was het uitgangspunt van de schrijvers om de passagiers na afloop te vertellen dat het een verzonnen verhaal betrof. “daardoor waren de ideeën aanvankelijk veel wilder,” vertelt de vries.

Uiteindelijk bedachten de schrijvers het verhaal van liu chaotsi, uit eerbied ook wel de Oppermeester genoemd, een chinese schrijver die in 1999 en 2000 nederland had bezocht en ook op buslijn 29 stapte. Hij beschreef het landschap en zijn ervaringen in een dagboek. dat dagboek is met veel succes uitgegeven in china en nu onderzoekt reisbureau Tu nao wan chu of de busroute kan worden opgenomen in het chinese Handboek voor Buitenlands Toerisme.

de vries: “in die verhaallijn zitten nog fossielen van onze oude gekke ideeën. Zo hebben we verteld dat het boek van de Oppermeester

Sightseeing Salland Tour

De reis is belangrijker dan de bestemming, aldus de Chinese schrijver Liu Chao-tsi. Zijn verhaal over de reis tussen Zwolle en Dedemsvaart werd gebruikt om buspassagiers en omwonenden bewust te maken van hun omgeving en een andere manier van kijken te introduceren. Overijssel gezien door Chinese ogen leverde bijzondere ervaringen op. “Het is hier zo ongeveer één groot weiland.”

24


4 miljoen keer is verkocht. Ook hebben we enquêtes gehouden in de bus met vragen die in eerste instantie redelijk absurd waren.”

“vragen als: zou u uw achternaam veranderen om het voor chinezen makkelijker te maken u aan te spreken? wilt u één, twee of geen chinese hotels? en: zou u parfum opspuiten om uw kaasgeur voor chinezen te verbloemen,” vertelt actrice esther van Til, die de rol speelde van Joyce Overbeek, hoofd communicatie van Tu nao wan chu.

Toch zijn er weinig kritische vragen gesteld over het project. een weblog suggereerde expliciet dat dit wel eens een kunstproject kon zijn, maar die geluiden zijn bij de inwoners van de dorpen langs de route of in de pers niet gehoord. aandacht was er genoeg. de Dedemsvaartse Courant interviewde zelfs een chinese eigenaar van een cafetaria in dedemsvaart die nog nooit van de Oppermeester had gehoord, en ook de belangstelling voor het landschap

verbaasde hem. “eigenlijk vind ik hier weinig bezienswaardigheden,” zei de man tegen de Dedemsvaartse Courant. “Het is hier zo ongeveer één groot weiland.”

producent ellen kwant: “Je kunt bij een activiteit denken dat het nep is of theater, maar als er daadwerkelijk een vervolg komt, wordt het geloofwaardiger. een boerin van het land waar we een lijst plaatsten, vroeg: is dit theater dan? Maar niet veel later zei ze dat we een dag later hadden moeten komen, want dan zou haar overbuurjongen trouwen.”

veel reizigers en omwonenden bleken amper te hebben stilgestaan bij hun eigen leefomgeving. Regisseur natasha schulte: “Bij de een was er lichte trots dat we langskwamen, bij de ander was er scepsis.” de verbazing veranderde al snel in interesse, vertelt acteur sijas de groot: “Zodra je contact legt met reizigers komen de verhalen los. al is het niet altijd even makkelijk


25

dat eerste contact te leggen. wat dat betreft scheelde het heel erg dat we een dagboek hadden van de Oppermeester dat we konden uitdelen.”

in de weilanden langs buslijn 29 werden grote open lijsten geplaatst om aandacht te vestigen op het landschap. er werden cursussen Tai chi gegeven in de dorpen. Het dagboek van de Oppermeester was gratis af te halen in winkels in Balkbrug, nieuwleusen en dedemsvaart, en met abri’s werd de aandacht gevestigd op het boek. Ook was er een prijsvraag waarbij werd opgeroepen om foto’s in te sturen van de mooiste plekken uit de omgeving. er werden gelukskoekjes uitgedeeld met spreuken van de Oppermeester. er was een Feng shui ritueel om de bussen in te zegenen. en met QRcodes konden reizigers via hun telefoon een toeristische tocht maken en informatie over de omgeving lezen. Het project

werd na drie maanden afgesloten met een ceremonie in nieuwleusen waarbij het onderzoek van het bureau werd overhandigd aan de neef van de Oppermeester en een chinese stoet, inclusief dansende draak, een rondgang door het centrum van het dorp maakte.

schrijver nyk de vries: “ik heb in een dorp gewoond.

en als je het ze door de strot gaat duwen dan haten mensen kunst.

dan kun je ook wel vergeten dat ze even lekker meedoen.”

de groot: “Onze benadering was positief. Het verhaal dat er een chinees tien jaar geleden in verwondering door hun streek heeft gereisd, dat werd wel begrepen.”

schulte: “Het scheelt dat we duidelijk maakten dat wij iets wilden verdienen met die reizen. dat commerciële motief maakt het geloofwaardig. we hebben onze boodschap complimenteus gebracht. wij vonden hun omgeving mooi. als we daadwerkelijk

Een wei met koeien, daar kijken ze graag naar

26



27

28


bouwplannen voor een hotel hadden gepresenteerd was er meer opstand geweest. nu waren we gewoon positief en niet bedreigend. in het dagboek beschrijft de Oppermeester de mensen als ‘een nuchter volk met een goed hart’. dat bleek ook wel te kloppen. Het past bij de mensen in die streek om lyrisch te

zijn op een nuchtere manier, net zoals de Oppermeester.”

de vries: “Onze geloofwaardigheid is beter geworden doordat er in de pers over werd geschreven. de twijfel wordt daardoor bij de mensen weggenomen.”

esther van Til: “de frequentie waarmee we van ons lieten horen heeft ook geholpen. Het bleef in de hoofden hangen.”

de reis is belangrijker dan de bestemming. dat was het motto van de Oppermeester. dat is ook de gedachte die geprobeerd is over te brengen op de passagiers. Regisseur natasha schulte: “Het thema is onthaasten, de Opper meester heeft op zijn reis veel om zich heen gekeken.” nyk de vries: “Hij

staat stil bij een wereld die verandert. we hebben in het dagboek geschreven dat de chinese toerist van nu niet in de uitgeholde voetstappen van eerdere toeristen moet stappen.”

in het mailaccount van Tu nao wan chu kwamen enthousiaste reacties binnen. een busreiziger die bevestiging zag in zijn kwalificatie van de busreis als ‘sight seeing

Als je het ze door de strot gaat duwen dan haten mensen kunst


29

salland Tour’, “prachtig om via de ogen van liu chaotsi het landschap te zien,” schreef een ander.

een aantal chinese studenten ging de bus in als de eerste toeristen. de begeleiders van het project merkten dat de studenten daadwerkelijk oog hadden voor de omgeving. schulte: “Zij vonden het platteland langs de lijn erg mooi. een wei met koeien, daar kijken ze graag naar. als je het nog nooit hebt gezien is het ook bijzonder. Zo lopen wij ook door china, dingen fotograferend die daar doodnormaal zijn.”

dat de reizigers op lijn 29 uiteindelijk niet werd verteld over de achtergrond en reden van het project konden de medewerkers achteraf wel waarderen.

nyk de vries: “Het is mooier als het niet uitkomt. als het goed is, blijft dit idee nog jaren hangen bij de mensen die er van hebben gehoord. Juist omdat er geen clou kwam.”

ellen kwant: “ik heb de neiging om mensen te vertellen hoe het echt zit, maar

alleen het verhaal erachter is ver zonnen, alles wat de mensen hebben gezien en mee gemaakt was echt. Het is beter als mensen niet denken dat ze zijn bedot. dit is nu eenmaal inherent aan een verborgen theaterproject.”

de kalkovens van dedemsvaart, de molen van Balkbrug en de omgeving van lijn 29 zijn nog eens extra onder de aandacht gebracht bij bewoners en reizigers. niet door ze er met hun neus bovenop te drukken, maar door het verhaal van een fictieve chinese reiziger die in drie maanden veel heeft losgemaakt op de route Zwollededemsvaart.

KLIJN

16

5REISTIJDISGEENWACHTTIJD

31

Huug van Tienhoven: “als passagiers vroegen: waar gaat dit van uit? dan zei ik: van mij uit. als ze vroegen waarom ik het deed, zei ik: de wereld is aan het verzuren. ik ben in de gelukkige omstandigheid dat ik niet hoef te werken. dus verzin ik plannetjes die ik ga uitvoeren.”

Hedwig koers: “we wilden de mensen iets geven, ze anders laten kijken. via stellingen of meningen waar ze het wel of niet mee eens zijn.”

van Tienhoven: “de eerste keer dat ik op de lijn zat kreeg ik zo’n raar gevoel, normaal reis je niet van het beginpunt naar het eindpunt en weer terug naar het beginpunt in een bus. dus toen ik daar zo zat werd ik helemaal zen, een hele nieuwe ervaring.”

koers: “we hadden specifieke vragen bedacht voor Mishta. wie niet mee wilde doen, lieten we gelijk met rust. Het leuke is dan dat ze bij omstanders kunnen zien wat er gebeurt als ze ‘ja’ hadden gezegd.”

van Tienhoven: “Repeteren kon niet, we hebben vooraf veel aan tafel gezeten. dat wordt nog wel eens onderschat in het vak, je oefent daar meer dan je denkt. we hebben proberen te voorspellen wat de reacties zouden zijn. en vooral hoe je bepaalde reacties kunt voorkomen. wat moet je zeggen in bepaalde gevallen? Het viel onderweg niet te regisseren.”

Meneer Mishta, het fenomeen van lijn 165

Kijk, wie kijkt zal zien. Meneer Mishta was de ziener van lijn 165. Hij reisde tussen Deventer en Raalte en sprak passagiers aan. Hij probeerde mooie gedachtes in hun hoofd te planten en ging met ze knutselen. Hij werd een bekend gezicht en zelfs gezocht als hij er niet was. De hemden die hij liet betekenen haalden de kranten en zowel makers als passagiers kwamen wijzer uit het project. Een tweegesprek met acteur Huug van Tienhoven (Meneer Mishta) en regisseur Hedwig Koers.

32


koers: “ik kon de gesprekken die hij voerde niet horen.”

van Tienhoven: “soms stuurde ze sms’jes met suggesties wat ik nog zou kunnen doen.”

Huug van Tienhoven: “als acteur heb ik natuurlijk de drang om te scoren. wanneer mensen al gelijk zeiden geen behoefte te hebben aan mijn vragen of briefjes voelde het alsof ik had gefaald. Maar tegensputteren is niet des Mishta’s. ik had gerekend op stugge mensen in dit deel van het land. dat klopte een beetje, maar aan de andere kant zijn de mensen hier ook erg beleefd. Jongeren doen even hun koptelefoon af om naar je te luisteren. in amsterdam wordt er sneller ‘rot op, joh’ gezegd. Je botst hier op een geslot e n h e i d , maar de weigering is vaak beleefd. aan buschauffeurs was het ook amper uit te leggen. dan stond ik weer met een

rood lopertje en een gettoblaster in de bus.”

Hedwig koers: “de een vond het leuk, de ander kon er niks mee. Ze waren vooraf geïnformeerd, maar het bleef een vaag project voor ze.”

van Tienhoven: “ik heb één keer gehad dat een chauffeur in de bus naar me riep: ‘Hier wordt niet gecolporteerd.’ dat was net de chauffeur die later omsloeg en er juist plezier in had als hij zag dat we op zijn lijn kwamen zitten.”

koers: “we hadden op een gegeven moment ook een jongen die Mishta filmde, dan vinden mensen het plots allemaal normaler. Ze zijn opener naar een camera dan naar een persoon.”

van Tienhoven: “iedereen kijkt dezelfde kant op in een bus. soms zijn er heel hoge

s t o e l e n . in de trein heb je nog zitjes tegenover

elkaar. Het is niet de bedoeling dat je beweegt in de bus. iedereen keek gelijk op

Dan stond ik weer met een rood lopertje en een gettoblaster in de bus


33

als ik ging lopen. Het is raar hoe op de vlakte sommige mensen zijn, je moet dan heel voorzichtig zijn. eén keer was ik te enthousiast. we hadden een actie waarbij mijn zogenaamde nichtje achterin de bus zat en mij belde, ik gaf de telefoon dan aan iemand in de bus en zei: ‘Het is voor u.’ Het nichtje vertelde dan leuke verhaaltjes. in mijn enthousiasme gaf ik de telefoon toen aan een klein meisje. de moe

der sprong er als een leeuwin bovenop en riep naar haar dochter: ‘nee, dat is niet voor jou!’ ik kon het de rest van de busreis wel schudden. als de eerste weigert dan kun je niet veel meer.”

Hedwig koers: “we hebben geen hele rare dingen gedaan, maar het bewust klein gehouden. we hebben kaartjes uitgedeeld met

teksten over kijken en reizen, zoals: ‘kijk, wie kijkt zal zien.’ Of: ‘Reistijd is geen wachttijd.’ en: ‘na het spel gaan pion en koning in dezelfde doos.’”

Huug van Tienhoven: “de universele reactie is de gedachte dat iemand je een abonnement probeert aan te smeren. dat er niks achter zit, is heel vervreemdend.”

koers: “Het uitdelen van de briefjes was eerst een losse actie, maar later zijn we

het iedere keer gaan doen als mensen uitstapten. de kleine catwalk in de bus zorgde ook voor een interessante reactie. Mishta had een rood lopertje in het gangpad gelegd en zacht een muziekje aangezet, zodat het leek alsof mensen over een catwalk door de bus liepen. dat leidde ertoe dat het eerste gedeelte van de bus overbezet raakte.”

Iedereen kijkt dezelfde kant op in een bus

34


van Tienhoven: “wie wel over de rode loper liep, deed dat heel snel en ging zich dan zitten verkneukelen over de volgende die er overheen moest. ik wil mensen niet confronteren of ze ongewild in de spotlight plaatsen, daarom vind ik het fijn als mensen er toch plezier bij hebben.”

koers: “Het was een fascinerende actie. niets anders dan een tapijtje en een muziekje.”

van Tienhoven: “Toen ik passagiers vroeg om op een kartonnetje hun wensen op te schrijven, kreeg ik echt hartverwarmende zinnetjes terug. en het beschrijven van de hemden was erg speciaal. Het werd een feestje in de bus. Je had die gezichten moeten zien. Heel veel factoren spelen mee in de bus. is hij vol of leeg, regent het buiten of schijnt de zon, is het ’s ochtends of ’s middags. Jongeren waren het meest open, net als bejaarden.”

koers: “Jij moest heel alert zijn.”

van Tienhoven: “Het is het raarste dat ik ooit heb gedaan. Mijn voelsprieten werkten op volle toeren. als ik bij de bus wegliep, voelde ik hoe klein deventer was. ik kon niet verdwijnen in anonimiteit, het was als een hele lange tocht naar de kleedkamer. Het was een doodvermoeiende rol. Op het toneel bouw je zekerheden op via repetities, nu was ik in een staat van permanente improvisatie. ik ben acteur, ik wil het applaus en de waardering, dat is hier niet. ik moest het met de kleine dingen doen. aan spaarzame reacties had ik uiteindelijk genoeg. Het was een gevaar toen mensen me begonnen te accepteren. Ze moeten het wel raar blijven vinden. ik heb ook een keer niks gedaan. stond ik bij de chauffeur. Ze kenden me toen al. iedereen zat verwachtingsvol te wachten. dat was bijna een van de leukste ritten.”


35

36


38



39

Aan Overijssel kijkt, kijk Overijssel! werkten mee:

Bas aaftink (On), annelies appelhof, Yovan avramoski, ineke van Balen, klaske Bas, Marije Beekhuizen (gO), natasja Beijer (zzp), arlette Beld, Roy Bergman, Michiel Bijmans, lieke Bleeker, Ronny de Boer, eugene van Bohemen (Muzerie), nynke Borgman, Jeanine Bos (RTv ZOo), luc Boyer (zzp), Henk Brassien, larry Breunis, Jamie Breunis, carla BroekhuisBonte (gemeente Zwolle), Martijn Brugman (zzp), virgil Burghard, Jannemieke caspers (Jan&Mieke caspers), Ferdi Çelik ( level Z), willem claassen (wintertuin), Mieke conijn (kunstenlab), sophie cornel (cultuurbewust.nl), niek das (dasist), Bart demmers (level Z), Heleen diekman (vinexpress), Jehudi van dijk, leo dirks (pret op recept), ilton do Rosario (landstede), Floor van donselaar, anne van dorp (zzp), Judith van drooge, geertje dunning, lotte dunselman (zzp), Marit eijbergen, Tom van eijndhoven (zzp), Jan emmers, grietje evenwel (zzp), caspar Falke (silvox studio), kristel Fieman, Maike Fleuren (On), erik Franssen (deltion college), dennis gaens (wintertuin), leonie van gent, aloys van goethem (syntus), pascalle van ’t goor (deltion college), Yannick greweldinger, Mirjam grolle (On), sijas de groot, lotte van Hal (landstede), Rob Heetland (provincie Overijssel), Hanneke Hendrix (zzp), kirsten Herrema, anneMaarten van Heuvelen (On), Frank van Hienen (RTv ZOo), Marlijn Hoefnagel (wintertuin), Roeland Hofman (zzp), Jongensgroep Holtenbroek, eve Hopkins (gO), chantal ten Hoven, alex van der Hulst (zzp), Bart Jansen, (wieger & steenhuis), casper Jansen (zzp), Bob Joosen (Hubble Orkestar), kim van kaam (wintertuin), stephane kaas (zzp), Tse kao (zzp), Miou kaper (Hubble Orkestar), Jeltrie katsma, petra van katwijk (provincie Overijssel), diederique kemperink (provincie Overijssel),

arnold kijk in de vegte (Bliksem Media), Maija klamer (cultuurbewust.nl), klaas klein (Hubble Orkestar), Hedwig koers (zzp), Rob kramer (On), wilfred kroes (Hubble Orkestar), niels kuiters (zzp), ellen kwant (zzp), Bastiaan de leeuw (zzp), gislaine van leeuwaarde, Jos lenkens (wintertuin), weida li, nucheng li, nalisili li, Hellen li (zzp), Yuna linde, sander loog, vincent Man, chris van der Meer, Maxim Meijers ( syntus), pamela Menzo (zzp), andré van der Meulen (zzp), Janneke van der Meulen, saskia van der Meulen, petra Mooibroek (vinexpress), silas neumann, wendy van Oosten, patrik van Oosten, Fieke van der panne, dirk van pelt (zzp), lex prinzen (arteZ), Reinder van Raalte (Hubble Orkestar), cos Renwarin, suzanne te Riele, Twan van der sande (stichting eigengereid), anne Fleur schep (zzp), anna schoen (zzp), Marlous scholten, peter schoof (RTv Oost), natasha schulte (zzp), lowie smink (gO), site steendam (zzp), wieger steenhuis (wieger & steenhuis), lenno straatsma (Hubble Orkestar), Harriet stroet (zzp), Jeroen suurmond (syntus), Hok Tan (zzp), Manlung Tang, Frank Tazelaar (wintertuin), Yvo Than, Huug van Tienhoven (zzp), linda Tiesma, esther van Til (zzp), Martijn van Toor (zzp), elfie Tromp (zzp), Floris Trotz (zzp), karin Tuinder (wintertuin), Junte Uiterwijk (sticks), cis van Helmond (gO), charlotte veen (levelZ), kim veenstra, Jennifer veltink, daan visser (deltion college), peter de vries (syntus/provincie Overijssel), nyk de vries (zzp), Menno vroon (zzp), danshu wang, simon weeda (zzp), vincent weijermars (syntus), serge westerdiep (gemeente Zwolle), dameskoor women Only, RobertJan wubs (Hubble Orkestar), Zaiyue Yu, keije Zagt, René van der Zande, Monika van der Zande, Maureen, Julia, annely.

Reistijd is geen wachttijd

Documents

Transcript of Reistijd is geen wachttijd